İnternet in Tarihçesi

Transkript

1 İÇERİK 2 İnternet Nedir? 3 BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE UYGULAMALARI İnternet ÖĞR. GÖR. HASAN ALİ AKYÜREK İnternet nedir? İnternetin Tarihçesi Ne işe yarar? Bilgisayar Ağları Ağı luşturan bileşenler Ağı luşturan cihazlar Ağın sınıflandırılması Dmain-IP-URL Kavramları İnternete Bağlanmak Kabllu Bağlantı Kablsuz Bağlantı Internet servisleri Wrld Wide Web Web tarayıcılar Arama Mtrları Ssyal Ağlar E-psta Sistemleri Dsya Paylaşımları İnternet ve Bilgisayar Güvenliği E-ticaret İki veya daha fazla bilgisayarın bir araya gelerek veri alışverişi için luşturdukları yapıya bilgisayar ağı denir. İnternet: Dünya üzerinde yer alan birbirinden farklı büyüklükteki bilgisayar ağılarını birbirine bağlayan en büyük bilgisayar ağıdır. Ağların ağıdır. Ağlar arası iletişimi ve çalışmayı ifade eden «Internetwrking» ifadesinden türetilmiştir. Birçk bilgisayar sisteminin birbirine bağlı lduğu, dünya çapında yaygın lan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. TDK, İnternet sözcüğüne karşılık larak Genel Ağ'ı önermiştir. TDK Tanımı: İnternet, bilgisayar ağlarının birbirine bağlanması snucu rtaya çıkan, herhangi bir sınırlaması ve yöneticisi lmayan uluslararası bilgi iletişim ağıdır. İnternet in Tarihçesi 4 Ülkemizde İnternet 5 Ne İşe Yarar? 6 İnternet 1969'da ABD Savunma Bakanlığı İleri Araştırma Prje Ajansı (DARPA) tarafından luşturulan ARPANET prjesi ile başlar. DARPA, herhangi bir nükleer saldırı sırasında bilgisayar ağları arasındaki iletişimi merkezi lmaktan çıkarmak amacıyla böyle bir prjeye başlamıştı. Bunun yapılmasındaki amaç kesintisiz iletişim sağlayabilmekti. Daha snraki yıllarda ARPANET'in gelişmesi, daha başka ağların da hizmete knulması ve bunlar arasında bağlantıların sağlanması snucu ağ kapsamı ldukça genişleyerek ağlar arası iletişim dönemi başladı. Böylece, küresel ölçekte birbiriyle bağlantılı tüm ağ sistemlerini ifade etmek üzere özel bir isim şeklinde "Internet" larak kullanılmaya başlanmıştır. Türkiye'nin ilk İnternet bağlantısı 12 Nisan 1993'te PTT'den sağlanan 64Kbps kapasiteli hat kullanılarak, ODTÜ'den ABD'de bulunan NSFNet (Natinal Science Fundatin Netwrk)'e bağlanılarak gerçekleştirildi. Haziran 1996 tarihinde TÜBİTAK bünyesinde Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBİM) adıyla bir merkez kurulmuştur ( ULAKBİM in temel görevlerinden biri en yeni teknljileri kullanarak Türkiye çapında tüm eğitim ve araştırma kuruluşlarını birbirine bağlayacak Ulusal Akademik Ağ (ULAKNET) adıyla hızlı bir iletişim ağı kurmak ve bu ağ aracılığı ile bilgi hizmetleri vermektir. İletişim rtamıdır. Eşsiz ve dev bir kütüphanedir. Eğitim-öğretim rtamıdır. Yaşam-byu öğrenim merkezidir. Yayıncılık rtamıdır. İş rtamıdır. Eknmi ve bankacılık rtamıdır. Eğlence rtamıdır. Dstluk ve arkadaşlık rtamıdır. 1

2 Bilgisayar Ağları 7 Ağı Oluşturan Bileşenler 8 Ağ İşletim Sistemi Yazılımı 9 Bir bilgisayar ağı, iki veya daha fazla bilgisayarın bir iletişim aracı üzerinden(kabllu veya kablsuz), tüm iletişim, yazılım ve dnanım bileşenleri ile birlikte bağlanarak meydana getirilen sistemdir. Ağı luşturan bileşenler Ağ işletim sistemi yazılımı Sunucu (Server) İstemci (Client) İletişim prtklleri Ağı luşturan cihazlar Ağ arabirim kartı Ethernet kartı (NIC) Dağıtıcı (Hub) Anahtar (Switch) Yönlendirici (Ruter) Cğrafi kşullara göre ağın sınıflandırılması (LAN, MAN, WAN) Ağ işletim sistemi yazılımı Sunucu (Server) İstemci (Client) İletişim prtklleri Ağ işletim sistemi (Netwrk Operating System NOS), bir sunucu üzerinde çalışan ve verileri, kullanıcıları, grupları, güvenliği, uygulamaları ve ağ üzerinde kşan diğer çğu ağ işlevlerinin yönetilmesine lanak sağlayan bir yazılımdır. Bir ağ içerisinde bulunan bilgisayarların ağ içerisindeki diğer bilgisayarlarla yazıcı paylaşımı, rtak dsya sisteminin ve veritabanının paylaşımı, uygulama paylaşımı gibi işlevleri yerine getirmek için tasarlanmıştır. En ppüler lanları Nvell NetWare, Linux, Windws Server, Mac OS Server dır. Sunucu (Server) 10 İstemci (Client) 11 İstemci Sunucu 12 Bir ağda diğer kullanıcılar tarafından erişilen kaynakları barındıran bilgisayar ya da cihazlardır. Sunucular görevlerine göre adlandırılır; Dsyaların üzerinde bulunduğu dsya sunucusu (file server), Yazıcının bağlı lduğu yazıcı sunucusu (print server), Veritabanı işlemlerinin yapıldığı veritabanı sunucusu (database server), Web sayfalarının bulunduğu Web sunucusu (Web server) larak adlandırılır. Bilgisayar ağlarında diğer ağ bileşenlerinin paylaşıma açık kaynaklarını kullanabilen birimdir. Bir ağ üzerinde, sunucu bilgisayarlardan hizmet alan kullanıcı bilgisayarlarıdır. Eğer bir bilgisayardan İnternet e bağlanılarak web siteleri ziyaret ediliyrsa bilgisayar İstemci(Client) bilgisayardır. İstemci sunucu, istemciyi (genellikle bir grafik kullanıcı arayüzü GUI) sunucudan ayıran bir ağ mimarisidir. Her bir istemci yazılımı, sunucuya ya da uygulama sunucusuna isteklerini (request) gönderir, sunucu yazılımı da buna karşılık cevap (respnse) gönderir. Bilgi isteyen İstemci (Client) Bilgi veren Sunucu (Server) 2

3 İletişim Prtklleri - I 13 İletişim Prtklleri - II 14 Ağı luşturan cihazlar 15 Prtkl (İletişim Kuralı) iki bilgisayar arasındaki iletişimi sağlamak amacıyla verileri düzenlemeye yarayan, standart larak kabul edilmiş kurallar dizisidir. En sık kullanılan ve bilinen prtkl TCP/IP (İletim Denetim Prtklü / Internet Prtklü Transmissin Cntrl Prtcl / Internet Prtcl) prtkl grubudur. TCP/IP Uygulama Prtklleri; Köprü Metni Aktarım Prtklü (HyperText Transfer Prtcl HTTP), Dsya Aktarım Prtklü (File Transfer Prtcl FTP), Basit Psta Aktarım Prtklü (Simple Mail Transfer Prtcl SMTP). TCP/IP: İnternet'in çalışmasını sağlayan iletişim prtklleri bütünüdür. HTTP: İnternet üzerinde Web sayfalarının aktarılması için kullanılan TCP/IP uygulama katmanı prtklüdür. FTP: İnternete bağlı iki bilgisayar arasında dsya aktarımı yapmak için geliştirilen TCP/IP uygulama katmanı prtklüdür. SMTP: Bir e psta göndermek için sunucu ile istemci arasındaki iletişim şeklini belirleyen TCP/IP uygulama katmanı prtklüdür. Ağ arabirim kartı Ethernet kartı (NIC) Dağıtıcı (Hub) Anahtar (Switch) Yönlendirici (Ruter) Ağ Arabirim Kartı 16 Dağıtıcı (Hub) 17 Anahtar (Switch) 18 Ağ adaptörü veya ağ kartı (ethernet) kartı larak adlandırılır. Bilgisayarlarla ağın iletişim kurmasını sağlar ve ağa fiziksel larak bağlanır. Anakart üzerinde bulunan yuvaya yerleştirilerek bilgisayar ağlarında bulunan diğer bilgisayarlarla veri alış verişini sağlamakta kullanılır. Fiziksel adrese sahiptir (MAC Adresi). Kabllar ile ağ birimlerinin (bilgisayar vb.) birbirlerine bağlanmasını sağlar. Genelde basit ağlar kurulacağı zaman kullanılabilir. Karmaşık ağlarda kullanılması önerilmez. Ağda bir veri bir bilgisayara gönderilecekse Hub'lar bu veriyi tüm bilgisayarlara gönderirler veriyi alacak lan bilgisayar veri kendisine gönderilip gönderilmediğini kntrl eder eğer kendisine gönderilmişse veriyi alır. Bu işlem ağdaki trafiği artırır. Kendisine bağlı cihazlara anahtarlamalı bir yl sunar. Paket aktarımında MAC adreslerini kullanır. Adreslerine göre sadece iki cihazın birbirleri ile haberleşmesine lanak sağlar diğer cihazlar paket trafiğinden etkilenmez. Diğer cihazlar kendi aralarında trafiğe devam edebilirler. 3

4 Yönlendirici (Ruter) Cğrafi Kşullara Göre Ağın Sınıflandırılması LAN 21 Ağın ve paketlerin yönlendirilmesini sağlar. IP adreslerini kullanır. En iyi ylun bulunması işlevini yapar. Ağlar arası haberleşme için ara bağlantı sağlar. Cihaz, işlemci, ram ve işletim sistemine sahiptir. Knfigürasynu yapılabilir. Kurallarvb.. YerelAlan Ağı(LcalArea Netwrk LAN) Metrpl Alan Ağı (Metrplitan Area Netwrk MAN) Geniş Alan Ağı (Wide Area Netwrk WAN) Ev, kul, labratuvar, iş binaları vb. gibi sınırlı cğrafi alanda bilgisayarları ve araçları birbirine bağlayan bir bilgisayar ağıdır. MAN 22 WAN 23 İnternet e Bağlanmak 24 LAN ağlarından daha büyük bir ağ yapısıdır. Metrpl larak adlandırılmasının sebebi genellikle şehrin bir kısmını ya da tamamını kapsamasındandır. Kampüs ağları adıyla da anılan bu ağlar, üniversite kampüslerinde ve büyük işyerlerinde kullanılır. Değişik dnanım ve aktarım rtamları kullanılır. Birden fazla cihazın birbiri ile iletişim kurmasını sağlayan fiziksel veya mantıksal büyük ağdır. Yerel alan ağlarının birbirine bağlanmasını sağlayan çk geniş ağlardır. En geniş alan ağı İnternettir. Kabllu Bağlantı Kablsuz Bağlantı 4

5 Kabllu Bağlantı 25 Kablsuz Bağlantı IP Adresi AlanAdı URL Kavramları Mdem ve ilgili bağlantı kablsu gereklidir. Fax Mdem kartı veya ADSL ile bağlantı için telefn hattı gereklidir. Kabl TV üzerinden bağlantı için kabl mdem ve kabl TV bağlantısı gereklidir. Fiber İnternet için ilgili mdem ve bağlantı kablsu gereklidir. İnternete bağlı lan kablsuz bir iletişim aracına (mdem, bilgisayar, access pint vb.) kablsuz iletişim ylları ile bağlanılarak (wi fi, bluetth vb.) İnternete erişilebilir. Mbil cihaza SIM Kart takarak cep telefnu şebekesi üzerinden İnternete bağlanılabilir. IP Adresi (İnternet Prtkl Adresi) IPv4 IPv6 Alan Adı (Dmain Name) Türleri DNS URL (Unifrm Resurce Lcatr) Mdem İnternet Access Pint İnternet IP Adresi 28 Alan Adı (Dmain Name) 29 Alan Adı (Dmain Name) 30 IP adresi belli bir ağa bağlı cihazların ağ üzerinden birbirlerine veri yllamak için kullandıkları haberleşme yöntemidir. İnternet üzerinde her bilgisayarın sahip lduğu bir IP numarası vardır. IP numaraları internet üzerinde bilgisayarların birbirini klayca tanımasını sağlar. 2 farklı versiynu vardır: IPv4: Bu IP numarası aralarında "." bulunan dört sayıdan luşur. (örn: ) IPv6: 32 bitlik bir adres yapısına sahip lan IPv4'ün adreslemede artık yetersiz kalması ve ciddi sıkıntılar meydana getirmesi üzerine geliştirilmiştir. IPV6 adresleri 8 hanelidir. Araları ":" ile ayrılır (örn : 2001:a98:c040:111d:0:0:0:1). Bilgisayarların birbirini tanımasını sağlayan numara sisteminin daha basitleştirilmiş ve akılda kalması için kelimelerle ifade edilmiş halidir. Bir web sitesinin İnternet'teki adı ve adresidir. Bu adres lmadan bir İnternet kullanıcısı web sitesine sadece IP adresi ile ulaşabilir. DNS (Alan Adı Sistemi Dmain Name System) sunucuları hangi alan adının hangi IP adresine karşılık geldiği bilgisini eşler ve kullanıcıları dğru adreslere yönlendirir. Dmain IP Adresi DNS 5

6 Alan Adı (Dmain Name) 31 Alan Adı (Dmain Name) 32 URL 33 Ülke kdu Alan adı türü (uzantı) Alan adı tanımlaması (ismi veya kısa adı) Web sunucusu (alt dmain) Alan adları 2 bölümden meydana gelir; alan adı ve uzantısı. Uzantı kısmı birden fazla sayıda labilir. Adi.Uzanti1.Uzanti2.Uzanti3 Uzantı Açıklama.edu Eğitim kurumları (Akademik Üniversite).gv Resmi kurumlar (Devlet).cm Ticari kuruluşlar.k12 Orta, lise ve dengi kullar.mil Askeri kurumlar (Ülkemizde.tsk).rg Kar amacıgütmeyenkuruluşlar (vakıf, dernek, rganizasyn).int Uluslararası rganizasynlar.net Internet hizmeti sunan kuruluşlar.inf Bilgi servisleri.gen Genel içerikli siteler Ülke tr: Türkiye, jp: Japnya, uk: İngiltere, fr: Fransa, it: İtalya, Uzantıları ca: Kanada, ru: Rusya, nl: Hllanda, de: Almanya, gr: Yunanistan İnternet yluyla insanların kullanımına sunulmuş lan her metnin, resmin ya da belgenin kendine ait ve tek lan bir adresi vardır ve buna URL (Özgün Kaynak Adresi) adı verilir. Web sayfası için URL örneği; Resim için URL örneği; URL 34 İnternet Servisleri 35 Wrld Wide Web 36 Prtkl (İletişim Kuralı) Klasörler Dsya Uzantısı /assets/img/ neu-lg.png Alan Adı (Dmain) Dsya Adı Wrld Wide Web Web sitesi, web sayfası Web tarayıcılar Arama mtrları Ssyal ağlar E psta (E mail) sistemleri Dsya paylaşımları Dünya Çapında Ağ (Wrld Wide Web kısaca WWW veya Web), örümcek ağları gibi birbiriyle bağlantılı sayfalardan, İnternet üzerinde çalışan ve "www«ile başlayan adreslerdeki sayfaların görüntülenmesini sağlayan servistir. İnternet ve Web terimleri aynı lguyu tanımlamaz. Zira Web sadece İnternet üzerinde çalışan bir servistir. Web kavramı, CERN'de bir bilgisayar prgramcısı lan Tim Berners Lee nin HTML adlı bilgisayar dili bulup geliştirmesiyle luşmuştur. 6

7 HTML 37 HTML 38 Web Tarayıcılar 39 HTML Zengin Metin İşaret Dili Hyper Text Markup Language Günümüzde İnternet üzerinde veri paylaşımı için kullanılan en yaygın metin tabanlı dildir. Dilin sn sürümü HTML5'tir. Yazı, görüntü, vide gibi değişik verileri ve bunları içeren sayfaları birbirine basitçe bağlamak, buna ek larak söz knusu sayfaların web tarayıcısı yazılımları tarafından düzgün larak görüntülenmesi için "tag" ismi verilen çeşitli etiketlerden luşur. < > karakterleri arasına yazılan etiketler (tag) kullanılır. <html> <head> <title>örnek Başlık</title> </head> <bdy> <p>merhaba</p> </bdy> </html> rnek.htm İnternette yer alan dkümanların yazıldığı HTML belgelerini, resimleri ve benzeri belgeleri ekranınızda görmenizi sağlayan aracı prgramlardır. İnternet Explrer, Mzilla Firefx, Ggle Chrme, Opera, Apple Safari. 40 Arama Mtrları - I 41 Arama Mtrları - II 42 Arama mtru, İnternet üzerinde bulunan içeriği aramak için kullanılan bir mekanizmadır. Üç bileşenden luşur: web rbtu, arama indeksi ve kullanıcı arabirimi. Rbt internet üzerinde bulunan web sitelerini, sitelerin birbirlerine verdiği bağlantıları kullanarak tmatik larak gezer ve bu sayfa içeriklerini saklar. Bu içerik daha snra indekslenerek hızlı bir şekilde aranabilir hale getirilir. Kullanıcı arabirimi ise bu luşturulan indeksin aranmasını sağlar. Günümüzde en ppüler arama mtrlarından birkaç tanesinin adresleri ve lgları;

8 Arama Mtrları - III 43 Arama Mtrları - IV 44 Arama Mtrları - V 45 İnternette arama yaparken dikkat edilmesi gereken nktalar; Aranan kelimelerin snunda ekler varsa bu ekler kaldırılmalıdır. Örnek; "prtkller" yerine "prtkl Arama yaptığınızda arama sayfasında çk fazla sayıda site geliyrsa aramayı daraltabilirsiniz. Örnek; " Güvenlik" yerine " Ağ Güvenliği" Aradığınız kelimelerinin arasında sadece bşluk bırakılmalı ya da arama peratörlerinden ( +, ", ) biri kullanılmalıdır. Aramanızda kullanacağınız terimleri dğru seçmeniz, ihtiyaç duyduğunuz bilgilere ulaşabilmeniz için önemlidir. Aramalarda kullanılan temel peratörler; + Operatörü: Sık kullanılan bir kelime istediğiniz snucu almanızda önemliyse, kelimenin başına + kyarak aramaya dahil edebilirsiniz. ( + işaretinden önce bşluk bıraktığınızdan emin lunuz.) Örneğin: Star Wars Episde +I Operatörü: Bazı durumlarda sadece belirli bir ifadeyi içeren snuçlara ulaşmak isteyebilirsiniz. Bu durumda arama terimlerinizin başına ve snuna çift tırnak kyun. Şarkı sözleri, İsimler vb. Örneğin: "Star Wars Episde I" Operatörü: Aradığınız terimin birden fazla anlamı varsa (örneğin çay, hem sıcak bir içecek hem de bir tür akarsu anlamına gelir) istemediğiniz anlamı ifade eden kelimelerin önüne eksi ( ) işareti kyarak arama işleminizi daha da özelleştirebilirsiniz. Örneğin: Çay akarsu ~ Operatörü: Eşanlamlı kelimeler rijinal srgunuzda bazı kelimelerin yerine geçebilir. Bir kelimenin yanı sıra eşanlamlılarının da aranması için kelimenin hemen önüne bir tilde işareti (~) ekleyin. Örneğin: ~gıda değerleri snucunda besin değerleri de gelir. OR Operatörü: Birkaç kelimeden yalnızca birine sahip labilecek sayfaları aramak isterseniz, kelimeler arasına OR (büyük harfle) peratörünü ekleyin. Örneğin: Knya OR Üniversite Filetype Operatörü: Belirli bir dsya türünde arama yapılmak istenirse dsya türü filetype:dsya_uzantısı şeklinde verilir. Örneğin: filetype:pdf Knya Ssyal Ağlar 46 E-Psta Sistemleri 47 E-Psta Adresi 48 Bireylerin İnternet üzerinden tplum yaşamı içinde kendilerini tanımlamalarına, anlaşabilecekleri insanlara İnternet iletişim mettları ile iletişime geçmelerine ve aynı zamanda nrmal ssyal yaşamda yapılan çeşitli jestleri simgeleyen semblik hareketleri göstererek insanların yarattığı sanal rtamdaki ssyal iletişimi kurmaya yarayan ağlara ssyal ağ denilmektedir. plus.ggle.cm E Psta İnternet üzerinden gönderilen elektrnik mektuptur. Resim, müzik, vide gibi her türlü dsya türü eklenebilir ve alıcının bilgisayarına transfer edilebilir. E psta hesapları, bu hizmeti veren çeşitli sitelerden ücretsiz veya belirli bir ücret karşılığında açılabilir. E psta adresleri; kullanıcıadı, adres işareti, hesabın luşturulduğu sitenin e psta sunucusunun adı, nkta (.) ve site uzantısının aralık bırakılmadan luşur. Örneğin: hakyurek@knya.edu.tr hakyurek@knya.edu.tr Alan Adı (dmain) Adres İşareti (Add) Kullanıcı Adı (Hesap) 8

9 E-psta Bileşenleri 49 Örnek E-Psta Kullanımı 50 Örnek E-Psta Kullanımı 50 Kimden (Frm) (Gönderen) Kime (T) (Alıcı) Knu (Subject) Giriş Gelen kutusu Bilgi (Cc) (Carbn Cpy) Gizli (Bcc) (Blind Carbn Cpy) Ek (Attachment) (Ekli dsya) Yanıtla (Reply, Rep) Tümünü Yanıtla (Reply All) Yönlendir (Frward, Fwd) (Yönlendirmek, başkasına iletmek) Örnek E-Psta Kullanımı 52 Örnek E-Psta Kullanımı 53 Örnek E-Psta Kullanımı 54 E psta kumak Yeni e psta luşturmak E pstaya dsya eklemek 9

10 Dsya Paylaşımları 55 Dsya Paylaşım Yazılımları 56 Güvenlik 57 Peer t peer; sunucu temelli bilgisayar ağlarının aksine bilgisayarların birbirleriyle herhangi bir sunucuya ihtiyaç duymadan bilgi alışverişi yapmasını sağlayan bilgisayar ağ sistemine verilen addır. Sunucu temelli ağ sistemleri, bilgiyi devasa dnanım sistemlerinde tutarlar. Her bilgisayar, bilgileri buradan alır veya bilgiyi bu büyük havuzlara gönderir. Peer t peer da ise bilgi alış verişi istemci denilen herhangi iki bilgisayar arasında gerçekleşir. Bu ağ sistemi mantığı dsya paylaşımı, vide ve daha birçk elektrnik rtam verilerini transfer etmek için yaygın larak kullanılmaktadır. Bittrrent (İnternet üzerinden dsya paylaşım yazılımına ve aynı tekniği kullanan dsya takas sistemine verilen isimdir.) gnutella ednkey emule BearShare imesh LimeWire Mrpheus Kötü Amaçlı (Kötücül) Yazılımlar (Malware) Bilgisayar Virüsleri Slucanlar (Wrm) Truva atları (Trjan) Casus yazılımlar (Spyware) Klavye dinleme (Keylgger) Arka kapı (Backdr) Kötü Amaçlı Yazılımlar (Malware) 58 Bilgisayar Virüsleri 59 Slucanlar (Wrm) 60 Bilgisayar sistemlerine zarar vermek, bilgi çalmak veya kullanıcıları rahatsız etmek gibi amaçlarla hazırlanmış yazılımlara genel larak verilen ad. Genellikle e psta, kaynağı belirsiz prgramlar, frum siteleri, krsan yun dvd ve cd leri gibi farklı yllarla bilgisayarlara bulaşırlar. En genel kötücül yazılım türleri şunlardır: Bilgisayar virüsü Bilgisayar slucanı (Wrm) Truva atı (Trjan) Casus yazılım (Spyware) Klavye dinleme (Keylgger) Arka kapı (Backdr) Bilgisayar virüsleri, kullanıcının izni ya da bilgisi dahilinde lmadan bilgisayarın çalışma şeklini değiştiren ve kendini diğer dsyaların içerisinde gizlemeye çalışan aslında bir tür bilgisayar prgramıdır. Bu prgramlar, diğer bilgisayarlara bulaşmak amacıyla tasarlandığı için virüs larak adlandırılır ancak birçk durumda bulaşması için bir e psta ekini tıklamak gerekir. Bilgisayar virüsleri, bilgisayar yunları, vide klipler ya da ftğraflar gibi faydalı veya eğlenceli görünen prgramlar veya e psta eklerine gizlenebilir. Birçk virüs insanlar bunları fark etmeden e psta eki larak arkadaşlarına veya iş arkadaşlarına gönderdiğinde bulaşır. Slucanlar, herhangi bir insan müdahalesi lmadan bir ağdaki diğer bilgisayarlara kendini tmatik larak gönderebilmesi açısından daha karmaşık virüslerdir. Slucanlar, diğer bilgisayarlara bulaşabilmek için bir bilgisayardaki belirli yazılım prgramlarının kntrlünü ele geçirir. Slucanların en büyük tehlikesi, kendilerini büyük sayılarda çğaltma becerileridir. Örneğin bir slucan, e psta adres defterinizdeki herkese kpyalarını gönderebilir ve snra aynı şeyi nların bilgisayarları da yapabilir. Bu, dmin etkisinin getirdiği yğun ağ trafiği işyeri ağlarını ve İnternet'in tümünü yavaşlatabilir. 10

11 Slucan Örnekleri 60 Truva Atları (Trjan) 62 Truva Atları Neler Yapabilir? 63 İnternette sörf yaparken karşımıza çıkan küçük pencerelerde ilgi çekici şeyler bulunmaktadır. Bunlara tıkladığımızda tarayıcı prgram slucan taşıyan dsyalar indirir. Tıkladığımız andan itibaren slucan bilgisayarımızda etkinleşir. Bazı penceredeki yazıların örnekleri; Tebrikler 250 sms kazandınız telefnunuza indirmek için tıklayınız. Tebrikler Amerika'ya gitme hakkını yakalamak için ücretsiz çekiliş kazandınız. Tebrikler Amerika kapınızda. Visa kartınıza bnus kazandınız. Sitemize giren kişisiniz. Bizden hediye şarkı kazandınız. Bugün şanslı gününüzdesiniz. Bizden para ödülü kazandınız. Tebrikler bizden saat kazandınız. Zararlı prgram barındıran veya yükleyen prgramdır. Adı klasik Truva Atı mitinden türemiştir. Truva atları kullanıcıya kullanışlı veya ilginç prgramlar gibi görünebilir ancak çalıştırıldıklarında zararlıdırlar. Truva atları kendiliğinden yayılamayan ve kullanıcıların belirli prgramları çalıştırmasıyla yürütülen kötü amaçlı yazılımlardır. Truva atının en basit örneği yüklendiğinde bedava ekran kruyucu vaad eden Waterfalls.scr isimli prgramdır. Veriyi silmek ya da üzerine yazmak. Dsyaları şifrelemek. Bilgisayar kamerasını açarak kullanıcının görüntüsünü kaydetmek. Dsyaları internetten çekmek veya internete aktarmak. Kişinin bilgisayarına uzaktan erişime izin vermek. Suç aktivitelerinde kullanılabilecek banka ya da diğer hesap bilgileri için ltalamak. Bilgisayar sistemine arka kapı yerleştirmek. Optik sürücünün kapağını açıp kapatmak. Spam psta göndermek için e psta adreslerini tplamak. İlgili prgram kullanıldığında sistemi yeniden başlatmak. Güvenlik duvarını veya anti virüs prgramına müdahale etmek veya devre dışı bırakmak. Casus yazılımlar (Spyware) 64 Klavye Dinleme (Keylgger) 65 Arka Kapı (Backdr) 66 Casus yazılım, kullanıcılara ait önemli bilgilerin ve kullanıcının yaptığı işlemlerin, kullanıcının bilgisi lmadan tplanmasını ve bu bilgilerin kötü niyetli kişilere gönderilmesini sağlayan yazılım larak tanımlanır. Casus yazılımlar düzenli larak ziyaret ettiğiniz web siteleriyle ilişkili larak sürekli açılan reklamlar görüntüleyebilir. İzniniz lmadan kişisel bilgiler tplayabilir veya bilgisayarınızdaki ayarları değiştirebilir. Bilgisayarınızı devre dışı bırakabilir veya suçluların kimliğinizi çalmasını sağlayabilir. Klavyedeki tuş vuruşlarının kaydedilmesi ve bunun snucunda kişilerin şifre ve kişisel yazışmalarının başkalarına ulaştırılmasını sağlayan yazılımlardır. Bu bilgilere istenildiği zaman ulaşılıp, yazılan her tür bilgi görülebilir. Bu ylla e mail şifreniz, kredi kartı numaranız gibi hayati önem taşıyan bilgileriniz çalınabilir. Ayrıca, birçk keylgger prgram bilgisayarınızdan anlık görüntüler yakalayabilmekte (screenlgger) ve bu sayede anda ne yaptığınızı, nereye tıkladığınızı, şifreleri nereye yazdığınızı (sanal klavye) klaylıkla gösterebilmektedir. Bilgisayar üzerinde sıradan incelemelerle bulunamayacak şekilde, nrmal kimlik kanıtlama süreçlerini atlamayı veya kurulan bu yapıdan haberdar lan kişiye bilgisayara uzaktan erişmeyi sağlayan yöntemler, arka kapı larak adlandırılmaktadır. Bir bilgisayara farklı yllardan girebilme imkanı tanıyan açıklardır. 11

12 E-Ticaret 67 Elektrnik ticaret (kısaca e ticaret), İnternet kullanımının artmasıyla rtaya çıkan, ticaretin elektrnik rtamda yapılması kavramıdır. Mal ve hizmetlerin üretim, tanıtım, satış, sigrta, dağıtım ve ödeme işlemlerinin bilgisayar ağları üzerinden yapılmasıdır. Ticari işlemlerden biri veya tamamının elektrnik rtamda gerçekleştirilmesi yluyla reklam ve pazar araştırması, sipariş ve ödeme, teslimat lmak üzere üç aşamadan luşmaktadır. E ticaretin farklı türleri vardır: İşletmeler arası (B2B Business T Business), İşletmeden Tüketiciye (B2C Business T Cnsumer) Tüketiciler arası (C2C Cmsumer T Cnsumer) 8. HAFTA Ofis Prgramlarına Genel Bakış 12