VİRANŞEHİR İLÇESİNDE GELENEKSEL ÜRETİM YAPAN KOYUNCULUK İŞLETMELERİNDEN ELDE EDİLEN VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 VİRANŞEHİR İLÇESİNDE GELENEKSEL ÜRETİM YAPAN KOYUNCULUK İŞLETMELERİNDEN ELDE EDİLEN VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Evaluation of Data Obtained from Sheep Flocks Kept in Farmer Conditions İn Viranşehir Province İbrahim ÖZKAN Zootekni Anabilim Dalı Osman TORUN Zootekni Anabilim Dalı ÖZET Bu araştırma ile Viranşehir ilçesi ve köylerinde koyun yetiştiriciliğinin mevcut yapısı ortaya konulmuştur. Araştırmada 4 köyden toplam 184 baş Akkaraman koyunu (174 baş koyun ve 10 baş koç) denemeye alınmıştır. Süt verimi özelliklerinin ortaya konulması amacıyla üç sürüden 85 baş koyun kullanılmıştır. Koyunlarda canlı ağırlık kg, koçlarda ise kg arasında olup canlı ağırlıkları köyün mera durumu ve yaşa göre değişim göstermektedir. Döl verim özellikleri bakımından denemeye alınan sürülerde doğum oranı % 100 olarak tespit edilmiştir. Koyunlarda günlük ortalama süt verimi, laktasyon süresi, sağılan süt verimi sırasıyla 577 gram, 120 gün, kg olarak saptanmış ve yaşa bağlı olarak önemli bulunmuştur (p<0.01). Süt verim özelliklerinde en yüksek değerleri 3 ve daha yukarı yaştaki koyunlar sergilemiştir. Süt verimi bakımından sürüler arasında geniş bir varyasyon ( kg) bulunmuştur. Kuzuların doğum ağırlığı ortalama 3,32 kg, 90 günlük sütten kesim ağırlığı 26.5 kg ve 0-90 gün arası günlük ortalama canlı ağırlık artışı gram olup özellikler üzerinde cinsiyetin ve doğum tipi etkisinin önemli olduğu saptanmıştır. Sonuç olarak, Akkaraman koyunlarından elde edilen verimlerde işletme içi yetiştirme koşullarındaki bakım ve besleme etkili olmaktadır. Anahtar kelimeler: Viranşehir, Akkaraman, Canlı ağırlık, Süt verimi ABSTRACT The main purpose of present study was to determine the current situation in sheep breeding in Viranşehir province. In this study, total of 184 Akkaraman sheep (174 ewes and 10 rams) were used in 4 villages, for the purpose of predicting milk yield characteristics. 85 ewes from three flocks were included in the experiment. Body weights of ewes were ranged from 45 to 55 kg, and of rams ranged from 75 to 90 kg depending on the grazing condition and age of the animals. In terms of reproduction success, all the ewes in the experiment lambed without any problem. Average of daily milk yield, lactation length and lactation milk yield were 577 g., 120 days and kg respectively, and these traits were Yüksek Lisans- MSc. Thesis 1

2 affected by the age of ewes (p<0.01): three years old and older ewes produced more milk than the younger ewes. Milk production also varied among the flocks (from to kg). Average birth weight, weaning weight at 90-d and average daily gain from birth to 90-d of age were 3.32 kg, kg, and gr respectively, and sex and type of birth were found to have significant effect on these traits. It was concluded that the Akkaraman breed production parameters are affected considerably by farm conditions including feeding and management. Key Words: Viranşehir, Akkaraman, Live weight, Milk yield Giriş Viranşehir ilçesi, Türkiye nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde Şanlıurfa nın doğusunda yer almaktadır ve il merkezine uzaklığı 93 km dir º doğu boylamı, 28 37º kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Rakımı 575 m dir. Kuzey kesiminde bulunan Karacadağ rakımı 1919 m dir. Yüzölçümü ise 1843 km 2 dir. Doğusunda Kızıltepe, kuzey doğusunda Derik, kuzeyinde Diyarbakır, kuzey batısında Siverek, batısında Şanlıurfa, güneyinde Ceylanpınar ilçesi yer almaktadır. Viranşehir in toplam nüfusu dir. Nüfus yoğunluğu yaklaşık olarak km 2 ye 10,3 kişidir. Merkez nüfusu , köylerinde ise kişi yaşamaktadır. Viranşehir ilçesinde Akkaraman ( baş) ve az miktarda İvesi (8.000 baş) koyunu ve adet kıl keçisi hayvancılığının temelini oluşturmaktadır. Karacadağ eteklerindeki köylerin tek geçim kaynağı hayvancılıktır. Beslenme şekli ise havaların açık olduğu ilkbahar ve yaz aylarında tarla kenarlarını otlatma şeklinde yetiştiricilik yapılmaktadır. Ülkemizde tarımsal yapı içinde koyunculuğun çok büyük bir ekonomik yeri vardır. Ancak yerli koyunlarımız, küçük yapılı ve düşük verimli olduğundan sayıları çok olduğu halde sağladıkları verimler ve parasal değer çok kısıtlıdır. Bölgede koyun yetiştiriciliği yaygın ve meraya dayalı şekilde yapılmaktadır. Bu genelleme çerçevesinde son yıllarda Kırsal Kalkındırma Projesi adı altında Viranşehir in kuzeyindeki Karacadağ eteklerinde bazı köylerde mera ıslah projelerine başlanmış olup, koyunculuğun bu projelere bağlı olarak gelişmesi beklenmektedir.türkiye de koyun yetiştiriciliği 1980 li yılardan başlayarak günümüze kadar bir azalma göstermiş ve Türkiye koyun varlığı 1990 yılı verilerine göre 40 milyon baş iken 2005 yılı verilerine göre milyon başa düşmüştür (TİK, 2003).Bu güne kadar Viranşehir ilçesinde geleneksel üretim yapan koyunculuk işletmelerinde sahada yapılmış herhangi bir çalışma mevcut değildir. Bu çalışma; Akkaraman ırkı koyunlarda Viranşehir ilçesinde yapılmış ilk çalışma olmaktadır. Çalışmayla Viranşehir ilçesi ve köylerinde koyun yetiştiriciliğinin mevcut durumu ortaya konulmuştur. Bu çalışma ile elde edilen veriler çerçevesinde yaygın üretim yapan diğer işletmeler için kimi önerilerin yapılabilmesi mümkün olabilecektir. Materyal ve Metot Materyal Araştırmada kullanılan hayvan materyalini Şanlıurfa İli Viranşehir ilçesine bağlı, Germen, Değim, Yağdarlı ve Anıt köylerinden seçilen 5 koyun yetiştiricisinin 2

3 sürüleri oluşturmuştur. Bu sürüler yörede var olan koyun sürülerini temsil edebilecek yapıda olmaları nedeniyle tercih edilmiştir. Ayrıca sürülere ulaşım kolaylığı ve sürü sahiplerinin işbirliğine istekli olmaları da dikkate alınmıştır. Sürülerin 2006 yılı koç katım öncesi koyun varlıkları, Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Sürülerde Haziran 2006 itibariyle koyun varlığı (baş) Köyler Koç Altı Koyun Dişi Toklu (8 aylık ve Erkek Toklu (8 aylık ve Koç Toplam Sayısı yukarı) yukarı) Değim (A) Germen (B) Yağdarlı (C) Anıt (D) Yağdarlı (E) Toplam Viranşehir köylerinde koyunculuk ekstansif sistemde yapılmaktadır. Meralandırma faaliyetleri havaların ısınmasıyla Mart ayının sonlarına doğru başlayıp, Ekim ayının ortalarına kadar süren meraya dayalı yetiştiricilik yapılmaktadır. Yağışların başlaması ve havaların soğumasıyla koyunların beslenmesi tamamen ağıllarda yapılmayıp, yağışsız günlerde koyunlar çoban nezaretinde sabahtan akşama kadar meraya götürülüp akşamüzeri eve getirilmek suretiyle koyunlara ağıl içerisinde saman ve arpa karıştırılarak yemleme yapılmaktadır. Ortalama olarak 20 koyuna 1 koç düşecek şekilde koç sürü içinde bulundurulmaktadır. Koçlar yılın 12 ayı sürü içinde koyunlarla beraber tutulmaktadır. Deneyimli olan 2 ve 4 yaşlarındaki koçlar tercih edilmektedir. Tipine ve annesinin verimine bakılarak koçlar seçilmektedir. Hiçbir zaman yetiştiriciler başka sürülerden kan tazeleme amacıyla koç satın almamaktadırlar. Doğumlar, Ekim ayının ortalarında başlayıp Aralık ayının sonunda son bulmaktadır. Özenli bakım besleme yapılmayan sürülerde bu süre daha uzamakta ve kuzular bir örnek yapıda olmamaktadır. Kuzular doğduktan sonra 1-2 gün anneleriyle gece ve gündüz beraber tutulmaktadır. Daha sonra annelerinden ayrılarak sabah ve akşam günde iki kez emiştirme yapılmaktadır. Bu işlem Mart ayının sonuna kadar devam ettirilmekte ve kuzular 20 günlük olduktan sonra kaba ve kesif yeme alıştırılmaktadır. Daha sonra günde 1 2 öğün yem verilmektedir. Koyunlarda sağıma başladıktan sonra da kuzulara günde bir kez sağım artığı akşamüstü emiştirmesi yapılmaktadır. Yaylaya çıkan sürü sahipleri bu esnada kuzularını da meraya çıkartarak otlatmaktadırlar. Bu işlem Mayıs ayına kadar devam etmekte ve daha sonra emiştirme gün aşırı yapılmaktadır. Genellikle Mayıs ayının ortalarına doğru kuzular sütten kesilip satışa sunulmaktadırlar. Sağım işlemi, koyunların meraya çıktıklarında ve meranın zengin olduğu dönemde başlamaktadır. Sağım Nisan ayının ilk haftasında başlamakta ve sabah sağımından sonra koyunlar meraya götürülmektedir. Akşam sütü kuzulara bırakılmaktadır. Bu işlem gün devam ettirilip daha sonra sabah ve akşam olmak üzere iki sağıma geçilmektedir. Akşam sağımında kuzulara azda olsa 3

4 yetecek kadar süt bırakılmaktadır. Çift sağım (sabah ve akşam) Haziran ayının sonlarına kadar devam ettirilip daha sonra günde bir kez sağıma geçilmektedir. Bir süre sonra gün aşırı sağım yapılmaktadır. Sağım elle ve kadınlar tarafından yapılmaktadır. İşletmelerde kayıt tutulmadığından verime dayalı objektif bir seçim yapılmamaktadırlar. Yetiştiriciler görünüşe bakarak kuzuları damızlığa ayırmaktadırlar. Renk olarak beyaz renk tercih edilmektedir. Bazen gri ve mat rengini tercih edenlerde vardır. Dişiler 18 aylık yaşta damızlıkta kullanılmaktadırlar. Sürüler; toklu, 2, 3, 4, 5 ve yukarı yaştaki hayvanlardan oluşmaktadır. Yaşlı, sakat ve damızlık vasfını kaybeden koyunlar sürüden çıkartılıp yerine yenileri aynı sürüden sağlanmaktadırlar. Çok nadir olarak dışarıdan koç getiren yetiştiricilere de rastlanmaktadır.kırkım Nisan ayının sonlarına doğru başlamakta öncelikle koçlar, toklular ve kısır koyunlar daha sonra doğuran koyunlar kırkılmaktadır. Kırkım, kırkım makası ile yılda bir kez yapılmaktadır. Çiçek, şap, enterotoksemi, sarılık ve yavru atmaya karşı aşıların uygulaması bazı sürülerde düzenli ve bazılarında düzensizdir. Hiç aşı yaptırmayanlara da rastlanmaktadır. Viranşehir ilçesinde barınak tipi, genel olarak kapalı sistem olarak yapılmış ahırlardır. Barınak tabanı, az miktarda beton çoğunda toprak yapıdadır. Barınak malzemesi olarak briket ve taş kullanılmaktadır. Kerpiçten örülen barınaklara da rastlanmaktadır. Bazı köylerde azda olsa naylon çadırlar barınak olarak kullanılmaktadır. Dışarıdan çoban tutan ailelere çok nadir rastlanmaktadır. Genellikle çoban aileden sağlanmaktadır. Her aile kendi koyunlarının çobanlığını yapmaktadır. Metot Viranşehir ilçesinde geleneksel üretim yapan koyunculuk işletmelerinden elde edilen verilerin değerlendirilmesi için koç katımı, döl ve süt verimi ile bakım ve beslenme özellikleri üzerinde durulmuştur. Doğumların belirlenmesinde A, B, C, D, E sürülerinde toplam 136 baş koyundan sağlanan veriler dikkate alınmıştır. Denemede koyun doğurma ağırlığı ve kuzu doğum ağırlığı tespit edilmiştir. Ayrıca her koyunun yaşı tespit edilmiştir. Koyunların döl verim özelliklerini belirlemek amacıyla Anıt, Yağdarlı, Değim ve Germen köylerinde toplam 5 sürüde 2006 yılında koç altı koyun sayıları belirlenmiştir. Doğumlar Ekim ayının sonlarında başlamış ve Şubat ayının ortalarına kadar devam etmiştir. Döl verim özellikleri tespiti için her doğuran koyunun doğum tipi, doğan kuzunun cinsiyeti ve doğan kuzuların akıbeti not edilmiştir. Süt verim özelliklerinin belirlenmesi için A, B ve C sürülerinde 85 baş koyun üzerinde durulmuştur. Süt verim kontrolleri 2006 Nisan ayının 15 inde başlamıştır. Kontroller 30 gün ara ile yapılmış ve Temmuz un sonunda toplam 4 kontrolle tamamlanmıştır. Elde edilen süt hassas bir terazi ile tartılmıştır. Koyunlar günde iki defa sabah ve akşam sağılmıştır. Sabah ve akşam sütünü toplayarak kontrole ait günlük süt verimi hesaplanmıştır. Koyunların laktasyon süt verimlerinin hesaplanmasında Hollanda metodu kullanılmıştır (Başpınar, 1985). Büyüme performansı belirlemek üzere kuzularda doğum ağırlığı (DA) ve sütten kesim ağırlığı (SKA) tartım aletleriyle ölçülmüştür. Süt verim özellikleri ve büyüme özelliklerine ait verilerin değerlendirilmesinde SPSS 4

5 paket programı kullanılmıştır. Sürü, yaş ve cinsiyete göre analizlerin ortalamaların karşılaştırılmasında LSD testi uygulanmıştır. Araştırma Bulguları ve Tartışma Viranşehir ve köylerinde yetiştirilen koyunların tamamen Akkaraman olduğu ve az da olsa İvesi ırkının da yetiştirildiğini tespit edilmiştir. Akkaraman ırkının yöreye hâkim bir ırk olmasının nedeni görünüşü güzel ve bölgeye tamamen adapte olmasından dolayıdır. Yetiştiriciler Akkaraman ırkını tercih etmektedirler az da olsa İvesi ırkını tercih edenlere de rastlanmaktadır. Viranşehir ve köylerinde yetiştirilen koyunların vücut rengi tamamına yakını beyaz renktedirler ve tamamı boynuzsuzdur. Koyun yetiştiriciliği (ekstansif) ilkel koşullarda yapılmaktadır bölgedeki koyunlar düşük verimli olup yün ve süt verimi bakımından hayli düşük verimlidirler ancak besicilik yönünden bölgede beğenilen bir ırktır herkes tarafından tercih edilmektedir Viranşehir ve köylerinde yetiştiriciler, hayvanların kendi verim özeliklerine bakmaksızın yaptıkları damızlık seçiminde iriliğe, anaların verimliliğine, tipine ve kondisyonuna bakarak seleksiyon yapmaktadırlar. Viranşehir ve köylerinde doğumlar Ekim ayının sonlarında başlayıp itinalı bakılan sürülerde Aralık ayının sonunda sona erer ama itinalı bakılmayan sürelerde bu süre daha da uzamakta ve kuzular tam bir örnek olmayıp böyle sürülerde kuzu satışları ancak %15 olmaktadır. Viranşehir ve köylerinde yetiştirilen Akkaraman kuzularının doğum ağırlıkları, sürü, ana yaşı ve cinsiyete göre Çizelge 2 de verilmiştir. İki yaşlı analardan doğan kuzuların doğum ağırlıkları cinsiyete göre farklılık göstermemektedir. Üç ve dört yaşlı analardan doğan erkek kuzuların doğum ağırlıkları dişilerden yüksek bulunmuştur (p<0.05). Sürüler genel olarak karşılaştırıldığında, C sürüsünde kuzu doğum ağırlığı diğer sürülerdekinden daha yüksek bulunmuştur (p<0.05). Bunu sırasıyla E, A, B ve D sürüleri izlemektedir. Kuzu doğum ağırlığı ortalaması 3.31 kg olarak tespit edilmiştir. Doğum ağırlığı erkek kuzularda 3.50 kg, dişi kuzularda ise 3.10 kg olarak belirlenmiştir. Sürüler arasında C sürüsündeki erkek kuzular diğer sürülerden daha yüksek (p<0.05) doğum ağırlığına sahip olduğu tespit edilmiştir. Diğer sürüler arasında herhangi bir farklılık bulunamamıştır. Sürüler arasında dişi bireylerin kuzu doğum ağırlıkları bakımından karşılaştırılması erkek bireylerinkiyle aynıdır. Genel olarak, ana yaşı gruplarında, yaşlı koyunların kuzuları daha ağır doğmaktadır. İki yaşlı analardan doğan kuzuların doğum ağırlıkları ortalaması 2,9 kg iken, 3 yaşlı analardan doğanlarınki 3,5 kg ve 4 yaşlı analardan doğanlarınki 3,7 kg olarak tespit edilmiştir. Ana yaşı grupları arasındaki farklar istatistiki olarak önemlidir (p<0.05). Çizelge 2. Sürü, anayaşı ve cinsiyet gruplarına göre kuzu doğum ağırlığı ortalamaları ve standart hataları 5

6 *Ana Yaşı, Sürü, Cinsiyetlerin Karşılaştırılması: Birinci işaret (a, b, c), aynı ana yaşı içinde ve aynı cinsiyetin sürüler arası karşılaştırılması içindir; İkinci işaret (1, 2), aynı ana yaşı ve aynı sürü içinde Ana Sürü Yaşı * C A B C D E 2 E 2.9±0.23 a 1 x. 2.9±0.16 a 1 x. 3.7±0.17 b 1 x. 2.0±0.00 c 1 x. 3.0±0.50 a 1 x. D 2.9±0.22 a 1. k 3.1±0.07 a 1. k 3.3±0.17 a 1. k 2.5±0.00 a 1. k 3.0±0.10 a 1.k 3 E 3.5±0.33 a 1 y. 3.6±0.10 a 1 y. 4.0±0.11 b 1 x. 3.3±0.19 a 1 y. 3.5±0.22 a 1 x. D 3.2±0.26 a 1. m 3.3±0.12 ab 1. k 3.7±0.21 b 1. k 3.1±0.08 a 1. m 3.1±0.08 a 2. k 4 E 4.6±0.55 a 1 z. 3.0±0.00 b. xy ±0.12 c. y. 3.9±0.15 c 1 y. D 3.0±0.00 a 2. n ±0.00 a 1. k Gnl** E 3.5±0.24 a 1 3.2±0.13 a 1 3.9±0.10 b 1 3.3±0.21 a 1 3.6±0.15 a 1 D 3.0±0.14 a 2 3.1±0.06 a 2 3.6±0.16 b 2 2.8±0.10 a 2 3.1±0.06 a 2 S 3.2±0.15 ab 3.1±0.06 ac 3.8±0.09 d 3.1±0.12 a 3.4±0.10 b Ana Yaşı Gnl*** E 2.9± x. 3.7± y. 3.9± y. D 2.9± k 3.3± m 3.1± m Gnl**** 2.9± ± ± erkek ve dişilerin karşılaştırılması içindir; Üçüncü işaret (x, y, z), aynı sürü içinde ve farklı ana yaşı guruplarındaki erkeklerin karşılaştırılması içindir; Dördüncü işaret (k, m, n), aynı sürü içinde ve farklı ana yaşı gruplarındaki dişilerin karşılaştırılması içindir. **Gnl Olarak Sürü-Cinsiyetlerin Karşılaştırılması: Birinci işaret (a, b), sürüler arasında erkeklerin karşılaştırılması ve sürüler arasında dişilerin karşılaştırılması; İkinci işaret (1, 2), sürü içerisinde erkek ve dişilerin karşılaştırılması. ***Gnl Olarak Ana Yaşı-Cinsiyetlerin Karşılaştırılması: Birinci işaret (1, 2), ana yaşı gurupları içinde cinsiyetlerin karşılaştırılması; İkinci işaret (x, y, z,), farklı ana yaşı gruplarında erkeklerin karşılaştırılması; Üçüncü işaret (k, m), farklı ana yaşı guruplarında dişilerin karşılaştırılması. ****Gnl Olarak Ana Yaşı Gruplarının Karşılaştırılması S, Cinsiyet ve Ana yaşı gözetmeksizin sürülerin karşılaştırılması Bütün karşılaştırılmalarda kritik değer 0.05 düzeyinde alınmıştır. Akkaraman kuzularının doğum ağırlığını Pekel (1973) erkek ve dişilerde sırasıyla 4.9 ve 4.7 kg ve Pekel ve Güney (1974) 3 yaşlı Akkaraman koyunlarını kuzularında doğum ağırlığına erkeklerde 4,5 dişi kuzularında 4,4 kg olarak tespit etmişlerdir. Akçapınar ve ark. (1998), Akkaraman kuzularının doğum ağırlığını 4,8 kg olarak tespit. 2 yaşlı koyunlardan doğan kuzuların canlı ağırlıkları diğer 3 ve 4 yaşlı anaların doğurduklarından küçük görünmüştür. 3 yaş ve yukarı yaştaki anaların kuzularının daha ağır olduğu görülmüştür. Daha önceki yıllarda kısır kalan koyunlar doğurduklarında kuzu doğum ağırlıkları artmaktadır. Her yıl geç doğuran koyunlar bir sonraki yılda da yine geç doğurmaktadırlar. Akkaraman koyunlarında döl verim 6

7 özelikleri beklenen normal değerlerde tespit edilmiştir. Döl verim kriterleri bakımında elde edilen sonuçlar iyi sayılabilir örneğin; kısır kalan koyuna rastlanmamaktadır. Bu araştırmada yavru atma ve kısır koyunlara rastlanmamıştır. Ancak geç doğumlara rastlanmıştır. Bunun nedeni yılın 12 ayı koçların sürüde koyunlarla beraber olmasından ve koyunların kuzulamadan sonra kızgınlık göstermelerindendir. Geç doğuran koyunların diğer yıllarda da geç doğurma özelliği gösterdikleri tespit edilmiştir. Bu araştırmaya konu olan sürülerin küçük sürü halinde olmaları ve bakım beslemenin yeterli olması kısırlık oranının düşmesine neden olabilir. Akkaraman koyunlarında gebelik oranını Düzgüneş ve Pekel (1968), Yalçın ve ark. (1969), Başpınar (1985), Pekel ve Güney (1974), Özcan (1990) sırasıyla %77, %90.85, %77.9, %80.4, ve %90 olarak bildirmişlerdir. Belirtilen bu değerler araştırma bulgularlından düşük görülmektedir bu araştırmadaki koyunların doğum oranının yüksek olması sahiplerinin itilanı bakmaları ve zamanında gerekli aşıları yapmaları olabilir. Güney (1979) gebelik oranını %95,2 olarak bildirmiştir. Bildirilen bu değer ortalama araştırma bulgularına (%100) yakın bir değerdir. Düzgüneş ve Pekel (1968), Akkaraman koyunlarında ikizliğin %10, Yalçın ve Aktaş (1976) %12,9 ve Başpınar (1985) %11 olarak bu araştırma sonuçlarından yüksek bildirmişlerdir. Akkaraman koyunlarında ikizliği Kaymakçı ve Sönmez (1996), Pekel (1997) %4-5, Pekel ve Güney (1974) %4,3 ve Güney (1979) %3,8 olarak belirtmişlerdir. Laktasyon süt verimi bakımından A ve C sürülerinde birbirine yakın değerlerde bulunmuştur. Fakat B sürüsünde farklı yüksek bir değer bulunmuştur. Sürüler içinde saptanan bu büyük varyasyon Akkaraman koyunlarının süt verim özelliklerinin iyileştirilmesinin itinalı bakım ve beslenmeye bağlı olduğunu göstermektedir. Meranın iyi olduğu ilkbahar mevsiminin Nisan ayında süt veriminin fazla olduğu tespit edilmiştir. Bu süt artışı Haziran ayının başlarına doğru devam etmiştir. Daha sonra kuzuların sütten kesilmesiyle birlikte süt veriminde azalma görülmüştür. Akkaraman koyun ırkları iyi bakım ve besleme koşullarında yeterli performans sergiledikleri ve günde 1 kg a yakın süt verebildikleri gözlenmiştir. Günlük süt verimi bakımından 2 yaşlı koyunların 3 ve yukarı yaşlı koyunlardan daha az süt verdikleri gözlenmiştir. Araştırma konusu olan B sürüsünde günlük süt verimi 1.12 kg. A sürüsünde günlük süt verimi 0.59 kg. C sürüsü ise 0.64 kg. olarak belirlenmiştir. Küçük (1999) ve Yardımcı (2000), iki yaşlı Akkaraman koyunlarında günlük ortalama süt verimi ve g olarak bildirmişlerdir. Laktasyon süresi koyunların yaşı, meranın durumu ve kuzuların sütten kesilme zamanına bağlı olarak büyük varyasyon göstermektedir. Pekel ve Güney (1974), Yalçın ve Aktaş (1976), Yardımcı (2000) Akkaraman koyunlarında laktasyon sürelerini sırası ile 123.9, ve gün olarak bildirmişlerdir. Araştırıcıların bildirdiği ortalamalar bu araştırmada belirtilen değerlerle benzerlik göstermektedir. Küçük (1999) Akkaraman koyunlarında laktasyon süresini 158 gün olarak belirtilmiştir. Laktasyon süt verimi bakımından sürüler 51,3-99,3 kg arasında süt vermişlerdir. Sürülerin süt verim ortalamaları A sürüsünde kg. B sürüsünde kg. ve C sürüsünde 54.0 kg bulunmuştur. Bu durum Akkaraman koyunlarının süt verim özelliklerinin iyileştirilmesi için büyük önem taşımaktadır. Akkaraman koyunlarında laktasyon süt verimi Pekel (1973) 62.2 kg bulunmuştur. Araştırıcı, bu araştırmadaki 7

8 A ve C sürüsünden yüksek B sürüsünden düşük değerler bildirmiştir. Araştırmada B sürüsünde yüksek süt verimi o köydeki yaylım alanından ve süresinden kaynaklanabilir veya koyunların yaş farkları ile kuzularda sütten kesim sürelerinin etkili olduğu söylenebilir. Sağılan süt verimi kuzuların sütten kesiminden itibaren koyunlardan laktasyon sonuna kadar sağılan süt verimini tanımlamaktadır. Araştırmada sağılan süt verimi A, B, ve C sürülerinde 60 günlük sağılan süt verimleri sırasıyla kg, kg, ve kg olarak tespit edilmiştir. Pekel (1973) Akkaraman koyunlarının yaklaşık 40 günlük sağılabilir süt verimlerini 23.2 kg olarak A ve C sürüsünden yüksek, B sürüsünden düşük olduğu tespit etmiştir. Ertuğrul ve Cengiz (1993) Akkaraman koyunlarının sağılan süt verimini 40 kg olarak bildirmiştir. Akçay (1997) Tokat yöresinde Akkaraman koyunlarının 90 günlük süt verimini kg olarak bu araştırmada saptanan bulgulardan düşük tespit edilmiştir. Son 2 kontrolde sağılan 60 günlük süt verimleri A, B, C sürülerinde yapılan denemelerde A sürüsünde kg, B sürüsünde kg ve C sürüsünde kg 60 günlük sağılan süt verimleri tespit edilmiştir. Çalışmada Viranşehir köylerinde yetiştirilen Akkaraman kuzuların 90 günlük canlı ağırlık ortalaması 26,50 kg 0-90 gün arası günlük ortalama canlı ağırlık artışı 294,4 gram olarak tespit edilmiştir. Sütten kesim ağırlığı ve günlük canlı ağırlık artışının cinsiyete göre değiştiği tespit edilmiştir. Bu araştırmada tek doğan erkek kuzularında günlük canlı ağırlık artışının yüksek olduğu bulunmuştur. Pekel (1973) Akkaraman kuzularının doğum ile sütten kesim zamanının arasındaki günlük ortalama canlı ağırlık kazançlarını erkek ve dişi kuzularda sırasıyla 295 gram ve 291 gram olarak bildirmiş olup bu değerler araştırma bulgularına benzer tespit edilmiştir. Pekel ve Güney (1973) Akkaraman kuzularının sütten kesim canlı ağırlıklarını erkek kuzularda kg, dişi kuzularda kg olarak araştırma bulgularında düşük bildirmişlerdir. Polatsu ve ark. (1997), Akkaraman erkek kuzularının günlük ortalama canlı ağırlık artışlarını 197 gram olarak bildirmişlerdir. Araştırıcıların belirttiği ortalama araştırma bulgularından düşüktür. Akçapınar ve ark. (1998) Akkaraman kuzularının 90 günlük sütten kesim canlı ağırlık ortalamalarını 24.2 kg olarak araştırma bulgularına yakın tespit etmişlerdir. Araştırmada kuzuların günlük canlı ağırlık artışı ve sütten kesim ağırlıkları (satış ağırlığı) olarak tespit edilmiştir. Toklu besi sürüsünün üzerinde yapılan çalışmada, 58 baş toklu ortalama ağırlığı 37 kg olarak besiye alınmış ve 60 günlük besi sonucunda 52 kg ağırlıkta olduğu ve toklularda günlük canlı ağırlık artışı 250 g olarak tespit edilmiştir. Diğer bir araştırmada ise 55 toklu besiye alınmış olup ortalama besiye giriş ağırlığı 35 kg olarak tespit edilip, besi sonucunda ortalama ağırlıkları kg olarak tespit edilmiştir. Günlük ortalama canlı ağırlık artışı 208 g olarak tespit edilmiştir. Bu iki sürünün arasındaki fark hayvanların değişik zamanlarda besiye alınmasından kaynaklanmaktadır. Birinci sürü 9. ayda besiye alınırken 2. sürü 8. ayda besiye alınmıştır. Elde edilen rakamlardan da anlaşılacağı üzere 9. ayda besiye alınan sürü canlı ağırlık artışı bakımından 8. ayda besiye alınan sürüye göre daha yüksek performans göstermiştir. 8

9 Sonuç ve Öneriler Viranşehir ilçesinde geleneksel üretim yapan koyunculuk işletmelerinden elde edilen verilerin değerlendirilmesi ile Viranşehir ilçesi ve köylerinde koyun yetiştiriciliğinin mevcut yapısını ortaya koymak amacıyla yapılan bu çalışmada koyun yetiştirme faaliyetleri bakımından şu sonuçlar elde edilmiştir: Yörede yetiştiriciliği yapılan koyun ırkları Akkaraman ve İvesi ırkıdır. Koyunlarda ergin canlı ağırlık kg arası, koçlarda ise kg arasındadır. Viranşehir köylerinde yetiştirilen Akkaraman koyunu canlı ağırlıkları yetiştirilen yöreye ve mevsime göre değişim göstermektedirkoyunların süt verim özellikleri bakımından sürü içi varyasyon farklıdır. Günlük ortalama süt verimi floranın güzel güçlü olduğu 1000 gram a kadar çıkmaktadır. Süt verimi özellikleri bakımından en yüksek değerleri 3 ve yukarı yaşlı koyunlar göstermiştir.kuzuların doğum ağırlıkları 3.2 kg, sütten kesim ağırlığı 90 günlük 26.5 kg ve 0-90 gün arası günlük ortalama canlı ağırlık artışları gramdır. Geç doğuran koyunlar ileriki yıllarda da geç doğurmaktadır. Yaşlı koyunların kuzu doğum ağırlıkları genç koyunlardan yüksektir. Koyun varlığı Türkiye nin her bölgesinde olduğu gibi Viranşehir de de giderek azalmaktadır. Bölgedeki koyun ırklarımızın ıslahı amacıyla bazı denemeler sadece bölgedeki Ceylanpınar Tarım İşletmesi nde sadece İvesi koyunları üzerinde yapılmaktadır. Ülkemizde özellikle bölgemizde koyunculuk konusunda yapılacak çalışmaların uygulamalı araştırma düzeyinde yapılarak pratiğe yansıtması gerekmektedir. Türkiye de özellikle bu bölgede insan sağlığı ve beslenmesi amacıyla süt ve süt ürünlerini tüketiminin artması teşvik edilmelidir. Bu durum hayvancılığın gelişmesinde etkili olacaktır. Yörede mevcut olan Akkaraman ırkının İvesi ırkı ile veya yöreye adapta edilmek üzere başka yüksek verimli ırklar melezlenerek yetiştiriciliğin yapılması düşünülmelidir. Bölgede meraların korunması ve ıslahı çiftçilere teşvik amaçlı ucuz kredi verilmesi ve üstün verimli hayvanların dağıtılmasında gerek Tarım Bakanlığı na gerekse Üniversitelerimizin ilgili bölümlerine teşvik amaçlı plan ve projelerin hazırlanması ve gerekli önlemlerin alınması bakımından büyük görevler düşmektedir. Kaynaklar AKÇAPINAR, H., ÖZBEYAZ, C., ÜNAL, N., AVCI, M., 1998, Kuzu Eti Üretimine Uygun Ana ve Baba Hatlarının Geliştirilmesinde Akkaraman, Sakız ve Kıvırcık Irklarından Yararlanma İmkanları 1. Akkaraman Koyunlarında Döl Verimi, Akkaraman, Sakız x Akkaraman F 1 ve Kıvırcık x Akkaraman F 1 Kuzularda Yaşama Gücü ve Büyüme, Tr.J.Of. Veterinary and Animal Sciences, Tübitak, 24: BAŞPINAR, H., 1985, Türkiye deki Başlıca Koyun Irklarının Yarı-Entansif Koşullarındaki Döl, Süt ve Yapağı Verim Performansları Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakülte Dergisi,11(2):

10 ERTUĞRUL, M., CENGİZ, F., 1993, Koyun Yetiştirme, Hayvan Yetiştirme (Yetiştiricilik), Ankara, s GÜNEY, O., 1979, Akkaraman Koyunlarının İvesi Koçları ile Çeşitli Verimler Yönünden Islahı Olanakları, Doçentlik Tezi, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Adana, s.87. KAYMAKÇI, M., SÖNMEZ, R., 1996, İleri Koyun Yetiştiriciliği, Bornova İzmir. KÜÇÜK, M., AKÇAPINAR, H., 1999, Akkaraman ve Alman Siyah Başlı Etçi x Akkaraman Melezi (F 1 ) Koyunların Süt Verimi Özellikleri. Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi. Cilt:39 (1): PEKEL, E., 1973, Akkaraman Koyunlarının Süt Verimlerinin Artırılmasında İvesilerden Yararlanma İmkanları 1. İvesi ve Akkaraman Koyunları ile Bunların İvesi ve Akkaraman Koçlarından Olma Saf ve Melez Döllerinin G.D.Ü. Çiftliği Şartlarındaki Performansları, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 43, Bilimsel İnceleme ve Araştırma Tezleri: s PEKEL, E., GÜNEY, O., 1974 Anadolu Merinosu, Akkaraman ve İvesi Koyunları İle Bunların Saf Döllerinin Gözlü D.Ü. Çiftliği Koşullarında Önemli Bazı Verimler Yönünden Karşılaştırılmaları, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yıllığı (1-2): POLATSU, Ş., KOR, A., CEDDEN, F., BAŞPINAR, E., ERTUĞRUL, M., IŞIK, N., 1997, Akkaraman, İvesi x Akkaraman (F 1 ) ve Sakız x Akkaraman (F 1 ) Erkek Kuzularının Besi Özellikleri, Hayvancılık Araştırma Dergisi, 7(2): YALÇIN, B.C., AKTAŞ, G., 1969, Ergin İvesi ve Akkaraman Koyunlarının Konya Ereğlisi Şartlarındaki Performansları, Lalahan Zootekni Araştırma Dergisi, 9 (1-2): YALÇIN, B.C., ve AKTAŞ, G., 1976, Ile de France ve Akkaraman ile Bunların Melezlerinin Verimle İlgili Özellikleri Üzerine Karşılaştırmalı Araştırmalar, İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 2(1):