Şeraf Reşidov (Cizzah, 1917)

Transkript

1 Şeraf Reşidov (Cizzah, 1917) Şeraf Reşidov, meşhur Özbek yazarı, gazetecisi ve devlet adamıdır yılında Cizzah'ta doğdu. Mektebi bitirince Cizzah'taki öğretmen okulunda okudu ve 1935'ten itibaren okulda öğretmenlik yaptı. Semerkant Devlet Üniversitesi Filoloji Fa-kültesi'ni bitirdi (1941). 1937'den itibaren hem okudu hem de "Lenin Yoli" adlı vilayet gazetesinde sorumlu sekreter ve baş yazar olarak çalıştı. 1941'de II. Dünya Savaşı başlayınca savaşa iştirak etti ve 1942'de ağır yaralanıp ülkeye geri döndü. Okulda yöneticilik yaptı. Daha sonra tekrar eski işi olan gazete yazarlığına döndü. Moskova'daki Yüksek Parti Okulu'nu bitirdi (1948). Semerkant vilayet parti komitesi sekreteri (il yöneticisi demek), yılları arasında "Kızıl Özbekistan" (Cumhuriyetin bir numaralı gazetesi)'da baş yazar, 1950'de Özbekistan Yazarlar Birliği başkanı, yıllan arasında Özbekistan Yüksek Sovyeti reisi (Başbakan) ve 1959 Mart'ından 1983'e kadar, yani, ömrünün sonuna dek Özbekistan Cumhuriyeti MK Başkanı (Cumhurbaşkanlığına denk bir baş makam) olarak çalıştı. Gazetecilik ve yazarlıktan yetişme bir devlet önderi olduğu için, onun yönetimde bulunduğu dönemlerde Özbek yazarlar çok büyük imkânlara kavuşmuşlardır. Edebî gazetelerle dergiler ve kitaplar binlerce adet basıldı, yazarlara helal kalem hakkı ödendi. Sanatkârlar arasında dürüst ve helal bir rekabet meydana geldi ve edebiyat hayli revaç buldu. Özbek klasiklerinin 5,10,15 ciltlik eserleri, Birunî, İbn-i Sina, Uluğbek, Timur ve diğerlerinin bilimsel eserleri ve tarihleri neşredildi, incelendi. Kısacası, o, Özbek edebiyatının gelişimi için büyük bir yol açıcı olmuş, pek çok yazara şahsen kendisi yardımcı olarak onların ev ve diğer zarurî ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlamıştır. Yazarlar Birliği'nin resmî bir kültür teşkilatı haline dönüştürülmesinde onun katkıları çok büyüktür. Biz bu sanatkâr devlet adamının Özbek edebiyatına yaptığı bu gibi katkılarından dolayı, onu bu antolojiye dahil etmeyi bir borç bildik. Şeraf Reşidov, şair, siyasetçi ve yazardır. Sanatsal yaratma eylemine 1930'lu yıllardan itibaren şiirler yazarak başlamıştır. İlk manzum eserleri olan "Semerkand Küyleri" (Semerkant Ezgileri), "Ölkem" (Ülkem), "Arzumuz" 1939 yılında neşredilmiştir. 1937'de yayımlanan "Çegereçi" hikâyesi, 1940'ta neşredilen "Korıkda" (Koruda) hikâyesi ve "Gülistan Kasidesi" adlı eserleri, o yıl- ların yaratıcılık ürünleridirler. Cepheden döndükten sonra savaş konulu şiirlerini, 1945 yılında "Kahrim" (Kahrım) kitabında yayımlamıştır. 1951'de ilk büyük mensur eseri olan "Galibler" (Muzafferler) uzun hikâyesi yayımlandı. Kitapta, pamuk için verilen mücadele, çölleri değiştirme ve Özbek köylülerinin hayatı anlatılmıştır. 1956'da, Hindistan izlenimlerinden yola çıkılarak Hint ulusunun bağımsızlık savaşlarının anlatıldığı "Keşmir Koşıği" (Keşmir Koşuğu) adlı kitabı yayımlanmıştır tarihli "Borandan Küçli" (Borandan Daha Güçlü) adlı romanında, Sovyet iktidarının kuruluşu, emek, insanların hayattaki yerlerini bulmak için çabalamaları anlatılmıştır tarihli "Kudretli Tolkın" (Kudretli Dalga) romanında ise II. Dünya Savaşı dönemi anlatılmıştır. Ş. Reşidov, ömrünün son yıllarında, yaşadığı savaş yıllarını yad ederek o yılları, Belarusya'nm savaş ve cephe manzaralarını yansıtan "Dil Emri" adlı uzun hikayeyi yazdı. Eser, önce "Şark Yuduzi" dergisinde, daha sonra ise müstakil bir kitap halinde yayımlanmıştır. Ş. Reşidov, eski Sovyet yaşam tarzını kapsamlı bir şekilde inceleyen pek çok siyasî makale de yazmıştır. Makaleleri, 1950'de "Tarih Hükmi", 1967'de "Dostluk Bayraği", 1974'te "Leninçe Milliy Siyaset Tantanasi" (Lenin'e Göre Ulusal Siyaset Zaferi), 1975'te "Mehnetkeşlerni Kommunşstlik Ruhda Ter-biyeleş ve Kışlaknifi Turmuş Medeniyetini Aşiriş Meseleleri" (Emekçileri Komünist Ruhla Eğtime ve Kışaklarm Kültürel Seviyesini Geliştirme Meseleleri) ile çok ciltli eserlerinde Özbek Türkçesi ve Rusça olarak tekrar tekrar yayımlanmıştır. Ş. Reşidov, edebiyat ve yönetim alanlarındaki hizmetlerinden dolayı, bir kez Lenin ödülü, iki kez de Sosyalist Emek Kahramanı, Lenin ödülü ile ödüllendirilmiştir. Beş ciltlik "Tanlangan Eserler"(Se-çilmşi Eserler)i, Taşkent ve Moskova'da Özbek Türkçesi ve Rusça olarak yayımlanmıştır. Edebî eser ve makaleleri, çeşitli dünya dillerine tercüme edilmiştir. Eserlerinden bazı örnekler, 1983 yılına dek, ders kitaplarına da alınmıştır. Ş. Reşidov'un edebî mirası çok mürekkep bir mirastır. Onda, enternasyonalizm, Rusları büyük ağabey olarak görme, bütün Özbek hayatına Rusları yardımcı ve yönetici sıfatında dahil edişi (Özellikle de uzun hikâye ve romanlarında.), üretimdeki ilerlemenin onlar sayesinde olduğu gibi tek taraflı

2 görüşler de vardır ki, elbette, onun bu gibi eserlerini, bağımsız Ozbeklere okutmak, onların zihnini bulandırmağa neden olacaktır. Fakat, yazarı yaşadığı devri dikkate alarak öğrenmek ve ondan ders almak mümkündür diye düşünmekteyiz. Biz, bu sebeple, antolojiye, yazarın roman ya da kasidelerinden değil de, savaş yıllannda yazdığı lirik, özlem konulu sıradan şiirlerinden bazılarını almayı uygun gördük. Şiirler, Ş. Reşidov'un 1992'de Ğ. Ğulam Adındaki Edebiyat ve Sanat Neşriyatı tarafından yayımlanan "Erk İster Könil" (Özgürlük îster Gönül) adlı kitabından seçilip alınmıştır. ŞÜRLER YAŞASİN SEVGİ (Front esdelikleriden) Ger kuyaşge eylesem sefer, Sevgi bilen taparmen zafer. Ger ecelge başlasam isyan, Sevgi bilen yenişim ayan. Sevgi bilen közlerim alav, Merdligimbar-hücumda alav, Ger sevgi-dost, ger sevgi-yoldaş, Menin daim ikbalim-kuyaş. Oklar yamğırida men tirik- Sevgi kalbde-kuyaş mengülik. YAŞASIN SEVGİ (Cephe Anılarından) 1 Eğer güneşe eylesem sefer, Sevgiyle bulurum ben zafer. Eğer ecele karşı başlaîsam isyan, Sevgiyle yeneceğim aşikâr. Sevgi ile gözlerim alev, Mertliğim var, hücumda bayrak. Eğer sevgi dost, eğer sevgi yoldaş olursa, Benim her dâim ikbâlim güneştir. Mermi yağmurunda ben diriyim- Sevgi kalpte-güneş sonsuzluk. Keçelerni uyğak ötkezdim. Yulduzlarge termülib heman; Kalbim töle köp arzu-arman, Keçelerni uyğak ötkezdim. Uhlay desem uykım aralaş Közim tüşer yarnin közige. Közidegi cüf t yulduzige, Tikilemen uykım aralaş, Hemme yerde bolur nemayen, Hatta cengde yürer yanma-yan. Geceleri uyanık geçirdim, Yıldızlara bakıp hemen; Kalbim dolup taşıyor arzu-emelle, Geceleri uyanık geçirdim. Uyuyayım desem uykumun arasında Gözüm düşer yarin gözüne. Gözündeki çift yıldızına, Gözlerimi dikerim uykumun arasında Her tarafta olur aşikâr Hatta savaşta yürür yan yana.. Razvedkada uni köremen, Hücum payti men bilen bolar, Kahr bilen alğa yürüger; Zafer demi uni köremen. Baş üstide oklar yamğıri. Köz aldimda ecel köremen. (Ölim kelse hatta kıramen). Baş üstide oklar yamğıri. Yarim şunda nemayen bolar, Ölim emes, hayat köriner! Kuçaklaymen, öpemen uni, Ölim göya menden yeniler. Sevgi ümr bolib tuyular, Kuçaklaymen, öpemen uni. Keşif kolunda onu görürüm, Hücum vakti benimle birlikte olur, Öfke ile ön tarafa yürür; Zafer anı onu göremem. Başımın üstünde mermi yağmuru, Gözümün önünde ecel görürüm. (Hatta ölüm gelse kırarım). Başımın üstünde mermi yağmuru. Yarim o sırada ortaya çıkar, Ölüm değil, hayat görünür! 4 Kucaklarım, öperim ben onu, Ölüm sanki bana karşı yenilir. Sevgi hayat olup hissedilir, Kucaklarım, öperim ben onu.

3 Bunca şirin, bunca yar şirin, Közleriden vefa okıymen, Sevgisiden dastan yokıymen Bunca şirin, bunca yar şirin. Sevgi şirin hattaki candan! Mektub keldi canim-canandan. O kadar şirin, yar o kadar şirin ki, Gözlerinden vefa okuyorum, Aşkından destanlar yazıyorum. O kadar şirin, yar o kadar şirin ki, Sevgi candan da şirin! Mektup geldi can ü cananımdan. Kiyev üçün cengdemen, kozim, Yaruğ cehan meni küzeter. Mene karab kolin uzatar, Kiyev üçün vengdemen, kozim. Dilimde ot, Garbge uçamen, Dilde şirin arzularim bar- Aman bolsin şu aziz diyar, Sevgi haki kasem içemen! Sevgi-kuyaş, sevgi-şeref-şan, Adamlikke en aliy nişan! Kiev için savaştayım, kuzum, Aydınlık dünya beni gözlüyor. Bana bakıp elini uzatır, Kiev için savaştayım, kuzum, Dilimde ateş Batı 'ya uçuyorum, Gönülde tatlı arzularım var -Esen olsun şu aziz diyar, Sevgi hakkı için ant içiyorum! Sevgi güneş, sevgi şeref, şan, İnsanlığa en yüce nişan. Sevgi-hayat, ümrge-mehr, Sevgi bilen leblerde külgi, Yürek aytar, "Yaşasin sevgi!" Sevgi-hayat, ümrge-mehr! 1943 yıl, 12 mart. Sevgi hayat, ömre güneş, Sevgiyle dudaklarda gülücük, Yürek der "Yaşasın sevgi!" Sevgi hayat, ömre güneş! 22 Mart1943. YARKELÜR Yar kelür, yazim kelür, Yürekde arzum kelür, Hüddi tolkmday taşib, Deryayi-azim kelür. Köpden meni zar etgen, Kalbimge azar etgen, Yar, kelür uzaklardan, Dilni intizar etgen. Bağrige baş koyarmen, Toyib-toyib öpermen, Candan aziz yarimni Diydarige toyarmen. Kelsin deymen aziz yar, Yürekni kildi humar, Köp sağındim dildarim; Zafer bilen kelgin, yar! YAR GEÜR Yar gelir, yazım gelir, Yüreğe arzum gelir, Sanki dalga gibi taşıp, Ulu bir derya gelir. Beni çoktandır ağlatan, Kalbime azap veren, Yar gelir uzaklardan Dilimi intizar eden. Bağrına baş koyarım, Doya doya öperim, Candan aziz yarimin Yüzüne doyarım. Gelsin derim aziz yar, Yüreği kıldı sarhoş, Çok özledim sevgilimi; Zafer ile birlikte gel yar! 1943 yıl

4 KELSEN (Koşık) Bir ümr şadman bolurmen, Zaferimge şan bolib kelsen. Derya bolib taşgey sevincim, Dastani cehân bolib kelsen. Yav başige yağdırib ecel, Kaynar vulkan bolib kelsen, Men bolurmen senden minnetdar, Rustem nemayen bolib kelsen. Anan râzi min bar senden, Yavge tufan bolib kelsen. Elge veba bolmiş yavni, Yefıib, şadman bolib kelsen. Cehan seni koşık eter, Merdi-meydan bolib kelsen. Bitte klamay kırib yavni, Davruği dastan bolib kelsen yıl. GELSEN (Koşuk) Bir ömür mutlu olurum, Zaferime şan olup gelsen. Derya olup taşacak sevincim, Dünyanın destanı olup gelsen. Düşman başına yağdırıp ecel, Kaynar volkan olup gelsen. Ben sana olurum minnettar, Rüstem gibi ortaya çıkıp gelsen. Sana bin kez daha razı olan ben varım. Düşmana tufan olup gelsen. Halka veba olan düşmanı, Yenip mutlu olup gelsen. Cihan seni terennüm eder, Meydan eri olup gelsen. Bir tekini dahi bırakmadan kırıp düşmanı Destan şöhreti olup gelsen UY ALMA Men ketgende anca yaş edin, Bağban kızi-güller erkesi. Mana endi aydek tolibsen, Yüregimnin şoh erzendesi. Mene atab güller ekibsen, Açilibdi hüddi özindey. Gülleringe huştar yulduzlar Termüledi çeras közifidey. Gunça edi kalbimde sevgi, Endi çemen bolib acildi. Ateşlerde tablanib, erkem, Yollaringe dürdey saçildi. Sağmgenim, munça kızardin, Yüzifiboldi hüddi nakş alma. Uzaklardan keldim seni deb, Kel, gözelim, endi uyalma. UTANMA Ben gittiğimde hayli genç idin, Bağban kızı, güller güzeli. İşte şimdi dolunay gibi olmuşsun Yüreğimin şuh güzeli. Bana adayıp güller ekmişsin, Açılmış sanki senin gibi. Güllerine hayrandır yıldızlar Baktı üzüm karası gözün gibi. Gonca idi kalbimde sevgi, Şimdi gül olup açıldı. Ateşlerde kızarıp güzelim, Yollarına inci gibi saçıldı. Özlediğim, böyle kızardın, Yüzün olsu sanki kızıl elma. Seni deyip uzaklardan geldim, Gel güzelim, şimdi utanma! 1944 yıl, 2 sentyabr' 2Eylüll944:. Latin Harflerine ve Türkiye Türkçesi'ne aktaran: Dr. Mehmet Aça

5