ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ TUZCU TURUNÇGİL KOLEKSİYONUNDA BULUNAN PORTAKAL VE MANDARİN GENOTİPLERİNİN MORFOLOJİK KARAKTERİZASYONU BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ADANA, 2011

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TUZCU TURUNÇGİL KOLEKSİYONUNDA BULUNAN PORTAKAL VE MANDARİN GENOTİPLERİNİN MORFOLOLOJİK KARAKTERİZASYONU MUSTAFA GÖKÇE YÜKSEK LİSANS TEZİ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Bu Tez 02/06/2011 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir Yrd. Doç. Dr. Bilge Y. YILMAZ Prof. Dr. Turgut YEŞİLOĞLU Yrd. Doç. Dr. Aydın UZUN DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Bahçe Bitkileri Anabilim Dalında Hazırlanmıştır.. Kod No Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Bu Çalışma Ç.Ü. Araştırma Projeleri Birimi ve TÜBİTAK Tarafından Desteklenmiştir Proje No:ZF2009YL66,106G047 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ TUZCU TURUNÇGİL KOLEKSİYONUNDA BULUNAN PORTAKAL VE MANDARİN GENOTİPLERİNİN MORFOLOLOJİK KARAKTERİZASYONU MUSTAFA GÖKÇE ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Danışman : Yrd. Doç. Dr. Bilge Y. YILMAZ Yıl: 2011, Sayfa: 161 Jüri : Yrd. Doç. Dr. Bilge Y. YILMAZ Prof. Dr. Turgut YEŞİLOĞLU Yrd. Doç. Dr. Aydın UZUN Çukurova Üniversitesi Bahçe Bitkileri Bölümünde yürütülen bu araştırmada Portakal ve Mandarin tür ve çeşitlerinin morfolojik karakterizasyonları yapılmıştır. Bu inceleme sırasında meyve ağaçlarının; anaçları, dal yapıları, ağaç büyüklüleri, taç hacimleri ve yaprak özellikleri incelenmiştir. Meyvelerin ise; ağırlıkları, kabuk yapıları ve özellikleri, meyve eti özellikleri, usare miktarları, meyve suyunun asitliliği ve tohumların yapı ve özellikleri incelenmiştir. Buna ek olarak; ağaçlarda 11, çiçeklerde 13, meyvelerde 28, yapraklarda 14 ve tohumlarda 7 farklı özelliğe bakılmıştır. Bu araştırmaya göre bazı örnekler verilecek olursa, Yerli Portakallar içinde Finike Yerlisi tipi, Yafa Portakal çeşitleri içinde ise A 22 N tipi diğer çeşit ve tiplere göre farklılıklar göstermiştir. Göbekli portakal çeşitleri içerisinde bulunan Göçek göbekli portakalı çeşidinin dal sıklığı değeri yüksek olduğundan, Kan portakalı çeşitleri içerisinde bulunan Sanguine Grosse Ronde tipinin anaç çapı değeri düşük olduğundan ve Farklı mandarin çeşitleri gurubunda bulunan Antalya Kleopatra mandarin çeşidinin taç hacmi değerinin yüksek, meyve ağırlığı değerinin düşük olmasından dolayı bu çeşitler kendi gruplarında farklı oranlarda değerlere sahip olmuştur. Anahtar Kelimeler: Portakal, Mandarin, Morfolojik Karakterizasyon I

4 ABSTRACT MASTER THESIS THE MORPHOLOGİCAL CHARACTERİZATİON OF ORANGE AND MANDARİN GENOTYPES INCLUDED İN TUZCU CİTRUS COLLECTİON MUSTAFA GÖKÇE ÇUKUROVA UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF HORTİCULTURE Supervisor : Asst. Prof. Bilge Y. YILMAZ Year: 2011, Pages: 161 Jury : Asst. Prof. Bilge Y. YILMAZ Prof. Dr. Turgut YEŞİLOĞLU Asst. Prof. Aydın UZUN In this study, which was carried out in University of Çukurova, Department of Horticulture, morphological characterization of species and varieties of oranges and mandarins were investigated. During this investigation, rootstocks, branch structure, tree size, canopy volume and leaf characteristics of fruit trees and weight, peel structure and characteristics, flesh structure, juice content, acidity and seed structure and characteristics of fruit were observed. Furthermore, 11 different characteristics of trees, 13 of flowers, 28 of fruits, 14 of leaves, and finally 7 different characteristics of seeds were researched. Some of findings belonging this study are; among local oranges, Finike Yerlisi and among Jaffa oranges, A 22 N differed from other species and cultivars. Göbek göcek oranges, which is located in Navel orange group, differed from other cultivars depending the highest of branches denses, Sanguine Grosse Ronde, which is located in Blood orange group, differed from other cultivars depending the lowness of its rootstock diameter. Also Antalya Kleopatra mandarin differed from other mandarins because of its high canopy value and low fruit weight. Key words: Orange, mandarin, morphological characterization II

5 TEŞEKKÜR Çukurova Üniversitesi Bahçe Bitkileri Bölümünde Portakal ve Mandarinlerde morfolojik karakterizasyon konusunda çalışmam boyunca her türlü desteği benden esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Bilge YILDIRIM a ve tez konumun planlanmasında büyük katkıları olan Prof. Dr. Turgut YEŞİLOĞLU na teşekkür ederim. Tez çalışmamda arazi çalışmalarında yardımlarını esirgemeyen Hüseyin KAYA ve İsrafil BORAN a, laboratuar ve istatistik çalışmalarında yardımlarını esirgemeyene Ar. Gör. Meral İNCESU ve Ar. Gör. Berken ÇİMEN e ve çalışma esnasında gösterdikleri özveriden dolayı aileme teşekkür ederim. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER... IV ÇİZELGELER DİZİNİ...X ŞEKİLLER DİZİNİ... XII 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOD Materyal Metod İncelenecek Fenolojik ve Morfolojik Özellikler Vegetatif Anaç çapı Kalem çapı Kalem çapı /Anaç çapı oranı Ağaç yüksekliği Ağaç taç çapı Taç hacmi Ağaç şekli Ağaç büyüme şekli Dal sıklığı Yetişkin ağaçlarda diken yoğunluğu Sürgün ucu rengi Yaprak Yaprağın yaşam süreci Yaprağın parçalılığı Yaprak ayası şekli Yaprak ayasının eni IV

7 Yaprak ayasının boyu Yaprak ayası indeksi Yaprak kalınlığı Kanatçık varlığı Kanatçık şekli Kanatçık eni Kanatçık boyu Kanatçık indeksi Kanatçık eni /Yaprak ayası eni Yaprak kenarının dişliliği Çiçek Çiçeklenmenin sezonunun başladığı tarih Tam çiçeklenme tarihi Çiçeklenme sezonunun sona erdiği tarih Çiçek sapı uzunluğu Kaliks çapı Stigmaya oranla anterlerin uzunluğu Çiçek tipi Uçtaki çiçek tomurcuğu rengi Açılmış çiçek rengi Anter rengi Çiçekteki taç yaprak sayısı Taç yaprak uzunluğu Taç yaprak genişliği Erkek organ sayısı Çiçek tozu varlığı Çiçeklenme zamanı Meyve Meyvelerin olgunlaşma başlangıcı Meyvelerin olgunlaşma sonu Meyve ağırlığı Meyve uzunluğu V

8 Meyve genişliği Meyve şekli Meyve üst kısım şekli Meyve uç kısmı Meyve stil ucunda mühür varlığı Meyve stil ucunda mühür belirginliği Meyve stil ucunda göbek varlığı Meyve stil ucunda göbek belirginliği Meyve göbek çıkıntısı Meyve göbek genişliği Meyve kabuk kalınlığı Meyve kabuk rengi Meyve kabuğunun pürüzlülüğü Kabukta eterik yağ keselerinin belirginliği Kabuk-meyve eti bağlantısı Meyve kabuğunda albedonun rengi Meyve et renginin dağılımı Orta eksen çapı Dilim sayısı Meyve et rengi Meyve usare miktarı Meyve suyunun rengi Meyve suyunun asitliği Meyve suyunda çözünebilen kuru madde miktarı Meyve eti tekstürü Meyve etinin liflilik durumu Tohum Tohumda embriyo sayısı Tohumlarda poliembriyoniye eğilim oranı Meyvedeki tohum sayısı Tohum şekli Tohum rengi VI

9 Kotiledon rengi Şalaza rengi ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Portakal Çeşitleri Hamlin Portakalı Göbekli Portakallar Göbekli Portakallar (1. Grup) Göbekli Portakallar (2. Grup) Göbekli Portakallar (3. Grup) Nüseller Kan Portakalı Normal Portakal Şeker Portakalı Valencia Portakalı Yafa Portakalı Yerli Portakal Mandarin Çeşitleri Satsuma Mandarin Yerli Mandarin Farklı Mandarin Klemantin Mandarini Normal Mandarin Portakal Genotiplerinin Vejatatif Özellikleri Portakal Genotiplerinin Ağaç Özellikleri Portakal Genotiplerinin Çiçek Özellikleri Portakal Genotiplerinin Meyve Özellikleri Portakal Genotiplerinin Yaprak Özellikleri Portakal Genotiplerinin Tohum Özellikleri Mandarin Genotiplerinin Vejatatif Özellikleri Mandarin Genotiplerinin Ağaç Özellikleri Mandarin Genotiplerinin Çiçek Özellikleri Mandarin Genotiplerinin Meyve Özellikleri Mandarin Genotiplerinin Yaprak Özellikleri VII

10 Mandarin Genotiplerinin Tohum Özellikleri SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ VIII

11 IX

12 ÇİZELGELER DİZİNİ... SAYFA Çizelge 3.1. Tuzcu turunçgiller koleksiyonunda bulunan portakal çeşitleri listesi Çizelge 3.2. Tuzcu turunçgiller koleksiyonunda bulunan mandarin çeşitleri listesi Çizelge 4.1. Denemede kullanılan Hamlin portakal tip ve çeşitleri Çizelge 4.2. Denemede kullanılan Göbekli portakal tip ve çeşitleri (1. grup) Çizelge 4.3. Denemede kullanılan Göbekli portakal tip ve çeşitleri (2. grup) Çizelge 4.4. Denemede kullanılan Göbekli portakal tip ve çeşitleri (3. grup) Çizelge 4.5. Denemede kullanılan Kan portakal tip ve çeşitleri Çizelge 4.6. Denemede kullanılan Normal portakal tip ve çeşitleri Çizelge 4.7. Denemede kullanılan Şeker portakalı tip ve çeşitleri Çizelge 4.8. Denemede kullanılan Valencia portakal tip ve çeşitleri Çizelge 4.9. Denemede kullanılan Yafa portakal tip ve çeşitleri Çizelge Denemede kullanılan Yerli portakal tip ve çeşitleri Çizelge Denemede kullanılan Satsuma Mandarin tip ve çeşitleri Çizelge Denemede kullanılan Yerli Mandarin tip ve çeşitleri Çizelge Denemede kullanılan Farklı Mandarin tip ve çeşitleri Çizelge Denemede kullanılan Klemantin Mandarin tip ve çeşitleri Çizelge Denemede kullanılan Normal Mandarin tip ve çeşitleri Çizelge Portakal Genotiplerinin ağaç özellikleri Çizelge Portakal Genotiplerinin çiçek özellikleri Çizelge Portakal Genotiplerinin meyve özellikleri Çizelge Portakal Genotiplerinin yaprak özellikleri Çizelge Portakal Genotiplerinin tohum özellikleri Çizelge Mandarin Genotiplerinin ağaç özellikleri Çizelge Mandarin Genotiplerinin çiçek özellikleri Çizelge Mandarin Genotiplerinin meyve özellikleri Çizelge Mandarin Genotiplerinin yaprak özellikleri Çizelge Mandarin Genotiplerinin tohum özellikleri X

13 XI

14 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 4.1. Hamlin Portakal çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil 4.2. Göbekli Portakal çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil 4.3. Göbekli Portakal çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil 4.4. Göbekli Portakal çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil 4.5. Kan Portakalı çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil 4.6. Normal Portakal çeşit ve tiplerinde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil 4.7. Şeker Portakalı çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil 4.8. Valencia Portakal çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil 4.9. Yafa Portakal çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil Yerli Portakal çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil Satsuma Mandarin çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil Yerli Mandarin çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil Farklı Mandarin çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil Klemantin Mandarin çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram Şekil Normal Mandarin çeşit ve tiplerinde elde edilen ve morfolojik benzerlik düzeyini gösteren dendrogram XII

15 Şekil Portakal genotipi meyve görüntüleri Şekil Mandarin genotipi meyve görüntüleri Şekil Portakal genotipi ağaç görüntüleri Şekil Mandarin genotipi ağaç görüntüleri XIII

16 1. GİRİŞ 1. GİRİŞ Dünya' da en çok üretilen meyve grubu olan turunçgil meyveleri üretimi 2009 yılında tona ulaşmıştır (FAO, 2010). Pazar payında görülen sürekli sayılabilecek yükselme, ülkemiz dahil olmak üzere Akdeniz e kıyısı olan birçok ülkede yetiştiricilik alanlarını hızla arttırmıştır. Ülkemizin de içerisinde yer aldığı Akdeniz havzasında Dünya turunçgil üretiminin % 22' si gerçekleştirilmektedir. Türkiye'nin dünya toplam turunçgil meyveleri üretimindeki payı ise yaklaşık olarak % 2,7 dolaylarındadır (FAO, 2009). Türkiye de, bitkisel üretime ayrılan alan ha olup, bunun % 7,5 inde meyvecilik yapılmaktadır. Turunçgil yetiştirilen alan ise yaklaşık ha olup, meyve yetiştiriciliği yapılan alanın % 4,5 ini oluşturmaktadır. Türkiye 2009 yılı turunçgil üretimi ton olup turunçgil üretimi yönünden dünyada onuncu sırada yer almaktadır. Türkiye yaş meyve sebze üretiminde üzümden sonra ikinci sırada yer alan turunçgiller, 2009 yılı toplam yaş meyve ihracatının % 65 ni oluşturması nedeniyle uzun yıllardır birinci sırada yer almaktadır (FAO, 2010). Bitki genetik kaynakları ve bitkisel çeşitlilik açısından dünyadaki nadir ülkelerden birisi olan Türkiye de bitki genetik kaynaklarının korunmasına yönelik çalışmalar 1960 lı yıllardan bu yana yürütülmektedir. Tohumlu bitkilerin ETAE Ulusal Gen Bankası nda muhafazası yanında meyve türleri ve bağ genetik kaynakları da Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) bünyesinde 16 Araştırma Enstitüsünde muhafaza bahçelerinde koruma çalışmaları sürdürülmekte; yabani türler ve yerel çeşitler içinse yerinde ve çiftçi şartlarında muhafaza projeleri yürütülmektedir. Ayrıca TAGEM kuruluşları ve üniversiteler tarafından flora tespitleri yapılmakta, Türkiye florası bilgileri revize edilmekte, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı yayınlanarak tehlike altındaki türlerimiz de belirlenmektedir (Tan, 1998; Tan, 2000). Hızla artan dünya nüfusu karşısında bazı ülkelerde baş gösteren gıda sıkıntısı ve gıda güvenliği gibi problemler, dünya ülkelerinin insanlığının geleceği açısından bitki genetik kaynaklarının korunması konusunda odaklanmasına neden olmuştur. 1

17 1. GİRİŞ Dünyadaki bu gelişmeleri takip açısından Ülkemizin diğer konularda olduğu gibi, doğa koruma politikalarına da daha kolay uyum sağlayabilmesi için gereken önlemleri alması zorunludur. Bu aşamada ülkemiz genetik kaynaklarının belirlenmesi, tanımlanması ve korunması büyük önem taşımaktadır. Turunçgillerin birçok evrimsel ve genetik özellikleri nedeniyle taksonomileri oldukça karmaşıktır. Tanaka ya göre turunçgil cinsinin 163 türü içerdiği, Swingle nın sınıflandırmasına göre ise 16 türden fazla tür içermediği belirtilmiştir. Barret ve Rhodes morfolojik karakterizasyon ve sayısal taksonomiyi kullanarak C. medica, C. grandis (C. maxima) ve C. reticulata türlerinin doğru türler olduğunu, diğer kültüre alınmış turunçgil türlerinin hibrit ve apomiktik orijinli olarak günümüze kadar korunduğunu ileri sürmüşlerdir (Domingues, 1999). Nicolosi ve ark. (2000) ile Novelli ve ark. (2004) ün bildirdiğine göre, turunçgil taksonomisi, Citrus ve akrabaları arasında melezlemelerin olması, yaygın bir şekilde göz mutasyonlarının meydana gelmesi, poliembriyoni, turunçgillerin evrimini tamamlamamış olması, uzun yıllardır yetiştiricilik yapılması nedenleriyle karmaşık ve tartışma götüren bir yapı göstermektedir (Uzun, 2009). Geçmişte yapılan turunçgil türleri ve akraba grupları ile ilgili taksonomik çalışmalar daha çok morfolojik karakterleri temel almıştır. Turunçgillerin sınıflandırılmasında Swingle (1943) ve Tanaka nın (1977) oluşturduğu iki sistem yaygın olarak kabul görmüştür. Bu sistemlerden Swingle sistemi daha fazla kabul görmüş ve kullanılmıştır (Uzun 2009). Genel olarak turunçgillerde varyasyon sınırlıdır. Turunçgillerde varyasyonu sınırlayan temel faktörler apomiksis ve poliembriyoniye olan yüksek eğilimdir. Ticari açıdan önemli dört turunçgil türü olan portakal, mandarin, limon ve altıntoplar başlangıçta şans çöğürü olarak doğal melezlemeler sonucu meydana gelmiştir. Tür içerisindeki varyasyonlar ise çoğunlukla doğal mutasyonlar sonucu oluşmuştur (Gulsen ve Roose, 2001; Nicolosi ve ark, 2001, Soost ve Roose, 1996). Bazı türlerde, ana bitkinin nusellus dokusundan gelişen apomiktik embriyo oranı %100 e yakındır. Turunçgillerde düşük seviyede görülen varyasyon seçme olanaklarını daralttığından ıslah programları açısından son derece önemli bir olumsuz faktördür. Bu nedenle, 2

18 1. GİRİŞ ülkemizde genellikle doğal mutasyonlar sonucu oluşan sınırlı seviyede olan varyasyonu korumak kritik bir önem arz etmektedir. Bugün dünyada yetiştiriciliği yapılan önemli turunçgil tür ve çeşitlerinin büyük bir kısmı doğal melezlemeler ve mutasyonlar sonucu ortaya çıkmıştır. Turunçgillerde yaygın olarak rastlanan bu durum, ülkemize has yerli çeşitlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bununla birlikte, doğal afetler, hızlı kentleşme, sanayileşme, turizm yatırımları, hastalık ve zararlılar gibi birçok etken, turunçgil genetik kaynaklarımızın kaybedilme tehlikesini gündeme getirmektedir. Bu nedenle turunçgil genetik kaynaklarının sağlıklı hale getirilmesi, envanterlerinin çıkartılması, ex-situ muhafaza yöntemleri, karakterizasyon çalışmaları ve değerlendirilmesi ülkemiz açısından büyük önem kazanmaktadır. Genetik kaynaklarının kullanım olanakları, mevcut genotiplerin özelliklerinin bilinmesi ile mümkün olabilir. Bu nedenle gen kaynakları merkezlerinde bilimsel çalışmalarla desteklenmiş dökümantasyon sistemlerinin oluşturulması zorunluluk taşımaktadır. Bu merkezlerde elde edilen veriler genotiplerin orijini, tipi ve özellikleri hakkında ıslahçılara önemli bilgiler verecektir. Bu çalışmada, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümündeki Tuzcu Turunçgiller Koleksiyonu ndaki portakal ve mandarin genotiplerinin morfolojik karakterizasyonları yapılmıştır. Elde edilen veriler turunçgil taksonomi çalışmalarına yardımcı olacak ayrıca ıslah çalışmalarında kullanılmasına olanak sağlayacaktır. 3

19 1. GİRİŞ 4

20 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Uzun (2009) un bildirdiğine göre Reece (1969), Citrus cinsi içerisindeki sınıflandırmayla ilgili çalışmasında, bu konudaki iki temel sistem olan Swingle (1943) ve Tanaka (1954) sistemlerini karşılaştırmıştır. Bu karşılaştırma sonucunda Swingle nin sistemini biyolojik kavrama uygun olarak bulan Reece, Tanaka nın sistemini ise daha çok faydacı olarak değerlendirmiştir ve 1930 yılları arasında Swingle ile Tanaka nın değişik yerlerde bir araya gelerek konuyu tartıştıklarını ve en önemli görüş ayrılıklarının Citrus cinsi içerisindeki türlerle ilgili olduğunu belirtmiştir. Tanaka nın Citrus cinsi içerisindeki birçok doğal melez ve şans çöğürünü ayrı bir tür olarak sınıfladığı, buna karşın Swingle nin bunları tür olarak almayıp birer melez olarak değerlendirdiği vurgulanmıştır. Tanaka nın 1933 yılında Citrus, Poncirus ve Fortunella cinsleri içerinde 15 adet birincil tür olduğunu kabul ettiği, yıllar geçtikçe bunlara yeni türler eklediği, 1954 yılında tür sayısını 145 olarak belirlediği, daha sonraları bu sayının 159 olduğu belirtilmiştir. Buna karşın Swingle nin Citrus cinsini altı türü içeren Papeda ve 10 türü içeren Eucitrus olmak üzere iki alt cinse ayırdığını belirtmiştir. Tanaka nın mandarin içerisinde 35 adet tür kabul ettiğini ve bunları ayırt etme anahtarının da yaprak ve meyve büyüklüklerinin farklılıkları olduğu belirtilerek, bu kriterlerin anaç, toprak tipi, iklim ve gübreleme koşullarına göre değişebileceğini vurgulamış ve Tanaka yı eleştirmiştir. Uzun (2009) un bildirdiğine göre Scora (1975), turunçgillerin tarihi ve orijin ile ilgili olarak içerdikleri kimyasal bileşenlere göre yaptığı çalışmada, Citrus cinsi içerisinde yer alan Papeda alt cinsinin tropik, Citrus (Eucitrus) alt cinsinin ise subtropik orijinli olduğunu; şadok, ağaç kavunu ve mandarinin ise üç temel tür olduğunu belirtmiştir. Sürgünlerde bulunan izoenzim içerikleri bakımından, laym, limon ve ağaç kavunu arasında yakın bir ilişki olduğu belirtilmiştir. Aynı şekilde mandarin - portakal - turunç arasında ve altıntop - şadok - portakal arasında yakın bir ilişki bulunmuştur. Çin orijinli olduğu belirtilen mandarinin geniş bir genetik zenginliğe sahip olduğu, içerisinde monoembriyonik ve poliembriyonik çeşitlerin bulunduğu vurgulanmıştır. Mandarin ve şadok arasındaki melezlemelerden turunç ve portakalın ortaya çıktığı ve bunlar arasındaki farklılıkların nedeni olarak 5

21 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR genomlarında bulunan mandarin temelli genlerin oranlarının farklı olması gösterilmiştir. Limonun, ağaç kavunu ile laym, kaba limonun ise ağaç kavunu ile mandarin arasındaki melezlemeden meydana geldiği savunulmuştur. İlkel bir Papeda biyotipi ile ağaç kavunu melezlemesinden ise laymın ortaya çıktığı bildirilmiştir. Iwasaki ve Oogaki (1985), turunçgil fidanlarının ekolojik koşullara karşı verdikleri tepkiyi açıklayabilmek için fidanların ya da tek bir yaprağın fotosentez ve terleme özelliklerini karşılaştırmışlardır. Bir yaprağın ışık denge noktasının klx arasında olduğunu ve diğer türler ile benzerlik gösterdiğini bildirmişlerdir. Diğer yandan ışık doyum noktası bakımından türler arasında belirgin farklılıkların olduğunu; Morita göbekli portakalında bu değerin klx, diğer birkaç türde klx ve Iyo da 50 klx ya da daha yüksek bulunduğu saptanmıştır. En uygun yaprak fotosentez sıcaklığı 25 C ve bu değere en iyi örnek Satsuma mandarini verilmektedir. Ohta ponkan ve Kawano natsudaidai türlerinde ise 30 C dir. Işık denge noktasının önemsenmeyecek derecede düşük ve ışık doyum noktasının da yüksek olması dışında bir fidanın fotosentetik özelliklerinin tek bir yaprağın değerleri ile benzer olduğu bulunmuştur. Williams (1992), Riverside (Kaliforniya, ABD) deki Turunçgil Gen Kaynakları merkezinde bulunan ve Citrus cinsi ile akraba türlerden oluşan 886 genotipin, yaprak izoenzimleri ve 66 morfolojik karakterin genetik ilişkileri tespit etmede kullanıldığını belirtmiştir. Domingues ve Tulmann (1998), bitki genetik kaynaklarının ıslah için önemli olduğu bildirilmiştir. 52 ülkeye ait yaklaşık 88 adet turunçgil genetik kaynağı koleksiyonunun mevcut olduğu ve bu koleksiyondaki bitkilerin muhafaza edildiğini ya da yeni çeşit eldesinde kullanıldığını bildirmişlerdir. Şeker (1999), Aurantioideae alt familyasındaki önemli turunçgil genotiplerinin tanılamasında, genom büyüklükleri ve izoenzim analizlerinden yararlanmıştır. Bu çalışmada, 8 izoenzim sistemiyle 9 lokusa (IDH, PGM, ADH, PGI, MDH-1 ve -2, GOT, LAP, END bakılmış ve bunun sonucunda izoenzimlerin bu alt familya içerisinde genetik çeşitliliği yeterince ortaya koyacak derecede polimorfizm sağlayamadığı tespit edilmiştir. Ayrıca, bu çalışma sonucunda 6

22 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR kolleksiyonda bulunan 848 genotip içerisinde çoğunluğunun diploid, 14 tanesinin de farklı ploidi yapılarına sahip olduğu bulunmuştur. Anaput ve ark. (1999) nın bildirdiğine göre, Tayland da turunçgil tür ve akrabalarında geniş çeşitlilik tanımlamaları yapılmıştır. Geniş genetik çeşitlilik C.maxima ve meyveleri küçük asidik laymdan elde edilmiştir. Turunçgiller için genetik kaynakların çoğu doğal ekosistemden toplanmış ve 40 mandarin, 23 portakal, 7 yakın akraba grubundan bir muhafaza bahçesi oluşturulmuştur. Domingues (1999), turunçgillerin birçok evrimsel ve genetik özellikleri nedeniyle taksonomileri oldukça karmaşık olduğunu belirtmiştir. Tanaka ya göre turunçgil cinsinin 159 tür içeriği, Swingle ın sınıflandırılmasına göre ise 16 türden fazla olmadığını belirtmiştir. Baret ve Rhodes morfolojik karakterizasyon ve sayısal taksonomiyi kullanarak C.medica, C.maxima ve C.reticulata türlerinin doğru türler olduğunu, diğer kültüre alınmış turunçgil türlerinin hibrit ve apomiktik orijinli olarak günümüze kadar korunduğunu ileri sürmüşlerdir. Nito ve ark. (1999), bildirdiklerine göre; Soga Üniversitesinde turunçgillerde 22 cinse ait 47 türdeki genetik kaynaklar muhafaza altına alınmıştır. Bu cinsler Micromelum, Glycosmis, Murraya, Citropsis, Microcitrus, Severinia, Poncirus, Swinglea, Aegle dir. Turunçgillerde yaklaşık 800 tür ve çeşitte bitkiler sera ve açık alanda muhafazaya alınmış ve bu koleksiyonlarda bitki materyali ile taksonomik çalışmalar yapılmaktadır. Uzun (2009) un bildirdiğine göre Novelli ve ark. (2000), Citrus ve Poncirus cinslerinde izoenzim markırlarıyla genetik çeşitlilik çalışmaları yürütmüşlerdir. Çalışmada 31 adet genotip ve 10 adet izoenzim markırı kullanılmıştır. Çalışmada yer alan çeşitler 0.65 ve üzerinde genetik benzerlik göstermişlerdir. Portakallar arasında ise yüksek düzeyde benzerlikler saptanmıştır. Mandarinler birden fazla grup oluşturmuşlardır. C. limonia, P. trifoliata ve C. aurantium birbirlerine yakın türler olarak tespit edilmiş ve C. aurantium diğerlerinden biraz daha uzakta yer almıştır Uzun (2009) un bildirdiğine göre Nicolosi ve ark. (2000), 36 Citrus, 1 Fortunella, 1 poncirus, 1 Microcitrus ve 1 Eremeocitrus genotipi kullanarak önemli turunçgil türlerinin genetik orijinlerini, RAPD, SCAR ve kloroplast DNA markırları yardımıyla belirlemeye çalışmışlardır. Filogenetik analiz ve dendrogramların elde 7

23 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR edilmesinde PAUP ver. 3.1 ve Polymorphsm Parsimony (PHYLIP) programları kullanılmıştır. RAPD ve SCAR sonuçlarına göre, Fortunella filogenetik olarak Citrus cinsine en yakın cins olarak tespit edilirken, diğer üç cins birbirlerinden ve Citrus cinsinden uzak olarak bulunmuştur. Citrus cinsi içinde Swingle tarafından da belirtildiği gibi iki alt cins olduğu ortaya konulmuştur. Citrus cinsinde üç tane grup oluşmuş ve gerçek tür olarak daha önceden belirtilen türler ayrı gruplarda yer almışlardır. C. aurantifolia ve C. macrophylla Micrantha grubu içinde bulunmuş ve C. micrantha nın kültürü yapılan turunçgil türlerinin ortaya çıkmasında rol oynayan diğer bir gerçek tür olabileceği belirtilmiştir. Santos ve ark. (2003), 27 mandarin çeşidine ait 34 bireyde morfolojik ve moleküler verileri kullanarak karakterizasyon çalışmaları yapmışlardır. Kullanılan dokuz adet primerin sekizinde polimorfizm saptanmıştır. Morfolojik veriler kullanılarak elde edilen dendrograma göre mandarinler beş alt gruba ayrılırken, moleküler verilerle elde edilen dendrograma göre mandarinlerin ikisi dışında kalan 35 tanesi üç alt grupta toplanmıştır. Moleküler verilere göre kullanılan mandarinler arasındaki genetik uzaklık en fazla 0.32 düzeyinde tespit edilmiştir. Montevideo, King, Kara, Kleopatra mandarinleri diğer mandarinlerden genetik olarak uzakta olan mandarinler olarak saptanmıştır. Koehler-Santos ve ark. (2003), bu çalışma ile Güneydoğu Brezilya da ki turunçgil genetik koleksiyonunda bulunan mandarin çeşitlerini morfolojik ve moleküler olarak tanımlamayı amaçlamışlardır. Koleksiyondaki 34 farklı mandarin genotipinden 37 çeşidin morfolojik (yaprak, çiçek, meyve) ve moleküler analizleri yapılmıştır. Araştırıcılar morfolojik ve moleküler analizlere göre tüm çeşitlerin ticari olarak kullanılabileceğini ve bazılarının ise ıslah amacıyla önerilebileceğini ileri sürmüşlerdir. Moleküler analizlerde 9 primerin 8 tanesi polimorfizim göstermiştir. Morfolojik sonuçlar ile oluşturulan dendrogram 37 çeşidin 4 grup içinde; moleküler sonuçlar ise 3 grup içinde toplandığını göstermiştir. Shigeto ve ark. (2003), Japonya da yürütülen bu çalışmada Yap adası ve yerleşim yeri olmayan dört adada (Mogmog, Falalop, Asor ve Fassarai) bulunan turunçgiller toplanmış ve morfolojik karakterizasyon ile izoenzim analizleri kullanılarak türler sınıflandırılmıştır. Yap adasından toplanan turunçgillerin bir alt 8

24 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR cins, altı tür ve üç türler arası hibrid olduğu, Mogmog ve Falalop adalarından toplanan turunçgillerin ise üç türe ait olduğu bulunmuştur. Asor adasından toplanan turunçgillerde üç tür, bir hibrid, Fassarai adasından toplanan örneklerde ise iki tür toplanmıştır. Costa ve ark. (2004), üç turunçgil somatik melezinin yaprak epidermisini ebeveynlerininki ile karşılaştırmak amacıyla bu çalışmayı yürütmüşlerdir. Ebeveynler ile melezlere ait genç yapraklar toplanmış ve elektron mikroskobunda gözlemlenmiştir. Diploid ebeveynleri ile karşılaştırıldığı zaman poliplid melezler alan başına daha az sayıda stomaya sahip olmuşlardır. Ebeveynler ile somatik hibritler arasında stoma hücrelerinin içsel sıralanması bakımından herhangi bir farklılık belirlenmemiştir. Eğer bu farklılıklar bitkilerin bahçe koşullarındaki davranışlarını etkileyecekse ek çalışmalar ile belirlenebileceği bildirilmiştir. Campos ve ark. (2005), Meksika da bir turunçgil koleksiyonunda bulunan 36 mandarin çeşidinin morfolojik ve moleküler karakterizasyon çalışmasını yapmışlardır. Yaprak, çiçek ve meyvelerin morfolojik özelliklerini (20 kantitatif ve 10 kalitatif) değerlendirmişlerdir. Morfolojik ve moleküler analizlerin her ikisi de genotipler arasında yüksek derecede varyasyon olduğunu göstermiştir. Araştırıcılar, genotipler arasında belirlenen bu yüksek varyasyon ile önemli bir genetik çeşitlilik kaynağının varlığını ortaya çıkarmış ve gelecek ıslah programlarında kullanılabileceğini belirtmişlerdir. Jaskani ve ark. (2006), Pakistan da yürüttükleri çalışmada üç turunçgil anacının (Bitter turuncu, Yuma sitranjı, Turunç) morfolojik özelliklerini belirlemeyi amaçlamışlardır. Morfolojik çalışmalarda, Bitter turuncu ve Yuma sitranjının yuvarlak taçlı ve yayvan bir büyüme habitusunda ve geniş dal açısına sahip bir ağaç olduğu bulunmuştur. Turunçlarda yaprakların koyu renkli ve orta iri olmasına rağmen, Yuma sitranjında yapraklar orta iri ve yeşil renktedir. Bitter turuncu en iri yaprak ayası uzunluğuna (10,4 mm) sahiptir. Bu anaçların yaprakları mızrak şeklindedir ve kenarları dişlidir. Bitter turuncu en iri meyveye sahiptir ve bu anacın meyve ağırlığı 195,9 gr dır. Tüm anaçlarda meyve kabuğu kaba ve sarıdır. Meyve başına düşen dilim sayısı diğer anaçlarla karşılaştırıldığında Bitter turuncu daha düşüktür. En fazla tohum sayısı Bitter turuncunda (27,9) bulunmuştur. Bu anacı yerli 9

25 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR turunç izlemiştir (14,8). Yuma sitranjının tohumları monoembriyonik, Bitter turuncu ve yerli turunç poliembriyoniktir. Andrade-Rodriguez ve ark. (2006), Meksika da yürütülen çalışmada 3 farklı anacın (Volkameriana, Kleopatra mandarin ve C.amblycarpa) meyve morfolojik özellikleri ve poliembriyoni durumu yılları arasında sonbahar kış hasat döneminde incelenmiştir. Volkameriananın meyvesi 8-10 karpelli, 154,7 gr ağırlığında, tohum başına 2-5 embriyolu ve % 37,8 poliembriyoni, Kleopatra mandarini meyvesi karpelli, 74,8 gr ağırlığında, tohum başına 1-26 embriyolu ve % 84,7 poliembriyoni, C.amblycarpa mandarinin meyvesi ise 7-11 karpelli, 20,1 gr ağırlığında, tohum başına 2-15 embriyolu ve % 37,8 poliembriyoni göstermiştir. Morfolojik özellikler poliembriyoni anaca göre değişim göstermiştir. Tohum başına embriyo sayısı ile karpel sayısı arasında korelasyon belirlenmiştir. Embriyo uzunluğu ile meyve ağırlığı ve meyve çapı arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur. Malik ve ark. (2006), Kuzeybatı Hindistan da tehlike altındaki yabani C. indica ve C. macroptera türlerine ait genetik kaynakları toplama ve karakterizasyon çalışmaları yapmışlardır. C. indica nın birçok turunçgil türü için ata olabileceği ve ilk olarak Tanaka (1928) tarafından tanımlandığı belirtilmiştir. Önceleri Hindistan Yabani Portakalı olarak adlandırılan bu tür günümüzde Meghalaya bölgesinde endemik olarak bulunmaktadır. Uzun (2009) un bildirdiğine göre Pang ve ark. (2007), AFLP markırlarının turunçgil filogenetik çalışmalarında kullanılabilirliliğini ve turunçgil filogenetiği ve orijini ile ilgili yeni bilgiler ortaya koymak amacıyla çalışmalar yapmışlardır. Çalışmalarda Citrus cinsine ait 19 adet ve Poncirus, Fortunella, Eremocitrus, Microcitrus, Atalantia ve Severinia cinslerine ait 10 adet olmak üzere toplam 29 adet genotip ve altı adet AFLP primer kombinasyonu kullanılmıştır. Elde edilen verilerle Neighbor-joining metodu kullanılarak dendrogram oluşturulmuştur. Dendrograma göre 29 genotip 9 ayrı gruba ayrılmıştır. Sonuçlara göre, Atalantia ve Severinia gerçek turunçgil genotiplerine en uzak cinsler olarak bulunmuştur. Araştırmacılar, daha önceki çalışmalarda Eremocitrus ve Microcitrus cinslerinin Citrus cinsine yakın bulunduğunu, ancak kendi çalışmalarında bunların yakın olmadıkları sonucu çıktığını belirtmişlerdir. Fortunella cinsi Citrus cinsine uzak bulunmuştur. Ancak son 10

26 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR dönemdeki bazı çalışmalarda Fortunella cinsinin Citrus içerisinde yer aldığı belirtilmiştir. Elde edilen dendrogramda Swingle ve Reece (1967), tarafından belirtilen Citrus ve Papeda alt cinsleri ile, Tanaka tarafından ortaya konulan Archicitrus ve Metacitrus alt cinslerinin ayrımı tam olarak görülememiştir. C. ichangensis diğer turunçgil türlerinden uzak bir tür olarak saptanmıştır. C. hystrix orijini karmaşık bir genotip olarak belirtilmiş ve bu çalışmada, hibrit orijinli olabileceği kanısına varılmıştır. C. reticulata, C. maxima ve C. medica üç ayrı grup içerisinde yer almışlardır. C. halimii, Fortunella ile aynı grupta yer almıştır. Mbagwu ve ark. (2007), 4 turunçgil türünün (portakal, limon, turunç ve altıntop) yaprak epidermis özellikleri üzerine çalışmışlar ve bu özellik bakımından türler arasında taksonomik ilişki kurmayı amaçlamışlardır. Sonuçlara göre, alt yaprak epidermisinde portakal ve turuncun epidermal hücreleri düzensiz, limonda beşgen ve altıgen arasında değişmekte, altıntoplarda ise dikdörtgen, beşgen arasında değişmektedir. Yaprak epidermis yapısındaki benzerliklerin dört türünde aynı cins içinde yer almasından kaynaklanmış olabileceği ileri sürülmüştür. Farklılıkların ise her genotipin ayrı bir tür olmasından kaynaklanabileceği belirtilmiştir. Ara ve ark. (2008), yılları süresince Bangladesh de bulunan bölgesel araştırma istasyonunun bahçesindeki 24 şadok çeşidini incelemişlerdir. Bu çeşitler arasında Bog-6, Din-29 ve Pab-42 meyve özellikleri bakımından daha iyi bulunmuştur. Din-29 çeşidinin ağaçları bitki başına maksimum sayıda (48) meyve üretmiştir. Bu çeşidi Bog-6 (40) ve Pab-42 (38) izlemiştir. Rang-40 çeşidi en küçük (608,5 gr) meyveleri oluştururken, Raj-75 en iri meyveleri (1370 gr) meydana getirmiştir. Toplam suda çözünebilir kuru madde bakımından çeşitler Pab-42 % 13,3, Din-29 % 12,4, Rang-50 % 12,2, Raj-32 % 12,0, Raj-51 % 11,6, Bog-6 % 11,6 ve Raj-48 % 11,1 olarak saptanmıştır. Toplam asit % 0,11-% 0,88 arasında değişmiştir. Tüm değerler incelendiğinde Bog-6, Din-29, Pab-42 en iyi çeşit olarak bulunmuştur. 11

27 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 12

28 3.MATERYAL VE METOD 3. MATERYAL VE METOD Materyal Araştırmada, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma Uygulama ve Üretim Çiftliğindeki Tuzcu Turunçgiller Koleksiyonu nunda yer alan, 151 mandarin ve 219 portakal genotip materyal olarak kullanılmıştır. (Çizelge 3.1 ve Çizelge 3.2) Çizelge 3.1. Tuzcu turunçgiller koleksiyonunda bulunan portakal çeşitleri listesi No Çeşit ismi Latince ismi Dikim Tarihi M Washington Navel Citrus sinensis Osb A N Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb A N Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb A N Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb N Washington Navel Citrus sinensis Osb A N Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb A N Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb A N Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb

29 3.MATERYAL VE METOD Çizelge 3.1. in devamı M Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb M Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb D Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A Washington Navel Citrus sinensis Osb A 37 Washington Navel Citrus sinensis Osb A 39 Washington Navel Citrus sinensis Osb A 40 Washington Navel Citrus sinensis Osb Cara Cara Citrus sinensis Osb AdanaWashington Navel Citrus sinensis Osb Kıbrıs 01 Washington Navel Citrus sinensis Osb Kıbrıs 02 Washington Navel Citrus sinensis Osb Kıbrıs 03 Washington Navel Citrus sinensis Osb Frost Washington Navel Citrus sinensis Osb

30 3.MATERYAL VE METOD Çizelge 3.1. in devamı 57. Göçek çekirdekli göbekli Citrus sinensis Osb IVIA Dream Navel Citrus sinensis Osb IVIA Fisher Navel Citrus sinensis Osb IVIA 201Apopka Navel Citrus sinensis Osb IVIA 211 Cram Navel Citrus sinensis Osb IVIA Lane Late Navel Citrus sinensis Osb IVIA Leng Navel Citrus sinensis Osb IVIA Navelate Citrus sinensis Osb IVIA Navelate Citrus sinensis Osb IVIA Navelina Citrus sinensis Osb SRA 566 Morita Navel Citrus sinensis Osb SRA 307 Navelate Citrus sinensis Osb SRA 305 Navelina Citrus sinensis Osb Spring Navel Citrus sinensis Osb Newhall Navel Citrus sinensis Osb SRA 209 Robertson Navel Citrus sinensis Osb SRA 558 Yoshida Navel Citrus sinensis Osb Skaggs Bonanza Navel Citrus sinensis Osb Thomson Navel Citrus sinensis Osb A N Washington Navel Citrus sinensis Osb Tuzcu 02 N Washington Navel Citrus sinensis Osb Alanya Dilimli Citrus sinensis Osb Ambersweet Citrus sinensis Osb N Balady Citrus sinensis Osb N Barile Citrus sinensis Osb N Barile Citrus sinensis Osb Bessie Portakalı Citrus sinensis Osb N Biondo Portakalı Citrus sinensis Osb N Biondo Portakalı Citrus sinensis Osb N Biondo Riccio Citrus sinensis Osb N Biondo Riccio Citrus sinensis Osb N Biondo Riccio Citrus sinensis Osb Butler Portakalı Citrus sinensis Osb

31 3.MATERYAL VE METOD Çizelge 3.1. in devamı 90. SRA 232 Cadanera Portakalı Citrus sinensis Osb Campbell Valencia Citrus sinensis Osb Carter portakalı Citrus sinensis Osb Casa Grande Citrus sinensis Osb SRA 547 China Citrus sinensis Osb Diller Portakalı Citrus sinensis Osb N Dörtyol Yerlisi Citrus sinensis Osb N Dörtyol Yerlisi Citrus sinensis Osb N Dörtyol Yerlisi Citrus sinensis Osb Finike Yerli Citrus sinensis Osb Fukumoto Portakalı Citrus sinensis Osb SRA 561 Fukuhara Portakalı Citrus sinensis Osb SRA 575 Gailiang Chen Citrus sinensis Osb N Hamlin Citrus sinensis Osb N Hamlin Citrus sinensis Osb N Hamlin Citrus sinensis Osb N Hamlin Citrus sinensis Osb N Hamlin Citrus sinensis Osb N Hamlin Citrus sinensis Osb SRA 41 Hamlin Citrus sinensis Osb Hamlin Citrus sinensis Osb Hamlin Portakalı Citrus sinensis Osb SRA 567 Hoang Pi Chen Citrus sinensis Osb Jaffa Portakalı Citrus sinensis Osb Joppa Portakalı Citrus sinensis Osb Koethen Portakalı Citrus sinensis Osb N Kozan Yerlisi Citrus sinensis Osb N Kozan Yerlisi Citrus sinensis Osb N Kozan Yerlisi Citrus sinensis Osb N Kozan Yerlisi Citrus sinensis Osb N Kozan Yerlisi Citrus sinensis Osb A N Madame Vinous Citrus sinensis Osb N Magnum Bonum Citrus sinensis Osb

32 3.MATERYAL VE METOD Çizelge 3.1. in devamı N Magnum Bonum Citrus sinensis Osb N Magnum Bonum Citrus sinensis Osb SRA 239 Maltaise Blonde Citrus sinensis Osb SRA 237 Maltaise Demie Sanguine Citrus sinensis Osb Marrs Early Citrus sinensis Osb N Paperrind Citrus sinensis Osb N Parson Brown Citrus sinensis Osb N Parson Brown Citrus sinensis Osb N Parson Brown Citrus sinensis Osb Parson Brown Citrus sinensis Osb N Pineapple Citrus sinensis Osb N Pineapple Citrus sinensis Osb N Pineapple Citrus sinensis Osb N Pineapple Citrus sinensis Osb N Pineapple Citrus sinensis Osb SRA 360 Rhode Red Valencia Citrus sinensis Osb SRA 484 Salustiana Citrus sinensis Osb Salustiana Portakalı Citrus sinensis Osb Sanguine Grosse Ronde Citrus sinensis Osb N Yafa Citrus sinensis Osb N Yafa Citrus sinensis Osb N Yafa Citrus sinensis Osb N Yafa Citrus sinensis Osb N Yafa Citrus sinensis Osb N Yafa Citrus sinensis Osb M Yafa Citrus sinensis Osb A Yafa Citrus sinensis Osb A Yafa Citrus sinensis Osb A Yafa Citrus sinensis Osb A Yafa Citrus sinensis Osb A Yafa Citrus sinensis Osb A Yafa Citrus sinensis Osb A 21 N Yafa Citrus sinensis Osb

33 3.MATERYAL VE METOD Çizelge 3.1. in devamı 156. A 22 N Yafa Citrus sinensis Osb Yafa ( B 5291T) Citrus sinensis Osb Yafa Citrus sinensis Osb Tuzcu 03 Yafa Citrus sinensis Osb Tuzcu 05 Yafa Citrus sinensis Osb Tuzcu 06 Yafa Citrus sinensis Osb YE 04 Yafa Citrus sinensis Osb YM 04 Yafa Citrus sinensis Osb A 35 Trovita Citrus sinensis Osb Tuzcu 03 N Alanya Dilimli Citrus sinensis Osb Tuzcu 04 Alanya Dilimli Citrus sinensis Osb Tuzcu 07 N Citrus sinensis Osb Tuzcu 08 N Citrus sinensis Osb Tuzcu 09 N Citrus sinensis Osb N Valencia Citrus sinensis Osb N Valencia Citrus sinensis Osb N Valencia Citrus sinensis Osb N Valencia Citrus sinensis Osb N Valencia Citrus sinensis Osb N Valencia Citrus sinensis Osb N Valencia Citrus sinensis Osb A Valencia Citrus sinensis Osb A Valencia Citrus sinensis Osb D Valencia Citrus sinensis Osb D Valencia Citrus sinensis Osb A Valencia Citrus sinensis Osb A Valencia Citrus sinensis Osb A Valencia Citrus sinensis Osb A Valencia Citrus sinensis Osb A Valencia Citrus sinensis Osb A Valencia Citrus sinensis Osb A Valencia Citrus sinensis Osb A Valencia Citrus sinensis Osb

34 3.MATERYAL VE METOD Çizelge 3.1. in devamı A Valencia Citrus sinensis Osb Olinda Valencia Citrus sinensis Osb Frost Valencia Citrus sinensis Osb A Valencia Citrus sinensis Osb SRA 178 Chironja Sweet Orangelo Citrus sinensis Osb N Di Giappone Kan Portakalı Citrus sinensis Osb A 11 N Moro Kan Portakalı Citrus sinensis Osb A 12 N Moro Kan Portakalı Citrus sinensis Osb A 13 N Moro Kan Portakalı Citrus sinensis Osb A 14 N Moro Kan Portakalı Citrus sinensis Osb A 15 N Moro Kan Portakalı Citrus sinensis Osb A 16 N Moro Kan Portakalı Citrus sinensis Osb A 17 N Moro Kan Portakalı Citrus sinensis Osb A 18 N Moro Kan Portakalı Citrus sinensis Osb A 19 N Moro Kan Portakalı Citrus sinensis Osb A 20 N Moro Kan Portakalı Citrus sinensis Osb Moro Kan Portakalı Citrus sinensis Osb Moro Kan Portakalı Citrus sinensis Osb N Sanguigino Kan Portakalı Citrus sinensis Osb N Sanguinella Kan Portakalı Citrus sinensis Osb N Sanguinella Kan Portakalı Citrus sinensis Osb N Sanguinello Semple Kan Port. Citrus sinensis Osb N Sanguino Kan Portakalı Citrus sinensis Osb N Sanguino Kan Portakalı Citrus sinensis Osb Taracco Kan Portakalı Citrus sinensis Osb SRA 574 Tarocco Rosso Kan portakalı Citrus sinensis Osb Tuzcu 10 N Kan Portakalı Citrus sinensis Osb Tuzcu 11 N Kan Portakalı Citrus sinensis Osb A 39 N Akçay Sekeri Citrus sinensis Osb N Succary Şeker Portakalı Citrus sinensis Osb Sakkaria Lokum Sugar Oange Citrus sinensis Osb

35 3.MATERYAL VE METOD Çizelge 3.2. Tuzcu turunçgiller koleksiyonunda bulunan mandarin çeşitleri listesi No Çeşit ismi Latince ismi Dikim Tarihi I Satsuma Citrus unshiu Marc / 02 I Satsuma Citrus unshiu Marc / 03 I Satsuma Citrus unshiu Marc / 03 I Satsuma Citrus unshiu Marc / 01 I Satsuma Citrus unshiu Marc / 02 I Satsuma Citrus unshiu Marc / 02 I Satsuma Citrus unshiu Marc / 01 I Satsuma Citrus unshiu Marc / 01 I Satsuma Citrus unshiu Marc I Satsuma Citrus unshiu Marc M Satsuma Citrus unshiu Marc / 02 I Satsuma Citrus unshiu Marc M Satsuma Citrus unshiu Marc / 01 I Satsuma Citrus unshiu Marc A N Satsuma Citrus unshiu Marc M Satsuma Citrus unshiu Marc I Satsuma Citrus unshiu Marc / 01 I Satsuma Citrus unshiu Marc / 02 I Satsuma Citrus unshiu Marc M Satsuma Citrus unshiu Marc A N Satsuma Citrus unshiu Marc A N Satsuma Citrus unshiu Marc I Satsuma Citrus unshiu Marc I Satsuma Citrus unshiu Marc A N Satsuma Citrus unshiu Marc A Satsuma Citrus unshiu Marc A Satsuma Citrus unshiu Marc A Satsuma Citrus unshiu Marc SRA 578 Ben Di Guang Ju Satsuma Citrus unshiu Marc SRA 333 Clausellina Satsuma Citrus unshiu Marc SRA 500 Clausellina Satsuma Citrus unshiu Marc Hayashi Unshû N Satsuma Citrus unshiu Marc

36 3.MATERYAL VE METOD Çizelge 3.2. nin devamı 33. Ikeda Unshû N Satsuma Citrus unshiu Marc Iwamoto Unshû N Satsuma Citrus unshiu Marc Miho Wase N Satsuma Citrus unshiu Marc Nagashi Unshû N Satsuma Citrus unshiu Marc Okitsu Wase Satsuma Citrus unshiu Marc SRA 02 Owari Satsuma Citrus unshiu Marc SRA 11 CIC Owari Satsuma Citrus unshiu Marc Sato Unshû N Satsuma Citrus unshiu Marc ST 01 Satsuma Mandarin Citrus unshiu Marc N Silverhill Satsuma Citrus unshiu Marc SRA 12 Satsuma Citrus unshiu Marc N Sugiyama Satsuma Citrus unshiu Marc N Sugiyama Satsuma Citrus unshiu Marc Suzuki Wase N Satsuma Citrus unshiu Marc Tuzcu 01 Satsuma Citrus unshiu Marc Tuzcu 02 Satsuma Citrus unshiu Marc Tuzcu 03 N Satsuma Citrus unshiu Marc Tuzcu 04 N Satsuma Citrus unshiu Marc Tuzcu 05 N Satsuma Citrus unshiu Marc Zairai Unshû N Satsuma Citrus unshiu Marc A Klemantin Citrus clementina Hort. ex. Tan D Klemantin Citrus clementina Hort. ex. Tan A Klemantin Citrus clementina Hort. ex. Tan A Klemantin Citrus clementina Hort. ex. Tan A Klemantin Citrus clementina Hort. ex. Tan A Klemantin Citrus clementina Hort. ex. Tan A Klemantin Citrus clementina Hort. ex. Tan A Klemantin Citrus clementina Hort. ex. Tan Algerian Tangerine Kle. Citrus clementina Hort. ex. Tan SRA 385 Caffin Klemantin Citrus clementina Hort. ex. Tan Klemantin x Honey Hybrid (C. clementina Hort. ex. Tan.) x (C. reticulata Blanco) IVIA Clemenules Citrus clementina Hort. ex. Tan