Değerlenen Amerikan dolarına Rağmen Türk ġirketlerinin YurtdıĢı Yatırımları Artmaya Devam Ediyor

Transkript

1 Değerlenen Amerikan dolarına Rağmen Türk ġirketlerinin YurtdıĢı Yatırımları Artmaya Devam Ediyor Rapor Tarihi: 24 Mart 2014 Ġstanbul ve New York, 24 Mart 2014 Merkezi İstanbul Türkiye de olan Kadir Has Üniversitesi (KHÜ) ve Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) ile New York taki Columbia Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve The Earth Institute un ortak bir girişimi olan Vale Columbia Sürdürülebilir Uluslararası Yatırım Merkezi (VCC) bugün Türk çokuluslu şirketlerine ilişkin üçüncü araştırma sonuçlarını açıklayacak yılında yapılan araştırma, gelişmekte olan pazarlardan çıkan çokuluslu şirketlerin hızlı küresel büyümelerine ilişkin uzun soluklu bir çalışmanın bir parçasıdır ve toplanan veriler 2010 ile 2012 yılları arasını kapsamaktadır. Önemli BaĢlıklar 2012 yılında en büyük 29 Türk çokuluslu şirketinin toplam yabancı varlığı 36,7 milyar Amerikan doları (Tablo 1), yurtdışı satışları 23,4 milyar Amerikan doları ve istihdam ettikleri yurtdışı işgücü kişiye ulaşmıştır. İlk en büyük beş şirket toplam piyasanın %58 ini diğer bir deyişle 21,4 milyar Amerikan dolarını kontrol etmektedir. En büyük on şirket ise toplam yabancı varlığın %70 inden biraz daha fazlasını (toplam 26,4 milyar Amerikan dolarını) kontrol etmektedir. Bu on şirketin beşi holdingdir 2 ; diğer beşi ise altyapı, cam, petrol ve doğal gaz, gıda ve içecek ile enerji sektörlerinde faaliyet göstermektedir. 29 çokuluslu şirketin on dokuzu Borsa İstanbul a kote olup iki tanesi de yabancı borsalara kotedir. Yurtdışında 426 iştiraki olan bu yirmi dokuz çokuluslu şirketin iştiraklerinin 326 sı Avrupa ve Orta Asya da, 53 ü Ortadoğu ve Afrika da, 31 i Doğu Asya, Güney Asya ve Kalkınmış Asya- Pasifik te 3 ve 16 sı ise Kuzey ve Güney Amerika da faaliyet göstermektedir de yayınlanan en son rapordan bu yana 100 milyon Amerikan dolarından daha fazla yatırım yapan Türk çokuluslu şirket sayısı 19 dan 29 a yükselmiştir. En son raporun en büyük 19 şirketiyle bu raporun en büyük 19 şirketi karşılaştırıldığında, yabancı özvarlıklar, toplam varlıklar, toplam istihdam ve faaliyet gösterilen ülke sayısında artış olduğu görülmektedir. Ancak aynı karşılaştırma yurtdışı satış hacmi, yabancı istihdamı, TNI (çokulusluluk endeksi) ve yabancı iştirak sayısı açısından görece düşüş olduğunu göstermektedir (Ek 1, Tablo 8). 1 Araştırma, KHÜ den Sedat Aybar ve Utku Ören ve DEİK ten Barış Sazak tarafından yürütüldü. 2 Türkiye deki holdingler (konglomerat) Güney Kore deki chaebol, Japonya daki keiretsu ya da Şili deki grupos benzeri aile şirketleridir. Seçilen büyük şirketlerin ana faaliyet alanları Tablo 2 de belirtilmiştir. 3 Kalkınmış Asya-Pasifik ülkeleri Japonya, Avustralya ve Yeni Zelanda dır. 1

2 Bir önceki araştırmaya ek olarak, EMGP araştırma yönteminin yabancı varlıklara asgari 100 milyon Amerikan doları yatırım yapma koşulu doğrultusunda, on yeni çokuluslu şirket daha araştırmaya dahil edildi. Bu şirketler; Anadolu Grubu (holding), Yıldırım Holding (holding), Gübretaş 4 (gübre), Kürüm Holding (demir çelik), Evyap (tüketici ürünleri), Türk Havayolları (havayolu), Türk Telekom (iletişim), Hayat Holding (holding), Ekol Lojistik (lojistik) ve Teklas dır (otomotiv). Tablo 1. Türkiye: Yabancı Varlıklarına Göre En Büyük 5 29 Finansal Olmayan 6 Çokuluslu ġirket, 2012 (Milyon Amerikan doları) 7 Sıra ġirket Adı Sektör Yabancı Varlıklar 1 TPAO 8 Petrol ve doğal gaz 4,872 2 Anadolu Grubu Holding 4,443 3 Enka İnşaat Altyapı ve Gayrimenkul 3,779 4 Koç Holding Holding 3,333 5 Doğuş Grubu Holding 3,104 6 Yıldırım Holding Holding 1,867 7 Şişecam A.Ş. Cam 1,368 8 Yıldız Holding Gıda ve İçecek 1,277 9 Tekfen Holding Holding 1, Zorlu Enerji Grubu Enerji 1, TAV Holding Holding 1, Turkcell İletişim 1, Borusan Holding Holding Sabancı Holding Holding Çalık Holding Holding Hayat Holding Holding Gübre Fabrikaları T.A.Ş. 5 Bu listedeki şirketler ülke içindeki büyüklüklerine göre sıralanmamış olup, Türkiye den yurtdışına yatırım yapan en büyük yatırımcılardır. 6 Emerging Market Global Players (EMGP) projesinin yöntemi nedeniyle finans şirketleri bu sıralamaya dahil edilmemiştir. 7 Kullanılan döviz kuru, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından 2012 yılı için verilen ortalama Amerikan doları /TL döviz kurudur 1 Amerikan doları = 1,8004 TL 8 Türk Petrolleri Anonim Ortaklığı 2

3 17 Gübretaş Gübre Alarko Grubu Holding Orhan Holding Holding Doğan Holding Holding Türk Telekom İletişim Türk Havayolları Havayolu Ekol Lojistik Lojistik Eczacıbaşı Holding Holding Kürüm Holding Demir Çelik Teklas Otomotiv Çelebi Holding Holding Eroğlu Holding Tekstil Evyap Tüketici Ürünleri 98 Toplam 36,766 Kaynak: KHÜ DEİK VCC Türk Çokuluslu Şirketleri araştırması, 2012; konsolide şirket raporları ve web siteleri. Ġlk 29 ġirketin Profili YurtdıĢına Yatırımda BaĢı Çekenler Türk çokuluslu şirketlerini yıllar içinde yurtdışına yatırım yapmaya teşvik eden çeşitli nedenler arasında teknoloji ve marka satın alma, maliyetleri düşürme, doğal kaynaklara erişim ve Asya ve Afrika da artan talebi karşılama gibi çeşitli nedenler sayılabilir. Ankete katılanların yüzde yetmiş beşi yeni pazarların ve pazar çeşitlendirmenin yatırım kararlarında etkili olduğunu belirtmiştir. Çokuluslu şirketler ayrıca yurtdışına doğrudan yatırımı risk yönetim sistemlerinin ve kârın sürdürülebilirliğinin bir parçası olarak gördüklerini ifade etmiştir. Ankete katılanların yüzde altmışından fazlası sürdürülebilir büyümeyi yatırım kararlarında bir etken olarak gördüklerini, yüzde ellisi yurtdışına yatırımı risk yönetme yöntemi olarak gördüklerini ve yaklaşık yüzde kırkı da doğal kaynaklara erişimin ve maliyetleri düşürmenin yurtdışına yatırım kararlarında önemli etkenler olduklarını belirtmiştir. Türkiye nin makroekonomik performansının da Türk şirketlerinin yurtdışına doğrudan yatırımlarına önemli katkısı oldu. Türkiye ekonomisi 2008 yılında küresel çapta yaşanan gerilemenin ilk baştaki olumsuz etkilerine rağmen, birçok ülkeye nazaran, görece daha az 3

4 etkilendi. O zamanda beri güçlü iç talep, tüketici kredilerindeki artış, güçlü Türk Lirası, düşük enflasyon oranları ve daha ucuz yatırım kredisi Türk çokuluslu şirketlerine yurtdışına yönelim için oldukça sağlam bir temel oluşturdu. Bu yüzden Türk çokuluslu şirketleri Avrupa ve Ortadoğu-Kuzey Afrika bölgesindeki komşu ülkelerde yaşanan krizin zararlı sonuçlarından doğan fırsatları değerlendirmek açısından iyi konumdaydılar. Türk şirketlerinin yurtdışına yaptıkları yatırımlar ağırlıklı olarak Yunanistan, İtalya ve Hırvatistan daki marinaların satın alınması gibi zorluk yaşayan firmaların azalan varlık değerlerinden faydalanmak için bu bölgelere yöneldi. Türk çokuluslu şirketleri, Afrika ve ötesinde yeni büyükelçilikler açma, Türk Havayolları nın uçtuğu nokta sayısını artırma, ticaret ve yatırım ofisleri açma, TİKA nın faaliyetlerini genişletme gibi devletin resmi açılım politikasından da faydalandı. Bu bağlamda, TİKA nın resmi kalkınma desteği son iki yılda %150 den fazla arttı ve 2012 yılında 2,5 milyar Amerikan dolarına ulaştı. YurtdıĢındaki ĠĢtiraklerin Coğrafi Dağılımı Bu raporda adı geçen Türk çokuluslu şirketlerinin, yurtdışında 426 iştiraklerinin olduğu belirlenmiştir. İştirak sayısı açısından, 14 ülkede 64 iştirak ile başı çeken Doğan Holding in peşinden 18 ülkede 50 iştirak ile Doğuş Holding ve 9 ülkede 42 iştirak ile Enka İnşaat gelmektedir (Ek 1, Tablo 2). Bu 426 yurtdışı iştirak, Bölgesellik Endeksi ne göre (Ek 1, Tablo 2) gösterildi; yurtdışı iştiraklerinin dağılımında da (Ek 1, Şekil 1) görülebileceği gibi %77 si Avrupa ve Orta Asya da, %12 si de Ortadoğu ve Afrika da yoğunlaştı. Başta bu ankete dahil olan yeni şirketler olmak üzere, Türk çokuluslu şirketlerinin Avrupa ve Orta Asya daki iştiraklerinin sayısı 326 dır (bir önceki raporda bu rakam 277 idi) ancak Ortadoğu ve Afrika daki iştirak sayısı da 53 tür (bir önceki raporda bu rakam 69 du). Asya Pasifik bölgesinde yurtdışı iştiraklerin sayısı 31, Kuzey ve Latin Amerika da ise 16 dır (Ek 1, Tablo 2). 4

5 Tablo 2. Türkiye: Listeye giren holdinglerin ana faaliyet sektörleri, 2012 Holding Anadolu Grubu Koç Holding Doğuş Grubu Yıldırım Holding Tekfen Holding TAV Holding Borusan Holding Sabancı Holding Çalık Holding Alarko Grubu Orhan Holding Doğan Holding Eczacıbaşı Holding Çelebi Holding Hayat Holding Ana Sektörler Gıda ve içecek, otomotiv, finans, kırtasiye, perakende, bilgi teknolojisi, emlak, turizm, sağlık ve dinlenme Enerji, otomotiv, dayanıklı tüketici malları, finans, madencilik, elektronik, eğitim, turizm, gıda ve içecek hizmetleri Tekstil, enerji, inşaat, finans, lojistik, medya, perakende, bilgi teknolojisi, otomobil ticareti, sağlık, eğlence Madencilik, enerji, gayrimenkul, kimyasallar, lojistik, inşaat İnşaat, tarım endüstrisi, gayrimenkul geliştirme, bankacılık, yatırım ve sigorta İnşaat, güvenlik hizmetleri, depoculuk hizmetleri, gıda ve içecek hizmetleri Çelik, enerji, lojistik, telekomünikasyon Finans, enerji, perakende, çimento, otomobil parçaları, lastik ve lastik güçlendirme malzemeleri, bilgi teknolojisi İnşaat, enerji, tekstil, finans, telekomünikasyon, medya, madencilik İmalat, ticaret, mühendislik, müteahhitlik, turizm, arazi geliştirme, inşaat ve enerji Otomobil parçaları, tekstil, inşaat, turizm, sigorta Medya, enerji, inşaat, tarım, perakende, finans, gayrimenkul İnşaat ürünleri, sağlık, tüketici ürünleri, finans, bilgi teknolojisi, kaynak teknolojisi, gayrimenkul, perakende Lojistik, gıda, turizm, güvenlik, mali hizmetler Kimyasallar, ahşap, enerji, su ulaşımı, inşaat Çokulusluluk Endeksi (TNI) Çokuluslşuluk endeksi (TNI), aşağıdaki üç oranın ortalaması alınarak hesaplanır: yabancı varlıkların toplam varlıklara, yurtdışı satışların toplam satışa ve toplam çalışan sayısının yabancı çalışan sayısına oranı. En yüksek TNI ye sahip şirket % 63,5 ile Tekfen Holding dir (Ek 1, Tablo 1), Türk Telekom ise % 2,6 ile en düşüktür. En büyük beş çokuluslu şirketin ortalama TNI si % 54, en büyük on şirketinki % 49 ve genel ortalama da % 31 dir, bu son rakam bir önceki rapordan % 2 daha düşüktür. ġirket Statüsü Yirmi dokuz çokuluslu şirketin onu hiçbir borsaya kote değildir. Diğer on dokuz şirket Borsa İstanbul a (BIST) kotedir. Bunlardan ikisi, Doğan Holding ve Turkcell, sırasıyla Londra Borsası na ve New York Borsası na kotedir (Ek 1, Tablo 3). ġirket merkezlerinin yeri, resmi dili, cinsiyet dağılımı ve yönetim yapısı 5

6 Listede adı geçen 29 çokuluslu şirketin 26 sının merkezi İstanbul da olup biri Ankara da (TPAO), biri Bursa da (Orhan Holding) ve biri de (Teklas) Kocaeli dedir (Ek 1, Şekil 2). Bu çokuluslu şirketlerin tümünde resmi dil Türkçedir. Enka İnşaat, Eczacıbaşı Holding ve Hayat Holding resmi dil olarak İngilizceyi de kullanmaktadır. 29 şirketin tamamının CEO ları Türk tür. Sadece iki CEO kadındır. 29 çokuluslu şirketin toplam yönetim kurulu üyesi sayısı 256 dır. Ortalama yönetim kurulu üyesi sayısı 9 olup en büyüğü 32 üyeyle Sabancı, en küçüğü ise 3 üyeyle Yıldırım Holding dir. 256 yönetim kurulu üyesinin sadece 18 i Türk değildir. Türk olmayan yönetim kurulu üyesi sayısı en yüksek olan şirket Turkcell dir, Turkcell in 7 yönetim kurulu üyesinin 4 ü yabancıdır. Kadın yönetim kurulu üyesi sayısı 36 dır. En yüksek kadın sayısı 9 yönetim kurulu üyesinin 5 inin kadın olduğu Doğan Holding dir (Ek 1, Şekil 3). BaĢlıca Sektörler Listedeki şirketler on üç alanda faaliyet göstermektedir. Holdingler tek bir şirket sayıldığında, toplam yabancı varlıkların %56 sına sahip oldukları için listede yabancı varlıklar açısından birinci sıradalar. Petrol ve doğal gaz sektörü toplam varlıkların % 13 üyle ikinci sırada olup üçüncü sırada %10 la altyapı gelmektedir (Ek 1, Şekil 4). On beş firmayla birlikte sayı olarak da başı çeken holdingler listede ilk kategori olarak sırada yer almaktadır. Diğer şirketlerin faaliyet gösterdiği sektörler petrol ve doğal gaz, cam, enerji, gıda ve içecek, iletişim, gübre, havayolu, lojistik, demir çelik, otomotiv, tüketici ürünleri ve tekstildir (Ek 1, Tablo 6). Holdingler Türk şirketlerinin yurtdışına yaptıkları 35 milyar Amerikan dolarını aşkın yatırımın büyük çoğunluğunun holdingler tarafından gerçekleştirildiği tesbit edilmiştir. Başlıca faaliyet sektörlerinin listesi yukarıda Tablo 2 de verilmiştir yılındaki ekonomik gerilemeye karşın, Türk holdingleri elektrik ekipmanı, elektronik, dayanıklı tüketim malları, otomotiv ve diğer sektörlerde daha düşük fiyatlarla pazar paylarını arttırmaya devam ettiler. Türk lirasını Amerikan doları ve Avro karşısında aşırı değerli tutma politikası üretimdeki ara ürünlerin ithalat maliyetlerini düşürerek bu şirketlerin rekabet güçlerine katkıda bulundu. Her iki etken de büyük şirketlerin satış ve kârlarını olumlu yönde etkiledi. Bazı holdingler Avrupa ekonomilerinde ve diğerlerinde değeri düşen varlık fiyatlarından faydalanmaya odaklandılar. Örnek olarak Doğuş Grubu ve Koç Holding in Yunanistan ve Hırvatistan da satın aldıkları marinalar verilebilir. Koç Holding ayrıca Güney Afrikalı Defy ve iştiraklerini satın alarak dayanıklı tüketim malları işini Sahara altı Afrika ya doğru genişletti. Yıldırım Holding de ulaşım devi Fransız CMA CGM SA nın hisselerinin %30 unu satın aldı. 6

7 Holdingler Afrika ya, Ortadoğu ya ve Balkanlara açılarak siyasi risk alıyorlar. Bu tür risklere karşı önlem amacıyla siyasi risk sigortasına gerekli görüldüğü durumlarda gittikçe daha fazla başvurulmaktadır. Türk holdingleri ayrıca ticari marka tescili gibi yasal önlemler alarak ve ev sahibi ülkenin siyasi ve ekonomik durumu hakkında daha fazla bilgi edinerek ticari çıkarlarını korumaya ve daha da ileriye taşımaya çalışıyorlar. Hizmetler Hizmetler sektöründe Türk şirketlerinin yurtdışı yatırım stoğu 7 milyar Amerikan Dolarından fazladır. Bu rakamın yarısından fazlası Enka İnşaat tarafından gerçekleştirildi ve bu durum Türk inşaat şirketlerinin yurtdışında sergiledikleri istikrarlı büyüme performansıyla da tutarlıdır 9. Sayısı gittikçe artan projelere ev sahipliği yapan Türki Cumhuriyetler, Türk inşaat şirketleri için lokomotif güç niteliğindedir. Ayrıca Arap Baharı Türk inşaat şirketleri açısından Libya yı ve diğer geleneksel pazarları etkilemiş olsa da, buralardaki Türk firmaları çalkantılı zamanlara da dirençli olduklarını gösterdiler ve faaliyetlerine devam ettiler. Hizmet sektöründe faaliyet gösteren diğer Türk çokuluslu şirketleri Turkcell, Türk Telekom, Ekol Lojistik ve Türk Havayolları dır. İletişim sektöründe Balkanlar a odaklanarak büyümeye devam eden Turkcell ve Türk Telekom Ortadoğu ve Kuzey Afrika gibi coğrafyalara da açılıyor. Bu iki şirket, GSM den mobil ve hızlı internet hizmetlerine kadar çeşitli hizmetler sunmanın yanı sıra, sınırlı da olsa teknoloji hizmetleri de sunuyor. Ekol Lojistik, Avrupa yla artan ticaret ilişkilerinden doğan fırsatları değerlendiriyor. Etkin tedarik zinciri yönetimi ve nispeten düşük işgücü maliyetleri Ekol un yurtdışına yaptığı yatırımları kolaylaştırmaktadır. Son olarak, Türk Havayolları nın küreselleşme stratejisi, Türk firmalarının artan hareketliliğini daha geniş bir coğrafyada takip etmekte ve Türk işadamlarına ve iş kadınlarına dünya genelinde daha fazla uluslararası noktaya doğrudan uçuşlarıyla ciddi destek vermektedir. Petrol, doğal gaz, enerji Küresel ve yerel enerji talebindeki artış, Türk politikacılarını ve şirketlerini bu ihtiyaçları karşılayacak stratejiler geliştirmeye yönlendirmektedir. Bir devlet kurumu olan TPAO, yerel kaynaklar başta olmak üzere Irak, Azerbaycan, Kazakistan ve diğer yerlerdeki sahalardan petrol ve doğal gaz çıkartma, işleme ve dağıtım işleri yapan uluslararası konsorsiyumların üyesidir. TPAO bu ürünleri iletebilmek için de boru hatları inşa etmektedir. 9 Türk Müteahhitler Birliği nin Ocak 2013 raporuna göre, Türk inşaat şirketleri yurtdışındaki projelerden toplam 26,1 milyar Amerikan doları gelir elde etti itibariyle 1972 yılından itibaren 100 den fazla ülkede i aşkın proje tamamlandı. Bu projelerden elde edilen gelir toplam 240 milyar Amerikan dolarıdır. 7

8 Zorlu Enerji Grubu, artan küresel enerji talebi doğrultusunda İsrail de doğal gaz ve Pakistan da yenilenebilir enerji yatırım projelerinde büyümesini sürdürmüştür. Bu iki şirketin sahip olduğu yabancı varlıklar 2012 itibariyle 6 milyar Amerikan dolarıdır. Ġmalat 2012 itibariyle Türk çokuluslu şirketlerinin imalat sektöründeki yabancı varlıkları 4 milyar Amerikan doları olarak gerçekleşmiştir. Şişecam A.Ş. 1,3 milyar Amerikan dolarıyla en büyük, Evyap ise 98 milyon Amerikan dolarıyla listedeki en küçük meblağa sahiptir. Şişecam A.Ş., Gübretaş ve Kürüm Holding başta olmak üzere bazı şirketler doğal kaynaklara erişim için yurtdışına yatırım yaptı. Şirketler pazar arayışı amacıyla da yurtdışına yatırım yaptı. Örneğin, Balkanlar da ve Kuzey Afrika da çelik operasyonları olan Tosyalı Holding ve Kürüm Holding bu bölgelerde önemli çelik tedarikçileri olmayı amaçlıyor. Otomotiv, tüketici ürünleri, gıda, içecek ve tekstil alanında faaliyet gösteren Türk şirketleri maliyeti asgariye indirmek ve pazara rahat erişim amacıyla üretim tesislerini yurtdışına taşımaya devam etti. Otomotiv parçaları üreticisi olan Teklas üretim tesislerini Bulgaristan ve Rusya ya taşırken tüketici ürünleri üreticisi Evyap ve Türkiye nin en büyük denim üreticilerinden biri olan Eroğlu Holding ülkede yaşanan sosyal çalkantılara rağmen Mısır da üretime devam etti. GENEL DEĞERLENDĠRME İlk kez 2005 yılında 1 milyar Amerikan doları seviyesini geçen toplam dış yatırımlar 2013 yılında 40 milyar Amerikan dolar seviyesini geçmiştir. Türk şirketlerinin yurtdışına daha fazla yatırım yapması çeşitli iç ve dış etkenlere dayanıyor. Temel iç etken, Türk şirketlerinin 1980 li yılların başından itibaren ihracat odaklı politika aracılığıyla uluslararası rekabet edebilirliğini geliştirmesidir. Bunun yanı sıra, 2000 li yıllardaki özelleştirme furyası yurt içi doğrudan yabancı yatırımları arttırdı ve Türk şirketlerinin iç pazarda karşılaştıkları rekabeti daha da kızıştırdı. Bunun sonucunda Türk şirketleri yüzlerini yurtdışına dönerek daha kârlı fırsatlar aramak zorunda kaldılar. Yurtdışında ise Sovyetler Birliği nin çöküşü ve bağımsız Türki Cumhuriyetler in doğuşu ve Türkiye nin 1996 yılında Gümrük Birliği ne katılmasıyla ortaya çıkan fırsatlar ve Türk şirketlerinin yurtdışında kâr etme iştahları arttı. Bu gelişmelerin yanı sıra, hükümetin komşu ülkelere yönelik benimsediği sıfır sorun politikası olarak bilinen stratejisi de çokuluslu şirketlerin yurtdışına doğrudan yabancı yatırımlarına yardımcı oldu. Arap Baharı, sosyal rahatsızlıklar ve bölgedeki diğer sosyal ve siyasi gelişmeler söz konusu politikadan beklentileri arttırdı. Ancak bu raporun bulgularının da gösterdiği gibi, özellikle Ortadoğu ve Afrika daki komşu ülkelere Türk şirketlerinin yaptıkları yatırımlar bazı ülkelerde hiç ilerlemedi, bazı ülkelerde ise geriledi. 8

9 Türk çokuluslu şirketleri bu iç ve dış etkenlere savunmacı ve saldırgan stratejiler geliştirerek karşılık verdi. Şirketler ilk başta yurtdışına yaptıkları yatırımları risk yönetim stratejilerinin bir parçası olarak görmeye başladılar. Türk çokuluslu şirketlerinin yurtdışına doğrudan yatırımlarıyla ilgili olarak işlerin yurtdışına transfer edildiğine dair kamuoyunun endişeleri yavaş yavaş ortadan kalktı ve bunun yerini daha olumlu bir küresel vizyon aldı. Yurtdışına doğrudan yatırım artık, ekonomik ilerlemeyle birlikte gelen ekonomik kalkınmanın bir aşaması olan dünyayla ekonomik bütünleşmenin ayrılmaz bir parçası olarak daha fazla kabul görüyor. Türk yönetim kademeleri ilk başta Türk şirketlerinin yurtdışına yatırım yapmaları olgusunu dikkate almamış olsalar da sonradan devletin yurtdışına yatırımı teşvik etmek için ciddi adımlar attığını görüyoruz. Örneğin, yurtdışına yatırım yapan şirketlerin sigorta kapsamına alınması için çalışmalar sürüyor; birçok devlet kurumu ve özel kurum ev sahibi ülkedeki yerel koşullar hakkında bilgi veriyor, holdingler vergiden muaf tutuluyor. Ayrıca Türk markalarının yurtdışında gelişmesini teşvik etmek için Turquality programı başlatıldı. Türkiye yurtdışına yatırımı desteklemek için bir dizi kurumsal reformlar yaptı. En önemli adım olarak vurgulanması gereken 2012 yılında Türk şirketlerinin yurtdışına yatırımlarına yönetmelikler ve verimlilik açısından rehberlik etmek için Ekonomi Bakanlığı bünyesinde Serbest Ticaret Bölgeler, Yurtdışı Yatırımlar ve Hizmetler Genel Müdürlüğü kurulması. Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımları yurtiçine doğrudan yabancı yatırımına göre daha istikrarlı büyüdü. Yurtiçine gelen doğrudan yabancı yatırımlar yılları arasında yurtdışına doğrudan yatırımların artmasına yardımcı oldu (Ek 1, Tablo 5 ve 6). Türk firmalarının yakın geçmişte yurtdışına yönelmeleri artık daha sağlam temel ekonomik ve yönetim ilkelerine dayanıyor. Bir başka deyişle, iç piyasadaki rekabet artık yurtdışına yatırım yapan Türk şirketleri için başlıca itici güç değil. Türk çokuluslu şirketleri yatırımlarını ve coğrafyalarını daha stratejik işletme yönetimi hesaplamaları yaparak belirliyorlar. Gittikçe daha fazla sayıda Türk şirketinin yurtdışına yatırım projelerinin madencilik, enerji ve altyapı sektörlerinde yapıldığına dikkati çekmekte fayda var. Bu durum hammaddelere doğrudan erişmeyi hedefleyen imalat sektörlerinden gelen talepten kaynaklanıyor. Türkiye 2008 yılındaki küresel ekonomik gerilemenin olumsuz etkisinden oldukça hızlı kurtuldu. Türk mallarının yurtdışına satışında ilk başta bir düşüş olsa da, toparlanma kısa zaman zarfında gerçekleşti. Türk çokuluslu şirketleri AB ülkelerindeki satışlarını arttırırken bir yandan da bütçelerini kontrol ederek pazar paylarını yükselttiler. Harcamalarında kesinti yapmak AB bölgesinde uyguladıkları temel strateji oldu. Ayrıca, ürün ve bölgesel çeşitlendirme stratejisini uygulamaya devam ettiler. Arap Baharı yla birlikte Ortadoğu daki rahatsızlıklar Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımlarını, Kuzey Irak ta olduğu gibi, ilk başta olumsuz yönde etkilese de, yurtdışındaki yatırımlar diğer bölgelerde olduğundan daha hızlı arttı. 9

10 Araştırmaya katılan Türk şirketleri halen yurt dışında yaklaşık 116 bin kişi çalıştırmakta olup aşağıda Tablo 3 te de görülebileceği gibi yabancı varlıkları ve satışları 2011 raporu ile karşılaştırıldığında artış gösterdi. Toplamda yurtdışı istihdam oranı %28,5 oranı ile ciddi bir artış sergiledi. Yurtdışı istihdamında ciddi bir artış olsa da, 2009 ile 2014 arasında Türk çokuluslu şirketlerinin yurtiçi istihdamındaki artış, yurtdışındaki istihdamın artışından daha yüksek oldu. Aynı dönemde yabancı varlıkların toplam varlıklara oranı artmadı, hatta %9,7 azaldı. Yurtdışı satışlar toplam satışlarla neredeyse aynı oranda artmasına rağmen, toplam içindeki payları %1 düştü. Genel olarak bakıldığında, Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımları toplam büyüme içinde varlık büyüklüğü açısından payını arttırmaya devam etse de, satış ve istihdam hacimlerinin payının azaldığı görülmektedir. Bu araştırma Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımlarının dış gelişmelere, özellikle de kur dalgalanmalarına karşı daha hassas hale geldiğini de gösteriyor. Daha güçlü bir Amerikan doları Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımlarının getirdiği kazancı nispeten daha zayıf hale getirmektedir. Türkiye nin makroekonomik yönetimi, özellikle de büyük cari açığının yanı sıra, yurt içindeki siyasi rahatsızlıklar da Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımları için yeni bir risk alanı teşkil etmektedir. Bu da, Türk çokuluslu şirketlerinin yurtdışında alternatif yatırım arayışlarına girmelerine ve sermayenin daha hızlı hareket etmesine, kalıcı yatırımlar yerine kısa süreli getiri sağlayan hizmetler, turizm gibi alanlara yönelmelerine yol açabilir. Tablo 3. Türkiye: Araştırma Bulguları Özeti 10 (Milyon Amerikan doları) 10 Bu tablodaki rakamlar ilgili yılın raporunda belirtilmiştir. 10

11 Değişken 2009 (Birinci EMGP Türkiye Raporu) 2011 (İkinci EMGP Türkiye Raporu) Varlıklar 2014 (Üçüncü EMGP Türkiye Raporu) % Değişiklik Yurtdışı Toplam Toplam İçindeki Yüzdesi ,7 31, , , , Satış Yurtdışı Toplam Toplam İçindeki Yüzdesi ,0 14,725 81, , , İstihdam Yurtdışı Toplam Toplam İçindeki Yüzdesi ,7 89, , , ,

12 Daha fazla bilgi için: Kadir Has Üniversitesi, Ġstanbul Sedat Aybar, Ekonomi Bölümü, Öğretim Üyesi, dahili: 1604, Utku Ören, Doktora Adayı, Ekonomi dahili: 1620, DıĢ Ekonomik ĠliĢkiler Kurulu (DEĠK) Barış Sazak, Strateji ve İş Geliştirme Müşavirliği , Vale Columbia Sürdürülebilir Uluslararası Kalkınma Merkezi Lisa Sachs, Direktör Lise Johnson Yatrım Kanunu ve Politika Araştırmacısı Victor Chen, Küresel Koordinatör ve Editör Emerging Market Global Players Projesi Emerging Market Global Players Projesi (EMGP) 12 Alev Günay Yönetici ve Editör Emerging Market Global Players Projesi Türk çokuluslu şirketlerine ilişkin bu araştırma Emerging Market Global Players Projesi kapsamında Vale Columbia Sürdürülebilir Uluslararası Yatırım Merkezi nin başkanlığında ortaklaşa yürütülen uluslararası bir çalışmadır. Proje, yükselen pazarlardaki çokuluslu şirketlerin yıllık raporlarını hazırlamak için önde gelen kurumların doğrudan yabancı yatırım araştırmacılarını bir araya getirmektedir. Daha fazla bilgi için bkz: Türk Ortaklar Merkezi İstanbul da olan Kadir Has Üniversitesi (KHÜ) 1997 yılında kuruldu. Üniversitenin altı fakültesi ve uluslararası öğrencileri vardır. Akademik kadro sayısı yaklaşık üç yüzdür. Ana kampus, İstanbul un eski yerleşim bölgesinde ödüllü binalara yerleşmiştir. KHÜ nün, Harvard, Princeton, Coventry ve University of London başta olmak üzere uluslararası üniversitelerle de ortak çalışmaları vardır. KHÜ nün rektörü Prof. Dr. Mustafa Aydın dır. Daha fazla bilgi için bkz: yılında kurulan DıĢ Ekonomik ĠliĢkiler Kurulu nun (DEİK) amacı, Türkiye de ve yurtdışında kamu ve özel sektör arasında aracı görevi görerek Türkiye nin ekonomik, ticari, endüstriyel ve mali ilişkilerinin kalkınması için yol açmaktır. DEİK bünyesinde Aralık 2012 de kurulan YurtdıĢı Yatırımlar ĠĢ Konseyi nin amacı Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımlarını teşvik etmektir ve bu açıdan bu amaçla kurulmuş eşsiz bir iş derneğidir. DEİK in Başkanı M. Rifat Hisarcıklıoğlu aynı zamanda Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nin de (TOBB) Başkanı dır. Daha fazla bilgi için bkz:

13 Vale Columbia Sürdürülebilir Uluslararası Yatırım Merkezi (VCC) Columbia Üniversitesi nden Hukuk Fakültesi ve Earth Institute un ortak merkezi olan VCC, sürdürülebilir uluslararası kalkınmanın incelenmesine, uygulanmasına ve tartışılmasına yoğunlaşan önde gelen bir uygulamalı araştırma merkezi ve forumudur. Sürdürülebilir uluslararası yatırım (SUY), ekonomik, sosyal ve çevresel faydaları maksimize eden ve tüm paydaşları için riskleri asgariye indiren bir yatırımdır. VCC nin çalışmaları; yatırımcıların, devletlerin ve diğer paydaşların ortak çıkarının ve sorumluluğunun sürdürülebilir uluslararası yatırım olduğu kabulüne dayanmaktadır. VCC, gündemdeki önemli siyasal konuları analiz etmeye ve devletler, şirketler ve sivil toplum tarafından uygulamada benimsenebilecek uzun vadeli yatırımlar için gerekli ortak güveni ve sürdürülebilir kalkınmayı teşvik eden bir yatırım çerçevesini inşa etmeye ve sürdürmeye odaklanmaktadır. Merkez, disiplinlerarası araştırmalar, danışmanlık projeleri, çok paydaşlı diyalog, eğitim programları ve kaynak ve araç geliştirme aracılığıyla misyonunu yerine getirir. Daha fazla bilgi için, bkz: 13

14 Ek I, Tablo 1. Türkiye: En Büyük 29 Çokuluslu ġirket: Önemli DeğiĢkenler, 2012 (Milyon Amerikan doları ve çalışan kişi sayısı) Sıra No. ġirket Adı YurtdıĢı SatıĢ Toplam SatıĢ YurtdıĢı Varlıklar Toplam Varlıklar 14 YurtdıĢı Ġstihdam Toplam Ġstihdam TNI (%) YurtdıĢı iģtirak sayısı Ev sahibi ülke sayısı 1 TPAO 1,535 3,453 4,872 8, , Anadolu Grubu 2,597 6,110 4,443 11,109 13,750 27, Enka İnşaat 1,365 5,720 3,779 8,156 10,331 21, Koç Holding 1,857 47,119 3,333 60,579 8,289 82, Doğuş Grubu 149 6,110 3,104 31,151 6,213 30, Yıldırım Holding 300 1,050 1,867 2,619 4,200 7, Şişecam A.Ş ,967 1,368 4,845 6,090 17, Yıldız Holding 444 6,887 1,277 3,629 7,500 36, Tekfen Holding 1,563 2,264 1,250 2,296 11,752 17, Zorlu Enerji Grubu ,120 2, TAV Holding 226 1,425 1,081 2,937 3,837 22, Turkcell 595 5,836 1,057 10,360 1,418 13, Borusan Holding 325 3, ,394 1,455 5, Sabancı Holding 245 6, ,421 2,827 57, Çalık Holding 523 2, ,613 8,103 19, Hayat Holding 243 1, ,085 3,463 7, Gübretaş 528 1, , , Alarko Grubu ,200 1,323 4, Orhan Holding 300 1, ,044 7, Doğan Holding 275 1, ,815 4,073 13, Türk Telekom , ,558 1,200 37, Türk Havayolları 5,962 8, ,431 2,228 15, Ekol Lojistik ,200 6, Eczacıbaşı Holding 569 3, ,686 1,994 11, Kürüm Holding , Teklas , Çelebi Holding ,491 10, Eroğlu Holding 850 1, ,214 12, Evyap , Toplam (TNI için ortalama) 23, ,290 36, , , , Kaynak: KHÜ DEİK VCC Türk Çokuluslu Şirketleri 2012 Araştırması; konsolide şirket raporları ve web siteleri 11 Zorlu Enerji Grubu, grubunun yurtdışı operasyonlarındaki çalışanlarının hiçbirinin grup bordrosuna dahil olmadığını belirtti. 12 Türk Telekom yurtdışı satış rakamlarını bildirmedi.

15 Ek I, Tablo 2. Türkiye: Ġlk Çokuluslu ġirket: Bölgesellik Endeksi 14, 2012 Sıra No. Grup AB, Diğer Avrupa Ülkeleri ve Orta Asya Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Sahara altı Afrika Doğu Asya ve Pasifik, Güney Asya, KalkınmıĢ Asya-Pasifik (Japonya, Avustralya ve Yeni Zelanda) Kuzey Amerika, Latin Amerika ve Karayipler Grup bazında ĠĢtirak sayısı 1 Doğan Holding Doğuş Grubu Enka İnşaat Koç Holding Sabancı Holding Anadolu Grubu Eczacıbaşı Holding Şişecam A.Ş Çalık Holding Turkcell Eroğlu Holding Tekfen Holding Orhan Holding Borusan Holding Yıldırım Holding TAV Holding Alarko Grubu Ekol Lojistik Hayat Holding Yıldız Holding Çelebi Holding TPAO Zorlu Enerji Grubu Evyap Kürüm Holding Teklas Türk Telekom Gübretaş Bölgeye göre iģtirak sayısı Kaynak: KHÜ DEİK VCC Türk Çokuluslu Şirketleri 2012 Araştırması; konsolide şirket raporları ve web siteleri 13 Türk Havayolları yabancı iştirak bildirmedi. 14 Bölgesellik Endeksi, dünyanın belli bir bölgesindeki bir şirketin yabancı iştiraklerinin sayısını o şirketin toplam yabancı iştirak sayısına bölerek ve çıkan sonucu 100 ile çarparak bulunur. 15

16 Ek I, Tablo 3. Türkiye: En büyük 29 çokuluslu Ģirketin borsaya kote olma durumları, 2012 ġirket Adı Yurtiçi YurtdıĢı TPAO Yok Yok Anadolu Grubu Borsa İstanbul Yok Enka İnşaat Borsa İstanbul Yok Koç Holding Borsa İstanbul Yok Doğuş Grubu Borsa İstanbul Yok Yıldırım Holding Yok Yok Şişecam A.Ş. Borsa İstanbul Yok Yıldız Holding Borsa İstanbul Yok Tekfen Holding Borsa İstanbul Yok Zorlu Enerji Grubu Borsa İstanbul Yok TAV Holding Borsa İstanbul Yok Turkcell Borsa İstanbul New York Borsası Borusan Holding Borsa İstanbul Yok Sabancı Holding Borsa İstanbul Yok Çalık Holding Yok Yok Hayat Holding Yok Yok Gübretaş Borsa İstanbul Yok Alarko Grubu Borsa İstanbul Yok Orhan Holding Yok Yok Doğan Holding Borsa İstanbul Londra Borsası Türk Telekom Borsa İstanbul Yok Türk Havayolları Borsa İstanbul Yok Ekol Lojistik Yok Yok Eczacıbaşı Holding Borsa İstanbul Yok Kürüm Holding Yok Yok Teklas Yok Yok Çelebi Holding Borsa İstanbul Yok Eroğlu Holding Yok Yok Evyap Yok Yok 16

17 Kaynak: KHÜ DEİK VCC Türk Çokuluslu Şirketleri 2012 Araştırması; konsolide şirket raporları ve web siteleri Ek I, Tablo 4. Türkiye: YurtdıĢı sıfırdan yatırım iģlemleri, açıklanan, (Milyon Amerikan doları) Yıl ġirket Adı Ülke Sektör Tutar Yaratılan Ġstihdam 2011 Gübretaş Iran Kimyasallar Güriş Suriye Yapı ve İnşaat Malzemeleri Cevahir Holding Makedonya Gayrimenkul , Çalık Holding Irak Kömür, Petrol ve Doğal gaz Gersan Elektrik Katar Metal Rixos Hotelleri Azerbaycan Otelcilik ve Turizm Rixos Hotelleri BAE Otelcilik ve Turizm Rixos Hotelleri BAE Otelcilik ve Turizm NeSa Enerji Makedonya Alternatif/Yenilenebilir Enerji Ekol Lojistik Almanya Depolama ve Saklama Borusan Amerika Birleşik Devletleri Metal Hayat Holding Rusya Kâğıt, Basım ve Ambalajlama Rixos Hotelleri Mısır Otelcilik ve Turizm Hayat Holding Bulgaristan Ahşap ürünler Teklas Rusya Kauçuk Toplam 3, ,011 Kaynak: Financial Times Ltd. nin bir hizmeti olan fdi Intelligence tan alınmıştır. 17

18 Ek I, Tablo 5. Türkiye: YurtdıĢı Satınalma ve BirleĢme ĠĢlemleri, açıklanan, (Milyon Amerikan doları) Tarih Satn Alan ġirket Hedef Ġsim Hedef Sektör Hedef Ülke Alınan Hisse Yüzdesi ĠĢlem değeri 6 Mart 2012 Anadolu Efes Biracılık ve Malt SAB Miller-Russian & Ukrainian Ops. Gıda ve Benzer ürünler Rusya , Ocak 2011 Yıldırım Holding A.Ş. CMA CGM SA Ulaşım ve Sevkiyat Fransa Aralık 2011 Arçelik A.Ş. Defy Appliances (Pty) Ltd Elektronik ve Elektrikli Ekipman Güney Afrika Ocak 2012 Yıldırım Holding A.Ş. CMA CGM SA Ulaşım ve Sevkiyat Fransa Ekim 2010 Türk Telekomunikasyon A.Ş. Invitel International AG Telekomünikasyon Avusturya Haziran 2012 Investor Group Viking Geophysical Services Petrol ve Doğal gaz; Petrol Rafinasyonu ABD Nisan 2011 Türkiye İş Bankası A.Ş. AKB Sofiya Ticari Bankalar Rusya Ekim 2011 Acıbadem Sağlık Hizmetleri Clinical Hospital Sistina Sağlık Hizmetleri Makedonya Aralık 2011 Çelebi Hava Servisi A.Ş. Çelebi Ground Handling Hungary Hava Taşımacılığı ve Sevkiyat Macaristan Temmuz Temmuz Ağustos 2012 Recydia A.Ş. Neales Waste Management Hijyen Hizmetleri İngiltere Aydınlı Group Societe Jean Cacharel-Assets Çeşitli Perakende Ticaret Fransa Spektra Jeotek Forage Mercier Inc İnşaat Firmaları Kanada Mayıs 2011 Rhea Girişim Sermayesi OEP RHEA Turkey Tech BV Yatırım ve Ticaret Şirketleri, Bayiler Hollanda Nisan 2010 HAVAŞ North Hub Services Ltd Hava Taşımacılığı ve Sevkiyat Letonya Toplam 3,203.0 Kaynak: Thomson ONE Banker. Thomson Reuters dan alınmıştır. 18

19 Ek I, ġekil 1. Türkiye: En büyük Çokuluslu ġirketin Bölgesel Bazda Yabancı ĠĢtirakleri, 2012 Kaynak: KHÜ DEİK VCC Türk Çokuluslu Şirketleri 2012 Araştırması; konsolide şirket raporları ve web siteleri Ek I, ġekil 2. Türkiye: En Büyük 29 ġirketin Merkezlerinin Bulunduğu Yerler,

20 Kaynak: KHÜ DEİK VCC Türk Çokuluslu Şirketleri 2012 Araştırması; konsolide şirket raporları ve web siteleri 20

21 Ek I, ġekil 3. Türkiye: En Büyük 29 Çokuluslu ġirketin Yönetim Kurulları,

22 Ek I, ġekil 4. Türkiye: En Büyük 29 Çokuluslu ġirketin Yabancı Varlık Dağılımı, 2012 Ek I, Tablo 7. Türkiye: En Büyük 29 Çokuluslu ġirketin Yabancı Varlık Dağılımı, 2012 (Milyon Amerikan doları) Sektör Yabancı Varlık ġirketler Holding 20,685 (15) Anadolu Grubu, Koç Holding, Doğuş Grubu, Yıldırım Holding, Tekfen Holding, TAV Holding, Borusan Holding, Sabancı Holding, Çalık Holding, Hayat Holding, Alarko Grubu, Orhan Holding, Doğan Holding, Eczacıbaşı Holding, Çelebi Holding Petrol ve doğal gaz 4,872 (1) TPAO Altyapı 3,779 (1) Enka İnşaat İletişim 1,501 (2) Turkcell, Türk Telekom Cam 1,368 (1) Şişecam A.Ş. Gıda ve İçecek 1,277 (1) Yıldız Holding Enerji 1,120 (1) Zorlu Enerji Grubu Gübre 686 (1) Gübretaş Lojistik 375 (1) Ekol Lojistik 22

23 Demir Çelik 281 (1) Kürüm Holding Otomotiv 175 (1) Teklas Tekstil 148 (1) Eroğlu Holding Tüketici Ürünleri 98 (1) Evyap Ek I, Tablo 8. Türkiye: YurtdıĢına Yatırım Yapan En Büyük Çokuluslu ġirketlerin Özeti, , (Milyon Amerikan doları) Yıl YurtdıĢı SatıĢ Toplam SatĢ YurtdĢı Varlık Toplam Varlık YurtdĢı Ġstihdam Toplam Ġstihdam TNI % Yabancı ĠĢtirak Sayısı Çokuluslu ġirket Sayısı

24 Ek I, ġekil 5. Türkiye: Sektörlere göre En Büyük Çokuluslu ġirketin Varlıklarının Sektörlere Göre Coğrafi Dağılımı, Türk Havayolları yabancı varlıklarının coğrafi dağılımını bildirmedi. 24

25 25

26 26

27 Ek I, ġekil 6. Türkiye: Yurtiçi ve YurtdıĢı Yabancı Doğrudan Yatırım AkıĢları, (Milyon Amerikan doları) Kaynak: Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD), Dünya Yatırım Raporu, 2012 (New York ve Cenevre: Birleşmiş Milletler, 2012). 27

28 Ek I, ġekil 7. Türkiye: Yurtiçi ve YurtdıĢı Yabancı Doğrudan Yatırım Stoğu, (Milyon Amerikan doları) Kaynak: Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD), Dünya Yatırım Raporu, 2010 (New York ve Geneva: Birleşmiş Milletler, 2012). 28

29 En Büyük ġirketin Kurumsal Profilleri Türk Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) TPAO, 1954 yılında Türkiye nin milli petrol şirketi olarak 6327 Sayılı Kanunla hidrokarbon arama, sondaj, üretim, rafinasyon ve pazarlama faaliyetlerini üstlenme sorumluluğuyla kuruldu. Entegre bir petrol şirketi olarak 1983 yılına kadar petrol endüstrisinde aramadan üretime, rafinasyondan pazarlama ve dağıtıma kadar her türlü faaliyeti sürdürdü. Bugünse TPAO, araştırma, sondaj, kuyu inşası ve üretim olmak üzere yalnızca üretime dönük faaliyetlerde bulunmaktadır. Anadolu Grubu Anadolu Grubu 1950 li yıllarda, holding ise 1969 yılında kuruldu. Grubun ana faaliyet alanları arasında içecek, otomotiv, finans ve perakende sayılabilir ancak Anadolu Grubunun gıda, sağlık, enerji, elektronik, bilgi teknolojileri ve turizm alanlarında da yatırımları vardır. Anadolu Grubu nun Türkiye başta olmak üzere 13 ülkede 47 üretim tesisi vardır ve 81 şirkette yaklaşık kişi istihdam etmektedir cirosu 6,1 milyar Amerikan doları olan Grup 5 şirketiyle Borsa İstanbul a kotedir. Enka İnşaat Enka, 1957 yılında Şarık Tara ile merhum Sadi Gülçelik in kurduğu ortaklıkla kuruldu. İlk projeleri arasında İstanbul civarında endüstriyel fabrika, dock, marina kızakları, tersane, tahıl siloları, köprü, yol ve rıhtım inşaatları sayılabilir li yıllarda ilk yurtdışı projelerine Libya ve Suudi Arabistan ile başlayan Enka 1980 li yıllarda Ortadoğu da, 1990 lı yıllarda ise Rusya da hızla büyüdü. Bugüne kadar Enka, Rusya ve Bağımsız Devletler Topluluğu nda binalar, hastaneler, sanayi fabrikaları ve petrol ve doğal gaz projeleri içeren 130 u aşkın proje tamamladı. Şirket halen yılda yaklaşık 30 milyar kwh elektrik üretmektedir. Uluslararası inşaat projeleri şirketin büyüten itici güç olmaya devam ederken halihazırda yapılacak iş toplamı 7 milyar Amerikan dolarını aşmıştır. Bunlar arasında Romanya da mega-otoyol projesi, Umman da yepyeni bir şehir, Moskova da Sheremetyevo Havaalanı için yeni bir terminal, Ukrayna Donetsk te yeni bir futbol stadyumu, Rusya da St Petersburg da bir Toyota araba fabrikası ve gene Rusya da Sakhalin Adası nda bir petrol sahası altyapısı vardır. Koç Holding 16 Şirket profilleri yabancı varlık sıralaması sırasına göre verilmiştir. Bu ekteki bilgilerin çoğu bütün şirketler için sunulan şirket web sitelerinden alınmıştır. 29

30 yılında kurulan Koç Holding, gelir, ihracat, Borsa İstanbul daki hisseleri ve çalışan sayısı açısından Türkiye nin en büyük sanayi grubudur. Türk ekonomisinin itici gücü ve dünyanın 273. en büyük şirketi olarak Koç Holding küresel arenadaki güçlü pozisyonunu yurtiçi ve yurtdışında aldığı ödüllerle güçlendirmektedir. Başlıca sektörleri enerji, finans, otomotiv ve dayanıklı tüketici mallarıdır. Doğuş Grubu yılında kurulan Doğuş Grubu başlıca sekiz alanda faaliyet göstermektedir: mali hizmetler, otomotiv, inşaat, medya, turizm ve hizmetler, emlak, enerji ve eğlence. 200 ü aşkın şirkete sahip olan Doğuş Grubu nun yaklaşık çalışanı vardır. Grup markalarının değerini sadece Türkiye de değil, bölgesel ve küresel bağlamda da maksimize etmeye çalışmaktadır. Grup özellikle hizmet sektöründe bölgesel lider olma vizyonuna göre hareket etmektedir. Grubun küresel devlerle ortaklıkları vardır: finans alanında BBVA, otomotiv alanında Volkswagen AG ve TÜVSÜD, medyada CNBC, MSNBC ve Condé Nast, turizmde ise Hyatt International Ltd. ve HMS International Hotel GmbH (Maritim). Yakın bir geçmişte Yunanistan da Latsis Grubu ndan Lamda Development ve Kiriacoulis Grubu ndan MedMarinas S.A ile ve Hırvatistan da Adriratic Crotatia International (ACI) ile ortaklık kurdu. Yıldırım Holding Yıldırım Holding, 1963 yılında Samsun da mütevazı bir inşaat malzemeleri ticareti yapan bir şirket olarak kurulmuştur. Merkezi İstanbul da olan grup bugün en hızlı büyüyen sanayi gruplarından birisidir. Kurulduğundan beri şirket çeşitli yan şirketler aracılığıyla odağını genişletmiştir. Bir aile şirketi olan Yıldırım Holding halen Yıldırım ailesi mensubu üç erkek kardeş tarafından yönetilmektedir. Şişecam A.Ş. Şişecam A.Ş., ağırlıklı olarak cam ve kimyasal madde üretiminde faaliyet gösteren bir sanayi grubudur. Grup, düzcam, cam ev eşyaları, cam ambalaj ve cam elyafın yanı sıra, soda ve krom kimyasalları gibi camın başlıca alanlarını kapsayan faaliyet alanlarında lider konumdadır yılında kurulan Şişecam, o zamandan beri üretim tesislerini yurtiçinde ve yurtdışında önemli ölçüde artırmıştır. Uluslararası standartlara göre üretim yapan Şişecam da kişi çalışmakta olup dört şirketi de Borsa İstanbul a kotedir. Yıldız Holding 30

31 Halen ağırlıklı olarak gıda sektöründe 65 i aşkın şirketle faaliyet gösteren Yıldız Holding üretime 1944 yılında Ülker markası ile başladı. Finlandiya firması Raisio ile işbirliğinden Kalbim Benecol markası doğdu yılı sonunda Yıldız Holding küreselleşme yolunda önemli bir adım atarak Godiva Chocolatier firmasını satın aldı. Çikolata dışı şekerleme ve sakız sektörüne girmek için 2009 yılında Gumlink ile %50-%50 ortaklık kurdu yılında Yıldız Holding İtalyan ambalaj lideri Nuroll SPA yı satın aldı yılı gelirleri 12,4 milyar TL idi. Toplam 56 fabrikaya sahip Holding in 9 fabrikası Türkiye dışında kuruludur çalışanı olan Holding, bisküvi, çikolata, yemeklik sıvı yağ, süt ürünleri, mutfak ürünleri, bebek gıdası ve ambalaj malzemeleri alanlarında üretim yapmaktadır. Tekfen Holding Şirketin temelleri 1956 yılında üç girişimci, Feyyaz Berker, Nihat Gökyiğit ve Necati Akçağlılar tarafından atıldı. Tekfen Grubu halka açık bir holding olup 49 şirketten ve yedi ortaklıktan oluşmaktadır ve müteahhitlik, tarım, gayrimenkul geliştirme ve bankacılık sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Zorlu Enerji Grubu Zorlu Enerji Elektrik Üretim A.Ş. Zorlu Grubu na ait sanayi şirketlerinin elektrik ve buhar ihtiyacını karşılamak üzere 1993 yılında kuruldu. (11 i Türkiye de ve 5 i yurtdışında olmak üzere) 16 şirketiyle Zorlu Enerji Grubu, proje tasarımından inşasına, enerji tesislerinin işletilmesinden bakım onarımına kadar enerji üretiminin her aşamasında var olan ve enerji sektöründe farklı bir yere sahip bir gruptur. Grup Türkiye dışında Avrupa, Asya ve Ortadoğu ya da hizmet vermektedir. TAV Holding TAV Havalimanları Tepe ve Akfen Grupları nın ortak girişimiyle 1997 yılında İstanbul Atatürk Havalimanı nı inşa etmek ve işletmek üzere kuruldu. Şirket bugün Türkiye nin yanı sıra, Suudi Arabistan, Tunus, Makedonya, Gürcistan, Hırvatistan ve Letonya da havalimanları işletmektedir. TAV Havalimanları Holding Türkiye de dört büyük havalimanı, Gürcistan da Tiflis ve Batum Havalimanları, Tunus ta Manastır da Habib Bourguiba Uluslararası Havalimanı ve Enfidha Zine Abidine Ben Ali Havalimanı ve Makedonya da Üsküp Büyük İskender Havalimanı ve Ohri de Havari St Paul Uluslararası Havalimanı nı işletmektedir. Şirket ayrıca, Letonya daki Riga Havalimanı nın ve Hırvatistan daki Zagreb Havalimanı nın ticari alanlarını da işletmektedir. TAV, duty-free mağazalar, gıda ve içecek hizmetleri, yer hizmetleri, bilgi teknolojileri ve güvenlik hizmetleri alanlarında da faaliyet göstermektedir. TAV Havalimanları 2012 yılında uçuşa ve 72 milyon yolcuya hizmet verdi. Şirket Şubat 2007 den beri Borsa İstanbul da işlem görmektedir. 31

32 Turkcell Türkiye de GSM e dayalı mobil iletişim Şubat 1994 te Turkcell in faaliyete geçmesiyle başladı. Haziran 2010 itibariyle Turkcell Türkiye ye 8,7 milyar Amerikan doları yatırım yaptı. Turkcell, Türkiye nin en büyük, Avrupa nınsa üçüncü büyük GSM operatörüdür. Turkcell hisseleri İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nda (IMKB) ve New York Borsası nda (NYSE) Temmuz 2000 den beri işlem görmektedir ve NYSE ye bugüne kadar kote olmuş tek Türk şirketidir. Turkcell in (Fintur aracılığıyla) Azerbaycan, Kazakistan, Gürcistan ve Moldova daki operasyonları Haziran 2010 itibariyle 14,6 milyon aboneye ulaştı. Turkcell in çoğunluk hissesine sahip olduğu Ukrayna daki Astelit Company Şubat 2005 te faaliyete geçti. Astelit in markası olan Life, Haziran 2010 itibariyle 11,7 milyon aboneye ulaştı. Borusan Holding Borusan Holding in temelleri 1944 yılında atıldı. Başlıca faaliyet alanları çelik, otomobil ticareti, lojistik, enerji ve telekomünikasyondur. Borusan ın faal olduğu bütün iş alanlarında yönetim, pazar lideri olma ya da liderin yakın takipçisi olma hedefi koymuştur yılında Birleşmiş Milletler Küresel Sözleşmesi ni imzalayan Grup, uzun vadeli başarının ön şartları olarak iyi kurumsal yönetişim ve sürdürülebilirlik ilkelerini destekler ve bunlara uygun hareket eder. Borusan kadın girişimciliğini teşvik etmek için 2009 yılında mikrofinansman operasyonları oluşturdu. Sabancı Holding Sabancı Holding, Türkiye nin önde gelen sanayi ve finans büyük şirketi olan Sabancı Grubu nun ana şirketidir. Sabanı Grubu şirketleri finansal hizmetler, enerji, çimento, perakende ve sanayi sektörlerinde pazar liderleridir. Borsa İstanbul da (ISE) işlem gören Sabancı Holding in ISE ye kote olan 10 şirkette daha kontrollü hissesi vardır. Sabancı Grubu şirketleri halen 18 ülkede faaliyet göstermektedir ve ürünlerini Avrupa, Ortadoğu, Asya, Kuzey Afrika ve Kuzey ve Güney Amerika da pazarlamaktadr. Sabancı Holding in çokuluslu iş ortaklar arasında Ageas, Aviva, Bridgestone, Careefour, Citi, Dia, Heidelberg Cement, Philip Morris ve E.O.N gibi önemli şirketler vardır. Çalık Holding Temelleri 1981 yılında atılan Çalık Holding in ticari faaliyetleri 1930 lu yıllara kadar gitmektedir. Grup bugün enerji, telekomünikasyon, tekstil, inşaat, finans, medya ve madencilik sektörlerinde 17 ülkede i aşkın kişi çalıştırmaktadır. Yaklaşık 8 milyar Amerikan doları konsolide varlığa sahip Çalık Holding halen 20 milyar Amerikan dolarlık proje portföyleri 32

33 üzerinde çalışmaktadır. Dünyanın önde gelen 10 kaliteli denim üreticisinden biri olan Çalık Holding 2012 yılında metrik üretimde en fazla ihracat yapan şirket olmaya devam etti. Çalık Holding in Rosneft, InitecEnergia, Eni, Mitsubishi, EBRD, EWE, General Electric, Alacer Gold ve Qatar Holding gibi küresel şirketlerle ve kurumlarla iş ortaklıkları vardır. Hayat Holding yılında kurulan Hayat Holding, çok başarılı bir geçmişe sahip önde gelen bir Türk şirketidir. Holding, hızlı tüketim malları, liman işletmeleri, inşaat, ahşap ve enerji başta olmak üzere çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren 25 şirketten oluşmaktadır. Hayat Holding faaliyet gösterdiği çeşitli sektörlerde kaliteli markalara ve dinamik ekiplere sahiptir. Holdingin markaları sadece Türkiye de değil, bölgesel ve küresel pazarlarda da istikrarlı büyüme sergilemektedir. 101 ülkeye ihracat yapan Holding bölge lideri olma yolunda emin adımlarla ilerlemektedir. Gübre Fabrikaları T.A.Ş. (Gübretaş) Dönemin Bakanlar Kurulu tarafından Gübretaş ın kurulması onaylanmış olsa da, şirket faaliyetlerine resmi olarak 1953 yılında başladı. Gübretaş, Türk çiftçilerinin yüksek randımanlı kaliteli ürünler üretebilmeleri için çiftçilere kimyasal gübre temin etme amacıyla kuruldu. Gübretaş Türkiye de dev ve öncü bir şirket olmak ve dünya genelinde tanınır bir marka olmak vizyonuyla yoluna devam etmektedir. Bu hedefi gerçekleştirebilmek için hammadde kaynaklarına sahip ülkelere yatırım yapma strateji izlemesi nedeniyle Gübretaş ın başkanlığındaki konsorsiyum, İranlı Razi Petrokimta Şirketi ni 2008 yılında satın aldı. Gübretaş yurtdışına yatırım yaptıktan sonra uluslararası deniz ulaşımı sektörüne girdi. Alarko Grubu Faaliyetlerine 1954 yılında tek bir odada iki çalışanla başlayan Alarko Şirketleri Grubu bugün Türkiye nin den fazla kişinin çalıştığı en önemli şirketlerinden birisidir. Grup üretim, ticaret, mühendislik, müteahhitlik, turizm, arazi geliştirme, inşaat ve enerji sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Orhan Holding yılında kurulan Teknik Malzeme Orhan Holding in temelini oluşturmaktadır. Orhan Holding ağırlıklı olarak otomotiv sektöründe faaliyet gösteren, imalat tesisleri ve teknik merkezleri olan, kişi çalıştıran, 3 kıtada ve 13 ülkede faaliyet gösteren şirketler grubudur. Orhan Holding ilk ortaklığını 1989 yılında General Motors (GM) ile kurdu. Aunde (Almanya), Faurecia (Fransa ve MagnettiMarelli (İtalya) gibi uluslararası şirketlerle ortaklığı sayesinde Holding güncel trendleri takip edebilme fırsatı yakalayabildi. Akışkan transferi ve egzoz sistemleri, hassas yaylar, paslanmaz çelik tüpler, metal formlar düzenekler, otomobil koltuğu 33