Cumhuriyet mirasımız: Önce çocuklar

Transkript

1 Sayı: İlkbahar 11/12 Cumhuriyet mirasımız: Önce çocuklar Kent Konseyi nin ilk ödülü Prof. Dr. Nermin Abadan Unat a Bir semt: Konaklar Mahallesi Benim ım: Alâeddin Yavaşca Saygı anıtı: Özhan Canaydın heykeli

2 İsimsiz kahramanlara Değerli kentlileri, bu sayımızla üçüncü yılımıza başlamış bulunuyoruz. Üç yıllık B+ öyküsünü Üç Yaşındayız başlığı ile dergimizin sayfalarında bulacaksınız. B+ ile kent dergiciliğinde önemli bir deneyimi başardığımızı ve bir örnek yarattığımızı söylemeliyim. Bu sayımızda yeni bir atılımı daha sizlerle paylaşıyoruz. B+ bu ve bundan sonraki sayılarında Cumhuriyet in büyük başarılarını gündeme getirecek. Şimdi geride kalmış, küllenmiş ve hatta çoğu liberal tarafından göz ardı edilmiş olsa da Türkiye Cumhuriyeti, kuruluş yıllarına büyük başarılar sığdırmış bir devrimci dönüşümdür. Koşulların güçlüğüne, kaynakların kıtlığına, eğitimli insan varlığının yetersizliğine ve emperyalist dünyanın kuşatmasına rağmen genç Cumhuriyet, bugün sahip olduğumuz gelişkin hayatın temellerini oluşturmuştur. Üstelik tek kuruş dış borca girmeden, bütçe açığı vermeden Başta Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere bu öncü kuşağa çok şey borçluyuz. Onlar tarihi rollerini sadece kurtarıcılar olarak değil, kurucular, inşa ediciler olarak da yerine getirdiler. kentlileri olarak Cumhuriyet kazanımlarına, başarılarına herkesten çok ilgi duymak, öğrenmek ve korumak zorundayız. Çünkü kurtuluşa giden yolda Bağımsızlık İçin İlk Adım ın atıldığı yerdir. Mustafa Kemal ve arkadaşlarını Anadolu ya uğurlayan kenttir. Onlardan yeni bir bağımsız ülke, yeni bir hayat ve yeni bir gelecek bekleyen kenttir. Çünkü geleneği ve tarihi bu paylaşıma, bu beklentiye kaynaklık yapar. ı Cumhuriyet in aydınlık kentlerinden biri yapan özelliğinin temel taşları, daha Osmanlı İmparatorluğu döneminde oluşmaya başlar. Daha önceki sayılarımızda değişik nedenlerle dillendirildiği gibi, Türk modernleşme tarihinin, Batılılaşma hareketlerinin de merkezi olmuştur. Bu tespit sadece aydınların arayışlarını değil, bizzat Osmanlı hanedanının arayışlarını da yansıtır. Uzun yıllar geleneksel sedir lerde geçen Osmanlı yaşamı, Dolmabahçe Sarayı ile sandalye ye taşınmış, yani yüzünü Batı ya, Batı yaşam tarzına döndürmeye çalışmıştır. Bu birikimler kaçınılmaz olarak ı aydınlar, düşünür ve siyasetçilerle eğitim kurumlarının merkezi haline de getirir. Yine kaçınılmaz olarak Cumhuriyet aydınlığına ikirciksiz tutunan kent olur. ın günümüzde de süregiden aydınlık ve Cumhuriyet e inançlı karakterinin kökleri tarihsel özgeçmişine ve geleneklerine bağlanır. Bu nedenle de Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluş yıllarına ait kazanımlarını yeniden anımsamakta, tembelleşen bellekleri tazelemekte, uyarmakta yarar var. B+ bu sayısında Cumhuriyet in sağlık alanında gerçekleştirdiği olağanüstü başarılarını konu ediyor. Açlığın, salgın hastalıkların, yokluğun ve yoksulluğun pençesindeki ülkemizin, insanlarımızın direnme ve başarma öykülerini anlatıyor. Bu kahramanların kimisinin adını biliyor, kimilerininkini bilmiyoruz. Bilinenleri saygıyla anmak ne denli önemliyse, isimsiz kahramanların anısını yaşatmak da, olup bitenleri gerçek koşullarına uygun olarak anımsamakla mümkün! Cumhuriyet in yetiştirdiği kahraman insanlardan, bilim öncülerinden biri de Prof. Dr. Nermin Abadan Unat. Kent Konseyi çok haklı olarak Sayın Unat la ilk kez verilen bir ödüle başlangıç yaptı: Yaşam Boyu Onur Ödülü. Bilim ve davranış dünyamıza kazandırdığı değerlerle, özel birikimi ve bilim aşkıyla Sayın Unat, bu ödülden çok daha fazlasını hak ediyor elbet. Kent Konseyimizi bu değerbilir çalışması nedeniyle kutluyorum. sadece siyasal öncüleri ve bilim insanlarıyla öne çıkan bir kent değil. Sanat ve sanatçılar açısından da özel birikimlere sahip nitelikli bir yerleşim. Bilim insanı ve sanatçının istediği özgür yaşam, esenlikli düşünce ortamı kentsel 02 B+ İLKBAHAR

3 varlıklarının temel direklerinden. Bu özel değerler, bu seçkin kentlilerimiz özgürlük ve esenlik ortamını besleyen büyük akarsularımız. Bunlardan biri de Fulya Sanat Resitallerine katılacak Şirin Pancaroğlu Arp sanatçısı olarak Türkiye nin uluslararası alandaki yüz aklarından. Dünya çapında tanınan bir sanatçımız... Fulya Sanat ın, bu güzel insanlarımızla buluşma alanı haline gelmesinden ayrıca gurur duyuyorum. Sanata gösterdiğimiz özenin arkasında, bir toplumun yaratıcı gücünün paylaşılması, aklın ve ruhun özgürleşmesi, duygu ve düşüncelerin yüreklendirilmesi var. Çünkü biz, gerçekten özgür, gerçekten demokrat bir toplum ve ona denk düşen yeni yaşam kurmaya çabalıyoruz. Bunu da yurtsever ve evrensever kentlileriyle dayanışarak, paylaşarak ve ortak akılda buluşarak başaracağız! Sevgi ve esenlik dileklerimle. İsmail ÜNAL Belediye Başkanı B+ İLKBAHAR 03

4 16 BEŞİKTAŞ KENTLİSİ NİN DERGİSİ İlkbahar 11 / 12 İMTİYAZ SAHİBİ Belediyesi adına Belediye Başkanı İsmail Ünal YÖNETİM YERİ Belediyesi Nisbetiye Mahallesi Aytar Caddesi Başlık Sokak No: , İstanbul YAYIN TÜRÜ Dergi/Yaygın YAYIN KURULU Hasan Özgen, Yüksel Türkili, Görkem Kızılkayak PROJE YÖNETMENİ Hasan Özgen EDİTÖR Görkem Kızılkayak GENEL YAYIN YÖNETMENİ Gülçin Tahiroğlu GÖRSEL YÖNETMEN Nadir Mutluer Kapak fotoğrafı: Görkem Kızılkayak Konaklar da duvar mozaiği Eren Eyüboğlu, Bedri Rahmi Eyüboğlu / Başkan ın lılara Mesajı 06 Önce Çocuklar Cumhuriyet Türkiye sinde savaş bitmişti ama asıl savaş yeni başlıyordu 22 Saygı Anıtı Özhan Canaydın ın heykeli vefatının birinci yılında adını taşıyan parkta yerini aldı Erlangen Dostluk Parkı Erlangen Dostluk Parkı dünyada dostluk ve kardeşliğin canlı bir kanıtı. SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Ayla Çiringel YAZI İŞLERİ Gülçin Tahiroğlu, Ayla Çiringel, Nazan Ortaç, Nuran Savaş, Melis Baydur SAYFA YAPIM Engin Ak KATKIDA BULUNANLAR Yalçın Çiringel, Cengiz Kahraman, Osman Bahadır, Evren Yıldırım, Selin Feiland, Semih Duman, Murat Öztürk FOTOĞRAFLAR Görkem Kızılkayak, Alaaddin Savaş, Burak Görgün, Şenol Kaşıkçı YAPIM NDR Tasarım ve Reklamcılık Tic. A.Ş. Nisbetiye Mahallesi, Birlik Sokak Akyıldız Sitesi. C Blok No:22/6 / İstanbul Tel: BASKI Promat Matbaacılık BASKI TARİHİ Mart Onurlu Yaşam Ödülü Kent Konseyi, ilk ödülü Prof. Dr. Nermin Abadan Unat a verdi ta Zaman Dolmabahçe Sarayı ndaki saat müzesi Türk-İslam izlerini günümüze taşıyor Şirin Pancaroğlu Dünyaca ünlü arp sanatçısı Şirin Pancaroğlu ta gençlerle birlikte Bir Semt: Konaklar Mahallesi Tarih kokan sokaklarıyla Konaklar Mahallesi. 44 Albüm: Cengiz Kahraman ta çarşı pazar dan kareler. 52 Kadın Girişimci: Billur Eş Çocukluk hayallerini gerçekleştiren bir girişimci. 04 B+ İLKBAHAR

5 54 Benim ım Vişnezade Prof. Alâeddin Yavaşca Sokak ta büyük usta B+ ile anılarını paylaştı. Artı 54 İyi günde kötü günde B+ 3 Yaşında ta hayat dünden bugüne doğru uzanır B+ 3 yıldır Kentlisi ile bu hızlı akan hayatı paylaşıyor Osman Şevki Uludağ İlk tıp tarihçisi, Uludağ a ismini veren Osman Şevki Uludağ ı torunu İrem Yıldızeli anlattı Belgesel Sinema Günleri lılar iki yıldır belgesel sinema günlerini her çarşamba heyecanla bekliyor. 76 Bruno Taut Cumhuriyet in modernizminde bir mimar, bir öğretmen. 80 Haberler ta gerçekleşen etkinliklerden özetler Rehber / 24 saat 94 Mercek Bebek Kasrı Ömür gelip geçti gitti Hatıralar sıralanır Tatlı günler hep anılır Yaşadıklarımızla bugün Rüya hakikat sanılır. Bir kentlisi olan Prof. Dr. Alâeddin Yavaşca 1 Ekim 2010 tarihinde yazmış bu şiiri. O, Vişnezade de adını taşıyan Prof. Dr. Alâeddin Yavaşca Sokağı nda yaşıyor. Otuz yıldır anılarını biriktirdiği sokağa Belediyesi nce adının verilmesi hayatı boyunca onu en çok duygulandıran olaylardan biri olmuş. Yaşarken değerinin bilinmesi çok güzel. O gün hayatımın en güzel günüydü sözleriyle duygularını ifade ediyor ve Belediyesi ni bu duyarlılığından dolayı kutluyor. Gerçekten de yaşarken değerinin bilindiğini görmek mutlulukların en güzeli olsa gerek. Belediyesi bu duyguyu en az onlar kadar hissediyor. İyi günde kötü günde ve daima kentlisiyle elele olmanın gururunu yaşıyor Belediyesi. O duygu yüklü anlardan biri de Akatlar Kültür Merkezi nde yaşandı. Değerli Prof. Nermin Abadan Unat a Kent Konseyi Onur Ödülü verildi geçtiğimiz ay. Kamuoyu sözünü dilimize kazandıran Prof. Nermin Abadan Unat, yaşamı boyunca yaptığı işlerle bir Cumhuriyet kızı olmanın gururunu yaşattı bizlere. O gün onu sevdikleri, öğrencileri yalnız bırakmadılar, tıpkı onun da onları bırakmadığı gibi. Gazeteci Yazgülü Aldoğan, Hocası Nermin Abadan Unat ı anlattı o gece. Unat ın ilginç yaşam öyküsü paylaşıldı lılarla. ta yaşananlar silinmez, aksine tatlı bir anı bırakır belleklere. Aysel Gürel sanat dünyamızın yıldızıydı, vefatının üzerinden bir yıl geçse de sevenleri onu yine yalnız bırakmadı. Belediye Başkanı İsmail Ünal, Gürel in cumartesi pazarındaydı o gün. Aysel Gürel, müdavimi olduğu pazarda yine simit ve çayla anıldı. Sosyal belediyecilik anlayışının en güzel örneklerinden biri yaşandı o gün orada. Bir vefa örneği daha vardı; Özhan Canaydın ın adını taşıyan parka doğum gününde bu kez heykeli dikilecekti. Canaydın ın ailesi ile birlikte CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu nun katıldığı törende duygulu anlar yaşandı., zengin kültürel mirasıyla bizlere yepyeni ufuklar açıyor. Her sokakta, her kapıda yaşanmış binlerce anı var. Türkiye nin ilk tıp tarihçisi, ilk dağcısı, Uludağ a adını veren Dr. Şevki Uludağ ın anıları gibi O anılar torunu İrem Yıldızeli nin elinde kitaba dönüştü. Bugün Akatlar da yaşayan kızı ve torunu anılarını B+ ile paylaştı. Dünyaca ünlü arp sanatçımız Şirin Pancaroğlu Arp Sanat Derneği ni Mecidiye Mahallesi Muhtarlığı nın içine taşıyarak, lıların arasına katıldı. Hızlıydı yine hayat ta... Ustalara Saygı Geceleri, Belgesel Sinema Günleri ve şehre yepyeni bir soluk getiren Fulya Sanat Resitalleri Üç yıldır B+ da taki hayatın bu hızlı akışını sizlerle paylaşıyoruz. Her zaman birlikte olmak dileğiyle... Hoşça kalın. besiktasarti@besiktas.bel.tr B+ İLKBAHAR 05

6 Cumhuriyet'in kazanımları Cumhuriyet, önce çocuklarını kurtardı! Yazı: OSMAN BAHADIR Fotoğraflar: CENGİZ KAHRAMAN ARŞİVİ Cumhuriyet i kuran öncü kuşağı zorlu bir savaş daha bekliyordu. Bu kez görevleri toplumu yeniden inşa etmekti. B+ bu olağanüstü mücadeleyi her sayıda sizlerle paylaşıyor. 6 B+ İLKBAHAR

7 Yunus Nadi Bey, 23 Ağustos 1924 tarihli Cumhuriyet Gazetesi nin Sıhhat Mücahedesi (savaşı) başlıklı başyazısında şunları söylüyordu;...himaye-i Etfal Cemiyeti kâtib-i umumisi Doktor Fuat Bey in tetkikatında görülmüş olduğu üzere, Türkiye de doğan çocukların muhakkak surette yarıdan fazlası, bir ile bir buçuk yaşları arasında ölüyor. Cehaletin ve sefaletin her gün artan bir surette meydan verdiği felaketler buna dahil değildir. Hepsini biraraya toplayarak hakiki bir istatistik vücuda getirilmek üzere çocuk kelimesinin istiab ettiği (kapsadığı) senelerdeki ölümlerin miktarının mutlaka yüzde yetmişi geçtiğini görürüz. Acaba bir memleket için bundan daha büyük ne felaket olabilir?.. Kırklareli Mebusu Dr. Fuat Bey de, TBMM nin 1925 yılı II. dönemi 73. toplantısında yaptığı konuşmada, yüzde 70 e varan çocuk ölüm oranının düşürülmesini ve sağlıklı gebelik ve doğum koşullarının yaratılmasını talep ediyordu (1) yıllarında Türkiye de yaşayan ve Türk tıbbını inceleyen ABD li denizci doktor C. W. G. Bunker, Washington da Bahriye Nezareti Tababet Şubesi tarafından yayınlanan United States Naval Medical Bulletin adlı derginin 2 Nisan 1927 tarihli 2. sayısında yer alan Türkiye de Tababet başlıklı uzun makalesinde ise, Türkiye de çocuklar arasındaki ölüm oranının yüksek olduğunu ve kayıpların zaman zaman yüzde 80 e kadar çıktığını belirtiyordu (2). di ve bu kampanya sürekli hale getirildi. Ayrıca Konya, Adana, Aydın, Ankara gibi ülkenin çeşitli şehirlerinde doğumevleri açıldı. İstanbul da çocuk klinikleri kuruldu. Anadolu şehirlerinde doğumevleri ilk defa Cumhuriyet le kuruldu (4). Doğum sırasındaki çocuk ölümlerinin önemli bir bölümü, doğumda bir ebenin bulunmamasından ve ebeveynlerin doğumla ilgili bilimsel ve hijyenik kurallardan habersiz olmasından kaynaklanıyordu. Genç Cumhuriyet yönetimi, doktor, eczacı, sağlık memuru, hemşire eğitimiyle birlikte ebe yetiştirilmesine ve ebelerin ülkenin her yöresinde görevlendirilmesine de büyük bir önem vermiştir. Cumhuriyet in ilanı günlerinde ülkemizdeki diplomalı ebe sayısı 136 idi de 347 olan ebe sayısı, 1930 da 700 ün üzerine çıktı (5). Ebeveynlerin sağlık bilgilerinin eksikliği, çocuk ölümlerinin en önemli nedenlerinden biri olarak görüldüğünden, halkı bu konuda bilinçlendirmek için gezici sağlık ekipleri her araçtan yararlanarak halka doğum ve sağlık bilgisi vermeye çalıştı. O sıralarda ülkemize henüz yeni girmiş olan sinema teknolojisi de, gezici film gösterme ekipleri oluşturularak bu amaç için kullanıldı. Ülke hastalıktan kırılıyor Ülkemizde Cumhuriyet in ilk yıllarında çocuk yaşamı ve sağlığıyla ilgili tablo, işte böyle vahim bir felaketi yansıtıyordu. Öte yandan yetişkinlerin durumunun da iç açıcı olduğu söylenemezdi. Ülke nüfusunun büyük bir bölümü, sıtma, verem, frengi, trahom ve benzeri hastalıklardan kırılıyordu. Ancak çocuk ülkenin geleceğiydi ve çocuklarını yaşatamayan bir ulusun geleceğinden söz edilemezdi. Bu bilinçle hareket eden Cumhuriyet hükümetleri, tüm ülkeyi tehdit eden her türlü bulaşıcı hastalıkla birlikte, çocuk ölümlerinin ortadan kaldırılmasına yönelik olarak da büyük bir mücadeleye giriştiler yılında hazırlanan Sağlık Bakanlığı Çalışma Programı nda öncelikle şunların yerine getirilmesi öngörülüyordu: Sağlık örgütünü genişleterek köye kadar götürmek, sağlık personeli yetiştirmek, numune hastaneleri ile doğumevleri ve çocuk bakımevleri açmak, halk sağlığı bakımından önemli sıtma, verem, trahom, frengi, kuduz gibi hastalıklarla savaşmak ve sağlıkla ilgili kanunları yapmak, Merkez Hıfzıssıhha Enstitüsü ve Hıfzıssıhha Okulu kurmak (3). Yoksul annelere yardım Yoksulluktan kaynaklanan beslenme yetersizliği, çocuk ölümlerinin yüksek olmasının bir diğer nedenini oluşturuyordu. Hükümet ve Sağlık Bakanlığı örgütleri, yeni doğan ve küçük yaştaki çocukların gerekli gıdayı alabilmelerine yardımcı olmak amacıyla çocuklu ailelere çeşitli gıda yardımlarında bulundu. Bebek ve çocuk sağlığını korumak ve geliştirmek amacıyla kurulmuş bulunan Süt Damlası kurumları, ülkenin çeşitli yöre- Anadolu şehirlerinde doğumevleri ilk defa Cumhuriyet le kuruldu. Cumhuriyet doğumevleri açıyor Bu programın bir parçası olarak, yetişkinlerle birlikte çocukları bulaşıcı hastalıklardan korumak amacıyla yoğun bir aşı kampanyası gerçekleştiril- B+ İLKBAHAR 07

8 Süleymaniye doğumevinin açılışı mücadelede dönüm noktasıydı. Sağlıklı nesiller gelişecek bebekler artık ölmeyecekti B+ İLKBAHAR

9 lerinde çocuklara gıda yardımı yapılmasında önemli bir rol oynadılar yılının ilk altı ayında sadece İstanbul da, 1602 çocuğa 41 bin 201 şişe taze süt, 429 paket pirinç unu ve daha başka gıda yardımlarında bulunulmuştur yılında gıda yardımı arttırılarak 17 bin 401 çocuğa 85 bin 886 şişe taze süt, 638 paket pirinç unu ve benzeri verilmiştir. Yiyecek yardımlarının miktarı her geçen yıl arttırılmıştır. Ayrıca Süt Damlası kurumları, çocukların doğumdan sonraki yaşamlarını ve gelişmelerini dikkatle takip etmiş, hasta çocukların hastalıklarının teşhisleri ve tedavileriyle yakından ilgilenmiştir. Öte yandan Süt Damlası, muhtaç durumdaki annelere sepet, beşik, çamaşır, kundak veriyor (ödünç olarak), loğusa annelere bakıyor ve bebeklere sıhhi bakım yollarını gösteren kurslar veriyordu (6). Cumhuriyet, yaşamına öncelikle çocuklarını kimsesizliğin, çaresizliğin, cehaletin, hurafelere kurban gitmenin ve ölümün pençesinden çekip kurtararak başlamıştır. Modern bilimin en son gelişmeleri izlenerek ve onlara bağlı kalınarak yürütülen, planlı, inançlı yöneticilerin ve sağlık personelinin yüksek fedakârlıklar içeren duygu ve davranışlarına dayalı, ulusun çocuklarını ve geleceğini kurtarma hedefli bir yurttaşlık bilinci taşıyan bu büyük sağlık mücadelesi, çok geçmeden önemli sonuçlar vermiştir yılı Mayıs ayı itibarıyla, Aydın, Bursa, Adana, Konya ve Ankara civarında yapılan araştırmalarda çocuk ölümlerinin yüzde 15.2 yi geçmediği saptanmıştır (7). 5- İlaç tedariki ve üretimi, 6- Koruyucu önlemler alma, 7- Bulaşıcı hastalıklara karşı halkı çeşitli araçlarla eğitme, 8- İdari organizasyon. Cumhuriyet in yüksek orandaki çocuk ölümlerini düşük düzeylere indirmekteki büyük başarısı, hiç şüphe yok ki, bütün davranışlarında bilimi ve halkın aydınlanmasını temel almasına dayanmaktadır. Bu başarı, aynı zamanda bilimin, geleneksel bir toplumun ulus ve yurttaşlar topluluğu haline dönüşmesindeki rolünü göstermesi bakımından da büyük bir önem taşımaktadır. Son derece kısıtlı maddi ve mali koşullara rağmen, hızla yeterli sayıda deneyimli uzman yetiştirmek için yurt dışına doktorlar gönderildi, yurdun her yöresinde sıtma ve verem savaş dernekleri ve dispanserleri kuruldu, halk içinde hastalık taraması yapıldı ve mücadelede öncelik verilmesi gereken bölgeler tesbit edildi. Mücadelenin sekiz cephesi Cumhuriyet hükümetleri bulaşıcı hastalıkları kısa zamanda yok etmek üzere çok cepheli bir sağlık seferberliği başlattılar. Bu seferberliğin sekiz cephesi vardı: 1- Uzman yetiştirme, 2- Kurumsallaşma (hastane, dispanser açma vb.), 3- Hastalık taraması düzenleme, 4- Teşhis ve tedavi, Yeterli miktarda kinin sağlanmaya çalışıldı ve kinin ile BCG aşısının yerli üretimi yapıldı. Bazı salgın hastalıklar daha başlangıç aşamasında durduruldu. (1929 yılında Suriye de çiçek hastalığı salgını çıktığında ve yurdumuzda da buradan kaynaklanan vakalar görülmeye başladığında, 1 Ağustos Haziran 1931 tarihleri arasında Mardin, Gaziantep, Cebelibereket, Diyarbakır, Mersin, Siirt, Elazığ, Maraş, Malatya, Urfa ve Adana vilayetlerinde kişi aşılanmış ve salgının çıkması önlenmiştir (8). Doktorlara ve sağlık memurlarına sıtma kursları verildi. Vilayetlerde sıtma mücadele heyetleri oluşturuldu. B+ İLKBAHAR 09

10 ve geleceğine olan yüksek inancında yatıyordu. Bu topluluk, büyük zorluklar içeren ve fedakârlıklar gerektiren mücadelesinde sadece mikroplara karşı değil, eğitim olanağını bulamadığı için hurafelere esir düşmüş insanların önyargılarına karşı da savaşmışlardır. Belki de daha zor olan buydu. Çünkü hastalar şifayı kininde değil, muskada arıyordu. Hastalıkların kökeniyle ilgili hurafelerin sayısı belirsizdi. Sıtmalı hastaları iyileştirmek için, hastalığın sebebi sayılan dalağın kesilip çıkartıldığı bile görülüyordu. Bu nedenle tıbbi tedavinin uygulanabilmesi ve başarıya ulaşabilmesi için önce hastaların vücutlarındaki muskaların çıkartılması gerekti. Ancak ondan sonradır ki hastalar iyileşmelerinin ilaçlardan kaynaklandığına inanmaya başladılar. Bilimin hurafeye galibiyeti Bulaşıcı hastalıklara karşı Cumhuriyet in ilk yıllarındaki bu mücadele, ülkemizde bilim ile hurafe mücadelesinin ve bilimin hurafeye üstün gelmesinin öyküsüdür. Bu, gerçekte Cumhuriyet döneminde bilimin en büyük başarı öyküsüdür de... Bu başarının etkisi, tıbbi ve sosyal kazançlarla sınırlı kalmamış, bilimle kitlesel ölçüde ilk kez yüz yüze gelmiş olan Türkiye halkında bilime ve modern tıbba güvenme yönünde etkileri bugüne kadar uzanan bir zihniyet değişimine de yol açmıştır. Modern bilimin en son esaslarına dayanılarak yürütülmüş olan bu mücadele aynı zamanda uluslaşma sürecimizin de en büyük aşamalarından birini oluşturmuştur. Kurtuluş Savaşı nda ülkesini savunmak için çarpışan askerlerimiz ne kadar ulusal kahramansa, bulaşıcı hastalıkları yenerek bir ulusu yok olmaktan kurtaran bu inançlı ve fedakar doktorlar, eczacılar, sağlık memurları, ebeler ve hemşireler de o kadar kahramandır. Sıtma mücadelesi heyetleri bir uzman başkanın yönetimindedir ve başında bir mücadele doktoru bulunan 4-9 şubeden oluşmaktadır. Mücadele başkanının bulunduğu yerde bir şefin yönetiminde bir laboratuar kurulmuştur. Her şube 4-5 daireye ayrılmıştır ve bunların her birinin başında da özel şekilde yetiştirilmiş sağlık memurları bulunmaktadır. Her sağlık memurunun bölgesine 8-15 köy düşmektedir. Ağır sıtmalı hastaların yatırılıp tedavi edilmesi için 5-10 yataklı sıtma dispanserleri açılmıştır. Her bölgeye de bir hizmet otomobili verilmiştir. Bir ulusu ulus yapan şeylerin başında, o ulusun kahramanlarını bilmesi ve onları onurlandırması gelir. Ama kimler bizim kahramanlarımız? Sadece bizim ülkemizde değil, dünya tarihinde de önemli bir yeri olan bu tıbbi ve sosyal mücadele ve başarı öyküsünün ne romanı yazılmış, ne oyunu sahnelenmiş, ne de filmi yapılmıştır. Tıp tarihinin bir konusu olarak yapılan sınırlı çalışmalar bir yana, halka bu mücadelenin bilgisi dahi sunulmamıştır. Çok geç kalmış da olsak, bu mücadelenin kahramanlarını ve öyküsünü ulusumuza tanıtmamız ve anlatmamız gerekiyor. Çünkü ancak o zaman gerçekten bir ulus olabileceğiz. B+ Ayrıca sıtma mücadele heyetleri, bir yandan nisan ve kasım aylarında bölgelerindeki insanları genel muayeneden geçirerek, dalak ve kan tetkikleri sonucunda sıtmalı bulunanları tedavi altına alırlarken, diğer yandan da bataklıkları kurutmaya çalışmışlardır (9). Büyük başarı Halka hastalıklardan korunma yollarını göstermek amacıyla her türlü araçla bilgi verme yoluna gidilmiştir. Hastalığın hangi yollardan ve nasıl bulaştığını anlatan ve halka parasız olarak gösterilen filmler yapılmış ve gezici film gösterme ekipleri oluşturulmuştur (10). Bu büyük sağlık seferberliği 10 yıl içinde önemli başarılar kazanmıştır. Ülkedeki sıtmalı hasta oranı 1930 lu yıllarda yüzde 11 e düşürülmüştür (11). Genel olarak bulaşıcı hastalıkların etkisi, kabul edilebilir sınırlar içerisine çekilmiştir. Bütün bu mücadele ve elde edilen büyük başarı, inanılması güçtür ama, sayıları bini bulmayan doktorların öncülüğünde gerçekleştirilmiştir. Cumhuriyet in ilanı tarihinde Türkiye de 554 doktor, 69 eczacı, 560 sağlık memuru, 136 ebe ve 4 hemşire bulunuyordu (12). Bu büyük başarının sırrı, elbette, elinde tuttuğu meşale bilim olan bir liderin öncülüğündeki genç ve inançlı bir topluluğun, liderine, ülkesine, bilime Kaynakça: 1. Meliha Özpekcan. TBMM Tutanaklarına Göre Türkiye Cumhuriyeti nde Sağlık Politikası. 2. Türk Tababeti Hakkında Bir Amerikalı Tabibin Tetkikat ve Müşahedatı. Darülfünun Tıp Fakültesi Mecmuası Sayı Kasım Doç. Dr. Hilmi Erginöz, Halk Sağlığı, Tıp Alanındaki İlerlemelerin Tarihi. Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat. 4. Akile Gürsoy Sağlık, Gençlik, Güzellik, Üç Kuşak Cumhuriyet Toplumsal ve Ekonomik Tarih Vakfı 1998 s Cumhuriyet Gazetesi, 30 Mayıs Cumhuriyet Gazetesi 30 Mart 1926 s Meliha Özpekcan, adı geçen makale s Ekrem Kadri Unat, a.g.m. s A.g.m. s Cumhuriyet Gazetesi 7 Ocak Akile Gürsoy, adı geçen kitap bölümü, s Hilmi Erginöz, Halk Sağlığı, Türkiye de Tıp Dallarındaki İlerlemelerin Tarihi Ekrem Kadri Unat İst. 1988, s B+ İLKBAHAR

11 Süt Damlası Kurumu Araştırmalar, ülkemizde üreme sağlığı, anne ve çocuk sağlığı, yeni doğan bakımı konusunda çağdaş hizmet sunumunun 19. yüzyılın ikinci yarısı ve 20. yüzyılın başlarına tarihlendiğini göstermektedir. Çağdaş bilimsel tıbbın kurumsallaşması ve hizmetin toplum içinde yaygınlaşması çabaları bu geçiş döneminde yoğunlaşmaktadır. Sultan II. Abdülhamit in de izniyle Tıp Fakültesi nin bahçesindeki karantinahaneyi 14 yataklı bir hastaneye dönüştürerek 1894 yılında Viladethane yi, yani Osmanlı Devleti nin ilk kadın doğum kliniğini açmış oldu. Besim Ömer Paşa nın mesleki yaşamında desteklediği gençlerden biri de ülkemizin ilk kadın hekimi Dr. Safiye Ali idi. İstanbul işgal altındayken, Fransız General Palle nin girişimi ile Fransız Kızılhaçı na bağlı, Fransız Madamlar Cemiyeti nin Türk çocuklara yardım için kurmuş oldukları Küçük Çocuklar Muayenehanesi-Süt Damlası, bir çocuk bakım yurduydu yılında İstanbul daki Süt Damlası sayısı üçe, daha sonra da 21 e yükselmişti. Bu duruma 1926 yılında Süt Damlası Müdürlüğü ne getirilen Safiye Ali nin çalışmaları sebep olmuştu. Semiha Galip ve Leman Hanımlar da yardımcılığını yapıyorlardı. O sırada Süt Damlası nın izlemekte olduğu 180 kayıtlı çocuğu vardı. Haftada iki gün dışarıdan başvuranlar muayene ve tedavi ediliyor, ilaçları da veriliyordu. Dr. Safiye Ali, o yıllarda Avrupa ülkelerinde yaygın olan Çocuk Müzesi kurmak için malzeme toplamıştı. Bu eşyalar Süt Damlası nda muhafaza ediliyor ve annelerin çocuk bakımı eğitiminde kullanılıyordu. Besim Ömer ve Safiye Ali, her ikisi de yaşamlarını sağlıklı çocuk yetiştirmeye adamış bu meslek insanları, çalışmaları, hizmetleri, ürettikleri ile ana çocuk sağlığı hizmetlerinin ülkemizdeki ilk kurumsal yapılanmasını oluşturmuşlardır. Ülkemizde sağlık hizmetlerinin toplum sağlığı bakışıyla ve örgütlü biçimde sunulmasının çarpıcı örneklerindendir Süt Damlası uygulaması... Osmanlı Devleti nde, hangi toplumsal kesimden olursa olsunlar, kadınların yaşadıkları yerde ve güvendikleri bir ebe denetiminde doğum yapmaları anlayışı yaygındı. Doğum esas olarak ebelerin eline kaldığı için, anne ve bebek kayıplarının önemli bir oranını hâlâ, eski usul çıraklık yöntemiyle yapılan uygulamalar, yanlış bilgiler ve boş (batıl) inançlar oluşturmaktaydı. Bu konudaki hurafelerden uzak duran Dr. Besim Ömer Paşa (Akalın), eğitiminden sonra ilk iş olarak bir kadın doğum kliniği açılması için girişimlerde bulundu. Seyyar Terbiye Treni Hastalıklarla mücadele konusu birçok yaratıcı fikre de esin kaynağı oldu. Onlardan biri de Seyyar Terbiye Treni ydi. Mustafa Kemal Atatürk döneminin en ilginç uygulamalarından biriydi Seyyar Terbiye Treni. Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluşunun 10. yıl kutlamalarının coşkulu atmosferi içinde, Ankara Garı ndan Samsun a doğru kalkan bu tren, çarpıcı bir olgu olarak tarihteki yerini aldı. Seyyar Terbiye Treni, Türkiye nin var olma savaşının en sıcak günlerinde bile gücü, çok yönlü yararları ve etkileri bakımından çok önemliydi. Yüksek orandaki çocuk ölümlerine karşı kesin zafer kazanıldı. Bu yolda Terbiye Treni ve Süt Damlası Kurumu nun önemi büyüktü. Şark Orduları Komutanı Kazım Karabekir in, Türkiye Büyük Millet Meclisi ne sunduğu ve Atatürk ün de yürekten inanarak onayladığı İbret Yeri Projesi (1923),TBMM kurulunda maddi yetersizlik gerekçesi ile olumsuz karşılanmıştı. Oysa bu proje dönemin yakın tanıkları tarafından tam bir halk eğitim projesi olarak tanımlandı lu yıllarda çekilen bilimsel, eğitici ve öğretici filmlerin tümüne terbiyevi filmler denilmekteydi. Halk eğitimi sorununun en ciddi boyutlarda yaşandığı bu dönemde, sinema etkili bir araç olarak kullanılıyordu. Sinemada bu konu, eğitici işlevi, yurt içi ve dışında deneyimler dikkate alınarak incelenmekteydi. Yayınlanan Fikirler Dergisi, uygulamanın başarısına sık sık işaret etti. Dergideki yazılardan birinde bu çarpıcı uygulama şöyle anlatıldı:...vatandaşlar hastalıklardan kurtulmaya, iyi mahsul almaya, güzel çalışmaya dair konferanslar dinlediler. Veremin, frenginin, sıtmanın safhalarını ve tahribatını projeksiyon vagonunun beyaz perdesi üzerinde takip eylediler. 21 Nisan 1933 tarihinde Ankara dan Samsun a doğru bir tren kalkarak 14 ayrı noktada konferanslar verdi, sergiler düzenleyerek filmler gösterdi. Tam 1002 km yol kat etti bu tren. Terbiye Treni ndeki çalışmalardan yaklaşık 10 bin kişinin yararlandığı biliniyor. B+ İLKBAHAR 11

12 Deneyim Hocaların hocası: Nermin Abadan Unat! Yazı: GÜLÇİN TAHİROĞLU Fotoğraf: ALAADDİN SAVAŞ Kent Konseyi Onurlu Yaşam Ödülü nü Cumhuriyet kuşağının önemli bir savaşçısına, Prof. Dr. Nermin Abadan Unat a verdi Nermin Abadan Unat, Türkiye nin ilk kadın siyaset bilimcisi, ilk kadın gazetecilerinden, ilk kadın senatörlerinden, Siyasal Bilgiler Fakültesi nin ilk kadın asistanı, ilk kadın doçenti, ilk kadın profesörü ve ilk kadın kürsü kurucusu. Basın Yayın Yüksek Okulu nun kurucularından biri ve ilk kadın müdürü. Uluslararası göç ve kadın hakları konularındaki çalışmalarıyla da gerek yurt içi ve gerekse de yurt dışında tanınan en güçlü isimlerden biri. Dilimize kamuoyu, halkla ilişkiler gibi kavramları kazandıran bir öncü. Makaleleri, kitapları yabancı dillere çevrilmiş, dünyanın dört bir yanında konferanslar vermiş, beş dili anadili gibi konuşan bir bilim kadını. Hocaların hocası Nermin Abadan Unat ı anlatmak için bu sözler de yeterli değil. O hayatını kendi elleriyle yaratan bir kadın. Çoğumuz onun bu yanını bilmiyoruz. Erken vefat eden bir baba, kumarda varını yoğunu kaybeden bir anne, istenmeyen bir çocuk Evsiz, barksız ve hatta sahipsiz geçen gençlik yılları. Dilini bilmediği babasının ülkesinde yaşamayı seçen 14 yaşında bir çocuk Üst üste gelen zorluklardan yılmayan, tam tersine her birinden daha güçlü çıkmasını bilen bir kadın. Onun çelik gibi iradesi hayatının her karesine damgasını vurmuş. Bugün ne olduysam, Atatürk sayesinde oldum diyen bir Kemalist o. Ahmet Taner Kışlalı, Nermin Abadan Unat ı anlattığı yazısında şöyle diyor: 12 B+ İLKBAHAR

13 Bazen küçük bir hayat hikâyesi, binlerce kitaptan daha fazla şey anlatır. Gerçekten de öyle Nermin Abadan Unat hâlâ ülkesine inançla ve kararlılıkla hizmet vermeye devam ediyor. İlk kez verilen ödül Kent Konseyi, bu yıl ilk kez vermeyi kararlaştırdığı Onurlu Yaşam Ödülü için, Cumhuriyet kuşağının bu çok önemli temsilcisini uygun gördü. Prof. Dr. Nermin Abadan Unat a ödülü 2 Şubat de Akatlar Kültür Merkezi nde törenle verildi. Törende Belediye Başkanı İsmail Ünal, Prof. Nermin Abadan Unat ın hayat hikayesinden önemli kesitler sunarak başladığı konuşmasını şöyle sürdürdü: Türkçe öğrenmekle yetinmeyen, Türkçe yi bilim dili olarak gururla kullanan Nermin Abadan Unat, sayısız başarılara imza atmış ve sayısız ödüle layık görülmüştür. Bizi aydınlıklarla buluşturan Cumhuriyet in kurucu kuşağının en önemli temsilcilerinden biri, sözünü ettiğim. Onunla olmak, ondan güç almak çok güzel. Kent Konseyi ni bu kararından dolayı kutluyorum. Kent Konseyi bir ilke imza attı. Onurlu Yaşam Ödülü nün ilk sahibi, sadece bir bilim insanı, bir Cumhuriyet aydını değil, Cumhuriyet in yarattığı kadın kimliğinin öncülerinden ve simgelerinden biri. Kararlı duruşu ve bize armağan ettiklerinin yanında bu çok mütevazı bir ödüldür. Onurlu Yaşam Ödülü sevgili hocaya çok yakışacaktır. Bu ödülün aynı zamanda bir kentlisine verilmesi de çok anlamlıdır. Ülkenin siz ve sizin gibi değerlere ihtiyacı var hocam, özellikle Mustafa Kemal in çizgisinden şaşmadan ilerlememiz gereken bu dönemlerde Törende konuşan Kent Konseyi Kadın Meclisi Koordinatörü Avukat Nazan Moroğlu ise, konuşmasına, Değerli hocam, saygıyla selamlıyorum sizi diye başlayarak şunları söyledi: Nermin Hoca anlatmakla bitmez; keşke yaşamı bir ders olarak okutulabilse ve gelecek kuşaklar dimdik duruşuyla aklı, bilimi hedef alan bu Türk kadınının nasıl olduğunu görebilseler. Özellikle, kimliklerin yok sayıldığı bir dönemde bu mümkün değil. İsmail Ünal: O bizi aydınlıklarla buluşturan Cumhuriyet in kurucu kuşağının en önemli temsilcilerinden biri. Nermin Hoca nın yanında olup aydınlığından yararlanmamak mümkün değil diyen Nazan Moroğlu, üniversitede okurken onun her zaman yön gösterdiğini, bu nedenle de her sorunun üstesinden gelmeyi başardıklarını belirterek, hocanın şu sözüne dikkat çekti: Yanıt beklenmez, yanıt gidip alınır. Prof. Dr. Nermin Abadan Unat ın öğrencilerinden, gazeteci-yazar Yazgülü Aldoğan da lılarla anılarını paylaştı. Onun derslerinden aldığı zevki, siyaset sosyolojisi, kitle iletişimi gibi yeni yeni kavramlarla o dönemde tanışmanın önemini anlattı. Nermin Hocamın farkında olmadan açtığı yol bizim yolumuzu aydınlattı sözleriyle de öğretmenine duyduğu saygı ve sevgiyi gösterdi. Törende konuşan Bahçeşehir Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Yılmaz Esmer, Onurlu Yaşam Ödülü diye bir şey varsa, hak eden kişi Prof. Dr. Nermin Abadan Unat tır. Bu isabetli kararlarından ötürü Belediye Başkanı nı ve Kent Konseyi ni kutluyorum dedi. Kaymakamı Sadettin Yücel in üzerinde durduğu konu ise dikkat çekiciydi: Azgelişmiş ülkelerde değerler sahneden çekildikten sonra kıymete binerler. Ondan sonra da ahlar vahlar işitilir ama bu bir değer ifade etmez. Yaşarken değer bilmek, ödül vermek çok anlamlıdır. İstanbul un birçok anlamda merkezi olan ımızın böylesine gelişmişlik göstergesi bir ödülü başlatması her şeyden önce burada yaşayan bir lı olarak beni gururlandırdı. Hocamızın yöneticisi olduğum bir ilçenin hemşehrisi olması da ayrı bir gurur kaynağım oldu. a kütüphane yakışır Prof. Dr. Nermin Abadan Unat ise ödül almak için geldiği sahnede gençlere verdiği önemi şu sözlerle ifade etti: Doksanına gelince sürekli film görüyorsun Ektiğin tohumlar nasıl önce filiz, sonra ağaç olur, onu izliyorsun. Karşınıza bir genç geliyor, dört sene sonra siz onun önünde saygıyla eğilmek zorunda kalıyorsunuz. Bu hayatta iyi bir şey yaptım, öğrencilerimle ilişkimi kesmedim. Yoksa hayattan ilişkimi kesmiş olurdum. Mustafa Kemal olmasaydı ben bugün bu noktada olamazdım. Bizim kuşak onun desteğiyle okudu, gelişti diyen Nermin Abadan Unat, bölgesinde yedi üniversitenin yer almasının çok önemli olduğunu ve bunun ın önemini de yükselttiğini söyledi. Önemli bir saptama yapan Nermin Abadan Unat, Başkan Ünal dan bir de istekte bulundu: Gençlerimiz okumayı sevmiyor. Türkiye de 500 bin kütüphane var. Bu sayı, İran da 7 milyon, Fransa da 35 milyon. Sanatçılar Parkı gibi projeleri hayata geçirerek sanata ve kültüre verdiği önemi gösteren belediyemize bir de dijital kütüphane yapmak düşer. Belediyesi dijital kütüphane ile önemli bir yeniliğe de imza atmış olur. Bunu yapmanızı diliyorum. B+ İLKBAHAR 13

14 Bu istek karşısında Başkan İsmail Ünal ın verdiği yanıt ise açık ve netti: Tüm varlığımızla çalışırız efendim. Hayatını seçen kadın Şimdi Nermin Abadan Unat ı, hayatından özetlerle anlatalım. Babası Saraybosna dan İzmir e göç eden bir aileden. Aile üyeleri Osmanlı nın son döneminde Avrupa ya fındık ihraç ediyor. Babası ailenin Hamburg daki şubesinin sorumluluğunu üstleniyor. Almanya da tanıştığı Barones Elfriede Karwisky ile evleniyor yılında Nermin doğuyor. Babası eşini ve kızını alarak 1930 lu yılların başında İstanbul a taşınıyor. Fakat kısa süre sonra ölünce annesi Nermin i yanına alarak Budapeşte ye gidiyor. Kumarda kocasından kalan büyük serveti kaybediyor. O kadar ki Nermin i okutacak parası bile kalmıyor. Almanca, Fransızca, İngilizce ve Macarca konuşan fakat Türkçe bilmeyen Nermin, 14 yaşında iken Budapeşte deki Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçiliği nin kapısına dayanıyor. Benim babam Türk idi. Ben Türkçe bilmiyorum. Türkiye de okumak istiyorum. Param yok. Beni Türkiye ye gönderin diyor. Büyükelçi cebine para koyuyor. Tren biletini alıyor. Nermin i Türkiye ye yolluyor. İstanbul dan İzmir e babasının akrabalarının yanına giden Nermin i akrabaları kabullenmekte zorlanıyor. Nermin o akrabadan bu akrabaya, dolanıp dururken İzmir Kız Lisesi ne başvuruyor. Lise müdürü Türkçe bilmemesine rağmen Nermin i okula kabul ediyor. İzmir Kız Lisesi o yıllar Türkiye nin en iyi eğitim kurumlarından biri. Nermin in sınıf arkadaşları daha sonra Türk kamuoyunda isimleri ile öne çıkan Mübeccel Kıray, Nerime Elbe, Türkan Erkin, Günseli Tamkoç, Perihan Perçin, Perihan İçseven gibi genç kızlar... Tek başına mücadele Lise döneminde Almanca ders veriyor, Fuar da çalışıyor. Liseden sonra İstanbul da Hukuk Fakültesi nde okuyor. Fakültede hocası Prof. Dr. Yavuz Abadan a hayranlığı başlıyor. Dönem, İkinci Dünya Savaşı yılları. Nermin, ithalatçı ve nakliyeci firmalarda çalışarak cep harçlığını çıkarıyor. Okulu bitirdikten sonra Yavuz Abadan a yakın olmak için Ankara ya gidiyor. Ulus gazetesinde iş buluyor. O yıllar gazetelerde çok az kadın çalışıyor yılında Yavuz Abadan ile evleniyor. Türkiye de ilk defa bir evi ve ailesi oluyor. Bir süre avukatlık yapıyor yılında Mülkiye ye asistan olarak giriyor. Nermin Hoca nın albümünden fotoğraflar 14 B+ İLKBAHAR

15 Mülkiye nin ilk kadın öğretim üyesi oluyor yılında Mülkiye ye bağlı olarak faaliyete geçen basın yayın okulunun (İletişim Fakültesi) müdürlüğünü yapıyor. Mülkiye de Siyasal Davranış Enstitüsü nü kuruyor. Ağırlıklı olarak yurt dışındaki göçmen Türk işçiler ve kadın sorunları konularıyla ilgileniyor. Uluslararası Siyasi İlimler Derneği (IPSA) başkan yardımcılığı, Türk Sosyal Bilimler Derneği Başkanlığı, Avrupa Konseyi nin Kadın - Erkek Eşitlik Komisyonu başkan yardımcılığı gibi görevlerde bulunuyor yılları arasında CHP den kontenjan senatörü oluyor. Oğlu Mustafa Kemal in babası Yavuz Abadan 1967 yılında vefat ediyor, Nermin Abadan 1972 yılında Prof. Dr. İlhan Unat ile evleniyor. İkinci eşini de kaybediyor yılında yayımlanan Kum Saatini İzlerken (İletişim Yayınları) isimli kitapta Nermin Abadan Unat hayatını yazdı. Sedef Kabaş ın Hayatını Seçen Kadın başlığı ile yayımlanan kitabında ise yazdıklarının dışındaki zorlu ama renkli yaşam hikâyesini anlatıyor. Onun hayatı, bir kadının yoktan var olması ve başarıya ulaşmasının da bir romanı aslında. B+ Kimdir? Prof. Dr. Nermin Abadan Unat 1921 Viyana doğumlu. Yazar, çevirmen, hukukçu, sosyolog, siyaset ve iletişim bilimci. Türkiye de iletişim biliminin oluşumuna katkı veren öncü isimlerdendir. Public Opinion sözcüğünün Türkçe karşılığı olan kamuoyu sözcüğünü Türkçe ye kazandırmıştır. İzmir Kız Lisesi nin ardından İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi nden mezun olan Nermin Abadan Unat, 1944 yılında girdiği Ulus gazetesinde 1950 yılına kadar çalıştı. Kazandığı bir bursla Amerika ya giden Unat, Minnesota Üniversitesi nde aldığı lisansüstü eğitimden sonra 1953 yılında Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi nde asistan olarak göreve başladı. Beş yıl sonra doçent, 1966 yılında da profesör oldu. Uluslararası Siyasi İlimler Derneği (IPSA) başkan yardımcılığı, Türk Sosyal Bilimler Derneği başkanlığı ve 1978 den itibaren Avrupa Konseyi nin Kadın-Erkek Eşitlik Komisyonu başkan yardımcılığı gibi görevlerde bulundu yılları arasında CHP den kontenjan senatörü olarak meclise girdi yılında SBF den emekli oldu. Nermin Abadan Unat, Boğaziçi Üniversitesi ile İstanbul Üniversitesi nin Kadın Araştırma Merkezi nde ders vermektedir. Yurt dışındaki Türk işçiler konusunda yaptığı çalışmalar nedeniyle Almanya Devlet Başkanı ndan liyakat nişanı alan Abadan Unat ın Almanca, İngilizce, Fransızca kitap ve makaleleri bulunmaktadır. Tayfun Kirmanlı, Selim Ergin, Güner Açıkgöz, Aysın İzer, İsmail Ünal, Neriman Abadan Unat, Nazan Moroğlu, Şefika Ünal, İhsan Poroy. B+ İLKBAHAR 15

16 Müze ta zaman Yazı: EVREN YILDIRIM Fotoğraf: GÖRKEM KIZILKAYAK Dolmabahçe Sarayı içinde bulunan saat müzesi, dünya saatçiliğindeki Türk - İslam izlerini günümüze taşıyor. Ahmet Eflaki Dede nin 1862 yılında yaptığı saat. 16 B+ İLKBAHAR

17 B+ İLKBAHAR 17

18 İstanbul da, zamanın akışında farklılaşmalar, düzensizlikler ve kesintiler hayatın olağan bir parçasıdır. Zamanın hızlandığını veya yavaşladığını, bazen durduğunu, bazen uzun bir dalgınlık sonrasında tekrar harekete geçtiğini hissedebilirsiniz. Vapurla karşı kıyıya varana kadar saçınıza ak düşebilir, mehtaplı bir gecede tekrar gençleşebilirsiniz. İstanbul, zamanın değişken dokusunu el yordamıyla tanıyabileceğiniz nadir şehirlerdendir. Şehrin içinde zamanın kıvamının koyulaştığı alanlar mevcuttur. Unutulmuş hassasiyet ve inceliklerin zamanın dokusuna nüfuz ettiği bu yerlerde ağlaması dinen küçük bir çocuk gibi sakinleşirsiniz. Dolmabahçe Sarayı bu nadir alanlardan biridir ve harem bahçesinde yer alan saat müzesinde bu eşsiz Osmanlı Sarayı nın sessiz ve derinden atan nabzını duyabilirsiniz. Bu mütevazı binada sergilenen saatler, unutulmuş bir dünya düzeninin ve bu dengeyi sağlayan uluslararası nezaketin anılarıdır. Saat müzesinde yer alan saatlerin büyük bölümü, Osmanlı İmparatorluğu ve Batı dünyası arasındaki yoğun diplomasi trafiğinde, Avrupalı devletlerin iyi niyetlerini sunmak amacıyla gönderdiği hediyelerdir. Burada saatlerin maddi değerinden ziyade önemli olan, imalatındaki ustalık ve harcanan emektir. Bir kültürün diğer bir kültüre verebileceği en kıymetli hediye olarak mekanik saatlerin seçilmiş olmasının temelinde bu ince düşünce yatar. Saat, Batı dünyasının dünyada her şeyi olan birine ne hediye edebilirsiniz sorusuna cevabı olmuştur. Dönemin padişahına ve üst düzey devlet erkanına en yenilikçi saatleri hediye etmek diplomatik bir gelenek haline gelmiştir. II. Mehmed ve Kanuni saate en düşkün padişahlar olarak bilinir. Bu dönemde, Batı dünyası ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki diplomatik ilişkiler çerçevesinde gerek hediye, gerekse vergi veya haraç şeklinde sayısız kıymetli saat Anadolu ya yollanmıştır. Günümüz mekanik saatinin oluşumuna dair sayısız yenilik ve icadı, Louis Breguet, Jaquet Droz, Herry Cartier, Henry Piaget, Jules-Louis Audemars gibi bu dönemin ustaları yapmıştır. Louis Breguet imalatı olan barometrenin kalbindeki yay, yüzyıllardır İstanbul un değişken mizacı altında bizlerle beraber gerilmekte ve gevşemektedir. Müze saatlerinin pek çoğunda, günümüzde artık birçok saatte mevcut olan bazı teknik özelliklerin ilk örnekleri bulunmaktadır. Sarkaçlı saatlerin yanı sıra, eşapmanlı saatler, termometreli veya alarmlı saatler ve hatta yapımı çok büyük ustalık gerektiren tourbillon mekanizmalı saatler de bu koleksiyonda yer almaktadır. Bazı saatlerin ise sadece mekanizması Avrupalı dır. Kadran ve kasa imalatı Türk ustalar tarafından gerçekleştirilmiştir. Beyni Avrupalı, vücudu Türk olan bu saatler, tıpkı Pierre Loti gibi kültürler arası bir karakter taşımaktadır. 18 B+ İLKBAHAR

19 B+ Müzenin girişindeki salonda Avrupa saatleri ziyaretçileri karşılıyor. B+ İLKBAHAR 19

20 Eşapmanın küçük zemberek yayı üzerinden böldüğü saniyeler, denge çarkı üstündeki küçük ağırlıklar ile dengelenir. Bu ayar büyük ustalık gerektirir ve her ustanın ayarı farklıdır. Süleyman Leziz yapımı 19. yüzyıl Osmanlı astronomik saati. Mevlevi usta Mehmet Şükrü nün 1862 de yaptığı saatten ayrıntı. Müze yapısının son bölümünde ise Türk imalatı saatler bulunmaktadır. Bu salonda yer alan Süleyman Leziz yapımı büyük saat, Doğulu ve Batılı ustaların aynı konuyu ne kadar farklı ele alabileceklerinin iyi bir göstergesidir. Bu gösterişten uzak saatin ne kadranı, ne akrebi, ne de yelkovanı altın değildir. Ancak üzerinde kullanıma dair birçok iz barındıran kadranda, senelik döngü içinde birçok değerli öngörünün bulunduğu takvim yer alır. Bu kıymetli saat, size toprağın ne zaman ısınacağını veya rüzgârın ne zaman soğuyacağını söyleyebilir. Avrupa da zaman, toplumsal yaşamı düzenleyen ortak bir kavram olarak değerlendirilirken, Doğu da ise daha çok kişisel bir olgu olarak ele alınır. Batı da günlük yaşantı zamanın genel mutlaklığı üstüne kurulmuştur. Oysa Doğu da hayat zamanın var olana özelliği üstünden yeşermiştir. Ahmet Hamdi Tanpınar ın dediği gibi, her insan kendi zamanının bilinci ile doğmaktadır. Türk ustaların saatleri, Batılı üst düzey çağdaşları ile birçok noktada aynı kalitededir. Bunun yanı sıra, mekanizmalarından kadran ve kasa düzenlemesine kadar her noktada saati yapan ustanın konuya yaklaşımını net bir şekilde okuyabilirsiniz. Bunlar, köklü bir saat geleneğinin yanı sıra, saat ustasının yorumunun güçlü bir şekilde hissedildiği eserlerdir. Ahmet Eflaki Dede nin tourbillon mekanizmalı saatinde eşapmanın genel düzen içindeki yerleşimi ve malzemenin ayarında kullanımı, ustanın konuyla ilgili kişisel yaklaşımını ortaya koyar. İslam ve toplumsal zaman arasında hassas bir ilişki vardır. Türk - İslam toplumunda saatçilik serüvenini hem başlatan, hem de bir noktadan sonra sonlandıran bu etkendir. Vakite dayalı bir ibadet düzeni ve sosyal yapı içerisinde 13. yüzyıl da bilimin çoğu dalında öncü olan Arap alimleri, otomat imalatında ve astronomide sahip oldukları deneyim sayesinde, antik Yunan döneminden beri kullanılmakta olan zaman ölçerleri bir adım ileri götürerek mekanik saatleri geliştirmişlerdir. başyapıtı sonraki 300 yıl boyunca başvuru kaynağı olarak kalmıştır. Bu arada Batı dünyasında da ciddi değişimler olmuş, endüstriyel, sosyal ve sanatsal anlamda ciddi gelişmeler meydana gelmiştir. Batı dünyasında üretim ve tüketim arasındaki farklı dengelerin denendiği bu dönemde İslam bilim dünyasında ise ciddi bir durgunluk baş göstermiştir. Eski bilimsel eserler yüceltilmiş, deneysel ve yenilikçi çabalar, tutucu çevreler tarafından bastırılmıştır. Oysa bilim, tabiatı gereği tutuculuğu kaldırabilecek yapıda değildir; alevini besleyebilecek yenilikçi ve sorgulayan toplumlarda hayat bulur. Türkler, farklı uygarlıklara ait teknolojileri geliştirmek ve kullanmak konusunda oldukça başarılıdır. Ne top, ne de barut Türkler tarafından icat edilmiştir. Buna rağmen, savaş tarihindeki en etkin topçu birlikleri Osmanlı İmparatorluğu na aittir. Ne yazık ki, devletin üst düzeyinde hayli etkin olan tutucu ve çıkarcı çevrelerin yenilikler üzerindeki önleyici baskısı, hem matbaa, hem de saat teknolojisinin Türk-İslam toplumu tarafından kullanılmasını yüzyıllarca geciktirmiştir. Bu baskının en somut örneği, 16. yüzyıl da dönemin en önemli astronom ve saatçilerinden müneccimbaşı Takiyüddin in rasathanesinin yıkılması ve sonrasında boğdurulmasıdır. Görülen o ki, bu dönemde Türk-İslam toplumu (en azından siyasi anlamda) saat kullanımının doğuracağı sosyal dönüşüme hazır değildi. Aynı dönemde, dünya genelinde hassas bir saat kullanımı yaygın değildir ve konuyla ilgili talep had safhadadır. Batı dünyası sadece saatçilik konusunda değil, seri imalat ve uluslararası ticaret konusunda da atılım içerisindedir. Bu etkenlerin sonucu olarak, yerel saatçilik geleneğimiz giderek kısıtlı bir çevrede bireysel çabalara indirgenmeye başlamıştır. Anadolu ya giriş yapan saatler, (bireysel çıkışlar ve istisnai durumlar) haricinde hem kalite, hem güvenilirlik, hem de imalat hacmi olarak yerli imalatı geçmiştir. Batı dünyası, saatçilik sanatının gelişimine uluslararası ticaret becerisi ile süreklilik sağlamıştır. Otomat ve saat teknolojisi, 13. yüzyıl da Diyarbakırlı El-Cezeri döneminde atılım çağını yaşamış ve El-Cezeri nin otomat ve saat imalatına ilişkin Eskiden yerel imalat astrolab üstüne, yüksek kalite ve hassasiyete sahip Arap usturlablarına benzemeleri amacıyla uydurma Arapça yazılar 20 B+ İLKBAHAR