ATATÜRK. ÜNiVERSİTESi ZİRAAT FAKÜLTESİ İŞLETMESİNDEKi MERİNOS

Transkript

1 ATATÜRK. ÜNiVERSİTESi ZİRAAT FAKÜLTESİ İŞLETMESİNDEKi MERİNOS KOYUNLARıNıN SÜTLERİNİN BİLEŞİMLERİ ve niger IRKLARIN SÜTLE Rİ İLE KARŞILAşTIRILMALARı Ahmet KURT (1) Gürol ERGİN (2) ÖZET Merinos dünya koyurıculuğunun geliştirilmesine en geniş ölçüde katılmış bir ırktır. Geçmiş yıllarda her dönemin gelenek ve isteklerine göre değişik tipler göstermiş ve bu yüzden çeşitli ülkelerde Mednoslar olarak adlandırılan.grup içerisinde çeşit!i ırklar toplanmış bulunmaktadır (Sönmez 1966). Turkiye'de de yapağı, et ve süt verimi dikkate alınarak bir Türk Merinosu tipi geliştirilmeğe çalışılmaktadır (Akıncı ve Batu, 1940). Bu amaçlarla ijniversitemiz Ziraat Işletmesinde Merinoslar saf. ve melez olarak yetiştirilmekte ve bunların özellikle yapağı verim ve ö zellikleri ile et ve süt verimleri araştmlmaktadır. Bu araştırmada Ziraat Işletmesindeki saf Merinos koyımlarmdon rastgele alman on tanesinin sütleri bir laktasyon boyu ağız sütlerinden sonra başlanarak birer haftalık aralıklarla kimyasal ve fiziksel nitelikleri bakımından analiz edil~ miş ve elde edilen sonuçlar, Merinos ııe diğer bazı önemli koyun ırkıarı için bildirilen sonuçlarla karşılaştırılmıştır. Özgül ağırlık 1,0387. kurumadde oranı % 15,981, yağ orant %4,858, protein oranı %5,189, yağsız kuru madde oranı % 11,123, küloranı % 0,897, süt şekeri oranı % 5,037 ve titrasyon asi/fiği 8,46 SH olarak saptanmıştır. Araştırma önümüzdeki yıllarda da sürdürülecektir. 1- GiRİş Diğer ülkelerde koyun genellikle yalnız yapağı ve et üretimi açısından ele alınırken, yurdumuzda inek sütü yanında koyun sütünün de gerek üretiı;n (1) Süt Teknolojisi Kürsüsü Başkanı (Atatürk Ülliversitesi Ziraat Fakültesi) (2) Atatürk üniversitesi Ziraat Fakültesi Süt Teknolojisi Kürsüsü Dr. Asistan. 79

2 Ve gerekse tüketim yönünden özel bir önemi vardır. Hele peynireilik açısından koyun sütü, üretime 'katılan dört türün sütü arasında birinci sırayı almaktadır. Bunda, koyun sütünün p rotein ve yağ oranı bakımından yüksek oluşunun etkisi büyüktür. Türkiye hayvancılığımn bugünkü ya'pısı ve ülke ekonomisi, koyunculuğun yapağı ve et üretimi yanında süt üretimi bakımından da ele alınmasını gerektirdiği gibi, ö zellikle Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesinin doğal yapısı ve koyunculuğa elverişli mer'aların bolluğu, ayrıca ekstansif tanmcıhk koyun yetiştirmeğe hem olanak sağlamakta ve hem de koyun yetiştirmeyi zorunlu hale getirmektedir. Ülkemiz süt üretiminin bugün ihtiyacın çok altında oluşu dikkate alınfnca eldeki koyunların sütlerin.den de yararlanılması gerektiği açıkça ortaya çıkmaktadır.. Bir uk.ın süt verimi yanında sütünün bileşimi de önemli özellik olarak ortaya çıkmakta olduğundan bu a raştırmada Merinos ırkının süt bileşimiaraşt1rılmaktave diğer yerli koyunlarla karşılaştırılması yapılma"ktadır yılında yurdumuzda sağmal koyundan ton koy.un sütü üretilmiş olup, bu miktar, toplam süt üretiminin X ini oluşturmaktadır (DİE, (975). Mennos koyunlarının tarihi çok eski devirlere dek gitmekte, ancak kesin olarak İspanya koyunu olduğu kabul edilmemektedir. Bazı araştırıcılar İspanya'nın Afrika'ya olan yakınlığidı ve Cezayir'de Merinosunkilere benzer yapağıll koyunların bulunuşunu dikkate alarak Merinos'un asıl kaynağının' Afrika olduğunu ve hatta Merinos keumesinin Kuzey Afrika'da bulunan "Benmerin" kabilesinin adından geldiğini kabul etmektedirler. Bir başka araştırıcı ise Merinos'un aslının Çerkes koyunu olduğunu, eski zamanlarda bu koyunların önce Kuzey Afrika'ya, o radan da Arap[ar aracılığı ile İspanya'ya götürüldüğünü bir varsayım olarak ortaya atmaktadır. Bir diğer araştırıcı Merinos ırkının kaynağıol.oluşturanince yapağılı koyunların Anadolu'nun Milet kenti dolaylarından Yunan göçmenlerince Yunanıstan'a götürüldüklerini, buradan da İtalya'ya ve İspanya'ya (özellikle Kdiks ve Kortuba yörelerine) götürüldüklerini, özetle Anadolu koyununun Merinos'ların kaynağını oluşturduğunu kabul etmektedir (Akıncı ve Batu, 1940 ). Türkiye'de Merinos yetiştiriciliğine ilk kez i 841 yılında htanbul'daki Feshane fabrikasına yün yetiştirmek için İspanya'dan getirilen Merinoslarla başlanmış, bu koyunlar Hayrabolu tarafında yetiştirilmiştir. Daha sonra İslimiye'de büyük Mednos sürüleri yetiştirilmiş ve 1843 yılında buradan Mihaliç Çiftliğine (Karacabey harası) yüzlerce danuzhk Merinos koçu getirilmiştir yılında Uzunköprü'ye Kafkasyadan 3-4 Merinos koçu getirilmiş, 1884 yılında hükumet ü1lcenin bir çok yöresinde yetiştirilen Merinos'ları vergi dışı bırakmıştır (Akıncı ve Batu, 1940). Daha sonra 1912 yılında Karacabey Harasına LO Merin koçu ve 97 koyun daha getirilmiştir. Cumhuriyet devrinde ise 1928 yılında iklimi Anadolu iklimini andıran Macaristan'ın Hortobaç bölgesinden tarak yapağılı 400 koyun ve 295 koç, 1929 yılında 416 koyun ve 295 koç, 1930 yılında ise 999 koyun ve 30 koç getirtilmiştir. Bu arada Almanya' dan Merinos karakterinde olan Württenberg ırkından 30 koyun ve LO koç ge "tirtilmiştir. Bu tarihlerden sonra yerli 80

3 ırklarla Merinoslann melezleme çalışmalarına geçilmiştir (Akmcı ve Batu, 1940; Sönmez, 1966). Sönmez, R. (1966) Türkiye'de Merinos koyunu bulunduğunu bildirmektedir. Doğu Anadolu koyunculuğunu ıslah etmek amacı ile ilk kez 1952 yılında Erzurum Tohum Islah İstasyonu'na Karacabey harasından 50 baş Alman Merinos koyunu ile 3 baş koçu getirilmiş (Tellioğlu, 1962), Tohum Islah İstasyonunun Atatürk Üniversitesine devrinden sonra bu küçük sürüye, 1962 yılında Konya Ereğlisinden 100 baş Alman Merinos koyunuile 6 baş koçu alınarak buradaki bu günkü Merinos sürüsünün kaynağı oluşturulmuştur (Selçuk, 1969). II LiTERATOR ÖZETİ Merinos ve bunların melezlerinde vücut ölçüleri, yapağı verimi ve yapağının niteliği ve et verimi üzerinde yurdumuzda' ve başka ülkelerde birçok araştırma yapılmıştır (Düzgüneş ve Pekel; 1968; Karataş, 1967; Kutsal ve Bilgin, 1958; Sandıkçıoğlu, 1960; Selçuk, 1969; Tellioğlu, 1962; Tellioğ lu, 1970; Yalçın ve Müftüoğlu, 1969). Ancak, sütlerinin bileşimi üzerinde yurdumuzda. yapılan araştırmaya rastlanılmamıştır. Diğer ülkelerde de Merinos sütlerinin bileşimi üzerinde yapılan araştırmalar sınırlıdır (Petroviç, 1963; Mikus, 1966; Maoli, 1969). nı- MATERYAL VE METODLAR A, MATERYAL Materyalolarak Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi (şletmesindeki saf Mednos sürüsünden rastlantıya bağlı olarak alınan on tanesinin sütleri kullanılmıştır. Her bir hayvanın sütü ayrı ayrı alınarak 0,5 litrelik şişeler içerisinde sağırndan sonra en kısa sürede laboratuvara getirilip analiz edilmiştir. Analizlere ağız sütünden hemen sonra başlanmış ve sülten kesilinceye dek sürdürülmüştür. Laktasyon boyunca birer haftalık aralıklarla yapılan analizler 16 hafta. sürmüştür. Sağımda hayvanın memesinde süt bırakılmamasına özel bir özen gösterilmiştir. B- METODLAR Analizlerde şu metodlarkullamlmıştır (Kurt, 1968 b). i) Kuru madde, Su ve küloranları gravimetrik olarak, 2) Yağ oranı Gerber Metodu ile, 3) Protein oranı Kjeldahı metodu ile, 4) Asitlik derecesi Soxhlet - Henkel metodu ile, 5) Özgül a ğırlık i 5 C de Quevenne laktodansi-' metresi ve zorunlu durumlarda piknometre ile, 6) Yağsız kuru madde ve Süt şekeri oranları hesap yolu ile bulunmuşlardır. IV- ARAŞTIRMA ve TARTIŞMA SONUÇLARI I) Su Oranı; Bir süt içerisinde su, ne ölçüde düşük çıkarsa, o sütün besleyici niteliği o ölçüde yüksek demektir. Bu bakımdan sürteki su miktarının düşük olması istenir. Koyun sütlerinde su oranı, inek, keçi ve manda sütlerine göre daha düşüktür. Denemeye aldığımız on Si

4 ,.

5 Merinos koyununda bir laktasyon boyunca belirtilen su oranlarını biraraya toplayan Cetvel: i 'den görüldüğü gibi ortalaması % 84,019 olan su oranının en düşük: ve en yüksek değerleri % 78,478 su oranında ve %88,134 olaralc saptanmış, en yüksek değer birinci haftaya rastlarken, en düşük değer 16. haftada görülmüştür. Birer haftalık aralıklarla yapılan analizlerin sonuçları, sekizinci haftaya dek önemli bir değişme olmadığını, ancak bu haftadan itibaren su o ranının düzenli denebilecek bir biçimde düştüğünü ortaya koymaktadır. On hayvandan herbirine ait laktasyon ortalamaları değişmiştir. Merinos sütünde saptadığımız su oramnı, diğer ülkelerde bu ırk için ülkemizde ise yerli ırklar için bildirilen su oranları ile karşılaştırmak amacı ile Cetvel : 2 düzenlenmiştir.' CetVel: 2- Çeşitli koyun Irklarının Sütlerinde Su Oranları (%) Irk lvrerrnüs (Çekoslövakya) " Merinos (İtalya) Ak -Karaman Kıvırcık İvesi Merinos Su Oranı ' Belirten ve literatür Mikııs, 1966 Maoli, 1969 Eralp, 1949 Adam, 1950 Kurt, 1968 a Ergin, 1971 Kurt ve ark, ise % 83,231 - % 85,430 arasında Cetvelin incelenmesi ile Atatürk Ü niversitesi Ziraat [şletmesindeki Merinoslarda saptanan ortalama su oramnın yabancı araştırıcılar tarafından bu ırk için bildirilen su oranından yüksek olduğu gibi, yerli ırkiann su oranlarından da )'Üksek olduğu görülmektedir. 2) Kuru madde Oranı: Sütte suyun aksine kuru madde ne denli yüksek o randa bulunursa, süt o. denli değerli ve besleyicidir. Bu balamdan yüksek kuru madde oranh süt veren tür ve ırkiarın sütleri diğerlerinden daha yararlı ve önemlidir. Merinos koyunlarında kurumadde oranı % i ile % arasında de~işmiş ve ortalama kurumad~ de oram % olarak hesaplanmıştır (Cetvel: 3). En düşük oran birinci hafta, en )'Üksek oran ise onaltıncı hafta analizlerinde saptanmıştır. Laktasyon ilerledikçe sekizinci haftaya dek kurumadde oranında önemli bir değişme görülmemiş, sekizinci haftadan itibaren son haftaya değin düzgün denebilecek bir artış gözlenmiştir. Hayvanların her birine ait laktasyon ortalaması ise % 14, % 16,769 arasında değişme' gös Diğer araştırıcılar tarafından çeşitli ülke Merinosları ve yerli ırkianmız için bildırilen kuru madde oranı ortalamaları Cetvel: 4 de bir araya getirilmiştir. termiştir. Cetvelden görüldüğü gibi, Atatürk Üniversitesi Ziraat İşletmesindeki Merinos'lann sütlerinde saptanan % 15, 98 i lik kuru madde oranı ortalaması, diğer tüm ortalamalardan düşüktür. Bu durumun Merinoslada çeşitli ırkıarın 83

6 meleziemeleri yapılırken dikkate alınması gerekmektedir. 3) Yağ Oranı : Süt yağı, özelhkle içermiş olduğu kısa karbon zincirli yağ asitlerince karakterize edilmekte, bütirik asit besinler içerisinde yalnızca süt yağında bulunmaktadır. Kısa karbon zincirli asitler, süt yağma üstün sin-, dirilme niteliği kazandırırken, yağda eriyen vitaminieri içermesi değerini daha' da artırmaktadır. Sütlerde her zaman yüksek yağ oranı aranır ve süte genellikle yağ oranı göz önünde tutularak fiat verilit. Yağ vc protein oranları arasındaki olumlu ilişki dolayısıyla, bir sütte yağ oranının yüksek oluşu, o sütün protein oranının da yüksek oluşuna işaret eder. On Merinos koyununda bir faktasyon boyunca saptanan y,ağ oranları cetvel Yte verilmiştir, Cetvelelen görüldüğü gibi yağ oranları % 1,60 - % 9,80 arasında değişmiş ve ortalaması % 4,858 olarak hesaplanmıştır. En düşük yağ oranı laktayonun birinci, en yiiksek yağ oranı ise on altıncı haftasında saptanmıştır. Haftalık yağ oranı ortalamaları incelendikte yağ oranlarının laktasyonun başından sonuna dek artış gösterdiği, bu artışın sekizinci haftadan itibaren belirginleştiği görülmektedir. Tek tek hayvanlara ait yağ oranı ortalamaları ise % 3,569 -%5,47 i arasında değişmiştir. Diğer a raştmcılar tarafından Merinos ve Yerli ırklar için bildirilen yağ oranı ortalamaları Cetvel: 6'da bir araya getirilmiştir. Cetvelden görüldüğü gibi, Üniversite İşletmesindeki Merinoslarda saptanan yağ otanı, diğer tüm araştırıcıların gerek Merinoslar ve gerekse yerli ırklanımz için' bildirdiklerinden önemli derecede düşüktür. Petroviç 1963'in Amerikan Merinosu ile bu ırkın 3 ayrı melezierinin sütlerinde yaptığı araştırmanın sonuçları, Merinos sütündeki düşük yağ oranının melezleme sonucu yükseldiğini göstermesi bakımından önemlidir. Yerli ırklarımızın sütlerindeki yağ oranlarının yüksek oluşu, Merinosun bunlarla melezlemesi sonucu, sütteki yağ oranı Merihos'a göre daha yüksek hayvanların elde edi[ebileceğini göstermektedir., 4) Yağsız Kuru madde Oranı: Yağsız kuru madde deyimi, sütün yağ ve su dışındaki tüm unsurlarını ifade a macıyla kullanılmaktadır. Süt şekeri, protein ve kül yağsız kuru maddeyi o luşturmaktadır. Bu bakımdan yağsız kuru maddenin yüksek oluşu, bu üç maddenin YÜ,ksek oluşlarına işaret etmektedir. Merinos koyunlarında yağsl.z kuru madde oranları % % [5,391 arasında değişmiş ve ortalama yağsızkuru madde oranı /~ i olarak hesaplanmıştır. Laktasyon süresince yağsız kuru madde oranları önemli ölçüde değişmemiş, ancak laktasyonun ikinci 'yarısındaki o ranlar, birinci yarıs.ıııa göre daha yüksek çıkmıştır, ki bu da yağsız kuru maddenın laktasyon ilerledikçe düzgün olmasa da yükseldiğini göstermektedir. lfer bir deneme hayvanına ait ortalama yağsız kuru madde oranlan ise % % 1 ı.444 arasında değişrpiş, bu bakımdan deneme hayvanları aı asında önemli farklar ortaya çıkmamıştır(cetvel : 7 ). Diğer ülkelerdeki merinoslar ve yerli ırk1arımız için bildirilen yağsız kuru madde oranları Cetvel: 8'de verilmiştir. Atatürk Üniversitesi İşletmesindeki Merinosfarın Yqğsız kuru madde o 84

7

8 Cetvel: 4- Çeşitli Koyun Irktannın Sütlerihde Kurumadde Oranları (%) Irk Merinos (Çekoslovakya) Mednos (İtalya) Ak Karaman Kıvırcık İvesi Metinos Kuru Madde Oranı ] : Belirten ve Literatür Mikus, 19~ Maoli, 1969 Eralp, 1949 Adam, 1950 Kurt 1968 a Ergin, 1971 Kurt ve ark Cetvel: 5- Merir'ıos Koyun Sütlerinde Bir Laktasyo~ Süresince Saptanan Yağ Oranlan(%) Laktasyon haftası K o y u n 1 a r :122 orta. i 2. LO , l)() ' LO LO II LO D LO , , : ort., GenelOrtalama ranları, yine aynı işletmedeki Mor Ka- 5) Protein Oranı: Süt proteini karamanlann yağsız kuru madde oı anları- zein, laktoalbumin ve laktoglobulin' na çok yakın olduğu gibi, Mikus 1966 den oluşan ve insan vücudu,için gerekli tarafından Çekoslovak Merinoslan için olan esansiyel amino asitlerinin tümünü bildirilen de,ğere de oldukça yakın, an- hem de 'birbiriyle dengeli olarak içerdicak biraz düşük; Ak Karaman ve İvesiler ği için "tam protein" olaral,c adlandmiçin bildirilen oranlardan ise yüksektir. lan bir hayvansal proteindir. Koyun sü- 86

9 çetvel: 6- çeşitli Irk Koyun -Irkıarının Am'-e-r-;-;jk~a--n--'-M-;-e-r""'in-o-s-u-----~~ Amerikan Merinosu x Sar PlaninaF ı Amerikan Merinosu x Kosovo F i Amerikan Merinosu x Karakachan Çekoslovak Merinosu Ak Karaman Kıvırcık İvesi İvesi İvesi Merinos Sütlerinde Yağ Ortalama --5-: F Oranları C%) Belirten ve Literatür Petroviç, 1963 Mikus, 1966 Eralp, 1949 Adam, 1950 Kurt, 1968 a Ergin, 1971 Yaygın, 1964 Eliçin, 1964 Kurt ve ark, 1976 tünün gerek peynir ve gerekse yoğurt üretimindeki önemi, süt yağı yanında proteinin de koyun sütünde inek sütüne orama daha yüksek oranlarda bulunuşundanileri gelmektedir. Peynirierin asıl maddesi olan kazein, koyun.sütünde yüksek oranda bulunduğundanözellikle beyaz peynir üretiminde koyun sütü, randıman açısından ilk sırayı almaktadır. Merinos sütünde saptanan protein 0 ranlan Cetvel: 9 da verilmişti~. Cetvelin incelenmesi ile en düşük ve en yüksek protein oranlannın % ile % oldukları, ortalama protein oranının ise % 5. i 89 olarak h~saplandığı görülmektedir. En düşük oran, taktasyonun üçüncü haftasında, en yüksek oran ise onaltmcı haftasında saptanmıştır. Haftalık ortalamalar, p rotem oranının altıncı haftaya dek az da olsa düştüğünü, sekizinci haftadan i tibaren, diğer bir deyimle laktasyonun yarısmdan itibaren ise düzgün ve sürekli bir artış göstererek, laktasyonun sonunda en yüksek değere ulaştığını ortaya koymaktadır. Deneme hayvanlarımn h~r biri ıçın saptanan protein oranları dar bir sınır içerisinde değişmektedir C% % ). Çekoslovak Merinosu ve yerli ırk lanmız için bildirilen protein oranına. bakıldıkta (Cetvel: ıo), Merinos'lar için saptadığımız protein oranımn yalnızca (Eralp 1949)' ın Ak Karamanlar için bildirdiği ortalamadan yüksek, diğer ortalamaların tümünden düşük olduğu görülmektedir. 6) Süt Şekeri (Laktoz) Oranı: Süt şekeri doğada yalnız sütte bulunur. Meme bezinde, kandan gelen glukozun bir kısrronm galaktoza çevrildiği, sonra glukoz ile galaktozun birleşerek bu disakkariti oluşturdukları kabul edilmektedir. Laktoz, endüstride bir çok alanda, özellikle midede parçalanmadığından barsakta parçalanması istenen ilaçlann yapımında kullanılmaktadır. Beyin gelişmesi üzerine etkili olduğu ileri sürü1 mekte olan süt şekeri peynir suyundan elde edilmektedir. Metinos koyunu sütünde süt şekerinin ne oranda bulundu~ 87

10 00 00 Cetvel: 7: Mennos Koyun 'Sütlerinde Bir Laktasyon Süresince Saptanan Yağsız Kurumadde Oranları (%) Laktasyon haftası k o y u n 1 a r :122 orta LL , il [ ı ' ııı II ll ll ı LL ~ ı ı ~ ı orta II.087 GenelOrtalama

11 Cetvel: 8- Çeşitli Koyun' Irklarının Sütlerinde Yağsız Kurumadde Oranları (%). Irk Mednos (Çekoslovakya) Ak Karaman Kıvırcık İvesi Merinos Ortalama 11, ı' IL Belirten ve literatür Mikus, 1966 Eralp, 1949 Adam, 1950 Kurt" 1968 a Ergin, 1971 Kurt ve.ark ğu ve laktasyonun ilerlemesi ile ne tür değişme gösterdiği cetvel: ll'den ızlenebilmektedir. Görüldüğü gibi süt şekeri geniş bir sınır içinde değişmekte (% 3,357 - % 8,313) ve laktasyon boyunca belirli bir gidiş göstermemektedir. En düşük oranın onuncu haftaya, en yüksek oranın ise onüçüncü haftaya rastlaması da bunu göstermektedir. Laktasyonun ilk ve son yarıları dikkate alındıkta, süt şekeri oranının ilk yanda biraz daha yüksek olduğu görülmektedir. Deneme hayvanlarının her biri için saptanan süt şekeri oranları % 4,807. % 5.nl arasındadar bir ~ınır içerisinde değişmiş, ortalama süt şekeri oranı %5,037 olarak hesaplannııştır. Diğer araştırıcıların bildirdikleri süt şekeri oranlarını gösteren cetvel: 12 incelendikte, Merinos'larda saptadığımız süt şekeri oranının Eralp (1949). ın Akkaram;:ı.nlar için bildirdiği dışında, diğer tüm ortalamalardan yüksek olduğu görülmektedir. Gerek Kurt ve arkadaşları (1976) ve gerekse Eralp (1963), süt şeke'rinin lak tasyon başında yüksek değerler gösterdiğini, laktasyonun ikinci yansında azaldığını, böylece kuru madde, yağ ve protein ile ters gidiş gösterdiğini belirtmekde, bu da bizim Merinos'larda saptadığı mız duruma uymaktadır. 7) Kül Oranı; Koyun, sütünden yararlanılan rürler içinde en fazla kül oranh sütü olan hayvandır. Sütün özellikle Ca kayna~ı olarak insan beslenmesindeki çok önemli yeri dikkate alındıkta, koyun sütünün külce zenginliğinin anlamı daha bir açıklık kazanır. Merinos koyun sütlerinde bir laktasyon boyunca saptanan küloranları Cetvel: ltden izlenebilmektedir. Ortalaması % 0,897 olarak hesaplanan küloranlarının en düşük ve en yüksek değerleri % 0,736 ve % 1,081 olarak belirtilmiş, düzenli bir değişme laktasyon süresince eğilimisaptanamamış, ancak en yüksek değerler son iki haftanın analizlerinde gözlenmiştir. Hayvanların her birine ait ortalamalar ise % 0,873 - % 0,953 arasında değişme göstermiştir. Cetvelin incelcnmesi ile görüldüğü gibi, Merinos'lar için saptanan ortalama (0,897), Ak Karaman ve Kıvırcık siltlerinde saptanan ortalamalardan yüksek, diğerlerinden ise düşüktür. 8) Özgül Ağırlık: Pratikte özgül a ğır}ık, sütlere bil-eşimlerini etkiıeyen hi~ Iclerin yapılması durumunda, kesin 01-89

12 8, Cetvel: 9- Merinos Koyun Sütlerinde Bir Laktasyon Süresince Saptanan Protein Oranlan (%) Lak- - tasyon haftası k o y u n 1 a r :122. ortala Ş LO II ~ ] ~ orta J GenelOrtalama 5.189

13 Cetvel: 10- Çeşitli Koyun İrklannın Sütlerinde Protein Oranla~ (%) Irk Ortalama Belirten ve Literatür Çekoslovak Merinösu Ak Karaman Kıvırcık İvesi Merinos Mikus, 1966 Eralp, 1949 Adam, 1950 Kurt 1968 a Ergin, 1971 Kurt ve arkadaşları, 1976 masa da ipuçları verdiği için önemli kabul edilmektedir. Yağsızkurumadde ôzgüı ağırlığı yükseltici yağ ise düşürücü etkide bulunduğundan, süte su katılması durumunda özgül ağırlık düşmekte, yağ alınması durumunda ise yükselmektedir. Normalolarak, içerdiği yüksek yağsız kuru madde miktarından ötürü koyun sütlerinin özgül ağırlığı inek, keçi ve manda sütlerinden yüksektir. Merinos koyun sütünde özgül ağırlık laktasyonun yedinci haftasına değin a za1magöstermiş, bundan sonra düzensiz olarak değişmiştir. İlk ve son iki haftaların özgül ağırlık ortalamaları diğer haftalardakinden yüksek çıkmıştır. Tüm analiz sonuçlarına bakıldıkta, en düşük özgül ağırlık olarak altıncı hafta, en yüksek özgül ağırlık ise olarak ilk haftada saptanmıştır. Ortalaması 1,0387 olan özgül ağırlık, deneme hayvanlarında laktasyon ortalaması olarak arasında ve çok dar bir sınır içerisinde değişmiştir (Cetvel: 15). Yerli Irklanmız ile Çekoslovak Merinosu için bildirilen özgüı ağırlık ortalamaları Cetvel: 16'da bir arada görülmektedir. Cetvelden görüldüğü gibi, Merinos sütlerindeki özgüı ağırlık ortalaması, Adain (1950)'ın Kıvırcıklar, Eralp (1949)'ın Ak Karaman, Kurt ve arkadaşlannın (1976) İvesller için bildirdikleri ortalamalara çok yakın, diğer araştırıcıların bildirdikleri ortalamalardan ise yüksektir. 9) Asitlik Derecesi (SH): Sütün genellikle tazelik durumu ve işlemeye elverişli olup olmadığının araştırılmasında önemli olan asitlik derecesi aktüel asitlik olarak ph birimiyle belirtilebildiği gibi, titrasyon yolu ile de bir çok metodla belirtilmekte; % asitlik, T hörner, Dornic ve Soxh1et~Henkel metodları içerisinde bizde genelolarak SH metodu benimsenmiş bulunmaktadır. Mednos koyun sütlerinde bu metodla belirtilen asitlik dereceleri Cetvel: LTde verilmiştir. Asitlik derecesi laktasyon periyodu içerisinde belirgin birdeğişme eğilimi göstermemekle birlikte, laktasyonun ikinci yansında, birinci yarısına oranla daha yüksek çıkmıştır. Nitekim, en düşük asitlik değeri üçüncü hafta analizlerinde, en yüksek asitlik değeri ise onbeşinci hafta analizlerinde saptanmıştır (6,0-11,0 SH).Tek tek hayvanların sütlerinde laktasyon ortalaması olarak bulunan asitlik değerleri 7,62-9,12 SH arasında değişerek ortalaması 8,46 SH olarak hesaplanmıştır. Diğer araştırıcıların yerli koyunlanmız için bildirdikleri asitlik dereceleri Cetvel: 18'de verilmiştir. 91

14 'D lv Cetvel: 11- Merinos Koyun Sütlerinde Bir Laktasyon Süresince Saptanan Süt Şekeri Oranlan (%) Laktasyon haftası k o y U II i a r /122 ortala : t H ' , orta ,7 4.8ö GenelOrtalama 5.037

15 Cetvelden görüldüğü gibi, Merinos sütlerindeki asitlik dereceleri, yerli ırklamnız için bildirilen tüm ortalamalardan -düşük, İvesiler'e oldukça yakındır. Cetvel: Irk 12 Çeşitli Koyun Irklarının Sütlerinde Süt Şekeri Oranlan (%) Çekoslovak Merinosu Ak Karaman Kıvırcık lvesi Merinos Ortalama Belirten ve Literatür 4.76 Mikus, Era1p, Adam, Kurt 1968 a 4.60 Ergin, 1971 _ 4.96 Kurt ve ark ; 93

16 1.0.ı::. Cetvel: 13- Merinos Koyun Sütlerinde Bir Laktasyon Süresince Saptanan KülOranlan (%) Laktasyon haftası k o y u n 1 a r :122 ortala. 1.g LO II orta GenelOrtalama.897

17 Cetvel: 14- Çeşitli Koyun Irklanmn Sütlerinde Kül Oranları (%), Irk Çekoslovak Merinosu Ak Karaman Kıvircık İvesi Mednos Ortalama , Belirten ve Literatür Mikus, 1966 EraIp, 1949 Adam 1950, Kurt, 1968 a Ergin, ~ Kurt ve Arkadaşlan,

18 \o o- Cetvel: ı 5- Merinos K,oyun Sütlerinde Bir L-aktasyon Süresince Saptanan Özgüı Ağırlıklar (ı 5 C da).,.' Laktasyon haftası k o y u n. ı a r :122 ortala ı.0386 ].0424 ı ı [2 ı.0382 ı ı ] ı ] ı. 039 ı ı' ı ] ı.0370 ı ı.0358 r ı.0376 ı.0408 ı.0368 ı ı ı ı LO ı.0368 ı ı.0368 ı ı ı ı ı ı.0388 ı.0374 ı ı ı ı.0384 ı.0356 ı.038ı QO ı ı ı orta ı ı.0384 ı ı Genel Ortalama

19 Cetvel 16- Çeşitli Koyun Irklannın Sütlerinde Özgül Ağırlıklar (l5 c C da) Irk Çekoslovak Merinosu İvesi İvesİ Al<. Karaman Kıvırcık Metinos Ortalama ].0387 Belirten ve literatür Mikus, 1966 Yaygın, 1964 Kurt ve ark Era1p, 1949 Adam, 1950 Kurt, 1968 a Ergin,

20 \o 00 Cetvel: 17- Merinos Koyun Sütlerinde Bir Laktasyon Süresirice Saptanan A'sitlik Dereceleri (SH) Laktasyon haftası k o y u n 1 a r :122 ortala , , : , , , , : orta GenelOrtalama 8.46

21 Cetvel 18:- Çeşitli Koyun Irktarının Sütlerinde Asitlik Dereceleri(SH). Irk Ortalama Belirten ve Literatür Ak karaman Kıvırcık İvesi Merinos Eralp, 1949 Adam, 1950 Kurl, 1968 a Ergin, 1971 Kurt ve Ark., 1976 V. ZUSAMMENFASSUNG "Untersuchungen über die Milch~ ıusammensetzung von Merino Schafen" Die vorliegende Arbeit wurde geplant, um die Milchzusammensetzung von Merino Schafen zu kontrollieren. Zu ~ diesem Zweck wurden 10 Schafe mr Untersuchung genommen und deren Milchproben wurden je dne Woche hintereinander waehrend einer Laktatian uotersuclıt. Die Untersuchungsergebnisse können wie folgt zusammengefasst werdeo : 1- Wassergeha1t veraenderte sich z- wischen 78,478-88,134/.; und der durchsclınittliche Wert betrug 84, 019%. 2- Trockenmasse schwankte zwischen 11,866-21,522% und betrug im Durchschnitt 15,98J %. 3- Fettgeha1t veraenderte sich zwischen 1, % und betrug im Durchschnitt 4,858%. 4- Fettfreie Trockenmasse schwank:te zwischen 9,417-15,391 % und machte im Durchschnitt 11,123%. 5- Proteingehalt veraenderte sich ı-' wischen 3,987-6,820% und betrug im Durchschnitt 5,189%. 6- Lactosegehalt veraenderte sich z wischen 3,357-8,313% und betrug im Durchschnitt 5,037%. '7- Aschengehalt schwankte zwischen 0,736-1,081% und machte ün Durch~chnitt 0,897%. 8- Speıifisches Gewicht veraenderte sich zwischen 1,0342-1,0440 und machte im Durchschnitt 1, Saeuregrad (SH) schwankte zwischen 6,00-11,00 SH und betrug im Durchschnitt 8,46. VI. LİTERATüR Adam, R.e., "Orta Anadoluda Kıvırcık Koyunlarının Süt verimleri ile Bilhassa Sütlerinin Terkibi ve Süt Yağlarının Fiziksel ve Kimyasal Konstantları Üzerinde Araştırmalar". Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Yayınları. Yayın: 20. Ankara 99

22 Akıncı, LA. ve S. Batu, "Türkiye'de Merinosçuluk" Ziraat Vekaleti Neşriyatı U. Sayı 478. Ankara. Devlet İstatistik Enstitüsü, "Tarımsill Yapı ve Üretim ". Yayın No: 725. Ankara. O. ve E. Pekel, "Orta Anadolu Şartlarında Çeşitli Mertnos, Akkaraman MelezIerinin Verimleri ile İlgili Özeııikleri Üzerinde Araştırmalar". Ankara Ü,Ziraat Fakültesi. Ankara. Düzgüneş, Eliçin, A., "Ceylanpınar D.Ü. Çiftliğinde Yetiştirilen İvesi Koyunlarının Süt verimi, Laktasyon Uzunluğu ve % Yağ Nisbeti ile İlgili Araştırmalar" (Basılmamış Doktora). Eralp, M., "Ak Karaman Koyunlarının Süt Verimleri ile Sütlerinin Terkibi ve Süt Yağlarının Fiziksel ve Kimyasal Vasıfları". Ankara Ü. Ziraat Fak. Yayın: 5. Ankara. --,1963. "İvesi Koyun Süt1eri Üzerinde Araştırmalar". Ankara Ü. Ziraat Fak. Yayın: 211. Ankara. Ergin, G., " Doğu Anadolu Mor Karaman Koyunlarının Süt Verimi, Sütlerinİn Bİleşimi ve Süt Yağlarının Fiziksel ve kimyasal Konstantları Üzerinde Bİr Araştırma". Atatürk Ü. Ziraat Fak. Süt Teknolojisi Kürsüsü (Bası1mamış Doktora). Erzurum. Karataş, Ş., "Atatürk Üniver~itesi Merinos Sürüsünde Bazı Parametreler ve Tahmİn Metodları". Atatürk Üniversitesi. Ziraat Fak. Zirai Araştırma Ens. BÜıteni, 20. Ankara. Kurt, A., 1968 a " Koyunu Sütleriuin Bileşimi ve Bunların Diğer bazı Önem1i Koyun Sütleri ile Kıyaslandırılmaları". Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Zirai Araştırma Ens. Araştırma Bülteni: 34 Erzurum b" Süt ve Mamülleri Muayene ve Analiz Metodları Rehberi". Atatürk Üniv. Yayın: 64 Erzurum. Kurt, A., G. Ergin, E. Kurdal, 1976."A tatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi İşletmesindeki İvesi Koyunlarının Sütlerİnin Bİleşimi ve Diğer' Bazı Önemli Koyun Sütleri ile Karşılaştırılmaları". Atatiirk Üniv. Ziraat Fak. (Baskıda). Kutsal, A., S. Bilgin, "Yarımkan Merinos Koyunlarında Yapağı verimi, Canlı Ağırlık ve Koyunların İnkişafı üzerinde Araştırmalar". Ankara. Ü. Vet. F. Dergisi, lll. No. 3-4 Ankara. Cilt Maoli, G., "Composition of milk of various breeds of sheep in Agro Romano after weaning". Dairy Sci. Abs. Vol. 31, 455. Mikus, M., "Rela.tionships between stage of lactation and conteııt of individual constituents of milk from Merino seheep". Dairy Sci Abs. Vol Petrovic, V., '''Milk yield of the Meriiıo and the first generation cross of Merino with Sar Planina, Kosovo and Karakachan ewes". Dairy Sci. Abs. Vol 27, 227. Sandıkçıoğlu, M., "Konya Harasında Yapılan :.\kkaraman x Merinos MelezIeri, Üçüncü Geriye MelezIeri, Melezlemeye Kadar Vücut Yapısı, Renk Özellikleri ve Me- 100

23 lezlerin Diğer Yerli Koyunlarla Mukayeseleri". Ankara. Ü. Vet.F. Yayın No: 121. Ankara. ~elçuk, E., 1%9. "Rampollet' Arles' Mennoslart Ye Bunların Fl MelezIeri ile Alman Merinoslan, ve Bunların FL MelezIerinin Yapağı Özelliklerinin Etüdü". Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Zootekni Bölümü (Sasılmamış Doktora). Erzurum. Sönmez, R., " Koyunculuk ve Yapağı". Ege Ü. Ziraat Fak. Yayınlan No: 108 İzmir. S., 1962"Nisbeten Zengin ve Fakir Rasyonların Merinos Melez Ierinin Çeşitli Verimlerine Tesİrleri". Atatürk Oni Yıllığı ( Ayrı Basım ). Ankara. Tellioğlu, -'-,., "Atatürk Üniversitesi Merinos Sürüsünde Yapağı Gömlek ağırlığı ile Lüle uzunluğu Üzerinde Bir Araştırma", Ziraat Fakültesi Dergisi, Yıl I, Sayı 2. ErZ1,lrum. Yalçın, C. ve Ş. Müftüoğlu, "Merinos x. Mclezlerinde Canlı Ağırlık ve Yapağı Özellikleri Bakımından Genotip Gruplan Arasında Karşılaştırmalar." Lalahan Zoo. Araşt. Dergisi, Cilt IX, Sayı; 3-4, Ankara. Yaygın, R, "Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesinde Yetiştirilen İ vesi Koyunlarının Sütlerinde Özgül Ağırlık, Yağ Nisbeti ve Buna Tesir Eden Bazı Faktörler Üzerinde A raştırmalar". Ege. Ü. Zir. F. Dergisi. Seri A, Cilt I, Sayı 2, İzmir. 101