Ombudsmanlık ( Kamu Denetçiliği Kurumu ) Farklı Ülke Uygulamaları

Transkript

1 Ombudsmanlık ( Kamu Denetçiliği Kurumu ) Farklı Ülke Uygulamaları Özet Günümüz anlamıyla ilk defa 19. yüzyılda İsveçte kurulan ombudsmanlık kurumu bütün dünyada hızla yayılmış herkes tarafında bilinen bir kavram haline gelmiştir. Şu an itibari ile 120 den fazla ülkede yer edinmiş olan kurumun temel amacı, bireylerin hak ve özgürlüklerini, güçlü olan idareye karşı korumaktır. Ombudsmanlık kurumu genel olarak yargı yollarının eksikliklerini kapatması amacıyla oluşturulmakta, daha çok tamamlayıcı bir rol üstlenmektedir. Herhangi bir yaptırım uygulama yetkisi yoktur, idare ile vatandaşlar arasında köprü oluşturur. Mağduriyete sebep olduğu iddia edilen idari organlar hakkında soruşturma, inceleme ve denetleme yapmaktadır. Araştırmaları neticesinde hakkın yerine getirilmesi için tavsiyelerde bulunup çözüm yolu üretmekte, raporlarını yayınlamakla da komuoyu oluşturmaktadır böylelikle idarenin kendi kendine düzenlemeler yapmasını sağlamaktadır. Bu çalışmada ; ombudmanlık kurumunun tarihi gelişiminden başlanarak, dünyada yayılışı, özellikleri, çeşitleri, ulusal ve uluslararası düzeyde farklı bakış açılarıyla incelenmeye çalışılacak, ülkelere kendi düzenlemeleri üzerinde durulacaktır. Osman Bozdağ * Giriş Tarihsel süreç içerisinde idare ile vatandaş ilişkileri incelendiğinde bu ilişkilerin genel olarak devletin demokratikleştirilmesi ve sınırlandırılması, idarenin eylem ve işlemlerinde hukuka bağlı olması ve bireylerin hak ve özgürlük mücadelesi üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. II. Dünya Savaşı sonrasında en önemli gelişme demokratikleşme olmuş, kamu yönetimi ve insan hakları alanındaki klasik görüş değişikliğe uğramıştır. İdareden bağımsız, objektif ve uzman kurumlarına duyulan ihtiyaç, sivil toplum örgütlerinin bazen taraflı ve bazende amaçsal eğilimleri olabilme ihtimali gibi nedenlerle iyice artmıştır. 1 Günümüzde devletlerin genel olarak temel görevleri sayılan güvenlik, sağlık, eğitim ve adalet sağlama gibi hizmetleri yerine getirmesi vatandaşlarına olan sorumluluklarını tam olarak yerine getirmiş olması için yeterli değildir.. Hak ve özgürlüklerin yasalarla güvence altına alınmış olması ve bunun için oluşturulmuş yargısal denetim yollarının varlığı da gereklidir ancak vatandaş karşısında zaten güçlü konumda olan idare çeşitli sebeplerle mağduriyetlere sebep olabilmekte bazen de görevini hakkaniyetle yerine getirmemektedir. İdarenin yaptığı işlemlerden dolayı zarar gören kişilerin yapması gereken yargı yoluna başvurmaktır fakat yargı yolu sürecinin uzun olması, kişilere maddi ve manevi olarak zarar vermesi ve karışık sistemlerin varlığı mağduriyetlerin tam olarak giderilmesine engel olmaktadır. Demokratik toplumlarda idarenin denetlenmesi için çeşitli sistemler oluşturulmuştur. Şüphesiz olarak bu sistemlerin içinde en önemlisi dünyada pek çok ülke tarafından kabul edilip uygulanan ombudsmanlık kurumudur. 1. Ombudsmanın Tanımı 1Stratejik Düşünce Enstitüsü Kamu Denetçiliği ( Ombudsmanlık ), Prof. Dr. Hasan Tahsin FENDOĞLU * Zirve Üniversitesi Hukuk Fakültesi 3.Sınıf Öğrencisi

2 Ombudsman terimi köken olarak İsveç dilinde aracı anlamına gelen ombuds ve kişi anlamına gelen man kelimelerinden oluşmaktadır. Ombudsman İsveççe de genellikle, delege, avukat, vekil veya bir diğer kişi yada kişiler adına hareket etmeye ve onların haklarını korumaya yetkili kişiyi ifade etmek için kullanılır. 2 Ombudsman görev aldığı ülkelerin sosyal, siyasal, kültürel ve hukuk sistemlerine göre yasal yada anayasal platformda düzenlenmekte, ulusal düzeyde uygulandığı gibi uluslararası düzeyde, eyalet düzeyinde, yerel yönetimler düzeyinde ve özel sektörde farklı şekillerde uygulanmaktadır. Ülkelere göre farklı alanlarda tablo 1 kendine yer bulan kurum için genel olarak ombudsman terimi kullanılsa da farklı isimlendirmeler de yapılmaktadır. Örneğin ; Güney Kıbrıs Rum Kesimin de Yüksek Yönetim Denetçisi 3, Azerbaycan da Müvekkil 4, Çek Cumhuriyeti nde Hakların Kamusal Savunucusu (The Public Defender of Rights ) 5, Lüksemburg da Arabulucu (Médiateure) 6,İspanya da Halkın Savunucusu (el defensor del pueblo) 7, Portekiz de adalet sağlayıcısı (provedor de justiça) 8,Polonya da İnsan Hakları Savunucusu (obrońcy praw człowieka, human rights defender) 9, İsveç de Ombudsman 10, Karadağ da İnsan Hak ve Özgürlükleri Koruyucusu 11, Avusturya da Soruşturmacı (Volksanwaltschaft) 12,Fransa da Hakların Koruyucusu 13 ve Türkiye de ise Kamu Denetçiliği Kurumu 14 olarak anılmaktadır. Ancak genel olarak ombudsman ismi kullanılmaktadır. 15 Ombudsmanlık kurumunun adı gibi tanımıda ülkelere göre farklılık göstermektedir. Örneğin ; Danimarka da kamu yönetimi ile ilgili şikayetleri inceleyen parlamento tarafından seçilen hukuk mezunu olan kişi 16, Bulgaristan da meclis tarafından seçilen insan hakları savunucusu ve kamu yararı koruyucusu 17, Yunanistan da anayasal dayanağı olan bağımsız otorite 18, Polonya da yasal kontrol ve koruma görevi yapan anayasal kurum 19, Slovakya da kamu otoriteleri ve diğer kamusal kurumların davranış ve kararları hukuk düzenine aykırı olduğunda gerçek ve tüzel kişilerin hak ve özgürlüklerini korumak için kurulan bağımsız bir kurum 20 olarak tanımlanmaktadır (Bölüm 1, madde 1. 1) 5 on- the- public- defender- of- rights (Genel Hükümler madde 1) 6 la_mediateure.html 7 (Carácter y elección, Artículo1 Kişilik Özellikleri ve Atama, madde1) 8 jus.pt/?idc=20&idi=1379 (Constituição da República Portuguesa, Artigo 23.º- Portekiz Anayasası, madde 23) 9 (madde 1) 10 (devlet organları madde 6 ve 8) 11 (madde 81) (Bölüm 11A, madde 71) us/frequently- asked- questions- faqs (Why the word ombudsman?) 16 (About ombudsman) 17 (Какво е омбудсманът? what is ombudsman?) 18 (What is the Greek ombudsman?) of- the- slovak- republic (Part two, The Public Protector of Rights, Article 151)

3 Ombudsmanın dünyaca kabul edilmiş bir tanımı bulunmamakla beraber, bir kurumun ombudsman sayılabilmesi için bir takım asgari şartların varlığı gerekmektedir. Bu şartlar idarenin davranışları üzerinde geniş bir araştırma ve inceleme yetkisinin bulunması, bağımsız olması ve kararlarının mahkemeler gibi bağlayıcı olmamasıdır. 21 Tablo 1: Bazı Ülkelerdeki Ombudsman Çes itleri ÜLKE OMBUDSMAN TÜRÜ ABD YAŞLı KAMU ŞİRKETLERİ ÜNİVERSİTE VERGİ TOPLAMA İSKAN AZıNLıK HAKLARı CEZAEVLERİ HİZMETLERİ TÜKETİCİ AZıNLıK İŞLERİ OKUL ÇEVRE ÇOCUK AİLE SAĞLıK ADALET VE YATıRıM İŞVEREN SORUNLARı İŞ(BUSİNESS) ZİHİNSEL SAĞLıK ALMANYA SAVUNMA VERİ KORUMA AVUSTURYA GİZLİLİK(PRİVACY) DANİMARKA FRANSA PARLAMENTO ARABULUCU(MEDİATEUR) GÜNEY AFRİ KADıN ARAZİ VE MÜLKİYET DİL SİGORTA AZıNLıK HAKLARı CEZAEVİ HİZMETLERİ MEDYA MÜLKİYET GENÇLİK SAVUNMA BANKACıLıK MİLLİ UZLAŞMA YASAL HİZMETLER HOLLANDA EMEKLİLİK VE SİGORTA SAĞLıK MÜLKİYET I NGİLTERE PARLAMENTO MAL - MÜLK YEREL YÖNETİM BANKACıLıK POLİS MEDYA KUZEY İRLAN EMEKLİLİK ADLİ HİZMETL SAĞLıK YATıRıM CEZAEVİ OMBUDSMANı SİGORTA 21 Ünal, Feyzullah. Türkiye de yerel yönetimlerin denetimi ve yerel yönetim ombudsmanı, doktora tezi, Ankara,2008 :Erhürman, a.g.m

4 I SRAİL ASKERİ POLİS I SVEÇ PARLAMENTO ÇOCUK FıRSAT EŞİTLİĞİ BASıN TÜKETİCİ ÖZÜRLÜLER ETNİK AYRıMCıLıK KANAD EŞİT FıRSATLAR POLİS DİL ÇEVRE CEZAEVİ HİZMETLERİ BİLGİ VE GİZLİLİK KOSTA RİKA TÜKETİCİ MACARİSTAN VERİ VE BİLGİ ETNİK HAKLAR NORVEÇ ASKERİ ÇOCUK TÜKETİCİ FıRSAT EŞİTLİĞİ STORTİNG KAMU YÖNETİMİ OMBUDSMANı PAKİSTAN WAFAKİ MOHTASİB POLONYA KOMİSER TANZANYA LEADERSHİP CODE Kaynak :Ombudsman Türkiye'deki Tartıs malar, Kemal Özden 2. Ombudsmanın Tarihçesi Ombudsmanlık kurumunun nereden esinlenildiği konusunda çeşitli görüşler bulunmaktadır. Bazı araştırmacılara göre kurumun kökeni Roma İmparatorluğu nda halkı plebi senatosunun yetki ve tecavüzlerine karşı koruyan Halk Tribünlerine, Çin de M.Ö. 206-MS 220 döneminde var olan Yuan Kontrol Kurumuna yada 17. Yüzyıl Amerika kolonilerinde görev yapan Cencors kurumuna dayanır. 22 Ombudsmanın Osmanlı Devleti nden esinlenildiğine dair görüşler de mevcuttur. Günümüz modern anlamda ilk ombudsmanlığın İsveç de ortaya çıktığı kabul edilmektedir. İsveç kralının Osmanlı Devleti nde ikamet ettiği esnada sistemi başlatması, kurumun kökeninin Osmanlı Devleti olduğu görüşlerini destekler. 23 İsveç Kralı 12. Charles 1709 yılında Poltava Savaşı sonucu Ruslara yenilince Osmanlı Devleti ne sığınmıştır. Uzun süre Osmanlı Devleti nde ikamet eden Charles a kaldığı konağın (Demirbaş Paşa Konağı) adı yada sürenin uzunluğundan olsa gerek Demirbaş lakabı takılmıştır. Misafir olarak ikametini sürdüren kral bu süre zarfında özgür, tarafsız ve ciddi bir gözle toplum yaşantısını incelemiş, gözlemlerinin sonucunda Dıvan-ı Hümayun, Kazaskes, Kadı, Ahilik gibi kurumların halkın kamu personeli hakkında şikayetlerini 22 Ombudsman: Dünya uygulamaları ve Türkiye Teyfik Bora Erdengi, doktora tezi : Altuğ,Y (2002 )Kamu denetçisi ( Ombudsman ). İstanbul Üniversitesi Rektörlük Yayını, No :4343 sayı Uluslararası kamu denetçiliği ( ombudsmanlık ) sempozyumu, Doğuş Üniversitesi yayınları 2012, Doç. Dr. Tahsin ERDİNÇ, ombudsmanlık kurumunun kısa bir tarihçesi )

5 padişah adına kabul edip inceledikten sonra vatandaşın zarar görmesini engellediğini, oluşan zararı ise telafi ettiğini görmüştür. 24 İsveç kralı Osmanlı Devleti nde ikametini sürdürdüğü sırada ülkesinde karmaşa ve huzusuzluk hakimdi.1713 yılında Kral Charles kendi yokluğunda ülkedeki sorunlarla ilgilenmesi, kamu personelini denetlemesi ve gerektiğinde personel hakkında işlem yapması için birini görevlendirmiştir.(majesty Supreme Ombudsman). Kral ülkesine döndüğünde görevlendirdiği kişi yürüttüğü faliyetler hakkında ayrıntılı bir raporu krala sunmuştur.rapordan çok etkilenen ve sistemin çok iyi işlediğini gören kral geçici olarak atadığı ombudsmanı kalıcı hale getirmiştir.1719 yılında Adalet Şanyölyesi (Chancellor of Justice -Justitiekanslern) unvanı verilen Supreme Ombudsman günümüzde hala hükümet ombudsmanı olarak varlığını devam ettirmektedir yılı İsveç Anayasasında kral karşısında bir güç dengesi olarak çıkan parlamento, 1810 yılında ilk ombudsmanı seçmiştir. (L.A. Mannerheim) yıldan uzun süre boyunca İsveç topraklarından dışarı çıkmayan ombudsmanlık kurumu elçiler vasıtası ile tanınmasıyla Finlandiya da (1920), daha sonra da sırasıyla Estonya (1938), Norveç (1952), Danimarka (1955), Almanya(1956), Yeni Zellanda ( 1962) ve İngiltee de (1967) yılında oluşturulmuştur. Tablo 2 Ombudsmanlık kurumunun İngiltere de hayata geçirilmesi sistem hakkında büyük ve kalabalık ülkelerde işlevsel olamayacağı yönündeki endişeleri ortadan kaldırmış böylelikle farklı sistemlerde de uygulanabilir olduğu görülmüştür. Bu sebeple kurumun İngiltere mecarası ombudsman tarihi açısından ayrı bir öneme sahiptir lı yıllarda avrupa dışındaki ülkelerde de benimsenen ombudsmalık kurumu parlamenter demokrasilerde yayılmaya 1970 lerde başlamıştır.1971 yılında Viyana da toplanan İnsan Hakları Üzerine Avrupa Parlamentosu Konferansı üye ülkelere İskandinav ülkelerinde ombudsman olarak bilinen kuruma benzer bir kurum oluşturulmasının düşünülmesi gerektiğini bildirmiştir. 28 Kurumun Doğu Avrupa ülkelerinde oluşturulmaya başlaması Doğu Blok unun dağılması sonucu 1990 lı yılları bulmuş, öte yandan devletler dışında bölgesel olarak görev yapan bir ombudsman oluşturulması Avrupa Birliği nde gözlemlenmiştir.(1994) ) Sistemin ilk oluşturulması üzerinden 300 yılı aşkın zaman geçse de ombudsmanlık kurumu göstermiş olduğu faydalar sebebiyle günümüzde 120 yi aşkın ülke tarafından benimsenmiştir. 29 Tablo 2 : Kurulus Tarihine Göre Ombudsmanlık Kurumuna Sahip Olan Bazı Ülkeler Yıl Ülke 1) 1809 İsveç 24 Türk Kamu Yönetimi Denetim Sisteminde Kamu Denetçiliği ( Ombudsmanlık ) Konur Alp Demir, Yüksek Lisans Tezi : : Altuğ,Y (2002 )Kamu denetçisi ( Ombudsman ). İstanbul Üniversitesi Rektörlük Yayını, No :4343 sayı JO/History/ 26 JO/History/ (Some years in the history of JO) 27 Ombudsman : Dünya uygulamaları ve Türkiye, Tevfik Bora ERDENGİ,doktora tezi, Hacettepe üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü siyaset bilimi ve kamu yönetimi ana bilim dalı, ankara Reha Yılmaz, Mukayeseli Hukuk Açısından Ombudsmanlık Kurumunun Temelleri ve Azerbaycan Varyantı, Journal of Qafqaz University Spring 2002, Number 9 : Pickl, a.g.m,s Ombudsman Kurumu ve Türkiye de Kurulmasının Türkiye nin Demokratikleşmesi ve Avrupa Birliği Üyeliği Üzerine Etkileri, Ramazan şahin,,türk İdare Dergisi sayı 468 Eylül 2010 ( International Ombudsman Institute, 2007

6 2) 1920 Finlandiya 3) 1938 Estonya 4) 1952 Norveç 5) 1955 Danimarka (2.1. The Danish ombudsman as a primus/prima inter pares) 6) 1956 Almanya (Table 2. THE OMBUDSMAN IN THE REST OF EUROPE) 7) 1962 Yeni Zelanda 8) 1965 Canada (What is an Ombudsman/Ombudsperson?) 9) 1967 Hawai 10) 1967 İngiltere (Introduction) 11) 1968 Tanzanya (History) 12) 1969 Kuzey İrlanda 13) 1971 Avusturalya 14) 1971 İsrail

7 15) 1972 Hindistan (History of ombudsman in India) 16) 1973 Fransa (Table 2. THE OMBUDSMAN IN THE REST OF EUROPE) 17) 1974 Zambiya (Zambia) 18) 1975 Papua Yeni Gine (Our motivation) 19) 1975 Portekiz (Criação do Provedor de Justiça) 20) 1976 Trinidad Tobago (Any independent body established to promote and protect the rights of the child, such an Ombudsperson or a Commissioner) 21) 1977 Avusturya 22) 1977 Porto Riko 23) 1978 Jamaika OMBUDSMAN IN AFRICA AND ASIA) (Table 4. THE 24) 1978 Filipinler (The Tanodbayan) 25) 1979 Gana (Post-Nkrumah Politics) 26) 1980 İrlanda 27) 1981 Hollanda

8 OMBUDSMAN IN THE REST OF EUROPE) (Table 2. THE 28) 1981 İspanya 29) 1983 Pakistan 30) 1987 Polonya 31) 1989 Hong Kong 32) 1990 Namibya 33) 1990 Nepal (Table : Introduction of Ombudsman system in various countries) 34) 1990 Meksika 35) 1991 Güney Kıbrıs Rum Kesimi 36) 1991 Romanya 37) 1992 Hırvatistan (Brief history) 38) 1993 Macaristan 39) 1994 Arjantin Governance) (Strengthening Democratic

9 40) 1994 Litvanya 41) 1995 Bosna Hersek 42) 1995 Özbekistan 43) 1996 Letonya (Table 6. THE OMBUDSMAN IN EASTERN EUROPE AND THE BALKANS) 44) 1996 Peru Democratic Governance) (Strengthening 45) 1997 Belçika 46) 1997 İzlanda 47) 1998 Ukrayna 48) 1998 Yunanistan (Setting up a model) 49) 1998 Makedonya 50) 1998 Moldova 51) 1998 Arnavutluk 52) 1998 Andora (Table 2. THE

10 OMBUDSMAN IN THE REST OF EUROPE) 53) 1998 Bulgaristan (Ombudsman in Bulgaria) 54) 1999 Tayland 55) 2000 Kosova 56) 2000 Çek Cumhuriyeti 57) 2001 Azerbaycan 58) 2001 Slovakya 59) 2003 Sırbıstan ve Karadağ* 60) 2004 Bermuda 61) 2012 Türkiye * 3 Haziran 2006 tarihinde Karadağ resmen Sırbistan-Karadağ'dan ayrılıp bağımsız bir devlet olmuştur. ** Tablo hazırlanırken daha çok, ülkelerin ombudsmalık kurumlarının resmi internet sitelerine başvurulmuş, tarih olarak ombudsmanla ilgili mevzuatın düzenlenmesi yada faliyete başlaması göz önüne alınmıştır. 3. Ombudsmanlık Kurumunun Ortaya Çıkış Nedenleri II. Dünya Savaşı sonrası kişi hak ve özgürlükleri önemini iyice arttırmış, devletler hak ve özgürlüklerin korunması için yeni düzenlemelere gitmişlerdir. Fakat bu alanda yapılan çalışmalar çeşitli sebeplerle ihtiyaçları yeteri kadar karşılayamamış, bağımsız, hızlı, masrafsız ve kolay ulaşılabilir uzman kuruluşlara ihtiyaç duyulmuştur. Bu ihtiyaçları karşılama amacıyla oluşturulan kuruluşlardan biri olan ombudsmanlık kurumunun oluşturulma sebeplerini şu şekilde sıralayabiliriz ;

11 Hukuk devleti ve demokrasi kavramlarının gelişmesi Yargı denetiminin aksayan yönlerinden kaynaklanan sorunlar ve şikayetleri çözmede yetersiz olması 30 II. Dünya Savaşı sonrası yönetiminde kamunun büyümesi ve yetkilerin devredilmesiyle gücün yanlış kullanımının engellenmesi amacıyla Kamu yönetimin çok kapsamlı hale gelmesi ve bürokrasinin gücünün artması ile birlikte bireysel hakların korunması ihtiyacı Mevcut mekanizmaların yetersiz olması Ombudsmanlık kurumunun varlığının pskolojik etkisi Ombudsmanlık kurumunun vatandaşlara herhangi bir maliyeti olmaksızın bağımsız ve tarafsız bir uzman desteği sağlaması ve yasama organı tarafından kabul edilmiş yasaların uygulanıp uygulanmaması noktasında denetim yapması 31 Farklı ülkelerin hukuk sistemlerine kolayca adapte olabilmesi İşlemleri basite indirgemesi ve hız kazandırması 4. Ombudsman Türleri Her geçen gün farklı ülkelerden kendine uygulama alanı bulan ombudsmanlık kurumu ülkelerin yönetim sistemi, sosyal, siyasal ve kültürel sebeplerle ülkeden ülkeye farklılık arz etmektedir. Ülkeler ihtiyaç duydukları alana göre yada belirli bir alana önem vermesi sebebiyle bir yada daha fazlasını uygulamaktadır Genel Anlamda Ombudsman Günümüz itibari ile genel anlamda üç farklı tipte genel ombudsman mevcuttur Klasik Ombudsman Klasik ombudsman sadece kamu kurumları ile vatandaşlar arasındai sorunların giderilmesi ile ilgilenir. Kurumun orjinal oygulaması da bu tanıma dayanır.klasik ombudsmanda taraflardan biri çeşitli sebeplerle haksızlığa uğramış olan vatandaş diğer tarafı ise haksız eylemi ile mağduriyete sebep olan kamu personelidir. 33 Örneğin; Çocuğunu devlet okuluna kayıt ettirmek isteyen bir kişinin ilgili görevli tarafından çocuğun adıyla alay edilmesi, mağdur olan vatandaşın şikayeti klasik ombudsmanın görev alanına girmektedir Avukat Ombudsmanı Avukat ombudsmanın klasik ombudsmandan farklı olarak taraflardan birinin idare olması zorunluluğu yoktur. Gerçek kişiler arasındaki uyuşmazlık avukat ombudsmanın görev alanına girmektedir Yerel Yönetim Ombudsmanlığının Türkiyede Uygulanabilirliği, Berkan Demiral,Nalan Demiral, Trakya Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümü 31 (American Bar Association, Administrative Law Section, 3 Reasons for Ombudsman ) 32 Ombudsman (Kamu Denetçisi ) ve Türkiye deki Tartışmalar, Kemal Özden s, Ombudsman (Kamu Denetçisi ) ve Türkiye deki Tartışmalar, Kemal Özden s, Ombudsman (Kamu Denetçisi ) ve Türkiye deki Tartışmalar, Kemal Özden s, 51

12 Bu sebeple avukat ombudsmanına gerçek kişi ombudsmanı da denilebilir. 35 Örneğin ; Boşanmış bir çiftin, çocuklarının bakımı ile ilgili bir sorun olması durumunda mağdurun şikayeti ombudsmanın göre alanına girmektedir Kurumsal Ombudsman Kurumsal ombudsmanda, herhangi bir alandaki özel bir kurumun kendi personeli ilgili olan iç sorunları ile kurumun vatandaşlarla arasındaki sorunlar veya belirli özel kurum, kuruluş yada gruplar arasındaki sorunların çözümü kurumsal ombudsmanın görev alanına girmektedir özel Uzmanlık Alanı Gerektiren Ombudsman Ombudsmanlık kurumu işlevselliği sayesinde giderek yaygınlaşmış görev alanını genişletmiştir. Bu da kurumun ilgili olduğu alana göre uzmanlaşmasını gerektirmektedir. Kurum o kadar çok alanda uygulanmıştır ki bazı ülkelerde ; vergi mükellefleri, gazi ombudsmanı ( Kanada) 37, veri koruma için parlamento komiseri ( Macaristan ) 38, azınlıklar ve iflas ombudsmanı ( Finlandiya ) 39, emeklilik ve sigorta ombudsmanı ( İrlanda ) 40,etnik ayrımcılığa karşı ombudsmanlık ( İsveç ) 41, üniversite ombudsmanı ( Bulgaristan ) 42 gibi çok çeşitli ombudsmanlık uygulamaları oluşturulmuştur.en yaygın olan ombudsman türleri şunlardır ; Parlamento Ombudsmanı İnsan ( Yurttaş) Hakları ombudsmanı Çocuk hakları ombudsmanı Silahlı kuvvetler ombudsmanı Öğrenci ombudsmanı Tüketici ombudsmanı Yerel yönetim ombudsmanı Basın ombudsmanı Ombudsmanın Düzenlenmesi Ombudsmanlık kurumu güçlü temellerle, bağımsız ve tarafsız bir şekilde işlevsel olduğunda bireylerin hak ve özgürlüklerinin korunmasında ve demokratik yönetim sisteminin kurulmasında etkin bir rol üstlenir. Demokratik gelişime katkıda bulunur. Talep üzerinde yada re sen hukuki mevzuatı inceler, gerekli görmesi halinde sistemdeki eksik ve yanlışlıkları idareye bildirip düzenlemenin yapılması için tavsiyelerde 35 Türk Kamu Yönetimi Denetim Sisteminde Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık ), Konur Alp Demir,Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı,s Ombudsman (Kamu Denetçisi ) ve Türkiye deki Tartışmalar, Kemal Özden s, ( Federal officies ) style=default (Университетски (академични) омбудсмани, Нов български университет София - University (academic) ombudsmen,new Bulgarian University Sofia) 43 Ombudsman (Kamu Denetçisi ) ve Türkiye deki Tartışmalar, Kemal Özden s, 53

13 bulunur.belirli zaman dilimlerinde yürütmüş olduğu araştırma, inceleme ve denetleme faliyetleri hakkında faliyet raporu yayınlar.yayınladığı raporlarda haksızlığa sebep olanlar hakkında halkı bilgilendirip kamuoyu oluşturur. İdari yargıdan farklı olarak sadece idarenin eylem ve işlemlerini değil davranışlarını da inceleyebilir yerindelik denetimi yapabilir. Bu kadar çok işleve sahip bir kurumun düzenlenmesi aşamasında dikkatli davranmak gereklidir. Ombudsmanın bağımsızlığını ve tarafsızlığını tehlikeye atacak onu işlevsiz bırakabilecek herhangi bir uygulamadan kaçınılmalıdır. Bazı ülkeler anayasalarında ombudsmanlık kurumunu ayrıntılı olarak düzenlerken bazıları sadece kurumun varlığını kabul etmekle yetinmiş ilgili mevzuatın kanunlarla düzenleneceğini belirtmiştir. Bölgesel nitelikteki örgütler ve uluslararası inceleme ve denetleme kuruluşları ombudsmanın kurulması yönünde tavsiyelerde bulunmaktadır.avrupa Birliği Komisyonunun ilerleme raporunun Türkiye ayağında ombudsmanlık kurumunun oluşturulması istemi de yer almaktaydı. 44 Şu anda 27 Avrupa Birliği üyesi ülkenin 25 inde ulusal ombudsmanlık kurumu bulunmaktadır 45 Uluslararası Şeffaflık Örgütü değerlendirmelerinde ombudsmanlık kurumuda kriter olarak kullanmaktadır. 46 Örgütün 2012 yılı yolsuzluk raporu 47 incelendiğinde üst sıralardaki ülkelerin ombudsmanlık kurumunun ne kadar güçlü olduğu, insan hakları ve demokrasinin gelişmesine katkıları görülür.bu ülkelerden bazıları üzerinde duracak olursak ; Finlandiya anayasası ve ombudsmanlık yasası incelendiğinde ombudsman, mahkemeler de dahil olmak üzere, yetkili kişilerin ve kamu personeli ile diğer kişilerin görevlerini yerine getirirken kanuna ve yükümlülüklerine uymasını temin eder. Temel hak ve özgürlüklerin uygulanmasını izler ve mevzuattaki eksikliklerde dahil çalışmalarını rapor halinde yıllık olarak parlamentoya sunar. 48 Hükümet, bakan yada cumhurbaşkanı tarafından alınan bir karar yada önlemin hukuki olmadığnı fark ederse hukuki gerekçelerle yorumlanmasını isteyebilir.bu konuda yorum yapma ve öneride bulunma yetkisi vardır. 49 Aynı durum ombudsmanlık yasası 1. maddede de belitilmiştir. 50 Bunlara ek olarak Finlandiya da insan haklarının geliştirilmesi için parlamento ombudsmanı bürosu himayesinde İnsan Hakları Merkezi kurulmuştur. 51 Danimarka da ombudsmaın faliyet konusu kurumlar tüm kamu sektörünü kapsamaktadır. Ayrıca kısmen yada tamamen kamu yönetimi kural ve ilkelerine dahil olan şirket, dernek, kurumlar vb. de ombudsmanın faliyetleri kapsamındadır.ombudsman kilisenin öğretileri ve vaazları hakkındaki sorular dışında halk kilisesi de bu kapsama girer. 52 Danimarka ombudsmanının yetkisine meclis ve mahkemelerin girmeyeceği belirtilmiştir. Bu nedenle askeri kurumları da yetki çerçevesinde değerlendirmek gerekir. 53 Ombudsmanın mahkemeler üzerinde yetkisi bulunmasa da bir davanın tekrar görülmesi hatta kararın 44 genisleme- strateji- kagidi.pdf (Genişleme stratejisi belgesinin ekinde yer alan Türkiye bölümü) 45 Modern Bir Demokrasi İçinde Kamu Denetçiliği, P.Nikiforos Diamandouros, Avrupa Ombudsman Uzmanı, Uluslararası Kmau Denetçiliği ( Ombudsmanlık ) Sempozyumu, Doğuş üniversitesi (Pillars of National Integrity) (parlamento ombudsmanının görevleri madde 109) 49 Finlandiya Anayasası madde 112) 50 ombudsman.htx 51 (Finlandiya ombudsmanlık yasası Chapter3A, Human Rights Centre) 52 (madde 2) 53 (Can I complain to the ombudsman?)

14 değiştirilmesi yönünde tavsiyelerde bulunabilir, eleştiri yöneltebilir Ombudsman Adaylarında Aranan Özellikler 55 Ombudsman vatandaşın hak ve özgürlükleri koruduğuna göre, ombudsman olarak seçilecek kişilerin; güvenilir, yüksek eğitimli,insan haklarınnın korunması konusunda deneyimli ve yüksek ahlak sahibi erdemli biri olması, ayrıca vatandaşı savunacak irade ve kararlılığa sahip olması gerekir. Vatandaş ombudsmanın tarafsız ve bağımsızlığına tam olarak inanmalı ona güven duymalıdır. Ombudsman seçilebilme için aranan özellikler ülkeden ülkeye değişiklik arz etmekle beraber genelde ; ülkenin kendi vatandaşı olma, belirli bir yaş sınırı, başvuru esnasında herhangi bir siyasi organa üye olmama, yüksek erdem sahibi olma ve belirli seviyede eğitimli olma gibi özellikler aranmaktadır. Hukukçu olması genellikle aranmayan bir özelliktir.ancak zorunlu bir durum olmasa da ombudsmanın faliyetleri hukuk, siyaset ve sosyoloji bilimlerini ilgilendiren konulardır. Bir tür danışmanlık görevi yüreten ombudsmanın hukuk bilgisine sahip olması yerinde bir uygulamadır. Azerbaycan da ombudsman seçilebilmek için istenen özellikler Azerbaycan Cumhuriyeti İnsan Hakları Müvekkili Hakkındaki Kanun un 3. maddesinde sayılmıştır. Bu maddeye göre ombudsman adayı 30 yaşın altında olmayan, insan haklarının korunması alanında deneyime ve yüksek ahlaki niteliklere sahip Azerbaycan vatandaşı olmalıdır. İkili vatandaşlığı olan, başka devletler karşısında yükümlülüğü olan, yasama, yürütme ve yargı sistemlerinde hizmet eden, bilimsel, pedagojik ve yaratıcı faliyetler hariç,diğer ücretli faliyetle uğraşan, faliyet ehliyetsizliği mahkeme tarafından tasdik edilen bilhassa ağır suçlar nedeniyle mahkum edilmiş kişiler vekil olamaz. Ayrıca ombudsman siyasi faliyetlerle meşgul ve üye olamaz. 56 Bulgaristan Ombudsmanlık Yasası madde 9 a göre ombudsman ; Bulgar halkı için yüksek öğrenimli dürüst ve nitelikli, uygun kişilerden seçilir. 57 Danimarka da Parlamento Ombudsmanı Kanunun 1. maddesine göre parlamento, belediye meclisi ve bölge meclisi üyeleri ombudsman olamazlar. Ombudsman olabilmek için sadece hukuk mezunu olma şartı sayılmıştır. 58 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde ombudsman seçilebilmek için 15 Temmuz 1996 tarihli Yüksek Öğretim Denetçisi Yasası madde 5 birinci fıkraya göre yılı Seçim ve Halk Oylaması Yasasının 9. maddesinde sayılan milletvekilliği adaylığı için gerekli niteliklere sahip olmak ;Kısıtlı olmamak, askerlik yükümlülüğü olmamak, 5 yıldan fazla hapis cezasına çarptırılmamış olmak veya kasten adam öldürmek veya adam öldürmeye teşebbüs etmek, uyuşturucu madde imal veya ithal veya tasarrufunda bulundurma, kullanma, alıp satma, ırza geçme veya ırza geçmeye teşebbüs, dolandırıcılık, hileli iflas, 54 (About the ombudsman) 55 Bu bölümden itibaren farklı ülkelerin ombudsmanlık kurumları anlatılırken ülkelerin verdiği isimlendirme farklı olsa bile genel anlamda ombudsman terimi kullanılacak, ilgili kanunların erişim adresi her bilgilendirme için tekrar verilmek yerine bir defaya mahsus verilecektir. Ayrıca değerlendirmeler klasik ombudsman bağlamında yapılacaktır (Maddə 3. Müvəkkilin namizədliyinə aid tələblər) 57 law ( ЗАКОН ЗА ОМБУДСМАНА Чл. 9 - Ombudsmanlık Yasası madde 9) 58 (madde 2/2) 59 bin/elektroks.aspx ( Verilen linkteki yasa arama kısmına Yüksek Yönetim Denetçisi ( ombudsman ) Yasası yazıp aratınız )

15 rüşvet almak veya vermek veya hırsızlık suçlarından biri ile mahkum olmamak gereklidir.ayrıca aday oy verme gününden önce en az 3 yıldan beri Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları içinde ikamet etmelidir Maddenin diğer fıkralarına göre ombudsman adaylığı için hukuk, siyasal bilgiler, iktisat, işletme, kamu yönetimi ve bunlara uygun konularda bir üniversiteden mezun olmak, kamu görevinde veya kamu görevinin dışında sorumluluk taşıyan bir mesleği 10 yıl icra etmek veya doktora seviyesinde lisans üstü eğitim yapmak ve kamu görevinde veya kamu görevinin dışında sorumluluk taşıyan bir görevde beş yıl çalışmış olmak gereklidir. İsveç te 1974 tarihli İsveç Anayasası parlamento denetimi bölümü 6 ve 8. maddelerinde geçen 61 Riksdag 62 Yasası 63 ve ve Parlamento Ombudsmanı Talimatlar Yasasında 64 ayrıntılı bir şekilde düzenlenen ombudsmanlık kurumu için adayların sahip olması gereken özel nitelikler sayılmış olmasa da genellikle yargıtay ve danıştay gibi yüksek mahkemelere üye olmaya hak kazanmış kişiler ombudsman seçilir. 65 Türkiye de ombudsmanlık kurumu Türkiye Cumhuriyeti Anayasa sı 66 madde 74 te ve 14 haziran 2012 tarihli Kamu Denetçiliği Kanunu 67 ile düzenlenmiştir. Anayasa madde 74 göre ; Herkes idarenin işleyişi ile ilgili şikayetlerini için kamu denetçisine başvurabilir. Ombudsman seçilecek kişi ilgili kanunun 10. maddesindeki şartları sağlamalıdır ; Türk vatandaşı olmak, seçimin yapılış tarihinde başdenetçi için 50 denetçi için 40 yaşını doldurmuş olmak, tercihen hukuk, siyasal bilgiler, iktisadi ve idari bilimler, işletme ve iktisat fakültelerinden olmak üzere 4 yıllık eğitim fakültelerinden veya bunlara denkliği kabul edilmiş yurt içi veya yurt dışındaki yükseköğretim kurumlarından mezun olmak, en az 10 yıl çalışmış olmak,kamu haklarından yasaklı olmamak, başvuru sırasında herhangi bir siyasi partiye üye olmamak ve 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile kasten işlenen bir suçtan dolayı hapis cezasına ya da affa uğramış olsa veya hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmiş olsa bile Türk Ceza Kanununun ikinci kitabının birinci kısmının bir ve ikinci bölümündeki suçlar, Devletin güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, millî savunmaya karşı suçlar, Devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk suçları ile yabancı devletlerle olan ilişkilere karşı suçlardan veya zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkûm olmamak. Polonya da ombudsman adaylarında aranan özellikler 15 Temmuz 1987 Ombudsmanlık yasası madde 2 de belirtilmiştir. Bu maddeye göre ombudsman olmak isteyenler üstün hukuk bilgisine ve mesleki deneyime, yüksek ahlaki değerlere ve toplumsal duyarlılığa sahip kişiler olmalıdır. Ombudsman Polonya vatandaşı olan kişiler arasından seçilir. 69 Avusturya Anayasasında ombudsmanlığı düzenleyen 148g maddesinin 5. Fıkrasına göre ombudsman üyesi seçilebilmek için Ulusal Konseye seçilebilme şartları taşınmalıdır (Verilen linkteki yasa arama kısmına Seçim Ve Halkoylaması Yasası yazıp aratınız ) (İsveç Meclisi) 63 JO/Legal- basis/the- Riksdag- Act- Riksdagsordningen/ 64 JO/Legal- basis/instructions/ 65 Uluslararası kamu denetçiliği ( ombudsmanlık ) Sempozyumu Doğuş üniversitesi hukuk fakültesi 2012, İsveç parlamento ombudsmanları

16 5.2. Ombudsmanın Seçilme Usulu, Görev Süresi ve Görevine Son verilmesi Genellikle parlamento tarafından seçilen ombudsmanlar için ülkelere göre değişen belirli sayıda oy şartı aranır.ombudsmanın seçiminde belirli sayıda oy istenmesi yerinde bir uygulamadır zira bu sadeye ülkede yönetimde güçlü bir yere sahip siyasi organların ombudsman seçimlerinde tek başlarına belirleyici taraf olmamaları sağlanır Böylelikle ombudsmanın tarafsızlığına gölge düşmemiş olur ve etki altında kalmadan görevini ifa edebilir. Ombudsmanın seçiminde halk tarafından seçilen parlamento üyelerinin görevli olması da yerinde bir uygulamadır. Böylelikle halk ombudsman seçiminde kendi iradesinin yansımasını görecek ona güven duyacaktır. Ombudsman geniş bir alanda faliyet gösterse de genellikle üye sayısı azdır. Az olması kurumun etkinliğini arttırır. Ombudsmanın görev süresi ile ilgili olarak ülkeden ülkeye değişen farklı uygulamalar öngörülmüştür. Ombudsmanın görev süresi ne çok az ne de fazla olmalı makul bir düzeyde tutulmalıdır. Ombudsmanın görevini hakkaniyete uygun olarak yerine getirebilmesi azledilme korkusu içinde olmadan, güvenceye alınmış bir konumda bulunmalıdır. Bu nedenle ülkeler ombudsmanın görev süresi bitmeden azledilebilinmesi için bazı şartlar koymuş, özel usuller düzenlemiştir. Böylelikle ombudsman güvenceye alınmıştır. Ombudsmanın tekrar seçilebilmesi ile ilgili olarak bazı ülkeler tekrar seçilebilmeye izin verirken ederken bazı ülkeler birden fazla kez seçilmeye izin vermemişlerdir. Ombudsmanın birden fazla kez seçilebilmesine izin verilmemesi gerekmektedir. Bu sayede ombudsmanın tekrar seçilebilmek uğruna bazı kesimlere yaranmak için karar almasının önüne geçilmiş olunur. Avusturya Anayasası 148 g maddesine göre Ana Komisyonun üye tam sayısının en az yarısının katılımı ile belirlediği müşterek öneriye dayalı olarak Ulusal Konsey tarafından seçilir. Ulusal Konseyde en çok oyu almış üç partinin herbiri birer tane ombudsman adayı belirleyebilir. Merkezi Viyana da bulunan ombudsmanlık kurumu biri başkan olmak üzere üç üyeden oluşur. Ombudsman 148a 5. Fıkraya göre görevini bağımsız bir şekilde yürütür.oylanarak yada talimatla azledilemezler veya işten el çektirilemezler. Cumhurbaşkanı tarafından göreve getirilirler. 71 Azerbaycan da, ombudsman Azerbaycan Cumhuriyeti İnsan Hakları Müvekkili Kanununun 2. maddesine göre ; Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının sunduğu üç aday arasından Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi 83 oy çokluğu ile seçilir. Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi müvəkkilin seçilmesi ile ilgili kararı kabul etmezse, cumhurbaşkanı 15 gün içinde diğer üç kişinin adaylığını meclise sunar. Görev süresi aynı kanunun madde 4 te 7 yıl olarak belirlenmiştir ve aynı kişi iki den fazla seçilemez.yeni ombudsman seçilmedikçe eskisi görevini yapmaya devam eder. 7. Madde de ise ombudsmanın görevine son verme şekli düzenlenmiştir. Ombudsmana ait talepler iptal edildiğinde veya ombudsman yetkilerini kullanma yetisini kaybederse meclisin teşebbüsü yada cumhurbaşkanının önerisi üzerine meclisin 83 oy çokluğu ile vaktinden once görevine son verilir. Milli meclis toplantılarında ombudsmanın vefat ettiği, mahkemenin kesin hüküm verdiği veya yazılı olarak istifa ettiği ilan edilirse meclis başkanı kararname ile görevine son verir. Vaktinden önce görevine son verilen ombudsman yerine 30 gün içinde tekrar aday sunulmalıdır (Üyeler)

17 Bulgaristan Ombudsmanlık Yasası madde 8,10,11,13 ve 15 e göre ombudsman aynı ofis için en fazla iki defa beş yıllık sure için millet meclisi tarafından seçilir.ombudsman adaylarını milletvekilleri ve parti grupları yapabilir. Oylama gizli yapılır ve meclis üye tam sayısının yarısından fazlasının oyunu alan aday seçilir.eğer ilk oylamada seçim yapılamazsa oylamada en çok oyu alan ilk iki kişi tekrar oylanır. İkinci turda çoğunluğun oyunu alan aday seçilir. Ombudsman seçildikten sonar bir ay içinde ombudsmanın aday göstereceği kişiler arasından meclis tarafından ombudsman yardımcısı seçilir.ombudsmanın görev süresinin bitimine iki ay kala yeni ombudsman seçilmelidir.yeni ombudsman göreve başlaya kadar eskisi görevde kalmaya devam eder.ombudsmanın görevine aşağıdaki hallerde meclis üye sayısının beşte birinin talebi üzerine meclis tarafından son verilir.görevini altı aydan uzun süre yerine getiremeyecek olması, seçilebilirlik özelliklerini kaybetmesi ve kurumda uyuşmazlık olması, kasıtlı bir suçtan mahkumiyet alması görevini yerine getirmeme ve ülkenin kanun, anayasa veya toplumun genel kabul gördüğü etik kurallarını ihlal etme.. Danimarka Anayasası 55. maddesine göre parlamentp bir yada iki tane ombudsman seçebilir. Ombudsmanlar parlamento üyesi ararlarından seçilmez. 72 Parlamento Ombudsmanı Hakkındaki Kanun madde 1 e göre ; her parlameno seçimlerinden veya kadro boşalmasından dolayı meclis bir ombudman seçer Eğer ombudsman ölürse parlamento tarafından yeni bir ombudsman seçilinceye kadar hukuk komisyonu kimin bu görevi yapacağına karar verir.parlamento ombudsmana olan güvenini kaybederse onu azledebilir. Ombudsman 6 ay önceden bildirmek şartıyla bir ay sonunda görevine son verilmesini isteyebilir. isteyebilir. 70 yaşını doldurduğu ayın sonunda görevine son verilir. İsveç in Riksdag Yasası madde 11 e göre bir baş ombudsman olmak üzere ve dört tane ombudsman seçilir.baş ombudsman kurumun faliyetlerinin genel yönünü belirler ve idari direktörlük yapar. Seçimler gizlidir. Dört yıllık görev süresinin bitiminden sonra meclis yeni seçim yapılmasına karar verir. Parlamento ombudsmanına yardımcı olması için bir yada daha fazla yardımcı ombudsman seçebilir.ombudsman yardımcıları için görev süresi iki yıldır.ombudsman görev süresi bitmeden emekli olursa meclis dört yıl için hemen bir halef seçer. Aynı yasanın bölüm 8 ek hükümler kısmında Anayasa Komisyonunun kendi inisiyatifi yada ombudsmalardan herhangi birinin talebi üzerine parlamento ombundsmanının idaresi yada organizasyonu ile ilgili herhangi bir durumu anayasa komisyonu inceler.bölüm 9 madde 8 e göre ise ombudsmanın görev ile ilgili yargılaması Anayasa Komisyonu tarafından yapılır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde Yüksek Yönetim Denetçisi Yasası madde 4 e göre bir kişi ombudsman adayı olarak cumhurbaşkanınca atandıktan sonra konu Cumhuriyet Meclis Başkanlığına, başkanlıkta konuyu ombudsman adayının 5. Maddedeki niteliklere sahip olup olmadığını değerlendirmesi için Hukuk ve Siyasi İşler Komitesine iletir. Komitenin raporu Genel Kurulda incelendikten sonra konu Cumhuriyet Meclisinin onayına sunulur.onay için üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu gereklidir.ilk oylamada gerekli çoğunluk sağlanamazsa ikinci oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu yeterlidir.seçilen kişinin göreve başlamadan aynı maddenin son fıkrasındaki bağlılık yeminini etmesi gereklidir. Madde altıya göre ombudsmanın görev süresi altı yıldır ve aynı kişi birden fazla seçilemez. Aynı kanunun 7. maddesi ise ombudmsmanın istifası ve görevine son verme işlemi hakkındaki düzenlemeleri içerir. Bu maddeye göre ombudsmanın disiplin işlemleri ve görevine son verme işlemi yüksek mahkeme tarafından yüksek mahkeme yargıcına uygulanan prosedürler uygulanır. Ombudsmanın vakar ve onuru ile bağdaşmayan veya haysiyet ve itibarı kırıcı veya görevinin gereklerine uymayan davranışlarından dolayı yüksek mahkeme uyarabilir veya görevden çekilmeye davet edebilir. Mahkeme ombudsman hakkında kendisine gelen ihbar veya şikayetleri inceler ve disiplin soruşturmasına gerekip gerekmediğini inceler. İmzasız olan veya adres olmayan, olgu veya delillerin gösterilmediği ihbar ve şikayetler dikkate alınmaz. Yüksek mahkeme soruşturmaya karar 72 er%205.aspx

18 verirse ombudsmana isnat edilen hal veya davranışları bildirerek savunma ister bilgi ve belgeleri toplar ve isnat edilen hal ve davranışları sabit görürse bunların hal ve mahiyetine göre disiplin cezası verebilir yada ombudsmanı görevden çekilmeye davet edebilir. Görevden çekilmesine karar verilen ombudsman bir ay içinde kendi isteği ile görevden çekilmez veya emekliliğini istemezse çekilmiş sayılır. Mahkemenin bu işlemleri yargısaldır. Polonya ombudsmanının atanması ile ilgili işlemler Polonya Anayasası madde ve ombudsmanlık yasası madde 3 te düzenlenmiştir.ombudsman Sejm 74 başkanı yada 35 milletvekilinin önerisi ve senatonun onayı ile Sejm tarafından beş yıllığına seçilir. Sejm tarafından seçilen ombudsmanın seçim kararı ivedilikle Sejm başkanı tarafından senato başkanına gönderilir.karar senatonun onayına sunulur. Ombudsmanın seçilmesinden sonra bir ay içinde senatonun onaylaması gerekmektedir. Senato bir ay içinde herhangi bir işlem yapmazsa kararı onaylamış sayılır. Senatonun red kararı vermesi halinde Sejm yeni bir ombudsman seçip senatonun onayına sunar.ombudsman kanunun 4. Maddesinde belirtildiği şekilde yemin eder. Ombudsmanın beş yıllık görev süresi Sejm önünde yemin etmesiyle başlar.aynı kişi 2 dönemden fazla ombudsman olamaz görev süresinin bitiminde eğer isterse ve kanuni bir engel yoksa önceki mesleğine aynı pozisyonda devam edebilir. Ombudsmanın görevini yapmayı red etmesi yada raporla sabit olacak şekilde tıbben görevini yapamayacak olursa Sejm taradından görevine son verilir.ayrıca ombudsmanın madde 4 teki yemine aykırı davranması dolayısıyla da görevine son verilebilir.görevine son verilebilinmesi için Sejm başkanı veya 35 milletvekilinin önerisi ile meclis üye sayısının en az yarısının katılımında, 5 te 3 ünün kabulü gereklidir. (ombudsmanlık kanunu madde 5, 6 ve 7) 75 Türkiye de kamu denetçiliği kanunu madde 11 e göre baş ombudsman ve yardımcılarından birinin görev süresinin bitmesinden 90 gün önce, herhangi bir sebeple görevinin sona ermesi halinde ise sona erme tarihinden itibaren 15 gün içinde bu durumun ombudsmanlık kurumu tarafından meclis başkanlığına bildirilmesi gerekir. Başkanlık tarafından ilan edilen başvuru süresi içinde aday olmak isteyenler başkanlığa başvurur. Komisyon 76 tarafından başvuranlar arasından seçilen üç aday başvuru süresinin bitiminden itibaren on beş gün içinde genel kurula 77 sunulur Türkiye de ombudsman anayasanın 74. maddesine göre gizli oyla 4 yıl için seçilir. Ombudsman seçilebilmek için adayın meclis üye tam sayısının üçte ikisinin oyunu alması gereklidir. Eğer ilk iki oturumda da üçte iki çoğunluk sağlanamazsa üçüncü oturumda üye tam sayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oturumda salt çoğunluk sağlanamazsa bu oylamada en çok oy alan iki aday için 4. tur oylama yapılır ve bu oylamada en çok oyu alan aday seçilmiş olur.seçimler ombudsmanlık kurumunun başkanlığa başvurduğu tarihten itibaren meclisin görevde olmadığı süreler hariç 90 gün içinde sonlandırılır. Aynı kanunun madde 15 e göre baş ombudsman yada ombudsmanın seçilebilmek için gerekli nitelikleri taşımadıkları sonradan anlaşılması yada bu nitelikleri seçildikten sonra kaybetmesi halinde bu durumun komisyon tarafından tespit edilmesini takiben baş ombudsmanın görevinin sona ermesine Genel Kurul tarafından görüşmesiz olarak ombudsmanın görevine son verilmesine ise komisyon tarafından karar verilir. Ombudsmanın seçilmeye engel bir suçtan kesin hüküm giymesi yada kısıtlanması durumunda kesinleşmiş mahkeme kararının baş ombudsman için Genel Kurulun ombudsman için ise komisyonun bilgisine sunulması ile ombudsmanın sıfatı sona erer Türkiye büyük millet meclisi dilekçe komisyonu ile insan haklarını inceleme komisyonu üyelerinden oluşan karma komisyon (Tanımlar için Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu madde 3 e bakınız ) 77 Meclis Genel Kurulu

19 5.3. Ombudsmanın Faliyetleri ve Görevleri Ombudsman görevini tarafsız ve bağımsız olarak ifa eder. Adaleti savunur, hakkaniyeti sağlamaya çalışır.herhangi bir kurum yada kişi ile bağlantılı değildir, emir almaz. Zarara uğrayan insanların meşru kaygılarını gözetir. Sorunların çözümüne katkıda bulunur. İstisnai sınırlamalar dışında bütün idareyi eylem yada işlemin hangi idari otorite tarafından yapıldığına bakmaksızın,kişi yada kurumlara göre farklı davranışlar göstermeden denetler. Şikayet üzerine yada savcı gibi kendiliğinden harekete geçen ombudsman sorunları gidermek için izlenmesi gereken yollar hakkında bağımsız bir şekilde inceleme ve soruşturma yaparak çözümler üretir. Ayrıca ; Sizi dinler. Sorularınıza cevap verir Durumunuzu analiz eder. Politika ve prosedürlerin açıklamasını yapar. Bilgi verir ve önerilerde bulunur. Sorunlara çözüm bulur. Uygun yönlendirmelerde bulunur. Bürokratik sorunlara çözümler üretir. 78 Bilgi temin eder ve bilgilendirmede bulunur. Uygun bulunursa geçersiz ve gizli şikayetleri de araştırabilir. Sorunun çözümü için size yardımda bulunur. İdareye sorunların çözümünün yanında gelecekte sorun çıkma ihtimali olan işlem ve düzenlemeler hakkında önerilerde bulunur. İlke esas ve usullerde idareye tavsiyeler verir 79 Ombudsmanın temel görevi vatandaşlar ile kamu yönetimi arasındaki sorunları tarafsız bir şekilde inceleyip çözüm yolu bulmaktır.böylelikle kötü yönetime karşı vatandaşın yanında olup, hak ve özgürlükleri korur.ombudsmanın görev alanı genel olarak üç başlık altıda sıralanabilir. 80 Koruma işlevi ; Ombudsman vatandaş karşısında güçlü konumda olan idare tarafından mağdur edilen hakları çiğnenen vatandaşları korur. Araştırma, inceleme ve denetleme işlevi ; Ombudsmanın araştırma, inceleme ve denetleme işlevi temel varlık sebebidir. Mağduriyete sebep olan haksız kamu işlemini şikayet üzerine yada re sen inceleme ve ararştırmada bulunabilir. Yönetimin gelişimine katkıda bulunma işlevi ; Bu işlevi ile ombudsman ortaya çıkmış olan yanlışlığı düzelterek yada doğru eylemleri güçlendirerek yönetim daha iyi işlemesine katkıda bulunur (The Ombudsperson can assist in resolving your legal situation in many ways) Ombudsman Türkiye deki tartışmalar, Kemal Özden

20 İdarenin aşağıdaki davranışlarda bulunması durumunda ombudsmana şikayet başvurusunda bulunulabilir; Adaletsiz Mevzuatın uygulanmasında hataya düşmesi Sebepsiz gecikme Yönetim hatası Takdir hatası Nezaket eksikliği Basit yazım hataları Baskılı Dikkatsiz İhmali Yetersiz soruşturma Haksız politikalar Taraf tutma İletişim hatası Nezaketsiz Görevin aksatılması İnsafsız Mantıksız Keyfi Küstah bir şekilde Verimsiz Yasa ve yönetmeliği ihmal Yetkinin kötüye kullanılması Ayrımcılık Hata ve dikkatsizlik İhtiyari kararlarında ihtilaf içinde olması Genel davranışlarında tutarsızlık 81 Avusturya da ombudsmanlık kurumu vatandaşların şikayetlerini dinler. idari kurumların kararlarının yasalara uygun olup olmadığını kontrol eder. İdare tarafından yapılmış olası hataları denetler. Kurum idari organların vatandaşlarla olan ilişkilerinin adil olmasını sağlayarak hukuk devleti ve demokrasi adına kamusal bir denetim gerçekleştirir.idarenin sadece yasalar dahilinde işleyip işlemediğini değil aynı zamanda idarenin insanlarla olan ilişkileri gözden geçirilir. İdarenin vatandaşlara adil olmasını sağlar. Denetim faliyeti ile idarenin işleyişinde kalitenin artmasına katkıda bulunur.ayrıca yasa değişikliklerinde yapılması gereken düzenlemeler hakkında tavsiyelerde bulunur. 82 Avusturya ombudsmanının anayasada sayılan görevleri ise şu şekildedir; kendisine gelen tüm şikayetleri incelemek zorundadır. Şikayet sahibi şikayetin sonucu hakkında ve gerekiyorsa hangi işlemlerin gerçekleştirildiği hakkında bilgilendirir.milli Konseye sunulacak dilekçelerin ve kamuoyu yoklamalarının hazırlanmasından sorumludur. Ombudsman bilgi talep ettiği makamla aynı derecede resmi gizliliğe riyet etmelidir (American Bar Association,Administrative Law Section,Ombudsman Committee,4. Types of Action or inaction which Gives Rise to Complaints) 82 (Görevler)