önemine iliþkin ilk bilgiler 1920'de FAHRGUAR tarafýndan belirlenmiþtir.

Transkript

1 T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI Döüe Beseicier ve Ezeri Beseici azeeer K. Can CANDEÐER eaurji ühenisi Öze: Döü parçaarýnýn esenesi ve eseee ezeri eseici azeeerin uanýý önei, araþý ve u neene öücüerin igi göseriði ir nuur. Dðru eseici asarýý, öüe aiei üsee ve ürei aieerini azaa için, ç öneiir. Bu eree çaýþasýna, öüe ee eseici hesapaa uraarý ve ezeri eseici azee erinin uguanasýna önei igier sunuuþur. Giriþ: Döüe esee; haasýz ve aiei ir öü ürünü ee eiesi ve eni ir ürei sürecinin saðanaiesi için, günüüz öücüeri için ç önei ve u neene igi göserien ir nuur. eaer ve aaþýarý, sðua ve aýaþa esnasýna ir üzüee ani hacise ara üçüee uðrarar. Bu ða a hacise çee ara aanýrýýr. Döü apýýren, aýaþan eain hacise çeesi ie eana geece þuarý uraiece aar sývý eain sisee var asý gereir. Söznusu çee ie uþaca þuarýn, aea ir anaan (rezervuar) sývý eae esenesine öüün esenesi, u sývý ea anaðýna a eseici aý veriir. Beseici, esas öü parçasý aýaþana e sývý hae aý ani öü parçasýnan aha snra aýaþaýýr. 1. Beseici Uguaaarýnýn Tarihse Geiþii: Biiniði gii, öü, en esi ea þeienire öneerinen up,.ö ýarýna ve aip een üzýara e aeeri, siah ve hee v.. ürüneri ee ee aacýa, öü önei uguanýþýr. Faa öüe eseenin öneine iiþin i igier 1920'e FAHRGUAR arafýnan eireniþir. Buna göre; Aný üze aanýna sahip, eþi üeer, aný zaana aýaþýrar. Aný üzei, eþi üeer en, iri, aþangýça aha sýca ise aha geç aýaþýr. Farý üze aanýna sahip, eþi üeeren, üze aaný aha faza an üe aha çau aýaþýr. Yüze aanarý eþi an, hacieri farý an üeeren, haci üçü an önce aýaþýr. Yüze aanarý eþi an, farý hacierin, çi sðuasý apýýþ ise üü hacii aný aha önce aýaþaiir. Fahruguar'an aaþý 20 ý snra, 1930'arýn snuna CHVORI- NOV'a aýaþa ie igii ünü uraýný asi ir þeie früe eiþir. CHVORINOV'a göre; 2 = (V/A) = Döü parçasýnýn aýaþa süresi V = Döü parçasanýný haci A = Döü parçasýnýn üze aaný = Kaýp azeesine, ea ve sýcaýða aðý sai sýcaýða aðý sai aðýnýsý ie ifae eieeir. 2. Beseici Tasarýý: Saða ir öü ee eeie için, eseici asarýý ç öneiir. Bu neene, günüüze ie, haa, irç öücü, eseici asarýarýný ve uarýný eni eneierinin ýþýðýna gerçeeþirir. Bir öü parçasý üreiine, ese- 2.Düna savaþý, öüe esee enierinin geiþiine neen uþur. Bu ýara, iasa ara eseee arýcý an azeeerin evree giresi en önei geiþeir. Ezeri arýþýar, çei öüerin esenesine en önei arýcý nuuna geiþir. nuuna geiþir. 1940'arýn snuna Aeria'a NRL arauararýna PELLÝNÝ ve eii, çei öüere, eseicierin, esee esafesi için gereen uraarý günee geirier. 1950'ere WLODAWER arafýnan geiþirien, eseici hesapaa önei, günüüze e au gören en aþarýý öne up, grafier ve aar arýýa, hýzý ve prai ir hesapaa siseiir. WLODAWER, öü parçasýnýn her ýsýný arý arý eðerenire eir. WLODAWERe göre, her ýsýn aýaþa süresi; 2 = = Döü parçasýnýn aýaþa süresi = = ü (Haci/Yüze raný) Kaýp azeesine, ea ve g e i a e n e T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI eaurji 2001/ 126 5

2 T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI icier þu ee þuarý erine geireiir. * Beseicier, uaa esas öü parçasýnan snra aýaþaýýr. * Beseicier, öü parçasýnýn çeiesini arþýaaca aar sývý ea apasiesine sahip aýýr. * Beseici asarýýna, eseici saýsý, eseici uu ve esie aiei iniu aýýr. * Beseicier, esee esafesi uraarýna ugun ve öneniþ aýaþaý ein eece þeie asaranaýýr. Yöneniþ ir aýaþaý ein ee, ea aaþýý ve aýaþa þeine, aýp þararýna ve öü asarýýna aðýýr. Sývý eain aýp þuðuna asýa, aýaþa, aýp uvararýnan aþaaa ve içe ðru iereee, aý ir ea au uþaaýr. Isý, aýp uvararýnan uzaaþýça, au içerie ðru fazaaþaaýr. Döü enarýna, aha üü üze aaný, aýa aha hýzý ýsý ransferine ana saðaren, aýaþa hýzýa üse aaýr. Kenar vea uç eisi ve eseici eisinin inasnu öneniþ aýaþaý ein eeeir. Döüece parçanýn aýpanýðý azee (geneie siis uu - ara u) ie eseicierin aýpanýðý azee aný ise u eseicier ða eseicier vea sðu eseicier ara iinirer ve geenese öühaneere sýça uguanýrar. Bu ip uguaaara, aýp ve eseici sývý eae ar az, aýaþa, aýp ve eseici üzeerinen aþar, eseici ise he eni he e öüece parçanýn çeesini arþýar. Sývý eain ýsýsý hýza, aýp uvararýnan, eseicinin an uvararýnan ve üsen açar. Þei 1 : Çei öüere ða eseicierin ve eseici göe uanýýþ eseicierin araerisi görünüeri. Kni görünüüne enzeen u çee þuðu, aþangýç hacine göre aaþý % 14-15'ir. Bu çee þuðunun ir ýsýnýn a, eseicinin, aýaþa sýrasýna enisi arafýnan uanýýðý a unuuaaýýr. Bu göz önüne aýnýðýna, eseicinin praie aþangýç hacinin aaþý % 10'unu eseee uanaaýr Besee esafesi ve Beseici Saýsýnýn Hesaý: Basi parçaar çðunua e eseici ie esenirer. Karaþý þeii parçaar ise farý öüere arýara hesapanýrar ve öeie gerei eseici saýsýa hesapanýþ ur. Besee esafesi ainine, ör ana parça þei esas aýnýr. Bunar; paa, çuu, üp ve üreir. Beseicier en sn aýaþan ere aýn ereþiriiði için üp ve üre þeii parçaara esee srunu ur. Çuu þeii öü parçaarýna, esee esafesi öneiir. Efeif esee esafesi (Dax) eseici enarýnan iiaren eseenin apýýðý esafeir. Bu esafe; (Dax) = 30 K ara hesapanýr. Buraa K = Çuu aýnýðýýr () Þei 2: Paa þeii parçaara esee iiþieri Þei 3: Çuu þeii parçaara esee iiþieri 6 eaurji 2001/ 126 T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI

3 T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI Þei 4 : Çi sðua apýýðýna, paa þeii parçaara esee Þei 5 : Çi sðuasý apýýðýna, çuu þeii parçaara esee Uguaaa öü parçasýný eseece an eseici saýsýnýn esii için þu gene frü uguanaaýr. Beseici Saýsý = Döü parçasýnýn uzunuðu vea r. Yarýçapý () Öngörüen eseici arýçapý () + FD içinen esee apýaca en ince esi aýnýðý () Buraa FD esee esafesi faörü up, çeþii ea ve aaþýarý için farý eðerere aara eireniþ ir sai 2.2. Beseici Buarýnýn Hesapanasý Günüüze, eseici uarýnýn hesapanasý için ç geiþiþ öü siiasn prgraarý evcuur. Buna raðen, ODÜL YÖNTEÝ, eseici uarý ve saýsýný eiree için agýn ara uanýan, prai ir öneir. Chvrinv aðýnýsýný haýrarsa; 2 = (V/A) Buraai, Haci / Yüze raný ü ara iinir. Buna göre; ODÜL () = Döüece parçanýn haci (V) / Döüece parçanýn sðua üze aaný (A) 2 =. Bu ran Geeri ü ( ge.) vea öü parçasýnýn üü ( öü) ara aanýrýýr ve irii uzunuur. (c). Beseici uu hesapanýren, öücüer, öü parçasýnýn aýaþasýnan ziae eseicinin aýaþa süresinin aha uzun asýný iserer. Bu göz önüne aýnara; Beseici üü ( es.) = 1.2 x ( öü) ara hesapanýr. 1.2 eðerinei güveni a saýsý irç çei aaþýý için geçeri up, Pi ve sfer öüerinei grafi geneþesi neenie, u eðer pi öüer için 0.6, sferar için 0.8 ara aýnýr. 2.3 Besee Ýhiacýnýn Tesii Çeier, Teper öüer, Beaz öe eirer ve hafif aaþýar için; A- Döü parçasýnýn ve eseicinin üünün hesapanasý a- Döüece parça, asie inirgenere üü uunur. öü = -Beseici üü hesapanýr. es. = öü x1.2 B - Besee için sývý ea hacinin hesapanasý a- Beseici içine öü parçasýný eseece sývý eain, pa eseici eaine (aþangýç haci) raný ara ifae eiir. Bu ran; Beseici göe uguaaarýna % 33 Ku eseiciere öü uguaaarýna % 16 Dða eseiciere % 10-14'ür. - ea aaþýarýnýn çee raný % Çee ara ifae eiir ve u eðerer aar haine eireniþir. ETAL ALAÞII Karn çeieri 6.0 Aaþýý çeier 9,0 Yüse aaþýý çeier 10.0 Teper öe eirer 5.0 Aüinu 8.0 Baýr 4.0 Pirinç 6.5 Brnz 7.5 A-rnzarý 4.0 Sn-rnzarý 4.5 Ta 1 : Bazý ea aaþýarýnýn çee üzeeri c- eseici içine uunan eain aðýrýðý ( Wes), u eseicinin eseiði esas öü parçasýnýn aðýrýðý ( öü); W V/A % ÇEKE ORANI W g u v h n z z n h i T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI eaurji 2001/ 126 7

4 T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI W öü C W es. 100 = x 100 S ie hesapanýr. Beseicierin un ýsýnýn uarý hesapanýren, üs eseicierin nunu hesapaaa gere ur. Faa eseici göe uguaaarýna ýrýcý aça uana faaýýr. Yan eseiciere ise, eseici nu uarý, un üüne aþaðýai ranarýn uguanasý ie ee eiir. öü : un : es = 1.0 : 1.1 : 1.2 un (Bun üü), Grafi 2 ve ununa igii þei arýý ie hesapanýr Pi ve sfer öüer a- Döüece parçanýn üü uunur. öü= V/A - Beseici üün hesapanasý: Bu ip öüere grafi geneþesi eana geeceðinen, sývý eain evcu uðu zaanýn aaýna çee uþaz. Çee zaaný, aýaþa zaanýnýn ir üze raný up, u ran grafieren esi eiir. (Grafi 1:Pi ve sfer öüere üze çee ve çee zaaný aini.) %C-% (Si+P) grafiðine, eiizei anaize göre, x ve eseninen ieere ir A nasý uunur ve öü parçasýnýn üü hesapanýr. A nasýnan üs grafiðe ir ie çýýara 0.10 an 3.0 iereen ü çizgierie parça- ýzýn üünü esi een çizgi ireþiriere B nasý ee eiir. B nasýnan saðai ve sai grafiere giiir. Saðai grafi çee zaanýný, sai grafi ise % geneþe ve çeei verir. Döü sýcaýðýýz eiir. Sað ve sai grafiere u sýcaýða eaü een eðrier evcuur. B nasýnan u eðriere irer çizgi çiziere D ve C naarý ee eiir. Dve C en a esenere çizien çizgiere, D nasý için % Çee zaaný, C nasý için % Çee vea geneþe uunur. Beseici üü aþaðýai früe uunur. es = öü x 1.2 (ST/100) Buraa ST çee zaanýýr. c- Besee eai hacinin hesapanasý Beseici içine öü parçasýný eseece sývý eain, pa eseici eaine (aþangýç haci) raný %C ara ifae eiir. Bu ran; Beseici göe uguaaarýna %33 Ku eseiciere öü uguaaarýna % 16 Dða eseiciere % 10-14'ür. Döüece eain çeesi, % C - % (Si+P) grafiðine, uunan A nasýnan uarý çýýara öüece parçanýn ü eðrisi esiriir. B uunur. B en aa çizgiere D ve C uunur. % Geneþe ve çee (S) ise, C nasýnan uunur. Döü esnasýna aýp çepereri, aýýn seriðine göre haree eerer. Bu seri eðeri (% Seri), ser reçinei aýpara sýfýr ien aþ u aýpara %2 civarýna up, geniþeeen ðan u eðeri iave eere nihai çee eðeri (S) uunur. Eðer u eðer pziif vea sýfýr ise öüün eseee geresinii ur. Beseici içine uunan eain aðýrýðý ( Wes), u eseicinin eseiði esas öü parçasýnýn aðýrýðý ( öü); W W öü C W es. 100 = x 100 S - Beseici unarýnýn hesapanasý Beseicierin un ýsýnýn uarý hesapanýren, üs eseicierin nunu hesapaaa gere ur. Faa eseici göe uguaaarýna ýrýcý aça uana faaýýr. Yan eseiciere ise, eseici nu uarý, un üüne aþaðýai ranarýn uguanasý ie ee eiir. öü : = 1.0 : 1.1 (ST/100) : 1.2 (ST/100) un : es un (Bun üü), Grafi 2 ve ununa igii þei arýýa hesapanaiir. 8 eaurji 2001/ 126 T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI

5 T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI 3 B a a z Grafi 1 : Pi sfer öüere, üze çee ve çee zaaný aini. ç h v Grafi 2 : Beseici un üünün eirenesi T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI eaurji 2001/ 126 9

6 T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI 3. EKZOTERÝK BESLEYÝCÝ ALZEELER Ezeri eseici arýcý azeeeri, en aa anýýa, öü haaarýný azaa ve öü aieerini üþüre aacýa uanýýrar. Ezeri azeeer, esas ara, eai aüinu ie eir sierin aüineri reasinu snucu uþan üse ýsýan faaanara ve u ýsýý ize ee sureie, aýaþa süresini geciirirer. Bu azeeer, eseicien, aýp raýna ve asfere ýsý açýþýný aza-aa, sývý ea esenesine ar-ýcý aaýrar. 2A+Fe O 8A+3Fe O 2Fe4A O +ýsý vea 9Fe +4A O +ýsý Ezeri azeeer, gene ara, eseicinin üsünü ve an çepererini aýpan ize ee için uanýan çeþii þei ve uarai hazýr eseici göeer, paneer ve açý eseicierin üsünü asferen ize ee için üreiiþ eseici zarýr. Ezeri eseici azeeer, ee ara, uarýai aüineri reasinu gerçeeþiren eai aüinu ve eirsi ie iðer easieri gii ezeri reasinu gerçeeþiren azeeer, izasnu ein een üse ýsýara aanýý aýan azeeer, refraer gu azeeeri, fux apýcý azeeer ve aðaýcýaran üreieeir. Ezeri azeeerin iasa pzisnu ç öneiir. Çünü u azeeer isenen reasinu, ugun zaanara gerçeeþirei faa uanýýðý zaan eae iasa zuaar aaý, anaren çýarýðý gaz raný iniu aý ve fur gii zararý gazar içereeiir HAZIR BESLEYÝCÝ GÖLEKLER Hazýr eseici göeer; aep eien ezerii erecesine göre önceen hazýranýþ ir iasa arýþýan, vaua þeienire önei ie, çeþii þei ve uara üreiiþ ezeri esee arýcý azeeeriir. Yüse ezeri araeri, he ezeri hee izasn araeri ve anýzca izasn araeri a üzere üç ee früasn çerçevesine üreieiirer. Hazýr eseici göeere, aüineri reasin snucu aaþý 1600 C'e (Tepe sýcaýðý nasý) çýaie üünür. Beseicinin, u sýcaýða çýaiesi, eseei ein eeiesi açýsýnan öneiir. Hazýr eseici göeere ia eiesi gereen iðer rierere reasina gire süresi ve reasina aa süreerir. Tepe nasý ve reasina gire süresine ai eðerer, eseici göeerin iasa früasnarý ie igii up, reasina aa süresi ise eseici göeðin e aýnýðý ie aðanýýýr. Hazýr eseici göeerin eseeieceði sývý ea iarý, eseicinin früasnu ie igii up, eseici göeðin hacinin aaþý % 60-70'i ranýnaýr. Daha önce söz eiiði gii u ran ða eseiciere aaþý %10'ur. Bir geneee apa gereirse, hazýr eseici göeer, eni hacierinin %33'ü ranýna güveni ir esee saðarar HAZIR BESLEYÝCÝ GÖ- LEKLERÝN AVANTAJLARI Ezeri azee uanýýnýn i uguaaarý, çeþii ezeri azeeerin arýþýarýnan hazýranýþ zar ve ine u azeeeren ee vea aça ainaarýna öühane raarýa üreiiþ eseici göeer ii. Günüüze ise, hazýr eseici göe üreicieri arafýnan, vaua þeienire önei ie üreiiþ ç çeþii ve þeiere eseici göeer evcu up, öühane raarýna, haran hazýraa, su v.. aðaýcýara arýþýra, aýp hazýraa, arýþýý aýpaa, urua (fýrýn aýrýý apa) gii zaan ve iþçii aýna neen an iþeere gere ur. Hazýr eseici göeer, uguaaa, eseici hacinin % ranýna eseeie özeiðine sahip up, eseici öçüerini azaara, öü snrasý ee eien aa öü parçasýnýn aha hafif asýný saðarar. Daha açý ir söee, erar ergiie, için esiip çýarýan eseicieri 10 eaurji 2001/ 126 T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI

7 T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI iniize eerer. Arýca, ýrýcý aça ai eie ianý uðu için eizee, aþaa ve naienin evcu uðu öühaneere, naie aieerini en aza inirirer. Hazýr eseici göeerin, eseici öçüerini azaasý, nihai öü aiei açýsýnan avanaj saðaasý ve öühane veriiiðini arýrasý anaýna geir. Tn aþýna ergiiþ eae % aha faza parça öüür. Bu a, sýnýrý apasiee sahip öühaneere, hazýr eseici göne uguaasý apaan ve aný apasiee sahip, enzer eni þuarai raipere göre, ca aýrýý apaan apasie arýþý eeir. Hazýr eseici göeer, öü parçasý içinei çee þuarýný iniize eere, aha haasýz ve aha aiei ir öüü ein eerer. KU KALIPTA PLASTÝK DÖKÜ BESLEYÝCÝ TOZ ÝLE DÖKÜ BESLEYÝCÝ GÖLEK ÝLE DÖKÜ BESLEYÝCÝ GÖLEK VE BESLEYÝCÝ TOZ ÝLE DÖKÜ Þei 6: Aný çei öü parçasýna; geenese önee ve eseici göe ve/vea eseici z uguaaarý ie, eseicinin aýaþa süreerinin arþýaþýrýasý HAZIR BESLEYÝCÝ GÖLEKLERÝN SEÇÝÝ Ezei hazýr eseici göe uguaaarýna, eseiciei sývý ýsý, aýaþýan snra, araerisi ni þeinei çeini þuðu erine, nereese üz ir üze - uþur. Bu üz çee üzeinin saðanaiesi için, eseici göeðin iniu e aýnýðý (W), W=0.15. aýýr. Buraai eseici göeðin iç çapýýr. Bu urua, sývý ea süunu üzgün ir þeie aþaðýa iner. Beseicinin aýaþa zaanýnýn geciesi, eseici göeðin e aýnýðýna aðý up; e aýnýðý ince uðuna, uzun ni ir þei aan çee þuðu, aýnýðýn arasý ie ýsa ni ve siiniri ir þei aaaýr. Aþaðýai þeiere farý e aýnýarý ie çee þuarý arasýnai iiþi göserieeir. Þei 7 : Farý e aýnýarýna sahip eseici göeer için çee þuarý Uguaaa, ezeri eseicinin, esee apasiesinin güveniir ir þeie esi eiesi için ir grafi öne geiþiriiþ up, sývý eain çee uruarý e e naara göseriiþ ve igii e aýnýarýna u grafie göseriiþir. Grafi 3'e W=0 (ezeri aan eseicien), W=0.35x asiu ezeri esi aýnýðýna aar çeþii eseicierin T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI eaurji 2001/

8 T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI araerisieri verieeir. Buna göre herhangi ir öü parçasýnýn haci ve üü iiniðine ugun eseici göe eireneiir. Grafi 3 : Döü parçasý haci ve öü parçasý üü ie eseici göeerin üzenenesi Beseici araerisiði ir ez hesapanýðýna ve eðrisi eireniðine, geeri ara enzer üün eseicier için uguanaiir. Yanýzca öçe siseine parae er eðiþireer apa eeriir. Beseneien öü hacinen, öü aðýrýðýný hesapaa için özgü aðýrý 7 ara aýnýr. Döü parçasý üü hesapanýren, enie paý gerei up, hesapar, eseicinin aaen u uðu varsaýara apýýr. Osa, uguaaara, ezeri eseici göe aaen üs seviee aar uruaz. Bu neene, hesapanýþ üü % 5-10 azaa enie paý aýýnan avsie eiir. Günüüze, irç hazýr eseici göe üreen fira evcu up, unarýn ürünerinin öçüeri, eseici göeerin ü öçüeri, geeri üeri ve eseici göeerin hacise apasieeri eiir. Bu verier ýþýðýna aha önce arýnýý ara ahseiþ uðuuz, ü önei ie ugun eseici göe ercihi apýýr HAZIR BESLEYÝCÝ TOZLAR Bu azeeer ugun pzisna ve z fruna hazýranýþ azeeer up, açý eseicierin üsünü örere asferen ize eerer. Beseici zar, ergiiþ eae eas eiðine ezeri reasina girere, anarar. Daha snra aýý özeieri neenie ýsýý rurar. Keni ieþiinei siere anýarý için hjen ir reasin verirer. Uguaasý uça prai up, ç nieii iþgücüne ihaaç ur. KAYNAKLAR 1. YAAN, aci (Çeviri); WLODAWER, R," Çei öüere eseici ve sðuucu hesaparý" TOB eaurji üheniseri Oasý aýný, ÜNLÜ,Necip; YILDIRI, Sei; ERUSLU,Niazi; Beseici asarýýnýn arihse geiþii ea Dünasý, Kasý-1996 Saý 43, Safa Fsec Leafe IE 6.79 E 4.Basý /1985 Hw cacuae feeers 4. ETA LTD.ÞTÝ. "Dahii igier ve eneer" Grafi 4 : Döü üü ve öü parçasý haci arýýa, eseici göeere, ugun çap - üsei raný aini Grafi 5 : parçasý aðýrýðý ve ü ie eseici göe seçii 12 eaurji 2001/ 126 T...O.B. ETALURJÝ ÜHENDÝSLERÝ ODASI