SİİRT VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ SİİRT İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 SİİRT VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ SİİRT İL ÇEVRE DURUM RAPORU 2011

2 Ağaç çiçek ve yeşillik medeniyet demektir. M.Kemal ATATÜRK 2

3 Bayrakları bayrak yapan üstündeki kandır. Toprak, eğer uğrunda ölen varsa Vatandır. 3

4 İSTİKLAL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal... Hakkıdır, hakk'a tapan, milletimin istiklal! Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, 'Medeniyet!' dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Bastığın yerleri 'toprak!' diyerek geçme, tanı: Düşün altında binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şuheda fışkıracak toprağı sıksan, şuheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da hüda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden, ilahi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Bu ezanlar-ki şahadetleri dinin temeli, Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerihamdan, ilahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-i mücerred gibi yerden na'şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlal: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, hakk'a tapan, milletimin istiklal! 4 Mehmet Akif Ersoy

5 TAKDİM Çevre insanların hayatları boyunca ilişki içinde bulundukları ortamdır. Soluduğumuz hava, içtiğimiz sular, üzerinde yaşadığımız toprak insan ve tüm canlılar için hayati öneme haizdirler. Sağlıklı yaşamın sürdürülmesi ancak sağlıklı bir çevreyle mümkündür. 20. yüzyılda sanayileşmeyle beraber; tüm dünyada tahribe uğramış, kirletilmiş çevrenin tekrar onarılıp eski haline gelmesinin ne kadar pahalı ve zor iş olduğu anlaşılmıştır. Bilgi toplumuna geçiş yaptığımız 21. yüzyılda her türlü faaliyetin çevreyi kirletmeden, tahrip etmeden ve çevre dostu teknoloji kullanarak yapılması doğru olan yol olarak kabul edilmiştir. İnsanoğlu yaşadığı dünyanın ciddi boyutlarda kirlendiğini, sınırlı olan doğal kaynakların artan nüfus karşısında hızla tükendiğini; kirli çevrenin kendisini mutsuz ettiğini görmeye başlamıştır. Çare olarak çevrenin korunması, geliştirilmesi ve iyileştirilmesi için projeler geliştirip uygulamaya başlamıştır. Anayasamızın 56. maddesinde Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşın ödevidir denmektedir. Bizde çevrenin bize atalarımızdan kalan miras değil, çocuklarımıza bırakacağımız bir emanet olduğu bilinciyle hareket etmeliyiz. Bu nedenle çevresel bilincin geliştirilmesi, çevre sorunlarının belirlenmesi ve bu sorunlara çözümler getirilmesi amacıyla 2011 İl Çevre Durum Raporu hazırlanmıştır. Bu raporda derlenmiş olan bilgilerin ileride yapılacak çalışmalara ışık tutması dileğiyle raporun hazırlanmasında emeği geçenlere teşekkür ederim. Ahmet AYDIN Valisi 5

6 ÖNSÖZ Çevre, canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı etkileşimlerde bulundukları fiziki, biyolojik, sosyal ekonomik ve kültürel ortamı içine alan sistemler bütünüdür.doğal ve yapay unsurların içinde barındığı, her türlü insan faaliyetinin fiziki yeri olan çevrede belli dengeler varlığını sürdürmektedir. Her şeyden önce bir sistem oluşturan çevrenin denge unsurlarının yitirilmesi, zararlı bozulmalara yol açmaktadır. Çevre kirliliğinin oluşmasında temel neden, doğanın, insan etkinlikleriyle ortaya çıkan artıkları kendiliğinden giderme yeteneğinin bozulmasıdır. Havaya, suya ve toprağa verilen atıklar doğanın kimyasal, biyolojik ve fiziksel özelliklerini bozmaktadır. Sanayileşmenin ve kentleşmenin bir sonucu olarak çıkan aşırı nüfus artışı ve göç, çevre sorunlarının oluşmasında önemli bir etken olarak görülmektedir. Aşırı nüfus artışı ve göç büyük bir tüketim ordusu halinde doğal kaynakları yok etmektedir. Hava kirliliği, barınma atık maddeler, düzensiz yapılaşma ve gürültü kirliliği diğer çevre sorunları arasındadır. Ülkemizin güneydoğusunda yeralan ili, 1990 lı yılların başından itibaren çeşitli nedenlerle köyden kente göçün ve aşırı nüfus artışının etkisiyle yukarıda anılan çevresel sorunları yaşamaya başlamıştır. Her ne kadar ilin sanayisi gelişmemişse de halkın bir kısmı, kamu görevi yürütmekle, diğer bir kısmı ise tarım ve hayvancılıkla uğraşmakla geçimini sağlamaktadır. Bu yaşanan bu aşırı nüfus artışının doğal sonucu olarak son yıllarda düzensiz yapılaşma, barınma atık maddeleri ve konutlardan kaynaklanan hava kirliliği ilin en önemli çevre sorunlarını oluşturmaktadır. İlde yürütülen çalışmalarla bu sorunların giderilmesine çalışılmaktadır. Hazırlanan bu rapor ilimizin çevre durumunu, çevresel sorunlarını ve bu sorunlara çözümler oluşturmak üzere yapılabilecekleri kapsamaktadır. Raporun bu ve benzeri konularda yapılacak çalışmalar için bir kaynak oluşturması dileğiyle emeği geçenlere teşekkür ederim. 6 Edip ALAN Çevre ve Şehircilik İl Müdür V.

7 Hazırlayanlar Edip ALAN (İl Müdürü V.) Mehmet Mesut BATUR (İl Müdürü Yard. V.) Ahmet BARLAK (ÇED ve Çevre Yönetimi Şube Müdürü V.) Tayfur GÖKÇE (Çevre Yüksek Mühendisi) Oğuzhan SOYLU (Çevre Mühendisi) 7

8 İÇİNDEKİLER A-Coğrafi Kapsam A.1.Giriş A.2.İdari Yapı A.3.Nüfus. 21 A.4.İl ve İlçe Sınırları, İlimizin İlçeleri A.4.1.Aydınlar.. A.4.2.Baykan A.4.3.Eruh.... A.4.4.Kurtalan... A.4.5.Pervari. A.4.6.Şirvan.... A.5.İlin Coğrafi Durumu.. 24 A.6.İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu. 25 A.7.Jeolojik Yapısı ve Stratigrafi. 25 A.7.1.Tektonik ve Paleocoğrafya. B-Doğal Kaynaklar B.1.Enerji Kaynakları B.1.1.Güneş Enerjisi. B.1.2.Su Enerjisi... B.1.3.Kömür. B.1.4.Doğalgaz. B.1.5 Rüzgar... B.1.6.Biomas.... B Odun.... B Tezek B.1.7.Petrol... B.1.8.Jeotermal Sahalar B Sağlarca (Billoris) Kaplıcası B Lif Kaplıcası. B.2.Flora ve Fauna B.3.Toprak 31 B.4.Su Kaynakları 31 B.4.1.İçme Suyu Kaynakları ve barajlar... B.4.2.Yeraltı Su kaynakları.. B.4.3.Akarsular. B Başur Çayı B Kezer Çayı B Ganan Çayı... B Botan Çayı.... B Reşinan Çayı B.4.4.Göller ve Göletler... B.5.Mineral Kaynakları 33 B.5.1.Madenler. B Endüstriyel Hammaddeler B Kireçtaşı. B Jips. B Metalik Madenler. 8

9 B Bakır.. B Krom.. B.5.2.Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Kaynaklar... C-Hava. 37 C.1.İklim ve Hava Meteorolojik Veriler.. 37 C.1.1.Doğal değişkenler... C Rüzgar.. C Basınç.. C Nem. C.1.2.Yapay Etmenler... C Plansız kentleşme C Yeşil Alanlar C Isınmada Kullanılan Yakıtlar.. C Endüstriyel Emisyonlar... C.2.Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları C.2.1.Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman..... C.2.2.Partiküler Madde Emisyonları C.2.3.Karbonmonoksit Emisyonları..... C.2.4.Azot Oksit (NOx) Emisyonları.. C.2.5.Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları... C.3.Atmosferik Kirlilik 50 C.3.1.Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri C.3.2.Asit Yağmurlarının Etkileri.... C.4.Hava Kirleticilerin Çevreye Olan Etkileri. 50 C.4.1.Doğal Çevreye Olan Etkileri.. C Su Üzerindeki Etkileri... C Toprak Üzerine Etkileri.... C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri.. C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri C.4.2.Yapay Çevreye Olan (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri. Mobil Santral.. Kurtalan Çimento C.5.Trafiğe Kayıtlı Araç Sayıları 53 D-Su. 56 D.1.Su Kaynaklarının Kullanımı.. 56 D.1.1.Yeraltı Suları.. D.1.2.Akarsular D.1.3.Göller, Göletler, Rezervuarlar D.1.4.Denizler.. D.2.Doğal Drenaj Sisteroleri 57 D.3.Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri D.3.1.Yeraltı Suları... D.3.2.Akarsular. D.3.3.Göller, Göletler, Rezervuarlar.. D.4.Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar. 57 D.5.Su kaynaklarında Kirlilik Etkenleri. 57 D.5.1.Tuzluluk.. D.5.2.Zehirli Gazlar.. 9

10 D.5.3.Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik.. D.5.4.Ağır Metaller ve İz Elementler D.5.5.Zehirli Organik Bileşikler... D Siyanürler. D Petrol ve Türevleri D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller... D Pestisitler ve Su Kirliliği.. D Gübreler ve Su Kirliliği... D Deterjanlar ve Su Kirliliği... D.5.6.Çözünmüş Organik Maddeler. D.5.7.Patojenler... D.5.8.Askıda Katı Maddeler. D.5.9.Radyoaktif Kirletici ve Su Kirliliği. E-Toprak ve Arazi Kullanım E.1.Genel Toprak Yapısı.. 59 E.2.Toprak Kirliliği.. 59 E.2.1.Kimyasal Kirlenme. E.3.Arazi E.3.1.Arazi Varlığı E Arazi Kullanma Durumu. E.3.2.Arazi Problemleri Alabalık Üretimi... F-Flora, Fauna, Hassas Yöreler 64 F.1.Ormanlar 64 F.1.1.Ormanların Ekolojik Yapısı.... F Alan.. F.1.2.Bölgenin Orman Envanteri.. F Ağaç Türleri ve Yayılım Alanları. F Orman Ürünleri. F.1.3.Orman Varlığının Yararları. F Rekreasyon... F.1.4.Orman Sayılan Alanların Daraltılması F.2.Çayır ve Meralar F.2.1. Çayır ve Mera Varlığı. F.2.2. Kullanım Amaçları ve Yararları. F.3.Flora ve Fauna.... F.4.Hassas Yöreler F.4.1.Ülkemiz Mevzuatınca Korunması gereken Alanlar F.4.2.Ülkemizin taraf olduğu Uluslar arası Sözleşmeler uyarınca Korunması gerekli Alanlar.. F.4.3.Korunması Gereken Alanlar... G-Turizm.. 75 G.1.Yörenin Turistik Değerleri... G.1.1.Yörenin Doğal Değerleri G Konum a-sağlarca(billoris) Kaplıcası... b-lif Kaplıcası.. G Fiziki Özellikleri... 10

11 a-sağlarca(billoris) Kaplıcası... b-lif Kaplıcası.. c-botan Mağaraları G.1.2.Kültürel Değerler.... G Kaleler.. G Derzin Kalesi.... G Kormas Kalesi.. G İrun Kalesi G Küfre Kalesi. G Kiver Kalesi.. G Bünyan Duvarı. G Kiliseler.... G Camiler. G Ulu Cami.. G Çarşı (Asakir) Cami. G Cumhuriyet Cami. G Türbeler G Veysel Karani Hz. Türbesi.. G Sultan Memduh Hz. Türbesi G Şeyh Muhammed El Hazin Hz. Türbesi.. G İsmail Fakirullah Hz. ve İbrahim Hakkı Hz. Türbeleri... G Hamamlar... G Kavvam Hamamı.. G Müzeler G İsmail Fakirullah Hz. ve İbrahim Hakkı Hz. Müzesi.. G.2.Turistik Altyapı. 80 G.2.1.Turistik Nitelikteki Oteller. G.3.Mahalli yemekler... G.3.1.Büryan (Perive).. G.3.2. Köftesi (Kitel). G.3.3.Sarmısaklı Köfte (Kitel Fum). G.3.4.Perde Pilav.. G.3.5.Yoğurtlu Köfte (Kitel Leben) G.3.6.Aside... G.3.7.İmçerket.. G.3.8.Rayoşul Meketip. G.4.Yöresel El sanatları G.4.1. Battaniyesi.. G.4.2.Bakırcılık G.5.Turizmi Etkileyen Faktörler.. G.6.Turist Sayısı... H-Tarım Ve Hayvancılık.. 85 H.1.Genel Tarımsal Yapı. H.2.Tarla Tarımı... H.3.Hayvancılık H.4.Tarımsal faaliyetler 11

12 H.4.1.Gübre kullanımı.. I-Madencilik I.1.Mineral Kaynaklar.. I.1.1.Madenler... I Endüstriyel Hammaddeler. I Kireçtaşı. I Jips. I Metalik Madenler.. I Bakır.. I Krom.. I.1.2.Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Doğal Malzemeler 103 I.2.Madencilik faaliyetlerin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri. I.3.Cevher Zenginleştirme I.4.Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri. I.5.Madencilik faaiyetlerinin Sonucunda Arazi Kullanım Rehabilitasyonu J-Enerji J.1.Kaynaklara Göre Enerji.. J.1.1.Birincil Enerji Kaynakları J Güneş Enerjisi... J Rüzgar Enerjisi.. J Su Enerjisi. J Odun.. J Kömür J Petrol..... J Jeotermal Enerji. J Doğalgaz Enerjisi.. J.1.2.İkincil Enerji kaynakları... J Termik Enerji J Hidrolojik Enerji... J Nükleer Enerji... J.2.Enerji Tüketiminin Sektörel Dağılımı.... J.2.1.Mesken. J.2.2.Ticaret.. J.2.3.Sanayi... J.2.4.Resmi Daire J.2.5.Diğer. J.3.Enerji Tasarrufuyla İlgili yapılan Çalışmalar J.4. İlinde Geliştirilen Enerji Projeleri. 117 K-Sanayi ve Teknoloji. 117 K.1.Kentte Sanayinin Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Faktörler.. K.2.İmalat Sanayindeki İşyerleri.. K.2.1.Sanayi Alanları... K.2.2.Küçük Sanayi Sitesi K.2.3.Organize Sanayi Bölgesi. K.3.Sanayinin İlçelere göre Dağılımı... K.4.Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu... K.5.Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerjisi Kullanımı.. K.6.Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler

13 K.6.1.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği.... K.6.2.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği.. K.6.3.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği.... K.6.4.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği.. K.6.5.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar. L-Ulaşım, Altyapı ve Haberleşme 133 L.1.Ulaşım L.1.1.Karayolları.. L Karayolları Genel. L Ulaşım Planlaması 134 L Toplu Taşıma Sistemleri.. L Araç Sayıları..... L.1.2.Demiryolları... L.1.3.Havayolları.. L.2.Altyapı 136 L.2.1.Su Sistemi L.2.2.Atıksu Sistemi ve Kanalizasyon.. L.2.3.Yeşil Alanlar L.3.Haberleşme L.4.İlin İmar Durumu... L.5.İldeki Baz İstasyonları... M-Yerleşim Alanları Ve Nüfus 143 M.1.Kentsel ve Kırsal Planlama... M.1.1.Kentsel Alanlar... M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri.. M Kentsel Büyüme Deseni.. M Planlı Kentsel Gelişme Alanları.. M Kentsel Alanlarda Yoğunluk... M Endüstri Alanları Yer Seçimi.. M.2.Altyapı... M.3.Binalar ve Yapı çeşitleri M.3.1.Kamu Binaları M.3.2.Hastaneler ve Sağlık Tesisleri... M.3.3.Kültür tesisleri.... M.3.4.Endüstriyel Yapılar... M.3.5.Göçer ve Hareketli Barınaklar... M.3.6.Otel, Motel ve Binalar.... M.3.7.Yerel Mimari Özellikler. M.3.8.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller.. M.4.Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1.Göçler. M.4.2.Göçebe İşçiler M.4.3.Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı.. M.5.Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.6.Nüfus 151 M.6.1.Nüfusun Yıllara Göre gelişimi... M.6.2.Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı... M.6.3.İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları. 13

14 M.6.4.Nüfus Değişim Oranı. N-Atıklar N.1.Evsel Katı Atıklar N.2.Tehlikeli ve Zararlı Atıklar 176 N.3.Özel Atıklar N.3.1.Hastane Atıkları.. N.3.2.Sıvı Yağlar... N.3.3.Radyoaktif Atıklar... N.3.4.Pil ve Aküler N.3.5.Cips ve Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller. N.3.6.Tarama Çamurları... N.3.7.Elektrik ve Elektronik Atık. N.3.8.Kullanılan Ömrü ve Bitmiş Araçlar ve Lastikler N.4.Diğer Atıklar 201 N.4.1.Ambalaj Atıkları.. N.4.2.Hayvan Kadavraları. N.4.3.Mezbaha Atkları... N.5.Atık Yönetimi N.6.Katı Atıkların Biriktirmesi, Toplanması, Taşınması ve Transferi 202 N.7.Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.7.1.Katı Atıkların Depolanması N.7.2.Atıkların Yakılması. N.7.3.Kompost.. N.8.Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi. 202 N.9.Atıkların Çevre Üzerinde Etkileri. 203 N.10.Atıkların Bertaraf Edilmesi. 203 N.11.Atıkların Değerlendirilmesi N.12.Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri O-Gürültü ve Titreşim O.1.Gürültü... O.1.1.Gürültü Kaynakları. 205 O Trafik Gürültüsü.. O Endüstri Gürültüsü.. O İnşaat Gürültüsü... O Yerleşim Alanında Oluşan Gürültüler. O Hava Alanlarında Oluşan Gürültüler.. O.1.2.Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri. O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri... O.1.3.Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 207 O Fiziksel Etkileri O Fizyolojik Etkileri O Psikolojik Etkileri O Performans Etkileri.. O.2.Titreşim.. P-Afetler P.1.Afet Olayları P.1.1.Depremler 14

15 P.1.2.Heyelanlar ve Çığlar P.1.3.Seller P.1.4.Orman ve Otlak Yangınları. P.1.5.Fırtınalar.. P.2.Afetler ve Sağlık Zararları P.3.Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri. 208 P.3.1.Sivil Savunma Birimleri.. P.3.2.Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri P.3.3.İlkyardım Servisleri. P.3.4.Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı... R-Sağlık ve Çevre 209 R.1.Temel Sağlık Hizmetleri 209 R.1.1.Sağlık Kurumların Dağılımı... R.1.2.Bulaşıcı Hastalıklar... R İçme ve Kullanma Sularının Sağlık Durumu.. R Zoonoz Hastalıklar... R.1.3.Gıda Hijyeni R.1.4.Aşı Çalışmaları R.1.5.Bebek Ölümleri... R.1.6.Ölümlerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı.. R.1.7.Aile Planlaması Çalışmaları.... R.2.Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri R.2.1.Kentsel Hava Kirliliği. R.2.2.Su Kirliliği.. R.2.3.Atıklar. R.2.4.Gürültü S-Çevre Eğitimi 236 S.1.Kamu Kurumlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri... S.2.Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri.... T-Çevre Yönetimi ve Planlama 238 T.1.Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi... T.2.Tabii Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı Korunması ve Geliştirilmesi T.3.Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Sonuçlarının Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Şekilde Planlanması. T.4.Çevrenin İnsan Psikososyal İhtiyaçlarıyla Sağlanması. T.5.Çevre Arazi Kullanım Planlaması. İl Müdürlüğümüzün Faaliyet ve Yatırımları 240 Osmanlı Döneminde Çevre Bunları Biliyormuydunuz Atatürkten Son Mektup 259 Çevre Andı Kaynakça

16 HARİTALAR İl ve İlçe sınırlarını Gösteren Harita. 19 ve Civarı Fiziki haritası 23 Bölgenin Jeoloji Haritası

17 TABLOLAR Tablo A.1: İlçelere Göre Belediye ve Köylerin Dağılımı Tablo B.1: Güneşlenme Süreleri. 27 Tablo B.2: İli Rüzgar Verileri Tablo B.3: İli Ormanlık Saha Dökümü Tablo B.4: Sağlarca Kaplıcası Tahlil Raporu.. 29 Tablo B.5: 1 Litre Suda Münhal Bulunan Maddeler Tablo B.6: Kaplıcaların Özellikleri Tablo B.7: Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler Tablo C.1: İlimizde Tespit Edilen ( ) Yılları Ortalama Rüzgar Hızları. 37 Tablo C.2: İl inin Rüzgar Hızı Aylık Ortalaması Tablo C.3: Yıllık Ortalama Yerel Basınç Ortalaması Tablo C.4: Yıllık Ortalama Bağıl Nem Miktarı.. 38 Tablo C.5: Yıllık Ortalama Buhar Basıncı Miktarı. 39 Tablo C.6: İlimizde Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Tablo C.7: Yıllık Toplam Yağış Miktarı. 41 Tablo C.8: İlimizde Tespit Edilen ( ) Yılları En Yüksek Sıcaklıklar. 43 Tablo C.9: İlimizde Tespit Edilen ( ) Yılları Ortalama Sıcaklıklar Tablo C.10: İl inin Güneşlenme Süresinin Aylık Ortalaması. 44 Tablo C.11: SO 2 Ölçüm Sonuçları Tablo C.12: PM Ölçüm Sonuçları Tablo C.13: İline Ait SO 2 Ortalamaları ve Yıllara Göre Değişim Oranları Tablo C.14: İline Ait PM Ortalamaları ve Yıllara Göre Değişim Oranları Tablo C.15: Hava Kirleticilerinin Bitkiler Üzerindeki Tahribatı Tablo C.16: Hava Kirleticilerinin İnsan Sağlığı Üzerindeki Tahribatı Tablo C.17: İlimizde Trafiğe Kayıtlı Araç Sayısı Tablo C.18: Emisyon Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı Tablo C.19: Egzoz Emisyon Ölçümü Yaptıran Araç Türleri.. 55 Tablo E.1: İlçelere Göre Arazi Kullanma Şekillerinin Dağılımı Tablo E.2: Sulanabilir Arazi Durumu. 61 Tablo E.3: İl Arazisinin İlçeler İtibariyle Genel Dağılımı.. 61 Tablo E.4: İl Sınırları İçinde Tarım Topraklarının Amaç Dışı Kullanımı Söz Konusu İse 62 Tablo F.1: Çayır ve Mera Varlığı 65 Tablo G.1: İlimizde Turizm İşletme Belge G veya Belediye Belgeli Tesisler,Oteller 81 Tablo G.2: Belediye Belgeli Konaklama Tesisi İstatistik Tablosu. 85 Tablo G.3: İnanç Turizmi Ziyaretçi İstatistikleri 86 Tablo H.1: İlçelere Göre Arazi Kullanma Şekillerinin Dağılımı Tablo H.2: Tarım Alanlarının Kullanılış Amaçlarına Göre Dağılımı. 87 Tablo H.3: İlimizin Tarla Ziraatı Durumu.. 89 Tablo H.4: İlimizde Üretilen Başlıca Tarım Ürünleri ve Sebzelerin Ekiliş Alanlarının 90 Dağılımı... Tablo H.5: İlimizde Sebzecilik Durumu Tablo H.6: İlimizde Yılında Üretilen Sebze Miktarı 93 Tablo H.7: Sulanabilir Arazi Durumu. 94 Tablo H.8: İlimizde Hayvancılık Potansiyeli Tablo H.9: İlimizdeki Hayvansal Ürün Miktarı.. 95 Tablo H.10: İlimizde Kullanılan Tarımsal Araç ve Gereç Sayısı Tablo H.11: İlimizdeki Tarımsal Faaliyetler

18 Tablo H.12: Gübre Kullanım Durumu Tablo H.13: İl Sınırları İçinde Kullanılmakta Olan Ticari Gübre Cinsleri ve Yıllık 100 Tüketim Miktarları.. Tablo H.14: Zirai Mücadele İlaçları Tüketimi 102 Tablo H.15: 2005 yılında İlimizde Gübre Tüketiminin İlçelere Dağılımı Tablo H.16: İlimizdeki Genel Gıda İmal Yerleri. 102 Tablo I.1: Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler. 104 Tablo J.1: Ortalama Sıcaklık Tablo J.2: İlimizde Yıllara Göre Elektrik Enerjisi Tüketiminin Sektörel Dağılımı 110 Tablo J.3: Elektrik Enerjisi Tüketiminin Sektörel Dağılımı Tablo J.4: Kullanıldığı Yere Göre Elektrik Enerjisi Tüketimi 112 Tablo J.5: İktisadi Faaliyetlere Göre Elektrik Enerjisi Tüketimi Tablo K.1: İmalat Sanayindeki İşyeri Sayıları Sınıflandırılması Tablo K.2: Tamamlandığı Halde Üretim Yapmayan Sanayi Tesisleri Tablo K.3: İlimizdeki Gayri Sıhhi Müesseseler Tablo K.4: İlimizdeki Sanayi Tesisleri. 121 Tablo K.5: İlimizde Üretim Yapan Sanayi Tesisleri Tablo K.6: İlimizde Yarım Kalmış Sanayi Tesisleri Tablo L.1: Yol Ağı Durumu Tablo L.2: İldeki Toplu Taşıma İstatistikleri Tablo L.3: Trafiğe Kayıtlı Araç Sayısı 137 Tablo L.4: İlimizdeki Yerleşim Birimlerinin Telefon Durumları Tablo L.5: İlimizdeki servisteki Santrallerin durumu Tablo L.6: İlimizde Yayınlanan Gazeteler Tablo M.1: İlimizde Üretim Yapan Sanayi Tesisleri Tablo M.2: Belgeli Oteller Tablo M.3: İlimizde Yapılan Ticari faaliyetler Tablo M.4: İlimizde Faaliyet Gösteren Esnaf ve Sanatkarlar Tablo M.5: Ruhsat Durumu 153 Tablo M.6: İlimizdeki Yangın İstatistikleri Tablo M.7: İl Nüfusuna İlişkin Temel Bilgiler Tablo M.8: ve İlçe Nüfuslarının Yıllara Göre Gelişimi. 158 Tablo M.9: İl ve İlçelerin Nüfus, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu Tablo M.10: İli Nüfusunun Cinsiyete Göre Dağılımı. 162 Tablo M.11: İlimiz Nüfusunun Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Dağılımı 163 Tablo M.12: İli Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Tablo M.13: Nüfus Artış Hızı. 166 Tablo M.14: İlimizdeki Şehir ve Köy Nüfusu Yıllık Artış Hızı. 166 Tablo M.15: İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusunun Gelişimi Tablo M.16: Eğitim Durumu Tablosu. 168 Tablo M.17: İlimiz Eğitim Durumunu Gösterir Tablo 169 Tablo M.18: Eğitim Öğretim Durum Tablosu. 169 Tablo M.19: ve İlçelerdeki Liselerde Öğretmen Durumu. 170 Tablo M.20: ve İlçelerdeki Liseler Öğrenci ve Derslik Durumu Tablo M.21: İlimiz indeki Liseler Tablo M.22: İlimiz İlköğretim Okulları. 173 Tablo M.23: Orta Öğretime Bağlı Yurtlar Tablo M.24: İlköğretime Bağlı Yurtlar

19 Tablo N.1: İli Tıbbi Atık Denetleme Sonuçları Tablo O.1: Temel Gürültü Kriterlerinde Tavsiye Edilen Düzeltmeler Tablo R.1: İl Sağlık Temel Bilgileri Tablo R.2: Sağlık Kurumlarının İlçelere Göre Dağılımı Tablo R.3: İlimizdeki Resmi Sağlık Kurumları Tablo R.4: İlimizdeki Özel Sağlık Kurumları Tablo R.5: İlimizdeki Sağlık Personeli Durumu. 220 Tablo R.6: İl Geneli Sağlık Personel Durumu Tablo R.7: İlimizde Sağlık Personeli Durumu ve Bir Personele Düşen Nüfus Tablo R.8. İlimizdeki Bulaşıcı Hastalık Tespitleri Tablo R.9: Bildirimi Zorunlu Hastalıkların İlçelere göre Dağılımı 225 Tablo R.10: Bildirimi Zorunlu Hastalıkların Aylara Göre Dağılımı Tablo R.11: Seçilmiş Bulaşıcı Hastalıklara Karşı Aşılananlar Tablo R.12: İlimizde Yapılan Aşılama Çalışmaları Tablo R.13: Yıllara Göre BDT İle Aşılanan Çocuk Sayısı Tablo R.14: İlimizdeki Bebek Ölümlerinin Yıllara Göre Dağılımı Tablo:R.15: Tespit Edilen Bebek Ölümleri Tablo R.16: İli Su Kaynakları Analizi Tablo R.17: İl Genelindeki Eczane Sayısı Tablo R.18: İli Eczaneleri Tablo R.19: Kurtalan İlçesi Eczaneleri Tablo R.20: Pervari İlçesi Eczaneleri Tablo R.21: Baykan İlçesi Eczaneleri Tablo R.22: Şirvan İlçesi Eczaneleri. 233 Tablo R.23: Eruh İlçesi Eczaneleri Tablo R.24: Yılları Zoonoz Hastalıkların Karşılaştırılması. 233 Tablo R.25: Gıda Satışı ve Halk Sağlığının Korunması İle İlgili Yerler Tablo R.26: Aşılamalarının Karşılaştırılması Tablo R.27: İlimizdeki Bebek Ölümlerinin Yıllara Göre Dağılımı Tablo R.28: İlimizdeki Anne Ölümlerinin Yıllara Göre Dağılımı Tablo R.29: Tespit Edilebilen Ölümlerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Tablo R.30: Aile Planlaması Çalışmalarında Kullanılan EtkinYöntemler Tablo R.31: İlçelerde Aile Planlamasında Kullanılan Yöntemler Tablo R.32: SO 2 ÖlçümSonuçları Tablo R.33: PM ÖlçümSonuçları Tablo T.8: ÇED Kapsamı Dışında Kararı Verilen Projeler. 246 Tablo T.9: ÇED e Tabi Olup İzin Alan Tesisler 251 Tablo T.10: Emisyon İznine Tabi Tesisler Tablo T.11: Yer İncelemesi Yapılan Baz İstasyonları Tablo T.12: İli Apartman Denetleme Sonuçları

20 A - COĞRAFİ KAPSAM A.1. GİRİŞ İli, Ülkemizin güneydoğusunda, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin kuzeydoğusunda, Güneydoğu Torosların Güney eteklerinde kurulmuş olup, boylamları ile ve enlemleri arasında yer alır. İlin merkezi Dicle Nehrinin kollarından olan Botan ve Reşan Çayları arasında, yedi tepenin yamaçlarında kurulmuş ve günümüzde ovaya yayılmaya başlamıştır. Mevcut bilgilere göre, tarih yönünden çok eski bir geçmişe sahiptir. M.Ö yılı başlarından M.Ö. 4. yüzyıla kadar sırasıyla Samiler, Babil ve Asur İmparatorluğu, Medler, Persler, M.S. ki dönemde Romalılar, Partlar ve Sasaniler bölgede hakim olmuşlardır., l5l4 Çaldıran Zaferinden sonra Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı İmparatorluğuna katılmıştır yılında Bitlis e bağlanan, 26 Eylül 1919 yılında 48 Sayılı Heyet-i Umumiye Kararı ile bağımsız sancak haline getirilmiş ve 1923 yılında Vilayet olmuştur. İl ve İlçe Sınırlarını Gösteren İl Haritası A.2. İDARİ YAPI 1923 yılında il olan in ilçe sayısı 11 iken 1990 yılında Şırnak ve Batman ilçelerinin il olması ile ilçe sayısı 6'ya düşmüştür. 20

21 Tablo A.1: İlçelere Göre Belediye ve Köylerin Dağılımı İlçe Adı Belediye Sayısı Köy Sayısı Mezra Sayısı İlçe Aydınlar Baykan Eruh Kurtalan Pervari Şirvan TOPLAM A.3. NÜFUS 2011 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre İlimizin nüfusu kişidir. Bu nüfusun ü şehirlerde, ü ise köylerde yaşamaktadır. Km 2 'ye düşen nüfus yoğunluğu 57 olup, yıllık nüfus artış hızı binde dir. (Türkiye de binde 13,49) Bebek ölüm hızı binde 19,8, 0-19 yaş arasındaki nüfus oranı % 53,37 (Türkiye de % 34,12) düzeyinde bulunmaktadır. Nüfus bakımından İli; 81 il içerisinde 59. sırada gelmektedir. A.4. İL VE İLÇE SINIRLARI İlden Bir Görüntü ili, güneyinde Şırnak ve Mardin, doğusunda Van ve Hakkari, kuzeyinde Bitlis ve batısında Batman illeri çevrilidir. ilinin ilçe dışında 6 ilçesi bulunmaktadır.bunlar; - Aydınlar - Baykan - Eruh - Kurtalan - Pervari - Şirvan 21

22 A.4.1. Aydınlar(Tillo) Tillo'nun manası Süryanicede "Yüksek Ruhlar" dır. 1514'te Yavuz Sultan Selim'in Çaldıran seferinde Osmanlı egemenliğine girmiştir. Tillo Nahiyesi, ilçe olduktan sonra Aydınlar adını almıştır. İlçenin kültür yönüyle zengin bir tarihi vardır. İlçe türbe ve ziyaret yerlerinin çok oluşu nedeniyle yöre halkının ve diğer bölgelerden gelen ziyaretçilerin akınına uğramaktadır. Yörede yaşamış ve İlçe'de türbesi bulunan bazı alim ve evliyalar; İsmail Fakirullah Hz., İbrahim Hakkı Hz., Şeyh Hamza El Kebir Hz., Şeyh Mücahit Hz., Gavsul Memduh Hz., Zemzemul Hassa Hz.(Kadın Evliya) dir. İlçe, tarihte özellikle Osmanlı Döneminde önemli kültür ve eğitim merkezi olma vasfını korumuştur. Medreselerinde dini ilimlerin, zamanın ilerisinde bir seviyede verilen fen ilimleri (astronomi, matematik, fizik, kimya, biyoloji ve tıp) ile beraber günümüzün bilim adamlarını ve görenleri hayret içinde bırakacak nitelikte verildiği bir ilim merkezi olmuştur. A.4.2. Baykan İlçe merkezi, Bitlis İlinden çıkıp gelen çayın açtığı vadi içinde kurulmuştur. İlçenin dört bir tarafı yemyeşil ormanlarla kaplıdır. İlçe merkezinde Karşıyaka Mahallesinde bulunan çam ormanlığı, ilçeye ayrı bir güzellik katmaktadır. Bu özelliğinden dolayı ilçeye "Yeşil Baykan" denilmektedir.gerek içinden geçen Baykan Çayı, gerekse her tarafı kaplayan ormanlar ve serin kaynak suları nedeniyle bahar ve yaz aylarında il ve ilçelerden halk bu ormanlık alanlara piknik amacıyla akın etmektedir. Bu durum, ilçeye yaz ve bahar aylarında ayrı bir canlılık katmaktadır. Baykan İlçesi A.4.3. Eruh Eruh'un kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber, M.Ö.1000 yıllarından itibaren Urartu, daha sonra Med, Pers, Selçuk ve Osmanlı İmparatorluklarının hakimiyetinde kalmıştır. İlinin en eski ilçelerinden biri olduğu; Hicri 1288, Miladi 1872 tarihli Diyarbekir Salnamesi'nde (Yıllıkta) Sancağına bağlı sayılmasından belli olmaktadır. Kent ve kırsal kesimde yaşayan halk dini inançlarına bağlıdır. Düğünler dışında eğlence hayatı yok gibidir. Aileler kalabalıktır. Pederşahi aile yapısı içinde çocuklar evlenseler bile, ailenin ve onun sosyal, kültürel ve ekonomik çevresinin içinde kalırlar. Evler, mahalli malzemeden, genellikle toprak damlı olarak yapılmıştır. İlçe 22

23 merkezinde kısmen betonarme binalar yapılmaya başlanmıştır. İlçenin tüm köylerinde elektrik ve telefon bulunmaktadır. A.4.4. Kurtalan Şerefhan Beyliği toprakları içerisinde bulunan Kurtalan İlçesi 1500 yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır. Ulaşım probleminin olmaması, demiryolunun ilçeye kadar uzanması, Kurtalan'ın 'in en büyük ve en gelişmiş ilçesi olması için uygun zemin hazırlamıştır. Halen 'in en büyük sanayi tesisi olan çimento fabrikası Kurtalan'da kuruludur. İlçe çapındaki küçük sanayi ihtiyaca kısmen cevap verebilmektedir. İlçe mülki sınırları içerisinde yolu olmayan ve ulaşılamayan yerleşim birimi yoktur. İlçede sosyal yaşam, iş mevsiminin bittiği sonbahar mevsiminde düğünlerin de başlamasıyla canlılık kazanmaktadır. Eğlence ve spor faaliyetlerine halkın katılımı her geçen gün artmaktadır. Kurtalan İlçesi A.4.5. Pervari M.Ö.550'lerde Persler, daha sonra da Makedonyalılar tarafından işgal edilen yöre, M.Ö.306 yılında Selokid Krallığı sınırları içinde kaldı. M.Ö. 129 Yılında Partların eline geçen Pervari, M.S.77 Yılında Roma İmparatorluğuna katıldı Yılında Moğollar tarafından işgal edildiyse de, 1514'te Osmanlı topraklarına katıldı. İlçede sosyal yaşam canlılık göstermemektedir. Bunda daha çok ilçede sosyal etkinlik sağlayacak mekanların olmayışı etkili olmaktadır. Pervari' de ekonomik yaşam geçmişten beri ziraat ve hayvancılığa dayalıdır. Pervari' de arıcılık yaygındır. Bal üretimi yerli karakovan peteklerde yapılmaktadır. Kış şartlarının uzun ve ağır olması nedeniyle arıları iklimin daha uygun olduğu illere taşımak kışın sorun olduğundan, fenni kovan ve peteklere fazla rağbet edilmemektedir. Pervari Balı Türkiye genelinde ünlü, aranan bir baldır. Bıttım ağacının genel merkezlerinden biri olan Pervari'de çok sayıda bıtım (yabani fıstık) ağacı da bulunmaktadır. A.4.6. Şirvan M.S.77 yılında Roma etkinliğine giren Şirvan, 395'ten sonra Bizans, 572 yılında Sasani Devletinin hakimiyeti altında kalmıştır. 700' lerde Arapların eline geçen Şirvan, 1100 yılında Artuklu, 1243' te Moğol egemenliğine girdikten sonra 1514 yılında 23

24 Osmanlı topraklarına katılmıştır. İlçe halkının geçiminde hakim unsur hayvancılıktır. Bunun yanında ceviz, fıstık, nar ve çeltik zirai üretimin başta gelen ürünleridir. Özellikle Zivzik Narı, lezzetiyle ün yapmıştır. Ekonomik hayat 1965 yılından beri devamlı bir gelişme içerisindedir. İl merkezinde bulunan tuz ocakları da ilçe için önemli bir gelir kaynağını oluşturmaktadır. Maden Köy'ünde bulunan bakır madenlerinin bir kısmı işletilmeye başlanmıştır. Madenin görünür rezervi 27 milyon tondur. Son yıllarda ilçenin geçim kaynakları arasına seracılık ve alabalık yetiştiriciliği de eklenmiştir. A.5. İLİN COĞRAFİ DURUMU Şirvan İlçesi ili topraklarının büyük bir bölümü dağlarla kaplıdır. Kuzeyde Muş Güneyi Dağları, doğuda Doğusu Dağları ilin doğal sınırlarını oluşturan sıradağlardır yılında değişen sınırlardan sonra ilinin yüzölçümü km 2 ye inmiş olup, km 2 ye 42 kişi düşmüştür yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre olan yüzölçümüne karşılık kişilik nüfusu ile km 2 ye 57 kişi düşmektedir. ve Civarı Fiziki Haritası 24

25 A.6. İLİN TOPOĞRAFYASI VE JEOMORFOLOJİK DURUMU ili toprakları, Güneydoğu Torosların çizdiği geniş yayın Dicle Havzasına giren bölümünde yer almaktadır. Güneydoğu Toroslar, Malatya ve Elazığ Ovalarının arasından başlayarak Muş Ovası ve Van Gölüyle, düşük yükseltili güneydoğu düzlüklerini birbirinden ayıracak şekilde, geniş bir yay çizer ve İran da Zağros Dağlarıyla birleşir. ilinde yeryüzü şekilleri içinde en ağırlıklı yeri yaklaşık olarak % 75 ile dağlar alırken, bunu yaklaşık % 22 ile ovalar izlemektedir. in kuzeyi ve doğusu yüksek ve sarp kesimlerdir. Belli başlı dağlar olarak Baykan İlçesinde Tandır Dağı (Kalems m.), Kurtalan İlçesinde Garzan Dağı (1.055 m.), Şirvan İlçesinde Hasteri Dağı (2.700 m.) ve Doğruyol Dağı (Beknovi m.) Eruh ilçesinde Tartı Tepe (Terazi 2268 m.) ve Tünek Dağı (Aval m.), Pervari ilçesinde ise Yazlıca Dağı (Herekol m.), Körkandil Dağı (2.821 m.) ve Martepe Dağı (Kalevina m.) bulunmaktadır. İl merkezinin yükseltisi ise 930 m. dir. İlin en önemli yaylaları; Pervari ilçesinde Çemikari, Cemen ve Herekol yaylaları, Şirvan ilçesinde Bacevan yaylasıdır. ili, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin kuzeydoğu ucunda yer alıp, bölge düzlüklerinden sonra birden yükselmekte ve bu nedenle doğu ve kuzey kesimleri bol yağış almaktadır. Kuzeyde Muş Güneyi Dağları, doğuda Doğusu Dağlarıyla çevrili olan il alanı, Dicle Irmağının önemli su toplama alanlarından birini oluşturmaktadır. Önemli akarsuları; Dicle Irmağı, Botan Çayı (Uluçay), Garzan Çayı, Kızılsu Çayı ve Behranca Deresidir. A.7. JEOLOJİK YAPISI VE STRATİGRAFİ Petrol arama amacıyla topraklarında bugüne kadar çok sayıda araştırma yapılmıştır. Bu araştırmaların sonuçlarına göre, il alanı değişik jeolojik yaşta kütlelerden oluşmaktadır. Bu kütlelerin en eskisi, -Bitlis arasında kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanan başkalaşım kayaları serisidir. Genellikle III.Zaman kretase ve III.Zaman paloneojen yaşlı olan bu seriler, doğudan il alanına sokulmaktadır. Gri, esmer, mavimsi renkli, kil taşı, şeyl ve kum taşlarından oluşan üst kretase ve paleosen serilerinin kalınlıkları yüzlerce metreye ulaşır. Bunlar, petrol araştırmacılarınca Germav Oluşumu adıyla anılır. Örtü Tabakası işlevi gösteren bu seriler, petrol yataklarını geçirimsiz bir örtü biçiminde kuşatmaktadır. Yörede, petrol içeren daha eski kütlelere de rastlanılmaktadır. Germav Oluşumu nda rastlanan şeyler, Dicle ırmağı çevresinde çok belirgindir. Bu serilere yüzeye doğru yer yer jips, kırmızı-bordo renkli konglomera, gre, kil ve silt taşlarıyla karışık olarak rastlanır. İki seri arasında bazı kesimlerde gri-sarı renkli karakterler vardır. Yöredeki jipsli bordo renkli konglomera tabakalarına Gercüş Serisi denir. Alt eosen ve paleosen yaşlı Gercüş Serisi merkez ilçenin güney ve doğusunda kalkerlerin altında görülmektedir. Kalınlığı m. Dolayında olan bu seride, yüzeye doğru yeşil killer, mamlar ve tebeşirli masif kalkerler de vardır. Tebeşirli kalker taşların yontulmaları ve işlenmeleri kolay olduğu için, ilde genellikle yapı taşı olarak kullanılmaktadır. İlde geniş alanlar kaplayan dağ ve tepelerde bolca rastlanan bu oluşumlara petrolcüler, Midyat Kalkerleri demektedir. İçlerinde orta eosen yaşlı fosillere de rastlanan Midyat Kalkerleri merkez ilçenin güneyinde, -İdil arasında ve Midyat dolaylarında hemen göze çarpar. 25

26 İl alanında sert karakterlerin üzerinde kil, marn, silt ve kum taşlarından oluşan neojen yaşlı göl serileri yığılmıştır. Bu hafif eğimli yumuşak seri, geniş düzlükleri ve ovaları oluşturmaktadır. Genç oluşumlar arasında yer yer jipsli tabakalar yüzeye çıkmaktadır. Bu jipslere ilde Cas Taşı denilmektedir. Yakılıp ufalandıktan sonra yapılarda harç olarak kullanılmaktadır. İlde neojen serilerine en yoğun olarak merkez ilçenin doğusu ve kuzeyi ile Kurtalan ilçesi çevrelerinde rastlanır. in güneyindeki seriler doğu-batı, batı-kuzeybatı ve doğu-güneydoğu göllerinde uzanır. Serilerin güney kanatları dik ya da faylı, kuzey kanatları yatık eğimli Petrol Kapanları oluşturur. Bunlar Türkiye nin başlıca petrol yataklarını oluşturur. A.7.1. Tektonik ve Paleo Coğrafya il alanı, ülkenin başlıca kırık çizgilerinin dışında kalmaktadır. Hatay dan başlayıp Kahramanmaraş, Malatya, Elazığ ve Muş tan geçtikten sonra Van Gölünün doğusunda süren, çokça deprem olan tektonik çukurlar ve kırıklar dizisi, ilin küçük bir bölümünü kapsamına almaktadır. Bu kesim dışında il toprakları, sarsıntıların zararsız geçtiği tehlikesiz bölgeler kapsamına girmektedir. İl toprakları asıl görünümünü III.Zamanda kazanmıştır. Şiddetli kıvrılma ve kırılmalara uğrayan il alanı, üst-eosen ve oligosen boyunca deniz dışında kalarak aşınmış bir yarı ova (Peneplen) niteliği kazanmıştır. Üst miosende Doğu Anadolu genel olarak yükselirken, il alanı da blok halinde yükselmiş ve Güneydoğu Toroslar oluşmuştur. Bu yükselme hareketleri sırasında il alanının güney batısını da içine alan güçlü çöküntü alanları ortaya çıkmıştır. Güneydoğu Torosların esnekliğini yitirmiş ve sertleşmiş kesimlerinde ortaya çıkan çöküntü oldukları, akarsularca aşındırılarak batı, güneybatı ve güney önünde uzanan vadilere dönüştürülmüştür. Bir yandan vadiler oluşurken, bir yandan da özellikle çöküntü alanlarında hızla genişleyen vadi tabanlarında IV.Zaman boyunca çeşitli taşınma maddeler ve düzlükler ortaya çıkmıştır. Bölgenin Jeoloji Haritası 26

27 B - DOĞAL KAYNAKLAR B.1. ENERJİ KAYNAKLARI B.1.1. Güneş Enerjisi İlimizde güneş, enerji kaynağı olarak evlerin ve sosyal tesislerin günlük sıcak su ihtiyacını karşılamak amacıyla kullanılmaktadır. Son yıllarda bu alanda yoğun bir kullanım gözlenmektedir. Tablo B.1: Güneşlenme Süreleri Günlük Ortalama Güneşlenme Süresi (saat,dakika) 07:25 Günlük Ortalama Güneşlenme Sidt.(cal/cm2.dak) 327:54 Aylık En Yüksek Güneşlenme Sidt.(cal/cm2.dak) 1:70 Kaynak: Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü (2009) B.1.2. Su Enerjisi Yapımı tamamlanan Alkumru Barajında 2011 yılından itibaren Elektrik üretimine başlanacaktır. 3 türbin de tam kapasiteyle devreye girdiğinde MW elektrik üretilmesi hedeflemektedir. Bunun dışında, ilimiz sınırları içerisinde olup, bitmesi halinde Türkiye nin 4. büyük barajı olacak olan Ilısu Barajı programda olup, bir İsviçre firmasına ihale edilmiştir. 27

28 Ayrıca, ilimizde Botan Çayı ve kolları üzerinde yaklaşık 15 adet barajın yapımı planlanmaktadır. Yapımı tamamlanan Aydınlar ilçemizdeki Alkumru Barajında su tutma işlemi tamamlayarak yeterli kota ulaşıldığından elektrik üretimine başlanmıştır. Kirazlık Barajı inşaat çalışmaları için şantiye kurulmuş olup çalışmalar hızlı bir şekilde devam etmektedir. Diğer barajlar etüt-proje ve altyapı aşamasında bulunmaktadır. B.1.3. Kömür İlimiz sınırları içerisinde kömür rezervi bulunmamaktadır. B.1.4. Doğal gaz İlimiz sınırları içerisinde Baykan İlçesi Dodan Bölgesinde yapılan aramaların neticesinde doğal gaz rezervine rastlanılmıştır. Çıkarılan doğal gaz, petrol üretiminde kullanılmakta olup, enerji kaynağı olarak kullanılmamaktadır. B.1.5. Rüzgar İlimizde ortalama rüzgar hızı 1.2 m/sn olup, Meteoroloji İstasyonunda yapılan ölçümler sonucu elde edilen bilgiler Tablo B.2 de gösterilmiştir. İlimizde rüzgar enerjisinden yararlanılmamaktadır. Tablo B.2: İli Rüzgar Verileri Ortalama Rüzgar Hızı En Hızlı Rüzgar Yönü ve Hızı 0.6 m/sn W m/sn. Kuvvetli Rüzgarlı Gün Sayısı 28.0 Fırtınalı Gün Sayısı 4.0 Kaynak: Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü (2011) B.1.6. Biomas B Odun ili, orman varlığı bakımından çok zayıftır. İlimizdeki mevcut koru ormanları üretim çağına gelmediğinden herhangi bir üretim yapılmamaktadır. Normal baltalık ormanlarından yakacak odunu elde edilmektedir. Tablo B.3: İli Ormanlık Saha Dökümü Verimli Orman Alanı Bozuk Orman Alanı (ha Toplam Orman Alanı (ha Verimli Koru Ormanı Bozuk Koru Ormanı Toplam Koru Ormanı Baltalık Orman Alanı Aydınlar Baykan Eruh Kurtalan Pervari Şirvan Toplam Not: Baltalık ormanların yıllık üretim kapasitesi sterdir. Kaynak: Orman İşletme Müdürlüğü (2011) 28

29 B Tezek İlimizde kırsal kesimde ve gecekondu mahallelerinde tezek, yakacak olarak kullanılmaktadır. B.1.7. Petrol İlimizde, yapılan çalışmalar sonucu Mağrip ve Çelikli de petrole rastlanmıştır. Mağrip Petrol Üretim Sahasında, petrol tabakası m. derinliktedir. Sahada toplam 13 kuyudan günde ortalama 250 varil petrol çıkarılmaktadır. Çelikli Petrol Üretim Sahasındaki petrol tabakasının derinliği ise 3.20 m. dir. Bu sahada üretimde olan 9 kuyudan günde ortalama 270 varil petrol çıkarılmaktadır. Bu sahaların çıkarılabilir petrol rezervi uygulanan teknolojilere göre değişiklik göstermektedir. Ayrıca, Dodan Sahasında 8 kuyudan çıkarılan CO 2 gazı, içindeki hidrojensülfür ve nemden arındırıldıktan sonra boru hattı ile Batı Raman Sahasına basılmakta ve burada petrol üretimini yükseltme projesinde kullanılmaktadır. B.1.8. Jeotermal Sahalar İlimiz sınırları içerisinde 2 adet kaplıca bulunmakta olup, bu kaplıcalar turistik amaçla kullanılmaktadır. Bunlar; B Sağlarca (Billoris) Kaplıcası -Eruh karayolunun 15. km. sinde Botan Çayı kenarındadır. Kaplıcanın cilt, romatizma, nevralji ve kadın hastalıklarına faydalı olduğu bilinmektedir. Kaplıca suyunun sıcaklığı 35 0 C dir. Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü Müdürlüğünün, kaplıca suyuna ait tarihli ve 2199 sayılı tahlil raporu Tablo B.4. te gösterilmiştir. Tablo B.4: Sağlarca Kaplıcası Tahlil Raporu Suyun Mevkii Büyük Kaplıca suyu Küçük Kaplıca Suyu Renk Renksiz Renksiz Görünüş Berrak Berrak Tadı Gazsız Gazsız Tortu Var Çok Var Nitrat Kükürtlü H Kokulu Kükürtlü H Kokulu Amonyak Var Yok Kükürtlü H (litrede) 72 Mgr. 62 Mgr. Serbest Karbondioksit Yok Yok Uzvi Madde (litrede) 2 Mgr.4 1Mgr.6 Kaleviyet 8.2 cc 8.6 cc. 29

30 Sağlarca Kaplıcası Girişi Tablo B.5: 1 Litre Suda Münhal Bulunan Maddeler Miligram Milival Miligram Milival Katyonlar Sodyum İyonu Na+ 43,01 1,78 56,01 2,47 Kalsiyum iyonu Ca++ 288,00 14,40 288,00 14,40 Magnezyum İyonu Mg++ 74,40 6,20 72,00 6,00 22,38 22,87 Demir Alüminyum İyonu Fe+++ Al+++ Eser Eser Anyonlar Sülfat İyonu SO4 292,80 6,10 292,80 Klorür İyonu Cl 290,00 8,17 290,00 Hidrokarbonat İyonu HCO3 500,00 8,20 524,00 Meta Silikat Asidi H2SIO3 35,00 22,47 37,00 1,523,21 1,559,81 B Lif Kaplıcası Bu kaplıca Kışlacık Köyü sınırları içerisinde ve Reşan Çayı kıyısındadır. Suyun debisi 30 lt/sn. olup, sıcaklığı 41 0 C dir. Kimyevi özellikleri bakımından bu su, Billoris Kaplıcası suyuna yakındır. Tablo B.6 : Kaplıcaların Özellikleri ADI Kaplıcanın Yeri Debisi(m 3 /sn) Isı derecesi İle uzaklığı(km) Tesis durumu Billoris kaplıcası merkez Isınma kabini Lif Kaplıcası Kışlacık köyü

31 B.2. FLORA VE FAUNA İlimizde flora ve fauna ile ilgili bilgiler F. Flora- Fauna başlığı altında verilmiştir. B.3. TOPRAK İlimiz toprakları genelde, kireçtaşı biçiminde kalkerli, killi ana maddeden oluşmuş kahverengi topraklardır. Çay yataklarında dar şeritler halinde az miktarda alüvyon topraklara rastlanmaktadır. Bu topraklar genellikle bazik karakterlidir. Toprak II. ve III. Zaman oluşumlarından olup, kratese kalker tabakalarından meydana gelmiştir. Esası krateste masif kalker olup, petrolün hazre taşıdır. B.4. SU KAYNAKLARI il alanı Dicle Irmağının önemli su toplama alanlarından birini oluşturmaktadır. İl topraklarının tümü Dicle Havzasına girmektedir. Havza, Fırat, Kızılırmak ve Sakarya Havzalarından sonra, ülkenin 4. büyük su toplama alanıdır. B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar i içme suyu, birkaç yıl öncesine kadar Botan Çayı üzerinde kurulu keson kuyulardan karşılanmaktaydı. Ancak, son yıllarda yapımı tamamlanan Hesko kaynak suyunun faaliyete girmesiyle İlimiz, Şirvan, Aydınlar İlçeleri ve e bağlı birkaç köy içme sularını bu kaynaktan temin etmeye başlamıştır. Su ihtiyacı Şirvan İlçesinde Hesko adıyla bilinen yer altı suyundan karşılanmakta olup, toplam isale hattı uzunluğu 37 km.dir. Bu su, kaynaktan İl i ne kadar kendi cazibesiyle akmaktadır. Suyun toplam debisi 800 lt/sn. olup, bunun 170 lt/sn.lik kısmı şehre ulaşmaktadır. Yalnız suyun kireçliliği mevcut olup, kireçlilik derecesi 24 F 0 dir. İlimizde Botan Çayı ve kolları üzerinde yaklaşık 15 adet barajın yapımı planlanmaktadır. Yapımı tamamlanan Aydınlar ilçemizdeki Alkumru Barajı su tutma işlemini tamamlayarak elektrik üretimine başlamıştır. Kirazlık Barajı(Aydınlar), Şirvan Barajı(Şirvan), Çetin Barajı(Şirvan), Baran Regülatörü(Eruh) ve Pervari Barajı(Pervari) inşaat çalışmaları için alt yapı ve şantiye kurulum çalışmaları devam etmektedir. Diğer Baraj ve Reğülatörler etüt proje aşamasında bulunmaktadır. B.4.2. Yer altı Su Kaynakları İlimiz sınırları içinde bilinen ve su temin edilen en önemli yer altı su kaynağı Hesko Suyudur. B.4.3. Akarsular İlimizdeki belli başlı su kaynakları aşağıda sıralanmıştır. B Başur Çayı Bitlis İlinin kuzeyinden çıkan bu su il hudutları içindeki uzunluğu 45 km.dir. -Kurtalan yolu üzerindeki Başur Köprüsünün 2 km. güneyinde Kezer Çayı ile birleşir. 31

32 B Kezer Çayı Bitlis in doğusunda Güzeldere denilen yerden çıkar ve Kırkçeşme Sularının birleşmesinden oluşur. Mağaralı Mezrası (Hümriyan) önünde Başur Çayı ile birleştikten sonra Botan Çayı na karışır. Çayın oluşturduğu vadilerde sebze yetiştirilir. B Ganan Çayı Sason Dağlarının güney yamaçlarından inen kollardan oluşur. Kozluk İlçesi yakınlarından geçer. Kurtalan İlçesinde bir kısım araziyi suladıktan sonra Kaşüstü Köyü (Hendük) yakınlarında Dicle Irmağı ile birleşir. B Botan Çayı Kollarıyla birlikte in dağlık kesimlerinin sularını toplayan Botan Suyu, düzenli yağışlar ve kar sularıyla beslendiği için yaz kış bol suludur. Botan suyunun saniyede taşıdığı ortalama su miktarı Eylül ayında 31 m 3 ile en düşük düzeyine inmekte, Mayıs ayında ise 274 m 3 e kadar çıkmaktadır. B Reşinan Suyu Bu su Pervari nin Çemikari Yaylasından çıkarak Şırnak İlinde oldukça geniş vadileri sular ve Dergül Köyü önünden geçerek Kasrik Boğazından sonra Dicle Irmağı ile birleşir. B.4.4. Göller ve Göletler İlinde doğal göl olarak, Pervari İlçesine yakın mesafede -Pervari karayolu güzergahına rastlayıp Zirin Göl adıyla bilinen bir göl bulunmaktadır. 32

33 İlimizdeki tek Baraj gölü Aydınlar İlçesi Taşbalta Köyü sınırlarındaki Alkumru Baraj Gölüdür. Ayrıca, yapay gölet olarak Kurtalan İlçesi Yayıklı Köyünde Yayıklı Sulama Göleti adıyla bilinen gölet mevcut olup, bu gölet sulama amacıyla kullanılmaktadır. Göletin toplam sulama alanı da. dır. B.5. MİNERAL KAYNAKLAR B.5.1. Madenler İlinde, Endüstriyel hammaddelerden kireçtaşı ve jips, metalik madenlerden bakır, krom gibi madenler bulunmaktadır. Bunların haricinde Taş Ocakları nizamnamesine tabi doğal malzemeler bulunmaktadır. B Endüstriyel Hammaddeler B Kireç Taşı Kurtalan İlçesinde 31 milyon ton muhtemel rezerv olmak üzere toplam 404 milyon ton kireçtaşı kaynakları bulunmaktadır. B Jips Baykan İlçesinde ton muhtemel rezervli jips yatakları bulunmaktadır. B Metalik Madenler B Bakır Şirvan İlçesi Maden Köyünde % 2,03 tenörlü ve 26 milyon ton rezerve sahip bakır madenleri mevcut olup, işletme ruhsatı Park Elektrik Üretim Madencilik San. ve Tic. A.Ş. ye aittir. B Krom Baykan İlçesi sınırları içerisinde aramalara daha önce kapalı iken 3213 sayılı Maden Kanunu ile yeniden aramalara açılan % 48 tenörlü zengin krom sahaları bulunmaktadır. Bu krom sahaları özel şahıslar tarafından işletilmektedir. Metalik Madenlerle ilgili mevcut işletmelerin hiçbirinin emisyon izni yoktur. B.5.2. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Kaynaklar Tablo B.7: Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler Tesis Adı Adres Faaliyet Türü Tarih İzni Veren Halil Sosuncu Mehmet Sever Abdurrahman Olgaç Ömer Tekin Karayolları 19. Bölge Müdürlüğü Kurtalan Kılıçlı Kurtalan-Sümer Mah. - Meşelidere Hudutları - Sağlarca Köyü- Zevik Mevkii Pervari Yolu- 43.Km Kum-Çakıl Ocağı Alçı taşı Ocağı 33 (ÇED-Ön) Vakıf (ÇED-Ön) Bakanlık Kum ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Kum-Çakıl Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Taş Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık

34 Şevket Nakipoğlu-Rıfat Tekin Özel İdare Eruh-Lopis- Çeminovaro Köprübaşı Kezer Kum Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Kum-Çakıl Ocağı 34 (ÇED-Ön) Bakanlık Tesis Adı Adres Faaliyet Türü Tarih İzni Veren Belediye - Kum-Çakıl Başkanlığı Köprübaşı Köyü Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Veysi erdem Kurtalan Alçı taşı Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Kurtalan Çim. Kurtalan Kil kalker Ocağı ÇED Bakanlık S. Ataker Şirvan- Taiva Kum Ocağı (ÇED-Ön) İl Müd. Karayolları Şirvan- İncekaya Kireçtaşı Ocağı (ÇED-Ön) İl Müd. Karayolları Şirvan- Karaca Kireçtaşı Ocağı (ÇED-Ön) İl Müd. Karayolları Baykan-Çaykaya Kireçtaşı Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Kuzu Pınarca Köyü Kum Ocağı (ÇED-Ön) İl Müd. Karayolları Pervari Ekindüzü Kireçtaşı Ocağı (ÇED-Ön) İl Müd. Ber-Oner Mad.San.A.Ş. Mehmet Ağrak -Çatılı Mermer Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Kurtalan, Bireküredya Köyü, Hanika Mevkii Alçı taşı Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Kızılay Gökçebağ Kalsit Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Sedatoğulları Kezer Kum-Çakıl Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Kuzu Yağmurtepe Kum-Çakıl Köyü Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Limak Kurtalan Oyacık Kalker Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Limak Kurtalan Oyacık Kil Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Tanrıverdi Kurtalan Alçı taşı Hamdunan Mah. Ocağı (ÇED-Ön) Bakanlık Fıratsa Kurtalan- Kum-Çakıl Gözpınar Ocağı (ÇED Ön) Bakanlık Karayolları Baykan 9.Bölge ÇaykayaAkdiken Bazalt Ocağı (ÇED Ön) Bakanlık Kızılay Yem Pervari Ziri Mermer Ocağı (ÇED Ön) Bakanlık Karayolları Kurtalan Gökdoğan Teras ocağı (ÇED Ön) Bakanlık Karayolları Baykan çaykaya Kevrigevir Taş Ocağı (ÇED Ön) Bakanlık Bedrettin Çiçek Olgaçlar Doğan Mah. Eğlence Köyü Kum-Çakıl Ocağı Kum-Çakıl Ocağı (ÇED-Ön) İl Müd. (ÇED-Ön) İl Müd. Limak Kurtalan Kurtalan-Oyacık Köyü Kalker Ocağı (ÇED-Ön) İl Müd. Limak Kurtalan Kurtalan-Oyacık Köyü Kalker Ocağı (ÇED-Ön) İl Müd. Tek-Yol Billoris Köprüsü Kum-Çakıl Yanı Ocağı (ÇED-Ön) İl Müd. Rafet TALU Kum-Çakıl Feridun Plajı Ocağı (ÇED-Ön) İl Müd. Kuzu Hafriyat Kezer Kum-Çakıl (ÇED-Ön) İl Müd.