ÇENE HAREKETLERİNİN MEKANİĞİ ÇİĞNEME YUTKUNMA KONUŞMA DR. HÜSNÜ YAVUZYILMAZ

Transkript

1 ÇENE HAREKETLERİNİN MEKANİĞİ ÇİĞNEME YUTKUNMA KONUŞMA DR. HÜSNÜ YAVUZYILMAZ

2 ÇİĞNEME KUVVETLERİNİN DAĞILIMI FİZYOLOJİK ŞARTLARDA PATOLOJİK ŞARTLARDA ANTERIOR POSTERIOR GENEL TEK TARAFLI ÇİĞNEME KUVVETLERİNİN DAĞILIMI ÇİFT TARAFLI

3 NORMAL CRANİAL POSTÜR (1.Sınıf kaldıraç) Destek, kuvvet ile direnç arasında ( Terazi, makas, kerpeten)

4 TEK TARAFLI ÇİĞNEME (2.Sınıf kaldıraç) Destek, kuvvet ve direncin dışında,direnç tarafında (el arabası,ceviz kıracağı)

5 KESİCİ DİŞLERİN FONKSİYONU (3.Sınıf kaldıraç) Destek, kuvvet ve direncin dışında ve kuvvet tarafında ( kürek,maşa )

6 Mandibula ile maksillaların ilişkisinde hem 2. ve 3.sınıf kaldıraç tipi vardır

7 Çiğneme, Yutkunma ve Konuşma Fonksiyonları Çiğneme Fonksiyonu : Besinlerin; dişler, çiğneme kasları, dil, dudaklar ve yanaklar ile alınıp dişler yardımı ile kesme, parçalama ve ezilmeleri sonucu salya ile karıştırılarak yutulabilir duruma getirilme işlemidir. Yutkunma Fonksiyonu : Yutulabilir duruma getirilen katı ve sıvı besinlerin; özafagus yolu ile mideye geçiş işlemidir. Konuşma Fonksiyonu : Larenks ten geçen basınçlı havanın ağızdaki oluşumlar tarafından (dişler, dudaklar, dil, damak, yanaklar) şekillendirilme işlemidir. Çiğneme ve yutkunma fonksiyonları, sindirimin mekanik fazını oluşturan fizyolojik olaylardır.

8 STOMATOGNATİK SİSTEM Çiğneme, yutkunma ve konuşma fonksiyonlarını gerçekleştiren yapıların bütünlüğü olup, baş ve boyun bölgesindeki; kemikler, kaslar, eklemler, bağlar, dişler, destek diş dokuları, salgı bezleri, dil, ağız ve çevre dokular (dudaklar, yanaklar) ve bunların damar ve sinirlerinden (neuromüsküler sistem) oluşan fonksiyonel bir yapıdır. EKLEMLER STOMATOGNATİK SİSTEM KAS - BAĞ DİŞ D. DOKU

9 16 nisan 2012

10 ÇİĞNEME FONKSİYONU : Oklüzal kuvvetler sonucu oluşturulan maksimum çiğneme basıncı insanda kg. arasında değişim gösterebilir. Çiğneme basıncı ortalama değerler ile; ön bölgede kesici dişler arasında 20 kg., köpek dişlerinde kg., küçük azı dişlerinde kg., büyük azı dişlerinde kg. olarak belirlenmektedir. Bruksizmli hastalarda 100kg üstü değerlere ulaşabilir.

11 Çiğneme kuvvetleri sonucu, dişlerin birbirleri ile temas süreleri çiğneme ve yutkunma fonksiyonlarında farklı değerler göstermektedir. Bu süreler; Çiğneme fonksiyonunda; sn., Yutma fonksiyonunda, sn. kadardır. Besinlerin parçalanması süresinde, mandibula ya aktarılan kas kuvvetinin tümü dişlere aktarılmaz, kuvvetin bir bölümü mandibula yı fossa mandibularis içinde tespit için kullanılır.

12 Çiğneme hızı, dakikada devir arasında değişmektedir. İlkel toplumlarda çiğneme siklusu, geniş ve eşit aralıklı dağılım gösterirken gelişkin toplumlarda kısa ve düzensiz dağılıma sahiptir. Üst 1. büyük azı dişleri; etkin çiğneme bölgesinin % 37'lik bölümünü kapsar. Bu dişi sırası ile diğer büyük azılar ve küçük azı dişleri takip eder.

13 Çiğneme Fonksiyonu 1. Çiğneme fonksiyonu Fizyolojik istirahat pozisyonunda başlar, 2. Besin alınmadan önce İnhibisyon Refleksi ile ağız açılır (Önce M.Mylohyoideus sonra M.Digastricus ve M.Pterygoideus Lateralisler), 3. Açma hareketini takiben etkin çiğneme kaslarındaki (M.Masseter, M.Temporalis, M.Pterygoideus internus) İşlevsel Kontraksiyon Refleksi devreye girer ve mandibula kapanır.

14 4.İnhibisyon ve işlevsel kontraksiyon refleksleri yutkunma fonksiyonu sonuna kadar devam eder. Parotis, submandibular ve sublingual bezler tükürük salınımını sağlarlar. 5.Besinler alındıktan hemen sonra, M.Orbicularis Oris ağız boşluğunun ön duvarını sınırlayarak kapatır. 6.Periodontal membran ve çevre dokulardaki reseptörler gıdanın sertliği ve tadı ile ilgili verileri değerlendirerek çiğneme fonksiyonunun devamı yada sonlandırılması konusunda nöromüsküler sistemin devreye girmesini sağlarlar.

15 ÇİĞNEME MANDİBULANIN SINIR HAREKETLERİ İÇİNDE 5 FAZDA OLUŞUR; 1-AÇMA FAZI, 2-LATERAL HAREKET FAZI, 3-KAPANMA-SIKIŞTIRMA FAZI, 4-EZİLME-ÖĞÜTME FAZI, 5-MAKASLAMA HAREKETİ VE SENTRİKTE SONLANMA FAZI Hız: 7.5 cm/sn 1 mm. 5mm cm. Frontal Sagittal

16 - Çiğnemeye uygun olan gıdaların kesilme,koparılma ve parçalanma işlemleri mandibulanın açma, kapanma, protrusive ve lateral protrusive hareketleri ile gerçekleştirilir. - Ön dişlerin öncül fonksiyonlarının ardından dil üzerinde toplanan gıdalar; içten dil, yanlardan yanaklar ve önden dudaklar yardımı ile sürekli olarak yan ve arka gurup dişler üzerine taşınırlar. - Alt ve üst ön kesici dişlerde; kanin ve molar dişlere oranla basınç algılama yeteneği fazla, çiğneme basıncına direnç daha azdır.

17 Çiğneme fonksiyonundan önce; alınan gıdaların kesilme, koparılma ve parçalanma işlemleri, mandibula nın açma ve kapanma hareketlerinin yanı sıra, protrusive ve lateral protrusive hareketleri ile kesici dişler tarafından gerçekleştirilmektedir, Ön dişlerin bu fonksiyonlarının ardından, dil üzerinde toplanan gıdalar daha küçük parçalara ayrılmak üzere yan ve arka grup dişler üzerine taşınırlar.

18 Besinlerin alınması sırasında ağız açılır, çiğneme fonksiyonu fizyolojik istirahat pozisyonunda başlar. Lokmanın bulunduğu tarafta oklüzal kontakt, karşı tarafta ise oklüzal denge durumu oluşur. (Ağızın kapanmasında; M.Masseter, M.Temporalis, M:pterygoideus internus etkendir, Ağzın açılmasında; M.Digastricus M.Mylohyoideus ve M.Geniohyoideus etkendir. Mandibulanın geri hareketinde; M.Temporalis in arka bölümündeki lifler etkendir.)

19 Besinlerin kesilme işleminde; kesici dişler besinleri deldiğinde, çeneler arasında protrusive oklüzal ilişki meydana gelir, fonksiyonu takiben, arka grup dişlerin bukkal tüberkülleri arka bölümde oklüzal dengeyi sağlarlar. Öncül protrusive ilişki sonrası çene retrusive hareket ile sentrik oklüzyon pozisyonuna gelir. Bu durumda, alt kesici dişlerin kesici kenarları üst kesici dişlerin 1/3 palatinoinsizal yüzeyleri ile temas halindedir. Bu temas, protrusive oklüzal temastan sentrik oklüzal ilişkiye kadar devam eder. (Besinlerin kesiciler ile kesilme işlevinde; M.Masseter, M.Temporalis ve M.Pterygoideus internus(medialis), kaninler ile parçalanma işlevinde ise M.Temporalis ler etkendir.)

20 Çiğneme ve yutkunma fonksiyonları süresince dişler temas etmektedir (Tüberkül Teması Pozisyonu - Intercuspal Position). Çiğneme ve yutkunma fonksiyonları süresince oluşan diş temaslarının hemen tümü, Fonksiyonel oklüzyon (Alışkanlık Oklüzyonu - Habitüel Oklüzyon) ile gerçekleşmektedir. Sentrik oklüzyon; çiğneme fonksiyonunda çok kısa bir sürede, yutkunma fonksiyonunda ise ara sıra oluşmaktadır.

21 Çiğneme fonksiyonu için gerekli mandibular hareketler çoğunlukla vertikal yöndedir. Besinler küçüldükçe sentrik ve lateral mandibula hareketlerinde diş temasları artar. Çiğneme fonksiyonu; diş eksiklikleri, tüberkül çatışmaları, tam olmayan diş sürmeleri ve maloklüzyon durumlarında etkinliğini kaybeder. Fonksiyonel temas yüzeyinin etkinliği çiğnemeyi kolaylaştırır.

22 Çiğneme fonksiyonu; 1- Ağzın açılması, 2- Besinler ile dişlerin teması, 3- Besinlerin kesilme, parçalanma ve ezilmesi, 4- Dişlerin teması, 5- Besinlerin kaydırılması, 6- Sentrik ya da fonksiyonel oklüzyon da (sentrik dışı lateral ya da protrusive) sonlanma olarak, altı etapta gerçekleşir.

23 Çiğneme fonksiyonu başladığında baş, ortalama 30 derece aşağı yönelir (Alert Chewing Positionu - Uyanık Çiğneme Pozisyonu) En yüksek çiğneme basıncı, 2. küçük azı dişleri ile 1. büyük azı dişleri arasında oluşmaktadır. Çiğneme fonksiyonunun başlangıcında genellikle, sağ diş arkı kullanılmaktadır.

24 (interoklüzal boyut) ön bölgede, arka bölgeye oranla daha fazla olduğundan besinlerin kesilmesi için ön bölgede dişler arasında yeterli açıklık ve etkinlik yönlendiğinde, dişler arası tüberkül temasları meydana Dişlerin karşılıklı kapanma yüzleri arasındaki boyut sağlanabilmektedir. Açma hareketinde öne ve laterale yönlenen mandibula, kapanma hareketinde mediale gelir.

25 Küçükazı dişleri bölgesinde interoklüzal boşluğun boyutu ön bölgeye oranla daha kısıtlıdır, bu nedenle besinlerin dişler ile ilişkisi daha kısa sürede oluşur. Bu yapı kesilen gıdaların parçalanması ve öncül öğütülmesi interoklüzal boyutta, gıdalar ancak öğütülebilir duruma Öğütülen gıdaların vestibüle taşınması ve buradan işlemlerini kolaylaştırır. Büyük azı dişleri bölgesinde; gittikçe azalan gelirler. boşaltılmasında M.Buccinatorius ve dil etkendir.

26 ÇAPRAZ KAPANIŞ DURUMLARINDA ÇİĞNEME SİKLUSU TERS YÖNDE OLUŞUR NORMAL TERS TERS

27 YUTKUNMA: Besinlerin, çiğneme fonksiyonu sonucu yutulabilir duruma gelmesinden sonra, alt ve üst; dudakların ve dişlerin teması ile mandibula nın sabitleştirerek, lokmanın özofagus yolu ile mideye ulaşması olarak tanımlanır. Kompleks bir fonksiyon olan yutkunma; istemli, istemsiz yada refleks aktivitelerinin birleşimi ile gerçekleşir.

28 Yutkunmanın erken döneminde dişler tarafından koparılan, kesilen, parçalanan ve öğütülen besinler; dil, yanaklar ve dudaklar yardımı ile dil sırtında toplanarak sert damağa doğru itilirler. Bu hareket yutma refleksini başlatır. HAVA YOLU HAVA VE BESİN YOLU BESİN YOLU

29 YUTKUNMA İŞLEVİ Rugae Palatinalar üzerinde bulunan dil ucu M.Genioglossus yardımı ile damak üzeriden geriye doğru hareketle besinleri farenkse doğru iter. M.Styloglossus ve M.Palatoglossus dili yukarı kaldırır M.Tensor Veli Palatini ve M.Stylopharyngeus yumuşak damağı passavant kabartısına doğru gerer (Passavant kabartısı: Yutma esnasında farinks arka duvarında ortaya çıkan çıkıntı). M.Geniohyoideus;Hyoid i öne çekerek farenksi açar. M.Thyrohyoideus Larenks i yukarı kaldırır. M.Styloglossus ve M.Palatoglossus epiglot u aşağı yönlendirir.

30 M.Palatophayngeus farenks arka duvarını hareketlendirir (yutma için sıyırma dalgası) M.Constructor pharyngeus superior orofarenksi kapatır M.Aryeepiglottis lareks i kapatır M.İnfrahyoideus; hyoid i geri çeker M.Costructor pharyngeus; superiormedius-inferior ve M.cricopharyngeus yukarıdan aşağıya doğru dalgalanma hareketi ile lokmayı aşağı iterler.

31 Farenks kasları fonksiyona girerek besinleri özofagusa doğru yönlendirirken yumuşak damak yükselerek burun boşluğunu, larenksin üzerinde bulunan epiglot ise trakeayı kapatarak bu boşluklara gıda kaçışını engellerler. Sonuçta, ösofagusta kalması sağlanan lokma peristaltik hareketler ile 5-8 sn. süre içinde midenin kardiak sfinkterine ulaşır.

32

33 Mandibulanın yutkunma fonksiyonun başlangıcında sabitlenmesi, ağızın kapanması ve dişlerin teması önemlidir. (Myosentrik oklüzyon yutkunma için ideal diş temaslarını sağlar) Ağız açık durumda yutkunma gerçekleştirilemez. Yutkunma fonksiyonu; henüz dişleri sürmemiş bebeklerde, dilin ön dişler bölgesinde kretler arasına sıkıştırılması ile, dişlere sahip normal erişkinlerde ise; alt çene terminal menteşe pozisyonunda iken karşılıklı dişlerin teması ile (sentrik ilişki oklüzyonu) sağlanır.

34 Yutkunma süresindeki diş temasları ortalama sn. kadardır. Yutkunma fonksiyonunda dişlere uygulanan kuvvet yaklaşık 30 kg. kadardır. Günde ortalama defa tekrarlanan yutkunma uyku süresinde; 50, yemeklerde , yemek arası dönemlerde defa oluşabilmektedir.

35 KONUŞMA: Akciğerlere alınan havanın belirli bir basınç ile larenksteki ses tellerinden geçmesi ile burun boşluğu ve ağızdaki oluşumlar tarafından şekillendirilmesi sonucu oluşan anlamlı sesler olarak tanımlanır. Konuşma kazanılmış bir refleks mekanizması olarak kabul edilmektedir. Sesin şekillendirilmesinde etken ağız oluşumları; sert ve yumuşak damak, dil, dişler, dudaklar ve yanaklardır. Yumuşak damak Burun boş Ağız boş farenks dil trakea Ses telleri akciğer

36 Özellikle alt ve üst ön grup dişlerin bireysel ya da grup halinde kayıpları konuşmada etken önemli bir defekt oluşturmaktadır. Diş arklarındaki düzensizlikler de konuşmaya etkendir. Normalden dar ya da geniş arklarda dilin ve dudakların dişler ile uyumlu teması ortadan kalktığında konuşmada aksamalar ortaya çıkar. Konuşma fonksiyonu süresince dişler temas etmezler.

37 Sesi oluşturan organlar: Sesi çıkartmak için gerekli havayı sağlayan organlar; diyafram, akciğerler ve nefes borusu, Sesi çıkaran organ; larenks,

38 Sesleri büyüten ve zenginleştiren organlar; Ağız-burun boşlukları, sinüsler, farenks dil, dişler, yumuşak damak, yanaklar. Konuşma ile ilgili kaslar; Oro-farenjiyal kaslar, Organizasyonu sağlayan organlar; Beyin ve sinirler.

39 Sert damak Yumuşak damak DUDAKLAR DİL ÖN ORTA ARKA

40 1- Exolabial, 2- Endolabial, 3- Dental, 4- Alveolar, 5- Postalveolar, 6- Prepalatal, 7- Palatal, 8- Velar, 9- Uvular, 10- Phryngeal, 11- Glottal, 12- Epiglottal, 13- Radikal, 14- Posteriodorsal, 15- Anteriodorsal, 16- Laminal, 17- Apikal, 18- Sublaminal.

41 Konuşma seslerinin sınıflandırılması: Sesli (vokal, ünlü): Kalın sesli sesler: A, I, O, U İnce sesli sesler: E, İ, Ö, Ü Sessiz (konsanant, ünsüz): Dil-diş sesleri (Linguo-Dental); S, Z, T, D, N, R, L Dil-damak sesleri (Lingo-Palatal) ; Ön damak sesleri; Ş, J Arka damak sesleri; K, G Diş-Dudak sesleri (Labio-Dental); F, V Çift dudak sesleri (Dilabial); P, B, M

42 1. DUDAK SESLERİ: M, B, P sesleri tam dudak sesleridir. M sesi ağız ve burun ortak sesidir. 1. DUDAK-DİŞ SESLERİ: V ve F sesleridir. Alt dudağın alt dudağın üst dişlerin kesici yüzüne temasında oluşurlar. 1. DİL-DİŞ SESLERİ: T,S ve H sesleridir. Dil ucunun alt ve üst ön gurup dişlerin lingual yüzlerine temasında oluşurlar.

43 4. DİL-DAMAK ÖN BÖLGESİ SESLERİ: D,T, N, L sesleridir. Dil ucunun damak ön bölgesi ile üst ön grup dişlerin palatinal ve insizal yüzlerine temasında oluşurlar. 5. DİL-DAMAK ARKA BÖLGESİ SESLERİ: G, K, Ş, J, N sesleridir. Dilin yan ve arka bölgesinin damağın arkasına temasında oluşurlar.

44 SES DÖRTGENİ Konuşma fonksiyonunda dil hareketleri tarafından şekillendirilen dörtgen SES DÖRTGENİ

45 KONUŞMAYA ETKEN ANATOMİK FAKTÖRLER Ön diş kayıpları, Ön dişlerde konum bozuklukları, Diş-dudak ilişkilerinde uyumsuzluk, Dudakların protrusionu ve vertikal yüksekliği, Ağız boşluğu burun boşluğunda organ ve dokulardaki anatomik bozukluklar(dil-diş arkları,damak vb), Hatalı protetik yapımlar.

46 Çiğneme, Yutkunma,Konuşma DR. H. YAVUZYILMAZ

47

48