Deprem Raporu Aralık 2007 Bala-Ankara Depremleri

Transkript

1 BAYINDIRLIK VE İSKAN BAKANLIĞI AFET İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DEPREM ARAŞTIRMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI Deprem Raporu Aralık 2007 Bala-Ankara Depremleri EDİTÖRLER Sami ZÜNBÜL, Filiz Tuba KADİRİOĞLU DEPREM ARAŞTIRMA DAİRESİ RAPOR NO: Nisan, 2008 ANKARA

2 İÇİNDEKİLER Sayfa No ŞEKİLLER DİZİNİ...2 TABLOLAR DİZİNİ Aralık Aralık 2007 BALA DEPREMLERİ ARTÇI DEPREM ÇALIŞMALARI GİRİŞ DEPAR Çalışmaları ML=5.6 Büyüklüğündeki Depremden 2 saat Önceki Deprem Aktivitesi BÖLGENİN GENEL JEOLOJİSİ Bölgenin Paleotektoniği Bölgenin Neotektoniği BÖLGEDEKİ FAYLARIN YAPISI VE ÖNCEKİ DEPREMLER ARALIK 2007BALA-ANKARA DEPREMLERİ ARTÇILARI...12 HASAR DAĞILIMI...16 BALA-ANKARA DEPREMLERİNİN KUVVETLİ YER HAREKETİ KAYITLARI...18 SONUÇLAR...23 DEĞİNİLEN BELGELER

3 ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa No Şekil 1. Ml=5.6 ve Ml=5.5 büyüklüğündeki depremler ve odak mekanizması çözümleri...5 Şekil 2. DEPAR (Deprem Acil Gözlem Projesi) kapsamında 20 Aralık 2007 Bala Depreminden sonra kurulan zayıf hareket ve kuvvetli yer hareketi istasyonları...6 Şekil 3. Ml=5.6 Bala depreminden 2 saat önce meyadana gelen depremlerin yerleri...7 Şekil 4. Ankara ve çevresindeki diri faylar (Diri Fay Haritası MTA 1992)...10 Şekil 5. Ankara ve civarında meydana gelmiş (M> 4) depremler...11 Şekil Temmuz 2005, M= 4.9 Bala Ankara Depremi ve artçı dağılımı...11 Şekil 7. Büyüklükleri Md>4 olan Bala artçı depremleri ve odak mekanizması çözümleri...12 Şekil Aralık 2007 Ml=5.6 ve Ml=5.5 Bala depremleri artçı dağılımları (20 Aralık Nisan 2008)...13 Şekil 9. Bala artçıdepremlerindeki Magnitüd aralığı / Deprem sayısı grafiği...14 Şekil 10. Artçı depremlerin Deprem Sayısı/Derinlik Grafiği...14 Şekil11. Bala artçı depremlerinin KB-GD yönünde alınan odak derinlikleri kesiti...15 Şekil 12. Artçı Deprem Çalışması Sonucu Elde Edilen Artçıdeprem Dağılımı (20 Aralık Şubat 2008)...15 Şekil 13. Artçıdeprem Ağının Çalıştığı Süre Boyunca Günlük Deprem Sayısı Değişimi...16 Şekil 14. Deprem bölgesinin hasar indeks değerleri dağılımı...17 Şekil 15. Deprem bölgeleri haritası...18 Şekil daki ana şokun ivmeölçer istasyonlarınca kaydedilmiş en büyük ivme değerleri...19 Şekil daki ikinci şokun ivmeölçer istasyonlarınca kaydedilmiş en büyük ivme değerleri...20 Şekil 18. Ml=5.6 büyüklüğündeki ana şokun ivme kaydı...21 Şekil Md=4.9 Bala artçıdepreminin ivme değerleri

4 TABLOLAR DİZİNİ Sayfa No Tablo.1 Ml=5.6 Bala depreminden 2 saat önce meyadana gelen depremlerin listesi... 7 Tablo 2. Büyüklükleri Md>4 olan depremlerin odak mekanizması çözüm sonuçları...12 Tablo 3. Deprem Bölgelerine göre kabul edilen ivme değerleri...18 Tablo Md=4.9 Bala artçıdepreminin ivme değerleri

5 20 Aralık Aralık 2007 BALA DEPREMLERİ ARTÇI DEPREM ÇALIŞMALARI Zünbül, S*., Kadirioğlu,T.F*., Kartal, R.F*., Holoğlu, N*., Türkoğlu, M*., Baran, B*., Kılıç, T*., Yanık, K*., Kaplan, M*., Baykal, M*., Karakısa, S*., Yatman, A*., Akça (Öztürk), C*., Erkmen, C*., Demirtaş, R*., Eravcı, B*., Yaman, M*., Aktan, T*., Albayrak, H*., Tepeuğur, E*., İravul, Y*., ve Tüzel, B**. * Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Deprem Araştırma Dairesi, Sismoloji Şube Müdürlüğü ** Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Deprem Araştırma Dairesi 1. GİRİŞ 20 Aralık 2007 günü, yerel saat ile de Ml=5.6 büyüklüğünde ve bu depremden 1 hafta sonra 27 Aralık 2007 de yerel saat ile 01:47 de Ml=5.5 büyüklüğünde Bala-Ankara merkezli depremler meydana gelmiştir (Şekil 1). Depremlere ait parametreler çeşitli kuruluşlarca aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. 20 ARALIK 2007 KURULUŞ ZAMAN (T.S) ENLEM BOYLAM DERİNLİK (km) MAGNİTÜD DAD 11:48: N E 02.8 Ml=5.6 Mw=5.7 KOERİ 11:48: N E 5.0 Ml=5.7 EMSC-CSEM 11.48: N 33.16E 10 Mw= ARALIK 2007 KURULUŞ ZAMAN (T.S) ENLEM BOYLAM DERİNLİK (km) MAGNİTÜD DAD 01:47: N E 16.8 Ml=5.5 Mw=5.6 KOERİ 01:47: N E 5.0 Ml=5.5 EMSC-CSEM 01:47: N 33.08E 10 Mb=5.2 Depremler orta büyüklükte olup, Ankara nın merkez ilçelerinde şiddetlice hissedilirken, Kırşehir, Kırıkkale, Niğde ve Yozgat gibi çevre illerde de hissedilmiştir. Bölgeden alınan ilk bilgilere göre deprem Bala nın güneyindeki Sırapınar, Yeniyapan köyleri ve Afşar beldesinde hasara neden olmuş ve can kaybı meydana gelmemiştir. Afet İşleri Genel Müdürlüğü Hasar Tespit Dairesince yapılan çalışmalarda bölgede; 834 konut, 63 ağıl ve 3 iş yerinin ağır, 5 konutun ise orta hasarlı olduğu tespit edilmiştir. 4

6 Şekil 1. Ml=5.6 ve Ml=5.5 büyüklüğündeki depremler ve odak mekanizması çözümleri DEPAR Çalışmaları 20 Aralık 2007 depreminden yaklaşık 10 saat sonra, TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Yer ve Deniz Bilimleri Enstitüsü ve Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi tarafından ortak yürütülen Deprem Sonrası Acil Gözlem Araştırmaları Projesi (DEPAR) kapsamında bölgeye sismolojik gözlem ve ivme ölçümü yapmak üzere ekipler intikal etmiş ve sismolojik verileri toplama üzere 7 adet deprem kayıt istasyonu ve 8 adet ivme ölçer cihazı kurulmuş (Şekil 2), söz konusu istasyonlardan gelen datalar Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi ve TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Yer ve Deniz Bilimleri Enstitüsü tarafından paylaşımlı olarak ortaklaşa değerlendirilmiştir. Bölgeden toplanan veriler anında değerlendirilerek, bölge yakın takibe alınmıştır. Elde edilen bilgi ve bulgular ilgili kamu yöneticilerine yetkili elden verilmiş olup, güncellenerek adresinde ve TÜBİTAK-MAM ın adresinde de yayınlanmıştır. 5

7 Şekil 2. DEPAR (Deprem Acil Gözlem Projesi) kapsamında 20 Aralık 2007 Bala Depreminden sonra kurulan zayıf hareket ve (ivme ölçer) kuvvetli yer hareketi istasyonları 1.2. Ml=5.6 büyüklüğündeki depremden 2 saat önceki deprem aktivitesi Ulusal Sismik Ağın Geliştirilmesi (USAG) projesi kapsamında tüm Türkiye sathındaki deprem aktivitesi 24 saat sürekli izlenmekte ve oluşan depremler anında yetkililere bildirilmekte ve web sayfasında yayınlanmaktadır. USAG projesi verilerine göre Bala bölgesinde 20 Aralık 2007 Ml=5.6 büyüklüğündeki depremden 2 saat öncesinde büyüklükleri 2.8<Md< 3.6 arasında değişen 6 adet deprem meydana gelmiştir (Şekil 3 ve Tablo 1). Deprem öncesindeki bu depremlerin öncü ya da artçı depremler olduğu söylenemez. Zira bu tür depremler ülkemizde her an olabilen depremlerdir. Öte yandan 1995 Dinar depremi öncesinde de belirgin bir deprem aktivitesi gözlenmişti. (Demirtaş, R.vd.1995) 6

8 Şekil 3. Ml=5.6 Bala depreminden 2 saat önce meyadana gelen depremlerin yerleri Tablo.1. Ml=5.6 Bala depreminden 2 saat önce meyadana gelen depremlerin listesi Tarih Zaman Enlem Boylam Derinlik Magnitüd (GMT) (N) (E) (km) Md Ml Mb Ms Mw Yer :36: BALA-ANKARA :51: BALA-ANKARA :12: BALA-ANKARA :18: BALA-ANKARA :27: BALA-ANKARA :57: BALA-ANKARA :48: BALA-ANKARA 2. BÖLGENİN GENEL JEOLOJİSİ Çok sayıda çalışmanın yapılmış olduğu Ankara ve civarı Mesozoyik öncesi, Geç Triyas-Orta Jura, Erken Jura-Lütesiyen ve Oligosen-Kuvaterner aralıklarında değişik tektonik ortamları karakterize etmeleri yüzünden özgün gelişim süreçleri izlemişlerdir. Bölge bu değişik tektonik ortamların çarpışmalar yüzünden Lütesiyen'de bir araya gelmelerinden sonra ortak bir tektonik mekanizmanın denetimine girmiştir (Baran 1996). Ankara'nın yakın kuzeybatısı ile başlıca doğusunda ve Dikmen-Gölbaşı çevresinde bölgenin en yaşlı sedimanter kayaçları yüzeyler. Bunlar Geç Triyas yaşındaki Metagrovak ve şist ardalanmasından oluşan Dikmen grovakları (Erol 1956) veya Emir formasyonudur (Akyürek vd 1984). Bunların üzerinde Liyas-Doger aralığını temsil eden konglomera Ammonitiko-Rosso tipi sedimanlar ve pelajik kireçtaşları yer alırlar (Gökten vd 1988). Bunların üzerinde Ankara melanjı (Bailey ve Mc Callien 1952) olarak bilinen ofiyolitli melanj oluşukları tektonik konumlu olarak yer alırlar. Geç Kretaseyi (Maestrihtiyen) temsil eden filiş türü sedimantasyon ise ofiyolitli melanj üzerine uyumsuz olarak 7

9 gelir. Ankara kuzeybatısında Maestrihtiyen filişi üzerinde volkanik katkılı karasal Paleosen tortulları açılı uyumsuz olarak yer alırlar. Bölgede Lütesiyen Paleosen üzerinde uyumlu olarak bir sığ deniz tortullaşmasının gelişimi şeklinde görülür. Lütesiyen'in üzerinde ise Pliyosen'e kadar uzanan bir aralıkta depolanmış karasal tortullar yer alırlar. Bu şekilde merkez kesimde Erken Jura öncesine ait epimetamorf oluşuklardan sonra Erken Jura'da açılmaya başlayan bir okyanusun varlığıyla bu okyanusun Kampaniyen sıralarında kapanmaya başlaması (Gökten vd 1988) ve bu ilk çarpışma başlangıcından sonra tüm çarpışmanın Lütesiyen sonunda kapandığını gösteren kanıtlar bulunmaktadır. Ankara güneydoğusunda ise Mesozoyik öncesine atfedilen Orta Anadolu kristalen masifinin Kırşehir bölümü yer alır. Masif altta bir gnays-şist karmaşığı ile onun üzerinde yer alan mermerlerden oluşur (Seymen 1981 a b, 1983; Tolluoğlu, 1986). Bu birimler Paleosen sırasında granitoyid sokulumlarıyla kesilmiştir. Masifin üzerinde tektonik olarak yerleşen ofiyolitli meleanj dilimleriyle bunlarıda uyumsuz olarak kaplayan Tersiyer yaşlı tortullar yer alırlar. Masifin bölgesel metamorfizmasının Paleosen öncesinde tamamlanmış olduğu kabul edilir (Erkan ve Ataman 1981, Gökten 1993). Masif köken kayaları bakımından denizel bir tortullaşmaya ait görünür. İçerdiği kaya türleri ve yayılım alanı bakımından masifin özellikle Lütesiyen sonrasında gelişen gerilmeler ve deformasyonlarda yönlendirici rol oynamıştır. Ankara'nın güneybatısında Geç Jura yaşlı kireçtaşları en yaşlı birimi oluşturur. Bunların üzerinde hızla derinleşen bir ortamda depolanmaya başlayan ve filiş türü bir sedimantasyon halinde gelişen tortullar yer alırlar. Sedimantasyon bu havzada Paleosen ve Lütesiyende de devamlı olarak sürer fakat devamlı olarak bir sığlaşma söz konusudur (Ünalan vd 1976). Lütesiyen üzerinde tektonik yerleşimli bir dilim halinde ofiyolitli melanj yer alır. Geç Miyosen ve Pliyosen'i temsil eden karasal birimler ise önceki serileri açılı uyumsuz olarak örterler. Polatlı-Haymana Tuzgölü havzasının Geç Kretase de gelişmeye başlayan KB-GD uzanımlı bir graben olduğu (Ünalan ve Yüksel 1978) veya İç Toros Okyanusu içerisinde yay önü havza niteliğinde gelişmiş olduğu (Gökten vd 1988,1993) üzerinde durulmuştur 2.1. Bölgenin Paleotektoniği Ankara yöresinde ve tüm Türkiye de paleotektonik dönemin en önemli olayı bugün İzmir- Ankara-Erzincan zonu olarak adlandırılan ve Pontid-Sakarya kıtası ile Torid-Anatolid bloğu arasında yer alan Neotetis okyanusunun kapanmasıdır. Eosen'de tamamlanmış olduğu öngörülen bu kapanma ile bir ofiyolit mostra dizisi olarak temsil edilen bu kenet kuşağı meydana geldiği gibi Geç Kretase- Miyosen sırasında meydana gelen bir çok havzada oluşumunu bu kapanma sürecinde gerçekleştirmiştir. Lütesiyen sonunda ki yoğun kompresif gerilme sürecinde Ankara doğusunda yer alan imrike yapı meydana gelmiştir. Bu şekilde Haymana havzasında doğu batı doğrultulu kıvrım eksenleri ve bindirmeler (Gökten, sözlü görüşme), Çankırı havzasında ilgili yaşlardaki doğu batı doğrultulu bindirmeler bu dönemin diğer önemli yapılarıdır. Merkez bölgede İzmir-Ankara-Erzincan kenet zonunun bükümlenmesi gerek Paleotektonik gerekse Neotektonik dönemde Orta Anadolu kristalen masifinin yönlendiriciliğiyle meydana gelmiş olmalıdır (Baran 1996). 8

10 2.2. Bölgenin Neotektoniği Bu dönem olayları sismik etkinliklerin kökenlerine yaklaşım yönünden önemlidir. Sözkonusu yöre de Neotektonik dönem başlangıcının hangi kriterle belirlenebileceği açık değilse de Geç Miyosen'den sonraki gelişim önemli görünmektedir. (Koçyiğit vd 1994) Çankırı havzasında kompresif rejimin Geç Pliyosen'e kadar etkili olduğunu ileri sürmekte ve Ankara batısından da bu gelişimine kanıtlar göstermektedir (Koçyiğit 1991). Eosen'deki çarpışmayı izleyen dönemde gerilme sisteminin saf makaslama sürecinden doğrultu atımlı fayların oluşumuyla basit makaslama sürecine dönüşmesi volkanik etkinliğin başlamasına yol açmıştır. Anadolu levhasının bütününde egemen olan kuzey güney yönlü sıkışma levhanın batıya kaçışa zorlanmasıyla Pliyosen'de KAF ve DAF ın meydana gelmesine yol açmış bu ise KAF dan ayrılan ikinci faylanmaların oluşumuna yol açmıştır. Yörede bu ikincil faylar kontrolunda gelişmiş KD-GD uzanımlı dar havza oluşumları söz konusudur. Bu şekilde Ankara kuzeybatısında ve batısında bugün egemen olan rejim kuzeybatı yönlü çekme veya serbestleme şeklinde olup, buna bağlı olarak KB-GD uzanımlı normal faylanmalar güncel sismik etkinliği meydana getirmektedirler. Ankara'nın güneyinde KB-GD uzanımlı sağ yanal doğrultu atımlı fay karakterindeki Sivrihisar ve Koçhisar fayları Tuzgölü havzasının bir çek ayır havza olarak gelişimini sağlamış olup çevresinde bugünde sismik etkinlik görülmektedir (Baran 1996). 3. BÖLGEDEKİ FAYLARIN YAPISI VE ÖNCEKİ DEPREMLER 20 ve 27 Aarlık 2007 Bala depremlerinden önce bölgede oluşan depremlere göre, Ankara şimdiye kadar yıkıcı depremlerin merkezi olmamıştır. Ankara merkezden geçen ve büyük deprem üretebilecek herhengi bir diri fay bulunmamaktadır (Şekil 4). Ancak, 120 km kuzeyinden geçen ve günümüzde aktif olan Kuzey Anadolu Fayı (KAF) ile güneyinde yer alan ve birbirini kesen genç fay zonları boyunca oluşan depremlerden önemli derecede etkilenmiştir. Gerçekte Ankara bölgesi ve çevresi Anadolu levhacığı içinde yer almakta olup, yanlızca levha kenarı fayları değil aynı zamanda doğrultu atımlı ve genişlemeli neotektonik rejimleri karakterize eden levha içi deformasyon ve onunla ilgili aktif faylarında tehditi altındadır. Son yirmi yılda gerçekleşitirilmiş olan neotektonik çalışmalarla Ankara bölgesi ve yakın çevresinde KB, KG ve KD gidişili çok sayıda aktif fay kuşağı saptanmıştır. Bunlardan bazıları KB gidişili İnönü-Eskişehir, Tuz Gölü, Salanda (Gümüşköy), Seyfe ve Afşar fay kuşakları; KKD gidişili Altınekin-Bolluk, Kızılırmak, Balaban-Küredağ, Elmadağ, Kazan, Ayaş, Çeltikçi ve Sungurlu fay kuşakları ile K-G gidişili Dodurga Fay kuşağıdır. Bu fay kuşaklarından bazıları doğrudan KAFS dan ayrılır, Anadolu Levhacığı boyunca uzanır ve onun iç deformasyonuna yol açar. Söz konusu fay kuşaklarından her biri çok sayıda paralel, yarı paralel, yakın aralıklı, birkaç yüz metre ile 22 km arasında değişen uzunlukta fay segmentinden oluşur. Fay segmentleri uzunlukları baz alındığında 6.6 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir.bu durum yirminci yüzyıl içerisinde, yukarıda sözü edilen fay kuşaklarını oluşturan fay segmentlerinden kaynaklanan yıkıcı depremlerle birkaç kez kanıtlanmıştır. Bu depremlere rağmen, Ankara bölgesi ve yakın çevresindeki çok sayıda aktif fay segmenti (örn: Cihanbeyli fayı) uzun süreli sismik boşluk olma özelliklerini günümüzde de hala sürdürmektedir. Ayrıca, Ankara bölgesi ve genelde İç Anadolu daki fay segmentleri üzerindeki yıllık kayma hızları oldukça yavaştır. Bu değer milimetrenin bir kesrinden en fazla 5 mm/yıl a kadar değişir. Bu yüzden Ankara Bölgesi ve çevresindeki faylardan kaynaklanacak büyük depremler için gerekli enerji birikimi uzun sürede (yaklaşık yıl) gerçekleşmektedir. (Koçyiğit,A. 2008) 9

11 Şekil 4. Ankara ve çevresindeki diri faylar (Diri Fay Haritası MTA, Şaroğlu vd 1992) Ankara ve çevresinde etkin olan tarihsel depremlerden 1938 Kırşehir-Keskin depremi (M=6.6) Ankara'da şiddetli bir şekilde hissedilmiş ve yapılarda yıkılmalara sebep olmuştur. (149 ölü, 211 yaralı, 3860 yıkık) (Ergünay 1978) 1944 Bolu-Gerede depremi (M=7.2) Ankara'nın kuzey ve kuzeybatısında yer alan Beypazarı-Ayaş-Güdül-Kızılcahamam çevresini etkileyen ve hasar meydana getiren şiddetli depremlerden biridir. Bu deprem sonucu Beypazarı Ayaş, Çamlıdere ve Kızılcıhamam İlçelerinde önemli hasar ve can kayıpları meydana gelmiştir. (125 ölü, 158 yaralı, 1450 yıkık, 2716 hasarlı) (Taşman 1944, Ketin 1969, Ambraseys 1970, Baran 1996, Demirtaş 2000) 21 Nisan 1983 de Kulu-Bala civarında meydana gelen M=4.7 büyüklüğündeki deprem Bala ilçesinin Sofular Köyü nde 2 evin yıkılmasına karakol ve birçok evin duvarlarının çatlamasına neden olmuştur. Konya nın Kulu ilçesine bağlı Köşkler Köyü nde de 60 kadar ev hasar görmüş, can kaybı olmamıştır da meydana gelen Haymana-Ankara depremi (M=4.8), 2000 yılında meydana gelen Orta-Çankırı (M=5.9) ve Uruş-Güdül (M=4.8) depremleri Ankara merkezde şiddetli bir şekilde hissedilmiştir. Ankara da hissedilen son depremler 30 Aralık 2004 günü M=4.2 büyüklüğündeki Çubuk- Ankara ve 31 Temmuz 2005 tarihinde meydana gelen M=4.9 Bala-Ankara depremleridir (Şekil 5). 10

12 Şekil 5. Ankara ve civarında meydana gelmiş (M> 4) depremler 31 Temmuz 2005 M=4.9 Bala-Ankara depreminin artçı dağılımları KD-GB yönünde dağılım gösterdiğinden 2005 depremlerinin bölgedeki çapraz fay sistemlerinden KD-GB uzanımlı faylardan kaynaklandığı söylenebilir (Şekil 6). Şekil Temmuz 2005, M= 4.9 Bala Ankara Depremi ve artçı dağılımı 11

13 ARALIK 2007 BALA-ANKARA DEPREMLERİ ARTÇILARI Ml=5.6 ve Ml=5.5 büyüklüğündeki ana şoklardan sonra artçı depremler devam etmekte olup, günümüze kadar bu depremlerden büyüklükleri M > 4 olan 6 adet deprem kaydedilmiştir. Şekil 7. Büyüklükleri Md>4 olan Bala artçı depremleri ve odak mekanizması çözümleri Md> 4 olan depremlerin odak mekanizması çözümleri incelendiğinde söz konusu fayların sağ yönlü doğrultu atımlı fay karakteri gösterdiği bazılarında da normal fay bileşenin de olduğu saptanmıştır (Şekil 7). Tablo 2. Büyüklükleri Md>4 olan depremlerin odak mekanizması çözüm sonuçları Tarih Zaman Enlem(N) Boylam (E) Der. (Km) Md Ml Doğrultu1 / Doğrultu2 Eğim1 / Eğim2 Kayma Açısı 1/ Kayma Açısı :48: / / / :47: / / / :47: / / 84-7 / :56: / / 85-5 / :11: / / 90 0 / :15: / / / 173 Bu depremlerin Odak mekanizması çözümleri KB-GD ve KD-GB gidişli faylarla temsil edilen bölgenin aktif tektoniği ile uyumlu sonuçlar vermiştir. Mekanizma çözümleri ve artçıdeprem dağılımları birlikte değerlendirildiğinde Aralık 2008 Bala depremlerini bölgedeki KB-GD gidişli uzunluğu 5 ila 10 km olan aktif fayların ürettiği söylenebilir. 12

14 Ulusal Sismik Ağın Geliştirilmesi USAG projesi kapsamında çalıştırılmakta olan deprem kayıt istasyonlarından elde edilen bilgi ve bulgulara göre Aralık 2007 Ml=5.6 ve Ml=5.5 Bala depremlerin artçı dağlımları KB-GD yönünde yaklaşık 40 km uzunluğunda ve 20 km genişliğinde bir zonda dağılım göstermektedir (Şekil 8). Şekil Aralık 2007 Ml=5.6 ve Ml=5.5 Bala depremleri artçı dağılımları (20 Aralık Nisan 2008). Söz konusu depremlerin ardından büyüklükleri Md> 1.3 olan 1631 adet artçıdepremı tespit edilerek çözümlenmiştir. Artçı sarsıntılar azalarak devam ederken 15 Mart 2008 tarihinde Ml=5.0 büyüklüğünde bir artçıdeprem daha meydana gelmiştir. 15 Nisan 2008 tarihi itibariyle yöredeki deprem aktivitesi azalarak normal seyrine girmiştir. Ulusal Sismik Ağın Geliştirilmesi (USAG) Projesi bünyesindeki istasyonlar ve depremden sonra Bölgeye kurulan geçici istasyonlar tarafından kaydedilip çözümlenen depremlere göre; artçı şokların büyük bir çoğunluğunun büyüklüklerinin 2 < Md 3 arasında değiştiği gözlenmekle birlikte, büyüklük aralığı 3 < Md 4 arasında olan çok sayıda artçıdeprem meydana gelmiştir (Şekil 9) 13

15 0<Md 2 2<Md 3 MAGNİTÜD ARALIĞI 3<Md 4 4<Md 5 5<Md DEPREM SAYISI 5<Md 6 4<Md 5 3<Md 4 2<Md 3 0<Md 2 DEPREM SAYISI-MAGNİTÜD GRAFİK Şekil 9. Bala artçıdepremlerindeki Magnitüd aralığı / Deprem sayısı grafiği Bala artçıdepremlerinin odak derinliklerine göre sayısı ve KB-GD uzanımındaki odak derinliği kesitlerine ilişkin veriler Şekil 10 ve 11 de gösterilmiştir. 2<D<4 4<D<6 6<D<8 8<D<10 DERİNLİK ARALIĞI 10<D<12 12<D<14 14<D<16 16<D<18 18<D<22 22<D< DEPREM SAYISI 22<D<26 18<D<22 16<D<18 14<D<16 12<D<14 10<D<12 8<D<10 6<D<8 4<D<6 2<D<4 DEPREM SAYISI-DERİNLİK GRAFİK Şekil 10. Artçı depremlerin Deprem Sayısı/Derinlik Grafiği 14

16 Şekil 11. Bala artçı depremlerinin KB-GD yönünde alınan odak derinlikleri kesiti Ana şoklardan sonra meydana gelen artçı depremlerin odak derinlikleri dağılımları incelendiğinde depremlerin 4 ila 10 km arasında yoğunluk gösterdiği gözlenmiştir. Ml=5.6 lık depremin derinliği 2.8 km olarak hesaplanmıştır. Söz konusu depremlerin magnitüdlerinin çok yüksek olmamasına rağmen Ankara merkezde şiddetli hissedilmesinin sebebi, sığ odaklı olmalarından kaynaklanmaktadır. Deprem Sonrası Acil Gözlem Araştırmaları Projesi (DEPAR) kapsamında bölgeye kurulan 7 adet sismolojik gözlem istasyonlarından elde edilen artçıdeprem dağılımları da Şekil 12 de verilmiştir (Tapırdamaz, M.C., v.d 2008). Şekil 12. Artçı Deprem Çalışması Sonucu Elde Edilen Artçıdeprem Dağılımı (20 Aralık Şubat 2008) (Tapırdamaz, M.C., v.d 2008) 15

17 DEPAR projesi kapsamında bölgede çalıştırılan istasyonların çalıştığı zaman zarfında elde edilen günlük deprem sayıları azalım grafiği de Şekil 13 de verilmiştir (Tapırdamaz, M.C., v.d 2008) Şekil 13. Artçıdeprem Ağının Çalıştığı Süre Boyunca Günlük Deprem Sayısı Değişimi HASAR DAĞILIMI Ml=5.6 ve Ml=5.5 büyüklüğündeki Bala-Ankara merkezli depremler sonrasında yapılan hasar tespit çalışmaları sonuçlarına göre hasar indeks değerleri hesaplanmıştır.burada kullanılan Hasar İndeks (Hİ) değeri bölgedeki hasarın dağılımına genel bir bakış açısından önemlidir. Hasar indeksi, Afet İşleri Genel Müdürlüğü tarafından geçmiş deprem verileri kullanılarak çıkartılan, aşağıdaki formül vasıtasıyla hesaplanmaktadır. Hİ= [ (Ahx4)+(Ohx3)+(Hhx2)+(Nhx1) / Toplam Konut] Hİ= Hasar İndeksi Ah= Ağır hasarlı konut sayısı Oh= Orta hasarlı konut sayısı Hh= Hafif hasarlı konut sayısı Nh= Hasarsız konut sayısı Eşitlikteki Hasar İndeksi 1 ile 4 arasında bir değer verir. Çıkan değer 4 e yaklaştıkça indeks değeri yüksek olarak yorumlanmaktadır. Eşitlik kullanılarak deprem bölgesindeki yerleşim yerleri için Hasar İndeks değerleri belirlenmiş ve harita üzerinde dağılımları gösterilmiştir. Hasar indeksinin yüksek çıktığı yerleşim yerleri depremin dışmerkezi ile çakışmaktadır. Deprem bölgesinde Hİ değeri en yüksek yerleşim yerleri Yeniyapanşıhlı ile Yaylaköyü dür ki bu köyler makrosismik dışmerkez alanı içerisindedirler. Depremlere ait eş şiddet haritası aralarındaki sürenin kısalığı ve etkilerinin birbirine karışması nedeniyle çizilmemiştir. 16

18 KARAHASANLI K 39.7 KERISLI DAVDANLI KOSELI ERGIN 39.6 ABAZLI ASIKOGLU BALA AYDOGAN CATALCESME KUCUKBOYALIK BUYUKBOYALIK UCEM YORELI 39.5 YENIKOY BAHCEKARADALAK CIGDEMLI CATALOREN KOCYAYLA AFSAR YENIYAPANSIHLI SIRAPINAR 39.4 YENIYAPANCARSAK ASAGIHACIBEKIR KESIKKOPRU 39.3 DEREKISLA BERCARSAK KARAHAMZALI YAYLAKOYU YAYLALIOZU SOFULAR SUYUGUZEL Hİ BEKTASLI KUCUKBIYIK Şekil 14. Deprem bölgesinin hasar indeks değerleri dağılımı. 17

19 BALA-ANKARA DEPREMLERİNİN KUVVETLİ YER HAREKETİ KAYITLARI Denizlioğlu, A.Z*., Kuru, T*., Alkan, M.A*., Özmen, Ö.T*., Apak, A*., Kökbudak, D*. * Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi Sismoloji Şube Müdürlüğü Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesinin hazırlamış olduğu deprem bölgeleri haritasına göre Bala ilçesi 2.derece deprem bölgesi içerisinde yer almaktadır. Bu bölgelerde beklenen ivme değerleri aşağıdaki harita ve tabloda gösterilmektedir. 1. Derece 2. Derece 3. Derece Bala 4. Derece Şekil 15. Deprem bölgeleri haritası Tablo 3. Deprem Bölgelerine göre kabul edilen ivme değerleri Deprem Bölgeleri İvme Değerleri (Cm/s 2 ) 1. Derece a Derece 300 a < Derece 200 a < Derece 100 a <

20 Ml=5.6 ve Ml=5.5 büyüklüğündeki Bala depremlerinin ana şok ivme kayıtları aşağıdaki tablolarda ve Şekil 15 ile Şekil 16 da verilmiştir _09:48, Ml =5.6, Derinlik =2.8 km N E K-G gal D-B gal Düşey gal Mesafe. (km) Cihaz Cinsi İstasyon Kodu VSE-355JE ANK VSE-355JE YZG VSE-355JE CNK AFY ANA01 BLC DNR INO KYM SLT Şekil daki ana şokun ivmeölçer istasyonlarınca kaydedilmiş en büyük ivme değerleri 19

21 _23:47, Ml =5.5, Depth =5.7 km, N E K-G gal D-B gal Düşey gal Mesafe (km) Cihaz Cinsi İstasyon Kodu VSE355JE VSE355JE VSE355JE ANK 229 AFY GBZ KLS ANA BLC DNR SLT KYM YZG CNK Şekil daki ikinci şokun ivmeölçer istasyonlarınca kaydedilmiş en büyük ivme değerleri 20

22 Şekil 18. Ml=5.6 büyüklüğündeki ana şokun ivme kaydı 20 Aralık ve 27 Aralık 2007 Bala depremi ana şok kayıtları merkez üssüne yaklaşık 60 km mesafedeki Ankara (DAD) istasyonundan kaydedilmiş olup, bu kayıtlara ait ivme değerleri ve etkin süreleri aşağıda belirtildiği gibi hesaplanmıştır. DAD ( :48 (GMT) Ml =5.6) Bileşen En büyük ivme (cm/s 2 ) Etkin Süre (sn) K-G D-B Düşey DAD ( _23:47, Ml =5.5) Bileşen En büyük ivme (cm/s 2 ) Etkin Süre (sn) K-G D-B Düşey Aralık 2007 de meydana gelen Ml=5.5 büyüklüğündeki depremin halk tarafından daha fazla hissedilmesinin sebebi ivme değerindeki artıştan kaynaklanmaktadır. 27 Aralık 2007 de saat (GMT) meyadana gelen Md=4.9 büyüklüğündeki artçı şokun Sırapınar istasyonundaki ivme değeri merkez üssüne yaklaşık aynı mesafedeki Bala istasyonundakinden 5 kat daha fazla ölçülmüştür. Bu durumun sebebi yerel zemin koşullarına bağlı büyütme etkisinden kaynaklanırken, uzaklığa bağlı olarak ivme değerlerinin sönümlendiği gözlenmektedir. 21

23 Tablo Md=4.9 Bala artçıdepreminin ivme değerleri :47:59(GMT) N E Md= km İvme (cm/s2) K-G D-B Düşey Episantr uzaklığı Etkin İstasyon (km) Süre (sn) Kodu Sırapınar Bala DAD Şekil Md=4.9 Bala artçıdepreminin ivme değerleri. Sonuç olarak Bala ve köylerinde hasara neden olan bu deprem, sığ ve orta büyüklüktedir. Ana şok ve artçı sarsıntılardaki ivme değerlerinin orta değerde olması ve bu ivme değerlerine ait etkin sürenin kısa olmasına karşın; yapısal hasarın meydana gelmesi kırsal alanlardaki yapı tarzından kaynaklanmakta olup, konutların çoğu; çamur harçlı taş duvarlı veya kerpiç yapılardan oluşmaktadır. (Özmen T.Ö., vd.2008) 22

24 SONUÇLAR 20 ve 27 Aralık 2007 tarihlerinde Bala da meydana gelen depremler Tuzgölü fayının kuzey batı ucuna yakın bir bölgede gerçekleşmiştir. Yaklaşık 180 km uzunluğunda sağ yönlü doğrultu atımlı bir fay olan Tuzgölü fayı KB-GD genel uzanımlıdır. Bu Fay Kulu yakınlarında sonlanır. Fayın sonlandığı bu bölgede Kulu ile Bala arasında KD-GB ve KB-GD uzanımında birbirine çapraz uzanan ve uzunlukları 5-10 km arasında değişen bir fay sistemi yer alır. Çapraz fay sisteminde her iki doğrultuda da uzanan faylar sağ yönlü doğrultu atımlıdır. 20 ve 27 Aralık 2007 Bala depremlerinin ana şokları bu çapraz fay sisteminin kesiştiği alana rastlamaktadır. Bala depremlerinin odak mekanizması çözümleri KB-GD ve KD-GB gidişli faylarla temsil edilen bölgenin aktif tektoniği ile uyumlu sonuçlar vermiştir. Mekanizma çözümleri ve artçıdeprem dağılımları birlikte değerlendirildiğinde Aralık 2007 Bala depremlerini bölgedeki KB-GD gidişli uzunluğu 5 ila 10 km olan aktif fayların ürettiği söylenebilir. Ulusal Sismik Ağın Geliştirilmesi USAG projesi kapsamında çalıştırılmakta olan deprem kayıt istasyonlarından elde edilen bilgi ve bulgulara göre Aralık 2007 Ml=5.6 ve Ml=5.5 Bala depremlerin artçı dağılımları KB-GD yönünde yaklaşık 40 km uzunluğunda ve 20 km genişliğinde bir zonda dağılım göstermekte olup depremlerin büyük çoğunluğunun odak derinlikleri 4-10 km arasında değişmektedir. 31 Temmuz 2005 M=4.9 Bala-Ankara depreminin artçı dağılımları KD-GB yönünde dağılım gösterdiğinden 2005 depremlerinin bölgedeki çapraz fay sistemlerinden KD-GB uzanımlı faylardan kaynaklandığı söylenebilir Aralık 2007 Bala-Ankara depremlerinin artçı sarsıntı dağılımı incelendiğinde KB-GD uzanımlı faylar üzerinde meydana geldiği gözlenmiştir. Depremlerin odak mekanizması çözümleri de bunu desteklemektedir. Depremlerden sonra bölge yakın takibe alınmış ve deprem aktivitesi yakından izlenmeye devam edilmiştir. Bu maksatla Bala merkeze geçici olarak kurulan geniş bant deprem kayıt istasyonu, Bala Kaymakamalığından alınan destekle yer yapımı kazı ve inşaat işleri tamamlanarak sabit istasyon (BBAL) olarak 5 Mart 2008 tarihinden itibaren faaliyete geçirilmiştir. 23

25 DEĞİNİLEN BELGELER Ambraseys, N.N Some characteristic features of the Anatolian fault zone: Tectonophysics.9; Akyürek, B. E., Akbaş, B., Hepşen, N., Pehlivan, S., Sunu, O., Soysal, Y., Dağer, Z., Çatal, E., Sözeri, B., Yıldırım, H. ve Hakyemez, Y., Ankara Elmadağ, kalecik dolayının temel jeoloji özellikleri. Jeoloji mühendisliği Dergisi, 20, Bailey, E.B. and Mc Callien, W.J., Ankara Melanjı ve Anadolu Şaryajı. MTA Ens. Der., 15/40, Baran, B., Ankara Batısının Sismotektonik İncelemesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilimdalı Yüksek Lisans Tezi. Ankara, ss:53. Baran, B., Erkmen, C., Köksal, T.S., Kuran, F., Temmuz 2005 Bala-Ankara Deprem Raporu (Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi) Demirtaş, R., Karakısa, S., Demir, M., İravul, Y., Baran, B., Bağcı, G., Yatman, A., Zünbül, S., Yılmaz, R Ekim 1995 Dinar Depremi. Deprem Araştırma Bülteni, Sayı:72, S.5-38 Demirtaş, R Kuzey Anadolu Fay Zonu nun Abant-Gerede arasında kalan bölümünün neotektonik özellikleri ve paleosismisitesi. Doktora tezi, 191s. A.Ü. Fen Bilimleri Enst. Ankara Ergünay, O Sismik tehlike ve risk açısından Ankara ya genel bakış. Yerbilimleri açısından Ankara nın sorunları simpozyumu Türkiye Jeoloji Kurultayı. S Erkan, Y. ve Ataman, G., Orta Anadolu Masifi (Kırşehir yöresi) metamorfizma yaşı üzerine K-Ar yöntemi ile bir inceleme. Yerbilimleri, 8, Erol, O., Ankara güneydoğusundaki Elma Dağı ve çevresinin jeoloji ve jeomorfolojisi üzerinde bir araştırma. MTA yayınları, Seri D, No 9. Gökten, E., Yıldızeli (Sivas) güneyinde Akdağ metamorfitleri ve örtü kayalarının stratigrafisi ve tektoniği. Türkiye Jeoloji Bülteni, cilt 36, sayı1, Gökten, E., Kazancı, N. Ve Acar, S., Ankara kuzeybatısında (Bağlum-Kazan arası) Geç Kretase-Pliyosen serilerinin stratigrafisi ve tektoniği. MTA Der. 108, Ketin, İ Kuzey Anadolu Fayı hakkında. Bull.Min.Res.Exp.Ins.72,1-27, Ankara Koçyiğit, A., Changing stress orientation in progresive intracontinental deformation an indicated by the neotectonics of the Ankara region (NW Central Anatolia) TAPG Bulletin, 3/1-December 1991,48-59,9 Figs. Koçyiyğit, A., Türkmenoğlu, A., Aksoy, E., Beyhan, A.,1994. İzmir-Ankara-Erzincan Kenet Kuşağı nın Ankara-Çankırı kesimindeki çarpışma sonrası sıkışma tektoniği: pigi-beg havzalar. Türkiye 10. Petrol Kongresi ve Sergisi. 24

26 Koçyiğit, A., Ankara Bölgesi nin depremselliği çerçevesinde 31 Temmuz 2005, 20 Aralık 2007 ve 27 Aralık 2007 Afşar (Bala-Ankara) depremleri ne anlama gelir. 61.Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özetleri Mart 2008, s Özmen, T.Ö., Kuru, T., Doğan, İ., Alkan, A.M., Apak, A., Denizlioğlu, Z.A., İravul, Y., Tüzel, B., Yaşar, A., Şahin, C., Tengilimoğlu, E., Aralık 2007 Ml=5.6 (Bala- Ankara) Depremi Kuvvetli Yer Hareketi Kayıtları ve Deprem Acil Gözlem (DEPAR) çalışmaları. 61.Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özetleri Mart 2008, s.82 Seymen, İ., 1981a. Kaman (Kırşehir) dolayında Kırşehir masifinin stratigrafisi ve metamorfizması. TJK Bült., 24,2, Seymen, İ., 1981b. Kaman (Kırşehir) dolayında Kırşehir masifinin metamorfizması. TJK 35. Bilimsel ve Teknik Kurultayı İç Anadolu nun Jeolojisi Sempozyumu, Seymen, İ., Tamadağ (Kaman-Kırşehir) çevresinde Kaman grubunun ve onunla sınırdaş oluşukların karşılaştırmalı tektonik özellikleri: TJK bült., 26,2, Şaroğlu, F., Emre, Ö., Kuşçu, İ Türkiye Diri Fay Haritası MTA Tapırdamaz, C.M., Karakısa, S., Tan, O., Kartal, R.F., Arancıoğlu, A., Zünbül, S., Yanık, K., Kaplan, M., İravul, Y., Ergintav, S., Şaroğlu, F., Koçyiğit, A., Altunel, E., Saatçılar, R., Tüzel, B., İnan, S. 20 Aralık 2007 Bala (Ankara) Depremi (Ml=5.6) Artçı Deprem Çalışması 61.Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özetleri Mart 2008, S.78 Taşman, C Gerede Bolu Zelzelesi hakkında rapor DAD, AT/46. Tolluoğlu, Ü., Orta Anadolu masifinin güneybatısında petrografik ve petrotektonik incelemeler. H.Ü. Doktora Tezi, 237s. Ünalan, G., Yüksel, V., Tekeli, T., Gönenç, D., Seyit, Z. ve Hüseyin, S., Haymana-Polatlı yöresinin (Güneybatı Ankara) Üst Kretase-Alt Tersiyer stratigrafisi ve palecoğrafik evrimi. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni.19, Ünalan, G., Yüksel, V., Eski bir graben örneği. Haymana-Polatlı havzası. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni.21,