Selda GÜREL 1 THE ATTEMPT OF RE-READING HASAN AKAY S TIME MARBLING POEM IN THE CONTEXT OF SUFISM

Transkript

1 HASAN AKAY IN ZAMAN EBRÛSU ŞĐĐRĐNĐ TASAVVUFÎ BAĞLAMDA YENĐDEN OKUMA DENEMESĐ Öz Selda GÜREL 1 Modern Edebiyat ve sanat anlayışına olduğu kadar, Klâsik Edebiyat ve sanat anlayışına, Tasavvuf Edebiyatı nın anlam ve kavram dünyasına hâkim şairler arasında yer alan Hasan Akay, ebrû felsefesini ve biçimlerini, hayata ve tabiata bakış tarzını, söz üzerinden dile getiren Ebrû Şiirleri kitabıyla kendine özgü yeni bir anlam dünyası oluşturmuştur. Hasan Akay ın hususi bir maksat ve hassasiyetle söz evreninden özel bir teknikle çektiği ebrûları içinde, Zaman Ebrûsu nun özel bir yeri vardır. Zaman Ebrûsu şiirinde farklı bir zaman tasavvuru işlenmektedir. Bu şiirde kendini kuvvetle hissettiren, tasavvufî irfan ve bakış açısı, şiirin tasavvufî bağlamda okunmasına imkân vermektedir. O yüzden bu yazıda, Akay ın Zaman Ebrûsu, tasavvufî bağlamda yeniden okumaya çalışılacaktır. Bu okumanın amacı, şairin yüreğine tabiattan, kozmik âlemden ve mistik alandan aks eden ve şiir halinde gözüken sözlerin, okuyucuları, ebrû gibi sırlı bir sanatın büyük teknesinde, nasıl bir zamansızlık veya sonsuzluk yolculuğuna çıkardığını tespit etmektir. Anahtar Kelimeler: Şiir, Ebrû, Tasavvuf, Zaman, Yolculuk. THE ATTEMPT OF RE-READING HASAN AKAY S TIME MARBLING POEM IN THE CONTEXT OF SUFISM Abstract Hasan Akay, who is among the poets that have the understanding of classical literature, classical art, and meanings and concepts in the sufism literature as well as the one of contemporary literature and art, created a new, unique world of meaning with his book, Poems of the Art of Marbling (Ebru Şiirleri), which tells the philosophy and forms of the art of marbling and his style of looking to life and nature. Time Marbling has a special place among the marblings which Hasan Akay drew from the universe of words by a special technique. In the poem, Time Marbling, a different imagination is processed. It s strongly felt in this poem that sufism wisdom and perspective allows the poem to be read in a sufism context. Therefore in this article, it will be attempted to re-read Akay s Time Marbling in the sufism context. The purpose of this reading is to identify how the words that are reflected from nature, cosmic universe, and mystical space into poet s heart and appear in a poem form, takes readers to a journey of timelessness or eternity in the great vessel of such a mysterious art like marbling. Keywords: Poem, Marbling, Sufism, Time, Journey. 1. GĐRĐŞ Her sanat eseri, sanat eseri olmasının ötesinde, derin anlamlara açılan bir yapı oluşturur. O, sadece sanatkârın ve döneminin değil, kendi varlığının da sınırlarını aşan, genel anlamda insanın özel anlamda bireyin özünden derin izler taşıyan; ruh katmanlarında dolaşan ve varoluş sebebini, kokusunu, rengini ve ötesini oradan alan, bu özün yansıttıklarıyla ezele ve ebede uzanan sırlı bir yolculuğun esrarlı bir unsurudur. Öze yaklaşabilmek, derin katmanlarda gizlenen izleri doğru okumakla mümkündür. O yüzden, sanatkârına olduğu kadar, eserin kendisine ve sezdirdiklerine de bu hassasiyetle yaklaşmak gerekir. Hasan Akay ın Gökkuşağı Alnım, Ay Dervişleri ve Savaş Görmüş Çocukların Şiiri eserlerinden sonra dördüncü şiir kitabı olan Ebrû Şiirleri, şairin, sanat anlayışını şekillendiren 1 Arş. Gör. Dr., Sakarya Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, ssavas@sakarya.edu.tr 549

2 biyografisinden derin izler taşır. Şair Akay, aynı zamanda ciddi bir edebiyat eleştirmeni, Yeni Edebiyat Profesörlüğü yapan bir akademisyen ve deneme yazarıdır. Modern Edebiyat ve sanat anlayışı ile beraber Klâsik Edebiyat ve sanatın dünyasına, Tasavvuf Edebiyatı nın sanat anlayışına ve kavramlarına hâkim olan Akay ın şiirlerinde tema, bu çok yönlü mecralardan beslenir. Şairin Zaman Ebrûsu şiirinde de, bu çok yönlü mecralara tanık olmakla beraber, kendini kuvvetle hissettiren tasavvufî irfan ve bakış açısı, şiirin tasavvufî açıdan okunmasına imkân verir. 2. ZAMAN EBRÛSU ŞĐĐRĐNĐ YENĐDEN OKUMAK Tekrar başladığı yere dönüyor zaman; Gözlerin hayreti yıkadıkları. Bir ışık gibi, her şeyin içine gireceği bir ışık; Aynalar içinden geçip, yine kendine çıkan Hayretle sorar insan: nedir bu görünen sır? Nedir, bu sürekli değişen ebrû?.. Saydam heceleri yüreği sarsan Yolculuk, nereye doğru?.. Tekrar başladığı yere dönüyor zaman! (Akay, 2001: 115) Ebrû Şiirleri nde yer alan Zaman Ebrûsu şiiri, zaman ile açılmaktadır: Tekrar başladığı yere dönüyor zaman. Tekrar başladığı yere dönüyor sa zaman, o takdirde zamanın bu yolculuğu, nasıl bir yolculuktur? Bu yolculuk taki aynalar, nasıl aynalardır? Đçlerinden geçen ışık nasıl yine kendine çıkmaktadır? Nedir bu görünen sır? Bu yolculuk nereye doğrudur? Şiir midir zamanı aşıp giden, yoksa ebrû mudur? Zaman düşüncesi, onun varlığı, kökeni, gerçekliği ya da gerçeklikten yoksun oluşu ile ilgili görüşler, gerek Felsefe de gerekse Doğu ve Batı Edebiyatı metinlerinde oldukça geniş yer işgal eder. 2 Bununla birlikte konumuz açısından bizi asıl ilgilendiren, onun tasavvufî boyutudur. Zaman, tasavvuf düşüncesinde de önemli bir yere sahiptir. Zamanı bilmek kıymetli bir bilgidir. Ezel ondan öğrenilmektedir: Allah vardı ve Onunla beraber başka bir şey yoktu. hadisinde olduğu gibi. Tasavvuf düşüncesine göre, zaman bilgisi, ricâlden (adamlar) sadece (teklerin) bildiği bir ilimdir. Söz konusu ilim ilk Dehr ve Dehirlerin Dehri diye ifade edildiği gibi, zaman da bu ezelden var olmuştur. Bunun sayesinde Allah ed-dehr diye isimlendirildi. Allah ın böyle isimlendirilmesi, Dehr e sövmeyiniz, çünkü Allah Dehr dir anlamındaki hadiste geçer. (Demirli, 2009: 22) Burada bahsedilen zaman anlayışı, elbette insan idrakinin sınırları ve tanımlamaları içinde kalan bir zaman anlayışı değildir. Đnsan için zaman, geçmiş, şimdi ve gelecek ten 2 Bu konu ile ilgili geniş bilgi için bkz. Mehmet Dağ, Đslâm Felsefesinde Aristocu Zaman Görüşü, Şahin Uçar, Đnsan, Varlık ve Zaman, Đslâm Araştırmaları Dergisi, S.6, s , 2001; Ahmet E. Uysal, Bazı Eski Edebiyatlarda Zaman Telakkileri, ankara. edu.tr/dergiler/26/1056/12762.pdf; Uysal, Ahmet E, Edebiyat Açısından Doğu ve Batı Mistisizminde Zaman Düşüncesi, 550

3 oluşan bir tanımlama olduğunda, bu anlamdaki zamanı görünür kılan, ona anlam veren, insandır. Ezeliyetin ve ebediyetin tek sahibi olan Tanrı için, bu anlamda bir zaman söz konusu olamaz. Bu bağlamda ancak zamansızlık anlamına gelen mutlak zamandan söz edilebilir ki, tasavvuf ilmi, böyle mutlak bir zamanı an-ı dâim olarak adlandırmıştır. 3 Bu bağlamda Zaman Ebrûsu şiirinin zaman ile açılması ve zamanın tekrar başladığı yere dönüyor olması, dikkat çekici ve anlamlı bir kullanımdır. Şair, daha ilk mısraından itibaren, şiiri ile, zamandan zaman ötesine uzanan, uzanmak isteyen bir yolculuğa çıktığı sırrını aşikâr etmiş gibidir. Bu noktada şiirin ebrû ile birlikteliği, sıra dışı bir yaklaşımdır ve ciddi bir önem arz etmektedir. Ebrû ustası, gönlüne düşen aşkı, gül dalının küçücük bir dokunuşuyla suya bırakır. Ondan sonrası kaderin hükmündendir. Ebrûnun sonsuzluğa yolculuğu başlamıştır. Ebrû sanatında olduğu gibi, şiir sanatında da, sonuca tesir eden takdîrî -bilinmeyen- bir taraf vardır. Ebrû ustası, gül dalından yapılmış bir fırça ile boya damlalarını ebrû teknesi içindeki sıvının üzerine serper. Bu noktada bilinmeyen bir dili konuşur gibidir. Ne olduğunu kendisi de tam olarak bilemediği için, Ne çıkacak bakalım! der ve ebrûnun oluşumu ânındaki safhaları hem görsel olarak, hem de hayâlen yaşar. Ortaya çıkan şey, bitmiş ve kâğıda çekilmiş haldeki ebrû, sınırsız değişimler içinde yakalanan bir ân ın dondurulmuş - ama zihindeki oluşum süreci hayalen devam eden- şeklidir: Bu noktadan sonra ebrûzenin elinden artık hiçbir şey gelmez. Kelimelerini, hayal gücünü, iç dünyasındaki değerleri ve gördüğü öz gerçeği -sanal değil, gerçek gerçeği- söz teknesine aktaran şair için de, benzer bir durum söz konusudur. (Akay, 2006: 45,46) Bununla birlikte, sanat, Đlâhî olanın bir tecellisi hükmünde kabul edildiğinden, ebrûzen gibi şair de ancak bir aracıdır. Her ne kadar, kelimeleri mısralara gönlünden düşüyor olsa da, gönle düşen aşk, ancak tek bir hakikat tendir. Öyleyse her yaratılan gibi; ebrû da, şiir de, hattâ onların nezdinde şair de, sonludan sonsuz olan a, zamandan zamansızlığa ulaşmaya çalışacaktır. Bu aynı zamanda, sonlu zaman ve mekân içerisindekinin, sonsuz olan a özlemi, hasreti ve yolculuğudur da Şair âdeta, Đlâhî olandan yüreğine, oradan da şiirine aks eden kelimelerini, ebrû gibi sırlı bir sanatın teknesinde bir sonsuzluk yolculuğuna çıkarmıştır. Bunun, tasavvuftaki yolculuk kavramı üzerinden yorumlanması mümkündür. 4 Tekrar başladığı yere dönüyor zaman; Gözlerin hayreti yıkadıkları. (Akay, 2001: 115) Hayret; tasavvufî bir kavram olarak düşünüldüğünde, kalbe gelen bir tecelli sebebiyle sâlikin -yâni yolcunun- düşünemez ve muhakeme edemez hale gelmesi. (Uludağ, 2001: 162) dir. Bu âdeta ebrûzenin, gönlünden suya; şairin, gönlünden mısralara akseden sanatı karşısında; o sanatı gönlüne aksettireni, yani o sanatın hakiki Yaratıcısını ve O na olan aşkını duyumsayıp, elest bezmi mestliğine dönmesi gibidir. Ki aşk, zaten bakışı değiştirmekte; görüleni kendi öz rengine boyamaktadır. (Akay, 2006: 54) 3 Bu konu ile ilgili geniş bilgi için bkz. Abdürrezzak Kâşânî, Tasavvuf Sözlüğü, çev. Dr. Ekrem Demirli, Đz Yayıncılık, Đstanbul, 2004; Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yayınları, Ankara, 1997; Osman Nuri Küçük, Zaman Düşüncesinin Tasavvufî Açılımı, Tasavvuf Akademi, S.9, s , 2002; Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, Đstanbul, 2002; Süleyman Uludağ, Tasavvufun Dili 2- Mânevî Haller, Mavi Yayıncılık, Đstanbul Meselâ, bu yolculuk, Gazzâlî nin seyahat kavramı bağlamında da yorumlanabilir. Nitekim Akay, bir yazısında, metinlerin Gazzâlî nin yorum yöntemine göre anlamlandırılabileceğini ifade etmektedir (Bkz. H.Akay, Anlam ve Yorum Üzerine Rast-Gele Düşünceler 1-2-3, Karabatak, Sayı: 15, 16, 17, 2014.) 551

4 Bir ışık gibi, her şeyin içine gireceği bir ışık; Aynalar içinden geçip, yine kendine çıkan (Akay, 2001: 115) Tasavvufta şöyle geçer: Nur: I. Işık, şule. II. tas. a. Allah. Allah semaların ve yeryüzünün nurudur. (Nur Suresi, 35) b. Allah ın isimlerinden biri; Allah ın zahir ismiyle tecelli etmesi, yani tüm eşyanın suretlerinde kendini gösteren ilahi varlık. (Uludağ, 2001: 277). Hakk a nazaran bütün kâinat ayna mesabesindedir. (Uludağ, 2001: 58) Öyleyse pek tabii, sanatkârın aynasından geçip; tüm kâinatta olduğu gibi, ebrûda ve şiirde de tecelli eden her şeyin içine gireceği ve yine kendine çıkan aynı Işık olacaktır. Hayretle sorar insan: nedir bu görünen sır? Nedir, bu sürekli değişen ebrû?.. (Akay, 2001: 115) Renkler suya düşmüş, sanatkârın suya cüz î dokunuşu, Küllî olanın muazzamlığına erişmiş, artık sanatkârın kalbine ilham edilen sır, motiflerde görünür olmuştur. Elbette görebilen gözler için; bu güzellik karşısında hayrete düşmekten ve hayran olmaktan, başka yol kalmayacaktır. Hayranlık ve hayret, dünya ile ilginin kesildiği, zaman ve mekânın farkında olunmadığı hâldir. (Güler, 2004: 14). Bu noktada şair, ebrûnun nezdinde, şiirini de zamanın ve mekânın kaydından kurtarmakta; âdeta, kelimeleriyle zamandan zamansızlığa doğru uzanmaktadır. Yola çıkan, artık hiçbir zaman yolun başındaki gibi olmayacak, attığı her bir adımda sürekli değişecektir. Bu ebrû için de böyledir, ebrûzen için de Şiir için de böyledir, şair için de Hayat için de böyledir, insan için de Saydam heceleri yüreği sarsan Yolculuk, nereye doğru?.. (Akay, 2001: 115) M. Nur Doğan: Edebiyat aslında bir yolculuktur. ( ) Mutlak Yaratıcının, ruhundan (sıfatlarından) kendine üflediği bir nefes ile söze düzen veren ve kendi çapında bir yaratıcılık örneği gösteren şairin gönül meclisinde başlayıp, mananın gül bahçesi olan şiir kitaplarının sayfalarında yahut kalbimizin kapısı görünümündeki kulaklarımızda biten bir tatlı yolculuk... (Doğan, 2011: ) der. Salt, metin söz konusu olduğunda, bu tanım yerinde ve çok doğru bir tanımdır. Fakat şairin, Zaman Ebrûsu şiirinde, ebrûnun ve kelimelerinin nezdinde çıktığı yolculuk, zamandan zamansızlığa, sonlu olandan sonsuz a uzanmak istediği bir yolculuktur. Öyleyse şair, elbette, artık metnin cennetine değil, fakat hakikat ine talip olacaktır. Bu bağlamda Tekrar başladığı yere dönüyor-ken- zaman, şiirin de başladığı yere dönüşü, anlamlı bir son(suzluk) dur. Tekrar başladığı yere dönüyor zaman! (Akay, 2001: 115) Bu dönüşün sırrının ve ileyhi türcaûn (Dönüş O nadır.) telmihinde olduğu söylenebilir. Zaman Ebrûsu şiirinde fark edilmesi gereken bir ayrıntı da, şiirde dile getirilen zaman üzerinde, bu dönüşün gölgesinin görülmekte olduğudur. 552

5 3. SONUÇ Hasan Akay a göre; Şiir bir söz sanatı olmakla birlikte, bir davranış, bir tavır alış olarak, hattâ insanı kurtaran bir şey olarak da kabul edilmektedir. Ancak bu kurtuluş, hayatın dışına çıkarak değil, içine girerek, derûnî veya bâtınî bir seyirle gerçekleştirilmelidir. O, hayatın dışına atan bir esrar değildir. Günlük olanda yeni gerçeği, öte gerçeği ve gerçekliği aramayı, görmeyi, göstermeyi temin eden bir değerdir. (Akay, 2006: 50,51) Bu noktada denilebilir ki; şair Zaman Ebrûsu şiirinde de, kelimeleriyle, kelimelerin ötesine uzanmaya; öte gerçeği ve gerçekliği aramayı, görmeyi ve -görebilen gözler için- göstermeyi temin etmeye çalışmıştır. Bu öte gerçeklik, şiir boyunca tasavvufî bir zeminde ilerlemiş, sonludan sonsuz olan a uzanmak istenilen bir yolculuk şeklinde zuhur etmiştir. Sonuç olarak şair; şiir boyunca kendini kuvvetle hissettiren tasavvufî irfan ve bakış açısının hâkimiyetinde; yüreğine tabiattan, kozmik âlemden ve mistik alandan aks eden ve şiir halinde gözüken sözleriyle, okuyucuları, ebrû gibi sırlı bir sanatın büyük teknesinde, zamandan zamansızlığa, sonlu olandan sonsuz a uzanmak istediği bir zamansızlık veya sonsuzluk yolculuğuna çıkarmıştır. Bu yolculuk aynı zamanda şairin ve şiirin de yolculuğudur ve süreklilik arz etmektedir. Varılan veya dönüp varılan yerin başlangıç olması ise, bu dönüşün sırrının ve ileyhi türcaûn (Dönüş O nadır.) telmihinde olduğunu göstermektedir. KAYNAKÇA AKAY, H. Ebru Şiirleri, Đyiadam Yayıncılık, Đstanbul, AKAY, H. Anlam ve Yorum Üzerine Rast-Gele Düşünceler 1-2-3, Karabatak, S. 15, 16, 17. (2014). AKAY, H. Şiir Alâmetleri, 3F Yayınevi, Đstanbul, ABDÜRREZZAK KÂŞÂNî, Tasavvuf Sözlüğü, çev. Dr. Ekrem Demirli, Đz Yayıncılık, Đstanbul CEBECĐOĞLU, E. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yayınları, Ankara DEMĐRLĐ, E. Đslam Metafiziğinde Tanrı ve Đnsan, Kabalcı Yayınevi, Đstanbul DOĞAN, M. N. Yol ve Yolcu Metaforu Bağlamında Klasik Şiiri Anlamak, Gazi Türkiyat, S.8, (2011), s GÜLER, Z. Şeyh Galib Divanında Ayna Sembolü, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c.14, S.1, (2004), s KÜÇÜK, O. N. Zaman Düşüncesinin Tasavvufî Açılımı, Tasavvuf Akademi, S.9, (2002), s UÇAR, Ş. Đnsan, Varlık ve Zaman, Đslâm Araştırmaları Dergisi, S.6, (2001), s.137- ULUDAĞ, S. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, Đstanbul ULUDAĞ, S. Tasavvufun Dili 2 - Mânevî Haller, Mavi Yayıncılık, Đstanbul

6 ĐNTERNET KAYNAKLARI DAĞ, M. Đslâm Felsefesinde Aristocu Zaman Görüşü, dergiler/37/748/9562.pdf UYSAL, A. E, Bazı Eski Edebiyatlarda Zaman Telakkileri, dergiler/26/1056/12762.pdf UYSAL, A. E, Edebiyat Açısından Doğu ve Batı Mistisizminde Zaman Düşüncesi, 554