T.C. KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU (OMBUDSMANLIK) RET KARARI

Transkript

1 T.C. KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU (OMBUDSMANLIK) ŞİKAYET NO : 2015/3926 KARAR TARİHİ :09/04/2016 tarih ŞİKAYETÇİ : RET KARARI ŞİKAYETÇİ VEKİLİ : - ŞİKAYET EDİLEN İDARE : Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) ŞİKAYETİN KONUSU : Şikâyet başvurucusu, elektrik faturasından kesilen TRT paylarının iptalini ve tarafına iadesini talep etmektedir. ŞİKAYET BAŞVURU TARİHİ : 13/07/2015 I. USÛL A. Şikâyet Başvuru Süreci 1. Şikayet başvurusu, Kurumumuza elektronik başvuru yolu ile yapılan 13/07/2015 tarih ve 8291 sayı ile kayıt altına alınan, gerçek kişiler için şikayet başvuru formu vasıtasıyla yapılmıştır. Şikayet başvurusunun karara bağlanması için 28/03/2013 tarihli ve mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 41/1-a maddesi ve İmza Yetkileri Yönergesinin 7 inci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi uyarınca, şikayetin incelenmesine ve araştırmasına geçilmiş, 2015/3926 şikayet numaralı Ret önerisiyle Kamu Başdenetçisi ne sunulmuştur. B. Ön İnceleme Süreci 2. Şikâyet başvurusunun ön incelemesinde; şikayetçinin 23/03/2015 tarihli ilk şikâyet başvurusunun diğer şartları taşıdığı ancak 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu nun 17. maddesinin 4. fıkrası ve yukarıdaki paragrafta anılan Yönetmeliğin 12. maddesi uyarınca 06/01/1982 tarih ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nda öngörülen idari başvuru yolları ile özel kanunlarda yer alan zorunlu idari başvuru yollarının tüketilmemiş olduğu görüldüğünden başvuru ve eklerinin bahsi geçen Yönetmeliğin 20. maddesinin 2. fıkrasına göre Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu na gönderilmesine./2015 tarihinde karar verilmiştir. Gönderme kararı üzerine, idarece şikayetçinin talebinin reddedilmesi üzerine şikayetçi bu kez 13/07/2015 tarihli şikayet başvuru dilekçesiyle Kurumumuza başvurmuştur. Kurumumuza yeniden yapılan şikayet konusunun Kurumumuzun görev alanına girdiği, şikayetçinin menfaat ihlali koşulunu taşıdığı, gönderme kararı üzerine yapılan başvurunun süresinde olduğu, şikayetin inceleme ve araştırılmasına engel diğer ön inceleme konularında da bir eksikliğin bulunmadığı tespit edilmiştir. 1 / 10

2 II. OLAY VE OLGULAR A. Şikâyetçinin Konu Hakkındaki Açıklamaları ve İddiaları 3. Şikayet başvurucusu başvurusunda özetle; şahsi konutuna ait elektrik faturalarından TRT payı adı altında kesinti yapıldığını, buna izninin ve rızasının bulunmadığını, aynı konu hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisi Dilekçe Komisyonuna başvuru yaptığını ancak kesintinin kanun gereği yapıldığı gerekçesiyle yapılacak bir işlem bulunmadığı şeklinde karar verildiğini, Gönderme Kararı üzerine idarenin talebini uygun görmediğini iddia ederek yapılan kesintilerin iptali ve tarafına iadesi talebiyle Kurumumuza başvurmuştur. B. İdarenin Şikâyete İlişkin Açıklamaları 4. TRT Genel Müdürlüğü nün./2015 tarih ve sayılı yazısında özetle; elektrik faturalarından TRT katkı payı kesilmesi hususunun yasal dayanağının 3093 sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Gelirleri Kanunu nun 4/c maddesi olduğu, kurumun gelir kaynakları arasında elektrik enerjisi hasılatından bu Kanuna göre ayrılacak payların yer aldığı, Kurumun %86 oranında kamu kaynağı ile finanse edildiği, elektrik faturalarından %2 TRT payının kesildiği açıklanarak yurtdışı uygulamalarına ilişkin bilgiler gönderilmiştir. 5. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın./2015 tarihli ve.. sayılı yazısında özetle; konunun 3093 sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Gelirleri Kanunu nun 4/c maddesi ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu nun 5 inci maddesinin (c) bendi ve 7 inci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca değerlendirilmesi gerektiği, konu ile ilgili olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 1/2/2011 tarihli toplantısında; 9/7/2008 tarihli ve 5784 sayılı kanun ile 4/12/1984 tarihli ve 3093 sayılı Türkiye Radyo- Televizyon Gelirleri Kanununun 4 üncü maddesinin (e) bendinde yapılan düzenleme ve 28/12/2010 tarihli ve 2999 sayılı Kurul Kararı uyarınca, nihai tüketiciye elektrik enerjisi satışı yapan lisans sahihi tüzel kişiler tarafından; iletim, dağıtım, sayaç okumaya ilişkin perakende satış hizmeti ve kayıp enerjiye ilişkin bedeller hariç olmak üzere, net enerji ve sayaç okuma dışındaki perakende satış hizmet bedelleri toplamının TRT Payının hesaplanmasında dikkate alınmasına karar verildiğini, diğer taraftan Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Genel Müdürlüğü tarafından 3065 sayılı Kurul kararının iptali talebiyle Danıştay 13. Dairesi'nin 2011/665 E. sayılı dosyasında açılan davada mahkemenin 26/10/2011 tarihinde yürütmeyi durdurma kararı verdiğini, bunun üzerine 15/12/2011 tarihli ve 3552 sayılı Kurul Kararı ile "yürütmeyi durdurma kararının uygulanması amacıyla 3065 sayılı Kurul Kararının mahkemece verilecek yeni bir karara kadar uygulanmamasına" karar verildiğini, sonrasında Danıştay 13. Dairesi nin 2011/665 E. sayılı davada verdiği 2015/722 sayılı kararı ile "TRT tarafından 3065 sayılı Kurul kararının iptali talebiyle açılan davanın reddine" karar verildiğini dolayısıyla Danıştay'ın almış olduğu bu karar gereğince EPDK nın 2999 sayılı Kurul Kararını uygulanması gerektiği hususları açıklanmıştır. 6. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu nun./2015 tarih ve.. sayılı yazısında özetle; 3093 sayılı kanun hükümleri açıklanarak bir üst paragrafta değinilen 28/12/2010 tarih ve 2999 sayılı Kurul Kararından bahsedilmiştir. C. Olaylar 7. Şikayet başvurucusu, şahsi konutuna ait elektrik faturalarından TRT payı adı altında kesinti yapılmasına izninin ve rızasının bulunmadığını iddia ederek yapılan kesintilerin iptali ve tarafına iadesi 2 / 10

3 talebiyle 23/03/2015 tarihinde Kurumumuza başvurmuş, idari başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle TRT ye../2015 tarih ve 2015/. sayılı Gönderme Kararı verilmiş, idarenin../2015 tarih ve.. sayılı yazısıyla şikayetçinin talebinin reddedilmesi üzerine şikayetçi tekrardan aynı taleple 13/07/2015 tarihli dilekçesiyle Kurumuza başvurmuştur. D. Kamu Denetçisi Zekeriya Aslan ın İnceleme ve Araştırma Bulguları 8. Şikayet konusu işleme ilişkin bilgi ve belgeler TRT Kurumu Genel Müdürlüğü nden, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ndan, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu ndan istenilmiş, idarelerce 4, 5 ve 6 numaralı paragraflarda değinilen açıklamalar yapılarak ilgili belgelerin örnekleri gönderilmiştir. Avrupa Yayın Birliği nden (EBU) e-posta yolu ile kamu hizmeti veren yayıncılarının finansman modellerine ilişkin bilgi belge talep edilmiş ancak bu konuda Avrupa Yayın Birliği nden cevap alınamamıştır. Kamu Denetçisi tarafından yazışma sürecinin halen devam etmesi nedeniyle şikayetin altı aylık inceleme ve araştırma süresinde tamamlanamayacağı hususu ile dava açma süresinin kaldığı yerden yeniden işlemeye başlayacağı hususu 17/12/2015 tarihli ve 9090 sayılı yazı ile şikâyetçiye bildirilmiştir. III. HUKUKİ DEĞERLENDİRME VE GEREKÇE A. İlgili Mevzuat sayılı T.C. Anayasa sının Cumhuriyetin nitelikleri başlıklı 2. maddesi; Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir. hükmünü, 9.1. Anayasanın Vergi Ödevi başlıklı 73. maddesi; " Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır. Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir. hükmünü, 9.2. Anayasanın Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, radyo ve televizyon kuruluşları ve kamuyla ilişkili haber ajansları başlıklı 133. maddesi Devletçe kamu tüzelkişiliği olarak kurulan tek radyo ve televizyon kurumu ile kamu tüzelkişilerinden yardım gören haber ajanslarının özerkliği ve yayınlarının tarafsızlığı esastır. hükmünü, 9.3. Anayasanın Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı başlıklı 74. maddesi; (Ek fıkra: 7/5/ /8 md.)türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler. (Ek fıkra: 7/5/ /8 md.)bu maddede sayılan hakların kullanılma biçimi, Kamu Denetçiliği Kurumunun kuruluşu, görevi, çalışması, inceleme sonucunda yapacağı işlemler ile Kamu Başdenetçisi ve kamu denetçilerinin nitelikleri, seçimi ve özlük haklarına ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir. hükmünü düzenlemektedir sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu nun Kurumun Görevi başlıklı 5. maddesi; Kurum, idarenin işleyişi ile ilgili şikâyet üzerine, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve idareye önerilerde bulunmakla görevlidir. Ancak; a) Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler ile resen imzaladığı kararlar ve emirler, b) Yasama 3 / 10

4 yetkisinin kullanılmasına ilişkin işlemler, c) Yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin kararlar, ç) Türk Silahlı Kuvvetlerinin sırf askerî nitelikteki faaliyetleri, Kurumun görev alanı dışındadır. şeklindedir sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Gelirleri Kanunu nun 4. maddesinin (c) bendinde; (Değişik: 9/7/ /11 md.) Nihai tüketiciye elektrik enerjisi satışı yapan lisans sahibi tüzel kişiler, iletim, dağıtım ve perakende satış hizmetlerine ilişkin bedeller hariç olmak üzere, elektrik enerjisi satış bedelinin yüzde ikisi tutarındaki payı (Katma Değer Vergisi, diğer vergiler, fon ve paylar ile benzeri kesintiler hariç) faturalarında ayrıca gösterir ve bu kapsamdaki bedelleri Türkiye Radyo-Televizyon Kurumuna intikal ettirirler. hükmü yer almaktadır sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu nun Yayın esasları başlıklı 5. maddesi; Genel yayın esasları şunlardır: a) Anayasanın sözüne ve ruhuna bağlı olmak; Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü, milli egemenliği, Cumhuriyeti, kamu düzenini, genel asayişi, kamu yararını korumak ve kollamak, b) Atatürk ilke ve inkılaplarını kökleştirmek, Türkiye Cumhuriyetinin çağdaş uygarlık düzeyinin üstüne çıkmasını öngören milli hedeflere ulaşmayı gerçekleştirmek, c) Devletin milli güvenlik siyasetinin, milli ve ekonomik menfaatlerinin gereklerine uymak, d) Devletin bir kişi veya zümre tarafından yönetilmesini veya sosyal bir sınıfın diğer sosyal sınıflar üzerinde egemenliğini sağlamak yahut Devleti ve Devlet otoritesini ortadan kaldırmak veya dil, ırk, din ve mezhep ayırımı yaratmak yahut sair herhangi bir yoldan bu kavramlara ve görüşlere dayanan bir Devlet düzeni kurmak amacı güden rejim ve ideolojilerin propagandasına yer vermemek, e) Genel ahlakın gereklerini, milli gelenekleri ve manevi değerleri gözetmek, f) Türk milli eğitiminin temel görüş, amaç ve ilkelerine uymak, g) Kolayca anlaşılabilir, doğru, temiz ve güzel bir Türkçe kullanmak, h) Toplumun beden ve ruh sağlığına zarar verecek hususlara yer vermemek, i) Karamsarlık, umutsuzluk, kargaşa, dehşet, saldırganlık gibi olumsuz duygular uyandırmak ve telkin etmek amacına yönelik yayın yapmamak, j) Kişilerin özel hayatlarına, şeref ve haysiyetlerine saygılı olmak ve dürüstlük anlayışına bağlı kalmak, k) Haberlerin toplanması, seçilmesi ve yayınlanmasında tarafsızlık, doğruluk ve çabukluk ilkeleri ile çağdaş habercilik teknik ve metotlarına bağlı olmak, l) Haberler ile yorumları ayırmak ve yorumların kaynaklarını açıklamak, m) Kamuoyunun sağlıklı ve serbestçe oluşabilmesi için kamuoyunu ilgilendirecek konularda yeterli yayın yapmak; tek yönlü, taraf tutan yayın yapmamak ve bir siyasi partinin, grubun, çıkar çevresinin, inanç veya düşüncenin menfaatlerine alet olmamak. şeklindedir. 13. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu nun 01/02/2011 tarihinde aldığı 3065 sayılı Kurul kararı; "09/07/2008 tarihli ve 5784 sayılı Kanun ile 04/12/1984 tarihli ve 3093 sayılı Türkiye Radyo- Televizyon Gelirleri Kanununun 4. maddesinin (c) bendinde yapılan düzenleme ve 28/12/2010 tarihli ve 2999 sayılı Kurul kararı uyarınca, nihai tüketiciye elektrik enerjisi satışı yapan lisans sahibi tüzel kişiler tarafından, iletim, dağıtım, sayaç okumaya ilişkin perakende satış hizmeti bedelleri hariç olmak üzere, net enerji ve sayaç okuma dışındaki hizmet bedelleri toplamının TRT payının hesaplanmasında dikkate alınması gerektiği" şeklindedir. 14. Prag da 7-8 Aralık 1994 tarihlerinde toplanan ve ülkemizin de katıldığı 4.Avrupa Kitle İletişim Politikası Bakanlar Konferansı nda Kamu Yayıncılığının Geleceği hakkında alınan 1 nolu kararda; kamu hizmeti yayıncılarının kamusal misyonlarını yerine getirebilmelerini garanti edebilmek için ihtiyaç duydukları istikrarlı ve güvenli finansal kaynağı sağlamaları konusunda, devletlerin yükümlülükleri vurgulanmıştır. 4 / 10

5 14.1. Daha sonra aynı konuda 11/09/1996 tarihli Kamu Yayıncılığının Bağımsızlığının Garanti Edilmesi hakkındaki 10 sayılı Tavsiye Kararı çıkarılmış olup kamu hizmeti yayıncılığının bağımsızlığı konusunda ilave ilkeler getirmiştir. Bu belgede, kamu yayın kuruşlarının kurumsal özerkliğinin ve yayın muhtevası yönünden bağımsızlığının garanti edilmesine duyulan ihtiyaca ışık tutmaktadır Üye Devletlerin imzaladığı ve Avrupa Topluluğunu kuran anlaşmaya eklenmiş protokollerden; Üye Devletlerde Kamu Yayıncılığı Sistemine İlişkin Protokol ün Giriş ve Tebliğ Kapsamı kısmında; 1970'lerde gerçekleşen ekonomik ve teknolojik gelişmeler sayesinde Devletler, yayın sektörüne başka operatörlerin girişine izin verebilmiştir. Sonrasında, Üye Devletler, piyasaya rekabeti getirmiştir. Kanal sayısı arttıkça ve yeni hizmetler sağlanmaya başladıkça tüketicilerin seçim yelpazesi genişlemiştir. Buna ek olarak güçlü Avrupalı operatörlerin ortaya çıkışını ve güçlenmesini, yeni teknolojilerin geliştirilmesini ve sektördeki çoğulculuğun artırılmasını, bir başka deyişle sektörün ek kanalların ve hizmetlerin sunulmasından çok daha fazla anlam taşımasını kolaylaştırmıştır. Üye Devletler, piyasanın rekabetçiliğe açılması sırasında kamu hizmeti yayıncılığının korunması ve böylece aksi taktirde en uygun ölçüde gerçekleştirilemeyecek olan ihtiyaçların ve kamu politikası hedeflerinin ele alındığından emin olunması için kamu hizmet yayıncılığının korunması gerektiğini düşünmüştür. Bu husus, AT Antlaşması'nın (bundan sonra "Amsterdam Protokolü" olarak anılacaktır) eki olan ve Üye Devletlerdeki kamu yayıncılığı sistemi konulu yorum protokolü ile de doğrulanmıştır açıklamaları yer almaktadır Bahsi geçen Protokolün Kamu Hizmet Yayıncılığının Rolü başlıklı kısmının 9 ve 10 numaralı paragraflarında; Aralarında belirgin bir ekonomik ilişki olsa da kamu hizmeti yayıncılığı, herhangi bir ekonomik sektörde kamu hizmeti ile kıyaslanamaz. Hiçbir hizmet, aynı zamanda nüfusun bu kadar geniş kesimine ulaşamamakta, nüfusa böylesine fazla bilgi ve içerik sağlayamamakta ve bireysel fikirleri ve kamuoyunu yayamamakta ve etkileyememektedir. Buna ek olarak yayıncılık, genel olarak bilgi açısından güvenilir bir kaynak olarak görülmekte ve nüfusun oldukça büyük bir kısmı tarafından ana bilgi kaynağı olarak kabul edilmektedir. Böylelikle de toplumsal tartışmaları zenginleştirerek bütün vatandaşların kamu hayatına bir ölçüde katılabilmesini sağlayabilmektedir. Bu kapsamda yayıncılık bağımsızlığının, Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı'nın 11. maddesinde ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 10. maddesinde belirtilen ve riayet edilmesi Avrupa Mahkemeleri tarafından güvence altına alınan ifade özgürlüğü genel ilkesi doğrultusunda korunması kritik öneme sahiptir. hükmü, Protokolün Yasal Bağlam başlıklı kısmının 17 numaralı paragrafında; Devlet yardımı kurallarının kamu hizmeti yayıncılığına uygulanması sırasında çeşitli unsurlar göz önünde bulundurulmalıdır. Devlet yardımına yönelik değerlendirmeler, Devlet yardımına ilişkin 87 ve 88. Maddelere ve Antlaşmanın rekabet kurallarının uygulanmasına yönelik 86. maddenin 2. paragrafına göre yapılır. hükmü, Protokol ün Devlet Yardımı Uygunluğu nun 86. maddenin 2. pragrafı kapsamında değerlendirilmesi başlıklı bölümünün 36 ve 37 numaralı paragraflarında; 86. maddenin 2. paragrafı uyarınca genel ekonomik çıkara yönelik hizmetleri yürütmekle görevli olan yada gelir getiren bir tekel olma özelliğine sahip işletmeler, işbu Antlaşmanın hükümlerine, özellikle de rekabete ilişkin kuralları içeren hükümlere bu kuralların, işletmelere verilen özel görevlerin hukuken veya fiilen ifasına engel teşkil etmeyeceği ölçüde tabidir. Ticaretin gelişmesi, Topluluğun çıkarlarına ters düşecek ölçüde etkilenmemelidir. Mahkeme, 86. Maddede değişiklik yapılması gerektiğini ve dolayısıyla bu maddenin sınırlayıcı bir şekilde yorumlanması gerektiğini belirtmiştir. Mahkeme, yapılan bir değişikliğin alınan 5 / 10

6 bir tedbirin yararına olması açısından belirli koşulları sağlanması gerektiğini ifade etmiştir. Bu koşullar aşağıdaki gibidir: i. söz konusu hizmet, genel ekonomik çıkara yönelik bir hizmet olmalıdır ve Üye Devlet tarafından da açık olarak bu şekilde tanımlanmalıdır (tanım) ii. Üye Devlet, söz konusu işletmeyi bu hizmeti sağlaması için açıkça görevlendirmelidir. (görevlendirme) iii. Antlaşmanın rekabet kurallarının uygulanması (bu durumda Devlet yardımı yasağı), işletmenin belirli görevlerini yerine getirmesi önünde engel oluşturması ve bu kurallardan muafiyetin, ticaretin gelişimini Topluluğun çıkarlarına ters düşecek ölçüde etkilememesi gerekmektedir (orantılılık testi) hükmünü düzenlemektedir. B. Şikâyet Konusuna İlişkin Uygulamalar 15. Yargıtay 3. Hukuk Dairesi 26/11/2015 tarih, 2015/11063 Esas ve 2015/19038 Karar sayılı ilamında; elektrik faturalarından kayıp-kaçak bedeli kesilmesi nedeniyle haksız ve hukuka aykırı tahsilatın tahsiline karar verilmesi talebi ile açılan davada Anayasanın Vergi Ödevi başlıklı 73. Maddesi hükmüne atıfta bulunarak; Elektrik dağıtım şirketlerinin EPDK kurul kararları ve tebliğleri çerçevesinde, elektrik kullanan abonelerin faturalarına yansıtarak aldıkları, kayıp-kaçak, perakende satış hizmeti, iletim sistemi kullanım ve dağıtım bedellerinin elektrik enerjisi kullananlara (sanayi, ticari ve mesken abonelerine) aktif tüketim bedeli dışında ek bir mali yük ve külfet getirmediği, Anayasamızın 73. maddesi gereğince; vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin kanunla konulacağı, değiştirileceği veya kaldırılacağının düzenlendiği, nitekim elektrik faturalarına yansıtılan %2 TRT payının da kanunla getirildiği ve kanunun verdiği açık ve şeffaf yetkiye dayanarak tahsil edildiği hususlarına değinmiştir. 16. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu 17/04/2008 tarih, 2005/270 Esas ve 2008/1286 Karar sayılı ilamında; Anayasa'nın 2 nci maddesinde belirtilen hukuk devleti ilkesine vurgu yapılarak bu bağlamda, idarenin işlemlerinde kamu yararının sağlanması amacını gütmesi, nesnel adil ve hakkaniyet ölçütlerini gözetmesi gerektiği, bu nedenle, idarenin yasalarla kendisine tanınan takdir yetkisini adalet, hakkaniyet ve kamu yararı ilkelerini göz önünde tutarak kullanması, Anayasanın 10 uncu maddesi kapsamında, kanun önünde eşitlik ilkesine uygun hareket etmesi gerektiği hususlarına vurgu yapılmıştır. 17. Danıştay ın 13. Dairesi 24/02/2015 tarih, 2011/665 Esas ve 2015/722 Karar sayılı ilamında; kararımızın 13 numaralı paragrafında değinilen Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu nun 01/02/2011 tarihinde aldığı 3065 sayılı Kurul Kararı nın iptali istemiyle açılan davanın ilk derece mahkemesi sıfatıyla yaptığı yargılaması neticesinde; davalı idarenin elektrik piyasasında faaliyet gösteren tüzel kişilerin uygulayacakları tarifeleri belirleme konusunda yetkisi bulunduğu, bu yetkiyi kanunla kendisine bırakılmış alan ve sınırlar içerisinde kullanarak yetkili makam veya organlarınca karar alabileceği açıktır sayılı Kanun'un 4. maddesinin (c) bendinde, elektrik enerjisi satışı yapan lisans sahibi tüzel kişilerin hazırlayacağı elektrik faturalarında tarife bileşenleri; iletim, dağıtım ve perakende satış hizmetlerine ilişkin bedeller ile elektrik enerjisi satış bedeli olarak ikiye ayrılmış; iletim, dağıtım ve perakende satış hizmet bedelinin TRT payı matrahına dahil olmadığı kurala bağlanmış ve TRT payının yalnızca elektrik enerjisi satış bedeli üzerinden alınacağı açıkça düzenlenmiştir. Bununla birlikte, "elektrik enerjisi satış bedeli" kavramının hangi unsurları kapsadığı belirsiz olup, bu kavramın içeriğini belirlemenin tarife bileşenlerini tespit etme görevi bulunan Kurul'a ait olduğu kuşkusuzdur. Kaldı ki, 3093 sayılı Kanun'da "kayıp enerji bedeline" ilişkin açık bir hüküm 6 / 10

7 bulunmamakta olup, kayıp enerji bedelinin tarife bileşenlerinden hangisine dahil olduğunun belirlenmesi gerektiği de tabiidir. Nitekim Kurul tarafından da bu çerçevede yukarıda alıntılanan ve dava konusu edilen düzenlemeler yapılmıştır. Öte yandan, tüketici tarafından tüketilmeyen bir unsurun satış bedeli içinde değerlendirilemeyeceği, bunun dağıtım ve iletim gibi şebekeye ait bir maliyet unsuru olduğunun kabulü gerekmektedir. Davacı tarafından ayrıca, Anayasa'ya göre vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin kanunla konulacağı, değiştirileceği veya kaldırılacağı, dava konusu işlemle bu hükmün ihlal edildiği belirtilmekle birlikte; dava konusu işlemle Kanunu aşar şekilde mali yükümlülüklerin kaldırılmasının söz konusu olmadığı, 3093 sayılı Kanun'da belirtilmeyen bir unsurun 4628 sayılı Kanun'un Kurul'a verdiği yetkiler çerçevesinde hangi tarife kalemine dahil olduğunun yorumlandığı anlaşılmaktadır. Bu durumda, kayıp enerjiye ilişkin bedeli TRT payı matrahı dışında bırakan dava konusu Kurul kararının 3093 sayılı Kanun'un 4. maddesinin (c) bendine aykırılık taşımadığı, 4628 sayılı Kanun'un Kurul'a verdiği yetki çerçevesinde alındığı ve hukuka aykırılık bulunmadığı sonucuna varılmıştır şeklinde karar vermiştir. C. Kamu Denetçisi Zekeriya Aslan ın Kamu Başdenetçisi ne Önerisi 18. Kamu Denetçisi tarafından TRT payının, Türkiye Radyo Televizyon Kurumunun giderlerinin karşılanması amacı ile tahsil edildiği, kanuni dayanağının bulunduğu, eşitler arasında bir ayrımcılık bulunmadığı, kamu hizmeti yayıncılığının bilgilendirmeyi, eğitmeyi ve eğlendirmeyi amaç edindiği hususları değerlendirilerek şikâyetin reddi yönündeki öneri Kamu Başdenetçisi ne sunulmuştur. D. Hukuka Uygunluk Yönünden Değerlendirme ve Gerekçe 19. Şikâyet başvurucusu, yukarıda 3 numaralı paragrafta açıklandığı üzere, şahsi konutuna ait elektrik faturalarından TRT payı adı altında yapılan kesintilerin iptali ve tarafına iadesi talebiyle Kurumumuza başvurmuştur. 20. TRT katkı payı ilk olarak 1984 yılında yasalaşmış 3093 sayılı Kanunu nun 4/c maddesinde % 3,5 oranı tutarında belirlenmiş, elektriğin kim tarafından tüketildiğine bakılmaksızın, elektrik tüketilen her durumda TRT payı ödeme yükümlülüğü getirilmiştir. Kanunun bu maddesi 06/07/1999 tarihinde 4397 sayılı Kanunla değiştirilmiş ve tüketici ibaresi ilk defa kullanılmaya başlanmıştır. Kanun hükmü 09/07/2008 tarihinde 5784 sayılı Kanunun 11. maddesiyle yapılan değişiklikle 11 numaralı paragrafta bahsedilen son halini almıştır. Bu tarihten sonra da nihai tüketicinin elektrik faturalarında %2 TRT payı kesilmeye devam etmiştir. %2 TRT payının hangi bedel üzerinden alınacağı hususunda yani hesaplanmasında hangi bedellerin matraha dahil edilmesi gerektiği yönünde de bir kısım hukuki uyuşmazlıklar olmakla birlikte TRT payının varlığına dair düzenleme yerini korumuştur. 21. Kamu hizmeti yayıncılığı, genel kabul gören tanımı ile; halk için yapılan, halk tarafından finanse edilen ve halk tarafından kontrol edilen yayıncılıktır. Bu tanım kamu hizmeti yayıncıları ile diğer (ticari -devlet) yayın kuruluşları arasındaki farkı da ortaya koymaktadır. 14 numaralı paragraf ve alt bentlerinde bahsedildiği üzere, Avrupa Birliği 1997 yılında Amsterdam Antlaşması nın görüşmeleri kapsamında ek bir protokol imzalayarak kamu hizmeti yayıncılığının önemini vurgulamış, destekleme kararını ve finansman şeklini üye ülkelere bırakmıştır. Bu durumda, kamu yayıncılığının kurumsallaşması, her ülkenin farklı tarihsel süreçleri ile gerçekleştiğinden finansman hususu da bir ülkeden diğerine farklılık göstermiştir. Ancak, Avrupa Komisyonu bu konuda 2001 ve 2009 da iki tebliğ yayınlamış, son olarak 2009 da yayınladığı ve kamu hizmeti yayıncılarının faaliyetlerinin kapsamı ile bu faaliyetlerin kamu kaynaklarınca finanse edilmesinin koşullarını düzenleyerek prensip olarak kamu yayıncılığının finansmanına yönelik devlet desteğinin varlığını sürdürmüştür. 7 / 10

8 22. Bu konuda uluslararası uygulamalara bakacak olursak; kamu yayıncılığının finansman modeli olarak genelde reklam dışında kanunla garanti altına alınmış modellerin benimsendiği ve uygulandığı tespit edilmiştir. Yayın bedelleri; radyo-televizyon cihazlarından alınan ruhsat ücretleri, elektrik enerji payı, gelir vergisinden alınan pay gibi kamu yayıncılığında kullanılacak her tür ücret, vergi ve diğer kamusal yükümlülükler, genel bütçeden aktarılacak paylar, fonlar, ve sübvansiyonlar, reklam/sponsor gelirleri ve görsel-işitsel ürünlerin satışından elde edilecek diğer ticari gelirlere dayanmaktadır. Kamu hizmeti yayıncılığının finansmanında hiçbir ülkede tek kaynağa dayanılmamakta, çoğunlukla karma bir finansman modeli uygulanmaktadır. Bu modeller, yayın bedelini toplamanın farklı yöntemleri olup; ortak özellikleri ise, müşteri-satıcı ilişkisi gibi gönüllülük esasına değil kamusal yükümlülüğe dayalı, vergi niteliğinde zorunlu ödemeler şeklinde belirlenmiş olmasıdır. Bu bedel; Türkiye de halen uygulandığı gibi, tüketilen elektrik enerjisi ücretinden alınan yüzde oranında bir pay, Yunanistan da olduğu gibi sınai kuruluşlar ve haneleri ayırmaksızın her elektrik sayacı başına tahakkuk ettirilen sabit bir bedel, Makedonya da olduğu gibi sınai kuruluşları kapsamayan, yalnızca hanelere ait sayaçlar üzerinden alınan sabit bir bedel, Almanya, Fransa ve diğer bazı Avrupa Birliği üyesi ülkelerde olduğu gibi, radyo-televizyon cihazlarından her yıl alınan ruhsat ücreti, Polonya, Macaristan gibi ülkelerde telefon faturasına eklenen sabit bir ücret, Hollanda Parlamentosu nun 1 Ocak 2000 tarihinde kabul ettiği yeni sistemdeki gibi, gelir vergisine eklenen özel bir kalem şeklinde tahsil edilmektedir. 23. Kamu yayıncılığı yapan kuruluşların, özel sektörün kar amacı gütmesi nedeni ile ilgi göstermediği ancak toplumsal kültürün korunması ve oluşması amacıyla yapılan ve ticari anlamda bir getirisi olmayan yayınları da yaptığı bir gerçektir. TRT nin buna ilişkin yayınlarına; TRT 1 de yayınlanan boşanma noktasına gelmiş çiftlere aile olmayı ve sevgiyi mizahi bir dille hatırlatan aile masası görevlilerinin maceralarına ilişkin Böyle Bitmesin adlı dizi, TRT Çocuk ta yayınlanan Keloğlan- Dede Korkut hikayeleri, TRT Okul Kanalında yayınlanan Pisagor dan Arşimet e, ElHarezmî den Fibonacci ye, Ferma dan Gauss a kadar pek çok matematikçinin çığır açan keşiflerinin anlatıldığı program, TRT Haber Kanalında yarım asrı geçmiş hayatların hikâyelerini, geçip giden yıllardan arta kalan hüzünlerini, mutluluklarını yeniden dillendiren izleyiciyi de bu zaman yolculuğuna davet ve hayata dair genç nesillere ibretlik hikayelerini anlatıp somut olarak yaşam dersi veren Ömür Dediğin adlı program, TRT 6 da her hafta mikrofonlarını Kuzey Irak halkına uzatarak, oradaki kültürü, gelenekleri, yaşamı ve sanatı ekranlara getiren, yaşamın her alanından insanların konuk edildiği Kuzey Güney Köprüsü adlı program, TRT HD de gezegenimizdeki her noktanın hayata dair bir hikâyesinin yaşam ve insan arasındaki ilişkiyi, zamanı ve uzayı anlatan Atlas 4. Boyut - Discovery Atlas 4D adlı program, TRT Belgesel Kanalındaki Türkiye nin tanıtımına katkı sağlayan Avrupa nın çeşitli ülkelerindeki köylerde yaşayan Türk dostlarının faaliyetlerinin konu edildiği Uzaktaki Dostlar programı, TRT Avaz Kanalında yayınlanan Kafkasların nesilden nesile aktarılarak kökleşmiş zengin kültür ve folklorunun anlatıldığı Kafkaslardan Esen Yeller adlı program, TRT Haber Kanalında her bölümde farklı bir kişinin iş yaşamını, gelişim süreçlerini, işine verdiği önem ve yaptığı katkıyı, işinin genel yaşamına olumlu etkilerini, işinin ve yaptıklarının genel toplum yararına neler kattığının izleyiciye aktarıldığı İşimi Seviyorum adlı program, anne, çocuk sağlığı ve ilişkilerini içeren bütün konuların haftalık canlı program ile ele alındığı Anne Elimi Tutsana adlı program örnek gösterilebilir. Anılan yayınların hem bir kamu hizmeti gördüğü, toplumsal hafıza için kültür sanat ve haber değeri taşıdığı, hem de ticari getirisinin bulunmadığı açıktır. Ayrıca TRT Çocuk Kanalında çocukların psikolojik gelişimleri gözetilerek, TRT nin bir anlamda yasal reklam gelirinden vazgeçerek bu kanalda reklam kuşağına yer vermemesi de çarpıcı bir durumdur. 24. Yukarıdan beri anlatılan hususlar, bilgi, belge, ulusal ve uluslararası mevzuat, bir üst paragrafta örnekleme şeklinde verilen programlar ve tüm dosya kapsamı hep birlikte değerlendirildiğinde; Türkiye Cumhuriyeti nin ilk ve tek aynı zamanda kamusal çoğunluk için kamu hizmeti yayıncılığı yapan 8 / 10

9 TRT nin çok geniş ulusal ve uluslararası insan topluluklarına hitap ettiği, 12 numaralı paragrafta yazılı yayın ilkeleri doğrultusunda Anayasada yazılı kamusal görevini yerine getirmekle birlikte bilgilendirmeyi, eğitmeyi ve eğlendirmeyi amaç edinen yayınlar yaptığı, bu yönüyle nihai tüketiciye satılan enerji bedeli üzerinden, Türkiye Radyo Televizyon Kurumu giderlerinin karşılanması amacı ile tahsil edilen TRT payının Anayasanın 73 üncü maddesi uyarınca kanun hükmüyle kamu yararı ve hizmet gereklerinin karşılanması amacıyla konulduğu, bu durumun aksinin başvurucu tarafından da iddia edilmediği, nihai kullanıcıya gönderilen faturalarda aylık ne kadar TRT payı ödeneceğinin belirtildiği, bu şekilde de aleniyetin sağlandığı bu itibarla idarenin işlemlerinde herhangi bir hukuka aykırılık tespit edilemediğinden şikayet başvurusunun reddine karar vermek gerekmiştir. E. İnsan Hakları Yönünden Değerlendirme sayılı T.C. Anayasasının "Kanun Önünde Eşitlik" başlıklı 10 uncu maddesinde ifadesini bulan eşitlik ilkesinin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin 13 üncü maddesindeki etkili başvuru hakkının ve 17 inci maddesindeki hakları kötüye kullanma yasağının ihlal edildiğine dair herhangi bir bulgu ve bilgiye rastlanmadığı gibi şikâyete konu olayda, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde yazılı ve güvence altına alınmış olan başkaca bir insan hakkı ihlalinin tespit edilemediği sonuç ve kanaatine varılmıştır. F. İyi Yönetişim İlkeleri Yönünden Değerlendirme 26. Günümüzde demokratik, modern ve katılımcı yönetim anlayışında idarelerden sadece hukuka uygun olarak hareket etmeleri değil aynı zamanda iyi yönetim ilkelerine de uygun işlem tesis etmeleri beklenmektedir /03/2013 tarihli ve mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin "İyi yönetim ilkeleri" başlıklı 6 ncı maddesinde "Kurum, inceleme ve araştırma yaparken idarenin, insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde; kanunlara uygunluk, ayrımcılığın önlenmesi, ölçülülük, yetkinin kötüye kullanılmaması, eşitlik, tarafsızlık, dürüstlük, nezaket, şeffaflık, hesap verilebilirlik, haklı beklentiye uygunluk, kazanılmış hakların korunması, dinlenilme hakkı, savunma hakkı, bilgi edinme hakkı, makul sürede karar verme, kararların gerekçeli olması, karara karşı başvuru yollarının gösterilmesi, kararın geciktirilmeksizin bildirilmesi, kişisel verilerin korunması gibi iyi yönetim ilkelerine uygun işlem ve eylem ile tutum veya davranışta bulunup bulunmadığını gözetir ve iyi yönetim ilkelerine uyar." hükmü yer almaktadır. Söz konusu Yönetmelik hükmünde yer alan ilkelerin kaynağını teşkil eden Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı'nın 41 inci maddesinde de iyi yönetim hakkından bahsedilmekte olup, benzer ilkelere Avrupa Parlamentosu tarafından kabul edilen "Avrupa Doğru İdari Davranış Yasası" nda da yer verilmiştir. 28. Söz konusu ilkeler yönünden yapılan değerlendirme neticesinde; somut olayda Kurumumuzca istenilen bilgi ve belgeleri idarenin yasal süresi içerisinde gerekçeli olarak Kurumumuza gönderdiği bu yönüyle İdarenin kanunlara uygunluk, hesap verilebilirlik, makul sürede karar verme, kararların gerekçeli olması, kararın geciktirilmeksizin bildirilmesi ilkelerine uygun hareket ettiği anlaşılmıştır. İdarenin şikayet başvurucusunun talebine ilişkin verdiği cevaba dosyada rastlanılmadığından karara karşı başvuru yollarının gösterilmesi ilkesi yönünden bir değerlendirmede bulunulmamıştır. IV. HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN YASAL MEVZUAT 9 / 10

10 A. Dava Açma Süresinin Yeniden Başlaması sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu nun Dava açma süresinin yeniden işlemeye başlaması başlıklı 21 inci maddesinde, Kamu Denetçiliği Kurumu nun inceleme ve araştırmasını, başvuru tarihinden itibaren altı ay içinde sonuçlandıramaması hâlinde durmuş olan dava açma süresinin kaldığı yerden işlemeye başlayacağı hususu belirtilmiş olup; incelemenin altı ayda bitirilememe gerekçesi ve dava açma süresinin kaldığı yerden yeniden işlemeye başlayacağı hususu ilgili Kamu Denetçisi nin 17/12/2015 tarih ve 9090 sayılı yazısı ile şikâyetçiye bildirilmiştir. B. Yargı Yolu Sayılı 1982 Anayasası'nın Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması başlıklı 40 ıncı maddesinin ikinci fıkrasında, Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır. hükmü yer almakta olup, 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 20 nci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, ilgili idarenin işlemine karşı varsa 30 günlük dava açma süresinden arta kalan süre içerisinde Vergi Mahkemesi ne yargı yolu açıktır. V. KARAR Yukarıda açıklanan gerekçeler ve dosya kapsamına göre şikayetin REDDİNE, Kararın şikayetçiye ve Türkiye Radyo Televizyon Kurumu na tebliğine, Türkiye Cumhuriyeti Kamu Başdenetçisi'nce karar verildi. M.Nihat ÖMEROĞLU Kamu Başdenetçisi 10 / 10