İsveç haritası için:

Transkript

1 İSVEÇ ÜLKE RAPORU

2 BÖLÜM I 1. GİRİŞ Bu raporda, İsveç hakkında genel bilgiler ile ekonomi, dış ticaret, sanayi, tarım, hizmetler, enerji gibi alanlarda yılında meydana gelen iç ve dış gelişmelere dair ülkenin kendi kaynakları kullanılmak suretiyle derlenen bilgi ve değerlendirmelere yer verilmekte, İsveç ile Türkiye arasındaki ekonomik ve ticari ilişkilerde yaşanan son gelişmeler, bu bağlamda ikili ticaret hacmi, yatırım alanındaki faaliyetler ile yeni işbirliği olanakları ele alınmaktadır. Rakamsal veriler için kaynak olarak büyük ölçüde İsveç İstatistik Ofisi nin veri tabanından ( yararlanılmış olup, aksi takdirde kullanılan kaynak metin içinde ayrıca belirtilmiştir. Raporun ilgili bölümlerinde İsveç Kronu (SEK), ABD dolarına çevrilirken İsveç Merkez Bankası nın yıllık ortalama döviz kurları baz alınmıştır (1, 1 $ = 7,49 SEK; 11, 1 $ = 6,4969 SEK; 1, 1 $ = 6,7754 SEK; 13, 1 $=6,5 SEK;, 1 $=6,8569 ). (Bazı tablolarda aylık ortalama döviz kuru da kullanılmıştır). Verilerin zaman içinde revize edilebildiğini ve SEK verilerin asıl veriler olduğunu ve ABD Doları verilerine gösterge niteliğinde (yıllık ortalama kur ile) yer verildiğini, tanımlara/metodolojiye ve veri kaynaklarına göre farklılıklar olabileceğini özellikle vurgulamak yararlı olacaktır. İsveç ekonomisi, dış ticareti ve ekonomik ve ticari işbirliğine ilişkin detaylı bilgilere, güncel haberlere, istatistiklere ve raporlara, Stockholm Ticaret Müşavirliğimizin internet sayfasından ulaşabilirsiniz ( (>Ülkeler>İsveç). Rapor, tamamen genel bilgilendirme ve pazar araştırmalarına katkı yapmak amacıyla hazırlanmıştır. Görüş ve önerileriniz için: stockholm@ekonomi.gov.tr İsveç haritası için: İsveç hakkında genel ve pratik bilgiler için (Resmi kaynaklar): a) ; b)

3 İÇİNDEKİLER SAYFA NO BÖLÜM I 1. GİRİŞ. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER.1. ÜLKE KİMLİĞİ.. SOSYAL GÖSTERGELER.3. EKONOMİK GÖSTERGELER ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER 3.1. Ülkenin Kısa Tarihçesi 3.. Siyasi ve İdari Durum 3.3. Coğrafi Bilgiler ve Nüfus GENEL EKONOMİK DURUMU 4.1. Genel durum 4.. Tarım 4.3. Sanayi 4.4. Ulaştırma ve Telekomünikasyon 4.5. Hizmetler 4.6. Enerji 4.7. Doğal Kaynaklar ve Madencilik 4.8. Para Piyasaları EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER 5.1. Genel Durum, Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri 5.. Dış Ticaret Politikası 5.3. Dış Ticaret İstatistikleri BÖLÜM II 1. TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ 1.1. Ekonomik İlişkilerin Genel Durumu, Doğrudan Yatırımlar 1.. Ticari İlişkilerin Genel Durumu ve İsveç Kaynaklarına Göre Dış Ticaret İstatistikleri 1.3. Ticari İlişkilerde Bilinmesi Gerekli Genel Konular 1.4. Fuarlar 1.5. Ekonomik ve Ticari Kuruluşlar 1.6. Diğer Bilgiler SORUNLAR, GÖRÜŞLER VE ÖNERİLER 1. Sorunlar.. Görüş ve Öneriler EKLER KAYNAKÇA

4 . SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER.1. ÜLKE KİMLİĞİ Devletin Adı İsveç Krallığı Başkenti Stokholm Yönetim Biçimi Anayasal Monarşi, Parlamenter Demokrasi Resmi Dili İsveççe Dini (CIA Factbook) % 87 Lutheryan; %13 Diğer (Katolik, Ortodoks, Müslüman, Yahudi, Budist) İsveç Kronu (SEK), 1 SEK=1 Öre Para Birimi Üyesi Olduğu Uluslararası *AB, WTO, OECD, UN, WB. AfDB, Kuzey Kutbu Konseyi, AsDB, Kuruluşlar Avustralya Grubu, BIS, CBSS, CE, CERN, EAPC, EBRD, EIB, ESA, EU, FAO, G-6, G-9, G-1, IADB, IAEA, IBRD, ICAO, ICC, ICCt, ICRM, IDA, IEA, IFAD, IFC, IFRCS, IHO, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, IOM, IPU, ISO, ITU, ITUC, MIGA, MONUC, NAM (misafir), NC, NEA, NIB, NSG, OAS (gözlemci), OECD, OPCW, OSCE, Paris Klübü, PCA, PFP, UN, UNCTAD, UNESCO, UNHCR, UNIDO, UNMEE, UNMIL, UNMIS, UNMOGIP, UNOMIG, UNRWA, UNTSO, UPU, WCO, WEU (gözlemci), WFTU, WHO, WIPO, WMO,WTO, ZC Döviz Kuru 1 ABD $ = 6,8569 SEK ( yılı ortalaması), 1 TL= 3,136 SEK ( yılı ortalaması) Yüzölçümü km² ( km² toprak, km² su) Nüfus (31/1/) Yıllık Nüfus Artışı % 1,1 (13- değişim) Nüfus Yoğunluğu 1,6 kişi / km² Büyük Kentler Stokholm (Merkez: ), Göteborg (541.5), Malmö (318.17) Büyük Limanlar Göteborg, Helsingborg, Karlshamn, Luleå, Malmö, Oxelösund, Stenungsund, Stockholm, Trelleborg Türkiye ile Saat Farkı -1 saat (GMT+1) Haftalık Çalışma Saati 4 saat (Yılda en az 5 hafta ücretli tatil izni) Resmi Tatiller (15 yılı) 1 ve 6 Ocak /, 3 ve 6 Nisan/ 1 ve Mayıs/ 6 ve 19 Haziran/ 4, 5, 6 ve 31 Aralık ( Uluslararası Telefon Kodu +46 (Stokholm ün şehir tel. kodu 8, Göteborg un 31, Malmö ise 4) 4

5 .. SOSYAL GÖSTERGELER Ortalama Ömür (Yaş) Kadın Erkek Okuma Yazma Oranı Yüksek Öğretim Okul Sayısı Yüksek Öğretimdeki Öğrenci Sayısı Hastane Sayısı Doktor Sayısı Düzenli Olarak Internet Kullananların Oranı (Toplam) Düzenli Olarak Internet Kullananların Oranı (16-4 yaş) Sabit Telefon Abonesi Mobil Telefon Abonesi Trafikte Bulunan Şahsi Binek Otomobili Sayısı Toplam Sağlık Harcamaları/GSMH Asgari Ücret (uygulama varsa) 84, () 8,3 () 99% (1) 48 (13) (13 Güz dönemi itibariyle) 1 adet () 38.4 (1) 9% () 99% (), milyon (13),1 milyon (13) 4,5 milyon ( yılı sonu itibariyle) 11,% (13) Asgari ücret, sektörlere göre sendika ve işveren temsilcileri tarafından belirlenmektedir. Resmi-standart asgari ücret uygulaması bulunmamaktadır. 5

6 .3. EKONOMİK GÖSTERGELER Cari Fiyatlarla GSYİH (Milyar SEK)* Sabit Fiyatlarla (13=Baz) GSYİH (Milyar SEK)* Reel GSYİH Artışı (%)* Kişi Başına Düşen Milli Gelir (PPP'ye göre US$)** Cari Fiyatlarla GSYİH (Milyar $)** , , , , , ,4,94 1,58 1, ,4,96 1,58 1, ,,96 1,64 1, ,94,88 1,61 1, ,89,85 1,61 1, ,87,85 1,54 1, ,3,7 7,64 1,,7 7, 1,4,8 6,49 1,1,8 6,77 1,,8 6,51 1,,9 6,85 Enflasyon (%) (HICP)* Mal İhracatı (Milyar SEK)* Hizmet İhracatı (Milyar SEK)* Mal İthalatı (Milyar SEK)* Hizmet İthalatı (Milyar SEK)* Cari İşlemler Dengesi (Milyar SEK)* İhracat (Milyar $ Mal Ticareti)*** İthalat (Milyar $ Mal Ticareti)*** Ticaret Dengesi (Milyar $)*** Dünya Mal İhracatı İçindeki Payı (%)*** Dünya Mal İthalatı İçindeki Payı (%)*** Dünya Hizmet İhracatı İçindeki Payı (%)*** Dünya Hizmet İthalatı İçindeki Payı (%)*** Türkiye ile Ticaret (Milyon SEK)* İsveç in Türkiye ye İhracatı İsveç in Türkiye den İthalatı Ülke Dış Ticareti İçinde Türkiye nin Payı (%, SEK)* İhracat İthalat $/SEK Döviz kuru *İsveç İstatistik Kurumu, Mayıs 15. **Dünya Bankası, Mayıs 15. ***Dünya Ticaret Örgütü, Mayıs 15. Veri kaynakları (Mayıs 15): İsveç İstatistik Kurumu: Dünya Bankası (İsveç) : DTÖ: İsveç ekonomisine ilişkin data setleri (genel bilgi): 6

7 3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER 3.1. Ülkenin Kısa Tarihçesi Günümüzden 4. yıl önce, Avrupa kıtasının şu anda İsveç in yer aldığı kuzey bölgeleri tamamen buzlarla kaplı olup, gezegenin ikliminin düzenli olarak ısınması sonucunda 15.. yıllık bir süreçte buzların erimeye başladığına; İsveç in güney bölgelerine ilk yerleşimlerin M.Ö. 1. yıllarında gerçekleştiğine ve ilk yerleşimcilerin avcılık/balıkçılıkla geçindiklerine dair işaretler mevcuttur. İlk yerleşenlerin kimliği hakkında kesin bir kanıt bulunmamasına rağmen birçok araştırmacı bunların Lapland da yaşayan Sami ırkının ataları olduğu görüşünde birleşmektedir. Dilbilimsel olarak İsveç nüfusunun büyük çoğunluğunu oluşturan Hindu-Avrupalıların göç dalgasının zamanı tam olarak bilinmemekle birlikte, tarımsal üretimin başladığı M.Ö. 4 yılları civarında gerçekleştiği tahmin edilmektedir. M.Ö. 4 yıllarında İsveç te tarım toplumları görülmeye başlamış ve bunlar güneyden kuzeye doğru yayılmışlardır. Her durumda, M.Ö. yıllarında bugünkü İsveç topraklarında büyük ölçüde Hindu-Avrupa dili konuşulduğu ve sonradan göç edenlerin ilk yerleşimcilerle kaynaştığı bilinmektedir. M.S. 3. y.y. da başlayan ve Roma İmparatorluğu nun gücünü kaybetmesine denk gelen üçyüz yıllık süreçte dünyada yaşanan büyük göç seli esnasında İskandinavya ile Kıta Avrupası arasındaki yakın etkileşim devam etmiştir. İskandinavya tarihinin diğer uluslar bakımından en çok ilgi çeken kısmı M.S dönemine rastlayan Viking dönemidir. Viking dönemine dair oldukça kıt yazılı kaynak, buna karşılık çok sayıda farklı yorum mevcuttur. İsveç in ne zaman birleştiği konusunda da kesin bir mutabakat bulunmamakla birlikte, M.S. 1. y.y. da bugünkü güney ve kuzey bölgelerin haricinde kalan alanda, tek bir kral tarafından yönetilen ve birbirine oldukça gevşek bağlarla bağlı federatif bir yapının mevcudiyetine dair işaretler vardır. M.S. 89 yılında Ansgar isimli bir misyoner İsveç e gelmiş ancak İsveçlilere Hıristiyanlık inancını kabul ettirmek konusunda fazla başarı sağlayamamıştır. İlk olarak 18 yılında Olof Skötkonung isimli İsveç Kralı Hıristiyanlığı kabul etmiştir. İsveç halkının Hıristiyanlığı tamamen benimsemesi ise 1. y.y. ortalarını bulmuş ve bu zamana kadar paganizm halk arasındaki etkisini sürdürmüştür. Yüzyıllar geçtikçe Kral ın gücü artmaya başlamış, 133 yılında İsveç Finlandiya yı ele geçirmiş ve 189 yılına kadar Finlandiya İsveç in egemenliğinde kalmıştır yılında İsveç ve Danimarka tek bir Krallık altında birleşerek Kalmar Birliği ni ( ) oluşturmuştur. Anılan dönemde Finlandiya İsveç in, Norveç ise Danimarka nın hakimiyeti altında bulunduğundan Kalmar Birliği esasen tam bir Kuzey Birliğini temsil etmiştir. 153 yılında, fazla tanınmayan bir genç olan Gustav Vasa, Birliği yöneten Danimarka Kralına karşı ayaklanarak askeri bir zafer kazanmış ve ardından kendisini İsveç Kralı ilan etmek suretiyle Kalmar Birliği nden ayrılmıştır. Gustav Vasa İsveç in bağımsızlığını ilan etmenin ötesinde, tüm iç mücadeleleri bastırmış, İsveç Katolik Kilisesini Lutheran Devlet Kilisesine 7

8 çevirmiş ve 156 yılında öldüğünde geride Krallığın soydan soya geçtiği güçlü bir devlet bırakmıştır. Gustav Vasa nın Krallığını izleyen dönemde İsveç in ekonomik ve politik gücü artmıştır. Danimarka, Rusya ve Polonya ile girişilen birçok savaş sonucunda 1561 de Talin ve Estonya nın bir kısmı; 169 da Riga ve Letonya nın bir kısmı; 1655 de ise Polonya nın büyük bir kısmı İsveç in eline geçmiş olup, 166 itibariyle İsveç Kuzey Avrupa da egemen güç haline gelmiştir. 17 yılında Danimarka, Polonya ve Rusya İsveç e savaş açmıştır. 17 yılında Danimarka ile imzalanan Nystad Anlaşması sonucunda, Baltık bölgesi ve Finlandiya nın bir kısmı Rusya ya bırakılmış ve İsveç in Kuzey Avrupa daki hakimiyet süreci sona ermiştir. Bu parlak dönemin bitişi mutlakiyeti de zayıflatmış ve Kral zorunlu olarak meşruti anayasaları kabul etmek durumunda kalmıştır. Bu itibarla, 18. y.y. başı ve ortaları İsveç tarihinde özgürlük dönemi olarak anılmaktadır. Bahse konu dönemde İsveç tarım ekonomisi gelişme göstermiştir. Öte yandan, Rusya ve Prusya ile girişilen savaşların ülkeyi zayıflatması neticesinde 177 de Kraliyet tekrar mutlak hakim konumuna gelmiştir. 189 yılında Rusya ile yapılan barış sonucunda Finlandiya tamamen kaybedilmiş, 18 yılında Danimarka ile sağlanan barışın ardından İsveç in savaş dönemi tamamen sona ermiştir. Ülke, 18 yılından bu yana hiçbir savaşa katılmamıştır yılında yapılan anayasal reform sonucunda daha evvel asiller, ruhban sınıfı, burjuvazi ve köylülerden oluşan Riksdag iki meclisli hale gelmiştir. Danimarka ile yapılan anlaşma uyarınca Norveç İsveç in egemenliğinde kalmış, ancak 195 te Norveç in bağımsızlığını ilan etmesiyle bu birlik de sona ermiştir. 19. y.y. başında büyük ölçüde tarıma dayalı olan İsveç ekonomisinde, 19. y.y. sonu ve. y.y. başında endüstri devrimi yaşanmış, demir ve çelik üretimi hızla artmış, hidro-elektrik güç kullanımı sayesinde mühendislik ve sanayi gelişmiştir. İsveç I. ve II. Dünya Savaşlarında tarafsızlığını korumuş olmakla birlikte, iktidara gelen hükümetler herhangi bir askeri saldırı ihtimaline karşı savunma harcamalarını yüksek tutmuşlardır. 191 yılında ülkede tüm vatandaşlara eşit seçme hakkı tanınmış olup, o zamandan bu yana İsveç modern siyasi partiler sistemi ile yönetilmektedir. 194 ların sonu 195 lerin başında emeklilik, çocuk bakımı ve sağlık alanlarında yapılan reformlar sonucunda İsveç te güçlü bir refah devleti tesis edilmiştir de Riksdag tek meclisli hale gelmiş; 1974 de kabul edilen anayasa ile oy kullanma yaşı 18 e düşürülmüş ve monarşinin statüsü sembolik hale getirilmiştir. 195 ve 196 lı yıllarda, İsveç te işsizliğin neredeyse yok denilecek seviyelere düştüğü bir refah dönemi yaşanmasına karşılık, 198 ler ve 199 ların başında ülkede yüksek işsizlik baş göstermiştir.. y.y. sonunda İsveç, hizmetlerin ağırlık kazandığı, sanayi ve tarımın öneminin görece 8

9 azaldığı modern bir ekonomi halini almış olup, günümüzde oldukça yüksek refah düzeyine sahip bir ülkedir. Kısaca İsveç tarihi: ; İsveç, 8 Şubat 1991 tarihinde Avrupa Birliği ne üyelik için resmi başvuruda bulunmuş ve 1994 yılında ülkede bu amaçla yapılan referandumun lehte sonuçlanmasını takiben, 1 Ocak 1995 itibariye AB üyesi olmuştur. Eylül 3 te yapılan Euro ya geçişi referandumu ise %56 hayır (olumsuz) oyu ile reddedilmiştir. 3.. Siyasi ve İdari Durum Yasama İsveç, Kralın rolünün törensel görevlerle sınırlı bulunduğu anayasal bir monarşidir. Bununla birlikte, halihazırda Bernadotte ailesinden gelen Kral Carl XVI Gustav ve Kraliçe Silvia tarafından temsil edilmekte olan Kraliyet geniş halk kitlelerinden saygı görmekte ve ülkede milli birlik duygusunun güçlenmesine katkıda bulunmaktadır ( İsveç, gücünü doğrudan halktan alan parlamenter demokrasi ile yönetilmektedir. Ulusal düzeyde halk, yasama yetkisi olan Riksdag (Meclis) tarafından temsil edilir. Nisbi temsil prensibine dayanan tek turlu demokratik genel seçimler her dört yılda bir, Eylül ayınının. Pazar günü (daha önce 3. Pazar günü idi) yapılmaktadır. Seçim günü itibariyle 18 yaşını dolduran tüm İsveç vatandaşları oy kullanma hakkına sahiptir. Tek meclisli İsveç Parlamentosu Riksdag 349 üyeden oluşmaktadır ( Parlamentodaki 349 sandalyenin 31 u 9 seçim bölgesinde, geri kalan 39 u ise milli düzeyde nisbi temsil prensibi çerçevesinde siyasi partiler arasında paylaştırılmaktadır. Bir siyasi partinin mecliste temsil edilebilmesi için ülke genelindeki % 4 lük ve (milletvekilliği için) seçim bölgesi bazında geçerli olan %1 lik oy barajını aşması gerekmektedir. Parlamentonun herhangi bir nedenden ötürü 4 yıllık görev süresini tamamlamadan dağılması durumunda, oluşturulacak yeni Meclis yalnızca bir öncekinin görev süresi dolana kadar görevde kalabilmektedir. Eylül tarihinde yapılan (son) genel seçimlerde toplam seçmen sayısı kişi, seçime katılım oranı ise % 85,8 dir. Bahse konu seçimler neticesinde siyasi partilerin Meclis teki dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. İsveç parlamentosunda 15 kadın parlamenter bulunmakta olup, % 43 e karşılık gelen bu oran kadınların siyasetteki rolü bağlamında dünyadaki en yüksek temsil oranıdır. Müteakip (olağan) genel seçimler Eylül 18 de yapılacaktır. Eylül de yapılan seçim sonuçları: (İsveç Seçim Kurumu) ve (Parlamento) 3 Ekim de kurulan yeni Hükümet ve Hükümet Programı: 9

10 TABLO 1- Eylül Seçimlerine Göre Siyasi Partilerin Oy Oranı ve Meclis teki Sandalye Sayısı Oy Siyasi Parti Sandalye Oy Oranı Oranı (%) Sayısı Siyasi Parti (%) Sandalye Sayısı Ilımlı Parti 3,6 17 Sosyal Demokrat Parti 3,66 11 Merkez Partisi 6,56 3 Sol Parti 5,6 19 Liberal Halk Partisi 7,6 4 Yeşiller Partisi 7,34 5 Hristiyan Demokrat Parti 5,6 19 Merkez-Sağ Blok (Toplam) 49,8 173 Merkez-Sol Blok (Toplam) 43,6 156 İsveç Demokratları Partisi 5,7 Diğerleri 1,43 Kaynak:İsveç Seçim Kurumu ( Yürütme Ülkenin nasıl yönetileceği konusundaki temel prensipler, bu çerçevede karar alma mekanizmasıyla yürütme arasındaki ilişki ile kişi hakları ve özgürlükleri Anayasada belirlenmiştir ( Kral devletin başı sayılmakla birlikte hükümette herhangi bir rolü bulunmamaktadır. Riksdag a sunulan yasalar büyük ölçüde hükümet tarafından teklif edilmekte, ancak, özel kişiler, özel çıkar grupları ve kamu otoriteleri tarafından sunulan görüşler çerçevesinde de yasa tasarısı oluşturulabilmektedir. Başbakan tarafından yönetilen hükümet Riksdag a karşı sorumludur. Hükümet, Meclisin aldığı kararları uygulamakla ve yeni kanun tasarıları veya değişiklik önerilerini Riksdag a sunmakla yükümlüdür. Diğer görevlerinin yanısıra hükümet, vatandaşların bilgi edinme, eylem yapma, siyasi parti kurma ve din ve vicdan hürriyetinin gereklerini yerine getirme alanlarındaki özgürlüklerini garanti etmekle yükümlüdür. yılı ( Eylül) seçimlerine kadar Başbakanlığını Ilımlı Parti üyesi Fredrik Reinfeldt in yürüttüğü Merkez-Sağ Koalisyon Hükümeti görev yapmış; seçimleri müteakip Sosyal Demokrat ve Yeşiller Partilerinden oluşan Merkez-Sol Hükümeti 3 Ekim te kurulmuştur. Bakanlar Kurulu temsilcileri ile bağlı bulundukları siyasi partiler EK 1 de yer almaktadır. 3 Ekim de kurulan yeni Hükümet: (Bakanlıklar, görev alanları, son gelişmelere ilişkin basın bültenleri) Yargı Yargı sistemi, yasal güvenliğin ve hukukun üstünlüğünün sağlanmasından sorumlu taraflar bütünü olarak ele alındığında, İsveç yargı sisteminin temel unsurunu Mahkemeler, yardımcı unsurlarını ise, Polis Hizmetleri, Savcılık, Hapishaneler, Suç Mağdurları Tazminat ve Destek Otoritesi gibi diğer kurumlar teşkil etmektedir ( Anayasa uyarınca İsveç mahkemeleri bağımsız olup, ne Riksdag ın ne de diğer herhangi bir 1

11 merciin mahkemelerin karar alma sürecinde etkisi bulunmamaktadır. İsveç te üç çeşit mahkeme mevcuttur: Adliye Mahkemeleri (Bölge Mahkemeleri, Bölge Temyiz Mahkemeleri ve Yargıtay); İdari Mahkemeler (Bölge İdari Mahkemeleri, İdari Temyiz Mahkemeleri ve Yüksek İdari Mahkeme) ve özel alanlardaki uyuşmazlıklarla ilgilenen Özel Mahkemeler (İş Uyuşmazlıkları Mahkemesi, Kira Davaları Mahkemesi vb.). Hükümet organları içerisinde, bütçe ve resmi makamların idaresi de dahil olmak üzere, yargıya ilişkin konular Adalet Bakanlığı nın sorumluluğundadır. Adalet Bakanlığı aynı zamanda medeni hukuk, ceza hukuku, usul hukuku gibi temel mevzuat alanlarından da mesuldür Coğrafi Bilgiler ve Nüfus Coğrafi Konumu, Yer Şekilleri, Akarsular ve Göller, İklim, Bitki Örtüsü km² lik yüzölçümü ile İskandinavya nın en büyük ülkesi olan İsveç, batıda Norveç, doğuda Finlandiya ile sınır komşusudur. Norveç ile 1619 km, Finlandiya ile ise 6 km sınırı mevcuttur. Güneybatıda Danimarka ile arasında denizden sadece 4 km mesafe bulunmakta olup, Malmö ile Kopenhag şehirleri arasında tesis edilmiş olan tünel ve köprü iki ülke arasında karayolu bağlantısı sağlamaktadır. Ülkenin kuzeyden güneye uzunluğu 1574 km, doğu-batı genişliği ise ortalama 3 km (en fazla 499 km) civarındadır. İsveç in Kuzey Denizi nde Skagerra dan başlayıp, Baltık Denizi nin iç kesimindeki Bothina Körfezi ne kadar uzanan toplam 318 km lik sahil şeridinde fiyordlar, adalar ve adacıklar bulunmaktadır. 31 km² lik yüzölçümü ile Baltık Denizi nin en büyük adası olan Gotland, İsveç e bağlıdır. Yüzölçümünün % 9 u göllerle kaplı olan ülkede yaklaşık 1. adet göl bulunmaktadır km² ile Vänern, Batı Avrupa nın en büyük gölü olma özelliğine sahiptir. Ülkenin % 16 sı dağlıktır. Norveç sınırının 8 km lik bir kısmı deniz seviyesinden metreyi aşan yükseklikteki Kjölen Dağları ile kaplıdır. İsveç in en yüksek dağı 111 metre uzunluğundaki Kebnekaise dir. Baltık kıyısı ve Stokholm ün güneyindeki alanlar ise genelde düzlüktür. Toplam yüzölçümünün % 8 i ekilebilir toprak niteliğinde olup, % 54 ü ise ormanlarla kaplıdır. İsveç in yaklaşık 1/6 sı Kuzey Kutup Dairesi nin kuzeyinde yer almaktadır. İsveç in büyük bir bölümünde tüm mevsimlerde yağış görülen soğuk bir iklim hüküm sürmekle beraber, güney bölümlerde hava daha ılıktır. Norveç dağları, bir ölçüde de Britanya ve Danimarka kara kütleleri, ülkeyi Atlantik in alçak basınç sisteminin olumsuz etkilerine karşı korumakta olup, sonuç itibariyle yıllık toplam yağış miktarı makul düzeydedir. Rusya üzerinden gelen yüksek basınç sistemleri yazları ılık ve güneşli, kışları soğuk bir iklime yol açmaktadır. Ülkenin kuzey kesimlerinde Ekim ayından Nisan ayına kadar sert kış şartları hüküm sürmekte, sıcaklık -5 santigrad derecenin altına düşebilmektedir. Sıcaklık ortalaması Ocak ayında güney bölgelerde en yüksek -1, kuzey bölgelerde ise -13 derecedir. Haziranda ise güney bölgelerde en yüksek 18, kuzey bölgelerde derece civarındadır Nüfus yılı sonu itibariyle İsveç in toplam nüfusu kişi olup, ülkenin tarihsel olarak demografik yapısı aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. 11

12 TABLO - İsveç Nüfusunun Tarihsel Olarak Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (1 Kişi) 31 Aralık İtibariyle Nüfus (Kişi) , ,9 9.48, ,5 9.34,6 8.88,7 Erkek , ,9 4.76,8 4.69, 4.649, 4.39,7 Erkek Pay Kadın Kadın Pay Pay Pay 65 ve Üzeri 65 ve Üzeri Pay 49,99% ,1% ,37% ,1% ,6% 49,9% 4.83,5 5,8% 1.95,4,4% 5.8,1 6,34% 1.87, 19,41% 49,9% 4.79, 5,1% 1.98,1,% 5.799,5 6,7% 1.88,3 19,1% 49,8% 4.756, 5,% 1.919,,% 5.778,9 6,9% 1.784,6 18,8% 49,8% 4.75,3,% 1.919,,4% 5.759, 61,% 1.737, 18,5% 49,8% 4.691,6 5,% 1.91,,6% 5.78,8 61,3% 1.69,7 18,1% 49,5% 4.49, 5,5% 1.937,7 1,8% 5.4,1 61,% 1.53,8 17,% ,6 4.44, , , , 4.45,3 49,4% 4.346,6 5,6% 1.88,3 1,9% 5.184,1 6,3% 1.56,1 17,8% 49,5% 4.198,1 5,5% 1.977, 3,8% 4.978,6 59,9% 1.36, 16,4% 5,1% 4.35,9 49,9%.7, 4,8% 4.96,9 61,4% 1.113, 13,8% TABLO 3- Ülkelere göre İsveç' te Yaşayan Yabancı Ülke Doğumlular - Ülke Kadın Erkek Toplam Finlandiya Irak Polonya İran Eski Yugoslavya Suriye Somali Bosna Almanya Türkiye Danimarka Norveç Çin Afganistan Şili Lübnan Romanya İngiltere Hindistan Tayland Toplam (tüm ülkeler) TABLO 4 - İsveç Nüfusunun Cinsiyet ve Yaş Grubuna Göre Dağılımı (31/1/) Yaş Grubu Kadın Pay Erkek Pay Toplam Pay ,6% ,4% ,4% ,6% ,4% ,9% ,6% ,4% ,3% ,1% ,9% ,% ,6% ,4% ,9% ,7% ,3% ,% ,6% ,4% ,% ,% ,% ,% Toplam 1

13 Son 5 yıllık dönemde, ortalama ömrün uzaması, bebek ölümleri ve doğurganlık oranındaki düşüşler neticesinde İsveç in nüfusu hızla yaşlanmıştır. yılı sonu itibariyle İsveç nüfusunun yaş grupları ile cinsiyete göre dağılımına aşağıdaki tabloda, bölgelere göre dağılımına ise EK de yer verilmektedir. İsveç, işgücü hareketliliği açısından göreli olarak açık politika izlemektedir. Göçmen kökenli önemli bir nüfusu barındırmaktadır. Demografik önemli eğilim, yurtdışından gelen göçmen sayısında son dönemdeki artıştır Çalışma ve İşgücü 193 lardan bu yana, İsveç işgücü piyasasının genel niteliklerini, gerek işçiler gerekse işverenler bakımından kuvvetli örgütlenmeler ile taraflar arasında uzlaşıya dayanan anlaşmalar oluşturmaktadır. Bununla birlikte, ülkede zaman zaman yaygın ve uzun süreli grev hareketleri de söz konusu olmuştur yılında imzalanan Satsbjöbaden Anlaşması devlet müdahalesi olmaksızın işçi ve işveren dernekleri arasında yapılacak toplu sözleşme görüşmelerinin ana ilkelerini belirlemektedir. İsveç teki işçi ve işveren örgütlenmeleri yerel, bölgesel ve merkezi olmak üzere hiyerarşik bir yapı sergilemekte ve İsveç toplumundaki en önemli politik güç odaklarından birini temsil etmektedir. 5- döneminde İsveç te işgücünün cinsiyete göre dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Sosyal refah devleti geleneğinin çok sağlam temellere dayandığı İsveç te ortalama gelir düzeyi yüksek ve iş kolları arasındaki gelir farkı göreli olarak azdır. yılında İsveç te özel kesim ve kamu kesimi çalışanlarının işkollarına göre ortalama aylık ücretlerini gösterir liste EK 3 te yer almaktadır. İsveç te iş akitlerinde genel prensip olarak süre sınırı bulunmamaktadır. İşverenler işçi çıkarırken belirli kurallara uymakla yükümlüdür. Bir işyerinde istihdam düşüşü durumunda, en son işe giren kişi ilk çıkarılmakta, ancak herhangi bir kişi işten çıkarılmadan önce şirketin başka alanlarında iş imkanı olup olmadığı araştırılmakta ve var ise kişi oraya transfer edilmektedir. TABLO 5 İşgücünün Cinsiyete Göre Dağılımı Çalışan (1 Kişi) İşsiz Yıl Toplam Erkek Kadın (1 Kişi) , , , , , , , ) İşsizlerin işgücüne oranı; İşsizlik Oranı % (1) Toplam Erkek Kadın 7,8 7,8 7,7 7,1 6,9 7, 6,1 5,9 6,5 6, 5,9 6,6 8,3 8,6 8 9,1 9,3 9 7,5 7,6 7,5 7,7 7,9 7,4 8 8, 7,9 7,9 8, 7,7 İşgücü Oranı % () Toplam Erkek Kadın 7,8 73,6 67,8 7,8 73,7 67,9 71,1 73,9 68,3 71, 74 68,3 7,5 74,8 73,6 7,7 73,9 67,4 65,6 68,3 6,9 71,7 73,9 68,3 65,7 68, 63,3 66, 68,6 63,8 ) İşgücü (16-74 yaşındaki nüfusun toplam nüfusa oranı) Haftalık ortalama çalışma süresi, 4 saattir. Fazla çalışma, dört hafta için azami 48, bir yıl için ise saat ile sınırlıdır. Çalışanların, yılda beş hafta ücretli tatil izni; 16 ay (48 gün) ücretli doğum izni; çocuklarının hastalığı durumunda her bir çocuk için yılda azami 6 gün normal ücretin % 8 ini almak suretiyle hastalık izni gibi hakları mevcuttur. Çalışanın hastalığı durumunda, 1. gün ücretsiz, -1 gün arası maaşın % 8 i, günden sonra maaşın % 77,6 sı 13

14 oranında ücretli izin verilir. İsveç te ebeveynlerden herhangi birinin doğum izni kullanma hakkı bulunmaktadır. Bu çerçevede izne ayrılan ebeveyne yılda toplam 89,5 SEK i aşmamak suretiyle 39 güne kadar vazgeçilen maaşın % 8 i, 39 günden sonra günde 6 SEK ücret ödenmektedir. ( İşsizlik durumunda ise işsiz kalan kişiye ilk 1 gün için 73 SEK i, 1 günden sonra 68 SEK i geçmemek üzere azami 3 gün (57 yaşın üzerindekiler için 45 gün) işsizlik öncesi maaşının % 8 i işsizlik sigortası olarak ödenmektedir. İsveç İstihdam Kurumu nun internet sayfasıtürkçe bölümü: Gelecek dönemlerde İsveç işgücü piyasasında beklenen önemli sorunlardan birisi, demografik yapıya bağlı olarak belirli işkollarında yaşanacak işgücü arzı kısıtlarıdır Eğitim ve Kültür Eğitim ve araştırma, İsveç in uluslararası alandaki rekabetçi konumunu sağlamasında ve ülkenin milli kimliğinde önemli unsurlardır. Sosyal sınıf, cinsiyet, ekonomik durum ve coğrafi konum farkı gözetmeksizin tüm çocukların okuma yazma öğrenmesini sağlamak amacıyla İsveç te ilkokul eğitimi 184 yılında zorunlu hale getirilmiştir. Devlet tarafından parasız olarak sağlanan zorunlu eğitim, II. Dünya Savaşı nın ardından eğitim sisteminde yapılan bir dizi reform sonucunda 7 yaşından başlamak suretiyle 9 yıla çıkarılmıştır. 9 yıllık zorunlu eğitimi tamamlayan öğrencilerin % 9 ından fazlası 3 yıllık yüksek orta öğrenime devam etmekte ve bu çerçevede mesleki veya akademik eğitim seçebilmektedirler ( Özel okulların fazla yaygın olmadığı ve müfredatın oldukça homojen olduğu İsveç eğitim sistemi, uluslararası araştırmalara göre oldukça yüksek bir standarda sahip olarak nitelendirilmektedir ( Son yıllarda eğitim kalitesi ile ilgili tartışmaların yaşandığı ve siyasi partilerin bu tartışmalarda aktif şekilde yer aldığı görülmektedir. Ülkenin çeşitli bölgelerinde yaklaşık 47 üniversite, yüksekokul ve enstitü bulunmakta olup, yılı itibariyle yaş arası nüfusun cinsiyete göre eğitim durumu aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. TABLO 6 İsveç Nüfusunun Eğitim Durumu İlkokul Cinsiyet Nüfus Bilinmeyen (< 9 Yıl) Erkek ,3% 5,6% Kadın ,8% 5,% Toplam ,1% 5,3% İlkokul (9 Yıl),9% 11,8% 13,4% Üst Orta Öğretim (< 3 Yıl) (3 Yıl) 1,8% 4,4%,8% 1,3% 1,3%,9% Orta Eğitim Üzeri (< 3 Yıl) (3 Yıl ve Üstü) 13,4% 16,3%,8% 3,7%,1%,% İsveç te araştırma geliştirmeye (AR-GE) büyük önem verilmektedir. 13 yılında AR-GE harcamalarının GSYİH ye oranı % 3,3 seviyesinde olup (İsveç İstatistik Kurumu), bahse konu oran AB-8 ler için % 1,9 seviyelerindedir. Bu itibarla İsveç, İsrail, Güney Kore, Japonya ve Finlandiya nın ardından dünya beşincisi konumundadır. ARGE harcamalarının yaklaşık %7 i özel sektör, %7 si yüksek öğretim kurumları ve %3,3 ü kar amacı gütmeyen özel sektör kuruluşları tarafından yapılmıştır. ARGE harcamalarının yaklaşık %7 i, Stockholm, Vastra Göteland ve Skane bölgelerinde gerçekleştirilmiştir. (Statistical Report:

15 R&D in Sweden 13) ( Nüfusu göreli olarak küçük bir ülke olan İsveç ten tarihte birçok mucit çıkmıştır. Bu çerçevede, insan vücudu lenf sistemini bulan Olof Rudbeck; adıyla anılan derece ölçeğinin mucidi Anders Celsius; günümüzde de kullanılan bitki sınıflandırmasına öncülük eden Carl Von Linne; havayı ilk olarak oksijen ile nitrojene ayrıştıran ve klorin, molibden ve oksitlemenin aşamalarını keşfeden Carl Wilhelm Scheele; ilk atom ağırlıkları tablosunu oluşturan, elementleri iki harfle tanımlama sistemini geliştiren ve selenyum, silikon ve toryumu bulan Jöns Jacob Berzelius; adıyla anılan ışığın dalga boyunu ölçmekte kullanılan ölçü birimini bulan Anders Jonas Ångström ilk akla gelen isimlerdir da kurulmuş olan İsveç Bilimler Akademisi oldukça prestijli bir kurumdur. İsveç, TetraPak gıda muhafaza sistemi, gaz ocağı, tek mercekli refleks kamera, otomatik para çekme makinaları (ATM), emniyetli kibrit, gemi pervanesi, otomatik deniz feneri, ayarlanabilir civata anahtarı, modern rulman ve dinamit gibi önemli buluşlara da evsahipliği yapmıştır ( 19. y.y. sonlarında, İsveçli sanayici Alfred Nobel in patlayıcılar ile suni kimyasallar alanında kendisinin ve diğer kişilerin buluşlarını ticari olarak kullanmak suretiyle bir servet edinmesi ve bilahare bu serveti edebiyat, bilim ve barış alanlarında her yıl verilen bir ödüle vakfetmesi, İsveç te araştırmayı özendiren önemli bir unsur olmuştur. Her yıl Ekim ayında açıklanan ve 1 Aralık ta düzenlenen tören ile Edebiyat ve Bilim alanlarında İsveç Kralı tarafından sahiplerine takdim edilen Nobel dünyanın en prestijli ödüllerindendir (Nobel Ekonomi Ödülü de İsveç Merkez Bankası tarafından verilmektedir) ( Uzun yıllar İsveç in uluslararası alandaki tanıtımı açısından en önemli sanat faaliyeti edebiyatken (August Strindberg, Astrid Lindberg) günümüzde İsveç müzik endüstrisi ihracat bakımından dünyada üçüncü sırada yer almaktadır. ABBA, Europe, Roxette, Ace of Base ve Cardigans müzik alanında, oyuncu Greta Garbo ve yönetmen Ingmar Bergman ise sinema alanında dünyaca ün yapmış İsveçli isimlerdir ( Ülkedeki hemen hemen tüm kültür enstitüleri (tiyatro, bale, müzik, vs.) devlet tarafından desteklenmektedir de kurulmuş olan İsveç Kraliyet Balesi dünyanın dördüncü en eski bale topluluğudur Sosyal Güvenlik. y.y. da İsveç, dünyada gelir vergisi yükünün en ağır olduğu ülke olmanın karşılığında eğitim, sağlık, çocuk ve yaşlı bakımı, fiziksel, zihinsel ve psikolojik engellilere sağlanan yardımlar, işsizlik ve emeklilik gibi alanlarda dünyanın en cömert sosyal refah devleti sistemini kurmuştur. Esasen sağlam bir piyasa ekonomisine sahip olmakla birlikte,. y.y. ın çoğunluğunda iktidarda bulunan Sosyal Demokrat hükümetlerin sosyal devlet prensiplerinden esinlenerek yürürlüğe koyduğu uygulamalar neticesinde İsveç, refahın topluma yeniden dağıtılması bakımından dünyada ilk sırada yer almaktadır. Bu çerçevede, İsveç te tüm bireylerin hayatlarının her aşamasında temel ekonomik ihtiyaçlarının temini devletin garantisi altındadır. Sosyal mühendislik açısından benzersiz bir örnek oluşturan İsveç refah devleti tüm dünyadan siyaset bilimcilerin ve siyasetçilerin yoğun ilgisini çekmiş olup, bu sistemi ifade etmek üzere kullanılan birçok terimden en yaygın olanı İsveç Modeli dir. 15

16 199 lı yılların başından itibaren daha önceki dönemlerde yaşanan yüksek oranlı ve düzenli büyümenin sona ermesi üzerine anılan sistemde önemli mali ve yapısal sorunlar ortaya çıkmış olmakla birlikte İsveç halen oldukça gelişmiş bir sosyal güvenlik ağına sahiptir. İsveç te tüm vatandaşların eğitim ve sağlık hizmetlerinden eşit olarak faydalanması yönündeki temel prensipler merkezi hükümet tarafından belirlenmekte, bu kapsamdaki hizmetler ise büyük oranda yerel yönetimler tarafından sağlanmaktadır. 7 ile 16 yaş arasındaki çocuklar için eğitim zorunlu ve parasız, daha ileri düzeyde eğitim ise isteğe bağlı ve parasızdır. Belediyeler, çalışan veya okuyan ebeveynlerin 1 ile 5 yaş arasındaki çocuklarına resmi tatiller haricinde haftada 5 gün kreş hizmeti sağlamakla yükümlüdür. Anılan hizmet haftada 15 saate kadar parasız olarak sağlanmakta, 15 saati aşan kısım için ücretler ise birinci, ikinci ve üçüncü çocuk için ebeveynlerin aylık gelirinin sırasıyla % 3, % ve % 1 ini geçmeyecek şekilde ayarlanmaktadır. Gittikçe artan oranda yaşlı bir nüfusa, emeklilik, sağlık ve bakım hizmeti sağlamak; İsveç refah sisteminin önündeki en önemli meydan okuma konumundadır. 198 lerden bu yana sağlık harcamaları GSYİH nin ortalama % 9 una karşılık gelmektedir. 13 yılına ait (güncel) veriler incelendiğinde de toplam sağlık harcamalarının GSYİH ya oranın % 11, olduğu görülmektedir. Devlet, bireylerin bu alandaki harcamalarına bir tavan koymuş olup, bu çerçevede kişi başına yıllık 9 SEK in (yaklaşık 138 ABD Doları) üzerindeki doktor ve hastane masrafları ile yıllık 18 SEK i (yaklaşık 77 ABD Doları) aşan ilaç masrafları devlet tarafından karşılanmaktadır. 1 yılında söz konusu sağlık harcamalarının finansmanı ise % 8,5 kamu sektörü, % 1,6 merkezi hükümet, %,8 hasta ödemeleri, %,5 oranında ise sağlık sigortacılığı alanı dışında faaliyette bulunan diğer kurumlar tarafından karşılanmaktadır. İşsizlere sağlanan olanaklar bakımından da İsveç dünyanın en önde gelen ülkelerinden biridir. Sorunsuz işleyen bir işgücü piyasasını ekonomik büyümenin ve başarılı bir sosyal refah politikasının önkoşulu olarak gören İsveç devleti, işsizlere doğrudan yardım sağlamaktan ziyade tam istihdam ve esnek bir işgücü piyasası sağlamak amacıyla hem arz hem de talep yönlü programlar yürürlüğe koyma yolunu seçmektedir. Bu çerçevede, tüm ülkeyi kapsayan 9 belediyede İstihdam Hizmetleri Ofisleri iş arayanlarla işverenleri eşleştirmeye yönelik olarak aktif görev yapmakta; işsizlere devlet tarafından öncelikle işgücü ihtiyacı bulunan alanlara yönelik olarak mesleki egitim verilmekte; iş yerinde eğitim ve geçici işe almalar özendirilmekte ve son çare olarak nakdi yardım sağlanmaktadır. Ayrıca, devlet uzun süredir işsiz olanlara iş imkanı veren işverenlere vergi indirimi sağlamakta, kendi işini kuran küçük işletmelere ise ilk dönemde ayakta kalabilmelerini teminen destek vermektedir. 16

17 4. GENEL EKONOMİK DURUMU 4.1. Genel durum İsveç Ekonomisinin Tarihsel Gelişimi Yaklaşık 45. km² lik yüzölçümü ile alan bakımından Avrupa nın en büyük ülkelerinden biri olan İsveç, 9,8 milyon toplam nüfusu ve nüfus yoğunluğu bakımından göreli küçük kalmaktadır. Yüksek oranda dışa açıklık, yüksek refah düzeyi, oldukça gelişmiş bir iş dünyası ile özellikle hizmet sektörlerinde kamu kesiminin payının güçlü varlığı, günümüzde İsveç ekonomisinin öne çıkan niteliklerini oluşturmaktadır. 185 yılında Avrupa nın kıyısında kalmış fakir bir tarım ülkesi konumundaki İsveç, 197 yılında kişi başına düşen GSYİH bakımından dünyada üçüncü sıraya yükselmiştir döneminde İsveç, dünyanın en hızlı büyüyen ve kalkınan ülkelerinin başlarında gelmektedir. Avrupa ülkelerine yönelik demir cevheri ve orman ürünleri ihracatı; eğitime yapılan yatırımlar; serbest girişimin desteklenmesi; dışa açıklık; demiryolları başta gelmek üzere yabancı sermayeden faydalanmak suretiyle yapılan alt yapı yatırımları; liberal politikalar ile etkin bir bürokratik yapının tesisi bahse konu gelişmenin temelindeki önemli etmenlerdir. Demir cevheri ve orman ürünleri, tarihsel olarak ülkenin başlıca doğal kaynaklarını oluşturmaktadır. 19. y.y. sonlarından itibaren bu kaynakların gittikçe artan bir şekilde gelişmiş ürünlere dönüştürülmesi, ülkenin bugünkü ekonomik faaliyetlerinin de büyük ölçüde temelini teşkil eden sanayi sektörünün hızla gelişmesine imkan vermiştir. İsveç imalat sanayi çok erken bir aşamada dışa açılmıştır. Dışa açılma mal ihracatı ile başlamış, daha sonra iç pazarın küçüklüğü nedeniyle sanayi şirketleri faaliyetlerini büyük ölçüde yurt dışına taşımışlardır. Örneğin daha I. Dünya Savaşı öncesinde Ericsson firmasının çalışanlarının yarısından fazlası İsveç dışında istihdam edilmiştir. II. Dünya Savaşı nın ardından uluslararası ticaretin serbestleşmesi ve Avrupa nın yeniden yapılanması çerçevesinde İsveç mallarına artan talep ülkenin dışa açılımını daha da hızlandırmıştır. 198 ler ve 199 larda üçüncü dışa açılma dalgası gerçekleşmiş ve İsveç sanayi firmaları önce ABD, daha sonra AB de yoğun doğrudan yatırımlar yapmışlardır. Dördüncü dalga ise başta finans olmak üzere hizmet sektörünün dışa açılmasıyla gerçekleşmiştir. Günümüzde İsveç dünyanın en dışa açık ülkelerinden biri konumundadır. İlk olarak İsveç te kurulmak suretiyle dünyanın önde gelen çok uluslu firmaları arasında yer alan birçok firma bulunmakta olup, ABB, Akzo Nobel, AstraZeneca, Atlas Copco, Electrolux, Ericsson, H&M, Ikea, Metro, Saab, Sandvik, Scania, SKF, Skanska, Teliasonera, Tetra Pak ve Volvo bunlar arasında ilk akla gelenlerdir. FORBES dergisi tarafından açıklanan geleneksel global ölçekte en büyük kamuya açık şirket listesinde, 15 yılı itibariyle İsveç ten 4 şirketin yer aldığı görülüyor: (Haziran 15) 197 lerin ortasından başlayarak, diğer birçok Avrupa ülkesinde olduğu üzere İsveç te de büyüme yavaşlamıştır. Dünyanın diğer bölgeleri kaynaklı çetin rekabet koşulları, ülkede uygulanan ücret politikaları ile yüksek vergiler neticesinde azalan rekabet gücü ve artan maliyetler, 197 ve 198 lerde İsveç Kronu nda (SEK) önemli devalüasyonları kaçınılmaz 17

18 kılmıştır. Söz konusu devalüasyonlar kısa vadede şirketlerin uluslararası rekabet gücünü korumaya yardımcı olmuşsa da uzun dönemde enflasyona yol açmak suretiyle ekonomiye zarar vermiştir. Geleneksel olarak sabit kur sistemine dayanan İsveç Kronu, 199 yılında dalgalanmaya bırakılmıştır. 198 lerde ekonomiyi etkinleştirmeye yönelik olarak, piyasaların işleyişindeki devlet kontrolünün azaltılması yoluyla, birçok sektörde serbestleşmeye gidilmiştir. Finans sektöründe başlayan serbestleşme hareketleri, ulaştırma ve enerji piyasaları ile devam etmiştir. Diğer önemli yapısal reformlar, tamamen devlet tekelinde bulunan eğitim ve sağlık hizmetlerinde özel sektör iştirakine imkan tanınması, daha sıkı rekabet kurallarının tesisi, kamu sektörü için harcama tavanı tespiti, Merkez Bankasının bağımsız kılınması, önce Avrupa Ekonomik Alanı ve 1995 yılında da AB ne üyelik gibi alanlara yayılmıştır. 198 lerin ortasından itibaren İsveç ekonomisi ihracata dayalı olarak tekrar büyüme trendine girmiştir. Bununla birlikte gerek 197 lerde gerekse 198 lerde ülkenin ekonomik büyüme hızı AB ortalamasının altında seyretmiştir. Kredi piyasalarının serbestleştirilmesi hızlı borçlanmaya ve emlak piyasasına odaklanmaya yol açmıştır. 199 ların başında uluslararası ekonomide görülen daralma, uluslararası rekabete maruz kalan şirketlerde yaşanan maliyet krizi ile İsveç vergi sisteminin yeniden yapılandırılmasıyla bağlantılı olarak bankacılık ve finans hizmetlerinde oluşan balonun patlaması sonucunda ülke 193 lardan sonraki en büyük krize sürüklenmiş, bankacılık ve finans sektörü çökmenin eşiğine gelmiş ve ekonomi uzun süreli bir durgunluk evresine girmiştir. Durgunluk yüksek işsizlik artışına sebep olmuştur döneminde GSYİH % 5, istihdam % 1 gerilemiştir. 199 yılında % 1,5 seviyesinde olan kayıtlı işsizlik 1993 yılında % 15 ile tavana vurmuştur. Yüksek işsizliğin sebep olduğu vergi gelirlerindeki daralma ile tırmanan harcamalar kamu maliyesinde ciddi bozulmaya yol açmış, 199 ların ikinci yarısında kamu açığı GSYİH nin % 15 ine, iç borç GSYİH nin % 8 ine karşılık gelmek suretiyle en yüksek seviyelere ulaşmıştır yılları arasındaki yavaş büyüme ile bahse konu ekonomik kriz birleşince İsveç, 197 yılında dünya refah sıralamasındaki üçüncülükten 199 yılında dokuzuncu, kriz döneminde ise onaltıncı sıraya kadar gerilemiştir. Kriz bir dizi reform ve tasarruf önlemine yol açmış, ekonomi politikaları düşük enflasyonu öncelikli hedef almak üzere yeniden düzenlenmiş, aynı zamanda özellikle üniversite ve yüksek okullar ağırlıklı olmak üzere geleceğe yatırım (arge, yenilikçilik, bilgi ve iletişim teknolojileri) yapılmıştır. Uluslararası ekonomideki olumlu koşullar ile ülkede bilgi teknolojisi alanında izlenen hızlı büyüme sonucunda İsveç krizi atlatmış ve 1993 yılı sonrasında büyüme hızı OECD üyesi ülkeler ortalamasını yakalamıştır. 199 lı yılların ikinci yarısında İsveç ekonomisinde sanayi imalatından bilgi yoğun sektörlere doğru yapısal bir yönelim ortaya çıkmıştır. Bilgi teknolojisi alanında yaşanan gelişmelere paralel olarak, ilgili hisse senetlerinin aşırı değerlenmesini müteakip 1. y.y. başında bu defa anılan sektörde kriz patlak vermiştir. Söz konusu kriz 199 larda yaşanana kıyasla daha yumuşak atlatılmış ve ardından da İsveç ekonomisi tekrar hızlı büyüme trendine girmiştir. Ancak, 7 yılında ABD finans piyasalarında başlayan ve zaman içinde hızla küresel ekonomiye yayılan kriz, özellikle 8 yılının son çeyreğinden itibaren İsveç ekonomisini de son derece olumsuz etkilemiş ve 9 yılında önemli oranda bir küçülme yaşanmıştır (yüzde 5,). Bu küçülmenin arkasından, 1 yılında yüzde 5,7 oranında büyüyerek Avrupa da en 18

19 hızlı büyüyen (Türkiye den sonra) ikinci ülke olmuştur. 11, 1, 13 ve yıllarında da İsveç ekonomisinde büyüme oynaklık göstermiş; düşük büyüme oranları gözlenmiştir (Sırasıyla yüzde,7, yüzde -,3, yüzde 1,3 ve yüzde,1) İsveç Ekonomisinin Mevcut Durumu ve Kalkınma Planları Müşavirliğimiz tarafından hazırlanan, İsveç Ekonomisinde Son Makroekonomik Gelişmeler başlıklı bilgilendirme notumuza/raporumuza şu internet adresinden ulaşabilirsiniz: 15 İsveç Ekonomisinde Son Makroekonomik Gelişmeler- Mayıs 15 İsveç resmi ekonomi politikasının başlıca hedefleri, dengeli ve sürdürülebilir bir kamu maliyesi, sürdürülebilir ekonomik büyüme ile fiyat istikrarıdır. Diğer belirleyici unsurlar, geniş kapsamlı yeniden bölüşüm politikası, yüksek oranlı vergi sistemi ve işsizliği düşük tutmaya yönelik olarak hizmet içi eğitimi de içeren çok yönlü işgücü piyasası politikasıdır. İsveç 15 Yılı Ekonomi Programı- İsveç Yakınsama Raporu (Sweden's Convergence Programme ): (9 Nisan 15). Tablo-7: IMF-Global Ekonomik Görünüm Bahar 15'te Yer Alan İsveç Makroekonomik Tahminleri T. b. GSYİH, sabit fiyatlarla (milyar SEK) 3,738 3,77 3,775 3,856 3,958 4,7 GSYİH,sabit fiyatlarla (Değişim, Büyüme oranı % ) GSYİH, cari fiyatlar (milyar ABD Doları) Kişi başına GSYİH, cari fiyatlar 59,38 56,916 6,86 58,491 49,58 5,99 SAGP- Kişi başına GSYİH (ABD Doları) 43,719 44,38 44,849 45,986 47,9 48,876 SAGP-GSYİH (Dünya GSYİH'daki payı, %) Toplam yatırımlar (GSYİH'nın %'si) Toplam tasarruflar (GSYİH'nın %'si) Enflasyon (Ortalama TÜFE değişim, % ) Enflasyon (Yıl sonu TÜFE değişim %) Mal ve hizmet ithalatı- reel (değişim %) Mal ithalatı- reel (değişim %) Mal ve hizmet ihracatı- reel (değişim %) Mal ihracatı- reel (değişim %) İşsizlik oranı (Işgücüne oranı % ) İstihdam (milyon kişi) Nüfus (milyon kişi) Genel Kamu gelirleri Genel Kamu harcamaları Genel Kamu net borcu (milyar SEK) Genel Kamu net borcu (GSYİH'nın %'si) Genel Kamu yapısal mali dengesi (GSYİH'nın %'si) Genel Kamu borcu (GSYİH'nın % 'si) Cari işlemler dengesi (fazla, milyar ABD Doları) Cari işlemler hesabı dengesi (GSYİH'nın % 'si) Kaynak: IMF, World Economic Outlook Database, April 15. İsveç temel ekonomik göstergeler (Veri Setleri): 19

20 TABLO 8- Üretim Yöntemi ile GSYİH Milyon SEK 13 % PAY GSYİH ,% Vergiler ,% Sübvansiyonlar (Devlet yardımları) ,5% Mal ,% ,3% SNI 7 göre Endüstriyel Sınıflandırma Tarım, Ormancılık, Balıkçılık Madencilik ,5% İmalat Sektörü ,% Elektrik, Gaz ve Su ,7% İnşaat ,3% Hizmetler ,% Kamu ,3% Kar amacı gütmeyen kuruluşlar ,% *Kaynak= 4..Tarım 19. y.y. ortalarına kadar tamamen bir tarım ülkesi konumunda olan İsveç te, yılı itibariyle tarım, ormancılık ve balıkçılık sektörü GSYİH içerisinde % 1,3 ü, toplam istihdam içerisinde ise %, ü civarında bir paya sahiptir. İsveç in toplam yüzölçümünün yaklaşık % 5,8 i ekilebilir arazidir. Son 3 yılda tarım sektöründe yaşanan yapısal değişimler daha az sayıda ancak daha büyük ölçekli çiftliklerin oluşumuna yol açmıştır. 5 yılında destek sisteminde meydana gelen değişiklikler bu eğilimi tersine döndürmeyi hedeflemiş ve bu süreçte küçük çiftlik destek ödemesi başvurularındaki düşüş eğilimi yavaşlatılmıştır. TABLO 9 Büyüklüğe Göre Çiftlik Sayısı Çiftlik Büyüklüğü , 1 5, Hektar ,1 1, Hektar ,1, Hektar ,1 3, Hektar ,1 5, Hektar ,1 1, Hektar ,1 Hektar ve üzeri Toplam Çiflik Sayısı , Hektar İsveç te tarımla iştigal eden nüfus oldukça yaşlıdır. Çiftçilerin %6 ından fazlası 5 yaşın üzerinde olup, aktif işgücünün tarımda istihdam edilen oranı her geçen yıl düşmektedir. Hayvancılık başlıca üretim faaliyeti olup, tarımsal üretim imkanları ülkenin kuzey ve güney bölgeleri arasında oldukça büyük farklılık arz etmekte ve buğday başta olmak üzere hububat

21 ağırlıklı olan üretim büyük ölçüde ülkenin orta ve güney bölümlerinde gerçekleştirilmektedir. TABLO 1 - Başlıca Tarımsal Üretim 199 Verim Ürün Kış Buğdayı Bahar Buğdayı Çavdar Kış Arpası Bahar Arpası Yulaf Triticale Karışık Hububat Bezelye/Nohut Tarla Fasulyeleri Sofra Patatesi Nişasta Üretimi İçin Patates Şeker Kamışı Kış Repi Bahar Repi Kış Şalgam Repi Bahar Şalgam Repi Keten Yağı Otlaklar (Kg/Hektar) Miktar Verim (Ton) (Kg/Hektar) Miktar Verim (Ton) (Kg/Hektar) Miktar Verim (Ton) (Kg/Hektar) Miktar (Ton) Süt ve süt ürünleri İsveç tarımında merkezi bir role sahip olmakla birlikte, süt ineklerinin sayısında düşüş gözlenmektedir. Diğer taraftan, hayvan yetiştirilen çiftlik sayısı azalmaktayken kalan çiftliklerdeki hayvan sayısı artmaktadır. TABLO 11 - Başlıca Hayvansal Üretim (1 ton) Süt ve süt ürünleri İçmelik Süt , 1 1.1, Krema 9,1 99,8 9,4 19,9 11,7 13,8 15, Peynir 17,1,9 118,9 13,3 11, 9 87,7 Tereyağı 3,1 3, 6,1 17,3 17, ,9 Süttozu 37,4 45, 49,5 5,7 61,9 73,7 89, Tavuk 77,8 96,1 1,5 113,5 11,4 117,5 16,1 Yumurta* 71,4 71,4 7,1 91,7 97,8 13,4 9,5 Buzağı 3,6 4,1 4,5 4,4 4,5 4,3 4 Tosun,5 11,8 15,4,3 8, 9,5 1,4 Boğa 71,3 64,3 58,8 63, ,6 Düve 1,7,4 1,5 13, ,1 17,7 İnek 49,3 48,6 46, 4 44,9 4 3,5 Toplam Sığır 133,8 139,1 13,9 133,4 11,1 11,5 17,7 Domuz 318,9 75,9 64,4 56,1 33,7 34, 36,4 At 1,9 1,4,9 1,3 1, 1,1 1 Koyun,8,718, ,8,9 Kuzu,8 3,1 3,4 4,1 4,1 3,9 4,1 *Yumurta üretimi rakamı Ocak-Kasım ayları arasındaki toplam miktarı göstermektedir. yılı itibariyle İsveç in dış ticaretinde tarım ürünleri (1 4. fasıllar), ithalatta % 11,, ihracatta % 8,4 paya sahiptir. 1