TÜRKİYE SİYASAL SİSTEMİNDEKİ TIKANIKLIKLAR VE BAŞKANLIK SİSTEMİ TARTIŞMALARI

Transkript

1 TÜRKİYE SİYASAL NDEKİ TIKANIKLIKLAR VE BAŞKANLIK TARTIŞMALARI

2 TÜRKİYE SİYASAL NDEKİ TIKANIKLIKLAR VE BAŞKANLIK TARTIŞMALARI Türk Siyasi tarihinde oluşan sistem tıkanıklıklarına çözüm olarak hükümet sisteminin değiştirilmesi zaman zaman gündeme gelmiştir. Bu durum siyasiler tarafından çokça tartışılmıştır. Özellikle başkanlık sistemine geçilmesi yönünde dönem dönem hareketlenmeler olmuş, söylemler geliştirilmiş lakin bir türlü bu sisteme geçilecek siyasi irade tam manasıyla oluşamamıştır. Rahmetli Cumhurbaşkanlarından Turgut Özal 1993 yılında yaptığı bir konuşmada Başkanlık Sistemini ilkin 1983 te getirmek istediğini ancak o dönemde ekonomik sıkıntıların hat safhada olması nedeniyle ekonomik reformlara yöneldiğini belirtiyor. Aynı şekilde 1987 yılında yine bu yönde bir girişimi olduğunda kendi partisinden destek bulamadığını belirtir Özal. Bu konuda Özal ın karşısında duran en net isimlerden Demirel 90 lı yıllarda yaşanan siyasi krizlerden sonra 1 Ekim 1999 tarihinde TBMM nin yeni yasama yılını açış konuşmasında şöyle diyordu: Cumhurbaşkanı, iki turlu seçimle, halk tarafından seçilmelidir. Eğer meclisiniz muvafık görürse, iki defa seçilmelidir. Bunun bir takım mahzurları vardır, ama, maksadınız, eğer demokrasiyi güçlendirmekse, demokrasinin kurumlarına daha çok otorite kazandırmaksa, mutlaka halkın rızası ve yetkisine Cumhurbaşkanlığı makamını bırakmak lazımdır. BAŞKANLIK NE GEÇİŞ DENEMELERİ 2000 yılının şubat ayında hükümeti oluşturan partilerin genel başkanları öncülüğünde verilen, Cumhurbaşkanı nın görev süresini 5 yıla indirip bir kişinin en fazla 2 kere cumhurbaşkanı seçilmesine olanak tanıyan teklif ile Fazilet Partisi ve Doğru Yol Partisi milletvekillerince verilen Cumhurbaşkanlığı görev süresini 5 yıllık süre için halk tarafından seçilmesine olanak tanıyan ve bir kimsenin en fazla iki defa seçilmesine izin veren değişiklik teklifi önerilmişti. Ancak bu ikinci öneri Meclis Anayasa Komisyonunca kabul edilmemiş, genel kurula gelen ilk öneri de kabul için yeterli çoğunluğa ulaşılamayarak reddedilmiştir.yine 2004 yılı AB İlerleme raporunda %10 luk baraj eleştirildiğinde dönemin Hükümet Sözcüsü Cemil Çiçek barajın istikrarı korumak için getirildiğini eğer bunun aksi düşünülecekse Başkanlık Sisteminin ülkeye getirilmesi gerektiğini ifade ederek Türkiye de Başkanlık Sistemi tar-

3 tışmalarını yeniden alevlendirmiştir. Ancak şunu da belirtelim ki Çiçek in yaptığı bu konuşma dönemin Başbakanı Erdoğan a sorulduğunda Türkiye de mevcut parlamenter sistemin işlediğini dolayısıyla böyle bir tartışmaya girilmesinin doğru olmadığını söylemiştir. Son olarak 2007 yılında Ak Parti nin girişimleriyle referanduma sunulan ve Cumhurbaşkanının 5 yıllığına doğrudan halk tarafından seçilmesine yönelik teklifin kabul edilmesi, ak partili siyasilerin Başkanlık Sistemini kamuoyu nezdinde tartışmaya açması Başkanlık Sistemi tartışmalarını beraberinde getirmiştir. Peki neden Türkiye de Başkanlık Sistemi bu kadar sık gündeme geliyor? Parlamenter sistemle yönetilen Türkiye nin başka bir sorunu yok mu da sürekli siyasal sistemi sorgulanıyor? Bir ihtimal Türkiye nin siyasal sistemindeki sorunları kabul ettiğimizde neden Parlamenter Sistem içinde bir çözüm aranmıyor da doğrudan Başkanlık Sistemine geçilmesi yönünde beyanlarda bulunuluyor? Başkanlık Sistemi Türk toplum yapısına ve siyasal kültürüne ne ölçüde uyar? Neden istikrarlı bir yönetimi elde eden iktidarlar bir süre sonra Başkanlık Sistemine geçilmesi yönünde görüş bildiriyorlar? İşte bu sorular Türkiye de Başkanlık Sistemi tartışmaları çerçevesinde cevabı aranan sualler. İlk olarak Türkiye Cumhuriyeti nin Siyasi tarihinde yaşanan sorunları incelemekte fayda var. Kuruluşundan itibaren geçen 91 yılda tam 62 hükümet gören Türkiye nin tahmin edersiniz ki en büyük sıkıntısı istikrarsız hükümetler. Hükümetlerin kısa sürede değişmesi ve istikrarsız olması elbette ki sağlıklı bir siyasal hayatı engelleyen en önemli faktör. Maalesef bu durum devletin Sosyal Devlet ilkesinin gereklerine yerine getirmesini engelliyor. Yakın tarihte tecrübe ettiğimiz siyasi ve ekonomik krizler, zayıf hükümetleri fırsat bilen anarşist grupların baş göstermesi, sokakta güvenliğin kalmaması, eğitim, sağlık, ulaşım gibi Sosyal Devlet ilkesi çerçevesinde karşılanacak temel ihtiyaçların istikrarsız koalisyon hükümetleri tarafından karşılanamaması hepimizin malumu. Teoride hükümetin her kesimi temsil edecek şekilde oluşturulmasının demokratik bir tutum olduğu ileri sürülürken ülkemizde bu durum hükümetlerin kurulamamasına, hükümet krizlerine dönüşmesine hatta askeri darbelerle bu krizlerin nihayetlenmesine sebebiyet vermiştir. İç sorunlarını çözemeyen Türkiye dış politikada da istediği adımları atamamış, uluslararası güç odaklarının etkisi altında kalarak itibarını zedelemiştir.

4 İÇ GÜVENLİK PAKETİ Halbuki kalkınma istatistiklerine baktığımızda Türkiye nin kalkınmasını tek parti iktidarlarından oluşan güçlü hükümetler tarafından gerçekleştirildiğini görüyoruz. Gelişmeleri takip eden, çağa ayak uyduran, yürütmeye tam anlamıyla hakim olan ekipler bir elin parmakları gibi tek beyin tarafından yönetilerek ve tüm siyasi tartışmalardan uzak kalarak tüm enerjilerini kalkınmaya, gelişmeye harcamışlardır. Hiç kuşku yok ki uzlaşı kültürünün bu kadar zayıf olduğu ülkemizde koalisyon hükümetleriyle başarıyı hedeflemek yalnızca bir hayal. Zayıf hükümetler istikrarı sağlayamadıkları için bir süre sonra seçime gitmesi de ayrı bir problem milyon dolar uğruna IMF den medet uman Türkiye nin seçimlere yüklüce paralar harcamasına bakıpta seçimlerin ülkeye katkısı hakkında kuşkuya düşmemek elde değil! YASAMANIN YÜRÜTMEYİ DENETLEYEMEMESİ Bir diğer meseleye bakacak olursak mevcut sistemde yürütmenin yasama tarafından denetlenememesidir. Parlamenter sistemin temelini yasamanın yürütmeyi denetleme mekanizmaları oluşturur. Teoriye göre yasama verdiği soru önergeleriyle, gensorularla gerektiğinde hükümet düşürülebiliyor. Bu nedenle yürütme kendi sınırları içinde faaliyet gösterirken yasamanın hep denetimi! altında işlem yapacağı ileri sürülüyor. Ancak Türkiye gibi uzlaşı kültürün olmadığı, sıkı parti disiplinin olduğu ülkelerde kendi partisi içinden çıkarılan yürütmenin yine oraya çıkarılanlar tarafından düşürülmesi pek ihtimali olmayan bir durum. Kaldı ki 1961 yılından 1995 yılına kadar verilen 252 gensoru önergesinden yalnızca iki tanesi kabul edilmiştir. Bunlarda arasında ülkeyi askeri darbeye götüren krizin oluştuğu dönemde gerçekleştirmiştir. BAKANLAR KURULU OLUŞUMU Göreve getirilen bakanların siyasi anlaşmalar neticesinde oluşması Türkiye siyasal hayatını karmaşıklaştıran bir başka mesele. Gerçekten ihtisas alanlarına göre değil de bir takım siyasi hesaplar, anlaşmalar neticesinde oluşturulan bakanlar kurulu yürütme erkini hakkıyla yerine getirememektedir. CUMHURBAŞKANI BAŞBAKAN ÇATIŞMASI Türk siyasal hareketinde belki de en dikkat çeken ayrıntı başbakanlarla cumhurbaşkanın sürekli kavgalı olması. Gerçekten de mevcut sistemde yürütmenin çift başlı olması Cumhurbaşkanı ve

5 Başbakanı çatışmaya götürüyor. Hatta bunun için farklı ideolojilerden beslenmelerine gerek yok. Özal Demirel, Ecevit Sezer in aynı siyasi köklerden beslenmeleri, devlet yönetiminde birbirleriyle çatışma içinde olmalarını engelleyememiştir. Hatta Cumhurbaşkanı Gül ile Başbakan Erdoğan ın bile zaman zaman küçük sürtüşmelerine şahit olduk bu sistemde. Peki ya neden? Aslına bakarsanız bu duruma en çok 82 Anayasasının parlamenter sistemin cumhurbaşkanı anlayışından daha fazla yetki tanıması buna neden oldu. Üniversite Rektörlerinin, Devlet Denetleme Kurulu üyelerinin ve başkanının atamasını yapmak, YÖK üyelerini seçmek gibi yetkiler Cumhurbaşkanına verilmesi yürütme arasında ikilik çıkmasına neden oldu. Cumhurbaşkanı nın başbakana anayasa kitapçığı fırlatmasına kadar giden bu ikilikler ülkenin zaten olmayan istikrarına bir darbe daha vurdu. SIKI PARTİ DİSİPLİNİ Siyasi partilerin sıkı disiplin içerisinde olması onların ülkenin en temel ihtiyaçları mevzubahis olduğunda dahi bir araya gelmelerini engelliyor. Bu bir bakıma Türk toplum yapısının da genel bir tezahürü. Günümüzden örnek verecek olursak Chp den Ak Parti ye geçen bir kişi iktidara boyun eğmekle itham edilirken tam tersi olduğu durumlarda da o kişinin ihanetle suçlanmasına neden oluyor. SEÇİM BARAJI Seçim sistemimize baktığımızda demokratik katılımın tam manasıyla sağlanamadığı görülüyor. %10 luk seçim barajı çoğulcu demokrasinin önünde duran en büyük engel. Hakikaten %9 luk oy alan bir partinin mecliste temsil edilmesinin önüne geçilmesi milli iradenin tam manasıyla meclise hakim olmasını engelliyor. HÜKÜMET SİSTEMLERİ Elbette ki bu örnekleri çoğaltmak mümkün. Büyük bir potansiyele sahip olan Türkiye nin önünü açmak Yeni Ve Güçlü Türkiye yi oluşturmak, bölgesinde lider bir ülke olmak için bu sorunları çözmek zorundayız. Bunun farkında olan yöneticilerimiz bu soruna çözüm bulmak için yıllarca fikir üretmişler, araştırmalar yaptırmışlar. Bu konudaki fikirlerimize gelmeden önce kısaca Başkanlık Sistemi, Parlamenter Sistem ve Yarı- Başkanlık Sisteminden bahsetmemiz uygun olur.

6 BAŞKANLIK Başkanlık sistemini, hem yürütme organının başı, hem de devlet başkanı olan başkanın, belirli bir süre için halk tarafından seçildiği ve yasama organının başkanı düşüremediği, başkanın da yasama organını feshedemediği bir sistem olarak tanımlayabiliriz. Görüldüğü gibi bu sistemde yürütme organı tek başlıdır ve başkanın kabinesinde yer alanlar, onun sadece danışmanı, yardımcısı konumundadırlar. Amerika Birleşik Devletleri'nin eski Başkanlarından Lincoln'ün bakanlarıyla yaptığı bir toplantıda oya sunduğu konuya ilişkin oylama sonucunu "7 hayır, 1 evet. Evetler galiptir" şeklinde açıklaması, yürütme organının başkan eksenli oluşunu vurgulamaktadır. PARLAMENTER SİSTEM Parlamenter sisteme gelince, bu sistemi Epstein, yürütme iktidarının yasama iktidarından kaynaklandığı ve ona karşı sorumlu olduğu anayasal demokrasi tipi olarak tanımlamaktadır. Bu tanımdan yola çıkıp, yürütme organının oluşumuna bakarsak, şöyle bir tablo ile karşılaşırız. Parlamenter sistemde yürütme organı ikili bir yapılanma göstermektedir ve bu yapının birinci kanadını devlet başkanı, ikinci kanadını ise başbakan ve bakanlardan meydana gelen bakanlar kurulu oluşturmaktadır. Rejim monarşik bir nitelikte ise, başka bir deyişle devlet başkanı seçimle değil de, soy esasına göre belirleniyorsa, bu belirlemede yasama organının bir rolü olamaz. Ancak, söz konusu olan bir cumhuriyetse, Cumhurbaşkanı'nı seçen ya sadece parlamentodur, ya da parlamentonun da içinde yer aldığı bir seçiciler kuruludur. İkinci kanada gelince, bu kanat parlamentodan kaynaklanmaktadır. Gerçekten, ya İngiltere örneğinde olduğu gibi, devlet başkanının görevlendirdiği bir parlamenter (başbakan) hükümeti kurmakta ve yeni hükümet izleyeceği politikayı gösteren bir programı yasama organına sunup onun güvenini istemektedir; ya da Federal Almanya ve Japonya'da olduğu gibi, başbakanı parlamento seçmektedir. Parlamenter sistemde yürütme organının birinci kanadını oluşturan devlet başkanı sorumsuz olduğu halde; ikinci kanadın, yani bakanlar kurulunun yasama organına karşı kolektif, ayrıca bakanların da bireysel sorumluluğu vardır. Bu siyasal sorumluluğun bir sonucu olarak, yasama organı, soru, genel görüşme, meclis araştırması, gensoru gibi çeşitli denetim araçlarıyla hükümeti denetleyebilir ve güvenini kaybettiğinde düşürebilir. Buna karşılık, parlamenter sistemlerin çoğunda, yürütme organının da, yasama meclisini feshetme yetkisi ile donatıldığı görülmektedir.

7 YARI BAŞKANLIK Bir diğer sistem ise başkanlık ve parlamenter sistemin bazı unsurlarını birleştiren bir sistem olan Yarı-başkanlık sistemidir. Bu sisteme göre cumhurbaşkanı halk tarafından seçilir ve güçlü yetkileri vardır. Ayrıca aynı parlamenter sistemde olduğu gibi yasama organına karşı sorumlu bir hükümet mevcuttur. BAŞKANLIK NİN UYGULANABİLİRLİĞİ ÜZERİ- NE TARTIŞMALAR Yukarda bahsettiğimiz gibi Başkanlık Sisteminin Türkiye ye uygulanabilirliği sürekli tartışılmıştır. Reel bir sonuca ulaşmak için konuya kazuistik bir şekilde bakmanın yanında Türk toplumunun yapısının da iyi irdelenmesi gerekir. Siyasi tarihimizde cereyan eden bazı olaylara hangi reflekslerle karşılık verdiğimiz de doğru sonuca ulaşmamızda faydalı olacaktır. İfade etmek gerekir ki çoğu akademisyen siyasal hayatımızdaki sorunların parlamenter sistem içerisinde çözülebileceğini, başkanlık sisteminin bize yabancı olduğunu, u riski almaktansa mevcut sistemde bir takım düzenlemeler yapılmak suretiyle sorunların halledilebileceğini(özellikle rasyonelleştirilmiş parlamentarizm üzerine gidilerek), başkanlık sisteminin diktatörlük getireceğini ve böylece demokrasinin askıya alınacağını ifade ederler. AZ BİR FARKLA SEÇİMLERİN NETİCELENMESİ Başkanlık Sistemine karşı olanların dayanak noktalarından bir tanesi de başkanlık sistemi içinde seçimi kazananların her şeyi kazandığı kaybedenlerin ise her şeyi kaybettiğidir. Bunun demokratik olmadığını, az bir farkla seçimi kaybeden tarafın buna itiraz etme ihtimalinin bulunduğunu ve bunun kaos oluşturabileceğini ileri sürer. YASAMA YÜRÜTMENİN HESAP VERİRKEN BİRBİ- RİNİ SUÇLAMASI Aynı şekilde 5 yılın sonunda seçmene hesap verme zamanı geldiğinde söz konusu başarısızlığı yasama organına atıp sorumluluktan kurtulabileceğini belirtir. YASAMA YÜRÜTME UYUŞMAZLIĞI Başkanlık sistemine karşı olanların savunduğu diğer bir sorun da Başkanlık Sisteminde yasama ile yürütme arasında ortaya çıkabilecek uyuşmazlık halinde bunu çözebilecek bir mekanizmanın kurulmamış olduğudur. Gerçek-

8 ten de parlamenter sistemin aksine Başkanlık Sisteminde ne yasama görev süresi içerisinde yürütme tarafından düşürülebilir ne de yasama yürütmenin görevine son verebilir. Aralarında çıkacak muhtemel uyuşmazlıkların çözülememesi bir yönetim krizine yol açar. Görevi süresince işlevselliği kaybeden başkan istifa etmediği sürece görevinde kalır ve bu da siyasal sistem krizine neden olur. Yürütmenin işlevini gerçekleştirmesi için yasama organından beklediği yasaların çıkmaması yürütme organını kilitler, onu iş yapamaz hale gelir. Bunu çözecek tek unsur uzlaşı kültürüdür. Zaten ABD check & balance mekanizmasını tam da bu husus üzerinde işlettiğinden siyasal düzenini işletiyor. Uzlaşı kültürünün zayıf olduğu ülkemizde bunun gerçekleşmeyeceğini öngörmek çok da zor değil. İSTİKRARLI HÜKÜMET Başkanlık sisteminin olumlu yanlarına gelecek olursak ilk başta belirtmemiz gereken husus tek bir kişi tarafından yönetilmenin ve temsil edilmenin Türk toplumuna uygun olacağıdır. 400 yıllık bir Selçuklu tarihi ve 600 yıllık Osmanlı geleneğinden alışık olduğumuz bir tek adam yönetimimiz var. Aynı şekilde Türkiye Siyasi tarihini incelediğimizde kalkınmamızı sağladığımız tarih aralıklarında tek bir yöneticinin adı geçer. Menderes dönemi, Özal dönemi, Erdoğan dönemi bunlara örnek verilebilir. Yaşanan siyasi kutuplaşmaları bir kenara koyarsak ekonomik kalkınmamızı, refah seviyemizi, yaşam standartlarımızı hep bu dönemlerde artırdık. ATAERKİL AİLE YAPISI Kanaatimize göre geleneklerimizden gelen ataerkil aile yapısının da başkanlık sisteminin uygulanmasına uygun olduğunu ifade edebiliriz. Sonuç olarak diyebiliriz ki hayatımızın her alanında tek kişinin yönetimine alışık olduğumuz halde devletin yürütme organının oluşumunda farklı görüşlerin temsil edilmeye çalışılması 1961 anayasasının pratikte getirdiği sorunları karşımıza çıkarır. Edindiğimiz tecrübelerimizden bunu tahmin etmek hiç de zor değil. Siyasi hayatımızdaki sorunlardan bahsederken ifade ettiğimiz istikrarsız hükümetlerin Başkanlık Sisteminde oluşması çok zor. Bu sistemde Başkan görev süresi boyunca sadece cezai suçlarından (impeachment) dolayı görevden alınabilir. Bu da programını seçim endişesi olmadan ve mecliste çıkabilecek problemlerden etkilenmeden yalnızca kendisinin belirleyeceği ekiple gerçekleştirmesine olanak tanır. Aynı zamanda bu kadar geniş yetkileri olan başkanın doğrudan halkın oylarıyla seçilmiş olması yaptıklarına meşruiyet kazandırarak askeri vesayet riskini azaltır. Bundan sonra yetki kendisindedir. 5 yılın sonunda Başkan halka hesap verir.

9 DİKTATÖRLÜK MESELESİ Başkanlık Sisteminin ülkemize diktatörlük getireceği, demokrasinin askıya alınacağı, farklı siyasi grupların başkan tarafından sindirilebilineceği bazı yazarlar tarafından ileri sürülür. Sanki Türkiye bu zamana kadar çok demokratik yönetilmiştir, her 10 yılda bir darbe olmamıştır, vesayet heveslileri Ordu Göreve pankartlarıyla sokaklara çıkmamış, seçilmiş başbakanımızı darağacında asmamışız gibi. Tüm bunlar olduğunda Başkanlık sistemi yoktu. Bugünde bir başkanlık sistemi yok. Lakin güncel tartışmalara baktığımızda Erdoğan a yöneltilen diktatörlük ithamları burada bir tezat oluşturuyor. Şöyle ki bir ihtimal başbakanın diktatör olduğunu kabul ettiğimizde bu diktatör mevcut sistem içinden çıkmıştır. Dolayısıyla eğer demokrasi dışına çıkılacaksa bu her sistemde oluşabilir. Aynı şekilde Başkanlık Sisteminin darbelere neden olacağı belirtilir. Doç. Dr. Murat Yanık ın ifade ettiği gibi darbelerin temelinde yatan sosyo - ekonomik, sosyo kültürel sebepler vardır. Hangi sistem uygulanırsa uygulansın darbe olacaksa bunu engellemek çok zordur. Önemli olan darbe yollarını kapamaya çalışarak, darbe ihtimalini en aza indirmektir. SONUÇ Başkanlık sisteminin tarihçesi ve genel yapısına bakıldığından Türk toplumu için parlamenter sisteme kıyasla daha uygun olduğu kanaatindeyiz. Özellikle yüzlerce yıllık devlet geleneğinde tek adamlar tarafından adaletli bir şekilde yönetildiğine inanan toplum Başkanlık Sistemine zorlanmadan uyum sağlayacağını düşünüyoruz. Parlamenter sistemin tarihçesini ve onu ortaya çıkartan sosyolojik nedenleri incelediğimizde hükümdara karşı başlatılan bir özgürlük mücadelesinin sonucu olduğunu görürüz. 18. Yy da halk hükümdarı denetlemek için bir parlamento kurarak yasama erkini ele geçirmeye gayret eder. Aynı tarihlerde Osmanlı Devletine baktığımız zaman hükümdarın tek başına yönetimi halk tarafından yine kutsal sayılmıştır. Bunun sonucu olarak halk ufak çapta yerel isyanları saymazsak hükümdara karşı ayaklanmamıştır. 19. Yy da Avrupa ya giden ve orda eğitim alan Jön Türkler diye tabir ettiğimiz aydınlar hükümdarın yetkisinin sınırlanması gerektiğini ileri sürüp kamuoyu oluşturmuşlardır. Bunun dışında toplumun kendi iç dinamiklerinden çıkmış, hükümdarın yetkilerini sınırlandırmayı hedefleyen bir hareket görülmemiştir. Dolayısıyla tek adam tarafından yönetilmenin Türk toplumunun genlerine çok daha uygun olduğu kanaatindeyiz.

10 Tabi bunun yanında bir takım çekincelerimiz de mevcut. Örneğin Türkiye de sıkı parti disiplininin olması, uzlaşı kültürünün zayıf olması, halkın kutuplaşmış olması başkanlık sisteminin uygulanmasında problem olacağını düşündüğümüz hususlar. Eğer yasama ve yürütme arasında kurulacak olan check & balance mekanizması halkın kutuplaşmasına kurban edilirse sistemin meşruiyeti sorgulanır hale gelir. Cumhurbaşkanımızın da ifade ettiği gibi Türk Tipi bir başkanlık sistemi seçeneği üzerinde durulmalıdır. Bunun için yapılması gereken Türk toplum yapısının iyice irdelenmesi ve gerekirse Türk Siyasi hayatından edinilmiş tecrübelerle Rasyonelleştirilmiş bir Başkanlık Sistemi nin hayata geçirilmesidir. Mehmet PEHLİVAN İnsan Hakları ve Hukuk Komisyonu Başkanı FAYDALANILAN KAYNAKLAR *Türkiye Barolar Birliği Dergisi (Nisan 2005 sayısı) *Prof Dr Erdal Onar Türkiye nin Başkanlık veya Yarı-Başkanlık Sistemine Geçmesi Düşünülmeli midir? *Doç. Dr. Murat Yanık 1997 Yüksek Lisans Tezi Başkanlık Sistemi ve Türkiye de Uygulanabilirliği *Wikipedia *Yar. Doç. Dr. Mehmet Kahraman Hükümet Sistemi Tartışmaları Bağlamında Başkanlık ya da Yarı-Başkanlık Sistemlerinin Türkiye de Uygulanabilirliği