Tasarımda Temel Etkile im: Temel Tasarım E itiminde Bütünle ik Ortak Zemin

Transkript

1 Gazi Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü, Eti Mahallesi, Yükseli Sokak, No: 5, Maltepe/ANKARA Tasarımda Temel Etkile im: Temel Tasarım E itiminde Bütünle ik Ortak Zemin Ö r. Gör. Dr. Dilek Akbulut Anahtar Kelimeler Özet Tasarım e itiminde zorunlu temel ders olan "temel tasarım", di er derslerini etrafında toplayarak programın belkemi ini olu turan stüdyo derslerinin ilki olarak belirir. Farklı bir uzmanlık alanı olan temel tasarım dersi, ö rencilere ö renim gördükleri tasarım alanında gerekli becerileri geli tirmeyi ve bilgi temin etmeyi amaçlar. Dersin ortak zemini, e itimin farklı bölümlerde birbirine paralel bir ekilde yürütülmesine olanak sa lar. Ancak ders programı, farklı tasarım disiplinlerinin gereksinimlerine göre de farklıla mak durumundadır. Bu çalı ma, Gazi Üniversitesi'nde farklı iki disiplinde e itim alan fen bilimleri kökenli endüstri ürünleri tasarımı ö rencileri ve sanat kökenli görsel ileti im tasarımı ö rencileri için temel tasarım programı olu turma giri imini ele almaktadır. Temel Tasarım Ortak Zemin Bütünle ik Proje Görsel leti im Tasarımı Endüstri Ürünleri Tasarımı BASIC INTERACTION IN DESIGN: THE COMMON INTEGRATED GROUND IN BASIC DESIGN EDUCATION Abstract In design education, the mandatory foundation course, namely basic design, appears as the backbone of the curriculum on which the rest of the design courses are structured. As a distinct field of specialization, basic design aims to provide the students with the required skills and knowledge for each field of design. The common ground of the course allows particular subjects to be taught in parallel in all departments. However the program needs to be diversified to fulfill the needs of distinct design disciplines. The paper aims to introduce an attempt to outline a program of basic design for two freshman student groups of Gazi University; the science-based industrial design students and the art-based visual communication design students. Keywords Basic Design Common Ground Integrated Project Visual Communication Design Industrial Design 23

2 1. Giri E itim prati inin amacı, belirli konular hakkında bilgi temin etmek, beceri ve duyarlılık geli tirmektir. Tasarım e itimi de programın belkemi ini olu turan stüdyo dersleri etrafında yapılanmı ve tasarım bilgisi, sanatsal beceriler ve teknik altyapıyı geli tirecek derslerden olu maktadır (Demirba, Demirkan, 2003: 437). Tasarım stüdyosu dersleri arasında temel tasarım, ö rencilerin tasarım mefhumu ile ilk kar ıla tı ı ders olması sebebiyle önem ta ımaktadır. Bu dersin programı, görsel düzenleme ilkelerinin yanısıra tasarım prati ine özgü malzeme ve teknikleri içerir. Aynı zamanda yaratıcılı ı te vik eden ders, ö rencide görsel duyarlılı ı güçlendirerek görsel tasarım hakkında bir farkındalık uyandırmayı hedefler. Mimarlıktan grafik tasarıma, tasarım e itimi veren tüm programlarda stüdyo derslerinin temelini olu turan bu dersin programı kabaca tasarım ögeleri, görsel algı ve düzenleme ilkeleri, tasarım ilkeleri ve üç boyutlu kavramları içermektedir. Belirlenen bu çerçeve, farklı tasarım disiplinlerinin gerekliliklerine göre adapte edilmektedir. Çerçeve, üç a amada ele alınmaktadır; birinci a amada temel beceriler kazandırılmaya çalı ılırken ikinci a ama profesyonel tutumu geli tirir. En önemli ve zor olan üçüncü a amada ise ö rencinin kendi de er yargılarını, sınıftaki tartı malar, kritikler, sunumlar ve jüri de erlendirmeleri aracılı ıyla olu turması hedeflenir (Denel, 1998: 52). Bu a amalar, dersin teorik, pratik ve pedagojik yön ve amaçları olarak de erlendirilebilir. Pratik, teorik ve pedagojik hedefler, sözkonusu evrensel temel dersin çerçevesini belirlemekle birlikte, uygulandıkları tasarım disiplinine göre de i iklikler de göstermektedir. Kendini takip eden stüdyo dersleri ve dolayısıyla profesyonel pratik için temel olu turması sebebiyle ö rencilere e itim gördükleri disipline yönelik bilgi sunumu ve beceri edindirme de hedeflenmektedir. Örne in, grafik tasarım ö rencisi daha çok iki boyutlu teknikler ve görsel ifade biçimleri ile donanırken mimarlık ö rencisi için üç boyutlu kavramlar daha fazla önem arz etmektedir. Öte yandan e itim prati inde temel tasarım, ayrı bir uzmanlık dalı olarak belirmektedir. Dolayısıyla dersin yo un içeri i ve farklı tasarım disiplinlerinin de i en e itsel ihtiyaçları, tasarım e itimcilerinin dersin alt dallarına odaklanmasını zorunlu kılmı tır. Ancak ortak temel zemin, belirli e itim hedeflerinin paralel yürütülmesine de olanak tanımaktadır. Bu çalı manın amacı, temel tasarım dersi programının nasıl ve hangi konularda endüstri ürünleri tasarımı ve görsel ileti im tasarımı 24

3 bölümlerinde etkile ti ini irdelemektir. Çalı ma, Gazi Üniversitesi'nde sözkonusu iki program için yürütülen temel tasarım derslerindeki uygulamalar dâhilinde bu iki disiplin için olu turulan temel programdaki bütünle ik projeler üzerinden sunulmaktadır. 2. Temel Tasarım E itimi Temel tasarım, sanat ve tasarım alanında e itim veren hemen tüm kurumlarda temel ders olarak bilinir. Bu kurumların ilk senelerinde uzmanlık alanına bakılmaksızın programda görsel dilin grameri ile ilgilenen ve genellikle adı "temel tasarım" olan bir ders mutlaka vardır. Bu görsel dil, tasarımda yaratının temelidir ve tasarımcı görsel düzenleme becerilerini geli tirmek için bu dilin ilkeleri, kuralları ve kavramları ile donanmak durumundadır (Wong, 1993: 41). Ders, esas olarak görsel karma ıklı ın farkına varmayı (Zelanski, Fischer, 1996: 2), görsel duyarlılı ı artırarak farkındalık yaratmayı (Akbulut, 2010: 5332), temel becerileri geli tirmeyi ve temel tasarım bilgisi sunmayı hedefler. Genel olarak ders programını olu turan ba lıklar; 1. Tasarım ögeleri: nokta, çizgi, yön, boyut, ekil, de er, doku, renk 2. Görsel algı: organizasyon ilkeleri, yakınlık, benzerlik, iyi ekil özellikleri, ekil-zemin ili kisi 3. Tasarım ilkeleri: tekrar, uyum, zıtlık, kavram, denge, birlik, egemenlik 4. Mekan, biçim, geometri: iki ve üç boyutlu kavramlar (Gürer, 1998: 33). olarak özetlenebilir. Tanımlı bu çerçevenin yanısıra dersin gizli programı da ö rencilere tasarım prati i için gerekli esas tavır ve becerileri kazandırmayı amaçlar. Temel tasarım dersi, teorik, pratik ve pedagojik üç temel üzerinde durmaktadır. Tüm tasarım alanları için geçerli olan ve temel öge ve elemanları içeren müfredat çerçevesi, teorik temeli olu turmaktadır. Alan bilgisi ile de desteklenen bu teorik temel, dersin çekirde ini olu turur. Pratik temel, bu teorik bilginin ele alını biçimidir. Eyleme dayalı ö retim yapılan bu derste pratik, dü üncenin eyleme geçi halidir. E itim alınan 25

4 alana has malzeme bilgisi, teknik ve el becerilerinin geli tirilmesi, pratik temelin ana hedefleridir. Bu pratik temel, aynı zamanda mesle in zanaat kökeniyle de kurulan ba dır. Yaparak ö renme yoluyla bilgi, eyleme aktarılır. Pedagojik temel, öncelikle yaratıcılı ı ve soyut dü ünme yetisini geli tirmeyi hedefler. Ö rencinin profesyonel davranı modellerini ve kendi de er yargılarını olu turmasına, zihinsel engelleri kaldırmasına, tasarım kavramları geli tirmesine yardım eder. 3. Bütünle ik Programın Kökenleri 20. yüzyılın ba langıcına kadar bilgi ve deneyimin ustadan çıra a aktarımına dayanan Beaux-Arts sistemi, sanat ve tasarım okullarını ço unda uygulanan ortak pratikti (Arkun Kocadere, Özgen, 2012: 116). Profesyonel tasarım e itiminde temel dersin gereklili i, ilk olarak 1919'da kurulan Bauhaus'da ortaya konuldu. Gelene in yıkımından ziyade devamını hedefleyen bu okulda ö rencilere sa lam bir temel edindirmeyi hedefleyen ba langıç dersi, sonraki yıllarda atölye e itimi ile devam ettiriliyordu (Westphal, 1991: 40). "Vorkurs" olarak isimlendirilen bu ders, Kandinsky, Moholy-Nagy, Albers, Klee ve Itten gibi nonfigüratif ve soyut sanatçılar ve ö retmenlerin teorileri ve ö retileri ile beslendi. E itmenlerin "usta" olarak tanımlandı ı Bauhaus pedagojisinin belkemi ini de, bu dersin ilk ustası Johannes Itten olu turmu tur. Itten, ders dâhilinde temel üç eylem belirlemi tir; ö rencinin sanatsal yetene ini ve yaratıcı güçlerini serbest bırakmak, ö rencinin kariyer seçimini kolayla tırmak ve yaratıcı kompozisyon ilkeleri, biçim ve renk kurallarını sunmak (Wick, 2000: 101). Okulun kurucusu Gropius'un temsili ve soyut tasarımları düzenleyen içsel yasalar hakkındaki kanısı, yeni ö renciler için teknik ve malzemede birle tirici ilke i levini görüyordu. Esasen Gropius, ö rencinin yaratıcı güçlerini geli tirmesi ve malzemenin fiziksel do asına ve tasarımın temel yasalarına hâkim olması için pratik ve biçimsel konuların yanyana ö retildi i ikili bir yakla ım tanımlamı tı (Lloyd Jones, 1969: 157). Bauhaus deneyimi, dönü türülecek "malzeme", "biçimlendirme" süreci ve biçimlendirmeyle malzemeyi anlamlı bir varlı a dönü türecek "tasarım" prati i olmak üzere üç dayanak üzerinde ayakta durur (Bredendieck, 1962: 16). Temel olması sebebiyle Vorkurs, yaratıdan çok bu elemanlara ısınma ve onları "ke fetme" (Lloyd Jones, 1969: 157), 26

5 tasarımdan çok malzeme ve biçimlendirmeye odaklanma i levini görür. "Tasarım" bile eni, ilk yılı takip eden ve ö rencilerin kendi uzmanlık atölyelerine yo unla tıkları ikinci yıldan itibaren daha çok vurgulanır. Sanat ve endüstrinin do ru bütünle mesini hedefleyen Bauhaus'un amacı Gropius tarafından "zanaate katkı sa lamak amacıyla mü terek yükselme" olarak tanımlanmı tı (Droste, 1990: 22). Temel ders olan Vorkurs da bu hedefin gereksinimlerini kar ılamak için biçimi yüzeysel, yapısal ve i levsel niteliklerine bakmaksızın, bizatihi sistematik olarak çözümleyen bütünle ik bir program olarak tasarlanmı tı (Steino, 2006: 564). Vorkurs pedagojisi, Bauhaus'un 1933'de kapanmasından sonra da etkisini devam ettirmi tir. Itten'dan sonra Vorkurs'da görev alan Moholy Nagy, 1938'de ikago'da Institute of Design'da kurucu olarak görev alarak ABD'deki öncülerden olmu tur. Burada olu turdu u program, zorunlu bir Vorkurs ve ah ap, metal cam gibi uzmanla mı atölye e itiminden çok profesyonel prati e yönelik endüstri ürünleri tasarımı, grafik tasarım gibi üç yıllık uzmanlık alanı e itiminden olu maktaydı (Findelli, Benton, 1991: 98). 1950'lerin ortalarına kadar Almanya'da Werkkunstschule olarak tanımlanan okullar, Bauhaus pedagojisinin hâkim oldu u bir hazırlık sınıfı veya ba langıç yılı ile Bauhaus ö retimini sistemle tirerek e itim vermeye devam ettiler (Satir, 2006: 22). Ulm Hochschule für Gestaltung (UHG) da 1955'de benzer bir yakla ımla kuruldu. Bauhaus'da oldu u gibi ö renciler ortak ve zorunlu ilk sene sonunda be uzmanlık alanından birinde e itimlerine devam ediyorlardı. Bauhaus gibi etkili bir Alman okulu olan UHG, sanat ve teknolojiye kendine özgü bir yakla ım sergiliyordu. Öncelikle UHG, tasarımcının koordinasyon i levini üstlendi i bir sava sonrası endüstrisine do mu tu. Tasarımcıdan, maksimum verimlilik sa lamak için uzmanlarla i birli i yaparak üretimin en çe itli ihtiyaçlarını ve kullanımı, malzeme verimlili ini ve kullanıcının kültürel tatminini koordine etmesi bekleniyordu. Oysa Bauhaus, Gropius'un kendi deyi iyle sanatçılarla i birli i yaparak tasarımda ortak bir payda bulmaya ve bir "tasarım bilimi" geli tirmeye çalı ıyordu (Westphal, 1991: 39). Bu sebeple UHG'de tasarım e itimi, Bauhaus'un "yaparak ö renme" düsturunun yeni bilimsel ara tırma yöntemleri ve sava sonrası endüstri ili kilerini göz ardı etti i varsayılarak artık sanat tabanlı bir pratik olarak ayrıntılandırılmamaya ba landı (Betts, 1998: 75). Sonuç olarak, 27

6 müfredat daha çok bilim dersleriyle desteklendi. Benzer bir ekilde, ortak temel tasarım programı da sistematik bir yakla ım ile yeniden kurgulandı. Ders içeri i, görsel deneyler (simetri ve topoloji algı ve ö retilerine dayanan iki ve üç boyutlu çalı malar), atölyeler (ah ap, metal, plastik, foto raf v.b.), sunum (desen, yazı, dil, serbest el v.b.) ve yöntembilim (mantı a giri, matematik, kombinatorik ve topoloji) gibi konulardan olu maktaydı. Nitekim okulun farklı yakla ımında yöntembilim ve i levsellik önemli birer öge olarak kar ımıza çıkar. Bunun yanında teori ve pratik, %50 gibi bir oranda müfredatta dengelenmi tir (Jacob, 1988: 228). 4. Görsel leti im Tasarımı Ve Endüstri Ürünleri Tasarımı E itiminde Bütünle ik Temel Tasarım Programı Endüstri devriminin yol açtı ı en büyük tartı malardan birisi, belki de sanat ve tasarım kavramları arasındaki ayrı madır. 19. yüzyılda tümüyle de i en üretim anlayı ı, teknolojik ve sosyal de i imleri beraberinde getirmekle birlikte, dekoratif sanatlar devrimini de ortaya çıkarmı tır (Weill, 2007: 12). Teknik geli melerle artan üretim ve dü en üretim maliyetleri, niteliksiz ürünlerin ortaya çıkmasına yol açmı (Weill, 2007: 13), bu da yeni bir estetik anlayı ına gereksinimi ortaya koymu tur. Makinayı dı layan zanaat dü üncesine kar ılık sanat ve ticaretin birbirine kar ıt de il, temelde birbirini tamamlayıcı ögeler olması (Weill, 2007: 32) dü üncesi, bugünkü tasarım anlayı ının temelini olu turmu tur. Güzel sanatlar gibi tasarım da bir mesajı belirli bir kitleye aktarmayı amaçlayan yaratıcı bir süreçtir. Bu yaratıcı süreç dâhilinde temel hedef, mesaj olu turma ve bu mesajı do ru bir görsel organizasyon aracılı ıyla iletmektir. Resim, heykel gibi güzel sanat dallarının yanında i levsel ve ticari amaçlara hizmet eden tasarım dalları da çizgi, ekil, biçim, renk, doku gibi temel elemanları, temel prensipler dâhilinde kullanır. Ancak her ikisinde de süreci, farklı üretim ve tüketim unsurları yönlendirir (Zelanski, Fisher, 1996: 14-15). Her eyden önce tasarımcı, belirli bir mesajı hedef kitlesine aktarırken belirli maddi, fiziksel ve psikolojik sınırlamalarla kar ı kar ıyadır (Becer, 2006: 34). Uygulamalı tasarım alanı, endüstri ürünleri tasarımı, çevre tasarımı ve grafik tasarımı içerir. Bu üç alan, ya anan çevrenin in asına katkıda bulunur. Endüstri ürünleri tasarımı, nesnelerin kullanım ve üretimini 28

7 basitle tirmekle beraber güvenlik ve verimini de artırmaya çaba sarfeder. Grafik tasarım ve geni anlamıyla görsel ileti im tasarımı da ileti im ve estetik de erleri azamiye çıkarmaya gayret eder (Arntson: 1988, 3-4). Görsel ileti im tasarımı, fikir ve bilgiyi okunur veya görülür ekilde iletme prati idir. Vizyona dayanır ve grafik tasarım ve elektronik medya gibi iki boyutlu görüntü üreten araçlarla i ler. "Grafik" kelimesi, genel olarak temsiller, resimler ve yazı yerine kullanılır. Tüm sanatsal, teknik ve endüstriyel resim, yazı ve çizimleri, ço altma tekniklerini, baskı için boyama ve çizim teknikleriyle yapılan resimleri kapsayabilmektedir. Temel olarak güzel sanatların uygulamalı sanatlar ve yeni teknolojilerle bulu tu u bir zeminde görsel ö elerden bir ileti im dili yaratır (Aslan Odaba ı, 2006: 17). Öte yandan endüstri ürünleri tasarımı, kullanıcı ihtiyaçlarını kar ılayacak seri üretilmi nesnelerin yaratımı ile ilgilenir. Industrial Designers Society of America (IDSA), endüstri ürünleri tasarımını "kullanıcı ve üreticinin ortak menfaatine hizmet eden ürün ve sistemlerin i lev, de er ve görünü lerini optimize eden kavram ve özelliklerin yaratım ve geli tirme profesyonel hizmeti" olarak tanımlar (Ulrich, Eppinger, 1995: 155). Temel olarak görsel ileti im tasarımı iki boyutlu, endüstri ürünleri tasarımı üç boyutlu üretimle ilgilenir. Ancak bu iki alan, üretim kavramı etrafında birbirine yakınla ır. Görsel ileti im, ço u zaman bir sanat dalı olarak anılmakla beraber bilgi iletimi gibi i levsel bir ihtiyaca hizmet eder. Ötesinde, grafik yaratının "üretilebilirli i", endüstri ürünleri tasarımının ayrılmaz karakteristi i olan seri üretime de uymaktadır. Sözkonusu iki disiplin, aynı zamanda ambalaj ve bilgilendirme tasarımı gibi alanlarda bulu maktadır. Zanaatin güzel sanatlar ve mimarlık e itiminin tabanını olu turdu u, endüstrinin yeni yeni oturmaya ba ladı ı 1. Dünya Sava ı sonrası dönemde kurulan Bauhaus, sanat ve zanaati teknolojiyle bütünle tirme misyonunu da yüklenmi tir. Okul, öncelikle bir sanat akademisi ve zanaat okulu birle iminden do mu tur ve gerek e itmenlerine gerek mezunlarına tasarımcıdan ziyade "usta" ünvanı vermi tir. E itimde uzmanla ma, birinci yılın sonunda devam edilen atölyelerle sa lanmı tır. Bugünün endüstrisine eleman yeti tiren tasarım e itiminde ise uzmanla manın çok daha erken seviyelerde ba laması, bir 29

8 zorunluluk halini almı tır. Elbette ortak hedeflere odaklı temel tasarım e itiminde de her tasarım alanı için özellikle pratik temelde farklıla malar olmaktadır. Ancak bütüncül tasarım anlayı ı ve alanlar arası geçi ler, teorik, pratik ve pedagojik anlamda birden fazla hedefe odaklı bütünle ik projelerle sa lanabilmektedir Çalı ma Her ne kadar tüm tasarım ve sanat programlarında yer alsa da temel tasarım dersi, farklı bölümlerde farklı beklentilere yanıt verebilmektedir. Ülkemizde orta ö retim seviyesindeki kısıtlı sanat e itimi ve sözkonusu bölümlere kabulde uygulanan farklı de erlendirme usulleri, dersin farklı bölümlerde farklı ihtiyaçları ve beklentileri kar ılar ekilde programlanmasını zaruri kılmaktadır. Orta ö retimde görsel, sözel ve sayısal e itim almı farklı ö renci gruplarının farklı becerilerini geli tirerek ortak bir seviyeye getirmesi ve mesleki duyarlılık kazandırması, dersin ana hedefidir. Çalı ma, Gazi Üniversitesi bünyesinde Görsel leti im Tasarımı ve Endüstri Ürünleri Tasarımı bölümlerinde sürdürülen temel tasarım dersleri arasında bu tür bütünle ik projeler vasıtasıyla paralellik kurma giri imini sunmaktadır. Bauhaus ve UHG da sürdürülen bütüncül program deneyiminin aksine sözkonusu iki bölümde alan gerekliliklerine ve ö renci profillerine göre hazırlanmı farklı temel tasarım programları, iki alan arasında geçi sa layan bütünle ik projelerle birlikte yürütülmektedir. Sunulan örnekler, ve dönemleri arasında ders kapsamında olu turulmu bütünle ik çalı malardan seçilmi tir Ö renci Profili Orta ö retim kökeni itibariyle çalı mada örnek olu turan iki ö renci grubu birbirinden farklıla maktadır. Bu farklıla ma, sözkonusu bölümlere ö renci kabulünde uygulanan farklı usullerden kaynaklanmaktadır. Türkiye'de tasarım alanında e itim veren kurumlar, ya Ö renci Seçme ve Yerle tirme Merkezi tarafından düzenlenen merkezi sınav ile ya da kendi düzenledikleri yetenek sınavları ile ö renci kabul etmektedirler. Merkezi sınavlarda ö rencilerin sözel ve sayısal yetenekleri ölçülürken yetenek sınavları daha çok belirli becerilerin de erlendirmesine dayanmaktadır (Akbulut, 2010: 5331). Sözkonusu çalı mada örnek olu turan gruptaki 30

9 endüstri ürünleri tasarımı ö rencileri merkezi sistem sayısal a ırlıklı puan, görsel ileti im tasarımı ö rencileri ise yetenek sınavı ile yerle tirilmi lerdir. Dolayısıyla endüstri ürünleri tasarımı ö rencileri fen bilimleri kökenli, görsel ileti im tasarımı ö rencileri ise sanat kökenli olarak kabul edilebilir Ders Programı Ders programı, tasarım ögeleri, tasarım prensipleri, görsel algının temelleri, biçim ve geometri gibi ana ba lıkları kapsar. Programdaki ortak konular, uzmanlık alanına göre de i en teknik ve malzemelerle ele alınmaktadır. Fen bilimleri kökenli endüstri ürünleri tasarımı ö rencileri, kendileri için tümüyle yeni olan malzeme ve tekniklere alı makta zorluk çekerken sanat e itimine a ina görsel ileti im tasarımı ö rencileri ba langıçta daha çok iki boyutlu çalı malara yönelmektedir. Ders programı, birinci dönem ortak teorik temellerin siyah-beyaz daha çok ka ıt bazlı günlük uygulamalarla sunuldu u bir ekilde tasarlanmı tır. Renk çalı malarıyla ba layan ikinci dönem, ö rencilere yazılı bir biçimde sunulan haftalara bölünmü tasarım projelerinin yürütülmesi eklinde i lemektedir. Ö rencilerin bölümleri ve orta ö retim kökenleri itibariyle hazırlanan projelerin dersin ortak zeminini yansıtması kadar farklılıklar göstermesi de bir zorunluluk halini almı tır. Örne in iki boyutlu çalı malara alı kın ve yatkın olan görsel ileti im tasarımı ö rencileri ve üç boyutlu düzenlemeler ve kullanı ılılık konularına odaklanmı endüstri ürünleri tasarımı ö rencileri için ortak çalı malar yürütmek, her iki grup için de gerekli olan iki boyutlu duyarlılık ve üç boyutlu kullanı lılık gibi yeterliklerin geli mesi açısından önem kazanmaktadır. Sonuç olarak, teori ve pratik arasında, dolayısıyla da görsel ileti im ve endüstri ürünleri tasarımı arasındaki geçi kenli i sa layan bütünle ik projeler olu turulmu tur Örnek Proje 1: Bulmaca Seti Birinci dönem yürütülen bu bütünle ik çalı ma, siyah-beyaz ifade teknikleri, kur un kalem ve mürekkep çalı maları, grafik ve endüstriyel yakla ımlar gibi konuları birle tirmeyi hedefler. Problem tanımı u ekildedir: 31

10 Bulmaca seti ve ambalajını tasarlayın 1. Basamak: Belirlenen nesnelerden birini seçerek kara kalem tekni iyle etüdünü yapın (Endüstri ürünleri tasarımı ö rencileri için zımba, çakmak, kurba acık ve ya el feneri, görsel ileti im tasarımı ö rencileri hayvan ve ya bitki organik bir nesne) Aynı i lemi siyah mürekkeple, nokta ve çizgi kullanarak tekrarlayın. Çerçeveleme yaparak çalı manızdan bir detay alın ve verilen formata büyütün. Sonra siyah mürekkeple negatifini olu turun. 2. Basamak: Mürekkeple olu turdu unuz i inizi resimli bulmacaya dönü türün. Birimler en fazla 5x5 cm büyüklü ünde olmalıdır. 3. Basamak: Bulmaca ve çizimlerinizi ambalajlı bir set haline getirin. Setiniz, kapa ında büyütülmü negatif detayı içermelidir. Malzeme: Ka ıt bazlı De erlendirme kriterleri: Bulmaca: parça-bütün ili kisi, bulmaca seti-kullanıcı ili kisi Ambalaj: üretim, istifleme, kullanım senaryoları. Proje çerçevesinde iki boyutlu ifade tekniklerine hâkim görsel ileti im tasarımı ö rencileri, çalı malarını birer ürüne dönü türerek i levsellik, kullanı lılık, malzeme ekonomisi gibi endüstri tasarımı kaynaklı kavramlarla tanı mı tır. Aynı ekilde üç boyutlu çalı malara yakın endüstri tasarımı ö rencileri de grafik tekniklere a inalık kazanarak iki boyutlu ifade becerilerini geli tirmi tir. 32

11 ekil 1 a,b,c,: Resimli bulmaca, Umutcan Sevgili, 2013 (G T) ekil 2 a,b,c,: Resimli bulmaca, eyma Koçer, 2010 (G T) ekil 3 a,b,c,: Resimli bulmaca, Murat Berk Kaya, 2012 (EÜT) ekil 4 a,b,: Resimli bulmaca, Furkan Ayhan, 2012 (EÜT) 33

12 Örnek Proje 2: Sıcak-So uk Ka ıt Bardak Kılıfı Proje, sıcak-so uk renk çalı malarından olası gerçek hayat kullanımına geçi amaçlı tasarlanmı tır. Sıcak ve so uk içecek ta ımak için iki ka ıt bardak kılıfı tasarlayın. Kılıflar, aynı görsel dili yansıtmalıdır. De erlendirme kriterleri: 1. Renk: Sıcak ve so uk renkler, nokta, çizgi, doku 2. Biçim: Temel olarak, ka ıt bardak kılıfları, bardakla el arasında ısı yalıtımına hizmet ederler. Yanısıra, üretim, istifleme ve kullanım senaryolarını da gözönünde bulundurun. Renkli grafik tekniklerin üç boyut kazanması ve i levsellikle birle tirilmesini hedefleyen çalı ma, aynı zamanda görsel ileti im ve endüstri ürünleri tasarımı alanları arasında da bir geçi lilik sa lamı tır. ekil 5: Sıcak-so uk ka ıt bardak kılıfı, eyma Koçer, 2010 (G T) Örnek Proje 3: Sıcak-So uk Bohça Sıcak-so uk kontrastını doku, malzeme, boyut ve gergi kavramları ile ili kilendiren bir di er geçi projesidir. Proje, geleneksel Japon bohça ba lama tekni i "furoshiki"den esinlenerek olu turulmu tur. Furoshiki, farklı boyut ve ekillerdeki nesneleri ta ımak için sadece katlama ve dü üm atma ile bohça haline getirilen 1 metrekare bezdir (Nakayama- Geraerts, 2011: 6). Günümüzde sürdürülebilir alternatif bir ambalaj biçimi olarak ortaya çıkmaktadır. Proje tanımı, ö rencilerin varolan 34

13 bohçalama tekniklerine ba lanmalarını önlemek amacıyla furoshiki adını içermemektedir. Problemin ilk basamaklarında ö rencilerin iki boyutlu tekniklere odaklanması amacıyla nihai hedef olan bohça yapımı da anılmamı tır. 1. Basamak: lgili renkleri kullanarak sıcak ve so uk iki doku olu turun. Dokular, kontrast olmakla beraber görsel bütünlük ifade etmeli, aynı görsel aileden gelmelidir. (format: 25x25cm, malzeme: ka ıt, guaj boya) 2. Basamak: Olu turdu unuz iki doku arasındaki geçi i betimleyin. Her doku, ka ıtta %50 oranında yer alacaktır. Geçi eksenini seçmekte serbestsiniz (format: 40x40cm, malzeme: ka ıt, guaj boya) 3. Basamak: 100x100 cm boyutlarında beyaz bez ve 2 adet 1 litrelik cam i e ve ya kavanoz edinin. Cam i e ve ya kavanozları su ile doldurun ve bezi kesmeden ve ya dikmeden sadece katlayarak ve dü üm atarak bu iki dolu kabı ta ıyacak bir bohça yapın. Bohçanızı kaplardan birinde so uk, di erinde sıcak sıvı oldu unu dü ünerek, ısı yalıtımı ve gergi ili kilerini gözönünde bulundurarak olu turun. 4. Basamak: Cam kaplarınızın konumlarını gözönünde bulundurarak olu turdu unuz dokuları ve dokular arasındaki geçi i bohça kuma ınız üzerine uygulayın. Dokularınızın kullanıcıya ba lama ve dü üm ekli hakkında bir ipucu sa layaca ını unutmayın. Ö renilen kavramlar dâhilinde i lenen yüzeyin üç boyutlu i levsel bir ürüne dönü mesi, her iki ö renci grubuna gerçek hayatta ürünü deneyimleme olana ı vermi tir. Endüstri ürünleri tasarımı ö rencilerinin renkli tekniklere ve ifadelere yakınla ması, görsel ileti im tasarımı ö rencilerinin i levsellik, kullanıcıyı yönlendirme gibi kavramlarla tanı ması, projenin beklenen kazanımlarıdır. 35

14 ekil 6 a,b,: Bohça, Bü ra Koçak, 2013 (G T) ekil 7 a,b,c: Bohça, Murat Berk Kaya, 2012 (EÜT) ekil 8 a,b,c,d: Bohça, Bü ranur Kaygı, 2013 (G T) 36

15 ekil 9: Bohça, Do ancan Sa ıro lu, 2012 (EÜT) 5. Sonuç Endüstrile menin erken dönemlerinde tasarımda uzmanla ma belirgin de ildi ve sadece atölye prati ine dayanmaktaydı. Modern tasarım e itiminin öncüsü olan Bauhaus gelene i de birinci yıl e itiminde tasarım bile eninden ziyade malzeme ve biçim odaklı bir e itime yönelmi ti. Böyle bir durumda Bauhaus'da birinci yılda yürütülen Vorkurs, ke fe daha fazla vurgu yapan bütünle ik bir program biçimindeydi. Sözkonusu bütünle ik yakla ım, sonraki senelerde tasarımı sanat odaklı olmaktan çıkarıp bilimsel bir temele dayandırmaya çalı an enstitülerde bile etkinli ini korudu. Bütünle ik program tartı ması bugün de devam etmektedir. Esasen, genelde güzel sanatlar, özelde iki boyutlu disiplinler ortak bir dili payla ır. Kaldı ki temel tasarım prensiplerini uygulamak, görsel ileti imi kuvvetlendirir. Tasarım disiplinleri arasındaki ayrı ma, temel tasarım dersinde malzeme ve tekniklerle ö retilir. Öte yandan pedagojik hedefler ve teorik altyapı aynı kalır. Birer uygulamalı tasarım alanı olan ve insan yapımı çevrenin in asına katkıda bulunan endüstri ürünleri tasarımı ve görsel ileti im tasarımı, i levsel hizmet ihtiyacını kar ılamak amacıyla belirli bir miktarda üretilen iki ve üç boyutlu nesneler ile ilgilenir. Bu iki disiplinin etkile imi, kullanıcı ve üretici ile do ru ve verimli bir biçimde ileti ime geçen ürünlerin ortaya çıkması için önemlidir. 37

16 Sözkonusu iki disiplinin ürün anlayı ındaki farklılık, e itim süreçlerine de yansımaktadır. Endüstri ürünleri tasarımının üç boyutlu do ası, daha çok iki boyutlu uygulamalara a ırlık veren görsel ileti im tasarımına nazaran e itimde daha fazla üç boyutlu uygulama yapma gereksinimini de do urmaktadır. Öte yandan malzeme ve teknik gereksinimleri farklı olmakla birlikte bu iki alan için yürütülen temel tasarım dersindeki pratik-teorik bütünle me, muhtelif konuları ve de erlendirme kriterlerini birle tiren bütünle ik projeler ile sa lanabilir. Bu varsayımdan yola çıkılarak yürütülen projeler, ö rencilerin iki boyutlu ifade becerilerini geli tirmi, bir ürünün grafik ve ya endüstriyel anlamda verimlilik, i levsellik, kullanı lılık gibi kavramlar dâhilinde ele alınmasını sa lamı tır. Öte yandan iki boyutlu çalı maların üç boyutlu ürünlere dönü mesi, ö renciler için birer gerçek ya am deneyimi halini de almı tır. Bu tür bir bütüncül yakla ım, ö rencilere teorinin tasarım projelerinde nasıl kullanılaca ı ve disiplinler ve teknikler arasındaki geçi kenlik hakkında ipuçları da sa lar. Ancak ö rencilerin ortaö retimden getirdikleri farklı e itim altyapıları ve alanların farklı e itsel gereksinimleri, problem tanımı ve pedagojik yakla ımda küçük de i iklikleri zorunlu kılabilir. 38

17 Kaynakça Akbulut, Dilek, "The Effects of Different Student Backgrounds in Basic Design Education", Procedia - Behavioral and Social Sciences, 2(2010), Elsevier, 2010: Arkun Kocadere, Selay, Dalsu Özgen, "Assesment of Basic Design Course in Terms of Constructivist Learning Theory", Procedia - Social and Behavioral Sciences, 51(2012), Elsevier, 2012: Arntson, Amy, Graphic Design Basics. Holt, Reinhart and Winston Inc., New York, Aslan Odaba ı, Hatice, Grafik'te Temel Tasarım, Yorum Sanat, stanbul, Becer, Emre, leti im ve Grafik Tasarım. Dost, Ankara, Betts, Paul, "Science, Semiotics and Society: The Ulm Hochschule für Gestaltung in Retrospect", Design Issues, 14(2), The MIT Press, 1998: Bredendieck, Hin, "The Legacy of the Bauhaus", Art Journal, 22(1), College Art Association, 1962: Demirba, Osman, Halime Demirkan, "Focus on Architectural Design Process Through Learning Styles", Design Studies, 24, Elsevier, 2003: Denel, Bilgi, "Temel Tasarım ve De i im", Temel Tasarım / Temel E itim, haz. Necdet Teymur, Tu yan Aytaç Dural, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara, Droste, Magdalena, Bauhaus, Benedikt Taschen, Köln, Findelli, Alain, Charlotte Benton, "Design Education and Industry: The Laborious Beginnings of the Institute of Design in Chicago in 1944" Journal of Design History, 4(2), Oxford University Press, 1991:

18 Gürer, Latife, "Yüksek Ö retimde Görsel Sanat E itimi" Temel Tasarım / Temel E itim, haz. Necdet Teymur, Tu yan Aytaç Dural, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara, Jacob, Heiner, "HfG Ulm: A Personal View of an Experiment in Democracy and Design Education", Journal of Design History, 1(3/4), Oxford University Press, 1988: Lloyd Jones, Peter, "The Failure of Basic Design", Leonardo, 2(2), The MIT Press, 1969: Nakayama-Geraerts, Kumiko, Furoshiki, The Art Of Wrapping With Fabric, New Holland Publishers, London, Satir, Secil, "German Werkkunstschules and the Establishment of Industrial Design Education in Turkey", Design Issues. 22(3), The MIT Press, 2006: Steino, Nicolai. "Getting Design Teaching into Shape", Changing Trends in Architectural Design Education, (CSAAR 2006), haz. J. Al- Qawasmi, G. V. de Velasco, CSAAR, Rabat, Ulrich, Karl & Steven Eppinger, Product Design and Development, McGraw-Hill Inc., New York, Weill, Alain, Grafik Tasarım, Yapı Kredi Yayınları, stanbul, Westphal, Uwe, The Bauhaus, Studio Editions, London, Wick, Rainer, Teaching at the Bauhaus. Hatje Cantz Verlag, Stutgart, Wong, Wucius, Principles of Form and Design, Van Nostrand Reinhold, New York, Zelanski, Paul, Mary Pat Fisher, Design Principles and Problems, Van Nostrand Reinhold, New York,