Türkiye de Yem Bitkisi Üretimini Destekleme Politikalarının Üretime Etkilerinin Değerlendirilmesi

Transkript

1 Türkiye de Yem Bitkisi Üretimini Destekleme Politikalarının Üretime Etkilerinin Değerlendirilmesi HASAN YILMAZ HAKAN MAÇ Department of Agricultural Economics Süleyman Demirel University, Doğu Yerleşkesi Ziraat Fakültesi, Çünür - Isparta, TURKEY Özet: Bu çalışmada, Türkiye de son 12 yılda çiftçilere verilen toplam tarımsal, hayvancılık ve yem bitkisi üretim destek harcamaları ile yem bitkisi üretimi ve ekim alanlarında yaşanan gelişmeler arasındaki ilişki incelenmiştir. Destek harcama değerleri hem cari olarak verilmiş hem de Toptan Eşya Fiyat Endeksi ile indirgenerek sabit fiyatlara dönüştürülmüştür. Destek harcamaları için basit ve zincirleme indeks hesaplamaları yapılmıştır. Cari ve sabit fiyatlar arasındaki farklar tablo ve grafiklerde gösterilmiştir. Sanayi ve hizmetler sektörünün payı artmasına rağmen, Türkiye de tarım sektörü, sosyal ve ekonomik açıdan ekonomide önemli bir rol oynamaktadır. Ulusal gelir içinde tarımın payı 2 yılında %14.7 iken, 212 yılında %8.2 ye gerilemiştir. 2 yılından sonra farklı iç ve dış faktörlerin etkisiyle Türkiye tarım politikalarında radikal bir reform yapılmıştır. Türkiye, özellikle hayvancılık sektöründe önemli tarım politikaları reformları gerçekleştirmiştir. Türkiye de devlet, 2 yılından beri hayvancılığın geliştirilmesi, hayvancılıkta kârlılığın, verimliliğin arttırılması ve kaba yem açığının kapatılması amacıyla, yem bitkisi üreticilerinin üretim maliyetlerinin bir bölümünü teşvik desteği olarak ödemektedir. Sabit fiyatlarla yem bitkisi destek harcamaları 2 yılında 2.4 milyon TL iken, 21 yılında yaklaşık 18.2 kat artarak 43.7 milyon TL ye ulaşmıştır. İncelenen dönemde Türkiye de toplam tarımsal destek harcamaları içinde hayvancılık desteklerinin payı %3.5 den %24.4 e çıkarken, yem bitkisi üretim desteğinin payı %.3 den %3.6 ya yükselmiştir. Toplam hayvancılık destek harcamaları içinde yem bitkisi üretim desteğinin payı ise % 7.4 den %14.8 e yükselmiştir. Türkiye de yem bitkisi üretimine verilen bu destek politikaları sayesinde yem bitkisi ekim alanları ve üretiminde önemli artışlar yaşanmıştır. Türkiye de 2 yılında hektar olan yem bitkisi ekim alanı verilen desteklerle tona çıkmıştır. Aynı dönemde yem bitkisi üretimi yaklaşık 5.9 kat artarak bin tondan bin tona yükselmiştir. Toplam tarla bitkileri ekim alanı içinde, yem bitkisi ekim alanlarının payı 2 yılında % 1.6 iken, 211 yılında %7.6 ye çıkmıştır. Türkiye de büyük bir yem bitkisi üretimi potansiyeli vardır ancak bu potansiyel, aktif ve daha spesifik politika önlemleri ile gerçekleştirilebilir. Bu nedenle yem bitkisi üretim destek politikalarına ve bu desteklerle ilgili tarımsal yayım çalışmalarına devam edilmelidir. Sonuç olarak yem bitkisi üretiminin geliştirilmesi ile hayvancılık sektörünün kırsal kalkınmaya ve Türkiye ekonomisine katkısı artacaktır. Anahtar Kelimeler: Tarımsal destek, Hayvancılık destekleri, Yem bitkisi üretim desteği, Yem bitkisi üretimi, Türkiye Evaluation of the Effects on Production of Forage Crops Production Support Policies in Turkey Abstract: In this study, it has been examined the relationship between developments in the forage crop production and sowing areas with support expenditures to total agricultural, livestock and forage crop production given to farmers for the last 12 years in Turkey. Support expenditure values were given in current prices and both converted into constant price by reducing to Wholesale Price Index. Simple and chained index calculations were conducted. The differences between current and constant prices were shown in the tables and charts. Despite the increase in the share of industry and services sectors, the agriculture sector plays an important role in Turkish economy in point of social and economic. While the share of agriculture in national income was 14.7% in 2, this rate is declined to 8.2 % in 212. After the year 2, in the agricultural policies of Turkey was carried out a radical reform by impact of different external and internal factors. Turkey has realized significant agricultural policy reforms that especially in the livestock sector. Since 2, Turkish government gives incentive support to farmers for a part of production cost of forage crop producers in order to development of animal husbandry, to increase of profitability and productivity in animal husbandry and to eliminate the shortage of forage crop. While expenditures of support for forage crops at constant prices was 2.4 million

2 TL in 2, in 21 year has reached 43.7 million TL with an increase of approximately 18.2 fold. While the share of total livestock support expenditures within total agricultural support expenditures were increased from 3.5% to 24.4%, the share of forage crops production support was increased from.3% to 3.6%. Share of forage crop production support within total livestock support expenditure was increased from 7.4% to 14.8% during the considered period. By support policies applied for forage crops in Turkey have occurred important increases in forage crops cultivation areas and production. Turkey s forage crops cultivation area which was hectares in 2, increased to hectares in 211 with these supports. Forage crop production during the same period was increased from to tons by approximately 5.9 fold increase. While the rate of forage crop production area in total field crop area was 1.6% in 2, this rate is increased to 7.6 % in 211. Turkey has a great potential for forage production, but this potential can be accomplished with active and more specific policy measures. Therefore, forage crop production support policies and agricultural extension works on this supports should be continued. As a result, by the development of forage crop production will increase livestock sector's contribution to rural development and Turkey's economy. Key Words: - Agricultural support, Livestock Support, Forage Crops Production Support, Forage Crops Production, Turkey 1 Giriş Türkiye de tarım sektörü sosyal ve ekonomik açıdan ekonomide önemli bir rol oynamaktadır. GSMH içinde sanayi ve hizmetler sektörünün payının artmasına bağlı olarak göreli önemi azalmasına rağmen istihdamdaki payı nedeniyle tarım sektörü hala önemini korumaktadır. Türkiye de tarımın üretim ve istihdam içinde küçümsenemeyecek bir paya sahip olması, sektöre müdahaleleri de zorunlu kılmıştır. Türkiye de tarım sektörü içinde hayvancılık alt sektörü, Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana yeterli olmasa da, farklı tarım politikası araçları ile desteklenmiştir. Destekleme politikalarının genel hedefi, toplumun yeterli düzeyde beslenmesi, işletmelerde verimliliğin artırılması, üreticinin gelirinin yükseltilmesi, hayvansal ürünlerde kendine yeterliliğe erişilmesi ve kırsal gelişmenin sağlanması olarak ifade edilmiştir[1]. Türkiye de bitkisel üretime önemli düzeylerde destek sağlanırken, hayvancılığa sağlanan destekler daha sınırlı düzeyde kalmıştır. Bunun sunucu olarak özellikle 198 li yıllardan sonra hayvancılıkta önemli sorunlar yaşanmaya başlanmıştır. Son yıllarda, değişen ülkesel ve uluslararası koşullar yeni fırsatları yaratırken, tarım ve gıda sektöründe farklı yaklaşımlar ve reform gerekliliğini de gündeme getirmiştir. Türkiye'de tarım politikalarında değişim ihtiyacı, ekonomik krizlere bağlı olarak genellikle ekonomik istikrar önlemlerinin uygulandığı dönemlerde gündeme gelmiştir. Türkiye'de tarım politikalarındaki değişimin üzerinde iç gelişmeler ve dinamiklerden kaynaklanan tartışmalar kadar, üyesi olduğu ve birtakım taahhütler altına girdiği Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu, Dünya Ticaret Örgütü ve Avrupa Birliği gibi uluslararası kurum ve organizasyonların politikalarının da etkisi olmuştur [2]. Hayvancılık sektörü bütün dünyada olduğu gibi Türkiye de de artan nüfusun yeterli ve dengeli beslenmesinde ve birçok alanda endüstri hammaddesi olarak kullanılması açısından ekonomide önemli bir yere sahiptir. Sektörün tarımsal üretim değerine katkısı yanında, istihdam yaratması ve özellikle kırsal ve bölgesel ekonomi açısından da önemi büyüktür. Hayvancılık sektörü girdi talebi açısından da önemli bir ekonomik faaliyetin doğmasını sağlamaktadır. Diğer taraftan, bu sektör ulusal ekonomide bir pazarlama faaliyetinin doğmasına yol açmakta ve bitkisel üretimde tamamlayıcı özellik taşımaktadır [3]. Bununla birlikte hayvancılık sektörü diğer sektörlerden farklı olarak, ülke ekonomisine olduğu kadar sosyal sorunların çözümüne de ciddi katkılar sağlamaktadır [4]. Türkiye hayvancılığının sorunları alınan değişik önlem ve politikalarla çözülmeye çalışılmış ancak yeterince başarılı olunamamış ve sorunlar kronik hale gelmiştir. 2 li yıllara gelindiğinde; iç ve dış dinamiklerin de etkisiyle Tarım Reformu Uygulama Projesi ile tarım politikalarında köklü değişikliklere gidilmiştir. Bu dönemde Türkiye hayvancılığının içinde bulunduğu sorunları çözmek ve hayvancılığın geliştirilmesi ve hayvansal üretimin artırılması amacıyla, nitelikli kaba yem açığının kapatılması için yem bitkileri üretiminin teşvik edilmesi, genetik ıslahı daha etkili ve yaygın hale getirmek için suni tohumlama ile soy kütüğü kayıtları tutulması ve belgeli damızlık kullanımının teşvik edilmesi gibi hususlardan oluşan Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı, 2 yılında uygulamaya konmuş ve 2-24 yıllarını kapsamıştır [5]. Bu karar ile, Türkiye de mevcut hayvan sayısına göre yetersiz olan ve yaklaşık %6 oranında arz açığı olan kaba yem üretiminin artırılması amacıyla yem bitkisi üretimi

3 desteklenmeye başlanmıştır. Bu kapsamda, yem bitkisi üretimi yapan çiftçilere, yem bitkisi çeşitlerine göre değişen miktarlarda dekar başına destekleme ödemesi yapılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada, Türkiye de 2 yılından sonra tarımsal destekleme politikaları, hayvancılığı destekleme politikaları ve yem bitkisi üretimini destekleme politikaları kapsamında yapılan destekleme ödemeleri incelenmiş, yem bitkileri üretimini artırmak amacıyla yapılan destekleme ödemelerinin yem bitkisi ekim alanı ve üretimine etkileri analiz edilmiştir. Ayrıca, Türkiye nin yem bitkileri üretiminde kendine yeterli bir ülke olması için uzun döneme odaklanmış önlemler ve politika önerileri sunulmuştur. 2 Materyal ve Yöntem Çalışmanın ana materyalini, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Dünya Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından yayınlanmış kaynaklar ve istatistiklerden elde edilen veriler oluşturmuştur. Ayrıca konu ile ilgili yapılmış araştırma ve inceleme sonuçlarından yararlanılmıştır. Verilerin analizinde; toplam tarımsal, hayvancılık ve yem bitkisi üretim destekleri parasal değerleri hem cari olarak verilmiş hem de 2 baz yılı toptan eşya fiyat endeksi ile sabit fiyatlara dönüştürülmüştür. Destek değerlerinin ve yem bitkisi üretiminin gelişimi basit ve zincirleme indeks hesaplamaları yapılarak yorumlanmış tablo ve grafiklerde gösterimi yapılmıştır. 3 Araştırma Bulguları 3.1 Türkiye de tarımsal, hayvancılık ve yem bitkisi üretimini destekleme politikaları Türkiye de kaba yem üretimi açığını gidermek amacıyla, 2 yılından itibaren başlanan yem bitkisi üretimini destekleme politikaları, Avrupa Birliği müzakere çalışmalarının başlamasıyla birlikte; yeni bir ivme kazanmış, Türk hayvancılık sektörü stratejik bir yaklaşımla ele alınmış ve sektörün AB ile rekabet edebilecek düzeye getirilmesi ve güçlü bir yapıya kavuşturulması için Hayvancılık Ana Planı ve Stratejisi hazırlanmıştır. Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı (25/853) ile 24/2/ 25 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir [6]. Stratejide yer alan amaçlardan biri de, Türkiye nin arz açığı olan, hayvancılıkta önemli bir girdi ve maliyet unsuru olan kaba yem üretiminin artırılması için desteklenmesine devam edilmesi olmuştur[7]. Türkiye de 2 yılından itibaren uygulanan yem bitkisi üretimini destekleme politikaları kapsamında toplam tarımsal destekler içinde hayvancılık desteklerinin ve yem bitkisi üretim desteklerinin payı artış göstermiştir. Türkiye de tarımsal destek, hayvancılık destekleri ve yem bitkisi desteğindeki gelişmeler ve payları Çizelge 1 de verilmiştir. Türkiye de 2 yılında 927 milyon TL olan toplam tarımsal destek ödemeleri 211 yılında yaklaşık 7 milyar TL ye çıkmıştır. Aynı dönemde hayvancılık destekleme ödemeleri 32.3 milyon TL den 1.7 milyar TL ye çıkmıştır. Bu dönemde toplam tarımsal destekler içinde hayvancılık desteklerinin payı %3.5 den % 24.4 e yükselmiştir. İncelenen dönemde yem bitkileri destekleri 2.4 milyon TL den 257 milyon TL ye yükselmiş, yem bitkileri desteğinin toplam tarımsal destekler içindeki payı %.3 den %3.6 ya, hayvancılık destekleri içindeki payı ise %7.4 den %14.9 a yükselmiştir. Türkiye de uygulanmakta olan hayvancılık desteklerine bakıldığında, toplam destekler içinde hayvancılık desteğinin payının arttığı ve dönemi için % arasında değiştiği görülmektedir. Toplam destekler içinde yem bitkisi desteğinin payı ise % arasında değişim göstermektedir. Hayvancılık destekleri içerisinde yem bitkisi desteğinin payı ise yıllar itibariyle bir artış göstermekte ve % arasında değişmektedir.

4 Desteklerin Payı (%) Çizelge 1.Türkiye de tarımsal destek, hayvancılık destekleri ve yem bitkisi desteğindeki gelişmeler ve payları Toplam Toplam Toplam Toplam Tarımsal Toplam Tarımsal Tarımsal Hayvancılık Yem Bitkisi Destek İçinde Destek İçinde Destek Destekleri Desteği Hayvancılık Desteklerinin Yem Bitkisi (Milyon TL) (Milyon TL) (Milyon TL) Payı (%) Desteğinin Payı (%) Toplam Hayvancılık Destekleri İçinde Yem Bitkisi Desteğinin Payı (%) Kaynak: [8]. Orijinal hesaplamalar. 8 6 Toplam Tarımsal Destek İçinde Hayvancılık Desteklerinin Payı (%) Toplam Tarımsal Destek İçinde Yem Bitkisi Desteğinin Payı (%) Toplam Hayvancılık Desteklerin İçinde Yem Bitkileri Desteğinin Payı (%) Şekil 1. Türkiye de tarımsal destek, hayvancılık destekleri ve yem bitkisi desteğindeki payları Türkiye de toplam tarımsal destek, hayvancılık destekleri ve yem bitkisi desteğinin dönemi sabit fiyatlarla gelişimi Çizelge 2 de verilmiştir. 2 yılı baz yılına göre toplam tarımsal destekler, 22, 23 ve 24 yılları hariç sürekli artış seyri izlemiş ve dönem sonunda % 3 artış göstermiştir. İncelenen dönemde baz yılına göre toplam tarımsal desteklerde en yüksek artış %39.9 oranında 27 yılında yaşanırken, 2 yılına göre 22 yılında yaklaşık %17 oranında bir azalma yaşanmıştır. Toplam tarımsal destekler zincirleme indeks değerleri incelendiğinde bir önceki yıla göre 22,28 ve 29 yılları hariç sürekli artış seyri izlemiş, bir önceki yıla göre 21 yılında %19.6 oranında bir artış göstermiştir.

5 Tarımsal ve Hayvancılık Destekleri Basit İndeksi Toplam Yem Bitkileri Üretim Desteği İndeksi Çizelge 2.Türkiye de tarımsal destek, hayvancılık destekleri ve yem bitkisi desteğinin gelişimi (Sabit Fiyatlarla) Toplam Tarımsal Destekler (Milyon TL) Toplam Hayvancılık Destekleri (Milyon TL) Toplam Yem Bitkileri Üretim Desteği (Milyon TL) Değer Basit indeks Değer Basit indeks Değer Basit indeks Zinc. İnd. Zinc. İnd. (2=1) (2=1) (2=1) Zinc. İndeks Kaynak: [8]. Orijinal hesaplamalar. 1 Toplam Tarımsal Destekler Toplam Hayvancılık Destekleri Toplam Yem Bitkileri Üretim Desteği Şekil 2. Türkiye de tarımsal destek, hayvancılık destekleri ve yem bitkisi desteğinin gelişimi 2-211dönemi sabit fiyatlarla toplam hayvancılık desteklerinin gelişimi incelendiğinde, 2 yılı baz yılına göre toplam hayvancılık destekleri, 21 yılı hariç sürekli artış seyri izlemiş ve 211 yılında yaklaşık 9 kat artış göstererek dönem boyunca en yüksek düzeyine ulaşmıştır. İncelenen dönemde baz yılına göre toplam hayvancılık desteklerinde 22 yılında yaklaşık %5 oranında bir azalma yaşanmıştır. Toplam tarımsal destekler zincirleme indeks değerleri incelendiğinde bir önceki yıla göre 21 ve 29 yılları hariç sürekli artış seyri izlemiş, bir önceki yıla göre dönem boyunca en yüksek artış 24 yılında %111.9 oranında gerçekleşmiştir dönemi sabit fiyatlarla toplam yem bitkileri üretim desteğinin gelişimi incelendiğinde, 2 yılı baz yılına göre toplam yem bitkileri üretim destekleri, sürekli artış seyri izlemiş ve 211 yılında yaklaşık 18 kat artış göstererek dönem boyunca en yüksek düzeyine ulaşmıştır. İncelenen dönemde baz yılına göre toplam yem bitkileri üretim desteklerinde en yüksek orandaki artış yaklaşık 58 kat ile 28 yılında yaşanmıştır. Toplam yem bitkileri üretim destekleri zincirleme indeks değerleri incelendiğinde bir önceki yıla göre 29 ve 21 yılları hariç sürekli artış seyri izlemiş, bir önceki yıla göre dönem boyunca en yüksek artış yaklaşık 4.5 kat ile 21 yılında gerçekleşmiştir. 3.2 Türkiye de yem bitkisi desteği alan çiftçi sayısı ve desteklenen yem bitkisi alanı Türkiye de hayvansal verimliliğin düşük olmasında, en önemli etkenler arasında yem ihtiyacının uygun bir şekilde karşılanamaması gelmektedir. Yem konusunda

6 en önemli sorun, yem maliyetlerinin yüksek olması ve nitelikli kaba yem üretiminin düşük olmasıdır. Hayvancılık sektöründe yem masraflarının yüksek olması nedeniyle, hayvancılık sektöründeki üreticiler, elde ettikleri gelirin büyük bir kısmını yem bitkileri alımına veya üretiminde kullanılan girdilere ayırmaktadır. Hayvancılık işletmelerinde maliyetler içerisinde en büyük payı yem giderleri almaktadır. Hayvansal üretim maliyetlerinin %7-8 ini beslenme giderleri oluşturmaktadır. Süt sığırcılığında değişen masraflar içerisinde kaba yem masrafının payı % 11,26-29,33 arasında değişmektedir [9],[1],[11]. Bu nedenle, hükümetlerin tarım alanında belirledikleri politikalar arasında hayvancılık sektöründeki yetiştiricilerin yem bitkilerine yaptıkları maliyetleri azaltıcı destekleme politikaları önem kazanmaktadır. Hayvancılık sektöründe, Türkiye nin ihtiyaçlarını karşılayabilecek gelişmenin temin edilebilmesi, verimliliğin, maliyet avantajının, karlılığın ve rekabet gücünün sağlanabilmesi diğer faktörler ile birlikte, büyük ölçüde kaba yem ihtiyacının karşılanabilmesine, kaliteli kaba yem üretimine bağlıdır [12]. Türkiye de 2 yılından itibaren yem bitkileri destekleme politikaları kapsamında; kaliteli kaba yem üretimi için yem bitkileri üretimi teşvik edilmekte ve mevcut kaba yem kaynaklarının kalitesi iyileştirilmeye çalışılmaktadır. Türkiye de yılları arasında yem bitkisi desteklemeleri kapsamında onaylanan proje sayısı, desteklenen yem bitkisi alanı, toplam yem bitkisi ekim alanı ve desteklenen yem bitkisi ekim alanı oranı Çizelge 3 de verilmiştir. Çizelgede görüldüğü gibi 2 yılı baz yılına göre yem bitkisi desteğinden yararlanan çiftçi sayısı yaklaşık 18 kat, desteklenen yem bitkisi alanı 11 kat, toplam yem bitkisi ekim alanı 4 kat artmıştır. 2 yılı baz yılına göre yem bitkisi desteği alan çiftçi sayısı en fazla yaklaşık 36 kat ile 27 yılında artış gösterirken, desteklenen yem bitkisi ekim alanı aynı yılda 19 kat artış göstermiştir. Çizelge 3. Türkiye de yem bitkisi desteği alan çiftçi sayısı ve desteklenen yem bitkisi alanındaki gelişmeler Çiftçi Desteklenen Basit Türkiye Toplam Basit Basit İndeks Sayısı Yem Bitkisi İndeks Yem Bitkisi İndeks (2=1) (adet) Alanı (hektar) (2=1) Ekim Alanı (hektar) (2=1) Desteklenen Yem Bitkisi Ekim Alanı Payı (%) Kaynak: [8]. Orijinal hesaplamalar İncelenen dönem itibariyle toplam yem bitkisi ekim alanı içinde desteklenen yem bitkisi alanının payı %14.9 ile %67.2 arasında değişmektedir. 211 yılı itibariyle toplam yem bitkisi ekili alanlarının yaklaşık %4 ı desteklenebilmiştir. 27 yılından itibaren desteklenen yem bitkisi ekim alanı oranında bir düşüş olduğu dikkat çekmektedir. Yapılan bir çalışmada çiftçilerin; yem bitkisi ekilişlerini değişik nedenlerle (kira sözleşmemesi yapılaması, veraset sorunun olması vb) çiftçi kayıt sistemine (ÇKS) kaydını yaptıramadığı, 1 dekarın (1. m 2 ) altında yem bitkileri ekilişi olduğu için ve gerekli evrakları temin edemediği, yem bitkileri desteğinden faydalanabilmek için gerekli olan yem bitkilerinin yeşil olarak biçilmesi ve balyalanması şartını, hasat makinesine sahip olmadığı için yerine getiremediği, bürokratik işlemlerin çok olması gibi

7 Çiftçi Sayısı (kişi) Yem Bitkisi Ekim Alanı (hektar) nedenlerle yem bitkileri desteğinden yararlanamadıkları saptanmıştır [13]. 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5, Çiftçi Sayısı Desteklenen Yem Bitkisi Alanı Türkiye ToplamYem Bitkisi Ekim Alanı (hektar) 1,8, 1,6, 1,4, 1,2, 1,, 8, 6, 4, 2, Şekil 3. Türkiye de yem bitkisi desteği alan çiftçi sayısı ve desteklenen yem bitkisi alanındaki gelişmeler 3.3 Türkiye de yem bitkisi üretimi ve ekim alanı payındaki gelişmeler Türkiye de yem bitkisi üretimini destekleme ödemelerinde görülen artışlara bağlı olarak yem bitkisi ekim alanları ve üretiminde ciddi artışlar yaşanmıştır, ancak, tarla tarımına ayrılan alanların sadece %7.6 sında yem bitkisi ekilişi yapılmaktadır. Hayvancılık yönünden gelişmiş ülkelerde; hayvancılık girdi maliyetlerinin büyük kısmını teşkil eden yem bitkisi ekim alanları, toplam ekilebilir tarım alanları içerisinde % 2-3 gibi bir paya sahiptir [14]. Toplam tarla bitkileri ekim alanı içerisinde yem bitkileri ekim alanı oranı en yüksek olan ülkeler sırasıyla, Avustralya %49.8, Almanya %36.5 ve Hollanda %31.5 dir[15]. Bu oran Türkiye de % 7.6 ile oldukça düşük düzeydedir. Bu nedenle, Türkiye de kaliteli kaba yem üretimi yetersizliğine bağlı olarak, hayvancılık girdi maliyetleri artmakta ve karlılık azalmaktadır [16]. Gelişmiş ülkelerde tarımsal faaliyet içerisinde önemli bir yere sahip olan yem bitkileri, hayvansal üretimin sigortası konumundadır. Bu nedenle yem bitkileri ekiliş alanlarının biran önce %3 lar seviyesine çıkarılması gerekmektedir. Türkiye de yem bitkisi ekim alanı ve üretimindeki gelişmeler çizelge 4 te verilmiştir. Türkiye de 2 yılında bin ton olan yem bitkisi üretim miktarı, incelen dönem boyunca sürekli artış trendinde olmuş ve yaklaşık 5.9 kat artarak 211 yılında bin tona çıkmıştır. Yem bitkisi üretimi zincirleme indeks değerleri incelendiğinde bir önceki yıla göre 29 yılı hariç sürekli artış seyri izlemiş, bir önceki yıla göre dönem boyunca en yüksek artış %19.7 ile 24 yılında gerçekleşmiştir. Türkiye de üretilen toplam ton yem bitkisinin sırasıyla, %41.8 i silajlık mısır, %38 i yonca, %14 ü fiğ ve %4.9 u korunga üretiminden elde edilmektedir. Türkiye de üretilen toplam yem bitkisi içinde en yüksek payı silajlık mısır almaktadır [17]. Toplam tarla bitkileri ekim alanı içinde yem bitkisi ekim alanının payı incelenen dönem boyunca sürekli artış göstermiş, 2 yılında %1.6 ekim alanı payı 28 yılında dönem boyunca en yüksek oran olan %7.6 ya çıkmış ve 29 ve 21 yıllarındaki düşüşten sonra 211 yılında yeniden %7.6 ya yükselmiştir.

8 İndeks Yem Bitkisi Ekim Alanı Payı (%) Çizelge 4. Türkiye de yem bitkisi üretim miktarı ve payındaki gelişmeler Yem Bitkisi Üretimi* (Bin Ton) Basit İndeks (2=1) Zinc. İndeks Toplam Tarla Bitkileri Ekim Alanı İçinde Yem Bitkisi Ekim Alanı Payı (%) Kaynak: [17].* Kuru ot ve yeşil ot üretim değerlerinin toplamıdır. Orijinal hesaplamalar 7 Basit İndeks 8. 6 Zincirleme İndeks Toplam Tarla Bitkileri Ekim Alanı İçinde Yem Bitkisi Ekim Alanı Payı (%) Şekil 4. Türkiye de Yem Bitkisi Üretimindeki Değişmeler 4 Sonuç İnsanların yeterli ve dengeli beslenmesinde önemli rolü bulunan hayvancılık sektörü ulusal geliri artırmak, dengeli kalkınmaya katkıda bulunmak, kırsal alandaki işsizliği azaltmak ve önlemek, ihracat yoluyla döviz gelirlerini arttırmak gibi önemli ekonomik ve sosyal fonksiyonlara sahip, katma değeri yüksek olan önemli bir faaliyet alanıdır. Tüm dünya da olduğu gibi Türkiye de de kırsal kalkınmanın itici gücü hayvancılık sektörü olacaktır. Çünkü dünyanın hiç bir ülkesinde, hayvancılık geliştirilmeden kırsal ekonomik kalkınmayı başarmak mümkün olmamıştır. Türkiye de 2 yılından itibaren uygulanmaya başlanan yem bitkisi üretim desteğindeki artışlara bağlı olarak hem yem bitkisi ekim alanları hem de yem bitkisi üretimi artmıştır. Ancak Türkiye nin mevcut hayvan varlığına göre hala kaba yem üretiminde arz açığı söz konusudur. Hayvancılık sektöründe, Türkiye nin ihtiyaçlarını karşılayabilecek gelişmenin temin edilebilmesi,

9 verimliliğin, maliyet avantajının, karlılığın ve rekabet gücünün sağlanabilmesi diğer faktörler ile birlikte, büyük ölçüde kaba yem ihtiyacının karşılanabilmesine, kaliteli kaba yem üretimine bağlıdır. Türkiye nin ekolojik koşulları, kaliteli kaba yem açığını kapatmayı sağlayacak pek çok yem bitkisinin yetiştirilmesine uygun olduğu halde, yem bitkileri ekimine gereken önemin verilmeyişinden kaynaklanan kaba yem yetersizliği sorunu mevcuttur. Gerekli teknik, ekonomik, politik ve sosyal önlemlerin alınması, çiftçi eğitiminin sağlanması ile yem bitkisi üretiminde arz açığının giderilmesi mümkündür. Türkiye hayvancılığının kaliteli kaba yem ihtiyacının karşılanabilmesi ve hayvancılığın uluslararası rekabete uygun bir şekilde gelişmesinin sağlanabilmesi için yem bitkisi üretimi yapan çiftçileri desteklemeye devam edilmeli, çiftçilerin destekten yararlanmalarını engelleyen uygulamalar gözden geçirilmeli ve yem bitkisi ekimi yapan tüm çiftçilerin desteklerden daha fazla faydalanmasını sağlayacak politika önlemleri alınmalıdır. Kaynaklar: [1] DPT. Hayvancılık Özel İhtisas Komisyon Raporu. Dokuzuncu Kalkınma Planı (27-213), Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara. 26. [2] Abay, C., E. Olhan,Y. Uysal, F.Yavuz, B. Türkekul, Türkiye de Tarım Politikalarında Değişim, Türkiye Ziraat Mühendisliği VI: Teknik Kongresi, Ankara. s [3] TEAE, Türkiye de Hayvansal Ürünler Arzı ve Yem Talebi, Mevcut Durumun Değerlendirilmesi ve Alternatif Politika Senaryoları, TEAE Yayınları, 17, Ankara. [4] EBK, 21 Yılı Sektör Değerlendirme Raporu. Et ve Balık Kurumu. df Erişim Tarihi: [5] Anonim, 1 Mayıs 2 tarih ve 2445 sayılı Resmi Gazete. 2 [6] Anonim. 24 Şubat 25 tarih ve sayılı Resmi Gazete. Erişim Tarihi: [7] Yılmaz, H., Köknaroğlu, H. Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikasına Uyum Sürecinde Türkiye de İzlenen Hayvancılık Politikalarının Değerlendirilmesi.V. Zootekni Bilim Kongresi, 5-8 Eylül 27, Van [8] GTHB, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, BUGEM Kayıtları, 213. [9] Dağdeviren, O. ve Gündüz, M.,Bafra İlçesinde Süt Maliyetinin Belirlenmesi ve Üretimi Etkileyen Faktörlerin Fonksiyonel Analizi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, Van, 21 (2), [1] Demircan, V., Binici, T., Köknaroğlu, H., Aktaş, A.R., Economics Analysis of differnt dairy farm size in Burdur province in turkey.czech Journal of Animal Science. 51 (1), [11] Demircan,V., Binici, T., Zulauf, Cr. Assessing pure technical efficiency of dairy farms in Turkey.Agricultural Economics,Czech, 56, 21 (3), [12]Anonim Türkiye Yem Sanayicileri Birliği Web sitesi p?area=1&p=static&page=rapor Erişim Tarihi: [13] Maç, H. Yem bitkileri üretim desteği politikasının değerlendirilmesi: Konya ili Ereğli ilçesi örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Isparta 213 [14] Yolcu, H.; Tan, M. Ülkemiz yem bitkileri tarımına genel bir bakış. Tarım Bilimleri Dergisi 14 (3): [15] FAO. [16] Anonim Hayvan Su Ürünleri Yetiştiriciliği ve Sağlığı, II. Tarım Şurası, IV. Komisyon Raporu, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Ankara.24. [17] TUİK, 213.Türkiye İstatistik Kurumu İnternet sayfası. bitkiselapp/bitkisel.zul. Erişim Tarihi: