neklerde Endometritisin Tan s nda Klinik Muayene, Endometriyal Sitoloji, Biyopsi ve Mikrobiyolojik Muayene Bulgular n n Kar la t r lmas

Transkript

1 Kocatepe Veteriner Dergisi Kocatepe Veterinary Journal ARA TIRMA MAKALES RESEARCH ARTICLE neklerde Endometritisin Tan s nda Klinik Muayene, Endometriyal Sitoloji, Biyopsi ve Mikrobiyolojik Muayene Bulgular n n Kar la t r lmas Gökhan DO RUER, 1* Mehmet GÜLER 2 ÖZET Key Words Endometritis Endometrial cytology Diagnosis methods Anahtar Kelimeler Endometritis Endometrial sitoloji Tan yöntemleri 1M. K. Ü Veteriner Fakültesi Do um ve Jinekoloji AD HATAY 2S. Ü Veteriner Fakültesi Do um ve Jinekoloji AD KONYA Yap lan çal mada ineklerde, endometritis tan s nda endometriyal sitolojinin etkinli i, endometritislerin tan s nda kullan lan di er baz yöntemlerle k yaslanarak de erlendirildi. Bu amaçla 13 akut, 17 kronik endometritisli ve 10 sa l kl holstein inek kullan ld. neklerin klinik muayeneleri, uterustan al nan örneklerin mikrobiyolojik ekimleri, uterus y kant lar n n sitolojik muayeneleri ile biyopsi örneklerinin histopatolojik muayeneleri yap ld. Akut olgularda 13 olgunun 8inde vaginal ak nt görülmezken, 5 olguda vaginal ak nt gözlendi. Kronik endometritisli ve sa l kl ineklerde herhangi bir vaginal ak nt tespit edilemedi. Akut, kronik ve sa l kl ineklerdeki rektal palpasyon bulgular n n birbirlerine benzerlikler gösterdi i belirlendi. Mikrobiyolojik ekimler sonras nda akut olgularda 10, kronik olgularda da 8 olguda olmak üzere A. pyogenes, E. coli, Streptococcus spp, Staphylococcus spp, K. Pneumonia ve Maya izole edilirken akut ve kronik toplam 12 olguda üreme olmad. Histopatolojik muayenelerde akut endometritisli ineklerde lamina epitelyaliste dejenerasyon, deskuamasyon, nötrofil lökosit infiltrasyonu, lamina propriada ödem, hiperemi, ve nötrofil lökosit infiltrasyonu, bez lumenlerinde nötrofil lökosit infiltrasyonu, dökülmü bez epitelleri, uterus lumenlerinde ise nötrofil lökosit infiltrasyonu belirlendi. Kronik olgularda ise lamina propriada; mononükleer hücre infiltrasyonu, de i ik derecelerde ba doku art, subepitelyal bölgede lenfoplazmositer hücre infiltrasyonlar gözlemlendi. Sitolojik muayenelerde akut endometritislerde nötrofillerin fazla olduklar tespit edildi. Kronik endometritislerde dominant hücrelerin lenfositler oldu u belirlendi. Epitel/lökosit oran akut endometritislerde ortalama 2.7/1, kronik endometritislerde 2.9/1 bulundu. Bu oran sa l kl ineklerde 15 / 1 olarak belirlendi. Sonuç olaraki endometriyal sitolojinin ineklerde endometritis te hisinde saha artlar nda kullan labilece i kan s na var ld. The comparison of clinical examination, endometrial cytology, biopsy and microbiology examination results in the diagnosis of endometritis in cows S U M M A R Y * Corresponding author gdogruer73@yahoo.com Tel: Fax: Ayn isimli doktora tezinden özetlenmi tir. SÜAF 99/146 nolu proje ile desteklenmi tir. In this research the accuracy of endometrial cytology in the diagnosis of endometritis in cattle was investigated by the comparison of the techniques routinely used. For this purpose, 13 cattle having acute endometritis, 17 having chronic endometritis and 10 healthy holstein cow was used. The cows in this research recieved clinical, micobiological, histopathological and cytological examinations. Eight of 13 cattle in acute endometritis group had no abnormal vaginal discharge but abnormal vaginal discharge was observed on 5 of the acute endometritis cases. No abnormal vaginal discharge was determined in both healthy and chronic endometritis group. There was no difference on the rectal palpation results of all the three groups. A.pyogenes, E. coli, Streptococcus spp., Staphylococcus spp., K. Pneumonia and yeast were isolated in 10 of the acute and 8 of the chronic group cattle. In a total of 12 cases in both acute and chronic groups, there was no bacterial growth. In the acute endometritis group degeneration, desquamation and neutrophyl leucocyte infiltration, edema and haemorrhage was seen in the lamina epithelialis, in the lamina propria and desquamated epithelia of the glandular tissue and neutrophyl leucocyte infiltration in the lumen of the glands and neutrophl leucocyte infiltration in the uterine lumen was observed. In the chronic cases; mononucleer cell infilration, increase of connective tissue was observed. In cytological examinations, neutophyls were predominant cell in the smears. In the chronic endometritis cases the most common cells seen in the smears were lymphocytes. The ratio of epitelial cells/leucocytes was determined as 2.7/1 in acute cases, 2.9/1 in chronic cases and 15/1 in healthy cases. As a result the endometrial cytology was found to a useful technique in the diagnosis of endometritis in cattle. 19

2 G R Endometritis, endometrium ve alt ndaki glandüler dokular n yang lar n ifade etmektedir. Endometritisler akut ve kronik seyirde olup hem klinik hem de subklinik formda seyredebilmektedir. 1 Apayd n ve ark, 2 yapt klar çal mada 190 infertil i- nekten 170inde endometritis olgusuyla kar la t klar n belirtmektedirler. Endometritisler postpartum ilk östrüsün gözlenmesinde ve uterus involusyonunda gecikme, gebelik ba na dü en tohumlama say s nda art, tedavi giderleri ve tedavide kulan lan antibiyotiklerin rezidülerinin sütte kalma süresine ba l olarak de i- en sürelerde sütün tüketime sunulamamas eklinde etkiledi i ifade edilmektedir. 3-8 Endometrisin tan s nda klinik muayene, 3,7,9 mikrobiyolojik muayene, canl hayvanlarda biyopsi ve uterus dokusunun histopatolojik muayenesi yayg n kullan lan metotlard r. Endometriyal sitoloji; kolayl, ekonomik olmas, h zl ve do ru sonuç vermesi nedeniyle özellikle k sraklarda endometritislerin tan s amac yla rutin olarak kullan lmaktad r Gilbert, 8 endometriyal sitolojinin ineklerde endometritis tan s nda da etkili bir yöntem oldu unu bildirmekte ise de yayg n kullan m alan bulamad n bildirmektedir. Yap lan çal mada ineklerde, endometritis tan s nda endometriyal sitolojinin etkinli i, endometritislerin tan s nda kullan lan di er baz yöntemlerle k yaslanarak de erlendirildi. GEREÇ ve YÖNTEM Ara t rma, ya lar 3-10 aras nda de i en, 30u infertilite nedeniyle kesim için özel bir mezbahaya getirilen, 12si de Konya Holstein Yeti tiriciler Birli i bünyesinde bulunan 42 ba Holstein inek üzerinde yürütüldü. Klinik muayene Hayvanlar n kondüsyonlar, inspeksiyonla de erlendirildi. Klinik muayene kapsam nda inspeksiyonla vaginal ak nt lar n varl ve karakteri de erlendirildi. Rektal muayenede serviksin ve uterusun hacmi ve lokalizasyonu de erlendirildi. Rektal palpasyon s ras nda ovaryumlar üzerindeki belirlenen yap lar da follikül, korpus luteum ve muayene an nda aktif bir yap yok eklinde s n fland r ld. Biyopsi örne inin al nmas Y kant s v s n n toplanmas i leminden sonra, rektovaginal yöntem ile serviksi geçen biyopsi kateteri yard m yla kornu uterinin lateral duvar ndan al nan örnek % 10luk formalin solüsyonu içerisinde laboratuvara gönderildi. Kateterin özel bölmesi içinde kalan s v ise içinde haz r Stuards Medium bulunan steril tüplere (Cultiplast) konularak mikrobiyoloji laboratuar na getirildi. Tamponlu % 10luk formalin solusyonu içerisinde tespit i lemi tamamlanan doku örneklerinden parafin bloklar haz rlanarak, 5 mikron kal nl nda kesitler al nd. Kesitler hematoksilen eozin ile boyanarak, k mikroskopunda incelendi. Ara t rmada sa l kl, akut ve kronik endometritisli olgular histopatolojik muayene bulgular na göre ayr ld. Histopatolojik muayene sonuçlar na ba l olarak olu turulan gruplar n yap lan muayeneleri sonucunda elde edilen bulgular kör olarak de erlendirmeye a- l nd. Mikrobiyolojik muayeneler Mikrobiyolojik ekim amac yla kanl agar ve Mac Konkey Agar kullan ld. Aerobik artlarda saat inkübasyonu takiben üreyen mikroorganizmalar n i- zolasyon ve identifikasyonlar nda Gram boyama ve biyokimyasal testlerden yararlan ld. Sitolojik muayene amac yla örneklerin al nmas ve de erlendirilmesi Kateterin rekto-vaginal yöntemle serviksi geçmesi sa land ktan sonra 50 ml steril serum fizyolojik kornuya infüze edildi. Birkaç saniye hafif masaj yap larak beklendikten sonra kornuya verilen s v geri a- l nd ve y kama i lemi tamamland. Her iki kornu da y kanarak y kant s v s steril bir tüpe aktar ld. Al nan y kant s v s 3000 devir/dakikada 15 dakika süre ile santrifüje edildi. Santrifüj i lemi sonras süpernatant at ld. Sediment, üzerinde kalan az miktardaki s v içinde otomatik kar t r c ile homojenize edilerek temiz lamlar üzerine yay ld. Örnekler havada kurutuldu. Daha sonra örneklerin üzerini örtecek ekilde May-Grünwald boya (Sigma) dökülerek 5-7 dakika beklendi. Bu süre sonunda lam n üzerini kaplayacak ekilde, (herbir preperat için 5 ml, 1 damla Giemsa eriyi i/1 ml distile su hesab yla haz rlanan) Giemsa solusyonu dökülerek 25 dakika beklendi. Bu i lemi takiben lam üzerindeki boya döküldü ve bol distile su ile y kanarak havada kurumaya b rak ld. Preperatlar k mikroskopu alt nda hücresel görünüm, epitel tipi, bakteri varl, yang hücrelerinin tipleri aç s ndan de erlendirildi. Ayr ca diferansiyel hücre say s n n tespiti amac yla, 200 hücre say larak kaydedildi. De erlendirmeler 10 ve 40l k büyütmelerde yap ld. Hücresel ay r m yap lamad durumlarda preperatlar immersiyonla de erlendirildi. statistik Analizler Sa l kl, akut ve kronik olgulardaki diferensiyel hücre say mlar n n istatistiksel analizinde Minitab paket program ndaki Mann Whitney U testi kullan ld. 20

3 BULGULAR Biyopsi bulgular n n de erlendirmesine göre sa l kl bulunan ineklerde inspeksiyonda hayvanlar n kondüsyonlar n n iyi oldu u gözlendi. Dokuz hayvanda herhangi bir vaginal ak nt gözlenemedi, bir hayvanda berrak vaginal östrüs mukusu gözlemlendi. Rektal palpasyonda, iki olguda uterusun geni kal n duvarl oldu u, ancak ço unlu unun rektal palpasyon ile palpe edilebilir durumda oldu u ve servikste hafif büyüme oldu u gözlendi. Üç olguda uterusun tamam pelviste, kornularda hafif geni leme ve servikste herhangi bir büyüme hissedilemedi. Be olguda ise herhangi bir de i im fark edilemedi. Ovaryumlar n muayenesinde yedi inekte korpus luteum palpe edilirken, bir inekte follikül belirlendi. ki inekte de ovaryumlarda herhangi bir aktif yap belirlenemedi. Akut endometritisli ineklerin kondüsyonlar n n iyi oldu u gözlemlendi. Onüç olgunun sekizinde vaginal ak nt görülmezken, dört inekte beyaz p ht l, bir i- nekte de purulent vaginal ak nt gözlendi. Onüç olgunun alt s nda uterusun geni ve kal n duvarl çounlu unun rektal palpasyon ile palpe edilebilir olduu ve sevikste de hafif geni leme bulundu u belirlendi. Yedi olguda uterusun tamam pelviste idi ve kornularda hafif geni leme hissedilirken, servikste herhangi bir büyüme belirlenemedi. Ovaryumlar n muayenesinde dört inekte korpus luteum, üç tanesinde de follikül tespit edildi. Alt hayvanda ovaryumlar üzerinde herhangi fonksiyonel bir yap bulunamad. Ara t rmada kronik endometritis oldu u belirlenen ineklerin tamam n n kondüsyonlar n n iyi oldu u tespit edildi. Onyedi olguda herhangi bir vaginal a- k nt tespit edilemedi. Kronik endometritisli bir i- nekte uterusun geni, kal n duvarl oldu u ancak uterusun büyük bir bölümünün rektal palpasyon ile palpe edilebiliyor oldu u belirlenirken, servikste hafif geni leme oldu u saptand. Alt hayvanda uterusun tamam pelviste bulunmaktayd. Ayr ca kornularda hafif geni leme gözlenmekle birlikte servikste bir geni leme mevcut de ildi. On hayvanda ise rektal palpasyonda herhangi bir de i im fark edilemedi. Akut endometritisli ineklerde lamina epitelyaliste dejenerasyon, deskuamasyon, nötrofil lökosit infiltrasyonu, lamina propriada ödem, hiperemi, mononükleer hücre infiltrasyonu, nötrofil lökosit infiltrasyonu, bez lumenlerine nötrofil lökosit infiltrasyonu, bez epitellerinde dökülme, uterus lumenine nötrofil lökosit birikimi gözlemlendi. Kronik olgularda ise lamina propriada ödem, hiperemi, mononükleer hücre infiltrasyonu, nötrofil lökosit infiltrasyonu, de i ik derecelerde ba doku art, subepitelyal bölgede lenfoplazmositer hücre infiltrasyonlar gözlemlendi. Sa l kl hayvanlarda herhangi bir yang belirtisi gözlemlenemedi. Mikrobiyolojik ekimler sonras 13 akut olgudan ikisinde A. pyogenes, be inde E. coli, ikisinde Staphylococcus spp, birinde Streptococcus spp. Üredi i belirlendi. Üç olguda ise üreme tespit edilemedi. Mikrobiyolojik ekimler sonras kronik endometritislerden iki olguda E. coli, iki olguda Staphylococcus spp, iki olguda Streptococcus spp., bir olguda K. Pneumonia, bir olguda maya üredi i gözlendi. Dokuz olguda ise herhangi bir üreme elde edilemedi. Sa l kl ineklerde ise herhangi bir bakteriyel üreme tespit edilemedi. Sa l kl, akut ve kronik olgular n sitolojik muayeneleri sonras nda elde edilen diferensiyel hücre say m sonuçlar çizelge 1 de sunulmu tur. Sa l kl ineklerden al nan örneklerin sitolojik muayenesinde yo un olarak prizmatik uterus epiteli, az say da lenfosit ve nötrofil lökosit gözlemlendi. Akut endometritis tespit edilen ineklerde prizmatik epitellerle beraber yo un olarak sa l kl ve dejenere nötrofiller gözlendi. Yayg n olarak görülen hücreler nötrofillerdi. Bu grupta bakteriler de yo un olarak görüldü. Baz nötrofillerin sitoplazmalar içinde de bakterilere rastland. Lenfositler baz örneklerde gözlenemezken, bir örnekte say s nötrofilden fazlayd. Akut olgularda plazma hücreleri görülmezken, bir örnekte az say da da olsa gözlendi. Sadece iki akut endometritis olgusunda makrofajlar gözlenirken, bir olguda eozinofil lökositlere rastland. Kronik endometritisli ineklere ait grupta say ca fazla olan hücreler lenfositler olarak belirlendi, bu olgularda nötrofillere de s k olarak rastland. Olgular n 1 tanesi hariç tamam nda plazma hücrelerine rastland. Alt olguda ise az say da makrofajlar görüldü. Akut endometritisli ineklerde uterus y kant s v s nötrofil say s sa l kl ve kronik gruba göre istatistiki aç dan önemli düzeyde yüksek bulundu (p< 0.001). Kronik endometritis grubundaki hayvanlar n uterus y kant s v s nötrofil say lar sa l kl gruba göre istatistiki aç dan önemli düzeyde yüksek bulundu (p< 0.001). Akut ve sa l kl gruptaki ineklerin uterus y kant s v s lenfosit say lar aras nda istatistiki aç dan bir fark gözlenmezken, kronik endometritis grubundaki hayvanlar n uterus y kant s v s lenfosit say lar aras nda istatistik fark bulunmu tur (p< 0.001). 21

4 Çizelge 1. Sa l kl, akut ve kronik endometritisli ineklerin sitolojik muayeneleri sonras ndaki diferansiyel hücre say m sonuçlar Hücre Tipi Epitel Nötrolfil Lenfosit Plazmosit Grup Ortalama Min. Maks. P SH Sa l kl Akut Kronik Sa l kl N SA *** Akut N AK** Kronik N KS*** Sa l kl Akut L AK *** Kronik L KS *** Sa l kl Akut P AK * Kronik P KS ** N SA ***: Sa l kl ve akut endometritisli ineklere ait gruplar n nötrofil de erleri aras nda p< düzeyinde önemli fark belirlendi N AK ** : Akut ve kronik endometritisli ineklere ait nötrofil de erleri aras nda p< 0.01 düzeyinde önemli fark belirlendi N KS *** Kronik endometritisli ve sa l kl ineklere ait gruplar n nötrofil de erleri aras nda p< düzeyinde önemli fark belirlendi L AK ***: Akut ve kronik endometritisli ineklere ait gruplar n lenfosit de erleri aras nda p< 0,001 düzeyinde önemli fark belirlendi L KS ***: Kronik endometritisli ve sa l kl ineklere ait gruplar n lenfosit de erleri aras nda p< 0,001 düzeyinde önemli fark belirlendi P AK *: Akut ve kronik endometritisli ineklere ait gruplar n plazmosit de erleri aras nda p< 0,05 düzeyinde önemli fark belirlendi P KS : Kronik endometritisli ve sa l kl ineklere ait gruplar n plazmosit de erleri aras nda p< 0,001 düzeyinde önemli fark belirlendi - : Önemsiz (p > 0.05) Kronik endometritis grubundaki hayvanlar n plazmosit de erleri akut gruptan (P<0.05) sa l kl gruptan ise (P<0.001) düzeyinde yüksek bulundu. Ayr ca ineklerde nötrofil say s n n akut endometritislerde ortalama % 43.6, kronik endometritislerde ise ortalama % 10.9 oldu u tespit edildi. Sa l kl ineklerde ise bu oran n % 1 oldu u belirlendi. Epitel/lökosit oran ise akut endometritislerde ortalama 2.7/1, kronik endometritislerde ise 2.9/1 bulundu. Bu oran sa l kl ineklerde ise ortalama 15/1 olarak tespit edildi. TARTI MA ve SONUÇ Saha ko ullar nda ineklerde endometritisin tan s nda yayg n ve pratik olarak klinik muayene yöntemleri uygulanmaktad r. Klinik olarak endometritislerin tan s hayvanlar n kondüsyonlar n n de erlendirilmesi, vaginal ak nt lar n yorumlanmas ve rektal palpasyonla uterustaki de i imlerin tespit edilebilmesine göre yap lmaktad r. 7,8,9,12,15 Ara t rmada sa l kl inekler ve endometritis tan s konulan ineklerin tamam n n kondüsyonlar n n iyi oldu u belirlendi. Manspeaker, 15 endometritislerin ineklerin kondüsyonlar n, yem tüketimlerini ve genel durumlar n etkilemedi ini, sadece postpartum dönemdeki perakut metritis olgular nda genel durumun bozuldu unu ifade etmektedir. Akut endometritis olgusu saptanan be olguda anormal vaginal ak nt gözlemlendi. Kronik endometritis olduklar tespit edilen ineklerde ise vaginal ak nt gözlenemedi. Vaginal duvarda bir lezyon saptanamayan klinik formdaki endometritis olgular nda e er serviks aç ksa uterus kökenli mukopurulent ak nt n n gözlenebilece i belirtilmektedir. 3,7,8,9,12 Endometritisli ineklerde vaginal ak nt n n serviksin aç k oldu u östrüs dönemi d ndaki siklus dönemlerinde de gözlenebilece i vurgulanmakta 24 ve ak nt n n genellikle mukopurulent karakterde oldu u ifade edilmektedir 8. Kronik subklinik endometritis olgular nda anormal vaginal ak nt n n ço unlukla gözlenemedi i kaydedilmektedir. 15,24 Postpartum dönemde rutin aral klarla yap lan rektal muayenelerin, endometritis tan s ve postpartum dönemin takip edilmesinde faydal olduu bildirilmektedir. 25 Sunulan ara t rmada sa l kl, akut ve kronik endometritisli ineklerin rektal muayene bulgular n n, birbirine benzedi i, sa l kl ve endometritisli ineklerin ay r m n n bu yöntemle mümkün olmad gözlenmektedir. Apayd n ve ark. 2 bu durumun yang n n endometriumda s n rl kalmas yla aç klanabilece ini vurgulamaktad rlar. Ara t r c lar ineklerde endometritislerin tan s nda klinik muayene bulgular n n yetersizli inden dolay endometrial biyopsi örneklerinin histopatolojik muayenelerinin en güvenli yöntem oldu unu kaydetmektedirler. Çal mada akut endometritisli ineklerde lamina epitelyaliste dejenerasyon, deskuamasyon, nötrofil lökosit infiltrasyonu, lamina propriada ödem, hiperemi, mononükleer hücre infiltrasyonu, lamina propriada nötrofil lökosit infiltrasyonu, bez epitellerinde dökülme, uterus lumenlerine nötrofil lökosit birikimi gözlemlendi. Bulgular literatür bildirimleri ile uyum içerisindedir. Kronik olgularda ise lamina propriada mononükleer hücre infiltrasyonu, baz olgularda az say da nötrofil lökosit infiltrasyonu, de i ik derecelerde ba doku art, subepitelyal bölgede lenfoplazmositer hücre infiltrasyonlar gözlemlendi. Bulgular literatür ifadeleri 18,20 ile uyum göstermektedir. neklerde endometritise neden olan non-spesifik bakterilerden en yayg n izole edilenlerinin, Escherichia coli, 11,14,16,28 Actinomyces pyogenes, 10,11,13,16,28 P. Aeruginosa, 11 Streptococcus spp, 16,26,28 Staphylococcus spp., 11 Bacteriodes spp., 12 Koliform bakteriler, 27 Fusobacterium necrophorum 28 olarak bildirilmektedir. Mikrobiyolojik ekimler sonras 13 akut olgudan iki A. pyogenes, beinde E. coli, ikisinde Staphylococcus spp, birinde Streptococcus spp. üremesi belirlendi. Kronik olgulardan ikisinde E. coli, iki olguda Staphylococcus spp, iki olguda Streptococcus spp., bir olguda K. Pneumonia, bir olguda 22

5 maya üremi tir. Sa l kl ineklerde ise herhangi bir bakteriyel üreme tespit edilemedi. Ara t rmada, akut ve kronik endometritisli toplam 12 ine in uterus örneklerinin mikrobiyolojik ekimleri sonras üreme tespit edilemedi. Endometritislerde mikrobiyolojik e- kimler sonras nda üremenin olmad olgular n çounlukta oldu u bildirilmektedir. 21,26,27 Ergün 27 bu durumun ekimlerin aerobik artlarda yap lmas na ba l olarak anaerobik ve mikroaerofilik bakterilerin tespit edilememesine, Brook, 21 da etkenlerin derin katmanlara yerle mi olabilece ine ve non-enfeksiyöz irritasyonlara ba lamaktad r. neklerde uterusun yalanc çok katl prizmatik epitele sahip oldu u belirtilmektedir. 29 Prizmatik epitelde sitoplazman n çounlu unun epitelin bir k sm nda lokalize olup, kalan k s m hücrenin bazal membrana yak n k sm nda bulundu u, nukleusun ço unlukla bu sitoplazmik u- zant n n son k sm nda lokalize oldu u belirtilmekte olup, nükleusun polarizasyonu ve sitoplazman n yerle iminin smearlardaki prizmatik hücrelerin ayr m nda kullan ld belirtilmektedir. 30 Epitel nükleusunun bazofilik boyand, pembeden menek e moruna kadar reaksiyon verebilece i ve sitoplazman n renginin de aç k mavi nadiren gözlenebilen silyumlu prizmatik epitelin ise eozinofilik sitoplazmaya sahip oldu u belirtilmektedir. 21 Ara t rmada ineklerin uterus y kant lar n n sitolojik muayenelerinde uterus epitelinin prizmatik epitelde bildirilenlerle uyu tu u gözlemlendi. Ancak preperatlar n büyük ço unluunda prizmatik epitellerin, yuvarlak ekilde oldu u gözlendi. Atkinson, 31 bu durumu sürekli dökülme gösteren prizmatik epitel hücrelerinin s v ortama döküldüklerinde karakteristik hücre morfolojisini kaybederek yuvarlak bir ekil almas olarak aç klamaktad r. Çal mada akut endometritis olgular nda dominant savunma sistemi hücrelerinin nötrofiller oldu u, diferansiyel hücre say m sonuçlar n n istatistik analizleri dikkate al nd nda akut endometritisli ineklerin nötrofil say lar n n sa l kl ineklerden (P<0.001) ve kronik endometritisli ineklerden (P<0.001) istatistik olarak yüksek oldu u gözlemlenmi tir (Çizelge 1). Uterus endometriumunun bakteriyel kontaminasyonalara kar ilk cevab n n nötrofillerin uterusa göçüyle ekillendi i belirtilmektedir. 16,32,33 Tekeli 22 ve Dascanio, 34 k sraklarda uterusun sitolojik preperatlar nda nötrofillerin gözlenmesinin akut enfeksiyonlar n göstergesi oldu unu bildirmi lerdir. Ara t rmada kronik endometritisli ineklerin smearlar nda lenfositlerin say ca fazla oldu u gözlemlendi. Sa l kl ineklerle akut endometritisli ineklerin lenfosit say lar nda istatistik aç dan bir fark gözlenmezken (P>0.05), kronik endometritisli ineklerin smearlar ndaki lenfosit say s n n hem sa l kl i- neklerdekinden (P<0.001) hem de akut endometritisli ineklerden istatistik aç dan yüksek oldu u (P<0.001) bulunmu tur (Çizelge 1). Bazal epitelde meydana gelen lenfosit birikimlerinin de invaziv patojenlere kar do al katil hücreleri özelliklerinden kaynakland belirtilmektedir. 16,35 Sitolojik preperatlarda lenfositlerin tek tük gözlenmesinin bir anlam ifade etmedi i, 23 ancak fazla say da bulunmas n n nedeninin kronik endometritisler oldu u ifade edilmektedir. 23,34,36 Ara t rmada kronik olgulardaki plazma hücrelerinin gerek sa l kl ineklerden (P<0.001) gerekse de akut endometritisli ineklerden (P<0.001) yüksek oldu u gözlemlenmi tir (Çizelge 1). Ley, 36 k sraklarda endometriumun sitolojik muayenesinde plazma hücrelerinin kronik aktif yang larda gözlemlendi ini belirtmi tir. Histopatolojik muayenelerde kronik endometritisli ineklerden bir olguda propriada nötrofil lökosit görülmü olup kronik aktif yang olarak yorumlanm t r. Histopatolojik muayenelerde kronik aktif yang bulgusu olarak kabul edilen nötrofil infiltrasyonunun bir göstergesi olan sitolojik preperatlarda nötrofillerin gözlenmesinden dolay i- neklerde de kronik aktif yang bulgusu olarak dü ü- nülebilece i kanaatine var lm t r. Birçok ara t r c 21,34,36,37 k sraklarda endometrial sitolojide kantitatif de erlendirmede nötrofil say s n n epitele e it veya %10 dan daha fazla oldu u ya da epitel/lökosit oran n n 40/1den fazla olmas durumlar nda yang n n varl konusunda hemfikirdirler. Ara t rma bulgular nda (Çizelge 1) ineklerde nötrofil say s n n akut endometritislerde ortalama % 43.6, kronik endometritislerde ise ortalama % 10.9 oldu u tespit edilmi tir. Sa l kl ineklerde ise bu oran n % 1 oldu u belirlenmi tir. Epitel/lökosit oran n n ise akut endometritislerde ortalama 2.7/1, kronik endometritislerde ise 2.9/1 bulunmu tur. Bu oran sa l kl ineklerde ise ortalama 15/1 olarak bulunmu - tur. Sonuç olarak, anormal vaginal ak nt bulunmayan ineklerde de endometritis bulunabilece i, rektal palpasyonun ise endometritis te hisi için yeterli olmad kan s na var lm t r. Aerobik artlarda yap lan mikrobiyolojik ekim sonuçlar n n endometritis tan s nda tek ba na yetersiz oldu u, biyopsi materyalinden yap lan histopatolojik muayenenin propria mukozan n ve bezlerin de muayene edilebilmesine olanak sa lad için en uygun yöntem oldu u, ancak uzun laboratuvar prosedürünün çok önemli bir dezavantaj olu turdu u dü ünülmektedir. Çabuk, ucuz ve pratik bir yöntem olan endometrial sitoloji tekni inin ineklerde endometritislerin te hisinde histopatolojiye göre daha h zl sonuç vermesinin önemli bir a- vantaj olmas ndan ve laboratuvar donan ma gereksinim göstermemesinden dolay gerek endometritisin varl, gerekse de yang n n döneminin belirlenmesi amac yla saha artlar nda rutin olarak kullan labilece i kan s na var lm t r 23

6 K A Y N A K L A R 1. Alaçam E (1999) nekte infertilite sorunu In: Alaçam E, editor Evcil Hayvanlarda Do um ve nfertilite, ikinci bask, Medisan Ankara, Apayd n AM, Özer H, Kalkan C, Öcal H, Bostanc o lu H, Eröksüz Y (1991a) nfertil ineklerde endometritisin klinik muayene ve biyopi ile te hisi üzerine çal ma. Y Y Ü Vet Fak Derg, 2(1-2): Kanjilal BC, Chakraborty AN, Basak DK (1984) Study on the clinical and histopatological changes in genital organs of infertil cows. Ind Vet J, Hussain AM (1989) Bovine uterus defence mechanisms: A review. J Vet Med B, 38: Bonnett B, Miller RB, Martin SW, Etherington WG, Buckrell BC (1991b) Endometrial biopsy in holstein friesian dairy cows II Correlation between histological criteria. Can J Vet Res, 55: Hussain AM, Daniel RCW (1991) Bovine endometritis: Current and alternative therapy. J Vet Med A, Arthur GH, Noakes DE, Pearson H (1992) Veterinary Reproduction and Obsteterics. Bailiare Tindall, London. 8. Gilbert RO (1998) Reproductive opportunities and challanges. Cornell Dairy Extension, Loeffler SE, de Vries MS, Schukken YH, de Zeeuw AC, Dijkhuisen AA, de Graaf AM, (1999) Use of AI technician scores for body condition, uterine tone and uterine discharge in a model with disease and milk reproduction parameters to predict pregnancy risk at first AI in holstein dairy cows. Theriogenology, 51: Bane A (1980) Microbiology of the genital tract: Ethiology of genital infections. In: 9 th international Congress on Animal Reproduction and Artificial Insemination, June 16-20, Madrid Spain, pp Messier S, Higgins R, Couture Y, Morin M (1984) Comparison of swabbing and biopsy for the studying the flora of the bovine uterus. Can Vet J, 25: Murray RD, Allison JD, Gard RP (1990) Bovine endometritis: comparative efficiacy of alfaprost and intrauterine therapies and other factors influencing clinical success. Vet Rec, 127: Noakes DE, Wallace L, Smith GR (1991) Bacterial flora of the uterus of cow after calving in two hygienically contrasting farm. Vet Rec, 128: Bonnett B, Martin SW, Gannon JPC, Miller RB, Etherington WG (1991c) Endometrial biopsy in holstein friesian dairy cows III, Bactreiologic analysis and correlations with histologic findings. Can J Vet Res; 55: Manspeaker JE (1992) Metritis and endometritis, National Dairy Database Northeast IRM Manual, Dhailwal GS, Murray RD, Woldheiwet Z (2001) Some aspects of immunology of the bovine uterus related to treatment for endometritis, Anim Reprod Sci, 67: Bonnett B, Miller RB, Etherington WG, Martin SW, Johnson WH (1991a) Endometrial biopsy in holstein friesian dairy cows. I Technique, Histological criteria and results. Can J Vet Res, 55: K ran MM, Erer H, Çiftçi MK, Hatipo lu F (1995) Koyunlarda genital organ bozukluklar üzerinde patolojik incelemeler, II uterus, serviks ve vagina. Vet Bil Derg, 11(2): Timurkaan N, Karada E (2000) Keçilerde di i genital organ bozukluklar üzerinde morfolojik incelemeler. II uterus, seviks ve vagina. F. Ü Sa l k Bilimleri. Derg, 14(1): Hatipo lu F, Ortatatl M, K ran MM, Erer H, Çiftci K (2002) An abattoir survey of genital pathology in cows:ii Uterus, cervix and vagina Revue Med Vet, 153(2): Brook D (1992) Reproductive examination of the mare, uterine cytology. In: Mc Kinnon A and Voss JL editors, Equine reproduction, Lea Febiger, London, Tekeli T (1999) K srakta infertilite sorunu, In: Alaçam E, editor Evcil Hayvanlarda Do um ve nfertilite, ikinci bask, Medisan Ankara, Ley BW (2002) The diagnosis of endometritis in the mare by endometrial cytology. Eri im tarihi: 10 Eylül Apayd n AM (1987) Elaz yöresinde döl tutmayan (Repeat Breeder) ineklerde subklinik endometritisin te his ve tedavisi üzerine çal ma. Doktora Tezi, F rat Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü. TURKEY 25. Apayd n AM, Kalkan C, Öcal H, Deveci H, Timurkan H (1991b) neklerde endometritisin gentamisin ile tedavisi üzerine çal malar. Y. Y. Ü. Vet. Fak Derg, 2(1-2): Aköz M (1998) Döl tutmayan (Repeat Breeder) ineklerde PGF2 ve intrauterin köpük sprey (Rifaximina) uygulamalar n n gebe kalma üzerine etkisi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü. TURKEY. 27. Ergün Y (2000) Repeat breeder ineklerde subklinik endometritis rastlant lar n n belirlenmesi ve intrauterin sa alt m giri imi. Doktora Tezi, A.nkara Ü- niversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü. TURKEY. 28. Dohmen MJW, Joop K, Sturk A, Bois PEH, Lohuis JACM (2000) Relationship between intrauterine bacterial contamination, endotoxin levels and development of endometritis in postpartum cows with distocia or retained plecenta Theriogenology, 54: Banks WJ (1993) Applied Veterinary Histology, Mosby, London. 30. Ramzy I (1990) Clinical cytopathology and aspiration biopsy. Appleton and Lange, Conecticut. 31. Atkinson BF (1992) Atlas of Diagnostic Cytopathology. WB Sounders, Philadelphia. 32. Zerbe H, Schubert HJ, Hoedemarkar M, Grunert E, Leibold W (1996) A new model system for endometritis: Basic concepts and characterisation of phenotypic and functional properties of bovine uterus neutrophils. Theriogenology, 46: Subandrio AL, Sheldon IM, Noakes DE (2000) Peripheral and intrauterine neutrophil function in the cow; the influence of endogenous and exogenous sex steroid hormones. Theriogenology, 53: Dascanio J (2003) Uterinecytology, Eri im: education.vetmed.vt/edu. Eri im Tarihi 1. May s Mc Evoy JD, Pollock JM (1994) A preliminary study of peripheral lymphocyte function in cows with chronic metritis. Vet Rec, 134: Ley BW (1994) Current thoughts on the diagnosis and treatment of acute endometritis in mares. Vet Med, July, Bourke M, Mills JN, Barnes AL (1997) Collection of endometrial cell in the mare. Aust Vet J, 75(10):