ANKARA ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ İDARİ YARGILAMA HUKUKU DERSİ PRATİK ÇALIŞMA I ÇÖZÜMLERİ (A ŞUBESİ)

Transkript

1 OLAY I ANKARA ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ İDARİ YARGILAMA HUKUKU DERSİ PRATİK ÇALIŞMA I ÇÖZÜMLERİ (A ŞUBESİ) Oğuzhan GÜZEL * (M) Ankara-Konya karayolunda aracıyla seyir halindeyken yoldaki çukurun çökmesi sebebiyle kaza geçirmiştir. Kaza sonucu (M) nin aracında ağır hasar meydana gelmiştir. (M) söz konusu zararının tazmini için Karayolları Genel Müdürlüğü aleyhine Ankara İdare Mahkemesinde tam yargı davası açmıştır. Karayolları Genel Müdürlüğü vekili süresinde sunmuş olduğu cevap dilekçesi ile söz konusu davada görevli yargı kolunun adli yargı olduğunu belirterek görevsizlik itirazında bulunmuştur. Ankara İdare Mahkemesi görevsizlik itirazını reddetmiştir. 1. Adli yargının görevli olduğunu düşünen davalı vekili Ankara İdare Mahkemesi tarafından verilen görevsizlik itirazının reddi kararı üzerine mevzuat uyarınca bu aşamada- kaç gün içerisinde nereye başvurabilecektir? Açıklayınız. Görev itirazında bulunan kişi veya makam, itirazın reddine ilişkin kararın verildiği tarihten, şayet bu kararın tebliği gerekiyorsa tebliğ tarihinden, başlayarak onbeş gün içinde, uyuşmazlık çıkarılmasını istemeye yetkili makama sunulmak üzere iki nüsha dilekçeyi itirazı reddeden yargı merciine verir (Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun madde 12/I). Bu hüküm uyarınca görev itirazında bulunan davalı idare vekili, Ankara İdare Mahkemesinin görevsizlik itirazını reddettiği kararın tebliğ tarihinden başlayarak onbeş gün içinde uyuşmazlık çıkarılmasını istemeye yetkili makama sunulmak üzere iki nüsha dilekçeyi Ankara İdare Mahkemesine vermelidir. 2. Birinci soruda davalı vekili tarafından başvuru yapılan merci bu başvuru üzerine ne tür kararlar alabilir? Yargı mercii, itiraz dilekçesi üzerine verdiği itirazı ret kararını kaldırarak görevsizlik kararı vermediği takdirde; yetkili makama sunulmak üzere kendisine verilen dilekçeyi, alınan cevabı ve görevsizlik itirazının reddine ilişkin kararını, dava dosyası muhtevasının onaylı örnekleriyle birlikte uyuşmazlık çıkarma isteminde bulunmaya yetkili makama gönderir. (Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun madde 12/3). Bu hükümden anlaşılacağı üzere Ankara İdare Mahkemesi, itiraz dilekçesi üzerine verdiği itirazı ret kararını kaldırarak görevsizlik kararı verebilir. Görevsizlik kararı vermediği takdirde yetkili makama sunulmak üzere kendisine verilen dilekçeyi, alınan cevabı ve görevsizlik itirazının reddine ilişkin kararını, dava dosyası muhtevasının onaylı örnekleriyle birlikte uyuşmazlık çıkarma isteminde bulunmaya yetkili makama gönderir. * Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İdare Hukuku Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi Sayfa 1 / 10

2 3. Bu olaya ilişkin uyuşmazlık çıkarılma isteminde bulunmaya yetkili makam neresidir? Bu makamın uyuşmazlık çıkarılmasını gerekli bulması halinde Ankara İdare Mahkemesi yargılamaya devam edebilecek midir? Açıklayınız. Uyuşmazlık çıkarma isteminde bulunmaya yetkili makam; reddedilen görevsizlik itirazı adli yargı yararına ileri sürülmüş ise Cumhuriyet Başsavcısıdır. (Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun madde 10/3). Uyuşmazlık çıkarılmasını gerekli gördüğü durumlarda yetkili makam, dilekçe ve eklerinin kendisine ulaştığı tarihten, şayet eksiklikleri tamamlatmak yoluna gitmiş ve bu erekle gönderdiği yazıları on gün geçmeden postaya vermiş ise eksikliklerin tamamlandığı tarihten başlayarak en geç on gün içinde düzenleyeceği gerekçeli düşünce yazısını, kendisine gönderilen dilekçe ve ekleri ile birlikte Uyuşmazlık Mahkemesine yollar ve ayrıca Uyuşmazlık Mahkemesine başvurduğunu ilgili yargı merciine hemen bildirir. Bu takdirde ilgili yargı mercii, 18 inci maddede öngörüldüğü şekilde davanın görülmesini geri bırakır. (Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun madde 13/2). Uyuşmazlık Mahkemesine başvurulduğu resmi yazı ile kendisine bildirilen yargı mercii, görev konusunda Uyuşmazlık Mahkemesince bir karar verilinceye kadar davanın görülmesini geri bırakır Uyuşmazlık Mahkemesine başvurulduğunu bildiren yazının alındığı günden başlamak üzere altı ay içinde bu Mahkemenin kararı gelmezse yargı mercii davayı görmeye devam eder. Ancak, esas hakkında son kararı vermeden Uyuşmazlık Mahkemesinin kararı gelirse yargı mercii bu karara uymak zorundadır. (Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun madde 18/1-2). Olayda adli yargı yararına ileri sürülmüş bir görevsizlik itirazı söz konusu olduğu için uyuşmazlık çıkarma isteminde bulunmaya yetkili makam Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısıdır. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı uyuşmazlık çıkarılmasını gerekli bulup Uyuşmazlık Mahkemesine başvurursa bu başvuru Ankara İdare Mahkemesine bildirilir. Ankara İdare Mahkemesi de Uyuşmazlık Mahkemesince bir karar verilinceye kadar davanın görülmesini geri bırakır. Uyuşmazlık Mahkemesine başvuru yapıldığının bildirildiği tarihten itibaren altı ay içinde Uyuşmazlık Mahkemesinin kararı gelmezse Ankara İdare Mahkemesi davayı görmeye devam eder. Ancak, esas hakkında son kararı vermeden Uyuşmazlık Mahkemesinin kararı gelirse davayı görmekte olan yargı mercii bu karara uymak zorundadır sayılı Karayolları Trafik Kanunu Görevli ve Yetkili Mahkeme: (1) Madde 110 (Değişik: 11/1/ /14 md.) İşleteni veya sahibi Devlet ve diğer kamu kuruluşları olan araçların sebebiyet verdiği zararlara ilişkin olanları dâhil, bu Kanundan doğan sorumluluk davaları, adli yargıda görülür. 4. Uyuşmazlığı çözmeye yetkili merci neresidir? Bu merci 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu'nun 110. maddesinin birinci fıkrasında, bu Kanun'dan doğan sorumluluk davalarının adli yargıda görüleceğinin belirtildiği gerekçesiyle işbu davada görevli yargı kolunun adli yargı olduğuna karar Sayfa 2 / 10

3 vermiştir. Anayasa Mahkemesi kararları ve doktrindeki görüşler ışığında söz konusu kanun hükmünü idari yargının görev alanı açısından değerlendiriniz. Görev uyuşmazlığı çıkarma; adli ve idari bir yargı merciinde açılmış olan davada ileri sürülen görev itirazının reddi üzerine ilgili Başsavcı veya Başkanunsözcüsü tarafından görev konusunun incelenmesinin Uyuşmazlık Mahkemesinden istenmesidir. (Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun madde 10/1). Bu hüküm uyarınca uyuşmazlığı çözmeye yetkili merci Uyuşmazlık Mahkemesidir sayılı Karayolları Trafik Kanunu nun 110. maddesi ile idari nitelik taşıyan bir uyuşmazlık adli yargının görev alanına dahil edilmiştir. İdarî yargının görev alanının anayasal bir dayanağa sahip olup olmadığı konusu tartışmalıdır. Anayasa nın 125. maddesi İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır hükmünü benimsemesine karşın bu işlem ve eylemlere karşı hangi yargı yoluna gidileceği düzenlenmemiştir. Anayasa nın Danıştayı düzenleyen 155. maddesinin 2. fıkrası Danıştayın görevlerini sayarken idarî davalardan değil yalnızca davalardan söz etmektedir. Bu düzenleme karşısında yasakoyucunun görevli yargı yerini belirleme ve dolayısıyla bir idari davayı adli yargının görev alanı içine sokabilme konusunda takdir yetkisine sahip olduğu ifade edilmektedir. Danıştayı düzenleyen 155. maddenin ikinci fıkrasında geçen Danıştayın görevleri arasında idarî uyuşmazlık ları çözümlemek ifadesinden hareketle idari yargının görev alanının anayasal ile korunduğu yorumu yapılmakta ise de burada kastedilen şeyin idarî işlere ilişkin idarî uyuşmazlıklar olduğunu belirtilmektedir. Anayasa nın 155. maddesinde Danıştay ın görevinin kanunda gösterilen belli davalar a ilk ve son derece mahkemesi olarak bakmak şeklinde açıklandığı vurgulanarak Anayasamızda idarî yargının görev alanını tanımlayan ve idarî yargının görev alanını adlî yargıya karşı koruyan bir hüküm bulunmadığı ileri sürülmektedir. (GÖZLER, Kemal/KAPLAN, Gürsel, İdarî Eylemlerden Kaynaklanan Zararlara İlişkin Davalar Adlî Yargının Görev Alanına Sokulabilir mi?, Terazi Hukuk Dergisi, Yıl:6, Sayı:63, Kasım 2011, s.40) Sait GÜRAN ise 1982 Anayasasının, metni ve mantığı ile idarî yargının kapsamının, doğal olarak görev alanına giren konularının yasalarla adlî yargıya aktarılarak daraltılmasına izin vermediğini; bu yasağın temelinde ise aktarmanın, idarî yargı sisteminin sağladığı etkin yargısal denetimin ve buna bağlı olan duyarlı anayasal dengeyi bozma tehlikesinin olduğunu belirtmektedir. (GÜRAN, Sait, Yargı Denetiminin Kapsamı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Dönmezer e Armağan Sayısı, Cilt:I-II, Sayı 1-4, İstanbul 1987, s.39) ERKUT da idarî yargının görev alanına girdiği açık olan bir işte, yasakoyucunun görev belirleme yetkisini adliye mahkemelerinden yana kullanması halinde Anayasa nın İdare Hukuku ilkelerine aykırı bir durum oluşacağı kanaatindedir. (ERKUT, Celâl, İptal Davasının Konusunu Oluşturma Bakımından İdarî İşlemin Kimliği, Danıştay Yayınları No:51, Ankara 1990, s ). Anayasa Mahkemesi idarî yargının görev alanının anayasal bir dayanağa sahip olduğu yönünde kararlar vermekteydi. Anayasa Mahkemesinin eski bir kararına göre idari bir davanın kanunla adli yargının Sayfa 3 / 10

4 görev alanına dahil edilmesi Anayasanın idarenin her türlü eylem ve işlemine karşı yargı yolunun açık olduğunu belirten kuralına uyarlık göstermez. Zira bu kuralla açık tutulan yargı yolu nun kamu hukuku alanında idarî yargı, özel hukuk alanında ise adlî yargı olduğunun tartışma gerektirmeyecek şekilde belirgin olduğunu belirtmiştir. Yüksek mahkeme, aksi halde bu durumun, 1961 Anayasası nın Kanunî Hâkim Güvencesi başlığı altındaki 37. maddesinin birinci fıkrasında yer alan Hiç kimse kanunen tâbi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz biçiminde ifade edilmiş bulunan tabiî mahkeme ve tabiî hâkim kuralına aykırılık teşkil edeceği sonucuna varmıştır. Görüldüğü üzere yüksek mahkeme, bu kararında sorunu salt bir görev sorunu olmaktan öte, hukuk devleti ilkesinin gerçekleşmesi ile ilgili bir sorun olarak da algılamıştır. Anayasa Mahkemesi nin gün ve E.1976/1, K.1976/28 sayılı Kararı) Anayasa Mahkemesi yakın tarihli kararlarında ise haklı neden ve kamu yararı bulunması halinde idarî bir uyuşmazlığın çözümünün yasal düzenleme ile adlî yargıya bırakabileceğini öngörmektedir. İdarenin araçları ile sebebiyet verdiği zararlar hakkında 2918 sayılı Kanun da yer alan hükümler sonucunda oluşan yerleşik uygulama haklı sebep ve kamu yararı teşkil ettiğinden adlî yargının görevlendirilmesi kabul edilebilir. Ancak yol kusuru ya da işaretleme eksikliği gibi hizmet kusuru kabul edeceğimiz nedenlerden dolayı meydana gelen trafik kazalarına ilişkin tazminat davalarında adlî yargının görevlendirilmesi sonucunu doğuran 2918 sayılı Kanun un 110. maddesinin 1. fıkrası Anayasa ya aykırıdır. Çünkü hizmetin kurulması, düzenlenmesi ya da işleyişindeki bozukluk ve aksaklık olarak nitelendirilen ve idarî eylem ya da işlemlerden doğan hizmet kusurunun tespiti idarî yargı organlarının görevine girmekte olup, bu uyuşmazlıkların adlî yargının görev alanına dâhil edilmesinde kamu yararı ya da haklı bir sebep söz konusu olamaz. (GÜZEL, Oğuzhan: Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında İdarî Yargının Görev Alanına Yönelik Müdahalelerin Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Oğuz Kürşat ÜNAL a Armağan, Cilt:XVII, Yıl:2013, Sayı:1-2, s ). Ancak Anayasa Mahkemesi tarihli ve E. 2013/68, K.2013/165 sayılı içtihadı ile söz konusu kanun hükmünün Anayasa ya aykırı olmadığına karar vermiştir. Esas Sayısı : 2013/68 Karar Sayısı : 2013/165 Karar Günü : R.G. Tarih-Sayı : ANAYASA MAHKEMESİ KARARI İTİRAZ YOLUNA BAŞVURANLAR : 1- Bursa 3. Asliye Hukuk Mahkemesi (E.2013/68) 2- Batman 2. Asliye Hukuk Mahkemesi (E.2013/117) İTİRAZLARIN KONUSU : günlü, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu'nun, günlü, 6099 sayılı Kanun'un 14. maddesiyle değiştirilen 110. maddesinin birinci fıkrasının Anayasa'nın 2., 37., 125., 140. ve 155. maddelerine aykırılığı ileri sürülerek iptaline ve yürürlüğünün durdurulmasına karar verilmesi istemidir. I- OLAY Davacılar tarafından, Karayolları Genel Müdürlüğü aleyhine açılan tazminat talepli tam yargı davalarında, itiraz konusu kuralın Anayasa'ya aykırı olduğu kanısına varan Mahkemeler, iptali için başvurmuştur. Sayfa 4 / 10

5 III- YASA METİNLERİ A- İtiraz Konusu Yasa Kuralı 2918 sayılı Kanun'un, 6099 sayılı Kanun'un 14. maddesiyle değiştirilen ve itiraz konusu kuralı da içeren 110. maddesi şöyledir: Görevli ve Yetkili Mahkeme Madde 110- (Değişik: 11/1/ /14 md.) İşleteni veya sahibi Devlet ve diğer kamu kuruluşları olan araçların sebebiyet verdiği zararlara ilişkin olanları dâhil, bu Kanundan doğan sorumluluk davaları, adli yargıda görülür. Zarar görenin kamu görevlisi olması, bu fıkra hükmünün uygulanmasını önlemez. Hemzemin geçitte meydana gelen trentrafik kazalarında da bu Kanun hükümleri uygulanır. Motorlu araç kazalarından dolayı hukuki sorumluluğa ilişkin davalar, sigortacının merkez veya şubesinin veya sigorta sözleşmesini yapan acentenin bulunduğu yer mahkemelerinden birinde açılabileceği gibi kazanın vuku bulduğu yer mahkemesinde de açılabilir. B- Dayanılan Anayasa Kuralları Başvuru kararlarında, Anayasa'nın 2., 37., 125., 140. ve 155. maddelerine dayanılmıştır. IV- İLK İNCELEME A- E.2013/68 Sayılı Başvuru Yönünden Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü hükümleri uyarınca Haşim KILIÇ, Serruh KALELİ, Mehmet ERTEN, Serdar ÖZGÜLDÜR, Osman Alifeyyaz PAKSÜT, Zehra Ayla PERKTAŞ, Recep KÖMÜRCÜ, Burhan ÜSTÜN, Engin YILDIRIM, Nuri NECİPOĞLU, Muammer TOPAL, Zühtü ARSLAN ve M. Emin KUZ'un katılımlarıyla gününde yapılan ilk inceleme toplantısında, dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir. B- E.2013/117 Sayılı Başvuru Yönünden Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü hükümleri uyarınca Haşim KILIÇ, Serruh KALELİ, Alparslan ALTAN, Mehmet ERTEN, Serdar ÖZGÜLDÜR, Osman Alifeyyaz PAKSÜT, Zehra Ayla PERKTAŞ, Recep KÖMÜRCÜ, Burhan ÜSTÜN, Engin YILDIRIM, Nuri NECİPOĞLU, Hicabi DURSUN, Celal Mümtaz AKINCI, Erdal TERCAN, Muammer TOPAL, Zühtü ARSLAN ve M. Emin KUZ'un katılımlarıyla gününde yapılan ilk inceleme toplantısında, dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine, yürürlüğü durdurma isteminin esas inceleme aşamasında karara bağlanmasına OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir. V- BİRLEŞTİRME KARARI günlü, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu'nun günlü, 6099 sayılı Tebligat Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun'un 14. maddesi ile değiştirilen 110. maddesinin birinci fıkrasının iptaline ve yürürlüğünün durdurulmasına karar verilmesi istemiyle yapılan itiraz başvurusuna ilişkin davanın, aralarındaki hukuki irtibat nedeniyle E.2013/68 sayılı dava ile BİRLEŞTİRİLMESİNE, E.2013/117 sayılı dosyanın esasının kapatılmasına, esas incelemenin E.2013/68 sayılı dosya üzerinden yürütülmesine, gününde OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir. VI- ESASIN İNCELENMESİ Başvuru kararları ve ekleri, Raportör Berrak YILMAZ tarafından hazırlanan işin esasına ilişkin rapor, itiraz konusu yasa kuralı, dayanılan Anayasa kuralları ile bunların gerekçeleri ve diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü: Başvuru kararlarında, idari eylem ve işlemlere ilişkin davaların idarî yargı yerlerinde görülmesi gerekirken 2918 sayılı Kanun'dan doğan tüm sorumluluk davalarının itiraz konusu kural gereğince adli yargıda görüldüğü belirtilerek kuralın, Anayasa'nın 2., 37., 125., 140. ve 155. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür. İtiraz konusu kuralla, 2918 sayılı Kanun'dan doğan sorumluluk davalarının, işleteni veya sahibi Devlet ve diğer kamu kuruluşları olan araçların sebebiyet verdiği zararlara ilişkin olanları da dâhil olmak üzere adli yargıda görüleceği, zarar görenin kamu görevlisi olmasının bu fıkra hükmünün uygulanmasını önlemeyeceği ve hemzemin geçitte meydana gelen trentrafik kazalarında da bu Kanun hükümlerinin uygulanacağı öngörülmektedir. Anayasa'nın 2. maddesinde Türkiye Cumhuriyeti, bir hukuk devleti olarak nitelendirilmiştir. Hukuk devleti, eylem ve işlemleri hukuka uygun, insan haklarına dayanan, bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren her alanda adaletli bir hukuk düzeni kurup bunu geliştirerek sürdüren, Anayasa'ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan, Anayasa ve hukukun üstün kurallarıyla kendini bağlı sayıp yargı denetimine açık olan devlettir. Sayfa 5 / 10

6 Anayasa'nın 125. maddesinin birinci fıkrasında, İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. ; 155. maddesinin birinci fıkrasında ise Danıştay, idarî mahkemelerce verilen kanunun başka bir idarî yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunda gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. hükmü yer almaktadır. Anayasa Mahkemesinin daha önceki kimi kararlarında da belirtildiği üzere, tarihsel gelişime paralel olarak Anayasa'da adli ve idari yargı ayrımına gidilmiş ve idari uyuşmazlıkların çözümünde idare ve vergi mahkemeleriyle Danıştay yetkili kılınmıştır. Bu nedenle, genel olarak idare hukuku alanına giren konularda idari yargı, özel hukuk alanına giren konularda adli yargı görevli olacaktır. Bu durumda, idari yargının görev alanına giren bir uyuşmazlığın çözümünde adli yargının görevlendirilmesi konusunda kanun koyucunun mutlak bir takdir yetkisinin bulunduğunu söylemek olanaklı değildir. Ancak, idari yargının denetimine bağlı olması gereken idari bir uyuşmazlığın çözümü, haklı neden ve kamu yararının bulunması hâlinde kanun koyucu tarafından adli yargıya bırakılabilir. İtiraz konusu kural, trafik kazasında zarar görenin asker kişi ya da memur olmasına, aracın askeri hizmete ilişkin olmasına, kamu ya da özel araç olmasına veya olayın hemzemin geçitte meydana gelmesi durumlarına göre farklı yargı kollarında görülmekte olan 2918 sayılı Kanun'dan kaynaklanan tüm sorumluluk davalarının adli yargıda görüleceğini öngörmektedir. İtiraz konusu düzenlemenin gerekçesinde de ifade edildiği gibi, askeri idari yargı, idari yargı veya adli yargı kolları arasında uygulamada var olan yargı yolu belirsizliği giderilerek, söz konusu davalarla ilgili olarak yeknesak bir usul belirlenmektedir. Aynı tür davaların aynı yargı yolunda çözümlenmesi sağlanarak davaların görülmesi ve çözümlenmesinin hızlandırıldığı, bu suretle kısa sürede sonuç alınmasının olanaklı kılındığı ve bunun söz konusu davaların adli yargıda görüleceği yolunda getirilen düzenlemenin kamu yararına yönelik olduğu anlaşılmaktadır. Öte yandan, 2918 sayılı Kanun'da tanımlanan karayolu şeridi üzerindeki araç trafiğinden kaynaklanan sorumlulukların, özel hukuk alanına girdiği konusunda bir tartışma bulunmamaktadır. İdare tarafından kamu gücünden kaynaklanan bir yetkinin kullanılması söz konusu olmadığı gibi aynı karayolu üzerinde aynı seyir çizgisinde hareket eden, bu nedenle aynı tür risk üreten araçlar arasında özel-kamu ayırımı yapılmasını gerektiren bir neden de yoktur. gerekir. Açıklanan nedenlerle, itiraz konusu kural Anayasa'nın 2., 125. ve 155. maddelerine aykırı değildir. İtirazın reddi Kuralın, Anayasa'nın 37. ve 140. maddeleriyle ilgisi görülmemiştir. VII- YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMASI İSTEMİ günlü, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu'nun, günlü, 6099 sayılı Kanun'un 14. maddesiyle değiştirilen 110. maddesinin birinci fıkrasına yönelik iptal istemi, günlü, E.2013/68, K.2013/165 sayılı kararla reddedildiğinden, bu fıkraya ilişkin yürürlüğün durdurulması isteminin REDDİNE, gününde OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir. VIII- SONUÇ günlü, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu'nun, günlü, 6099 sayılı Kanun'un 14. maddesiyle değiştirilen 110. maddesinin birinci fıkrasının Anayasa'ya aykırı olmadığına ve itirazın REDDİNE, gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi. OLAY II Şanlıurfa Merkez Kızlar Köyünde kâin 151 parsel sayılı taşınmaz üzerinde besicilik yapan (B) nin taşınmazının bir bölümü otoyol inşası nedeniyle kamulaştırılmıştır. Otoyol inşasına başlandıktan sonra ortaya çıkan gürültü ve kirlilik nedeniyle (B) nin geri kalan taşınmazı üzerinde besicilik yapma imkânı kalmamış ve (B) zarara uğramıştır. Bunun üzerine (B), TL maddi tazminata faiziyle birlikte hükmedilmesi istemiyle Şanlıurfa Asliye Hukuk Mahkemesine başvurmuş, mahkeme idari yargının görevli olduğu gerekçesiyle görevsizlik kararı vermiş ve bu karar tarihinde kesinleşmiştir. Bunun üzerine (B), süresi içinde Gaziantep İdare Mahkemesine başvurmuş ve bu mahkeme adli yargının görevli olduğu gerekçesiyle görevsizlik kararı vermiştir. Sayfa 6 / 10

7 1. Gaziantep İdare Mahkemesinin verdiği görevsizlik kararının kesinleşmesi üzerine ortaya ne tür bir uyuşmazlık çıkmıştır? Adli ve idari yargı mercilerinin tarafları, konusu ve sebebi aynı olan davada kendilerini görevsiz görmeleri ve bu yolda verdikleri kararların kesin ve kesinleşmiş olması halinde olumsuz görev uyuşmazlığı ortaya çıkar. (Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun madde 14/I). Somut olayda Gaziantep İdare Mahkemesi ve Şanlıurfa Asliye Hukuk Mahkemesinin tarafları, konusu ve sebebi aynı olan davada kendilerini görevsiz görmeleri söz konusudur. Bu yüzden olumsuz görev uyuşmazlığı ortaya çıkmıştır. 2. Bu uyuşmazlığın giderilmesi için (B), ne kadar süre içerisinde nereye başvurmalıdır? Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun un 15. maddesi uyarınca son görevsizlik kararını veren yargı merciine bu kararın kesinleşmesinden sonra taraflardan birinin talebi gerekmektedir. Başvuru süresi konusunda kanunda bir düzenleme bulunmamaktadır. Öğretide hukuk davalarındaki on yıllık zamanaşımı süresi içinde, Uyuşmazlık Mahkemesine başvurulabileceği, bu sürenin de hak düşürücü olduğu ifade edilmektedir. (AKYILMAZ, Bahtiyar-SEZGİNER,Murat-KAYA,Cemil: Türk İdari Yargılama Hukuku, 1. Baskı, Ankara Ekim 2018, Savaş Yayınevi, s ) Ancak başvuru için süre bulunmadığına ilişkin görüşler de bulunmaktadır. Danıştayın da bu yönde içtihadı bulunmaktadır. (Danıştay 11. Dairesinin tarihli ve E.2005/3860, K.2006/1988 sayılı kararı) Bu doğrultuda uyuşmazlığın giderilmesi için (A), son görevsizlik kararını veren Gaziantep İdare Mahkemesine bir dilekçe ile başvurulmalıdır. 3. Uyuşmazlığı çözmeye yetkili merci neresidir? Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun un 15. maddesi uyarınca olumsuz görev uyuşmazlıklarında dava dosyaları son görevsizlik kararını veren yargı merciine bu kararın kesinleşmesinden sonra taraflardan birinin talebi üzerine Uyuşmazlık Mahkemesine gönderilir ve görevli yargı merciinin belirlenmesi istenir. Dolayısıyla uyuşmazlığı Uyuşmazlık Mahkemesi çözecektir. 4. Uyuşmazlığı çözmeye yetkili mercii, bu davada hangi yargı düzeninin görevli olduğuna karar vermelidir? Neden? Kısmen kamulaştırmadan doğan uyuşmazlıklar adlî yargıda görülür. Ancak kısmen kamulaştırma nedeniyle uğranılan ve idarenin görevinde olan kamu hizmetini yürüttüğü sıradaki eyleminden doğan zararların giderilmesine yönelik bir dava söz konusuysa bu dava tam yargı davası niteliğinde olduğundan idarî yargıda çözümlenir. Somut olayda kısmen kamulaştırma nedeniyle tesis edilen kamu hizmetinin görülmesi sırasında idarenin eyleminden doğan bir zararın giderilmesi istenmektedir. Uyuşmazlık Mahkemesi bu davada idari yargının görevli olduğuna karar vermelidir. Sayfa 7 / 10

8 UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ Hukuk Bölümü 2004/96 E., 2005/1 K. O L A Y : Davacı vekili, Şanlıurfa Merkez Kızlar Köyünde kain 151 parsel sayılı taşınmaz üzerinde müvekkili tarafından hayvan besiciliği yapıldığını, taşınmazın bir bölümünün Şanlıurfa-Gaziantep otoyolu inşası nedeniyle kamulaştırıldığını, otoyol inşasından dolayı oluşacak gürültü ve kirlilik yüzünden hayvan besiciliği yapma olanağının ortadan kalktığını ileri sürerek bu nedenle uğradığı zarar nedeniyle fazlaya ilişkin hakları saklı kalmak kaydıyla 100 milyar TL maddi tazminata yasal faiziyle birlikte hükmedilmesi istemiyle tarihinde adli yargı yerinde dava açmıştır. ŞANLIURFA 1. ASLİYE HUKUK MAHKEMESİ; günlü; E: 2001/1052; K:2002/50 sayı ile, olayda davalı yönetimin davacının taşınmazına doğrudan bir el atması ve dolayısıyla kamulaştırmasız el atma olgusunun bulunmadığı, yönetimin almış olduğu karar sonunda plan ve projelere uygun olarak yapılan işlemlerden doğan zararların tazmininin idare mahkemesinden istenebileceği, Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulunun günlü, E: 1958/17; K: 1959/15 sayılı kararının da bu yönde olduğu, davacının isteminin yönetimin bir işlem ve eyleminden kaynaklandığı, buna ilişkin açılan işbu davanın tam yargı davası niteliğinde olduğu, bu nedenle görüm ve çözümünün idari yargıya ait bulunduğu gerekçesiyle mahkemelerinin görevsizliğine karar vermiş, anılan karar temyiz edilmeksizin kesinleşmiştir. Davacı vekili aynı nedenle TL tazminata hükmedilmesi istemiyle tarihinde idari yargı yerinde dava açmıştır. GAZİANTEP 1. İDARE MAHKEMESİ; günlü, E:2002/1024; K:2003/1678 sayı ile, 2942 sayılı Yasanın 12. maddesi hükmü uyarınca dava konusu uyuşmazlığın çözümünün adli yargının görevine girdiği gerekçesiyle davayı görev yönünden reddetmiştir. Bu karar üzerine davacı vekilince görevli mahkemenin belirlenmesi istemiyle tarihli dilekçe ile Danıştaya başvurulmuştur. DANIŞTAY 10. DAİRESİ'nin günlü, E:2004/5810; K:2004/3830 sayılı kararıyla 2247 sayılı Yasada olumsuz görev uyuşmazlıklarında dava dosyasının son görevsizlik kararını veren mahkemece, bu kararın kesinleşmesinden sonra taraflarda birinin istemi üzerine Uyuşmazlık Mahkemesine gönderilerek görevli mahkemenin belirlenmesinin istenebileceğinin öngörüldüğü gerekçesiyle dosya esas kaydı kapatılarak dava dosyası Gaziantep İdare Mahkemesine gönderilmiş; GAZİANTEP İDARE MAHKEMESİNİN günlü, E:2002/1024; K:2003/1678 sayılı kararıyla 2247 sayılı Yasa hükümleri uyarınca görevli yargı yerinin belirlenmesi için dosyanın Uyuşmazlık Mahkemesine gönderilmesine karar verilmiştir. İNCELEME VE GEREKÇE : Uyuşmazlık Mahkemesi Hukuk Bölümünün, Tülay TUĞCU'nun Başkanlığında, Üyeler: Dr. Atalay ÖZDEMİR, M. Lütfü ÜÇKARDEŞLER, Serap AKSOYLU, Z.Nurhan YÜCEL, Turgut ARIBAL ve Abdullah ARSLAN'ın katılımlarıyla yapılan günlü toplantısında; I- İLK İNCELEME : Dosya üzerinde 2247 sayılı Yasanın 27. maddesi uyarınca yapılan incelemeye göre adli ve idari yargı yerleri arasında anılan Yasanın 14. maddesinde öngörülen biçimde olumsuz görev uyuşmazlığı doğduğu, idari yargı dosyasının 15. maddede belirtilen yönteme uygun olarak davacının istemi üzerine son görevsizlik kararını veren mahkemece Uyuşmazlık Mahkemesine gönderildiği, usule ilişkin herhangi bir noksanlık bulunmadığı anlaşıldığından görev uyuşmazlığının esasının incelenmesine oybirliği ile karar verildi. II- ESASIN İNCELENMESİ : Raportör-Hakim Murat H. YURDAKÖK'ün davanın çözümünde adli yargının görevli olduğu yolundaki raporu ile dosyadaki belgeler okunduktan; İlgili Başsavcılarca görevlendirilen Yargıtay Cumhuriyet Savcısı Ahmet BEŞİNCİ ile Danıştay Savcısı Nevzat ÖZGÜR'ün davada idari yargının görevli olduğu yolundaki yazılı ve sözlü açıklamaları da dinlendikten sonra GEREĞİ GÖRÜŞÜLÜP DÜŞÜNÜLDÜ: Dava, Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından kısmen kamulaştırılan taşınmazdan geri kalan kısım üzerinde bulunan hayvan çiftliğinde otoyol inşasından dolayı oluşan gürültü ve kirlilik yüzünden hayvan besiciliği yapma olanağının ortadan kalktığı ileri sürülerek bu nedenle uğranılan zararın tazmin edilmesi istemine ilişkindir sayılı Yasanın "kısmen kamulaştırma" başlıklı 12. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde: "kısmen kamulaştırılan malın değeri; kamulaştırılmayan kısmın değerinde, kamulaştırma sebebiyle bir değişiklik olmadığı takdirde, o malın 11. maddede belirtilen esaslara göre takdir edilen bedelinden kamulaştırılan kısma düşen miktar" olduğu; (b) bendinde: "Kamulaştırma dışında kalan kısmın kıymetinden kamulaştırma nedeniyle eksilme meydana geldiği takdirde; bu eksilen değer miktarı tespit edilerek, kamulaştırılan kısmın (a) bendinde belirtilen esaslar dairesinde tayin olunan kamulaştırma bedeline eksilen değerin eklenmesiyle bulunan miktar" olduğu açıklanmakta; (c) bendinde de: "Kamulaştırma nedeniyle artış meydana geldiği takdirde de, artış miktarı tespit edilerek, kamulaştırılan kısmın (a) bendinde belirtilen esaslar dairesinde tayin edilen bedelinden artan değerin çıkarılmasıyla bulunan miktardır." denilmekte ve aynı maddede ayrıca "kamulaştırma dışında kalan kısım imâr mevzuatına göre yararlanmaya elverişli olduğu takdirde; kesilen bina, ihata duvarı, kanalizasyon, su, elektrik, havagazı kanalları, makine gibi tesislerden kullanılabilecek duruma getirilebilmeleri için gereken gider ve bedel, belirlenerek kamulaştırma bedeline ilave olunur. Bu masraf ve bedeller (b) bendinde yazılı kıymet düşüklüğü miktarının belirlenmesinde gözönünde tutulmaz..." hükmü yer almaktadır. Maddenin son fıkrasında da: bu maddenin uygulanmasından doğan uyuşmazlıkların adli yargı yerinde çözümleneceği hükme bağlanmıştır. Sayfa 8 / 10

9 Dosyanın incelenmesinden, uyuşmazlığın 2942 sayılı Yasanın yukarıda değinilen 12. maddesi kapsamında düzenlenen durumların hiçbirisine girmediği anlaşıldığından anılan hükmün olaya uygulanmasına olanak bulunmamaktadır. Karayolları Genel Müdürlüğü 5539 sayılı Yasayla kurulmuş, tüzel kişiliği haiz bir kamu kurumu olup, otoyol inşası anılan Yasada bu kurumun görevleri arasında sayılmıştır. Yönetimin yürütmekle yükümlü bulunduğu kamu hizmetine ilişkin olarak uygulamaya koyduğu plan ve projeye göre meydana getirdiği yol, kanal, baraj, su yolları, su şebekesi gibi tesislerin kurulması, işletilmesi ve bakımı sırasında kişilere verdiği zararların tazmini istemiyle açılacak davaların görüm ve çözümünün yönetsel eylem ve işlemlerden dolayı kişisel hakları muhtel olanlar tarafından açılacak tam yargı davaları kapsamında yargısal denetim yapan idari yargı yerine ait olduğu; yönetimce herhangi bir ayni hakka müdahalede bulunulduğu, özel mülkiyete konu taşınmaza kamulaştırmasız el atıldığı veya plan ve projeye aykırı iş görüldüğü savıyla açılacak müdahalenin men'i ve meydana gelen zararın tazmini davalarının ise, mülkiyete tecavüzün önlenmesine ve haksız fiillere ilişkin özel hukuk hükümlerine göre adli yargı yerince çözümleneceği, yerleşik yargısal içtihatlarla kabul edilmiş bulunmaktadır. Olayda, yönetimce davacının taşınmazı elinden alınmadığına ve üzerinde herhangi bir inşaat faaliyeti de yapılmadığına göre, yönetimin özel mülkiyete konu taşınmaza müdahalede bulunmasından ya da kamulaştırmasız el atmasından söz etmek de olanaksızdır. Bu durumda, Karayolları Genel Müdürlüğünce yapılan otoyol nedeniyle zarara uğradığı yolundaki davacı savı gözönünde bulundurularak, yönetimin görevinde olan kamu hizmetini yürüttüğü sıradaki eyleminden doğan zararın giderilmesine yönelik olarak dava açıldığının kabulü gerekir. Anayasa'nın 125. maddesinin son fıkrasında, yönetimin kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlü olduğu kurala bağlanmış olup, buna göre yönetim, hukuka aykırılığı saptanan işlem ve eylemlerinden doğan hak ihlâlini tam olarak gidermek; diğer bir anlatımla hakları ihlâl edilenlerin uğradığı gerçek zararları tazmin etmekle yükümlü bulunmaktadır. Kamu hizmetinin, yöntemine ve hukuka uygun olarak yürütülüp yürütülmediğinin; kamu yararına uygun şekilde işletilip işletilmediğinin; dolayısıyla, olayda hizmet kusuru ya da başka bir nedenle yönetimin sorumluluğu bulunup bulunmadığının yargısal denetiminin, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 2. maddesinde "idari dava türleri" arasında sayılan "idari işlem ve eylemlerden dolayı zarara uğrayanlar tarafından açılacak tam yargı davası" kapsamında, idari yargı yerlerince yapılacağı açıktır. Açıklanan nedenlerle, İdare Mahkemesinin görevsizlik kararının kaldırılması gerekmektedir. SONUÇ :Davanın çözümünde İDARİ YARGININ görevli olduğuna, bu nedenle Gaziantep İdare Mahkemesince verilen günlü, E:2002/1024; K:2003/1678 sayılı GÖREVSİZLİK KARARININ KALDIRILMASINA, gününde OYBİRLİĞİ İLE KESİN OLARAK karar verildi. OLAY III Pasaportsuz olarak yurt dışına kaçan ve yurt dışında da memleketi aleyhine beyanatta bulunduğu ve müteakiben radyo yayınlarında Türkiye nin Hükümet şekli ve Hükümeti idare edenler aleyhine geniş propaganda kampanyasına girişen K nin Cumhurbaşkanı tarafından Türk vatandaşlığının kaybettirilmesine karar verilmiştir. Söz konusu kararın iptali talebiyle dava edilmesi üzerine Danıştay, bu işlemin mahiyeti itibariyle özel ve olağanüstü bir duruma ilişkin olduğu ve bu işlemin siyasî bir tasarruf olması sebebiyle dava konusu edilemeyeceği gerekçesiyle davayı ilk incelemeden reddetmiştir. Danıştayın bu kararını idare hukuku ilkeleri ve mevzuat ışığında tartışınız. Hükümet tasarrufları yürütme organının yüksek yönetimine ilişkin faaliyetlerini ihtiva etmektedir. Yargı yerleri bu tür işlemleri, hükümetlerin siyasî sebeplerle aldıkları tedbirler olduğunu ifade ederek denetlemekten kaçınmaktadırlar. İşte yargı yerlerinin kendiliklerinden bir işlemi yargı denetimi dışında tutmalarına yargı kısıntısı denilmektedir. Somut olayda da Danıştay bu gerekçeyle dava konusu edilen vatandaşlıktan çıkarılma kararını denetmekten kaçınmıştır. Ancak Anayasa nın 125. maddesi uyarınca İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. Bu hüküm idarenin bazı işlemlerinin yargı denetiminin dışında tutulmasını önlemeyi amaçlamaktadır. Bununla birlikte Anayasa nın 66. maddesinde daha önce hükümet tasarrufu olarak görülen vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili kararlara karşı yargı denetiminin kapatılamayacağı öngörülmüştür. Bu nedenle 1982 Anayasası hükümet tasarruflarının Sayfa 9 / 10

10 varlığına imkân vermemiştir. Bu doğrultuda vatandaşlıktan çıkarılma işlemine ilişkin iptal davasının esastan incelenmesi gerekirken vatandaşlıktan çıkarılma işleminin dava konusu edilmeyeceği gerekçesiyle ilk incelemeden reddedilmesi isabetli değildir. OLAY IV Savcı (S) -görevde bulunduğu yerden başkan bir yere naklen atanmasına ilişkin işlem sonrasında- Adalet Bakanlığına bir mektup yazar. (S) nin yazdıklarıyla Bakana hakaret ettiği gerekçesiyle Hâkimler ve Savcılar Kurulunca kınama cezası verilir. Bu işlem üzerine (S) Danıştayda iptal davası açmıştır. Danıştay bu davada nasıl bir karar verecektir? Vereceğiniz cevabı idare hukuku ilkeleri çerçevesinde tartışınız. Anayasanın 159. maddesinin onuncu fıkrası uyarınca Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun meslekten çıkarma dışındaki kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamaz. Bu doğrultuda Danıştay 2577 sayılı Kanunun 14/1-d hükmü uyarınca idarî davaya konu olacak bir işlem olmadığından aynı Kanunun 15/1-b hükmü uyarınca davanın reddine karar vermelidir Anayasasının 2. maddesi uyarınca Türkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir. Hukuk devleti yöneticilerin de yönetilenler gibi hukuka bağlı olduğu devlettir. Bu tanım doğrultusunda hukuk devletinin en önemli unsuru idarenin yargısal denetiminin sağlanmasıdır. Yine Anayasa nın 125. maddesi uyarınca idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. Yaptığı iş nedeniyle idari bir organ olan ve tesis etmiş olduğu işlemler de idari işlem olan Hâkimler ve Savcılar Kurulu kararlarının yargı denetimi dışında bırakılması hukuk devletinin en önemli gereği olan idarenin yargısal denetiminin sağlanmasına aykırıdır. (AKYILMAZ, Bahtiyar-SEZGİNER,Murat- KAYA,Cemil: age., s.49) Sayfa 10 / 10