Çalışma Hayatına İlk Adım

Transkript

1 Çalışma Hayatına İlk Adım Çalışma, insanın yaşamını sürekli kılmak için ihtiyaç duyduğu sosyal bir faaliyet olarak, insanlığın başlangıcına kadar uzanan, en merkezi ekonomik, sosyal ve psikolojik faaliyet alanlarından biridir. İşçi, bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişidir. İşveren, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlardır. İşverenler ekonomik, teknik yada başka birtakım nedenlerle üretimin veya hizmetin her aşamasını kendi işçileri ile gerçekleştirmemekte; özellikle temizlik, bakım, onarım, yemek, servis, güvenlik gibi yardımcı işlerin görülmesi işlerini bir diğer işverene ve onun işçilerine bırakmaktadır. Bu gibi durumlarda işyerinde ikinci bir işveren ortaya çıkmaktadır ki, buna alt işveren denilmektedir. İşyeri, işveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birimdir. İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır. İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu kapsamında bir bütündür. İşveren Vekili, işveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselerdir. İş ilişkisi, işçi ile işveren arasında kurulan ilişkidir. İş Kanunu Kimleri Kapsar: İş Kanunu, istisnalar dışında kalan bütün işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.

2 İş Kanununun Amacı: İş Kanununun amacı işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir. İş Sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. İş sözleşmesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tâbi değildir. Süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması zorunludur. Bu belgeler damga vergisi ve her çeşit resim ve harçtan muaftır. 1. Yazılı sözleşme yapılmayan hallerde işveren işçiye en geç iki ay içinde genel ve özel çalışma koşullarını, günlük ya da haftalık çalışma süresini, temel ücreti ve varsa ücret eklerini, ücret ödeme dönemini, süresi belirli ise sözleşmenin süresini, fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri gösteren yazılı bir belge vermekle yükümlüdür. 2. Süresi bir ayı geçmeyen belirli süreli iş sözleşmelerinde bu fıkra hükmü uygulanmaz. İş sözleşmesi iki aylık süre dolmadan sona ermiş ise, bu bilgilerin en geç sona erme tarihinde işçiye yazılı olarak verilmesi zorunludur. İş sözleşmesi her ne kadar bir şekil serbestîsine konu ise de yapılması zorunludur. Bu aynı zamanda bir ispat şartıdır. İş sözleşmesi bir özel hukuk sözleşmesidir, işçinin şahsına bağlıdır ve taraflara karşılıklı edimler yükler. İş Sözleşmesinin Türleri İş sözleşmeleri, Sürekli ve süreksiz, Süresi belirli ve belirsiz, Tam süreli, Kısmi süreli, Deneme süreli, Çağrı üzerine iş sözleşmesi, Takım sözleşmesi

3 olarak düzenlenebilir. Deneme Süresi Nedir ve Nasıl Uygulanır? İş Kanunu sürekli bir işte belirli veya belirsiz süreli bir iş sözleşmesi imzalayacak olan işçi ve işverenler için iş sözleşmesinde bir deneme süresi belirleme imkanı getirmiştir. Süresi en çok iki ay olarak belirlenebilen ve ancak toplu iş sözleşmesi ile dört aya kadar uzatılabilen deneme süresi, bir yandan işçiye o işyerindeki çalışma ortamına uyum sağlayıp sağlayamayacağına karar verme olanağı sağlarken; öte yandan Kanunda belirlenen iki aylık süre üst sınırı göstermekte olup, taraflar kendi aralarında yapacakları bir anlaşma ile deneme süresini daha kısa tutabilirler; ama Kanunda yazılı sürelerin üstüne çıkamazlar. Tarafların serbest iradeleri ile iş sözleşmesinde kararlaştıracakları deneme süreleri Kanunun belirlediği sınırı (en çok iki ay) aşarsa, geçersiz olacaktır. İşverene işçinin verimliliğini, takım çalışmasına uyumunu, mesleki bilgisini ölçme ve değerlendirme olanağı vermektedir. Deneme süresinin başlangıcı da iş sözleşmesinin yapıldığı gün değil, işçinin işe fiilen başladığı gündür. Çalışma İlişkileri Nasıl Olmalıdır? Çalışma ilişkisi işçi ve işveren taraflarının birbirlerine karşı hak ve sorumluluklarını yerine getirmelerine dayalı olan bir ilişkidir. İşçinin ve işverenin birbirlerine karşı borçları vardır. Örneğin işçinin, çalışma koşullarına uyması, işi özenle yapması, işverenin yönetim hakkına dayanarak vereceği talimatlara uyması, işverene sadakat gösterme ve rekabet etmeme gibi borçları vardır. İşverenin ise işçisine karşı ücret ödeme borcu, işçiyi koruma (gözetme), eşit işlem yapma borçları vardır. Çalışma Süresi Nedir? İş Kanununun 63 üncü maddesine göre, çalışma süresi, genel olarak, bir işçinin, çalışsın ya da çalışmasın, işgücünü işverenin emrine sunduğu süreler ile Kanunda ayrıca çalışma süresinden sayılacağının açıklığa kavuşturulduğu sürelerin toplamından oluşur.

4 İş Kanununa göre, genel bakımdan çalışma süresinin haftada en çok 45 saattir. Nispi emredici nitelikte olan bu sürenin, tarafların anlaşmasıyla azaltılması mümkünse de, artırılması mümkün değildir. Kanun un 68 inci maddesi uyarınca verilen ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz. Kanunun 63 üncü maddesi, haftalık en fazla çalışma süresinin yanında, günlük olarak çalışılabilecek en fazla süreyi de belirlemiştir. Buna göre, bir işçi günde en fazla 11 saat çalıştırılabilir. Bu süreye fazla çalışmalar da dâhildir. Ara Dinlenme Ara dinlenmesi günlük çalışma sürenizin ortalama bir zamanında verilen ve süresi çalıştığınız yerin geleneklerine ve işin gereğine göre ayarlanan dinlenme süresine verilen addır. Günümüzde işyerlerinde uygulanan ve öğle yemeği molası, çay molası ya da sigara molası vb. isimlerle adlandırılan dinlenme zamanlarının tümü ara dinlenmesi olarak nitelendirilebilir. Ara dinlenmesi, günlük çalışma süreniz; - dört saat veya daha kısa ise onbeş dakikadan, - dört saat ile yedibuçuk saat arasında ise (yedibuçuk saat dahil) yarım saatten, - yedibuçuk saatten fazla ise bir saatten, daha az olmamalıdır. Fazla Çalışma Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. Fazla Çalışma Ücreti Nasıl Hesaplanır? Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. Fazla Sürelerle Çalışma Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır.

5 Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti Nasıl Hesaplanır? Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir. Örnek: İşçi A nın bir saatlik ücreti 1 TL ise bir saat fazla sürelerle çalışma yapması durumunda bu işçiye 1.25 TL fazla çalışma ücreti ödenir. Yıllık İzin Hakkı Ne Zaman Başlar? İş Kanununun 53 üncü maddesine göre, işyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. Yıllık ücretli izin, hizmet süresi; a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara ondört günden, b) Beş yıldan fazla onbeş yıldan az olanlara yirmi günden, c) Onbeş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmialtı günden az olamaz. Ancak onsekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. Çalışma Belgesi Nedir? İş Kanununun 28 inci maddesine göre, işten ayrılan işçiye, işveren tarafından işinin çeşidinin ne olduğunu ve süresini gösteren bir belge verilir. Belgenin vaktinde verilmemesinden veya belgede doğru olmayan bilgiler bulunmasından zarar gören işçi veyahut işçiyi işine alan yeni işveren eski işverenden tazminat isteyebilir. İş Sözleşmeniz Feshedilmişse 4857 Sayılı İş Kanununa tabi işçiyseniz ve işvereniniz nedensiz olarak iş sözleşmenizi feshettiyse yapmanız gereken işlemler: Öncelikle hiç vakit kaybetmeksizin ya en yakın Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne müracaat ederek yasal haklarınızın ödenmesi için şikâyet dilekçesi verebilir ya da iş mahkemesine dava açarak yasal haklarınızı isteyebilirsiniz.

6 İşvereninizin işçi sayısı 30 işçi veya daha fazla ise iş sözleşmenizin feshedildiğinin tarafınıza bildirildiği tarihten itibaren 1 ay içerisinde iş mahkemesinde dava açarak işe iadenizi isteyebilirsiniz. Bu dava sonunda işe başlamanız yönünde karar verilirse kararın size bildirildiği tarihten itibaren 10 iş günü içerisinde işe başlamak için iş yerine müracaat etmelisiniz. Bu süre zarfında çalışmadığınız en çok 4 aylık süre ücretiniz de mahkeme kararı doğrultusunda işverence tarafınıza ödenecektir. İş sözleşmeniz geçerli neden olmaksızın feshedilmiş olsa dahi işvereninizin toplam işçi sayısı 30 dan az ise işe iade davası açamazsınız. Kıdem Tazminatı Hakkınız Ekranda belirtilen durumlarda en az 1 yıl çalışmış olan işçiye son brüt ücretine göre 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Kıdem tazminatı hesaplanırken dikkate alınacak ödemeler: Çıplak Ücret, Yemek yardımı, Kasa Tazminatı, Gıda Yardımı, Yakacak Yardımı, Eğitim Yardımı, Konut Yardımı, Giyecek Yardımı, Erzak Yardımı, Sosyal yardım niteliğindeki ayakkabı yada bedeli, Ünvan Tazminatı,

7 Aile Yardımı, Çocuk Zammı, Temettü, Havlu ve sabun yardımı (işyerinde kullanılacak ise tazminat hesabında dikkate alınmaz), Taşıt Yardımı, Yıpranma Tazminatı, Kalifiye Nitelik Zammı, Sağlık Yardımı, Mali Sorumluluk Tazminatı, Devamlı Ödenen Primler İhbar Tazminatı Hakkınız İşvereniniz ihbar önel sürelerine uymadan iş sözleşmenizi feshetmişse bu sürelere tekabül eden ücret tutarındaki ihbar tazminatınız yasal kesintiler yapıldıktan sonra tarafınıza ödenmelidir. İşyerindeki toplam hizmet süreniz 6 aydan az ise 2 haftalık, 6 ay ile 1.5 yıl arasında ise 4 haftalık, 1.5 yıl ile 3 yıl arasında ise 6 haftalık, 3 yıldan fazla ise 8 haftalık ihbar bildirim süreleri kullandırılmadan iş sözleşmeniz feshedilmişse bu süreye tekabül eden ücretinizin ihbar tazminatı olarak tarafınıza ödenmesini isteyebilirisiniz. İhbar tazminatında zaman aşımı süresi 10 yıldır. Bu süreye dikkat ediniz. Bu süre aşıldıktan sonra işveren zamanaşımı defini ileri sürerek hakkınız olan ihbar tazminatını ödemekten kaçınabilecektir.

8 Kötü Niyet Tazminatı Hakkınız İşvereniniz iş sözleşmenizi fesih hakkını kötüye kullanarak sona erdirmesi halinde, bu kötü niyeti kanıtlamanız durumunda, ihbar bildirim süreleri olan işyerindeki toplam hizmet süreniz 6 aydan az ise 2 haftalık, 6 ay ile 1.5 yıl arasında ise 4 haftalık, 1.5 yıl ile 3 yıl arasında ise 6 haftalık, 3 yıldan fazla ise 8 haftalık süreye tekabül eden ücretinizin 3 katı tutarındaki kötü niyet tazminatınızın tarafınıza ödenmesini isteyebilirsiniz. Aynı zamanda işverenin ekranda belirtilen ihbar bildirim sürelerine uymaması halinde ihbar tazminatınızı da isteyebilirsiniz. Kötü niyet tazminatını isteyebilmeniz için İş Kanununun 18,19, 20 ve 21 inci maddelerinde öngörülen iş güvencesi hükümleri dışında bulunmanız gerekmektedir. Dolayısıyla, iş güvencesi hükümleri kapsamındaysanız kötü niyet tazminatı istemeyerek işe iade davası açmalısınız. Kötü niyeti siz ispat etmelisiniz. Ancak kötü niyeti gösterir güçlü bir delil ortaya koyduğunuzda aksini işveren ispat etmelidir. Kötü niyetle iş sözleşmeniz feshedildiği tarihten itibaren 10 yıl içerisinde dava açarak kötü niyet tazminatının tarafınıza ödenmesini istemelisiniz. Aksi halde işvereniniz zamanaşımı defini ileri sürerek hakkınız olan kötü niyet tazminatınızı ödemekten kaçınabilir. Sendikal Tazminat Hakkınız Sendikaya üye olmanızdan veya olmamanızdan ya da sendikal faaliyetlere katılmanızdan dolayı iş sözleşmeniz feshedilmişse son brüt ücretinize göre 1 yıllık ücretinizden az olmamak kaydıyla tazminat almaya hak kazanırsınız. Yargıda sendikal nedenle feshedilmediğini işveren kanıtlamakla yükümlüdür. Sendikal tazminata hak kazanmanız diğer haklarınızı ortadan kaldırmaz. İhbar ve kıdem tazminatınızı da işverenden isteyebilirsiniz. Sendikal tazminatta da 10 yıllık zamanaşımı süresi geçerli olup, sendikal tazminat

9 hakkınızı bu süre içerisinde istemelisiniz. Aksi halde, işvereniniz zamanaşımı defini ileri sürerek yasal hakkınız olan sendikal tazminat hakkınızı ödemekten kaçınabilecektir. İşe İade Hakkınız 30 veya daha fazla işçi çalıştırılan işyerinde çalışmışsanız ve en az 6 aylık kıdeminiz varsa yeterliliğinizden, davranışlarınızdan ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebep olmaksızın işvereniniz belirsiz süreli iş sözleşmenizi feshetmişse işe iade davası açabilirsiniz. İşveren fesih bildirimini yazılı olarak yapmak ve sözleşmeyi ne için feshettiğini açık ve kesin bir şekilde belirtmek zorundadır. Şayet işçi belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışmaktaysa iş sözleşmesi, işçinin savunması alınmadan davranışı veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez. Fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı iddiasıyla söz konusu davayı açabilirsiniz. İş sözleşmenizin feshedildiğinin işverence size bildirildiği tarihten itibaren 1 ay içinde dava açmalısınız. Bu süreyi kaçırırsanız, işe iade davası açamazsınız. Aksini ispat yükümlülüğü işverene aittir. Mahkeme tarafından işe iadenize karar verildiğinde kararın size bildirildiği tarihten itibaren 10 işgünü içerisinde işe başlamak için müracaat etmelisiniz. İşvereniniz sizi işe başlatırsa hâkimin takdiri doğrultusunda en çok 4 aylık ücretinizi size ödemekle yükümlüdür. İşvereniniz mahkeme kararına uymayarak sizi başvurunuza rağmen işe başlatmazsa en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında işe başlatmama tazminatını tarafınıza ödemekle yükümlü olur. Mahkeme veya özel hakem feshin geçersizliğine karar verdiğinde, işçinin işe başlatılmaması halinde ödenecek tazminat miktarını da belirler.

10 Kararın kesinleşmesine kadar çalıştırılmadığınız süre için en çok dört aya kadar doğmuş bulunan ücret ve diğer haklarınız ödenir. İşveren sizi işe başlatsa da başlatmasa da, çalıştırılmadığınız süreye ilişkin en çok dört aylık ücretinizi alabilirsiniz. İşvereniniz sizi işe başlatmadığı taktirde işe başlatmama tarihi hizmet sürenizin sona erme tarihi olur. İşe başlatılmamanız halinde önceden bildirim süresi verilmemiş veya bildirim süresine ait ücret peşin ödenmemişse, bu sürelere ait ücret tutarı ayrıca ödenmelidir. Ayrıca, işverenden ücret, fazla çalışma ücreti, hafta tatili çalışması ücreti, ulusal bayram ve genel tatil çalışması ücreti, yıllık izin ücreti, kıdem tazminatı ve diğer yasal haklarınızı da ödemesini isteyebilirsiniz. Ücret Hakkınız İşvereniniz emeğinizin karşılığı olan ödenmeyen ücretinizi hesaplayarak tarafınıza bankalar aracılığıyla ödemelidir. Ödeme tarihi geçen ücretlerinizin tarafınıza ödenmesini 5 yıl içerisinde istemelisiniz. Aksi halde işvereniniz zamanaşımı defini ileri sürerek yasal hakkınız olan ücretinizi ödemekten kaçınabilir. Zamanında ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanmaktadır. Bu nedenle, gününde ödenmeyen ücretleriniz için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranlarının uygulanmasını isteyebilirsiniz. Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu işyerinde ücreti ödenmeyen çok sayıda işçi varsa ve bu işçiler toplu olarak iş görme borcunu yerine getirmemekteyse dahi bu durum grev olarak nitelendirilemez. Bu süre boyunca işçilerin; iş akitleri iş yapmadıkları için feshedilemez, yerlerine yeni işçiler alınamaz ve işleri başkalarına yaptırılamaz.

11 Fazla Çalışma Ücreti Hakkı Haftalık toplam çalışma saati çalışmanız 45 saat ise bu çalışmayı aşan çalışmalarınız fazla çalışmadır. Her bir fazla çalışma saati ücretiniz % 50 artırılarak ödenmelidir. Sözleşmeyle haftalık toplam çalışma saatiniz örneğin 40 saat kararlaştırılmışsa ve siz de haftada toplam 44 saat çalıştıysanız 4 saat fazla sürelerle çalışma yaptınız demektir. İşvereniniz size haftalık yapmış olduğunuz 4 saatlik fazla sürelerle çalışmanız karşılığında her bir fazla sürelerle çalışma saati ücretinizi % 25 artırarak ödemelidir. Yapmış olduğunuz fazla çalışma ücretlerinizi kesinlikle işvereniniz ödemelidir. Bu ödeme sizin emeğinizin karşılığıdır. Ücret alacaklarınızda 5 yıllık zamanaşımı süresi geçerlidir. Ödeme tarihi geçen ücretlerinizin tarafınıza ödenmesini 5 yıl içerisinde istemelisiniz. Aksi halde işvereniniz zamanaşımı defini ileri sürerek yasal hakkınız olan ücretinizi ödemekten kaçınabilir. Zamanında ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanmaktadır. Bu nedenle, gününde ödenmeyen ücretleriniz için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranlarının uygulanmasını isteyebilirsiniz. Yıllık İzin Ücreti Hakkı İşvereniniz işyerindeki toplam çalışmanız 1 yıl ile 5 yıl arasında ise (beş yıl dahil) 14 gün, beş yıldan fazla 15 yıldan az ise 20 gün ve 15 yıl ve daha fazla ise 26 gün en az yıllık izin kullandırması gerekmektedir. Yaşınız 18 ve daha küçük veya 50 ve daha büyük ise işvereniniz size en az 20 gün yıllık izin kullandırması gerekmektedir. Hak kazanmış olduğunuz yıllık izinleriniz iş sözleşmeniz feshedildiğinde varsa işvereninizin son brüt ücretinize göre bu sürelere tekabül eden ücretinizi hesaplayarak ödemesi gerekmektedir. İş sözleşmeniz sona ermesine rağmen, işvereniniz yasal haklarınız olan kullandırılmayan yıllık izin sürelerine tekabül eden süre ücreti ödememesi halinde 5 yıl

12 içinde istemeniz gerekmektedir. Gününde ödenmeyen yıllık izin ücreti için de faiz talebinde bulunabilirsiniz. Bu beş yıllık süre sözleşmenizin fesih tarihinden itibaren başlar. Aksi halde işvereniniz zamanaşımı defini ileri sürerek yasal hakkınız olan ücretinizi ödemekten kaçınabilir. İşçinin Borçları İşçinin, iş sözleşmesinden doğan borçları çalışma borcu, sadakat borcu ve disiplin borcudur. Çalışma Borcu İşçinin iş sözleşmesinden doğan temel borcu çalışma, yani iş sözleşmesinin konusu olan işi yapma borcudur. İşçi bu borcu yerine getirirken bizzat kendisi çalışmalı, özenle çalışmalı ve çalışırken de işverenin emir ve talimatlarına uygun hareket etmelidir. Özenle Çalışma Borcu İşçi iş sözleşmesinin konusu olan işi yaparken özenle yani ihtimamla çalışmalıdır. İşçi işini yaparken iş sözleşmesi, toplu iş sözleşmesi veya işyeri iç yönetmeliklerinde belirtilen hususlara uymak zorundadır. Zaten dikkatsiz, özensiz, ihmalkar ve hele kasıtlı davranışlarla işverene veya işyerine zarar verilirse bu durum işçinin işten çıkartılmasına yol açabilir. İşçiden beklenecek özen, o işi yapan ortalama bir işçiden beklenebilecek dikkat ve özendir. Baştan savma çalışan, temel mesleki kurallara uymayan, malzemeleri gereksiz yere fazla kullanarak ziyan eden, kullandığı araç-gereç ve teçhizatın bakımını ve temizliğini zamanında ve yeterince yapmayan bir işçi, işini özenle yapmıyor demektir. İşverene Bağımlı Şekilde Çalışma Borcu İş sözleşmelerinin en önemli özelliklerinden biri çalışma esnasında işçinin işverene bağımlılığıdır. İşin başlangıcından itibaren çalışma süresince her aşamada işçi yaptığı işle ilgili olarak işverenin emir ve talimatlarına uymak zorundadır. İşi yaparken, kendi bildiği, kendi istediği ve kendince uygun bulduğu şekilde değil, işverenin istediği şekilde

13 yapmak zorundadır. İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılmasında işçi her istediği malzemeyi, araç ve gereci kullanamaz. İşverenin uygun gördüğü ve temin ettiği araçgereç ve malzemelerle çalışmak zorundadır. Bizzat Çalışma Borcu İşçi iş sözleşmesinin konusu olan işi bizzat kendisi çalışarak yapmak zorundadır. Çünkü bu iş için işe alınırken yetenekleri, tecrübesi, eğitimi ve hali-tavrı dikkate alınarak tercih edilmiştir. Bu bakımdan yapılacak işi başkasına yaptıramaz. Ayrıca yanına yardımcı da alamaz. İşçinin ölümü halinde kanuni mirasçıları da işçinin yerine geçerek onun işini yapamazlar. Sadakat Borcu Sadakat borcu, işçinin işverene karşı bazı olumlu davranışlarda bulunmasını gerektirebileceği gibi bazı olumsuz davranışlardan kaçınmasını da gerektirebilir. MK nun 2. maddesi gereğince işçi işverenin menfaatlerini korumak ve zarar verici hareketlerden kaçınmak zorundadır. Örneğin işçi, çalışma düzeninin aksamaması için makinelerde, araç ve gereçte gördüğü arıza ve eksiklikleri, karşılaştığı hırsızlık yolsuzluk gibi olumsuzlukları işveren veya işveren vekillerine bildirmelidir. İşverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, diğer işçileri işverene karşı haksız yere kışkırtmak, müşterileri başka yerlere yönlendirmek gibi olumsuz davranışlardan da işçi özenle kaçınmalıdır. Sadakat borcu işçinin işverene karşı rekabete girmemesini de gerektirir. Ayrıca sadakat borcu nedeniyle işçi işverenin mesleki sırlarını da korumalıdır. Disiplin Borcu Bir işyerinde başarılı ve verimli çalışma yapılabilmesi işyerindeki disipline bağlıdır. İşçi işyerinin kurallarına uymak zorundadır. İşe zamanında gelip-gitmek, emir ve talimatlara uymak, işyerinde içki ve sigara yahut uyuşturucu kullanmamak, arkadaşlarıyla ve amirleriyle uyum içinde çalışmak hemen hemen bütün işyerlerinde geçerli olan hususlardır. Bunların dışında her işyerinin özel koşullarına göre gereken disiplin kuralları olabilir. Bunlar toplu iş sözleşmesi, iş sözleşmesi veya işyeri iç yönetmeliği hükümleriyle belirlenir. Özellikle iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kurallar disiplin açısından çok büyük

14 önem taşır. İşçi bu kurallara mutlaka uymalıdır. Kadın İşçi Anayasamız kimsenin, cinsiyetine uymayan işlerde çalıştırılamayacağını dolayısıyla kadınların çalışma şartları bakımından özel olarak korunacağını hükme bağlamıştır. Bu sebeple kadın işçilerin çalışma koşulları gerek iş kanunlarında gerekse ilgili tüzük ve yönetmeliklerde ayrıntılı olarak düzenlemiştir. Kadın işçiye sadece cinsiyetinden dolayı aynı veya eşit değerde bir işte çalıştığı erkek işçiden daha düşük ücret ödenemez. Her yaştaki kadın işçi yer ve su altındaki işlerde, 18 yaşını doldurmamışlar ise sanayiye ait işlerde gece çalıştırılamaz. Kadın işçiye hamileliği süresince doktor kontrollerini yaptırabilmesi için işverence ücretli izin verilir. Kadın işçiler doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılamazlar. Bu sürelerde kadın işçi ücretini almaya devam eder, işe gelmeyen kadın işçinin hizmet akdi işverence feshedilemez. Kadın işçinin, çocuğunu bir yaşına gelinceye kadar emzirmesi için, günde toplam bir buçuk saat süt izni hakkı bulunmaktadır. Bu sürelerde kadın işçi ücretini almaya devam etmektedir. Gebe veya emziren kadın işçiler günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. İşveren kadın işçilere, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar gece çalışması yaptıramaz. Çocuk İşçi 15 yaşını tamamlamış ancak 18 yaşını tamamlamamış kişiler *genç işçi, 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişiler **çocuk işçi olarak kabul edilir. Çocuk işçilerin sağlık ve güvenliklerini, fiziksel, zihinsel, ahlaki ve sosyal gelişmelerini sağlamak, öğrenimlerini devam ettirmek ve ekonomik istismarlarını önlemek için

15 çalışma koşulları özel olarak düzenlenmiştir. Çocuk ve genç işçilerin günlük çalışma süreleri; yirmi dört saatlik zaman diliminde, kesintisiz on dört saat dinlenme süresi dikkate alınarak uygulanır. Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir. Okulun kapalı olduğu dönemlerde çalışma süreleri günde yedi ve haftada 35 saatten fazla olamaz. Çocuk ve genç işçilerin hafta tatili izinleri kesintisiz 40 saatten az olamaz. Çocuk ve genç işçiler, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar. Çocuk ve genç işçilere yılda en az 20 işgünü ücretli izin verilir. Yıllık izinlerin kesintisiz kullandırılması esastır ancak çocuk işçinin menfaatine olduğu durumlarda en fazla ikiye bölünerek kullandırılabilir. Okula veya eğitime devam eden çocuk ve genç işçilere yıllık ücretli izinleri okulların tatil olduğu, kursa ve diğer eğitim programlarına devam etmedikleri dönemlerde verilir. Çocuklara karşı işlenmiş veya yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olan, işveren veya işveren vekilleri çocuk işçi çalıştıramazlar. İşverenler çalıştırdıkları çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapar; iş esnasında karşılaşılabilecek riskler ve alınan önlemler hakkında bilgi verir. İşveren çocuk işçiyi çalıştırmaya başlamadan evvel okula devam eden çocuk işçiden öğrenci belgesi isteyerek özlük dosyasında muhafaza etmekle yükümlüdür. Engelli İşçi Doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişilerden tüm vücut fonksiyon kaybının en az yüzde kırk olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenen kişidir.

16 Engelli İstihdamı Nasıl Sağlanır? Engellilerin istihdamı kota sistemi ile sağlanmaktadır. İşverenler, 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelli, kamu işyerlerinde ise yüzde dört engelli işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Engelin Sağlık Kurulu Raporu İle Belgelenmesi Nasıl Yapılır? Engelliler Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik te belirtilen yetkili sağlık kuruluşlarından alacakları sağlık kurulu raporu ile bu durumlarını belgelemek zorundadırlar. Sağlık kurulu raporu almak üzere sağlık kuruluşlarına başvuran ve herhangi bir sosyal güvencesi olmayan özürlüye verilecek rapor için yetkili sağlık kuruluşu tarafından muayene ve tetkik ücreti alınmamaktadır. Engelli ve Eski Hükümlü Taleplerinde Nelere Dikkat Edilir? Kamu ve özel sektör işverenleri, çalıştırmakla yükümlü bulundukları işçileri, yükümlülüğün doğmasından itibaren beş iş günü içinde niteliklerini de belirterek Kurumdan talep eder. Taleplerde, işyerinde yapılan işin gerektirdiği ağırlıklı vasıfların üstünde istihdamı zorlaştırıcı şartlar öne sürülemez. Engelli statüsündeki işçi taleplerinde, işin niteliği gerektirmediği sürece, özürlülük oranına üst sınır getirilemez ve özür grupları arasında ayrım yapılamaz. Eski hükümlü statüsündeki işçi taleplerinde, eski hükümlüler arasında suç tasnifine göre ayrım yapılamaz. Çalıştırılacak Engelli ve Eski Hükümlü İşçi Sayısının Tespiti Nasıl Yapılır? Zorunlu çalıştırılacak engelli ve eski hükümlü işçi sayısının tespitinde belirli veya belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan tüm işçiler esas alınır. Kısmi süreli iş sözleşmesine

17 göre çalışanlar çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve işyerindeki tam süreli çalışan işçi sayısına ilave edilir. İşyerinde kısmi süreli olarak çalıştırılan engelli ve eski hükümlü işçi bulunması halinde bunlar da çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve toplam işçi sayısından düşülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz. Yarım ve daha fazla olan kesirler tama dönüştürülür. İşyerlerindeki işçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hesaba katılmaz. 10/6/2004 tarihli ve 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanuna göre kurulan özel güvenlik şirketleri ile kurumların kendi ihtiyacı için kurduğu güvenlik birimlerinde güvenlik elemanı olarak çalışan işçiler engelli ve eski hükümlü işçi sayısının tespitinde dikkate alınmaz. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır. Çalıştırılan engelli ve eski hükümlü işçiler, toplam işçi sayısının hesabında dikkate alınmaz. Engelliler Hangi İşlerde Çalıştırılamazlar? Yer altı ve su altı işlerinde engelli işçi çalıştırılamaz. Engelliler, sağlık kurulu raporunda çalıştırılamayacakları belirtilen işlerde çalıştırılamaz. Engelli ve Eski Hükümlü Çalıştırma Denetimi Nasıl Yapılır? Çalıştırılacak engelli ve eski hükümlü işçilerle ilgili yapılacak denetim, 4857 sayılı İş Kanununun öngördüğü çalışma hayatının denetimi ve teftişi esaslarına göre yapılır. Engelli ve eski hükümlü çalıştırılmasına ilişkin yükümlülüklerini yerine getirmediği tespit edilen işveren hakkında 4857 sayılı İş Kanununun 101 inci maddesinde belirtilen idari para cezası, aynı Kanunun 108 inci maddesi gereğince, işyerinin bulunduğu yerdeki Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü tarafından doğrudan verilir.

18 Engelli ve Eski Hükümlü Çalıştırmayan İşverenlere Kesilen Para Cezası Miktarı Nedir? Engelli ve eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğüne uymayan işveren veya işveren vekiline çalıştırmadığı her engelli ve çalıştırmadığı her ay için 2013 yılında TL (binsekizyüzotuziki TL) idari para cezası uygulanmaktadır. İşe Göndermede Öncelikli Olanlar Kimlerdir? Terörle mücadele sırasında malul sayılmayacak şekilde yaralananlar ile terörle mücadelede üstün başarılarından dolayı komutanlarınca takdire layık görülen yedek subay, erbaş ve erler, Tabii afetlerden zarar gören afetzedeler, 3213 sayılı Maden Kanunu kapsamına giren madenlerin çıkartılması veya bunun için gerekli olan işletme ve arama faaliyetleri sebebiyle taşınmaz malları tamamen kamulaştırılanlar, Kamu kurum ve kuruluşlarının sürekli işçi kadrolarında çalışırken, disiplin soruşturması veya 4857 sayılı İş Kanununun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendi gereğince hizmet akdinin feshi dışında bir neden ile iş akdi feshedilenler. İşverenin Hakları İşçinin yapacağı işin zamanı, o işi nasıl, nerede ve nelere dikkat ederek yapacağı ve işverenin işçilerin işyerindeki davranışlarını düzenlemesi gibi konular işverenin yönetim hakkı kapsamında değerlendirilir. İşverenin yönetim hakkı sınırsız bir hak değildir. İşveren bu hakkını kullanırken yasalarda, iş sözleşmesinde ve varsa toplu iş sözleşmesinde getirilen sınırlamalara uymak zorundadır. İşverenin Borçları İşverenin başlıca borçları ise, ücret ödeme borcu, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini alma borcu, eşit davranma borcudur.

19 Ücret Ödeme Borcu İşverenin iş sözleşmesinden doğan en önemli borcu ücret ödeme borcudur. Çünkü ücret geliri çoğu kez işçinin tek gelir unsurudur. İşçinin korunması ilkesi gereğince de Türk iş hukukunda ücret çeşitli şekillerde korunmaktadır. Bunların neler olduğu ücrete ilişkin ünitede ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Ücret, işçi için gelir unsuru, işveren için ise gider unsuru olduğundan her zaman işçi-işveren uyuşmazlıklarının ana nedenlerinden biri olmuştur. Ücret her şeyden önce üretim faktörlerinden belki de en önemlisi olan emeğin, yani işgücünün kullanılmasının bedelidir. İK nın 32. maddesinde genel anlamda ücret, bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır şeklinde tanımlanmıştır. Asıl ücret veya kök ücret olarak da tanımlanabilen genel anlamda ücret mutlaka bir iş karşılığında ve nakit olarak ödenmelidir. Ücreti işveren veya işveren vekili ödeyebileceği gibi üçüncü şahıslar da ödeyebilir. Lokantalarda servis karşılığı, müşterilerin ödedikleri paralar buna örnektir. Ücretin kural olarak Türk parası ile ve en geç ayda bir ödenmesi gerekir. Ücret yabancı para olarak kararlaştırılmış ise ödeme günündeki rayice göre Türk parası ile ödenebilir. Ücret ödemeleri kural olarak işyerinde işçilerin kolayca ulaşabilecekleri bir yerde yapılmalıdır. Uygulamada işyerinin merkezi bir yerinde veya eklentilerinde yapılmaktadır. Özel olarak açılan bir banka hesabına da ödeme yapılabilir. Yaygınlaşmakta olan yeni bir uygulama da banka kartları vasıtasıyla ödeme yapılmasıdır. İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirlerini Alma Borcu Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak işverenin en önemli borçlarındandır sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun 4. maddesine göre işverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, aynı Kanunun 19. Maddesine göre çalışanlar da iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür. Bir büronun, bir maden işletmesinin, bir otomobil fabrikasının, bir demir-çelik fabrikasının özellikleri düşünüldüğünde her işyerinin kendi özelliğine göre çok farklı tedbirlerin alınması gerektiği açıktır. Bu durumda işverenler öncelikle kendilerine ait

20 işyerlerindeki sağlık ve iş güvenliği koşullarının neler olması gerektiğini araştıracaklardır. İkinci aşamada tespit ettikleri risk faktörlerini ortadan kaldırmak için gerekli araç gereç ve organizasyonu sağlayacaklardır. Üçüncü olarak işçilerine eğitim vererek iş sağlığı ve güvenliği konusundaki işyeri kurallarını öğretecek ve benimsetmeye çalışacaklardır. Dördüncü ve son aşamada ise kurallara uyulmasını sağlamak amacıyla denetim yapacak ve gerekirse kurallara uymayanları işten çıkartacaklardır. İşverenler; iş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde ve sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını da, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildireceklerdir. Eşit Davranma Borcu İşyerinde çalışma barışının ve huzurunun sağlanması açısından işverenin işçilere eşit davranması çok önemli ve gereklidir. Burada kastedilen aynı durumdaki işçiler arasında farklılık yaratılmamasıdır. Kuşkusuz aynı işyerinde farklı işler yapan ve farklı sorumluluklar taşıyan işçiler arasında çalışma koşulları bakımından ücret de dahil birtakım farklılıklar elbette olacaktır. İşveren esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçilerle kısmi süreli çalışan işçiler, belirli süreli çalışan işçilerle belirsiz süreli çalışan işçiler arasında ayrım yapamaz. Biyolojik nedenler ve işin niteliğine ilişkin nedenler zorunlu kılmadıkça cinsiyet ve gebelik gibi nedenlerle iş sözleşmesinin yapılması, çalışma koşullarının belirlenmesi, uygulanması ve sona ermesi açısından işçilere farklı davranılamaz. Aynı veya eşit değerde işe sadece cinsiyet farklılığı nedeniyle daha düşük ve daha yüksek ücret ödenemez sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu nun 25. maddesine göre, işveren sendikalı - sendikasız işçi ayrımı yapamaz. Aksi takdirde işçi ücretinin bir yıllık tutarından az olmayacak bir tazminat ödemek zorunda kalır. İşveren sendikal nedenler dışında, İK nın 5. maddesinin hükümlerine aykırı olarak işçilere eşit davranmazsa, işçiler 4 aya kadar ücretleri tutarındaki uygun bir tazminattan başka, yoksun bırakıldıkları haklarını da talep edebilirler (m. 5).