Bir Piyade Subayının Anıları nda Şiirsel İzler

Transkript

1 Bir Piyade Subayının Anıları nda Şiirsel İzler Yrd. Doç. Dr. Mustafa Gullubag Adnan Menderes Üniversitesi, Özet yılları arasında sürmüş olan I. Dünya Savaşı nın büyük kısmında muharip subay olarak bulunmuş ünlü İngiliz şairi Siegfried Sassoon, daha sonraki yaşamında tüm deneyimini kurgusal biyografi tarzında kaleme almıştır. Bu eserlerinden biri de Bir Piyade Subayının Hatıraları isimli eseridir. Bu makale ünlü şairin savaş dönemi hayatındaki iki yılını ele aldığı sözü geçen hatıratını, yazmış olduğu şiirlerde kullandığı imgelemler çerçevesinde karşılaştırmalı olarak ele alırken, dönemin egemen akımı Georgian Şiiri nin izleri eserde sürülmüş, oluşum halindeki Modernizm akımının konu edindiği yabancılaşma Modernist ve savaş yazını çerçevesinde ele alınmıştır. Bu çalışma sözü geçen hatıratın Sassoon un bazı şiirlerini anlamak ve yorumlamak açısından önemli bir arka plan oluşturduğunu gözlemlemeye olanak tanımıştır. Sassoon un ayrılmaz parçası ironi, bu eserde tüm iğneciliğiyle yer bulmuştur, öyle ki birçok ince eleştiri, şiir hassasiyetiyle, ilk okumada anlaşılmayacak kadar iyi gizlenmiştir. Ayrıca, bu eser yazarın savaş karşıtlığının sağlam duruşunun maddesel delili durumundadır. Anahtar Sözcükler: Birinci Dünya Savaşı, Savaş Hatıratı, Savaş Şiiri, Georgianizm, Modernizm Abstract Famous English war poet Siegfried Sassoon, who took part in World War I, as an officer on active service, wrote in the following years his biography in the manner of a ficitonalized memoir. Memoirs of an Infantry Officer is one of these fictionalised memoirs. This article examines, in terms of Georganism and Modernism, the memoir which covers the two years of the poet s battle experiences comparing the imagery employed in his poetry and bridging the infulence of Georgian Poetry with the work and the estrangement that newly emerging Modernism took as subject matter. This study has also revealed the fact that the memoir provided opportunity to comment on some of the hard-to-understand images in some of Sassoon s poems. Sassoon s integral part irony has found an ample space in the work with its all subtelty such a way that one should read it second time to appreciate the irony embedded. In addition, this work stands the materialised evidence of Sassoon s antiwar stance. Key Words: World War I, War Memoir, War Poetry, Georgianism, Modernism I. Siegfried Sassoon, önde gelen İngiliz şair ve yazarlarından biridir. Asıl şöhretini savaş karşıtı şiirleriyle kazanmış olan Sassoon, savaştan sonra anılarını bir araya getirdiği üçlemesiyle 155

2 yazar olarak da edebiyat dünyasında yer edinmiş ve roman alanında James Tait Black ödülü almıştır. Roman alanındaki bu başarısına rağmen Sassoon un şöhreti büyük oranda savaşı eleştiren şiirleriyle devam etmiştir. 4 Ağustos 1914 te İngiltere Almanya ya savaş ilan eder. Aynı gün, birçok diğer çağdaşı gibi Siegfried Sassoon da vatansever duygularla orduya yazılır. Askeri eğitim sırasında attan düşerek kolunu kötü bir şekilde kırmış olan Sassoon, 1915 yılı baharında hala nekahet dönemindeyken kardeşi Hamo nun Gelibolu dan gelen ölüm haberiyle yıkılır. Nisan 1915 te cepheye sevk edilir ve orada kendisi gibi edebi bir şahsiyet olan Robert Graves ile tanışır ve sağlam bir dostluğun temelleri atılır. Bu dostluk iki yıl sonra, Sassoon u divan-ı harpte yargılanmaktan kurtaracaktır. Sassoon un savaşın insan ve doğa üzerinde yaptığı yıkımdan dehşete düşmesi uzun sürmez. Robert Graves in şiirlerinde olduğu gibi bu dehşeti, inciten bir gerçeklik ile yazdığı savaş şiirlerinin büyük çoğunluğunda gözlemlemek mümkündür. Şiirlerindeki acı ve ironi romanda da gözlemlenir ancak, savaştan uzakta evdekiler e karşı olan tavrı romanda biraz daha olumludur çünkü eserinde itiraf edeceği gibi savaş bir adamın tek başına dayanamayacağı kadar büyük bir olaydır (Sassoon, 2000: 145). Bu durumu evdekilere anlatmaya çalışmanın bir mantığı olmadığını kişisel deneyimiyle şöyle dile getirir: Savaş deneyimlerim konusunda buruk olmamın benim kişisel ayrıcalığım olduğunu hissetmeye başladım ve sivillere karşı olan tutumum onların anlayamayacağı ve bir şeyleri onlara anlatmaya çalışmanın hiçbir işe yaramayacağı anlamına geliyordu (Sassoon, 2000: 176). Daha sonra, yine kişisel his ve deneyiminden yola çıkarak sivilleri suçlamanın yanlış olduğu sonucuna varır. Aslında, savaşın dışındayken, savaşın insana İngiltere ye geri döndüğündeki kadar kanlı ve iğrenç bir gösteri gibi gelmediğinden neredeyse eminim. Bir insanın Manş ı geçer geçmez, artık endişelenmeye gerek yok diye düşündüğünü görüyorsunuz ne kastettiğimi biliyorsunuz şansını denemekten başka yapılacak hiçbir şey olmamakla beraber, düzenin yeniden bir parçası olmak gibi. Ondan sonra insan birlikte olduğu taburundan başka hiçbir şey için endişe duymaz (Sassoon, 2000: 201). Daha sonra, savaş sırasında kaleme aldığı Bedel Ödeyen isimli şiirde, evdekilerin rahat ve güvende oluşlarına tezat oluşturarak kendi sıkıntılarını şöyle betimlemiştir: Karanlık: yağmur suyu oluk oluk akıyor; çamur derin; Huzur içinde halk sıcak yataklarında uyurken, Vakit kış-ortası gece yarısını henüz geçmiş. Çamura bulanmış postallarımızı gücümüz yettiğince Siper boyunca sürüdük; bazen bir kurşun tınladı, Bazen vınlayan bir bomba kof bir sesle patladı; Sırılsıklamdık, iliklerimize kadar donmuş, perişan olmuştuk her birimiz, tek tek; Karanlık: uzakta bir topun göz kırpışı. 156

3 Yaşanan bu fiziksel sıkıntılara ek olarak üzerlerine sürekli ölüm yağmaktadır. Uzakta bir topun göz kırpışı üzerlerine ateşlenen ölümün görsel imgesidir. Sıkıntı yalnızca kışın getirdiği soğuk, yağmur veya çamurda yürümek değil, aynı zamanda her an ölüm tehdidi altında olmanın psikolojik baskısıdır. Bu gergin ruh halini yazar romanında şöyle betimler: Bir askerin bağımsızlığından feragat ettiğini biliyordum, bizler düşünmek için değil, savaşmak için ön saftaydık. Fakat bir insanın bir hafta ilerisine bile bakamaması biraz tuhaf olmaya başlamıştı. Ve şimdi, Nisan ve Mayıs arasına çelik bir perde inmişti. Perdenin diğer tarafında, eğer şanslıysam, hayatta kalanlarla karşılaşacaktım ve küçük insani yönlerimizi yeniden en baştan inşa etmeye başlamamız gerekecekti (Sassoon, 2000: ). Küçük insani yönlerin yeniden inşası nın aslında o kadar kolay bir iş olmadığı bu romanın savaşın bitiminden on iki yıl gibi bir süreden sonra yazılmış olmasından anlaşılmaktadır. Tanık olduğu binlerce dehşet sahnesinden birini betimlediği Karşı Saldırı isimli şiirindeki gibi bir dehşet manzarasından kurtulup, dingin bir ruh haline dönmek uzun zaman gerektiren bir iştir. Tanık olduğu dehşet görüntüyü Karşı Saldırı isimli şiirinde şu sözlerle ifade eder: Her yer cesetlerle çürümüş; yeşil şişmiş bacaklar Uzun botlu, sere serpe, yere kapanmışlar hendek boyunca; Ve gövdeler, yüzükoyun, insanı içine emen çamurun içinde, Yarı dolu kum torbaları gibi çamura bulanmış; Ve ıslanmış çıplak kalçalar, saç yumakları, Pörtleyen kafalar harç kıvamındaki kaygan çamurda birlikte uyuyor. Sassoon şiirlerinde homoseksüellik çağrışımı olan imgeler kullanmamıştır. Eğer Sassoon gizli duygusal hayatını şiirde keşfetmek isteseydi, bunu homoerotik şiirin kuralları ve gelenekleri dâhilinde yapması gerekirdi klasik dönem göndermelerini uygun yere koyarak ve mitolojik bir anlatıcı yaratarak öyle şiirsel bir söylem kullanırdı ki erotizm kendini göstermezdi (Campbell, 1999: 17). Şiirlerinde hemen hemen hiç hissedilmeyen homoseksüel eğilimi, romanın birkaç yerinde kendini belli eder. Öyle ki bazı betimlemeler homoerotik kabul edilebilecek nitelikler taşır. Yukarıdaki şiirde betimlenen tarafsız vahşet görüntüsü ne benzer bir durum romanda daha duygusal hatta bir anne şefkati havasında anlatılır: Almanların birinin üzerinden geçerken bir his, onu o berbat hendekten çıkarmam için beni dürttü. Onu tümseğe yasladım, ceketimin kolu ile sildiğim gözündeki ve ağzındaki çamurlu yerler dışında, sarışın yüzü tanınmaz haldeydi. Ceketi omuzlarının etrafına gevşekçe bağlanmış olduğundan siper kazarken vurulmuş olduğu belliydi. On sekiz yaşından fazla göstermiyordu. Onu biraz daha yukarı kaldırırken ne kadar kibar bir yüzü var diye düşündüm ve ilk defa ellerimle bir düşman askerine dokunduğumu hatıradım. Belki de bu yakışıklı gencin hayatına son veren abesle iştigal hissi bende de vardı. Her şeye rağmen, Somme Muharebesi nin bu şekilde olacağını hiç beklemezdim... (Sassoon, 2000: 62). 157

4 Dönüş yolunda tekrar rastladığı bu ceset hakkındaki yorumu dokunaklıdır: Birkaç saat önce cesedini tanınmaz hale gelmekten kurtardığım genç Almanın yanından geçtim. Tekrar çamurun içine batmış ve birisi suratını tepelemişti. Bedeni şu an hayatla tüm bağlarını koparmış ve savaş zayiatının bir parçası haline gelmiş olsa bile onu bu şekilde görmek beni ümitsizliğe düşürdü. O ve Kendle personel yıpranması denilen bir yöntemle birbirlerini saf dışı bırakmışlardı. Epey ilerde adamlarımızdan birini buldum, alnında bir delik vardı ve yavaş yavaş ölüyordu. Gözleri açıktı ve nefes alırken korkunç bir hırıltı geliyordu. Hemen yakınında iki arkadaşı diz çökmüş; bir tanesi siper kazma aletiyle toprağı kazarken diğeri de elleriyle toprağı siperin dışına atıyordu (Sassoon, 2000: 65). Savaşın dehşeti devam ederken hayatta kalma güdüsü, ölmüş ve yaralanmış askerler için hissedilen insani duyguları da nasırlaştırmıştır. Yanı başında hırıltılarla ölen arkadaşlarına aldırmadan siper kazmaya çalışan askerler, savaşın dehşetini yaşamamış olan insan bakış açısına göre tuhaf görünmektedir. Ancak, unutulmamalıdır ki savaşın kendine has bir havası ve ruhu vardır. Bu ruh zamanla savaşan herkesi ele geçirecek, hayatta kalma güdüsü bazı acı olayları hissiz film kareleri haline dönüştürecektir. Bu duygusal değişimi Sassoon şöyle sözcüklere döker: Eğitilecek olan hammadde [yeni askerler] sürekli olarak kötüye gidiyordu. Yeni gelenlerin çoğu orduya isteksiz katılmışlardı ve askerlik hizmetini katlanılabilir bulmaları için hiç bir neden yoktu. Savaş bariz bir şekilde mekanik ve merhametsiz bir hal almıştı. Daha önceki günlerde özel göreve seçilmiş olan gönüllüler şimdi kurbanlar yığını haline gelmişlerdi. Ve ben bunun farkına yeni yeni varmaya başlıyordum (Sassoon, 2000: ). Bir süre sonra bu vahşet ve dehşet görüntülerine yeni gelen acemileri tanıştırmak deneyimli askerler için bir görev haline gelmiş gibi görünmektedir. Aslında bu onlar için bir görev değil, adeta vicdani bir sorumluluktur. Yeni askerleri korkunç manzaralara hazırlamak, bir bakıma vahşet karşısında paniğe kapılmalarını önlemek içindir. Böyle bir görev duygusuyla romanın anlatıcısı, George Sherston, birliğe yeni katılan bir askeri yeni ortama alıştırma gezisine çıkarır: Sonra günün ilerleyen saatlerinde Shirley i tepeye yürüyüşe götürdüm, onu hoş olmayan görüntülere karşı hazırlamak istedim. Rüzgâr kesilmişti ve gün batımı durgun bulutlarla dağ gibi görünüyordu. Geniş bir siperi geçerken çamura saplanan bir tankı inceledik. Bu hantal canavarı ilginç bulmuştuk. Tepenin üst kısımlarındaki açık arazi İngiliz cesetleriyle benek benekti. Bu, beklenmedik bir şekilde derli toplu bir görüntüydü, çünkü çoğu makineli tüfek ateşiyle vurulmuşlardı. Sedyeciler cesetlerin kimliklerini tespit ediyor ve onları mutlu savaşçı görünümünde istifliyorlardı, eller çapraz bağlı ve başların altına çanta yastıklar. Bir askerin çantasındaki malzemeler genellikle etrafına serpiştirilirdi. Etrafa serpiştirilmiş mektuplar vardı; evden gelen bu son mektupların acıma 158

5 duygusu uyandıran nitelikleri yeterince açıktı. Genç bir Oxfordluyu hoş bir Nisan akşamüzeri rehberli savaş alanı turuna çıkarmamın tuhaf olduğunu düşündüm. Şehit Listesi nin bir şekilde görünen parçasında yürürken, işte buradaydık ve öğrencim tüm bunların normal okul geleneklerinin sıradan bir parçasıymış gibi algılamak için elinden gelenin en iyisini yapıyordu. Savaşın dehşetiyle kibarca tanışıyordu ve hiç yorum yapmadı (Sassoon, 2000: 152). Ancak bu iyi niyetli ortama alıştırma çabası, farklı sınıflardan gelen bu iki genci savaşın acımasızlığından kurtaramaz. Sassoon onların hüzünlü kaybını Hem Shirley hem de Rees sonbahardan önce öldüler, (Sassoon, 2000: 151) diyerek ifade eder. Bu acı manzaraların çoğu harikulade güzel doğa betimlemeleri arasına kıstırılmıştır. Böylece ilk okumada pek fark edilmeyen ironi Berberich in özetlediği gibi [k]ırsal İngiltere nin öncül betimlemeleri ve coşku dolu taşra yaşantısı arayışı, çok büyük dikkatle savaşın dehşetini artırmak için karşı karşıya konulmuştur (2007: 53). Görsel imgelem bağlamında Sassoon un romanını şiirlerinden ayırmak mümkün görünmemektedir. Bir başka deyişle roman, Sassoon un şiirlerinin nesir hali gibidir. Romanın altıncı bölümünde, Levazım Komutanlığı na vardığı ilk günlerini betimlerken, şiir sanatının insan zihninde oluşturduğu izleri, romanının paragraflarına işler. Kısacık bir paragrafın içine görsel, işitsel ve koku imgelerini sıkıştırmayı başarmış ve savaşın iğrençliğini resmedecek şekilde yerleştirmiştir: Barakamda tüten sobanın olabildiğince yakınında yere çömelerek, çatıda uğuldayan rüzgârı, koridor tahtaları üzerinde keyifsiz ağır adımlarla yürüyen ayakları ve kampın bütün sistematik seslerini, gürültülerini, takırtılarını ve boru seslerini dinledim. Mersey nehri üzerindeki fabrikaların ve gemilerin sis düdükleri, büyük bir ahenksizlikle bütünleşti. Tüm bu sesler, dumanın sürüklediği mühimmat kokusu, endüstriyel kenar mahallelerin molozu ve yalnızca yeniden ayağa kaldırılmayı bekleyen ve vahim durumdaki tarlaların içine pis bir şekilde kıvrılarak akan kanal ile birlikte bütün olarak görünüyordu (Sassoon, 2000: 103). Savaşın dayanılmaz zorluklarına karşın, izinde olduğu sırada dolunaylı bir gecenin odaya getirdiği gizemli güzelliği gözden kaçırmaz. Pencereden süzülen ay ışığında gördüklerini, hissettiklerini, kokuları şiirsel bir anlatımla şöyle ifade eder: Ay ışığının vitraylı pencereden içeriye doğru düşerek yerde oluşturduğu parmaklıklı motifi daha iyi görebilmek için mumu söndürdüm. Ay ışığının en yoğun düştüğü yerde, ışık demeti kuruyan lavantaları yıkıyordu. Pencereyi açtım ve sonbahar kokan havayı içime çektim. Bir baykuş bahçede öttü ve Weald den geçen bir trenin sesini duyabiliyordum. Pencereyi kapatırken belki de Dover den gelen bir hastane trenidir diye düşündüm... (Sassoon, 2000: 98). 159

6 Sassoon un şiirsel anlatımı, kendinden sonra gelecek olan Modernizm in bir anlama ayak sesleri olmuştur. Modernist bağlamda Sassoon u tek öncü olarak göstermek yanlış olacaktır. Ancak, aynı dönemde, aynı kaderi paylaşmış olan Robert Graves, Edmund Blunden ve Sassoon bu akıma öncülük etmişlerdir. Berberich, Modernizm ile bağıntılı olarak John Hildebidle den şöyle bir alıntı yapar: Sanat yapıtı olarak, bu yazarların [Graves, Blunden ve Sassoon] romanları Ulysses veya Mrs. Dolloway e meydan okuyacak değillerdir, ancak... kökleri Modernizm de ve saldırganlıktadır: hayatta kalma edebiyatında bulunan trajik bir zenginliğe sahip yirminci yüzyıl yazının kaynağının başında durmaktadırlar (2007: 53). Modern yaşamın bozduğu çevrede yaşamak zorunda bırakılmış olan bir erkeğin ağzından akşamı betimleyerek başlayan T. S. Eliot un The Love Song of J. Alfred Prufrock adlı şiirinde bayıltılmış bir hastaya benzetilen gün batımı, Sassoon un romanında savaşın berbat ettiği bir Nisan günü ile neredeyse aynı sözcüklerle tasvir edilir. Sarı bir gündü, ceset gibi, Nisan dan çok Kasım gibiydi ve toprak ıssız ve ağaçsızdı. Yaptığımız gayet sıradandı, milyonlarca asker aynı tür şeylere katlanıyordu ve çok kötü bir şekilde böyle bir ölüm kalım bombardımanına uğruyorlardı (Sassoon, 2000: 159). Eliot un Modernist dönem insanı da aynı savaş meydanında milyonlarca askerin yaptığı gibi hayatta kalma mücadelesinin tek düze sivil modelini birkaç yıl sonra büyük şehirlerde yaşamaya başlayacaklardır. * * * Bir Piyade Subayı nın Anları yazarın savaş süresince yazmış olduğu birçok şiirden izler taşımasına ve bazı şiirlerin ifade etmek istediklerine zemin oluşturmasına karşın, yazarın soyunda Yahudi kan bağıyla ilgili ipucu veren hiçbir ifade bulunmaz. Şiirlerinde kullandığı dinsel imgelemlerin hemen hepsi Hıristiyanlık imgeleridir. Savaşın ilk yıllarında Sassoon geleneksel Hıristiyanlığı kafasından silmiş, konu hakkında az bilgisi olan ve ibadet etmeyen biridir. Yaşamının son yıllarına doğru Roma-Katolikliği ne dönmüştür (Campbell, 1999: 48). Siegfried Sassoon un aile bağları Bombay, Hong Kong, Şanghay ve Londra ya uzanan ticari imparatorluk kurulmadan önce, yüzyıllar boyunca Bağdat ta yaşamış olan Yahudi tacirlerine dayanır. Sassoon değişik vesilelerle büyük dedesinin hemen hemen hiç İngilizce konuşmadığını söylemiştir (Louis, 2003: 87). Ailenin toplum içindeki durumunu Louis şöyle açıklar: Zengin Sassoon ailesi İngiltere de Kral VII. Edward ın Yahudi çevresine girdi. Lonra da ve güney İngiltere de, Brighton da büyük evler, İskoçya da spor tesisleri satın aldılar. İngiliz toplumu tarafından tam bir kabul görmemekle birlikte İngiliz basını tarafından da alaya alındılar. Aile toplum dışında kalmakla birlikte, dindar Yahudiler olarak kaldılar. Alfed Sassoon, Sassoon un annesi ve Yahudi olmayan, Anne Thornycroft ile evlenince, uçsuz bucaksız Sassoon ailesi servetinden küçük bir payla aileden koptu. Ancak, her şeye rağmen, Siegfried Sassoon hayatı boyunca çalışmaya ihtiyacı olmayacak kadar kendine ait bir gelir sahibiydi (2003: 87). Böyle bir aile geçmişine sahip olan Sassoon un golf, at yarışları, tikli avı, gibi doğayla içi içe olabileceği rafine zevkleri olmuştur. Bu olanaklar, ona doğayı gözlemleme ve tasvir olanağı tanımıştır. Hem şiirlerindeki hem de romanında yer alan doğa tasvirleri çok etkileyici ve keskin bir bakış açısının izlerini taşımaktadır. Annesinin yönlendirdiği Sassoon, üst sınıf diğer 160

7 İngilizler gibi, paralı okulda eğitim almıştır. Hayat görüşünün gelişiminde okulun da payı vardır. Robert Graves paralı okul geleneğinin genç insanların cinsel tercihler yapma noktasına ne kadar etkili olduğunu Tüm Olan Bitene Elveda adlı eserinde şöyle anlatır: İngiliz hazırlık ve paralı okullarında aşk ilişkilerinin homoseksüel olması gerekirdi. Karşı cins nefret duyulan ve iğrenç olarak kabul edilen bir şeydi. Bu sapıklıktan birçok genç erkek kurtulmayı asla başaramaz. Çünkü herkes homoseksüel doğmuştur, en azından adı homoseksüel olan on kişiyi paralı okul sistemi yaratmıştır: bu on kişiden dokuzu, benim olduğum gibi onuruyla namuslu ve duygusal olan insanlardır (1998: 18). Campbell cinsel tercih eğilimlerini Sassoon açısından şöyle yorumlar: Paralı okul ürünü ve imtiyazlı ataerkil toplumun önde gelenlerinin hemen hepsinin kadınları ret ederek, kendilerini kollarına bıraktıkları eğlencelerin bir üyesi olan Sassoon un diğer cinsle arkadaş olarak pek az, cinsel olarak da hiç birlikte olmaya zamanı olmamıştır (1999: 31). Ancak paralı okulların savaş bağlamında yararlarını Berberich, Peter Parker dan alıntı yaparak şöyle tanımlar: Beyefendilik, sadakat duygusu, onur, savaşçı asaleti, Hıristiyanlık, vatanseverlik, sportmenlik ve önderlik geleneğiyle paralı okullar her yönüyle subay malzemesi olarak kabul edilebilirler (2007: 54). Sassoon subay olarak savaşta bulunduğu süre içinde cesaretini ve liderliğini hep göstermiştir. Hindenburg hattında bir siperi ele geçirişini romanında biraz alaycı tonda şöyle tanımlayacaktır: Tek bir ahmak tarafından saldırıya uğradıkları akıllarına bile gelmemişti (Sassoon 2000: 63). Ateş altında bir yaralıyı kurtardığından (Mavrikis, 2002: 793) dolayı Sassoon daha sonra Ordu Nişanı ile taltif edilecek ve sonunu düşünmeden yaptığı kahramanlıklar ve Alman lara duyduğu yoğun nefretten dolayı Deli Jack lakabını kazanacaktı (Aldrich & Wotherspoon, 2002: 465). Her ne kadar hayatının son döneminde bir Roman-Katolik olarak ölmüş olsa da, Sassoon Yahudi geçmişinden ırkların hafızası bağlamında rahatsızlık duyduğunu belirtmiştir ve bir doğasever olarak köklerinin annesinden çok babasının etkisinde olduğunu düşünmektedir (Campbell, 1999: 17 18). Romanındaki ironik üslubu göz önünde bulundurulduğunda, savaş boyunca, her iki dinle de arasının iyi olmadığı gözlemlenebilir. Göğsünden vurulduktan sonra sevk edildiği hastanede oyalanmak için okumaya başladığı İncil den sıkılması uzun sürmez. Çünkü İncil in Eski Ahit (Tevrat) kısmı savaşlarla doludur. Bu pek de hoşlanmadığı Yahudi köklerinin ve dinin insanlığı savaştan koruyamadığına dair kırgınlığının bir ifadesi olarak değerlendirilebilir: Bu güzel odadaki her şey çirkinliğin ve rahatsızlığın karşıtıydı. Yatağın yanında bir kâse beyaz leylak ve bir İncil vardı. Şansımı denemek için bir sayfasını açtığımda parmağımı İlahide ki şu mısraa koydum: Ağzından dökülen kelimeler baldan tatlıydı ama savaş onun kalbindeydi. Savaş sözcüğünün bu şekilde ortaya çıkması biraz garip bir rastlantı diye düşündüm fakat Tevrat bir sürü savaş hikâyesiyle doluydu (Sassoon, 2000:187). 161

8 Aslında kırgınlık yalnızca babasının dinine değil, aynı zamanda Hıristiyanlığa karşı da mesafeli durmasındandır. Canterbury Başpiskoposu nun yaptığı Ulusa Sesleniş konuşmasını alaycı bir tonda şöyle özetler: Canterbury Başpiskoposu uzlaşılması kolay birisiydi. Alaylı bir şekilde gülümseyerek Savaş ve İncil hakkında Ulusa Seslenişi ni kafama yazdım. Bazı durumlar ortaya çıkabilir diye yazmış, fevkalade zorunluluklar yüklenebiliriz. Böyle bir durum ortaya çıkmıştır, ülkenin yiyecek ihtiyacı tarlada çalışacak iş gücüne bağlıdır. Durumun böyle olduğunu göz önünde bulundurarak, zannediyorum ki, İncil de bu konuda gerekli yolu göstermiştir ve geçici olarak kuralların dışına çıkabiliriz. İçinde bulunduğumuz haftaların çıkarttığı bu ihtiyaç doğrultusunda kadınlar ve erkekler vicdanları rahat bir şekilde Pazar günleri tarlada çalışabilirler. Paskalya Pazar ında, Arras önlerindeki yoğun bombardımanı hatırlarken, İncil in Kutsal Dinlenme gününde tarla işleri yapmaya cevaz verdiği konusunda Başpiskopos un açıklama yapıp yapmadığını merak ettim (Sassoon, 2000: 181). Horoz dövüşü imgesiyle öldürmenin dinde yasak olmasına rağmen Alman askeri öldürmenin Başpiskopos tarafından sırt sıvazlanması ile onaylanabileceğini kızgınlıkla belirtir: [G]ün bitmeden birini gerçekten göğüs göğüse çarpışmada öldürmek istiyordum. Eğer bu benim gerçekten iyi bir savaşçı olmaya başladığım anlamına geliyorsa, sadece şunu söyleyebilirim ki, bir insan olarak hem çok yorgun hem de çok öfkeliydim. Benim cesaretim horoz dövüşü türünden. İngiltere de horoz dövüşleri yasadışıdır fakat 1916 Temmuz unda, Somme Muharebesi nde bir Almanı öldürmekle iftihar edebilen bir askerin sırtı hastane koğuşunda piskopos tarafından sıvazlanabiliyordu (Sassoon, 2000: 66). İzinli olduğu günlerin birinde şehir gezintisi yaparken bir kiliseye uğrar. Hıristiyan öğretilerinin gerçek anlamda uygulanmadığını, siyasi çıkralar çerçevesinde kullanıldığını düşünmekten kendini alıkoyamayan yazar, verilen vaaza pek itibar etmese de bir parça huzur bulmak için akşamı kilisenin uhrevi ortamında karşılamayı tercih eder: Yaptığım çıkarıma göre Vaiz bize birbirimizi sevmemizi ve küçük çocuklar gibi olmamız gerektiğini hatırlatıyordu. İsa da böyle demişti ve bizi kurtarmak için ölmüştü (ama Almanları ya da Avusturyalıları veya onlardan hiç birini kurtarmak için değil). Böyle düşünceler yüzümü ekşittiğinde kendi moralimi yükseltmenin yararı yoktu ama Katedralin vakurluğunda mutlak bir teselli kaynağı vardı ve vaaz bittikten sonra orada kaldım. Organın üzerindeki yuvarlak pencerede güneşin ihtişamı yavaş yavaş söndü. Bütün pencerelere, ışıklar bulanıklaşıp yama yama görününceye kadar, mavi, kırmızı ve yeşil giyinmiş peygamberler ve şehitler karanlıkta görünmez hale gelinceye kadar baktım (Sassoon, 2000: 128). 162

9 * * * Bir subay olarak savaştaki görevini kusursuz ve eksiksiz yerine getirme konusunda Sassoon hakkında söylenebilecek çok fazla söz yoktur. Cesaretinden ve çabalarından dolayı nişan sahibi bir subay olması onun savaşı eleştirmemesine, savaşın sebep olduğu yıkımı, getirdiği acı ve felaketi görmezden gelmesine sebep olmamıştır. Savaşın dehşetini şiirlerinde tüm çıplaklığıyla gözler önüne sermiştir. Savaşın kötü yanlarını yalnızca görünen kısmıyla değil, Kral çıplak! nidasıyla savaşın gerisindeki kirli ilişkiler ve bağlantılarla birlikte eleştirmiştir. Bu, Sassoon u diğer asker şairlerden farklı kılan taraftır. Aynı eleştirel tavır romanın her noktasında kendini ironilerle gösterir. Ülkesinin savunmasında görev almak için savaşın ilk günlerinde orduya gönüllü olarak katılmış olan Sassoon, vicdani retçiler e karşı olumsuz bir tavır sergilemez. Çünkü onun fikrine göre yaşamak her insanın hakkıdır ve ölümden kaçınmak da bunun doğal sonucudur. Bu insanlar, savaştan çıkar elde eden generaller, yöneticiler, mühimmat üreticileri, vurguncular ve diğer savaşıyormuş gibi görünüp geri hizmetlerde kalan subaylar ve kurmaylar gibi ikiyüzlülük yapmadan fikirlerini beyan eden kimselerdir. Dürüst duruşlarından dolayı Sassoon un takdirini toplarlar. Sassoon ödlek üniformalılarla, vicdani retçilerin ayrımını şöyle ifade eder: Vicdani Retçiler hakkında tam bir fikir oluşturmamıştım ama güvenli yerlerde üniforma içinde, gerçek [bizzat savaşan] askerlerden selam aldığını gördüğüm bazılarından çok daha cesur olduklarını düşünmekten kendimi alamadım (Sassoon, 2000: 126). Savaşın dehşetiyle yavaş yavaş tanışırken, ön saf subayı olmakla, karargâh subayı olmak arasındaki farkı da ironik bir şekilde zekâ seviyesi ne bağlayarak şöyle yorumlar: Yarın altı Kolordunun hücuma geçeceğini tamamen unutmuştum. Her ne olursa olsun trajik kıyım kaçınılmazdı. Fakat tüm bunların farkına varacak kadar zeki olsaydım, yeteneklerim çok daha yüksek makamlarda hizmet veriyor olurdu, muhtemelen Kolordu İstihbarat Karargâhı nda (Sassoon, 2000: 48). Zekâ kavramıyla bağıntılı olarak eleştirdiği bu durum Julian Grenfell in Kurmay Sınıfındakilere Dua isimli şiirini ve şiirdeki şu mısraları anımsatır: Biz siperlerimizde otururken, / Kurmay sınıfı beyinleriyle çalışıyorlar (Greenfield, 2008: 253). Sassoon savaşın en dehşet yerinde bulunuşundan dolayı gocunmaz. Onun hazmedemediği şey, güvenli yerlerde askerlik görevi yapmak için her türlü dalavereyi yapıp, sözün yeri geldiğinde mangalda kül bırakmayan ikiyüzlülerdir: [S]avaşın insanlar üzerindeki etkisini insan haftalar aylar içinde anlayamazdı. Özellikle hava kötü olduğunda, yirmi yaşın altındaki çocukların bundan çok kötü etkilendiklerini fark ettim. Çamur, can sıkıntısı ve huzursuzluk tüm coşkularını almış görünüyordu. Eğer bir subay düşüp kalırsa, Kinjack, gizli bir raporla, çürük diye evine gönderirdi. Böyle birçoğu, genellikle subaylar, levazımın oralarda dolanıp duruyorlardı ve birçoğu soluğu İngiltere de güvenli işlerde alıyordu (Sassoon, 2000: 28). Karargâh Detayları isimli şiirinde, güvenli yerlerde ülkeleri için tüm güçleriyle çalışan insanları şöyle tarif eder: Eğer ben de hararetli, kel ve nefesi dar biri olsaydım, / Bordo 163

10 rütbeli binbaşılarla birlikte karargâhta olurdum, / Üzgün suratlı kahramanları, tazyikle ölüm hattına gönderirdim. Gönderenlerle, gönderilenler arasındaki ayrımı, romanında şu şekilde hicveder: Ancak, cephe ve karargâh arasındaki zıtlık eski bir hikâye ve savaşla yakın temas halinde olanlar için savaşı öylesine yüceltici bir deneyim haline getiren onur ve şeref bağlamına kıyasla Karargâh Detayları avantajsız durumdaydı (Sassoon, 2000: 129). Ordu içinde bu tür adam kayırmacılık ve haksızlıklar sürüp giderken, bazıları da vicdani retçileri yola getirmek için değişik yöntemler uygulanmaktadır: İyi kalpli bir adamdı; öyle hissetmiştim ama Vicdani Retçilere karşı davranışları açıkçası zalimceydi. Tüfekli Süvari Levazım Deposu nda görevli olan iki vicdani retçiyle baş etme metotlarını, yüzünde beliren memnuniyet ifadesiyle, tarif etti. Onlardan biri iyi eğitimli bir adam olduğu için çetin cevizmiş ve üstleri ondan çekiniyorlarmış. Ama binbaşı onu oradan oraya koşturtarak, iki yıl süren ağır bir çalışmaya tabii tutmuş. Eğer izin verilseydi biraz daha hırpalayacağını söyledi. Diğeri ise uygun adımlarla yürümeyi reddeden, meramını anlatmaktan aciz zavallı bir kimseydi. Bu yüzden Binbaşı onu bir vagonun arkasına bağlamış ve her tarafı kötü bir şekilde yaralanıncaya kadar onu yol boyunca sürüklemiş. Birkaç yüz metre sonra yeteri kadar bağırmıştı ve daha terbiyeli bir askere dönüştü. İstenilen kıvama getirildi ve bir siperde öldü. Acımasızca gülümsedi. Disiplin acımadan uygulanmak zorundaydı, dedi Binbaşı; daha önceden de söylediğim gibi binbaşı tartışmaya gelmezdi (Sassoon, 2000: 126). Çürüğe ayrılıp, geri hizmetlerde görev yapma şansı subay sınıfına verilmiş bir haktır. Erler bu haktan mahrum bırakılmışlardır: Erler arasında böyle hassas bir ayrımcılık söz konusu değildi. Hastalandıkları zaman medet umabilecekleri tek şey bir adet dokuz numaralı hap tı (Sassoon, 2000: 28). Savaş tüm hızıyla devam ederken, Sassoon savaş hakkında değişik bilgilere ve yorumlara gazetelerden ulaşmaktadır. Bir Kopenhag gazetesinde askerlerin boş yere kurban verildiği şeklindeki haberi okuduğunda, kederle ölen askerlerini hatırlar: Avrupa'nın çocukları dikenli teller üzerinde çarmıha geriliyorlar çünkü yanlış yönlendirilen halklar bunun için çığlık atıyorlar. Ne yaptıklarını bilmiyorlar ve devlet adamları ellerini yıkıyorlar. Askerleri şehit ölümünden kurtarmaya cesaret edemiyorlar... yazıyordu. Gerçek bu muydu, merak ettim; böyle bir öfkeli konuşma tarzı benim için çok yeniydi. Yüzünde böylesine parlayan gençlik ışığıyla bu barakadan içeri nasıl girdiğini hatırladığım Dick Tiltwood'u ve bir diğerini, koyu saçlı küçük Fernby'yi ve onbaşı Kendle'ı ve dehşete düşüren ölümleri ile hayat tecrübemi kederle dolduran tüm diğerlerini düşündüm. David şimdi bu askeri şehitliğin bir adayı olmak için dönüyordu ve (midemi bulandıran bir anımsamayla) ben de dönecektim (Sassoon, 2000: 116). Savaşta birlikte omuz omuza çarpıştığı askerlerinin ölümü ve onların ölümlerinden yalnızca sayı olarak haberdar olan generalleri eleştiren General başlıklı şiiri bu kayıplar hakkında küçük bir fikir verir: 164

11 Geçen hafta muharebe hattına giderken rastladığımızda Günaydın; günaydın! demişti general. Gülümsediği askerlerden çoğu ölü şimdi, Ve biz beceriksiz kurmaylarına lanet okuyoruz. Arras a doğru çamurda yürürken tüfek ve çantalarıyla Harry Sevimli yaşlı bir adam demişti Jack a. Saldırı planıyla her ikisine de yaptı kıyağını. Şiirin yorumu gibi kabul edilebilecek bir paragraf romanda kendine yer bulmuştur. Generalin şarap rengi suratı onun savaşın zor koşullarından uzaklığını ifade etmek için bulunmuş çarpıcı bir mecazdır. Bulundukları makam gerçekten hak edilmiş bir başarının ödülü müdür yoksa ihtiyaçtan bir şekilde oraya getirilmiş midir? [P]ırıl pırıl bir güneş ve bando eşliğinde genç Allgood ile birlikte, geçen Mayıs Ordu Okulu nda sıra sıra madalyaları olan şarap suratlı Ordu Komutanı nın önünden nasıl uygun adım yürüyüp geçtiğimizi hatırladım. Ordusunda bulunan dört yüz subay ve astsubayın selamlarını almıştı. O zamandan beri bu askerlerden kaç tanesi öldü, onların ölümlerinden ordu komutanı ne derece sorumluydu? Ne yaptığının farkında mıydı veya barış zamanındaki şanı kendisini bugünkü yüksek tüneğine ulaştırmış olan sadece başarılı eski bir süvari miydi? (Sassoon, 2000: 117). Savaş tüm acımasızlığıyla savaş meydanlarını kanla yıkarken, Manş ın diğer tarafında gündelik hayat tüm olağanlığıyla sürüp gitmektedir. Hatta Evelyn Teyze savaş zamanı için kaçınılmaz olan krema bulunmayışına üzülüyordur (Sassoon, 2000: 219). Ancak daha yoksul sınıftan gelen insanların bakkal önlerinde saatlerce beklemek zorunda olduğunu ona hatırlatma cesaretini gösterir. Çok daha aşağılık birçok olay savaş yüzünden sürüp gitmektedir: Görünen dünyadan, uysal vatanseverliğe olan hıncımı körükleyecek bir kanıt bulmaya çalışıyordum. Savaş zamanı davranışı olarak müsriflik kaçınılmaz bir manzara olduğundan, cebi şişkin vurguncular ve ofislerdeki çakal üniformalıların varlığından emin olmak için birden fazla defa ziyaret ettiğim Savoy Oteli nin Izgara Restoranı özellikle, toplumsal duyarsızlığın ve memnuniyetin yüksek seviyede olduğunu gösteriyordu. Savoy daki öğütücüleri izlerken (bazıları izinde olan subaylardı, onları dikkate almadan) özellikle savaş devam ederken, rahat düşkünü insanların kendini bilmezliklerini fark etmemden beni alıkoyan gençlere olan hoşgörüsüz iştahlarını lanetleyerek onlara olan haklı nefretimi besledim. Fakat hâlâ inanıyorum ki 1917 de aylaklar, boş kafalılar ve toplumdaki parazit unsurlar oldukça hoş zamanlar geçirirken, üniformalı ya da üniformasız işgüzar kesim, elinde yetki olan olağanüstü durum yetkilileri tarafından önemli pozisyonlara getiriliyorlardı (Sassoon, 2000: ). 165

12 Sassoon işte böyle bir ruh haliyle tüm şiirlerini yazmıştır. Bu sebepten şiirleri öfke ve derin eleştiriyle örülmüştür. Her bir sözcük, her bir satır okuyucuya savaşın ne derece acı ve kötü bir tecrübe olduğunu anlatmaya çalışır. Cephede ölen, yaralanan ve acı çekenler adına yazmıştır tüm yazdıklarını. Kendini böyle bir şey yapmaya iten şeyse olan bitenden habersiz İngiltere halkına ahlaki hissiyatını aktarmaktır (Campbell, 1999: 48). Bu bağlamda Sassoon kendini şöyle tanımlar: Şiirsel bir ruh olarak, kendimi hep küçük peygamber gibiymiş hissettim veya öyle hissetmek istedim. Zannederim ki şairlerin çoğu mesaj iletme konusunda kâhin gibi olmayı amaçlamışlardır (Campbell, 1999: 48). Campbell, Sassoon un Bir Askerin Beyanatı nı yayımlamasıyla bu amacına yaklaştığını ancak divan-ı harbin kendini Craiglockhart Savaş Hastanesi ne göndermesiyle kehanet sesinin bir şekilde alıkonulduğunu belirtir. Askerlerin kurban edilişlerine ve çektikleri acılara son verilmesini talep eden beyanatı aynı zamanda savaşın amacından saptığını da açık bir dille ortaya serer: Bu beyanatı askeri otoriteye karşı bilinçli bir muhalefet olarak veriyorum çünkü bu savaşın, onu bitirmeye gücü olanlar tarafından kastî olarak uzatıldığına inanıyorum. Ben bir askerim ve askerler adına hareket ettiğim kanaatindeyim. İnanıyorum ki, savunma ve özgürlük götürme adına katılmış olduğum bu savaş artık bir saldırı ve işgal savaşına dönüşmüştür. Ve yine inanıyorum ki, ben ve askerlerimin bu savaşa katılma amaçları sonradan değiştirilmesi mümkün olmayacak şekilde açıkça ifade edilmiş olmalıydı, eğer böyle yapılmış olsaydı, bizi harekete geçiren hedefler şu anda görüşmelerle elde edilebilirdi. Uzun zamandır birliklerin çektiği ıstırapları gördüm ve bunlara katlandım, şeytani ve adaletsiz olduğuna inandığım amaçlar uğruna çekilen bu ıstırapların sürdürülmesine artık taraf olamayacağım. Ben savaşın sevk ve idaresini değil, uğruna muharip askerlerin kurban edildiği siyasi hataları ve samimiyetsizliği reddediyorum. Şu anda açı çekmekte olanlar adına, onlar üzerinde oynanan oyuna karşı tepkimi ortaya koyuyorum; ayrıca inanıyorum ki, paylaşmadıkları ve hayal bile edemeyecekleri ıstırapların sürüp gitmesine seyirci kalan evdeki çoğunluğun nasırlaşmış kayıtsızlığını da yok etmeye yardımcı olabilirim (Sassoon, 2000: ). Hastaneye sevk edilmiş olsa bile, Sassoon bu beyanatında takındığı söylemle, bir peygamber gibi kendini öne çıkartmış, söyleyeceğini hiçbir dolaylı anlatıma kaçmadan söylemiştir. Bu bağlamda görevini bir peygamber gibi yerine getirmiştir. Divan-ı harpten ceza almadan hastaneye sevki, David Cromlech, gerçek hayatta, Robert Graves in şahitliğiyle olacaktır. * * * 1910 lu yıllarda İngiltere de Georgian dönemi edebiyat etkisini sürdürmekteydi. Bu dönem bir bakıma Romantik dönemin uzantısı gibidir. Eserlerde doğanın her öğesi tüm ihtişamıyla kendini göstermektedir. Buna ek olarak Georgian dönemi edebiyatında, İngiliz olma ve toplum bilinci de bu kavramların arasına katılmıştır. Robet Hemmings bu dönemi şöyle tanımlar: Georgian Dönemi Şiiri İngiliz olma bilinci ile iç içe geçmiş bir duygu ile yoğrulmuş organik toplumu coşku içinde besleyecek İngiliz çayırlarının değeri ve iyileştirici gücünü yükselten bir gelenektir (2008: 12). Bu bağlamda Sassoon un birçok şiirinde doğa betimlemelerini görmek mümkündür. Bu betimlemeler içinde, yosun kaplı duvarlar, saman 166

13 çatılar, uçsuz bucaksız çayırlar, kuzular, kuşlar vardır. Bu besleyen değerler Sassoon un yazdığı şiirlerde kendini göstermiştir. Hemmings, Sassoon un Ölüm Döşeği isimli şiirini Georgian dönemle bağıntılı olarak şöyle yorumlar: Edward Marsh, Siegfried Sassoon un büyük oranda savaşı ele alan sekiz savaş şiirini Georgian Dönemi Şiiri ye dâhil eder. Bu şiirler savaş dönemini ele alıyor olmasına ve Fransa da geçiyor olmasına rağmen, olay İngiliz doğa manzaraları imgeleriyle anlatılmıştır. Ölmekte olan askerin yarasının acısı, güvenli bir dalyana sürüklenen kayık içinde etrafı ışık saçan çiçeklerle çevrelenmiş / Ve titrek yaz güneşi ışıltıları yla uyuşturucunun sevk ettiği bir rüya ile betimlenir. Ölüm geldiğindeyse, Fransa daki muharebe meydanın hırçın yağmuru değil, Solan güller üzerindeki ılık yağmur dur, askerin ruhunu nazikçe süpüren, huzur dolu İngiltere yağmuru (2008: 12). Şiirin gözler önüne serdiği bu manzara, İngiltere ye ait bir doğa manzarasıdır. Ancak bu doğa manzaraları hep savaşın yıkıcı tehdidi altındadır. Şiirlerinde bu zıtlık çok fazla art arda konulmamış olsa da, romanda yaratılmak istenen ironi açısından çoğu zaman güzel bir doğa betimlemesine acı bir savaş sahnesi eşlik etmiştir. Buradaki manzaralar, gözlemlediği gerçek mekânların betimlemeleridir. Georgian dönemle alakası İngiltere bağlamında olmasa da, doğa manzaralarını betimleme bağlamında çok etkileyici tasvirlerdir. [Sassoon un] sonraki şiirlerinde ve düz yazınında, Sassoon büyük oranda pastoral imgelere dayanmıştır, bunu yapmasındaki tek amaç modern savaş teknolojisinin sebep olduğu doğal dünyanın mahvoluşunu ironik bir şekilde karşı karşıya koymak içindir (Kunka, 2007: 73): Batı tarafında aşağıya doğru, soluk turuncu ışık demeti tüm şehrin üzerinde bir yağlı boya şaheserinin kederli güzelliğinin berrak arka planı gibi uzanıyordu. Bence bu akşam, ıstırap üstüne ıstırapla, sonbahara doğru yaklaşan meçhul trajediyi ifade ediyordu. Otlarla dolu küçük nehrin karanlık yeşil kasvetine bakarak ağaçtan yapılmış köprüye yaslandım, fakat bu kadar büyük mutsuzluğa karşı düşüncelerim aciz kalmıştı. Ne Avrupa tarihini değiştirebilir, ne de topçuların ateşlerini durdurabilirdim. Yaşam ve özgürlük ve kurban olacak arkadaşlarım için özlem çekerek, bu asık suratlı gökyüzüne baktığım gibi yalnızca Savaş ı seyredebilirdim (Sassoon, 2000: 81). Savaşın dehşetini anlatmak istediğinde, Sassoon savaş detaylarını da son derece etkileyici imgelerle gözler önüne serer. Bunu yaparken çoğu zaman olduğu gibi ironiden hiç ödün vermez: Kar, yağmurun daha da berbat hale getirdiği çamuru geride bırakarak erimişti. St. Martin, muharebe hattının bir buçuk kilometre gerisinde tahrip olmuş bir köydü. Köye girdiğimizde yolun kenarında yerde yatan başı korkunç şekilde parçalanmış bir İngiliz askerini fark ettim; çok geçmeden bu tür görüntüler dikkat çekmeyecek kadar sık tekrarlanacaktı, ancak bu ilki fark edilir bir biçimde rahatsız ediciydi. Kolayca tiksinen, hatta askere 167

14 yakışmayacak biri gibi düşünülme riskiyle bile hâlâ sıradan bir insanın bir öğleden sonra yürüyüşünde gördüğü parçalanmış bir cesetten bir anlık da olsa korkmaya hakkının olduğu fikrindeyim, ancak sağlam sağduyusu olan insanlar bile hayatın korkunç sahnelerle ve şiddetli afetlerle dolu olduğunu söyleyerek fikrimi çürütebiliyorlar. Fakat ben savaşın vahşi dışavurumlarına inananlardan değilim; sadece savaştaki kendi deneyimlerimi betimliyorum ve 1917 de hayatın, nüfusun büyük bir çoğunluğu için, haksız tuhaflıklarına karşı ucuz bir cenaze töreniyle doruğa ulaşacak olan sevimsiz bir mücadele olduğunu öğrenmeye başlıyordum. Her neyse; başı parçalanmış bu adam Arras Muharebesi nde ülkesi için ölerek teorik bir şeref kazanmış ve biz onun cesedinin yanından geçenler, onu örnek almak için büyük bir şans kazanmıştık (Sassoon, 2000: 150). Savaşın dehşeti gözlemlenebilir bir gerçeklik olarak askerlerin dimağlarında yer edecektir. Ancak yukarıdaki alıntının betimlediği gibi bir olayı görüp etkilenmekle, o dehşetin içinde bulunma duygunsu ifade etmek oldukça zor bir deneyim olsa gerek. Sassoon yaşadığı dehşeti, şiirsel bir dille ve ürperten imgelerle şöyle ifade eder: Kafamdaki minik dünyevi deneyim birikimimle bir insan olarak ben, Armageddon olarak adlandırılan gerçek karanlık ve felakete bir kez daha giriyordum. Ve şimdi yine onu görüyordum, eskiden gördüğüm gibi korkunç bir yer, hiçbir hayal gücünün üretemeyeceği korku ve terkedilmişliğin yeri. Aynı zamanda manen güçlü bir insanın; kendi içindeki bir hayvanın ya da bir sineğin yenilmez direnci ve birkaç gün sonra unutabileceği ya da inkâr edebileceği tahammülünü keşfederek, kendini ölüm ve yıkım karşısında tamamen güçsüz hissedebileceği, ancak yine de ayakta kalıp iğrenç karanlığa ve sersemletici mermi yağmuruna karşı koyabileceği bir yerdi (2000: 156). Ancak gerçek yaşamdaki bu dehşetten kurtulduktan sonra uykular veya karanlık ortamlar eskisi kadar huzur verici olmayabilir: Kötü rüyalar beni endişelendiriyordu. Birçok kez uyanık olup olmadığımdan emin olamıyordum, koğuş hafif gölgeli, ateş yarı sönüktü ve yataklar birbirine sokulmuş uyuyanlarla sessizdi. Uzuvları kopmuş asker figürleri zemin boyunca sürünerek geliyorlardı; odanın tabanı etrafa dağılmış insan parçalarıyla dolmuş gibi görünüyordu. Donuk gözler yukarı bakıyor; eller ya boynun arkasında ya da karnın üstünde birleşmiş; elleri çarşafları pençelemiş, gür bıyığıyla kurşun rengi sırıtan bir yüz yatağımın kenarından dikkatle bana bakıyordu. Bazıları nişancıları aldatmak için kullanılan kukla figürler gibiydiler; diğerleri canlıydı ve kasvetli şafakta soğuktan titreyerek bombardımanın kesildiğini işaret eden düdük sesini beklerken özledikleri sıcak güvenli yaşamımı kıskanıyormuş gibi bana sitemle bakıyorlardı... Muharebe teçhizatlı genç bir İngiliz eri, ıstırapla kendini bana doğru çekti ve mektubu çıkartmak için ceketine elini sokup karıştırdı, bana vermek için uzandığında kafası yana düştü ve olduğu yere 168

15 yıkıldı. Çenesinde bir delik vardı ve kan beyaz yüzüne kurutma kâğıdında dağılan mürekkep gibi yayılmıştı. Şiddetle sarsılarak uyandım, hayalet olmayan koğuşumdaydım. Uyuyanlar horluyordu, gri ve kırmızılar içinde bir hemşire ateşi yakmak için sessizce geliyordu (Sassoon, 2000: 180). Rüyasında gördüklerine benzer manzaralarla savaşta sıklıkla karşılaşmıştır. Bir gece sabaha karşı karargâha ulaşabilmek için siper siper dolaşırken, battaniyeye sarılmış yatan bir askere rastlar. Bu anısını Artçı Muhafız isimli şiirinde anlatmıştır. Romanda da rastladığımız bu olayda, savaşın ortasında büyük bir rahatlıkla uyuyan asker değil yanı başında eli hâlâ kendisini öldüren yarasına kenetlenmiş oturur vaziyetteki Alman askeridir. Şiirdeki tüm detaylar romanda da düz yazı halindedir: Tünel, ayakta dik yürüyen uzun boylu birinden birkaç santimetre daha yüksekti; gömme yataklar ve dinlenme odaları eklenmişti, odalar farklı birliklerden çok sayıda adamla doluydu, uzun boşluklarda sağlıksız kokan bir terkedilmişlik vardı. Elektrik feneriyle yolumu bulmaya çalışırken, bir an belirsiz şekiller, kutular, tenekeler, kırılmış koltuk parçaları ve küf kokulu şilteleri fark ettim. Karargâh uzak bir mesafede gibi görünüyordu ve tünel hatırlanmaya değerdi, ama geçen Salı dan beri bir saatten fazla uyumamış ve kıyafetlerini çıkartmamış yorgun kâşif için güven verici değildi. Bir keresinde ayağım takılıp duvara tutunarak kendimi toparladığımda, el fenerimin parlaklığı battaniye altında yarı saklanmış birisini ortaya çıkartmıştı. Hafifçe omzundan silkmek için eğilirken, uyumak için hiç de iyi bir yerde olmadığını düşündüm. Uyanmak istemedi, bende tekme attım. Tanrı cezanı versin, Tabur Karargâhı nerede? Sinirlerim tepemdeydi ve ben beş dakika bile istirahat edememişken onun iyi bir uyku çekmeye ne hakkı vardı?... Sonra fenerimin ışığı parmakları hala boynundaki kararmış yaranın üzerine kenetlenmiş ölü Almanın kurşun rengi yüzüne takıldı. Tökezleyerek, bu kadarı da aşırı diye homurdanabildim yalnızca. (Bununla birlikte bu bir abartıydı, Avrupa Savaşı nda ölmüş bir bedenle, mahzende ezilmiş bir böcek arasında göze çarpan bir fark yoktu) (Sassoon, 2000: ). Etraf, kimsenin gömmeye bile zahmet etmediği mezarsız cesetlerle doludur. Bir şekilde gömülmüş olsalar bile, ne bir tören ne de geleneklere uygun bir merasim olacaktır. Bu eksikliği Sassoon kardeşi Hamo nun Gelibolu da ölmesiyle yaşamıştır. Andrew J. Kunka, kardeşini kaybedişini ve ona gerektiği gibi bir törenin düzenlememiş olmasının Sassoon da yaratmış olduğu travmayı şöyle açıklar: Sassoon kardeşini ölümünden önce bir süre görememişti ve kardeşinin denize gömülmüş olması, onu acısını ifade edeceği bir cenaze merasiminden mahrum etmişti (2007: 72). İzinde olduğu zamanların birinde, etrafı gezmeye çıktığında kilise mezarlığında dolaşır. O köyde doğmuş ve ölmüş insanların mezar taşlarından birkaç tanesini okur. Bu olay mezarsız kalmış kardeşi açısından tezat bir durumdur. Ancak romanda bu konudan hiç bahsetmez. Yine de dikkatli bir okuyucu bunun gelişigüzel bir tesadüf olmadığını düşünmelidir. Çünkü anlatım tarzı, tam bir Georgian şiir tarzıdır ve konuyu ele alışı benzer bir temayı kendine konu seçmiş olan Thomas Gray in Bir 169

16 Köy Kilisesi Mezarlığında Yazılmış Ağıt isimli şiiriyle çok büyük benzerlik gösterir. Bunun yanında, Thomas Gray e gönderme yaparak, şiirine Bir Köy Kilisesi Mezarlığında Ağıt ismini veren G. K. Chesterton u İngiltere için çalışmış, İngilitere için ölmüş olan askerlerin, uygun bir cenaze töreni yapılmadan gömülmüş olması fikri rahatsız etmiştir. Bu bağlamda Sassoon un uzun bir betimlemeye girdiği bu bölüm yalnızca pastoral bir betimleme değil, ifade etmek istemediği bir acısının dışa vurumu gibi durmaktadır: Burada ölüm, modern savaşın içinde yok olmaktan farklı bir şeydi. Hemen en yakındaki mezar taşından bunu öğrendim: Thomas Welfare, bu mahalle sakini, 20 Ekim 1843 te vefat etmiştir, yaş 72. Onu tanıyan herkes ona saygı duyardı ve göklerde olanın eşi Sarah da. Hiç değişmediler, göklere yükseldiler. Bu tür gerçekler teslimiyet duygusuyla kabul edilebilirdi. Kent şehrinin bu sessiz köşesinin sessiz vakayinameleriyle uyum içindeydiler. Hayatları düzenli ve kaçınılmaz olarak Pazar ayinlerinde katılmakla geçen bu değerli insanların süssüz fanilikleri üzerine insan sakince düşünebilirdi. Bugünün korku veren karmaşasına kıyasla, onlar geçmişin yavanlığını hoş gösteriyorlardı (Sassoon, 2000: 221). Sıradan insanlar, sıradan hayatlarını yaşayıp bu dünyadan göçmüşlerdir. Ölüm makinesi savaş, genç insanları daha sıraları gelmeden hayattan koparmak için Avrupa da tüm hızıyla çalışmaktadır. Ancak bu vakitsiz ölümler aristokratik bakış açısına göre son derece normal ve olması gereken bir durumdur. Savaş sırasında nekahet döneminde olan subaylar için bir uygulama başlatılmıştır. Bu uygulamaya göre, nekahet öneminde olan subaylar, aristokratik ailelerin yanında konaklayabileceklerdir. Aristokratik bir soydan gelen Evelyn Teyze, sevgili yeğeni için bir aile ayarlar. Sassoon, savaşa kurban verilen insanlar için üzüntüsünü ve savaşın durdurulması gerekliliğinden bahsederken, Lady Asterisk tam aksi bir görüşle cevap verir: Dış görünüşündeki duygusuzluk, soyluluk imtiyazlarının sembolüydü ve ben bunları korumak için Almanlara bomba atmış ve dikkatsizce kendimi nişancıya hedef tahtası yapmıştım. Hayatın, Şehit Listesi nde isminin görünmesine yeğlenir olduğu fikrini ağzımdan kaçırdığımda, suskunluğunu pahalı bir pelerin gibi bir yana bıraktı. Ancak ölüm hiçbir şeydir dedi. Buna rağmen hayat sadece başlangıçtır ve savaşta ölenler bize oradan, yukarıdan yardım ediyorlar. Kazanmamız için yardım ediyorlar. Buna cevap veremedim; Kontes in varlığından öylesine emin olduğu bu öbür dünya, yaralandığımdan beri unuttuğum bir şeydi. Cevap beklemeden katı bir tutumla devam etti (nerdeyse, sanki işim bitmiş gibi, diye tarif edebilirdim bu durumu), Büyük bir ismin mirasçısı gibi değilsin. Hayır; tehlikeden uzak tutulman için hiçbir açık neden göremiyorum. Ancak, tabii ki sen kendin için böyle bir şeye karar verebilirsin. Kendimi terbiyesiz, yabancılaşmış ve alaycı hissederek acaba Almanlar orada yukarıda Müttefik Güçlerin saldırgan harekâtlarına engel olmak için bir şeyler yapıyorlar mıdır diye merak ederek yukarı Clematis Odası na çıktım. (Sassoon, 2000: ). 170

17 Teyzesin aracılığıyla kaldığı bu evden her şeye rağmen minnettarlık duygularıyla ayrılır. Romanda teyzesi olarak hitap ettiği kadın romanlaştırılmış bir karakterdir. Patrick Campbell, Evelyn Teyze nin Sassoon la olan bağlantısını şöyle açıklar: Sassoon un savaş öncesi yılları evcil bir dünya olup annesinin varlığıyla doludur. Sassoon un savaş süresince annesinin haricinde yakınında olduğu tek kadın (Hatıralarda Evelyn Teyze olarak başkalaşım geçirmiş olan) Lady Ottoline Morrell dir. Egzotik ve aristokrat olan Morrell (Portland dükünün üvey kızkardeşi) olup, cömert bir sanatçı dostuydu. Önceleri şiirlerinden dolayı hayranlık besleyen Morrell daha sonra Sasoon un kendisine hayranlık duyar (1999: 31). Romanda okuyucuya teyzesi olarak tanıttığı kadının aşırı korumacı davranışları ancak bu biyografik detayın öğrenilmesiyle anlam kazanacaktır: Çok hızlı yeme canım, çiğnemeden yutuyorsun. Sindirimini bozacaksın. Biraz daha tavuk almam için o kadar çok ısrar etti ki bu benim reddetmeme neden oldu; hâlbuki ısrar etmeseydi biraz daha alabilirdim. Şimdi de Cambridge deki mesleğimin adını koymaya çalışıyordu. Nasıl bir odada kalmam gerekecekti? Belki de benim için çok hoş olacak Clitherland daki iğrenç barakadan çok daha hoş fakültedeki odalarından birini almalıydım (Sassoon, 2000: 219). Otobiyografik bir eser olan Bir Piyade Subayının Anıları, hem Sassoon u kendi hayatından, hem de savaş şiirlerinin düz yazı hali diyebileceğimiz kadar benzer paragraflar ve bazen anlaşılması güç şiirlerini anlamak için ihtiyacımız olan olayların arka planlarını bu eserde bulmak mümkün. Aslında roman, tüm savaş şiirlerinin düzyazı içine serpiştirilmiş hali gibi görünmektedir. Sassoon un ruh halini hissetmek, şiirlerinden daha derin anlamlar çıkarmak için bu eser önemli bir kaynaktır. Şiirlerindeki ironiyi, tüm bir romanın hemen her paragrafında hissettiriyor olması, onun roman yazarı olarak da dehasının bir işaretidir. Tek cümleyle özetlemek gerekirse, Siegfried Loraine Sassoon, Birinci Dünya Savaşı Şiiri çerçevesinde düşünüldüğünde, eleştirel tavrını hiç kaybetmeden, sonuna kadar duruşunu bozmadan sergileyen ender kişiliklerden biridir. 171

18 KAYNAKÇA ALDRICH Robert and Garry WOTHERSPOON. (2002). Who s Who in Gay and Lesbian History: From Antiquity to World War II, New York: Routledge. Web BERBERICH, Christine. (2007). The Image of English Gentleman in Twentieth-Century Literature: Englishness and Nostalgia, Hampshire: Ashgate Publishing. Web BOOTH, Allyson (1996). Postcards from the Trenches: Negotiating the Space Between Modernism and the First World War, Oxford: Oxford UP. Web CAMPBELL, Patrick. (1999). Siegfried Sassoon: A Study of the War Poetry, North Carolina: McFarland. Print CRAWFORD, Fred D. (1988). British Poets of the Great War, Cranbury: Selingsgrove. Print EGREMONT, Max. (2003). Siegfried Sassoon s War in William Roger Louis (ed.) Still More Adventures with Britannia: Personalities, Politics and Culture in Britain, Austin: I.B. Tauris & Co. Ltd. Web FIRCHOW, Peter Edgerly. (1986). The Death of the German Cousin: Variations on a Literary Streotype , Cranbury NJ: Associated University Press. Web FUSSEL, Paul. (2000). The Great War and Modern Memory, Oxford: Oxford UP. Print GRAVES, Robert. (1998). Good-Bye All That, USA: Anchor Books. Print GREENFIELD, Natham M. (2007). Baptism of Fire: The Second Battle of Ypres and the Forging of Canada, April 1915, Toronto: HarperCollins. Web HEMMINGS, Robert. (2008). Modern Nostalgia: Siegfried Sassoon, Taruma and the Second World War, Endinburg: Edinburgh UP. Web KUNKA, Andrew J. (2007). The Evolution of Mourning in Siegfried Sassoon s War Writing in Patricia Rae (ed.) Modernism and Mourning, Cranbury: Rosemont Publishing. Web LOUIS, William Roger (ed.). (2003). Still More Adventures with Britannia: Personalities, Politics and Culture in Britain, Austin: I.B. Tauris & Co. Ltd. Web MAVRIKIS, Peter (ed.). (2002). History of World War I, Vol.3, Malaysia: Marshal Cavendish Corporation. Web MOEYES, Paul. (1997). Siegfried Sassoon, Schorced Glory: A Critical Study, New York: St. Martin s Press. Web 172

19 QUINN, Patrick J. (1994). The Great War and the Missing Muse: The Early Writings of Robert Graves and Siegfired Sassoon, Selinsgrove: Susquehanna UP. Print RAE, Patricia. (2007). Modernism and Mourning, Cranbury: Rosemont Publishing SASSOON, Siegfried. (2000). Memoirs of an Infantry Officer, London: faber and faber. (2004). War poems of Siegfried Sassoon, Mienola, N.Y.: Dover Publications. (1987). Collected Poems , London:faber and faber SHOWALTER, Elaine. (1987). Rivers and Sassoon: The Inscription of Male Gender Anxieties in Margaret Randolph Higgonet (ed. et al.), Behind the Lines: Gender and Two World Wars, New Haven: Yale UP Siegfried Sassoon retrieved on 28 June 2010 from < SMITH, Stan. (1994). The Origins of Modernism: Eliot, Pound, Yeats and the Rhetorics of Renewal, London: Harvester and Wheatsheaf WATSON, Janet S. K. (2004). Fighting Different Wars: Experience, Memory, and the First World War in Britain, Cambridge: Cambridge UP WILSON, Jean Moorcroft. (2003) Siegfried Sassoon: the Journey from the Trenches, A Biography, Great Britain: Routledge WOODS, Gregory (1987). Articulate Flesh: Male Homo-Eroticism and Modern Poetry, New Haven: Yale UP 173