ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ

Transkript

1 GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ Journal of the Agricultural Faculty of Gaziosmanpasa University ISSN: CİLT: 26 SAYI: 2 YIL: 2009

2 Sahibi Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Adına Prof.Dr. Kadir SALTALI Dekan Yayın Kurulu Prof.Dr. Kemal ESENGÜN Prof.Dr. Sabri GÖKMEN Prof.Dr. Gazanfer ERGÜNEŞ Doç.Dr. Zeliha YILDIRIM Yrd.Doç.Dr. Metin SEZER Yayına Hazırlayan Yrd.Doç.Dr. Murat SAYILI BU SAYIDA HAKEMLİK YAPAN BİLİM ADAMLARI Prof.Dr. Abdurrahman HANAY Prof.Dr. Zehra SARIÇİÇEK Prof.Dr. Ali Kerim ÇOLAK Doç.Dr. Bahattin TANYOLAÇ Prof.Dr. Ali Osman ÖZDEMİR Doç.Dr. Hüseyin ŞİMŞEK Prof.Dr. A. Zafer GÜRLER Doç.Dr. Vedat CEYHAN Prof.Dr. Emine Erman KARA Yrd.Doç.Dr. Emin BARLAS Prof.Dr. Ergün DEMİR Yrd.Doç.Dr. Emine TURGUT Prof.Dr. Fahri YAVUZ Yrd.Doç.Dr. Halil KIZILASLAN Prof.Dr. İbrahim YILDIRIM Yrd.Doç.Dr. Murat SAYILI Prof.Dr. Hasan Rüştü KUTLU Yrd.Doç.Dr. Rasim KOÇYİĞİT Prof.Dr. Kadir SALTALI Yrd.Doç.Dr. Ümran ENSOY Prof.Dr. Yaşar AKÇAY Yrd.Doç.Dr. Yonca YÜCEER Yazışma Adresi Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dekanlığı (Yayın Kurulu Başkanlığı) Taşlıçiftlik Yerleşkesi TOKAT Dizgi ve Baskı: GOÜ Matbaası, Taşlıçiftlik Yerleşkesi - TOKAT

3 GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ A. YAYIN KURALLARI YAYIN VE YAZIM KURALLARI 1. GOÜ Ziraat Fakültesi Dergisinde, tarım bilimleri alanında öncelikle orijinal araştırmalar ile özgün derlemeler, kısa bildiri ve editöre mektup türünde Türkçe ve İngilizce yazılar yayınlanır. 2. Yapılan çalışma bir kurum/kuruluş tarafından desteklenmiş ya da doktora/yüksek lisans tezinden hazırlanmış ise, bu durum ilk sayfanın altında dipnot olarak verilmelidir. 3. İlk başvuruda eser, biri orijinal ve üçü yazar isimsiz olmak üzere toplam dört kopya halinde, imzalanmış Telif Hakkı Devri Formu ile birlikte Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın Kurulu Başkanlığı na gönderilmelidir. 4. Hakemler tarafından yayınlanmaya değer bulunan ve son düzeltmeleri yapılarak basılmak üzere yayın kuruluna teslim edilen makalelerin basım ücreti ve posta giderleri makale sahiplerinden alınır. Bu ödeme yapılmadan makalelerin son şekli teslim alınmaz ve basım işlemlerine geçilmez. 5. Basımına karar verilen ve düzeltme için yazarına gönderilen eserde, ekleme veya çıkartma yapılamaz. 6. Yayına kabul edilen makalelerin son şekli, bir disket ile birlikte bir nüsha halinde Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın Kurulu Başkanlığına iletilir. Yayın süreci tamamlanan eserler geliş tarihi esas alınarak yayınlanır.yayınlanmayan yazılar iade edilmez. 7. Bir yazarın derginin aynı sayısında ilk isim olarak bir, ikinci ve diğer isim sırasında iki olmak üzere en fazla üç eseri basılabilir. 8. Dergide yayınlanan eserin yazarına 10 (on) adet ücretsiz ayrı baskı verilir. 9. Yayınlanan makalelerdeki her türlü sorumluluk yazar(lar)ına aittir. 10. Hakemlere gönderilme aşamasından sonra iki defa makalesini geri çeken araştırıcıların makaleleri bir daha dergide yayınlanmaz. 11. Yukarıda belirtilen kurallara uymayan eserler değerlendirmeye alınmaz. 12. Hazırlanan makaleler, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Yayın Kurulu Başkanlığı, TOKAT adresine gönderilmelidir. B. YAZIM KURALLARI 1. Dergiye gönderilecek eser, A4 (210 x 297 mm) boyutundaki birinci hamur kağıda üst 3.5, alt 2.5, sol 3.0, sağ 2.5 ve cilt payı 0 cm olacak şekilde, makale başlığı, yazar ad ve adresleri, özet, abstract, anahtar kelimeler ve keywords bölümleri tek sütun halinde; metin ve kaynaklar bölümü ise ortada 0,5 cm boşluk bırakılarak 7,5 cm lik iki sütun halinde hazırlanmalıdır. Makaleler, Word 7 kelime işlemcide, Times New Roman yazı tipinde ve tek satır aralığı ile yazılmalı ve makale toplam 10 sayfayı geçmemelidir. 2. Makale başlığı (Türkçe ve İngilizce) kısa ve konuyu kapsayacak şekilde olmalı, kelimelerin baş harfi büyük olmak üzere küçük harflerle, 13 punto ve bold olarak yazılmalıdır. Yazar adları makale başlığından sonra bir satır boş bırakılarak 11 punto ile kelimelerin baş harfi büyük olacak şekilde yazılmalıdır. Yazar adları ortalı yerleştirilmeli ve ünvan kullanılmamalıdır. Adresler kelimelerin ilk

4 harfi büyük olacak şekilde adların hemen altında ortalı olarak 10 punto olarak yazılmalıdır. Makalelerin metin bölümlerindeki ana başlıklar ile alt başlıklar numaralandırılmalıdır (1. Giriş, 2. Materyal ve Metot, 3. Bulgular ve Tartışma, 3.1. Tane Verimi vb.). Başlıklar paragraf başından başlamalı, kelimelerin ilk harfi büyük olmak üzere küçük harfle yazılmalıdır. Tüm başlıklar bold olmalıdır. Başlıklarda üstten bir satır boş bırakılmalıdır. Parağraf girintisi 0.75 cm olmalıdır. 3. Dergiye gönderilecek eser özet, abstract, giriş, materyal ve metot, bulgular ve tartışma, sonuç, teşekkür (gerekirse) ve kaynaklar bölümlerinden oluşmalıdır. Makalelerin metin bölümleri tek satır aralığında ve 11 punto olarak yazılmalıdır. 4. Özet ve abstract 200 kelimeyi geçmeyecek şekilde 10 punto ve bir aralık ile yazılmalıdır. Türkçe yazılan makalelerde İngilizce, İngilizce yazılan makalelerde de Türkçe özetin başına eserin başlığı aynı dilden yazılmalıdır. Beş kelimeyi geçmeyecek şekilde Türkçe özetin altına anahtar kelimeler, İngilizce özetin altına da keywords yazılmalıdır. 5. Eserde yararlanılan kaynaklar metin içinde yazar ve yıl esasına göre verilmelidir. Üç veya daha fazla yazarlı kaynaklara yapılacak atıflarda makale Türkçe ise ark., İngilizce ise et al. kısaltması kullanılmalıdır. Aynı yerde birden fazla kaynağa atıf yapılacaksa, kaynaklar tarih sırasına göre verilmelidir. Aynı yazarın aynı tarihli birden fazla eserine atıfta bulunulacaksa, yıla bitişik biçimde a, b şeklinde harflendirme yapılmalıdır. Yararlanılan eserlerin tümü Kaynaklar başlığı altında alfabetik sıraya göre numarasız ve 9 punto olarak verilmelidir. Yararlanılan kaynak makale ise; Avcı, M., Arazi Toplulaştırmasında Blok Öncelik Metodunu Esas Alan Yeni Dağıtım Modeline Yönelik Bir Yaklaşım. Türk Tarım ve Ormancılık Dergisi, 23, Yararlanılan kaynak kitap ise; Düzgüneş, O., Kesici, T., Kavuncu, O., ve Gürbüz, F., Araştırma ve Deneme Metotları (İstatistik Metotları II). A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayın No: 1021, 381 s., Ankara. Yararlanılan kaynak kitaptan bir bölüm ise; Ziegler, K.E. and Ashman, B., Popcorn. in: Specialty Corns. Edited Arnel R. Hallauer. Publ. By the CRS Press, Yararlanılan kaynak bildiri ise; Uzun, G., Türkiye de Süs Bitkileri Fidanlığı Üzerinde Bir Araştırma. Türkiye I. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, Ekim 1992, İzmir, Cilt 2: Anonim ise; Anonim, Tarım istatistikleri Özeti. T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,Yayın No:1579, Ankara. İnternet ortamından alınmışsa; olarak verilmelidir. 6. Çizelge halinde olmayan tüm görüntüler (fotoğraf, çizim, diyagram, grafik, harita vb.) şekil olarak adlandırılmalı ve ardışık biçimde numaralandırılmalıdır. Her bir çizelge ve şekil metin içinde uygun yerlere yerleştirilmeli, açıklama yazılarıyla bir bütün sayılıp üst ve altlarında bir satır boşluk bırakılmalıdır. Şekil ve çizelgeler iki veya tek sütun halinde verilebilir. Ancak genişlikleri, tek sütun kullanılması halinde 15 cm den, iki sütun olması durumunda ise 7.5 cm den fazla olmamalıdır. Şekil ve çizelge adları şekillerin altına, çizelgelerin ise üstüne, ilk kelimelerin baş harfi büyük olacak şekilde küçük harf ve 9 punto ile yazılmalıdır. Çizelge ve şekil içerikleri en fazla 9 punto, varsa altlarındaki açıklamalar 8 punto olmalıdır.

5 GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 2009, 26(2), 1-7 Prunus spinosa L. (Çakal Eriği) nin Peyzaj Mimarlığı Çalışma Sahasında Kullanım Olanakları Serkan Özer Ömer Atabeyoğlu Murat Zengin Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Erzurum Özet: Peyzaj mimarlığı çalışmalarında bitkiler vazgeçilmez elemanlardır. Bazı bitkiler yanlızca fonksiyonel özellikleri nedeniyle tercih nedeni olurken, bazıları ise estetik özellikleri nedeniyle tercih edilirler. Bazı bitkiler ise hem fonksiyonel hem de estetik özellikleriyle kullanım alanı bulurlar. Ancak kullanılan bitkilerin kullanım amaçları ve kullanıldıkları yerler birbirinden çok farklıdır. Doğu Anadolu Bölgesi ve özellikle Erzurum da peyzaj mimarlığı çalışmalarında çok az sayıda bitki seçeneği bulunması en büyük sorunlardan birini oluşturmaktadır. Bu amaçla çalışmada Erzurum un kuzey ilçelerinde doğal olarak yetişen Prunus spinosa L. (Çakal Eriği) nin peyzaj mimarlığı çalışma sahasında kullanım olanakları araştırılmış olup, fonksiyonel ve estetik işlevleri açısından değerlendirmeye alınmıştır. Anahtar kelimeler: Prunus spinosa L., Erzurum, Peyzaj Mimarlığı Use potentials of Blackthorn Prunus spinosa L. in the Work Field of Landscape Architecture Abstract: Plants are indispensable elements in landscape architecture works. While some plant species have use potentials in landscape architecture with their functional characteristics some can take place in these works with their aesthetical features. Some plants are used for both features also. However, the aims why these species are used and the places where they are chosen are very different from each other. One of the most important problems faced in landscape architecture in Eastern Anatolian Region of Turkey, especially in Erzurum, is that there are few plant species that can be used in landscape works. In this study, it was aimed to determine the use potentials of blackthorn (Prunus spinosa L.), which can naturally grow in the northern districts of Erzurum, in landscape architecture work field and to evaluate its functional and aesthetical characteristics. Keywords: Prunus spinosa L., Erzurum, Landscape architecture 1. Giriş Peyzaj mimarlığı ekolojik tabanlı çevre düzenlemeye, doğa ve kaynak korumaya yönelik bir bilim ve meslek dalıdır. Bunun için kullandığı materyaller çoğu zaman doğanın kendisi ve doğanın ürünleridir. Bu nedenle de ister kentsel, ister kırsal mekanlarda olsun bitkisel materyalin önemi her zaman büyüktür. Ülkemizde doğal bitki bölgelerinin oluşmasına neden olan etmenler Anadolu nun özel doğal yapısına bağlıdır. Özellikle Anadolu nun doğal bitki bölgelerini sınıflamada bu bakımdan bazı güçlükler ortaya çıkmaktadır. Bunardan ilki, ülkenin çok keskin yükselti basamaklarına ayrılmasına neden olan dağlık morfolojik yapıdır. Buna bağlı olarak ülkenin kuzeyinde, kuzey-batıdan ve güneyinde ise güney-batıdan esen rüzgarların kıyıdan hemen yükselen dağlık bölgede bakılar nedeniyle değişik iklimler yaratmasıdır. Bu nedenlerle bitki örtüsü sadece düşey yönden değişmekle kalmaz, aynı zamanda bakılara görede büyük değişiklik gösterir (Altan 1988). Ülkemizin coğrafik yapısının çok fazla değişkenlik göstermesi bir yandan peyzaj mimarlığı çalışmalarında kullanılan bitki çeşitliliğini artırırken, diğer taraftan bölgeler arasında kullanılan bitki türleri yönünden büyük farklılıklar ortaya çıkartmaktadır. Ancak özellikle odunsu bitki çeşitliliği yönünden en fakir bölge Doğu Anadolu Bölgesi dir. Erzurum, Ağrı, Kars, Ardahan kentlerinde peyzaj mimarlığı çalışmalarında kullanılan ağaç türü sayısı 20 yi geçmemekle birlikte bunların çoğu estetik açıdan değerli özellikler taşımamaktadır. Plantasyon çalışmalarında bitkiler, fonksiyonel ve estetik veya daha etkili olması için her iki açıdan da kullanılabilirler. Ayrıca, ekonomik nedenlerle de yetiştirilebilmektedir. Özellikle ekonomik nedenlerle yetiştirilenleri meyve ağaçları oluşturur. Ancak, çoğu zaman meyve ağaçları da ticari getirilerinin dışında estetik amaçlı olarak kullanılmaktadırlar. Bu nedenle en yaygın kullanımları hem meyvelerinden istifade etmek, hem de çiçek ve meyvelerinin görsel etkisinden faydalanmak şeklinde olmaktadır. Peyzaj mimarlığı çalışmalarında bitkiler değişik estetik ve fonksiyonel amaçlarla kullanılırlar. Bitkilerin estetik amaçlı kullanımında renk, doku, form, meyve, çiçek,

6 Prunus spinosa L. (Çakal Eriği) nin Peyzaj Mimarlığı Çalışma Sahasında Kullanım Olanakları mevsimsel renk değişimleri gibi özellikleri dikkate alınırken; fonksiyonel kullanımların da ise gölgeleme, biyolojik onarım, erozyon kontrolü, rüzgar ve gürültü perdesi oluşturma gibi özellikleri dikkate alınır. Çok büyük bir doğal zenginliğe sahip olan Türkiye de peyzaj mimarlığı mesleği ve çalışma alanları son yıllardaki atağıyla hızlı bir gelişim seyri göstermektedir. Buna paralel olarak, bitkisel materyallerin tespiti, teşhisi, kullanım olanaklarının, fonksiyonel ve estetik değerlerinin tespiti ile tasarım çalışmalarına kazandırılması da hızlı bir gelişim göstermektedir. Bu çalışmada, soğuğa dayanıklı olan ve bu yüzden Erzurum ili ve yakın çevresindeki illerde yetişebilecek olan Prunus spinosa L. (Çakal eriği) nin peyzaj mimarlığı çalışmalarında kullanım olanakları belirlenmeye çalışılmıştır. 2. Materyal ve Yöntem 2.1. Materyal Eriklerin önde gelen gen merkezlerinden birini meydana getiren, Dogu Avrupa, Hazar Denizi arasında uzanan coğrafi bölgedir. Ülkemizin başta kuzey tarafları olmak üzere büyük bir kısmını içine almaktadır. Bunun sonucu olarak bugün dünya erik üretimini sağlayan çeşitlerin önemli bir kısmı doğduğu (Prunus cerasifera EHRARD, Prunus myrobolona LOISEL, Prunus institia L., Prunus spinosa L. ve Prunus domestica L.) erik türlerinin ülkemizin yukarıda işaret edilen bölgelerinde bulunmaktadır (Ünlü ve ark. 2007). Prunuslar, peyzaj mimarlığı çalışmalarında en çok kullanılan bitkiler arasında yeralır. Bu cinste bulunan ağaç, ağaççık ve çalıların bir kısmı bahçelerin vazgeçilmez elemanlarındandır. Erik, kiraz, badem ve karayemiş gibi türler prunus cinsi içerisinde yeralmaktadır. Prunuslar genel olarak yapraklarını dökmelerine karşılık, nadiren sürekli yeşil olarak kalırlar. Yapralar dal üzerinde sarmal dizilişli ve çok farklı formlar oluşturabilmektedir. Prunuslar genede dayanıklı bitkiler olup, güneşten ve bol ışıktan hoşlanırlar. Bitkilerin yaygın üretim şekli aşı olmasına karşın tohum ve çelikle de üretimleri mümkündür (Güçlü 1993). Çalışmanın materyalini yerel ismi Salor olan Prunus spinosa L. oluşturmaktadır. Erzurum un kuzeydeki ilçeleri olan Olur, Şenkaya, İspir ve Oltu ilçelerinde doğal olarak bulunmaktadır (Şekil 2). Bu bölgelerde yaklaşık 1200 m lerden itibaren rastlanan Prunus spinosa L m lere kadar doğal olarak gözlenmektedir. Erzurum un yakın çevresi ve ilçelerinde yaygın şekilde doğal olarak bulunmaktadır. Sarı ve kırmızı renkli meyveleri ile oldukça estetik görünen ağaç kuraklığa ve rüzgara da dayanıklıdır. Sarkık türleri daha estetik bir yapıya sahiptir (Şekil 3, 4, 5, 6). Ayrıca Prunus spinosa L. nin dikenli ve dikensiz çeşitleri bulunmaktadır. Şekil 1. Doğal yaşam alanından görünüm (Orjinal) Şekil 2. Erzurum kentinin coğrafik konumu ve ilçeleri 2

7 S.ÖZER, Ö.ATABEYOĞLU, M.ZENGİN Şekil 3. Bitkinin doğal formu (Orjinal) Şekil 4. Bitkinin sarı renkli meyvelere sahip çeşidi (Orjinal) Şekil 5. Kırmızı renkli meyvelere sahip çeşidi (Orjinal) Şekil 6. Bitkinin meyve ve yaprakları (Orjinal) Türkiye de bulunan erik türleri; Prunus cerasifera Ehrh., Prunus domestica L., Prunus institia L., Prunus spinosa L. ve Prunus salicina Lindley ve Prunus simonii carr. olarak bildirilmektedir (Davis, 1972). Prunus spinosa L. bitkisi, sert çekirdekli ve ılıman iklim koşullarında yetişebilen meyve türlerindendir (Ağaoğlu ve ark., 1997). Ayrıca alçak, yayvan, çok dallı bir ağaçtır (Şekil 1). Dalcıklar bariz şekilde tüylüdür. 4-8 m arasında boy yapabilen bitki 3-5 m çap yapmaktadır. Nisan ayının başından itibaren yaklaşık bir ay çiçekli kalır. Çiçekleri oldukça güzel görünümlüdür ve etkili bir kokuya sahiptir. Çiçeklenme 3-4 ay sürer, çalılıklar içinde ve orman kalıntılarında m de yayılış gösterir (Karaer ve Adak, 2006). Çiçeklenme döneminin sonlarına doğru yapraklanmaya başlar. Yaprakları 3 cm büyüklüğünde olup, üstleri parlak tüysüz, alt yüzleri mat ve tüylüdür. Tek gövde üzerine çıkan dikenli ve dikensiz formları bulunmaktadır. Çiçekler, beyaz renklidir ve yapraklardan önce görünür, tek tek ve nadiren 2-3 tanesi bir arada bulunur. Meyvesi, büyüme devresinde yeşil, olgunlaşınca sarı ve kırmızıya dönüşmektedir. Meyveleri etli, sulu, sert, tatlımsı ekşi olup, nadiren sofralık olarak yenilebilir. Bitki mayıs-kasım ayları arasında yapraklı olup, ağustos-kasım ayları arasında çarpıcı renk değişimleri gösterir. Ayrıca yapraklanmadan önce çiçeklenmekle birlikte nisan ve mayıs aylarında iki ay süresince çiçekli kalmaktadır. Ağustos-aralık ayları arasındaki 5 aylık süreç boyunca da meyveleriyle etkili olmaktadır. Bitkinin özellikle sarkık formları kaligrafik özellik açısından çarpıcıdır (Çizelge 1). Prunuslar bahar ayında çiçeklenirler, çiçekleri hoş kokuludur, bitki genelde ağaç formundadır, sonbaharda dekoratif renklenmeler gösterirler, hafif tekstürlü ağaçlardır, duvar ve çitlerde kullanıldıklarında kolay şekil verilebilen bitkiler olup, aynı zamanda da iyi birer avlu bitkisidirler. Nötr ve alkaki topraklarda yetişebilirler (Ceylan 1998). 3

8 GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 2009, 26(2), 1-7 Çizelge 1. Prunus spinosa L. nin yıl içerisindeki dendrolojik özellikleri Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yapraklı peryot olduğu Yapraklarda renk değişimi Çiçek güzelliği Meyve etkisi Kaligrafik etki (sarkık formlular) Bitki soğuk iklim şartlarına ve rüzgar zararına karşı son derece dayanıklı olup, kuvvetli ve yaygın bir kök gelişimi sağlar (Çizelge 2). Bitkinin doğal yayılım gösterdiği Erzurum un Oltu ilçesinin yıllık ortalama sıcaklığı 9,8 o C, en yüksek ve en düşük sıcaklıklar ise 40,1 ve -24,2 o C dir. Ortalama nispi nem %61 olup, yıllık 393,3 mm yağış düşmektedir (Çizelge 3). Erzurum kenti Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi kampüsü içerisinde de yaklaşık 4 yaşında olan Prunus spinosa L. örneği bulunmakta olup, son derece sağlıklı ve güçlü bir gelişim gösterdiği gözlenmiştir. Erzurum kenti merkezinde yıllık ortalama sıcaklık 5,3 o C, en yüksek ve en düşük sıcaklıklar 35,6 ve - 37,2 o C dir. Ortalama nem %65 olup, yıllık 411,1 mm yağış düşmektedir (Çizelge 4). Çizelge 2. Prunus spinosa L. nin dayanım ve gelişimine ait veriler Az Orta Çok Soğuk şartlara dayanıklılık Rüzgar etkisine dayanıklılık Kök gelişimi Boy Çap Çizelge 3. (Erzurum) Oltu ilçesine ait yıllık meteorolojik veriler Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Ortalama sıcaklık (C) En Yüksek Sıcaklık (C) Ortalama Bağıl Nem (%) En Düşük Bağıl Nem (%) Ortalama Toplam Yağış Miktarı (mm) Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) Günlük Ortalama Güneşlenme Süresi (saat, dakika) -3,7-1,9 3,3 9,9 14,2 18,3 22,7 22,7 18,0 11,4 4,5-1,4 9,8 14,0 14,6 24,3 27,0 32,3 34,6 40,1 39,2 35,2 29,2 22,2 15,4 40, , ,0 16,6 22,4 28,2 46,7 56,5 57,7 37,3 21,1 20,2 35,7 27,7 23,2 393,3 1,8 2,0 2,2 2,6 2,1 1,9 2,0 2,2 2,2 1,9 1,8 1,7 2,0 04:00 05:27 03:35 05:07 05:57 09:24 10:42 09:09 07:46 06:22 04:24 03:33 06:17

9 S.ÖZER, Ö.ATABEYOĞLU, M.ZENGİN Çizelge 4. (Erzurum) Erzurum ilçesine ait yıllık meteorolojik veriler Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Ortalama sıcaklık (C) En Yüksek Sıcaklık (C) Ortalama Bağıl Nem (%) En Düşük Bağıl Nem (%) Ortalama Toplam Yağış Miktarı (mm) Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) Günlük Ortalama Güneşlenme Süresi (saat, dakika) -9,6-8,6-2,9 5,4 10,3 14,8 19,3 19,3 14,3 7,5 0,2-6,4 5,3 7,6 9,6 21,4 23,4 27,2 31,0 35,6 35,4 32,0 27,0 17,8 14,0 35, ,1 25,8 31,9 57,1 71,2 41,7 25,9 15,0 20,3 47,0 32,0 23,1 411,1 2,1 2,3 2,6 3,3 3,1 2,8 3,1 2,9 2,7 2,5 2,3 2,1 2,7 02:48 03:46 04:47 06:00 07:34 10:00 11:04 10:48 08:55 06:27 04:17 02:27 06:34 Ayrıca meyveleri bölge halkı tarafından da değerlendiriliyor olup, marmelatı yapılmaktadır. Prunus spinosa Flore-Pleno ve Prunus sipinosa Purpurea varyeteleri beyaz ve koyu menekşe renkli, katmer çiçekli, çok güzel süs formları vardır (Özbek 1978). Çiçekleri mart ve nisan aylarında toplanıp, kurutulmaktadır. Ayrıca, pek çok hastalığın tedavisi için de kullanılabileceği düşünülmektedir (Anonim, 2008) Yöntem Çalışmanın yöntemini temel olarak yerinde tespit çalışmaları ile zamana bağlı değişimlerin gözlemlenmesi oluşturmaktadır. Doğal olarak yetişen, çiçek ve meyveleri ile etkili olan Prunus spinosa L. nin değişik ekolojik koşullarda (Kurak iklim şartlarında, rüzgarlı alanlarda ve soğuk iklim bölgelerinde) dayanıklılığı gözlemlenmiştir. Ayrıca, yine doğal ortamlarında yıl boyunca habitüsleri de tarihler kaydedilerek gözlemlenmiştir. Gözlemlerde yardımcı olması açısından fotoğraflama yapılmıştır. Çalışmada, gözlemler ile birlikte bitki hakkında daha önce yapılan çalışmalar toplanmıştır. Son olarak ise, bu gözlemler ve veriler sentezlenerek peyzaj mimarlığı mesleği açısından Prunus spinosa L. nin kullanım olanakları değerlendirilmiştir. 3. Bulgular Bitkiler fonksiyonel, estetik ve ekonomik amaçlar için kullanılmaktadır. Başarılı bir bitkisel tasarım için bitkinin özelliklerini çok iyi bilmek gerekir. Sorunlu alanlarda daha çok bitkilerin fonksiyonel özellikleri ön plana çıkmaktadır. Bununla birlikte estetik değerleri de göz önünde bulundurmak gereklidir. Bitkiler fonksiyonel olarak genelde gürültü önleme, rüzgar için perdeleme bitkisi ve ticari olarak kullanılmaktadır. Ayrıca, havayı temizleme, iklimi düzenleme, erozyonu önleme, su dengesini sağlama, biyolojik çeşitliliği koruma, mekansal değeri artırma gibi de artı fonksiyonel etkileri mevcuttur. Bunun dışında, formu, çiçekleri, meyveleri, kokusu, mekan oluşturma, sert görünümleri yumuşatma, sürpriz oluşturma ve insan boyutuna indirgeme gibi estetik katkıları da vardır. Prunus spinosa L. çok yönlü bir ağaç olup, hem kullanılış amacı hem de kullanılabileceği yer açısından büyük çeşitlilik göstermektedir. Prunus spinosa L., fonksiyonel ve estetik özelliklerinin her ikisiyle de etkilidir Estetik Açıdan Kullanım Olanakları Meyvelerin Görsel Etkisi; Peyzaj mimarlığı çalışmalarında estetik amaçla kullanılan bazı ağaçlarda meyvelerin etkisi ön plana çıkmaktadır. Meyveleriyle oldukça etkili olan çakaleriği, meyve yoğunluğu ve rengi nedeniyle vurgulu mekanların oluşturulmasında değerlendirilebilir. Sarı ve kırmızı renkli meyveleri nedeniyle kentsel mekanlara doğal etkiler kazandırmak için ev bahçelerinde ve parklarda rahatlıkla kullanılabilir. Çiçeklenme Etkisi; Estetik amaçla kullanılan bitkilerde en çok aranan özellik çiçek 5

10 Prunus spinosa L. (Çakal Eriği) nin Peyzaj Mimarlığı Çalışma Sahasında Kullanım Olanakları güzelliğidir. Yoğun çiçekleriyle de etkili olan bitki estetik bitkisel tasarımların oluşturulmasında ve peyzaj mimarlığı çalışma sahasında kullanım özelliği göstermektedir. Bitkinin özellikle parklarda yoğun ve guruplar halinde kullanımı uygundur. Soliter kullanımları ise özellikle ev bahçelerinde değerlendirilmeli, ayrıca soliter kullanımları için sarkıcı formları tercih edilmelidir. İstenmeyen kokuları engelleme; Çiçeklerinin etkili ve güzel kokusu ile özellikle kentsel mekanlarda, parklarda, yürüyüş aksları üzerinde ve ev bahçelerinde rüzgar yönü üzerinde kullanımları uygundur. Ayrıca, kötü kokuları gizlemek amaçlı olarak da değerlendirilebilir. Kokusuyla etki sağlayabilmesi veya kötü kokuları gizleyebilmesi içinde yoğun guruplar halinde kullanılması daha doğru olur. Derinlik ve dekoratif görünümler yaratma; Bitki dallanma yapısı, yaprakları, formu, çiçekleri ve meyveleri ile dekoratif görünümler yaratmaktadır. Turuncu, kırmızı renkli, salkım formlu meyveleri dekoratif özelliklerini ön plana çıkaran başlıca öğesidir. Ayrıca renkli yapısı ile vurgu ve odak etkisi de yaratmaktadırlar. 3.2.Fonksiyonel Açıdan Kullanım Olanakları Toprak koruma; kök sistemi ve yayvan dal yapısı ile toprağı tutarak, rüzgar ve yağmur gibi doğal dış etkenlerden toprağın zarar görmesini engellerler ve böylece toprağın bulunduğu yerde stabil kalmasına yardımcı olur. Yazın şiddetli yağan ve sel oluşturan yağmur tanelerini dal ve yaprak yapısı ile tutup, enerjisini kırarak toprağa yavaş ve küçük damlalar şeklinde düşmesini sağlayarak erozyona engel olur. Ayrıca toprağı şiddetli rüzgar etkisinden de korur. Bunun dışında, altında oluşturduğu, gölgeli, sıcak, rüzgardan korunmuş ve nemli alan sayesinde de yakın çevresinde ve altında toprak yüzeyindeki biyolojik aktivitelerin devamlılığını sağlar. Bu özellikleriyle yol kenarlarında, şevlerde ve kırsal alanlarda kullanıma uygundur. Rüzgar kırma; Yerden dallanma ve yoğun tekstürü ile rüzgar perdelerinin oluşturulmasında iyi bir destek ve tamamlayıcı bitki özelliği gösterir. Rüzgarın etkisinin azalarak ve geçmesine müsaade ettiği için hem hava harketini destekler hem de rüzgardan korunma sağlar. Bu nedenle tarım alanlarında rüzgar perdesi oluşturulmasında diğer bitkilerle birlikte ve kent içi mekanlarda, ev bahçelerinde rüzgar etkisini azaltmakta kullanılabilirler. Karayolu bitkilendirmesi; kanaatkar bitkiler olup ek bir bakım ihtiyacı olmadan doğal olarak yetiştikleri için özellikle bölgede yapılan karayolu çalışmalarında ve sert iklim koşulların da kullanımları uygundur. Bitki karayolu çalışmalarında özellikle kırsal mekanlardan kentlere veya kentlerden kırsal mekanlara geçişlerde geçiş bitkisi olarak da tercih edilebilir. Ayrıca yerden dallanması ve küçük yapılı bir bitki olduğundan orta refüjlerde far ışıklarını engellemek için de kullanıbilir. Kötü görüntüleri maskeleme; kırsal ve kentsel mekanlardaki moloz ve çöp alanları gibi yerlerin gizlenmesi için bitkilerden yararlanılmaktadır. Prunus spinosa L. yoğun dokulu yapısı ile perdeleme özelliği gösterir ve bu nedenle istenilmeyen görüntüleri maskelemekte etkili bir bitkidir. Gürültü önleme; Gürültü kirliliği, son yıllarda önemli bir kirlilik çeşidi olmuştur. Gürültü kirliliğini azaltmak için bitkilerin estetik, fonksiyonel ve ekolojik özellikleri tercih edilir. Bitkiler seçilirken özellikle yoğun dokulu ve alttan dallanan bitkiler ön plana çıkmaktadır. Bu bakımdan Prunus spinosa L. gürültü önleme çalışmalarında iyi bir destek ve tamamlayıcı bitkidir. Kuşatma ve Sınır Teşkili; bazı bitkiler özellikle tarım alanlarında ve özel bahçelerde sınırları belirlemek ve sınırlandırılmış alanlara insan ve hayvanların girmesini engellemek için kullanılırlar. Prunus spinosa L., dikenli türlerinin yoğun dokusu ve alttan itibaren yayılım gösteren formu ile iyi bir çit ve kuşatma bitkisi olma özelliğine sahiptir. Özellikle kentsel mekanlarda ve bahçelerin sınırlandırılmasında kullanılmaya uygun bitkilerdir. Ayrıca sıkı dokusu, bodur ve yaygın formuyla perde teşkil etmekte de başarılıdır. Ekonomik getiri; Çakal eriği meyveleri ile ekonomik getiri de sağlamaktadır. Tatlımsı ekşi tada sahip meyveleri lezzetli olup, yetiştiği bölgedeki halk tarafından toplanarak tüketilmekte, marmelatı ve içeceği yapılmaktadır. Yaban Hayatına Katkı; Ayrıca bu meyveler doğal hayata da katkı sağlamakta, 6

11 S.ÖZER, Ö.ATABEYOĞLU, M.ZENGİN yaban hayvanlarının beslenmesinde faydalı olmaktadır. Kırsal ve kentsel mekanlarda yaşayan tavşan, kuş, sincap gibi hayvanların beslenmesine yardımcı olabilirler. Ayrıca çiçekleri arılar için önemli fayda sağlayabilir. 4. Tartışma ve Sonuç Bitkiler, peyzaj mimarlığı çalışmalarının temel elemanlarıdır. Bitkilerin en iyi şekilde faydalanmak için gerek fonksiyonel, gerekse estetik özelliklerinin iyi bilinmesi gereklidir. Kullanılacak bitkinin birincil amacının dışında ikincil ve üçüncül özelliklerinin de bulunması başarıyı artırmaktadır. Özellikle ekstrem şartlarda yetişen bitki çeşidinin az olması her bitkiyi çok önemli yaparken, çok yönlü kullanılan bitkiler bu alanlarda oldukça değerli olmaktadır. Prunus spinosa L. estetik ve fonksiyonel özellikleri nedeniyle hem kentsel, hem de kırsal mekanlarda fazlasıyla kullanılma imkanına sahiptir. Her mevsim etkili görünümler ve dokular oluşturan bitki, mekan Kaynaklar Ağaoğlu, Y., S., Çelik, H., Çelik, M., Fidan, Y., Gülşen, Y., Günay, A., Halloran, N., Köksal, A., İ. ve Yanzam, R., Genel Bahçe Bitkileri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ağitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları No:4, Ankara. Altan, T., Türkiye nin Doğal Bitki Örtüsü. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Kitapları No: 70, Adana. Anonim, Ceylan, G., Dış mekan Süs Bitkileri ve Peyzajda Kullanımları. Flora Yayınları, İstanbul. Davis, P.H., Flora of Turkey and East Aegean Islands, Vol:4, Edinburgh Üniv. Press. oluşturulması, mekanların ayrılması, perdeleme, vurgu, renk ve doku etkisi gibi özellikleriyle bir tasarım bitkisi, meyveleri nedeniyle de yaban hayatını destekleyici ve ticari amaçla değerlendirilebilme şansına sahiptir. Yetişme istekleri ve iklim gerekleri bakımından da kanaatkar olan bitkinin kentsel ortamlara adaptasyonu da kolay olacağından uyum sorunu da ortadan kalkacak ve alternatif bir ağaç olabilecektir. Özellikle Prunus spinosa L., bitki çeşitliliği bakımından sorunlu olan Erzurum, Kars, Ağrı ve Ardahan gibi yüksek rakımlı bölgelerde bitkisel tasarım çalışmalarına yeni bir tür kazandırılması açısından da önemlidir. Ayrıca bu çalışma ile daha sonra yapılacak benzer çalışmalara destek olarak, bölgede doğal olarak bulunan diğer bitkilerin ıslahı ile peyzaj mimarlığı çalışmalarında kullanıma sunulmasının Erzurum ve çevresine bitkisel anlamda önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Güçlü, K., Geniş Yapraklı Süs Ağaç ve Ağaççıkları. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Notları: 146, Erzurum. Karaer, F. ve Adak, Y., Türkiye Florasında Üzümsü Meyve Olarak Kullanılan Taksonların Yayılış Alanları ve Ekolojik Özellikleri. II. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, Özbek, S., Özel Meyvecilik. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 128, Ders Kitabı: 11, Adana. Ünlü, H., M., Çukadar, K., Aslay, M. ve Bozbek, Ö., Erik Çeşit Adaptasyon Denemesi. V. Bahçe Bitkileri Kongresi, Erzurum. 7

12 GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 2009, 26(2), 9-17 Hassas Uygulamalı Tarım Teknolojilerinin Sulama Alanında Kullanımı Nefise Yasemin Emekli 1 Mehmet Topakçı 2 1- Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Antalya 2- Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Antalya Özet: Bitkisel üretimde girdilerin minimize edilerek optimum verimin sağlanması en önemli konulardan biridir. Hassas uygulamalı tarım, tarlada bitki ve toprak özelliklerine göre zamansal ve konumsal farklılıkları göz önüne alarak tohum, gübre, ilaç vb. girdilerin daha etkin ve çevreye duyarlı bir şekilde kullanımını sağlar. Bu yeni yöntem tarımda yeni teknolojilerin kullanımını olanaklı kılan bir yaklaşımdır. Uzaktan Algılama, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Küresel Konum Belirleme sistemleri hassas uygulamalı tarımın, ekonomik ve çevresel faydalarını artırmada çiftçiler için ihtiyaç duyulan teknolojik çözümleri sağlamaktadır. Bu çalışmada, Hassas Tarım Teknolojileri literatür bilgileri altında incelenmiş ve tarımsal sulamada kullanımları belirtilmiştir. Anahtar Kelimeler: Hassas Tarım, Değişken Düzeyli Uygulama, Sulama Precision Agriculture Technologies Using in Irrigation Abstract: One of the most important subjects in crop production is to optimise yield while minimizing inputs. Precision Agriculture could obtain efficient use of inputs such as seed, fertilizer, pesticide etc. as respect to environment by considering the spatial and temporal changes in field according to crop and soil properties. This new method is an approach which can provide with the new technologies using in agriculture. Remote sensing, Geographic Information Systems, and Global Positioning Systems may provide the technologic solutions for farmers requirments to maximize the economic and environmental benefits of precision agriculture. In this study, Precision Agriculture Technologies were investigated under literature informations and using areas of these technologies was determined in irrigation. Key Words: Precision Agriculture, Variable Rate Application, Irrigation 1. Giriş Günümüz dünya nüfusu yaklaşık 6 milyar civarındadır. Gelecek yüzyıllar içerisinde ise bu sayının yaklaşık 9 milyar olacağı tahmin edilmektedir (Ekdahl, 2000). Dünya nüfusunun hızlı artışı karşısında arazi ve diğer üretim faktörlerinin aynı oranda artırılamaması, toplumların gıda maddeleri ihtiyacını karşılamak amacıyla tarımda yoğun olarak gübre, ilaç, sertifikalı tohum ve suni tohumlama uygulamalarını beraberinde getirmiştir. Bilim adamlarını nüfusun hızlı artışı, artacak nüfusun beslenmesi ve açlıkla mücadele etmek amacıyla tarımda yeni arayışlara yöneltmiştir. Bu kapsamda tarımda uygulanan yeni teknolojilerden biri Information Management- Site Specific Management- Precision Farming (PF) şekillerindeki deyimlerle İngilizce literatürde ifade edilen Hassas Uygulamalı Tarım olmaktadır (Peker ve ark., 2005). Geleneksel tarımsal üretimde toprak yönetimi, üretim ortamının yeknesak bir şekilde ele alınıp işletilmesiyle yapılmaktadır. Üreticiler her ne kadar üretim alanlarının değişik bölümlerinden farklı miktarlarda ürün aldıklarını veya farklı toprak bünyesine sahip olduklarını bilseler de, bu bilgiyi üretime yönelik değerlendirememektedirler. Bu nedenle geleneksel olarak, büyüklüğü ne olursa olsun bir bütün olarak ele alınan tarlada yetiştirilen bitkinin ihtiyaç duyduğu gübre ve ilaç gibi girdileri de hep aynı miktarda uygulamaktadırlar. Bu yaklaşım arazideki bazı yerlerin fazla, bazı yerlerin ise daha az girdi almasına neden olmaktadır (Vatandaş ve ark., 2005). Buna bağlı olarak da, bitkilerin tarlada homojen bir şekilde gelişimi değişebilmektedir. Bu nedenle bir tarlanın alt bölümlerindeki heterojenliği incelemek hassas tarımın önemli bir konusunu oluşturmaktadır. Bu heterojenlik toprağın kimyasal ve fiziksel özelliklerine göre değişebilen parametrelerle tanımlanabilmektedir (McBratney and Pringle, 1999; Ehlert, 2000). Genel anlamda hassas tarım (PF); ileri teknolojilerin kullanılması suretiyle, tarlanın bütününe yapılan alışagelmiş sabit düzeyli uygulama yöntemleri yerine, çok daha küçük kısımlarına ait toprak ve bitki özelliklerinin (toprak nemi, topraktaki bitki besin elementlerinin düzeyi, toprak bünyesi, ürün koşulları, verim, vb.) belirlenmesi sayesinde

13 Hassas Uygulamalı Tarım Teknolojilerinin Sulama Alanında Kullanımı değişken düzeyli uygulamayı esas almaktadır (her bir kısma kendi ihtiyacı kadar gübre veya ilaç uygulanması, farklı derinlikte toprak işleme, farklı normlarda ekim, farklı düzeylerde sulama ve drenaj). Bütün bunların sonucu olarak Hassas Tarım daha ekonomik ve çevreye duyarlı üretimi hedefleyen bir işletmecilik ve tarımsal üretim yöntemidir (Tekin ve Sındır, 2006). Bu sistem modern teknolojilerin sağladığı bilgiler ve yeni aletlere dayanır. Bu yeni yöntemin bileşenleri; küresel konum belirleme sistemi (Global Positioning System, GPS), coğrafi bilgi sistemleri (Geographic Information Systems, GIS), ürün izleme aletleri, bitki, toprak ve yabancı ot sensörleri, uzaktan algılama ve değişken düzeyli uygulama (Variable Rate Application, VRA) şeklinde sıralanabilir (Seelan et al., 2003). Hassas tarım uygulamalarının temelini arazide mevcut durumun doğru bir şekilde belirlenip ihtiyaçlar doğrultusunda uygulamaların yapılması oluşturmaktadır. Bunu hassas tarımın sloganı haline gelen doğru uygulamaların doğru zamanda doğru yere yapılması gerekmektedir ifadesi açıklamaktadır (Güler ve Kara, 2005). Bu çalışmada, hassas tarım teknolojisinin tarımsal sulamada kullanım alanının incelenmesi amaçlanmıştır. 2. Hassas Tarımın Aşamaları Hassas tarımın temel unsurlarını veri toplama, veri değerlendirme (işleme) ve girdilerin değişken düzeyli uygulanması olmak üzere 3 ana grupta toplamak mümkündür (Fountas et al., 2005). Bunlara ek olarak, hassas uygulamalı tarımın agronomik, ekonomik ve çevresel etkilerinin ele alındığı değerlendirme aşaması da bulunmaktadır. Bu aşamada, yapılan uygulamaların başarısı incelenmekte ve daha sonra yapılacak uygulamaların planlanması gerçekleştirilmektedir (Kirişçi ve ark., 1999). 3. Veri Toplama Veri toplama işleminin esasını ve başlangıcını verim değerlerinin elde edilmesi oluşturmaktadır. Diğer taraftan, üretim alanının incelenen büyüklükteki kısmının toprak özellikleri toprak testleri ile belirlenmek zorundadır. Ürün verim değerleri ve toprak özelliklerinin üretim alanındaki gerçek yerleriyle ilişkilendirilmesi gerekir. Bu temel bilgilerin yanı sıra, aşağıdaki bilgilere de gereksinim duyulabilmektedir: Bir önceki üretim sezonuna ait verim değerleri, Yağış miktarı değerleri, Topoğrafik veriler, Arazinin yabancı ot yoğunluğu, Bir önceki üretim sezonuna ait gübre ve ilaç uygulama normları, Uzaktan algılanmış bilgiler. Söz konusu bu verilerin elde edilmesi için yararlanılacak yöntemler çok farklı olabilmektedir (Kirişçi ve ark., 1999) Küresel Konum Belirleme Sistemleri Hassas tarım kavramının gelişimini sağlayan temel teknoloji, 1970 li yılların sonuna doğru ABD Savunma Bakanlığı tarafından dünyanın yörüngesine yerleştirilen uydulardan alınan verilere dayalı GPS in ortaya çıkartılmasıdır. Bu sistem dünyanın herhangi bir yerine ilişkin anlık olarak birkaç cm lik bir hassasiyet ile o yere ilişkin enlem, boylam ve yükselti değerlerini elde etme olanağı sağlamaktadır (Stafford, 2000) li yılların sonunda ise GPS in yanı sıra NAVSTAR-GPS, GLONASS gibi yeni küresel konum belirleme sistemleri ortaya çıkmıştır. Söz konusu sistemlerle elde edilen koordinatlar başta askeri amaçlı kullanılırken daha sonra sivil amaçlar içinde kullanılabilir hale gelmiştir (Auernhammer, 2001). Son yıllarda ise uydu navigasyon teknolojileri tarımsal uygulamalarda kullanılmaya başlamıştır (Lechner and Baumann, 2000). Hassas tarımın ilk uygulamalarında arazide hareket halindeyken konum belirleme amacıyla GPS kullanımı uygun değildi. Tipik bir GPS alıcısı ile elde edilen bilgilerin doğruluk düzeyi oldukça düşüktü. Uyduların tam olarak yerleştirilmemiş olması nedeniyle sinyal alımında ağaçlar ve binalardan kaynaklanan sıkıntılar ve çok değişik yansımalar nedeniyle önemli hatalar meydana gelmekteydi (Stafford and Ambler, 1994). Ayrıca GPS alıcıları oldukça büyük ve pahalıydı li yıllarda GPS in kullanım olanakları ve öneminin anlaşılması sonucunda ticari kuruluşların devreye girmesi sağlanmış ve bu olay fiyatlarda önemli bir şekilde düşüşü gerçekleştirmiştir (Stafford, 2000). GPS ile gerçekleştirilen yer belirleme işlemi; 10

14 N.Y.EMEKLİ, M.TOPAKÇI Uydu saati hatası, Uydu yörünge hatası, Atmosfer nedeniyle radyo sinyalinde meydana gelen gecikme ve bu sinyallerin birden fazla yol izleyerek alıcıya ulaşması, Alıcıdan kaynaklanan hata, güvenlik nedeniyle sisteme eklenen hata ve uyduların uzaydaki yerleşimi, gibi faktörlerin yarattığı hatalar sonucunda elde edilen verilerin doğruluğu yaklaşık olarak 100 m dolaylarında idi. Bu doğruluk değeri hassas uygulamalı tarımsal üretimde kullanım için uygun değildi (Kirişçi ve ark., 1999). GPS in hassasiyetini artırmak için diferansiyel veri düzeltmeli sistem geliştirilmiş ve bu sistem Hata Düzeltmeli Küresel Konum Belirleme Sistemi (Differential Global Positioning System, DGPS) olarak adlandırılmıştır (Kirişçi ve ark., 1999, Lechner and Baumann, 2000). GPS benzeri diğer konum belirleme sistemleri de mevcuttur. Bunlar Rusya küresel konum belirleme sistemi (GLONASS) ile şimdilerde Avrupa Uzay Ajansı tarafından geliştirilen GPS in tamamlayıcısı olarak düşünülen ve 2008 yılında faaliyete geçen Avrupa Küresel Konum Belirleme Sistemi (Galileo Global Navigation Satellite System, GNSS) dır (Keefe et al., 2006; Güler ve Kara, 2005). Keefe et al. (2006), GPS, GNSS ve GPS ile GNSS nin kombine edildiği 3 farklı küresel konum belirleme sisteminin konumlandırma hassasiyeti, verilerin elde edilebilirlik ve güvenirlilik performanslarını simülasyon yöntemi ile karşılaştırdıkları çalışmalarında; kombine edilmiş sistemde verilerin elde edilebilirlik ve hassasiyetinin daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir yılında GPS in hassasiyetini artırmak için, tüm Türkiye de CORS-TR ağı oluşturulmuştur. Bu ağdan düzeltme sinyalleri alınarak, düzeltilmiş konum bilgileri elde edilmektedir Verim Görüntüleme ve Haritalama Sistemleri Yetiştiricilerin karşılaştıkları en büyük sorun, çeşitli faktörlere bağlı olarak ürün veriminin veya ekonomik getirinin azalmasıdır. Bu nedenle rekabetçi bir pazarda bunun üstesinden gelebilmek için, yetiştirdikleri ürün hakkında her şeyi bilmek zorundadırlar. Gelişmiş ülkelerde çiftçiler arazilerini bilgi teknolojilerinden yararlanarak izlemekte ve değişen koşullara göre karar vermede oldukça güvenilir bilgilerden yararlanabilmektedirler. Bu teknolojiler çiftçilerin arazilerini daha küçük alt parseller halinde izlemelerine olanak sağladığından, toprak özelliklerindeki değişikliğin yanında ürün verimi hakkında da bilgi sağlayabilmektedir. Çeşitli ürünler için elektronik verim izleme ve kayıt sistemleri geliştirilmiştir. Burada ürün çeşitlerine yönelik olarak verim sensörleri de çeşitlilik göstermektedir. Günümüzde kullanılan bazı verim sensörleri ve kullanıldıkları ürünler aşağıda sıralanmıştır: Ağırlık esaslı sensör-(buğday, mısır gibi taneli ürünler), Hacimsel esaslı sensör (buğday, mısır gibi taneli ürünler), Konveyöre bağlı yük sensörü (patates, havuç, şekerpancarı gibi ürünlerde), Tarım makinası yük sensörü (pamuk, üzüm, domates gibi ürünlerde), Moment dönüştürücüler (domateste), En yaygın kullanılan verim görüntüleme ve haritalama sistemi biçerdöverlerle tahıl hasadında kullanılan sistemlerdir (Vatandaş ve ark., 2005) Toprak Özellikleri Geleneksel tarım sistemlerinde, çiftçiler tarladan tesadüfi olarak toprak örneklerini alırlar ve daha sonra sonuçların ortalamalarından yararlanırlar. Tüm tarla bu ortalama değerler esas alınarak işleme tabi tutulmakta ve sadece tek bir gübre normu tarlaya uygulanmaktadır. Hassas uygulamalı tarım tekniğinde ise tarlanın değişik yerlerinden düzenli bir biçimde örnekler alınmakta ve analiz sonuçlarına göre gübre normu değiştirilebilmekte ve gübre sadece tarlada ihtiyaç duyulan yere ve gerekli miktarda uygulanmaktadır. Değişken gübreleme ve kireç uygulama normunu belirlemek için toprak örnekleme ve analizleri yürütülmektedir (Kirişçi ve ark., 1999). Hassas tarım verim açısından toprak verimliliği (organik madde içeriği, N, P, K vb.), toprağın fiziksel (toprağın tekstürü, toprağın yapısı, hacim ağırlığı, su tutma kapasitesi vb.) ve kimyasal özellikleri (toprağın ph düzeyi) ile yakından ilişkilidir (McBratney and Pringle, 1999). 11

15 Hassas Uygulamalı Tarım Teknolojilerinin Sulama Alanında Kullanımı 3.4. Uzaktan Algılama Bir çok teknik ve bilimsel kaynak incelendiğinde uzaktan algılama için, genel anlamda cisimlere fiziksel bir temasta bulunmaksızın onların fiziksel özellikleri hakkında bilgi sahibi olabilmek şeklindeki ifadelerin en açıklayıcı tanımlar olduğu söylenebilmektedir (Maktav, 2006). Uzaktan algılama, hassas uygulamalı tarım için önemli bir işletmecilik aracı olma özelliğine sahiptir. Hassas tarımda uzaktan algılama, bitki ile fiziksel temasın zor olduğu veya bitkiye zarar verme durumunun söz konusu olduğu durumlarda bitkilerin uzaktan algılanabilmesidir. Buna bağlı olarak UA geniş alanların görüntüsünün hızlı ve tekrarlanabilir bir şekilde daha az işgücüyle alınabilmesi ve tüm yetiştirme periyodu boyunca kullanılabilmesi nedeniyle geleneksel tarla gözlemlemesine bir alternatif olarak kullanılabilmektedir (Kirişçi ve ark., 1999). 4. Veri Değerlendirme Arazinin coğrafi durumuna ilişkin olarak bilgi toplama işlemleri için GIS sistemlerinden yararlanılmaktadır. GIS tarafından sağlanan sayısal bilgiler, analiz edilebilmekte, farklı ortamlarda değerlendirilebilmekte veya saklanabilmektedir. Verilerin girilmesi, saklanması veya analiz edilmesi, bu amaçla geliştirilmiş paket programlarla yapılmaktadır. Bir GIS veri tabanı sistemi; konum bilgisi, tarla sınırları, verim, bitki besin elementleri düzeyleri ve ph gibi tarla ve bitkiye ait özellikleri içerebilmektedir. Verim görüntülenmesi ve verim haritasının elde edilmesi, hassas tarımın en önemli veri toplama işlemlerindendir. Verim görüntüleme sistemleriyle elde edilen konum verisi ile birlikte verim değerleri uygun bir GIS yazılımı kullanılarak verim haritasına dönüştürülmektedir. Bu harita üzerinde GIS yardımıyla değişik harita işleme ve analiz fonksiyonları gerçekleştirilebilmektedir. En yaygın kullanılan GIS yazılımları Arc Info ve Arc View dir (Vatandaş ve ark. 2005). 5. Değişken Düzeyli Uygulama (Variable Rate Application, VRA) Yerine göre bilgi teknolojileri (Site- Specific Information Technologies) değişken düzeyli uygulamalardaki girdilerin (gübreleme, ilaçlama, sulama vb) etkinliğini artırmak için 10 bir tarla içindeki bölgesel farklılık hakkında bilgi edinmemizi sağlar (Torbett et al., 2007). Değişken düzeyli uygulamada bitkisel üretimde kullanılan girdilerin azaltılması ile hem nisbi bir ekonomik tasarruf sağlanmakta hem de bu girdilerin çevreye verdiği zararlı etkiler azaltılmaktadır (Reyns et al., 2002). Arazide değişkenlik belirlenmesi harita esaslı (mapbased) ve duyarga esaslı (sensor-based) olmak üzere 2 yöntemle belirlenebilmektedir. Harita esaslı yaklaşımda GPS, uzaktan algılama, verim görüntüleme teknolojileri ve toprak örneklerinden yararlanarak değişken düzeyli uygulamayı gerçekleştirmek daha kolaydır. Bu yaklaşım; Tarlada hücrelerden alınan örnekler, Toprak örneklerinin laboratuar analizleri, Bu analizlere göre verim haritalarının oluşturulması, Değişken düzeyli uygulamada kullanılan alıcıyı kontrol etmek için verim haritasının kullanılması aşamalarından oluşmaktadır (Zhang et al., 2002). Duyarga esaslı VRA sistemi, uygulama haritası uygulama aracına yerleştirilen duyargalardan elde edilen verileri kullanmaktadır. Duyargalar, toprak veya ürünle ilgili özellikleri algılamakta ve bunu bilgisayara göndermektedir. Bilgisayar uygulanacak girdi miktarını belirlemekte ve bu miktar, uygulama elemanını kontrol eden kontrol elemanına gönderilmektedir. Bu VRA tipi, konumlandırma sistemine gereksinim duymaktadır (Kirişçi ve ark., 1999). Timmermann et al., (2003), değişken düzeyli herbisit uygulamanın ekomomik ve ekolojik yararlarını değerlendirmek için CBS teknolojisi ile 5 tarlada mısır, arpa, buğday ve şekerpancarı bitkilerinde 4 yıllık bir çalışma yürütmüşlerdir. Çalışmada tarlanın tamamının ilaçlanması, bant şeklinde+çapalayarak uygulama ve değişken düzeyli uygulama olmak üzere üç farklı konu denenmiştir. Uygulanan örnekleme yöntemi ile verim haritaları oluşturulmuş ve haritalara göre değişken düzeyli herbisit uygulaması yapılmıştır. Araştırmacılar, yaptıkları çalışmanın sonucunda herbisit uygulamasındaki azalmanın yıla ve bitkiye göre değiştiğini ve bu azalmanın mısırda 42 Euro/ha, buğdayda 32 Euro/ha, arpada 27 Euro/ha, şeker pancarında 20 Euro/ha

16 N.Y.EMEKLİ, M.TOPAKÇI olduğunu; ortalama 33 Euro/ha oranında gerçekleştiğini bildirmişlerdir. Ayrıca bu kazanımın değişken düzeyli uygulama teknolojisinin doğruluğunu ispatladığını belirtmişlerdir. Machado et al., (2000), sulanan mısırın dane veriminin tarlada bölgesel ve zamansal değişikliği üzerinde sulamanın (Evapotranspirasyon' un %80 ve %50 düzeylerine göre), hibrit tohum seçimi, deniz seviyesinden yükseklik, toprak tekstürü, toprağın nitrat azot oranı, bitki yoğunluğu, toprak verimliliği, pestisit uygulamaları gibi biyotik ve abiyotik faktörlerin etkilerini inceledikleri çalışmalarında bu etkilerin hassas tarımın uygulanmasında nasıl değerlendirilmesi gerektiğini araştırmışlardır. Bu amaç için tarla hücrelere bölünmüş ve her bir bölüm DGPS alıcısıyla donatılmıştır. Çalışmada istatistiksel değerlendirme için, varyans analizi, en küçük kareler yöntemi, faktör analizi, çoklu regresyon analizi, Pearson korelasyon analizleri kullanılmıştır. Çalışmanın sonunda, dane veriminin; Biyotik ve abiyotik faktörler arasındaki karşılıklı ilişkiden etkilendiğini, Kil ve silt içeriği fazla olan topraklarda yüksek nem düzeylerine bağlı olarak verimin arttığını, Nitrat azotunun yüksek nem düzeylerinde verimi arttırdığını bildirmişlerdir. Araştırmacılar dane verimi üzerindeki biyotik ve abiyotik faktörlerin etkileri bir bütün (sistem) olarak değerlendirildiği zaman hassas tarım uygulamalarının daha etkin olabileceğini bildirmişlerdir. 6. Sulamada Hassas Tarım Uygulamaları Ülkemizde bir yandan yeni alanlar sulamaya açılırken diğer yandan çok büyük yatırımlarla sulama şebekeleri kurulmuş araziler, yanlış tarım ve sulama uygulamaları nedeniyle hızla bozulmakta ve kirlenmektedir. Sulamaya açılan alanların büyük bir bölümü tuzluluk ve sodyumluluk problemi ile karşı karşıyadır. Aşırı ve yanlış gübreleme toprakbitki-su dengesi, nitrit ve nitrat kalıntılarıyla toprak yapısını bozmakta, yer altı sularını kirletmektedir. Bilinçsiz sulama uygulamaları da toprağı tuzlulaştırmakta ve taban suyu kalitesini düşürmektedir. Taban suyu ve tuzluluk ile ilgili problemler, tarımdaki çevre sorunlarının büyük bir bölümünü oluşturmaktadır (Çakmak ve Kendirli, 2002). Verimli ve sürdürülebilir bir tarımsal üretim için sulama en önemli girdilerin başında gelmektedir (Gündoğdu ve ark., 2001). Son yıllarda tarımda yanlış uygulamalar sonucunda meydana gelen çevre sorunlarını önlemek ve daha etkin bir bitkisel üretim gerçekleştirebilmek için gelişen teknolojiden de yararlanılmaktadır. Literatür bilgileri incelendiğinde sulamanın farklı uygulama alanlarında da bu teknolojiden yararlanılmaktadır. Nitekim Uçar ve Kara (2001), Isparta-Atabey sulama şebekesinin fiziksel yeterliliğinin belirlenmesinde Uzaktan Algılama (UA) ve coğrafi bilgi sistemlerinin (CBS) kullanım olanaklarını araştırmışlardır. Bu amaç için deneme alanına ait LANDSAT uydu verisi kullanılmış ve bu veri ile arazi kullanım türü ve vejetasyon indeksi belirlenmiştir. Alana ait kanalların ölçülmesi ve karşılaştırılmasında ise CBS den yararlanmışlardır. Araştırmacılar Atabey sulama şebekesinin 1974 yılında işletmeye açılmasına rağmen sulama oranının %26 düzeyinde olmasını şebekede planlama, uygulama ve işletme aşamalarındaki hataların sebebiyet verdiğini ve sulama şebekelerinin fiziksel yeterliliğinin belirlenmesinde UA ve CBS nin kullanılmasıyla daha hızlı, güvenilir ve objektif bilgilerin elde edilebileceğini ayrıca karar vericilerin daha sağlıklı kararlar alabileceğini bildirmişlerdir. Uydu verileriyle evapotranspirasyonun (ET) belirlenmesinde; uydudan alınan verilerden, bitkilerin albedo haritası, yaprak alan indeksi haritası ve bitki yüksekliği haritası çıkarılmaktadır. Burada uydulardan alınan farklı bantlardaki yansımalar spektroradyometre ile yapılan yer ölçümleri ile ilişkilendirilmekte ve geliştirilen amprik denklemlerle ET belirlenmektedir (Uçar ve Başayiğit, 2001). Josiah et al. (2001), karık sulama yöntemi ile sulanan domateste verim ve toprak nem düzeyi arasındaki ilişkiyi belirlemek için toprak infiltrasyon hızı ile verim arasındaki değişimin haritalanmasından aynı zamanda bitki su tüketimindeki değişimle verim arasındaki değişimin haritalanmasından yararlanmışlardır. Bu amaç için tarla alt gruplara bölünmüş, m grid ler oluşturularak toplam 56 adet DGPS istasyonu oluşturulmuştur. Toprağın 90 cm lik profilindeki nem değişimini 11

17 Hassas Uygulamalı Tarım Teknolojilerinin Sulama Alanında Kullanımı gözlemlemek için 15, 45 ve 75 cm derinliğe nem sensörleri yerleştirilmiş ve değerlerin araziden aynı derinlikten alınan toprak örnekleri ile kalibrasyonları yapılmıştır. Çalışmada ET su bütçesi yöntemiyle belirlenmiştir. Elde edilen verilere göre ET ve infiltrasyon hızına ilişkin verim haritaları oluşturulmuştur. Ayrıca denemede geliştirilen bir verim monitörüyle hasat esnasında verim değerleri kaydedilip verim haritaları oluşturulmuştur. Çalışmanın sonunda araştırmacılar karık sonlarına yeterli su girmediği için ET, infiltrasyon hızı ve verimin düşük olduğunu buna karşılık karık başlarında anılan değerlerin yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Ancak, araştırmacılar nemin yeterli olduğu yerlerde verimin istenilen düzeylerde olmadığını dolayısı ile verim değişikliği üzerinde nemin tek başına etkili olmadığını diğer faktörlerin de etkili olduğunu belirtmişlerdir. Sulama programlamasının toprak nem içeriğine göre yapılması durumunda topraktaki nem değişiminin çeşitli sensörlerle izlenmesi gerekir. Bu amaçla kablosuz olarak data loggera veri aktarabilen elektronik tansiyometre, TDR (Time Domain Reflectometer), EC (Elektriksel iletkenlik) ve GMS (Granular Matrix Sensor) gibi sensörler geliştirilmiştir. Bu sensörler hassas tarıma uygun olarak hızlı ve hassas biçimde toprak nemini ölçebilmektedirler. Schmitz ve Sourell (2000), yaptıkları çalışmada üç farklı toprak nem sensörünün (TDR, EC ve GMS sensör) tarla koşullarında ölçüm doğruluğunu araştırmışlardır. Araştırmacılar toprak nem düzeyinin anılan sensörlerle hassas olarak ölçülebilmesi için doğru bir şekilde kalibrasyonlarının yapılması ve bir arazi içerisinde yerleştirilmesi gereken aralıklara özen gösterilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Aksi durumda aynı sensörün aynı toprak koşullarında farklı düzeylerde ölçüm değeri verebileceğini belirtmişlerdir. Thompson ve ark. (2006), damla sulama yöntemiyle sulanan kavun ve biber bitkisinde sulama programlaması amacıyla toprağın matrik potansiyelini ölçen özel bir sensör (Watermark 200SS sensör) ile elektronik tansiyometrelerin kullanılabilirliğini araştırmışlardır. Araştırmacılar her iki sensör tipinin uygun bir şekilde kalibrasyonlarının yapılarak topraktaki nem değişiminin izlenmesinde kullanılabileceğini belirtmişlerdir. 10 Kesmez ve ark. (2008), toprak tuzluluğunun toprağın hacimsel elektriksel iletkenliğinin (EC a ) arazide ölçülmesiyle belirlenebileceğini ve bu amaç için EC a değerinin arazide ya toprağa yerleştirilen elektrotlar (dört prob (Wenner dizilimi), TDR probu) yardımıyla veya elektromanyetik dalgalar yayan cihazlarla (Geonics EM-31 veya EM-38 ölçüm cihazı) uzaktan algılama yoluyla ölçülebileceğini belirtmişlerdir. Araştırmacılar arazi ölçüm yöntemleri GIS tabanlı yapıldığı için tuzluluğun ölçüm yapılan alandaki yayılımının haritalanabileceğini ve yersel olarak değişimin değerlendirilebileceğini bildirmişlerdir. Sönmez ve ark. (2008), spektroradyometre aleti ile farklı düzeyde sulanan çim bitkisindeki yansıma değerleri ve çim kalitesini incelemişlerdir. Yapılan tarla denemesinde günlük buharlaşmanın %100, %75, %50 ve %25 düzeylerinde sulama yapılmıştır. %100 ve %75 düzeylerinde sulanan parsellerde en iyi çim kalitesi elde edilmiştir. Sulama suyu miktarındaki azalma ile çim kalitesinin azaldığını ayrıca yansıma değerlerinin farklı sulama düzeylerine göre değiştiğini saptamışlardır. Karataş ve ark. (2006), uzaktan algılama ile ET nin belirlenmesinde kullanılan SEBAL yöntemini bir uygulama ile örneklendirmişlerdir. Bu amaç için araştırmacılar bulutsuz bir gün olan 14 Ağustos 2004 tarihli ve Aşağı Gediz Sulama Sistemini kapsayan bir NOAA-16/AVHRR uydusundan alınan görüntüyü işleyerek gerçek (ET a ) ve potansiyel (ET p ) evapotranspirasyona ilişkin sonuç haritaları belirlemişler ve bir örnek olarak Gökkaya Sulama Birliğinde belli bir periyot için ET a değerlerini saptamışlardır. Araştırmacılar UA ile sistem ve havza bazında ET hesaplamalarının yapılabileceğini, arazi yüzeyinin tarımsal ve hidrolojik koşullarıyla ilgili geleneksel yöntemlere göre daha sık, objektif ve güvenilir bilgiler sağlanabileceğini ayrıca su kullanımının alansal ve zamansal değişiminin izlenmesiyle su kaynaklarının sürdürülebilirliğinin korunacağını belirtmişlerdir. Sulama ve drenaj birbirlerini tanımlayan iki önemli mühendislik dalıdır. Sulama ile kuru koşullara göre, 3-7 kat verim artışının sağlandığı açıklanmakla birlikte, drenajın sulama ile ilişkisinin yeterli ölçüde

18 N.Y.EMEKLİ, M.TOPAKÇI önemsenmemesi, sulu tarım alanlarında tuzluluk, alkalilik ve taban suyu gibi, geri dönüşü çok güç olan sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Tarımsal drenajın önemi bilinmekle birlikte, çoğu kez sulama sistemlerinden sonra düşünüldüğünden anılan problemler hemen tüm sulanan alanlarda karşılaşılmaktadır (Kanber ve ark., 2005). Nitekim Çetin ve Diker (2003), Aşağı Seyhan Ovasında 8494 ha lık bir pilot alanda drenaj sorunu olan yerlerin belirlenmesi için CBS den yararlanmışlardır. Yapılan çalışmada anılan bölgeye en uygun drenaj sistemleri önermek için taban suyunun derinliği, tuzluluğu ve deniz seviyesinden yüksekliğinin bölgesel ve zamansal değişimi incelenmiştir. Bu amaç için yılları arasında ayda bir kez 85 gözlem kuyusundan ölçülen taban suyu derinliği ve sulamanın en yoğun olduğu Temmuz aylarına ilişkin taban suyu tuzluluk değerlerinin bölgesel ve zamansal değişimi anılan yıllar için incelenmiştir. Elde edilen veriler ve CBS den yararlanılarak verim haritaları oluşturulmuştur. Araştırmacılar yaptıkları çalışmada, çalışma alanının %99.8 lik kısmında değişik düzeylerde drenaj problemi olduğunu, bu drenaj probleminin birincil nedeninin aşırı sulama suyunun sebebiyet verdiğini, bölgedeki ana, sekonder ve tersiyer drenaj kanallarının otlanma ve siltasyondan dolayı etkin çalışmadığını, taban duyu derinlik değişimin bir toprakaltı drenaj sistemi gerektirecek kadar önemli değişim göstermediğini ancak çalışma alanı içerisindeki bazı alanların aşırı sulama suyu uygulamaları devam ederse değinilen alanların taban suyu tuzluluk değerlerinin sulamanın yoğun yapıldığı Temmuz aylarında artmasının olası olduğunu bildirmişlerdir. Ayrıca araştırmacılar geniş arazilerde geleneksel yöntemlerle drenaj problemlerinin bölgesel ve zamansal değişiminin incelenmesinin çok fazla işgücü ve zaman kaybına sebebiyet verdiğini CBS ile bu değişimin daha kısa sürede ve güvenilir verilerle saptanabileceğini belirtmişlerdir. Harmel et al. (2004), mısırda yağışlarla yüzey akışa geçen suyun kalitesinde değişken düzeyli azot ile geleneksel uygulamaları iki yıllık bir çalışma ile karşılaştırmıştır. Değişken düzeyli uygulamada tarla düşük, orta ve yüksek düzeyli azot uygulaması olmak üzere 3 gruba bölünmüş ve her bir bölüm DGPS alıcısı ile donatılmıştır. Elde edilen veriler CBS den yararlanılarak değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonunda değişken düzeyli uygulama ile geleneksel yöntemlere göre N miktarında %4-7 azalma sağlandığını saptamışlardır. Bu durumunun hem gübre hem de çevre kirliliğini azaltacağını bildirmişlerdir. Araştırmacılar yüzey akışa geçen suyun kalitesi üzerinde ortalama değerlere göre N konsantrasyonunun değişken düzeyli uygulama ile özellikle 2. yılda düştüğünü saptamışlardır. Apaydın ve Öztürk (2003), Ankara- Yenimahalle-Güvenç havzasının yüzey akış ve sediment tahmininin belirlenmesinde dünyada yaygın bir şekilde kullanılan yağış-yüzey akışerozyon modellerinden olan AGNPS, SWRRB ve GLEAMS ın CBS yardımıyla uygulanışı, CBS nin bu modellere sağlayacağı yararları ve modellerin geçerliliğini incelemişlerdir. Çalışmada CBS ile havza alanı ve alt havza sınırlarının belirlenmesi yanında akımın geldiği hücre, hücrenin ait olduğu alt havza, hücre alanı, ortalama yüksekliği, eğimi, yöneyi, topografik katsayısı, akım uzunluğu, akım yolu eğimi, konsantrasyonun başladığı eğim ve uzunluk belirlenmiştir. Araştırmacılar çalışmanın sonunda aylık, yıllık ve uzun yıllar sonuçlarına göre üç modelin de ölçülen değerlere yakın veya paralel sonuçlar vermediğini ancak bu durumun Güvenç havzası için geçerli olduğunu ve modellerin Türkiye deki geçerliliğinin belirlenebilmesi için benzer çalışmaların farklı büyüklük ve yerlerdeki havzalarda yapılması gerektiğini bildirmişlerdir. Gündoğdu ve ark. (2001), sulama projelerinin izlenmesi ve değerlendirilmesinde CBS destekli bir veri tabanı oluşturmasına yönelik SUGIS modeli üzerinde çalışmışlardır. Model veri girişi, proje bilgileri, su yöntemi ve değerlendirme olmak üzere 4 bölümden oluşmakta ve bu bölümlerin farklı alt menü seçenekleri bulunmaktadır. Araştırmacılar yaptıkları çalışma ile büyük emek ve harcamalarla gerçekleştirilen geniş kapsamlı projelerin her türlü aktiviteyi içeren bu tip izleme ve değerlendirme bilgi sistemleri ile kısa dönemde uygulamada ortaya çıkacak sorunların çözümüne, uzun vadede ise yeni politikaların oluşumuna katkı sağlayacağını bildirmişlerdir. Köseoğlu ve Gündoğdu (2004), arazi toplulaştırma çalışmalarının önemli bir aşaması olan planlama çalışmalarının yürütülmesinde gereksinim duyulan verilerin (arazi kullanım 11

19 Hassas Uygulamalı Tarım Teknolojilerinin Sulama Alanında Kullanımı durumu, arazi parçalılığı ve parsellerin fiziksel durumu, yerleşim yerleri ve proje alanındaki sabit tesisler, sulama ve drenaj sistemi, yol sistemi, doğal kaynaklar ve sorunlu alanların belirlenmesi) UA teknikleriyle elde edilebilirliğinin belirlenmesi amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Çalışma Bursa- Karacabey ilçesi, Eskisarıbey-Yenisarıbey- Ortasarıbey ve Sazlıca köylerinde toplam 2677,5 ha lık bir alanda yürütülmüştür. Çalışmada örnek alanı kapsayan tarihli Landsat 5 TM uydu görüntüsü kullanılmıştır. Elde edilen verilerde görüntü işleme ve haritalama, haritaların sayısallaştırılması aşamaları uygulanmıştır. Çalışmanın sonunda, planlama verilerinden arazi parçalılığı ve parselasyon durumuna ilişkin bilgilerin kullanılan uydu görüntüsü ile sağlanamadığını, daha fazla yersel çözünürlüğe sahip olan uydu görüntüsünden yada hava fotoğraflarından yararlanılması gerektiğini bildirmişlerdir. Bu bilgiler kapsamında tarımsal üretimde sulamanın farklı uygulama alanlarında hassas uygulamalı tarımın teknolojisinin bileşenlerinden yararlanıldığı görülmektedir. Kaynaklar Apaydın, H., Öztürk, F., Yüzey Akış ve Sediment Modellerinin Coğrafi Bilgi Sistemi Yardımıyla Uygulanması. Tarım Bilimleri Dergisi, 9(4), Auernhammer, H., Precision Farming-The Environmental Challenge. Computers and Electronics in Agriculture, 30(1-3), Çakmak, B., Kendirli, B., Sürdürülebilir Tarımda Sulama ve Çevre. Türktarım Dergisi, 145, Çetin, M., Diker, K., Assessing Drainage Problem Areas By GIS: A Case Study In The Eastern Mediterranean Region of Turkey. Irrigation and Drainage, 52, Ehlert, D., Measuring Mass Flow by Bounce Plate for Yield Mapping of Potatoes. Precision Agriculture, 2(2), Ekdahl, H., Agricultural Technology and the Total System. J. Agric. Engng. Res., 76, Fountas, S., Blackmore, S., Ess, D., Hawkins, S., Blumhoff, G., Lowenberg-Deboer, J., Sorensen, C.G., Farmer Experience with Precision Agriculture in Denmark and the US Eastern Corn Belt. Precision Agriculture, 6(2), Güler, M., Kara, T., Hassas Uygulamalı Tarım Teknolojisine Genel Bir Bakış. OMÜ Zir. Fak. Derg., 20(3), Gündogdu, K.S., Akkaya Aslan, Ş.T., Değirmenci, H., Demir, A.O., Demirtaş, C., Arıcı, İ., Sulama Projelerinin İzlenmesi ve Değerlendirilmesinde GIS Destekli Veri Tabanı Oluşturulması. I. Ulusal Sulama Kongresi, 8-11 Kasım 2001, Antalya: Sonuç Hassas uygulamalı tarım, sürdürülebilir bir tarımsal üretimin gerçekleştirilmesi için gelenekselleşmiş uygulamalardan farklı olarak tarlayı alt gruplara ayıran ve her bir alt gruba gereksinim duyduğu kadar girdi kullanımını sağlayan bir tarım uygulamasıdır. Hassas uygulamalı tarım bu yönü ile girdilerin etkinliği arttırılmakta, maliyet azalmakta, homojen bir verim ve en önemlisi çevre dostu bir tarım uygulanması sağlanmaktadır. Ancak hassas tarımda başarı kullanılan teknolojiye bağlıdır ve bu teknolojinin alt yapısı oldukça pahalıdır. Bu nedenle araştırma düzeyinde çalışmalar yapılmakla birlikte, üretici düzeyinde kullanımı henüz yaygın değildir. Hassas uygulamalı tarım teknolojisinin uzaktan algılama ve CBS gibi bileşenlerinin sulamanın farklı uygulama alanlarında kullanıldığı ve birçok araştırmacının da belirttiği gibi bu teknolojiler ile kısa sürede daha hızlı ve güvenilir veriler elde edilebileceği ve üretim alanlarını tanımlayıcı veri tabanı oluşturulmasının sağlanacağı söylenebilir. Harmel, R.D., Kenimer, A.L., Searcy, S.W., Torbert, H.A., Runoff Water Quality Impact of Variable Rate Sidedress Nitrogen Application. Precision Agriculture, 5(3), Josiah, M.N., Upadhyaya, S.K., Rosa, U., Andraden, P., Mattson, M., Mapping Field Variability In Infiltration Rate and Evaportransporation In A Tomato Production Sytem. Transaction of The Asae Paper No: Kanber, R., Çullu, M.A., Kendirli, B., Antepli, S., Yılmaz, N., Sulama, Drenaj ve Tuzluluk. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi, 3-7 Ocak 2005, Ankara, Cilt 1: Karataş, B.S., Akkuzu, E., Avcı, M., Uzaktan Algılama Teknigiyle Evapotranspirasyonun Belirlenmesi. 4. Cografi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri, Eylül 2006, İstanbul: 1-8. Keefe, K.O., Julien, O., Cannon, M.E., Lachapelle, G., Availability, Accuracy, Reliability, and Carrier-Phase Ambiguity Resolution With Galileo and GPS. Acta Astronautica, 58(8), Kesmez, D., Suarez, D.L., Lesch, S.M., Ünlükara, A. Yurtseven, E., Tarım Alanlarında Tuzluluğun Belirlenmesinde Yeni Yaklaşımlar. DSİ Sulama- Tuzlanma Konferansı, Haziran 2008, Şanlıurfa, Bildiri Kitabı: Kirişçi, V., Keskin, M., Say, S.M., Görücü, S., Hassas Uygulamalı Tarım Teknolojisi. Nobel Yay. 88, 186 s., Adana. 10

20 Hassas Uygulamalı Tarım Teknolojilerinin Sulama Alanında Kullanımı Köseoğlu, M., Gündoğdu, K.S., Arazi Toplulaştırma Planlama Çalışmalarında Uzaktan Algılama Tekniklerinden Yararlanma Olanakları. Uludağ Üniv. Zir. Fak. Derg., 18(1), Lechner, W., Baumann, S., Global Navigation Satellite Systems. Computers and Electronics in Agriculture, 25(1-2), Machado, S., Bynum, E.D., Archer, T.L., Lascano, R.J., Wilson, L.T., Bordovsky, J., Segarra, E., Bronson, K., Nesmith, D.M., Xu, W., Spatial and Temporal Variability of Corn Grain Yield: Site- Specific Relationships of Biotic And Abiotic Factors. Precision Agriculture, 2(4), Maktav, D., Uzaktan Algılama-CBS Entegrasyonu. 1.Ulusal Uzaktan Algılama-CBS Çalıştay ve Paneli, Kasım 2006, İstanbul. McBratney, A.B., Pringle, M.J., Estimating Average and Proportional Variograms of Soil Properties and Their Potential Use in Precision Agriculture. Precision Agriculture, 1(2), Peker, K., Çelik, Y., Oğuz, C., Direk, M., Hassas Uygulamalı Tarım Teknolojilerinin Üretim Ekonomisi ve Şanlıurfa İlinde Pamuk Üretimi Yapılan İşletmelerde Kullanılabilme Olanakları. GAP IV. Tarım Kongresi, Eylül 2005, Şanlıurfa, Cilt 1: Reyns, P., Missotten, B., Ramon, H., Baerdemaeker, J.D., A Review of Combine Sensors for Precision Farming. Precision Agriculture, 3(2), Schmitz, M., Sourell, H., Variability in Soil Moisture Measurements. Irrigation Sci., 19: Stafford, J.V., Ambler, B., In-field Location Using GPS for Spatially Variable Field Operations. Computers and Electronics in Agriculture, 11(1), Stafford, J.V., Implementing Precision Agriculture in The 21st Century. J. Agric. Engng. Res., 76(3), Seelan, S.K., Laguette, S., Casady, G.M., Seielstad, G.A., Remote Sensing Applications for Precision Agriculture:A Learning Community Approach. Remote Sensing of Environment, 88, Sönmez, K., Emekli, Y., Sarı, M., Baştuğ, R., Relationship Between Spectral Reflectance and Water Stress Conditions of Bermudagrass (Cynodon Dactylon L.). New Zealand Journal of Agricultural Reseach, 51, Tekin, A.B., Sındır, K.O., Tarımsal Üretimde Hassas Tarım. XI. Türkiye İnternet Konferansı, TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Ankara. Timmermann, C., Gerhards, R., Kühbauch, W., The Economic Impact of Site-Specific Weed Control. Precision Agriculture, 4(3), Thompson, R.B., Gallardo, M., Agüera, T., Valdez, L.C., Fernandez, M.D., Evaluation of The Watermark Sensor for Use With Drip İrrigated Vegetable Crops. Irrigation Sci., 24: Torbett, J.C., Roberts, R.K., Larson, J.A., English, B.C., Perceived Importance of Precision Farming Technologies İn Improving Phosphorus and Potassium Efficiency In Cotton Production. Precision Agriculture, 8(3), Uçar, Y., Başayiğit, L., Sulu Tarımda Uzaktan Algılama Tekniklerini Kullanma Olanakları. Tarımsal Bilişim Teknolojileri 4. Sempozyumu, Eylül 2001, Kahramanmaraş: Uçar,Y., Kara, M., Sulama Şebekelerinin Fiziksel Yeterliliğinin Belirlenmesinde Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Kullanımı. I. Ulusal Sulama Kongresi, 8-11 Kasım 2001, Antalya: Vatandaş, M., Güner, M., Türker, U., Hassas Tarım Teknolojileri. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası 6. Teknik Kongresi, 3-7 Ocak 2005, Ankara: Zhang, N., Wang, M., Wang, N., Precision Agriculture-A Worldwide Overview. Computers and Electronics in Agriculture, 36(2-3),