AVUSTURYA EKONOMİSİ. Yazan: Deborah L. Walker Çeviren: İrfan KALPALI. Tarihçesi

Transkript

1 AVUSTURYA EKONOMİSİ Yazan: Deborah L. Walker Çeviren: İrfan KALPALI Tarihçesi Avusturya Ekonomi Okulu, Carl Menger'in 1871 yılında yayımlanan " İktisat İlkeleri" adlı eserinden gelmektedir. Menger'in öğrencilerinden ikisi, Eugen von Böhm-Bawerk ve Friedrich von Weiser, çalışmalarını sürdürmüşler ve önemli ölçüde katkıda bulunmuşlardır. En kayda değer çalışma Böhm-Bawerk'in sermaye ve faiz analizidir. 1923,1930 ve 1940'larda Ludwig von Mises ve Friedrich A. Hayek sosyalizm etkisindeki konjonktür hareketleri ve ekonomik hesapların imkansızlığı üzerine yaptıkları çalışmalarıyla Avusturya geleneğini sürdürmüşlerdir. Avusturya analizleri 50'ler ve 60'larda ekonominin gözünden düşmüştür, fakat Hayek'in 1974'te ekonomi dalında Nobel Ödülü alması, Mises'in fikirlerinin kendi öğrencileri ve yakın takipçileri tarafından yayılmasıyla birlikte yeniden canlanmıştır. Temeltaşları Avusturya ekonomisinin en önemli temel taşları metodolojik bireycilik, metodolojik sübjektivizm ve süregelen durumlara karşı süreçler üzerindeki vurgudur. Metodolojik Bireycilik- Avusturyalı bir ekonomiste göre ekonomi, en geniş anlamda amaçlı insan davranışının çalışması olarak açıklanır. Sadece bireyler sözkonusu olduğu için Avusturya ekonomisinde birey bu çalışmanın odak noktasıdır. Avusturyalı ekonomistler metodolojik bireycilikte tek olmalarına rağmen, aynı gruba dahil Neo-Klasik dönem ekonomistleri gibi bireylerin davranışının maksimum düzeye çıkarılması üzerinde durmamışlardır. Avusturyalı ekonomistler, kişinin faydalarının maksimum düzeye çıkarılacağını veya maliyetlerinin minimum düzeye indirileceğini bilemeyeceğine inanırlar. Deborah L. Walker, "Austrian Economics" in : Economic System and Economic Thought, pp

2 Avusturyalı ekonomistler piyasa iştirakçilerinin elde edeceği bilgi ve kendi fikirlerine yönlendirmek için beklentilerini şekillendirecek süreç yerine en iyi çözümü vurgularlar. Avusturyalı ekonomistlere göre; insanların karşılaştığı en önemli ekonomik problem, kendi planlarını diğer insanların planlarıyla nasıl koordine edebileceğidir. Mesela bir insan bir dükkana elma almaya gittiğinde, acaba dükkanda elma var mıdır? Kişinin belirsizlik içindeki bu bireysel planları Avusturyalılara göre en temel ekonomik problemdir. Avusturyalı ekonomistler matematiğin insan davranışlarının karmaşık gerçekliğini tam olarak açıklayamayacağını düşündüklerinden dolayı analizlerinde ve teorilerinde matematiği kullanmazlar. Değişimin, insan davranışta bulunduğu zaman olabileceğini ve bir çok ilişkinin hiç bir değişim olmadığı takdirde uygulanabileceğine inanırlar. Matematik, olanları kendi bünyesinde ifade edebilir, fakat olabilecekleri ifade edemez. Metodolojik Sübjektivizm- Bireyin davranışları ve seçimleri sadece bireye göre bilinen tek bir değer göstergesine bağlıdır. Bu da ekonomik değeri yaratan malların sübjektif değeridir. Diğer ekonomistler gibi Avusturyalı ekonomistler bu sübjektif değerleri yargılamaz ve eleştirmez. Ancak, veri olarak değerlendirir. Diğer ekonomistlerden farklı olarak Avusturyalılar hiç bir zaman bu değerleri ölçmek veya matematik formuna sokmak teşebbüsünde bulunmazlar. Bireyin değerleri, planları, beklentileri ve gerçeği anlaması Avusturya geleneğine sinmiş, hepten sübjektif olan bu fikir ekonomik-etki yaklaşımına bir dayanak teşkil eder. Süregelen Durumlara Karşı Süreçler- Bireyin faaliyeti zamanla oluşur. Kişi istediği bir süregelime karar verir, onu devam ettirmek için bir yol seçer ve sonra davranışta bulunur. Ama bütün bireyler, özellikle diğer bireylerin plan ve davranışlarına ilişkin belirsizlik nedeniyle istedikleri süregelime ulaşmayı bazen başaramazlar. Bir kişinin davranışı diğerinin davranışına müdahale edebilir. Herhangi bir davranışın gerçek sonuçları ancak davranışta bulunulduktan sonra bilinebilir. Bu, kişilerin planlarına diğerlerinin planlarına ilişkin beklentileri eklemedikleri anlamına gelmez. Aynı anda uygulanan çok sayıda planın tam sonucu önceden tahmin edilemez. Örneğin; bir üretici sadece piyasaya yeni rakipleri girdiğinde, ürününü piyasaya sunarken hangi fiyatın en büyük talebi getireceğini tahmin edebilir. 2

3 Bir ürünü piyasaya sunmak daima bir deneme yanılmadır. (Günden güne kazanılan yeni bilgileri yansıtmak için kişinin planlarındaki sonsuz değişim süreci) Avusturya ekonomistleri bütün maliyetleri ve faydaları sübjektif açıdan düşündüğü için ölçülemez ve hangi davranışın etkili veya etkisiz olduğuna sadece birey karar verir. Süregelimi elde etmek için uygulanan davranış sürecinde birey neyin daha iyi işlediğinin farkına varacaktır. Ve hatta, iyi işleyen bir şey bir dahaki sefere işlemeyebilir. Ancak kişi bunu davranışta bulunmadan bilemez. Denge- durumu kavramı bazen ekonomik etkinin epitomu (özü) olarak görülür: Arz talebe eşit ve böylece mallarda ne fazlalık ne de kıtlık olmaması durumudur. Bu durum pazar girişimcilerinin denge değerinin nerede olduğunu ve bu değerin değiştirilemeyeceğini bildiğini varsayar. Öyleyse değer bilindiği halde piyasa neden dengede değildir? Ayrıca, asıl dengeyi değiştirecek olan öğrenme ve beklentileri değiştirme sürecine denge değişimi adı verilir. Avusturya ekonomistine göre etkinlik; süregelen davranışlarda görülmeyen davranış içerisinde tanımlanır. Etkinlik; bireyin amaçlarını gerçekleştirmesidir. Avusturya ekonomisti bireyin dışında bir etkiden bahsetmez. Siyaset Söylemleri Durum böyleyken Avusturya ekonomisti olaya nasıl bakar? Onlar bilginin oluşturulduğu, yayıldığı ve ekonomide kullanıldığı sürece eğilirler. İnsanların mükemmel bilgi yoksunluğundan ve bu kararsızlıkla başa çıkmaya çalışmalarından dolayı kendilerine yardımcı olabilecek kurumlar üzerine odaklanırlar. Para bu tür kurumlara bir örnektir. Ticaretle uğraşan bireyler, kendilerinin üretmediği malları elde edebilmek için bu kararsızlığı azaltmak istediklerinden mübadele yolu ve para gayri ihtiyari yardıma koşmaktadır. Genelde bir ürün bütün mübadelelerde kabul edilirse insanlar bir konuda uzmanlaşabilir (örneğin hububat üretiminde) ve ortalama mübadele değerine göre ürünü değiştirmede kararlılık sağlayabilirler. Daha sonra istedikleri malların sağlanmasında bu yolu kullanabilirler. Para, işbölümü ve faydayı artırır. Avusturya ekonomisti için en temel soru hangi kararların bireyi başarıya ulaştırıp, hangilerinin ulaştıramayacağıdır. Böylece, toplumda uygulanan kurumsal yapı içindeki değişikliklerle onların siyaset söylemleri aynı doğrultuda gerçekleşir. Avusturya analizine iyi birer örnek olarak gösterilebilen iki anahtar siyaset konuları: Anti-tröst ve Merkezi Planlamadır. 3

4 Anti-Tröst - Mükemmel rekabetin Neo-Klasik ekonomi teorisi, rekabetçi piyasayı mükemmel bilgiye sahip ve homojen mallar satan, içinde çok sayıda şirket bulunduran bir piyasa olarak tanımlar. Analize göre piyasanın yapısı, piyasanın rekabet seviyesini belirler. Ancak, Avusturya ekonomisti Friedrich A. Hayek ve Israel M. Kirzner rekabet teorisini kabul etmemişlerdir. Hayek'e göre neo-klasik mükemmel rekabet teorisinde hiçbir şekilde rekabet yoktur. Avusturyalı ekonomist rekabeti; rekabetçi davranış olarak, rekabet etmeyi ise kişinin rakibinin önerdiğinden daha iyisini önerme teşebbüsü olarak tanımlar. Piyasa rekabeti, bir firmanın kendi ürünlerini bazı yollarla diğer firmaların ürünlerinden ayırmasıyla ortaya çıkar. Çünkü gerçek dünyada şirketler mükemmel bilgiye sahip değildir ve tecrübe edinceye kadar başarılı bir rekabet stratejisi bilmemektedirler. Rekabet, Hayek'in dediği gibi bir keşif prosedürüdür. Her bir firma diğer firmalardan daha iyiyi yapmaya teşebbüs ettiğinde tüketicinin gerçek piyasa bilgisi ortaya çıkar. Rekabetin neo-klasik tanımı kabul edildiğinde, bir çok insan anti-tröst yasalarını küçük firmalardan oluşan endüstri yapısını aşırı uç noktalardan ayrı tutmak için kullanabilir. Avusturya kökenli rekabetçi davranış tanımı kabul edildiğinde anti-tröst yasalarının yararı ancak piyasa yapısının rekabetçi davranışı etkilediği takdirde görülür. Ancak, bu ifade piyasa yapısının piyasa rekabetini etkilemediğine dikkat çeker. Avusturya ekonomistinin ilgilendiği bir konu da hükümetin rekabetçi davranışa müdahale edip etmeyeceğidir. Örneğin; hükümet ithal kotalarını zorla kabul ettirdiğinde yerli firmalar endüstride muhtemel gerçek yabancı firmaların rekabete dayalı işleyişlerinden korunurlar. Birinci sınıf posta taşımacılığında olduğu gibi hizmetin tüketiciye yeni ve daha etkili yollarla sunumunda gözlenen rekabet süreci bastırılmıştır. Avusturyalı ekonomistlere göre, anti-tröst yasaları gerekli değildir. Son yıllarda aynı akıma mensup bir çok ekonomist anti-tröst alanındaki çalışmalarında bu görüş açısı üzerine düşmüşlerdir. Bu, özellikle Harold Demsetz, Armen Alchian ve George Stigler gibi Chicago Endüstriyel Organizasyon Okulu olarak bilinen ekonomistlerin vurguladığı bir gerçektir. Stigler " Endüstri Organizasyonu" adlı kitabında " Ekonomik hayatta rekabet bir amaç değildir, amaca ulaşmak için ekonomik faaliyetin düzenleniş şeklidir " der. Merkezi Planlama- Mises ve Hayek; merkezi planlı ekonomilerin bireyin en temel ihtiyaçlarını karşılamadaki yerini tayin etmedeki başarısızlığı öncede tahmin etmişlerdir. Ekonomide yer alan her bireyin diğer bireylerce de bilinen ( üretim teknikleri, bazı kaynakların elde edilme oranı... vs. ) konularda bilgiye sahip olduğunu vurgulamışlardır. Bu 4

5 bilgi ekonomik doğrultuda yayılmakta ve sürekli olarak değişmektedir. Merkezi planlı ekonomide planlayanların elindeki bilgi çok farklı insanların zihnindeki oranın küçük bir parçasıdır. Bu nedenle, merkezi planlı ekonomide çok fazla bilgi devreye sokulmamaktadır. Ucuz kaynak bulmayı bilen sosyalist kişi, bunu kullanmak için izin istemek zorunda olduğundan ve izin alındığında kullanımı için artık çok geç olacağından dolayı bu kaynağı gerektiğince kullanamamaktadır. Fakat, Mises ve Hayek'in açıkladığına göre; üretim gelirinin özel mülkiyeti insanların bilgisini kullanmasını sağlar, onların izne ihtiyacı yoktur. Özel mülkiyet, insanların kaynaklar için değer teklif etmesini sağlar ki, bu da kaynakların pazar değerini belirler. Üreticiler veya tüketiciler bu değerleri hangi malları alıp satacaklarına ve malların kullanımına karar verirken uygularlar. Bir piyasa değeri, piyasada kendini gösteren milyonlarca bireyin sahip olduğu farklı bilgilerin toplamıdır. Belli bir fiyatta mal alımındaki özel davranış, üreticinin malın üretimine ve satışına devam etmesini sağlar. Üretici, tüketicinin bu malı neden aldığını bilmek zorunda değildir, sadece üretir. Ve kâr aynı zamanda kaynaklar piyasasında sektör içinde ve dışında bilgi işaretleridir. İşte bu nedenle Avusturyalı ekonomistler büyük ölçüde merkezi planlamayı tenkit etmişler ve serbest pazarı desteklemişlerdir. SONUÇ Rekabet teorisi ve ekonomik hesaplama Avusturya ekonomik analizinin iyi örnekleri olmasına rağmen pek çok diğer örnekleri mevcuttur. Enflasyon süreci ve iş çevrelerinin yer aldığı Avusturya teorisinin, para politikası yoluyla kredi genişlemesi ve modern bir ekonomideki paranın ortaya çıkışının Avusturya açıklamasından dolayı ekonomik analize önemli katkıları da vardır. Bugün, Avusturya ekonomistleri çevresel ekonomi, iş ekonomisi ve yasal inceleme alanlarında da çalışmaktadırlar. Geleneksel Avusturya teorilerinin pek çoğu hatta metodları temel iktisadi akımlar arasında kabul edilmektedir. Bu, özellikle merkezi ekonomik planlamanın Avusturya görüşünün bir gerçeğidir. Böyle açıkça belirtilmemesine rağmen, merkezi planlamanın Avusturya analizi pek çok ana akım ekonomistlerinin yazılarında görülür. Örneğin, geçmişte kendisini sosyalist politikaların savunucusu olarak gören Robert Heilbroner, çöken Sovyet ekonomisinin bilgi problemine atıfta bulunuyor ve şunu belirtiyor: 5

6 Bu yüzden planlama, arzulanan milli hasılanın muazzam haritasının bir bulmaca gibi milyonlarca birey parçalarına bölünmesini gerektirir. Yüzbinlerce teşebbüs tarafından üretilen parçalar ve tüm şeyler sonunda böyle bir yolda tekrar toplandı. Arzulanan hasıla haritası yıldan yıla değiştirilmemiş olsa bile, fakat tabii ki öyle değildir, bu olağanüstü zor bir görev olabilirdi... Ve eski Başkan Jimmy Carter'ın ekonomik danışmanı Charles L. Schultze şöyle yazıyor: " Bir sanayi politikasını sürdürmede hükümet için ilk problem, bir endüstriyel yapı "kurma" gerçeğinden önce genellikle tanımlaması hakkında çok az şey bildiğimizdir. KAYNAKÇA Dolan, Edwin G., ed. The Foundations of Modern Austrian Economics Hayek, Friedrich A. Collectivist Economic Planning Individualism and Economic Order Kirzner, Israel M. Competition and Entrepreneurship Menger, Carl. Principles of Economics Reprint Mises, Ludwig von. Human Action Socialism Spadaro, Louis M., ed. New Directions in Austrian Economics