İş bilgisinin amacı: İşin düzenlenmesi İş veriminin ölçülmesi İşin değerlendirilmesi

Transkript

1 Şantiyelerde İş - Verim - İş Bilgisi - Ergonomi - İş kazaları - İş Güvenliği Prof.Dr.Murat DEMİR İ.Ü.Orman Fakültesi Orman İnşaatı ve Transportu Anabilim Dalı 1 İnsana ait ihtiyaçların karşılanması amacıyla yapılan, belirli bir hedefe yönelik faaliyete iş denir. İş in diğer bir tanımı ise Bir değer meydana getiren, insana ait faaliyet tir. Çeşitli bakış açılarına göre işin diğer tanımları; Çalışan insana göre iş : Bir vazifenin yerine getirilmesi için yapılan faaliyettir. Bu faaliyet insan tarafından sevilebilir veya sevilmeyebilir. Ticaret teorisine göre iş : Toprak ve para gibi bir üretim faktörüdür. İş etüdüne göre iş : İnsana ait güç sarfının, işletmede çalışma sırasında psiko-fizyolojik görünümüdür. Buna göre iş bedensel ve/veya zihinsel bir etki gerektirir. Ergonomiye göre iş : İnsan tarafından bir ödevin yerine getirilmesi için bilgilerin kullanılması ve enerji sarfıdır. 2 İş bilgisi: İnsan tarafından yapılacak iş ile, o işi yapacak insan arasındaki ilişkilere ait bilgilerdir. Bu tanıma göre iş bilgisinin kapsadığı alan oldukça geniştir. Tanıma daha iyi açıklık kazandırmak ve araştırma alanını sınırlamak bakımından işbilgisi, insana ait iş verimi, buna bağlı ön koşullar ve işin düzenlenmesi ile ilgili imkanların bilimsel izahı olarak tanımlanmaktadır. İş bilgisinin diğer bir tanımında, insana ait işgücü ile ilgili bütün problemleri içeren bilgidir (Ergonomi, iş tekniği, işçilik, iş hukuku). İş bilgisinin amacı: İşin düzenlenmesi İş veriminin ölçülmesi İşin değerlendirilmesi 3 Bir işin yapılmasında, işi yapan insan bir taraftan, o işi yaptıran işletme ise diğer taraftan bazı önkoşullar (istekler) öne sürmektedir. Diğer bir deyişle işletme ve işçinin istekleri bir işin yapılmasında asgari müşterekte birleşmektedir. Çalışan insan istekleri şunlardır: -İşyerlerinde (çalışma yeri) emniyeti, -Kabul edilebilir ücret, -Katlanılabilir bedensel ve zihinsel baskı (işin ağırlığı), -Sosyal imkanlar, -İş yeteneğinin takdiri, -Gelecekte yükselme imkanı, -Yaratma kabiliyeti, özgürlük. İşletme, işi bir masraf faktörü olarak görmektedir. Buna göre işletme istekleri şunlardır : -Parça başına düşen iş masrafını minimuma indirmek, -Toplam iş masrafını minimuma indirmek, -İş verimini sabitleştirmek, -İnsana ait işin makinalı üretime uyumunu sağlamak. 4 Ergonomi: İnsanın fiziksel ve psikolojik özelliklerini inceleyerek insanın makine ve çevre ile olan uyumunu doğal ve teknik olarak araştırma ve geliştirme çalışmalarıdır. Yunanca Ergo iş, nomosiseyasa anlamınagelmektedir. Ergonominin Amacı: Çalışanla işi arasında iyi bir uyum sağlayarak, insanın çalışırken aşırı zorlanmalar yüzünden yıpranmasını önlemek, öte yandan bu uyum sayesinde iş başarımını yükseltmektir. Ergonomi, çalışanla işi arasındaki istenen uyumu gerçekleştirebilmek için, öncelikle insanı yeteneklerini en iyi kullanabileceği bir işe yerleştirmeyi amaçlar. Ergonomi, en uygun yerleşimi sağlayabilmek için de insanı tüm boyutlarıyla inceler. Ergonominin Uğraş Alanları 1. İnsan makine sistemine ilişkin fiziksel konular 2. İnsan makine sistemine ilişkin kavramsal konular 3. İşyeri tasarımı ve iş alanı yerleşimi 4. Fiziksel çevre 5. Psikolojik çevre 6. Görev tasarımı seçme, eğitme 5 İnsan herhangi bir makineyi veya araç-gereci kullanırken hem rahat, hem kendini güvenlik içinde hissedecek, hem de etkinlikle çalışma yapabilecek durumda olması için bazı bilgilere ihtiyaç duyacaktır. Bunlar; a) İş fizyolojisi: İş fizyolojisi, kas çalışması, dinamik ve statik çalışma, ısı veya ısıya karşı tepki ve enerji harcanması konusunda ergonomiye yardımcı olur. Fizyolojinin amacı çalışan insanı mükemmel bir makineye dönüştürmek değil, tam tersine barışçıl ve yaşamaya değer bir iş yeri yaratmaktır. İş fizyolojisine ilişkin bilgilere dayanarak insanın verimliliği ni yükseltmek gerekmektedir. b) İş güvenliği: İş kazaları ve aksamaların önlenmesi üzerinde durması açısından yardımcı bir birimdir. c) Psikoloji ve fizyoloji: Algı, uyumluluk ve iş öğrenimi gibi konularla ergonomiye yarar sağlar. d) Sosyoloji:Toplum ve toplumsal grupları yakından inceleyip ergonomiye etki eder. 6 1

2 İnsanın Verimli Olması Koşulları İnsanın verimli olmasında birincil koşul uygun bir verim arzının olmasıdır. Verim arzının gerçek verime dönüşebilmesi için talepler ve görev önem kazanmaktadır. Görevin yerine getirilebilmesi için verim arzının yeterli olması gerekmektedir. İşin yapılması için öne sürülen talepler ve kişinin verim arzı ne kadar çok iyi uyuşursa, kişinin işe uyumluluğu da niteliksel ve niceliksel yönden o derece büyük olmaktadır. İnsanın verim arzı herşeyden önce yetenek ile belirlenmektedir. Yapılan işin sık sık tekrar edilmesi verimi artırmaktadır. Yorgunluğun ortaya çıkması ve bu yorgunluğunu dengeleyecek bir çekiciliğin de olmaması halinde verim düşmektedir. 7 Canlılarda yorgunluk periyodik olaylardır. Yorgunluk verim yeteneklerinden kaybetmektir, ancak dinlenme süresi ile tekrar dengelenir. Bu her şeyden önce biyolojik yorgunluk için geçerlidir. Biyolojik yorgunluk, kişinin enerji sarf ederek çalışmasına bağlı değildir. Kas gücü ile yani enerji sarf ederek herhangi bir iş yapılmamasına karşın bir günün bitiminde evine dönen kişinin kendini yorgun hissetmesi doğaldır. İşte bu tür yorgunluğa biyolojik yorgunluk denir. Enerji sarf ederek bir iş yapılması halinde ortaya çıkan yorgunluğa çalışma sonucu yorgunluk veya iş yorgunluğu denir. Bu yorgunluk nedeniyle insan verim yeteneklerini zayıflatır. Aşırı yorgunluk veya bitkinlik haline gelmediği sürece yorgunluk zararlı değildir. Bitkinlik halinde ise kişinin verim yeteneklerini tekrar kazanabilmesi için uzun bir süre geçmesi gerekir. Bu durumlarda yorgunluk ciddi bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Dinlenme ise insanın verim yeteneğini ve sağlığını korumaktadır. Bu nedenle dinlenmelerin zorunlu hale getirilmesi gerekmektedir. 8 İş ve sağlık arasındaki ilişkiyi iş sağlığı olarak tanımlamak mümkündür. İş sağlığının konularını; iş elbisesi, beslenme, işyeri koşullar, iş kazaları oluşturmaktadır. Peyzaj ile ilgili işler, değişen hava koşullarında; sıcak, soğuk, yağmur, hava basıncı, rutubet ve bunların tabii seyri içinde yapılmaktadır. Bununla ilgili olarak iş elbisesi, koruyucu kulübe ve arabalar, işin hava hallerine göre organize edilmesi önemli faktörler olarak ortaya çıkmaktadır. 9 İş elbiseleri Peyzaj işlerinde kullanılan elbiselerin özellikleri: Yağmur ve kardan korumalı, Terin kurumasına engel olmamalı, Yaralanmalardan korumalı, Dayanıklı olmalı, Çeşitli iş koşullarına uygun olmalı, Çalışmayı engellememeli, Hafif olmalı, Rutubet ve soğuğa karşı vücudu korumalı 10 İşçi barınak ve çadırları; havanın yağmur, kar ve soğukluk gibi etkileri ile iş ara verildiğinde işçilerin oturmalarını, bunun yanında, dinlenme araları ve yemek zamanlarında rahatlıkla dinlenmelerini, yemek yemelerini veya ıslandıklarında kurumalarını sağlamaktadır. Peyzaj işçileri için en uygun kumaşlar, yün ve yün-keten karışımı seyrek dokunmuş olanlardır. İş elbiselerinin yapılan işe ve hava durumuna da uygun olması gerekir. Ayrıca iş eldiveni ve araziye uygun ayakkabı da bu gruba dahildir. 11 İşçilerin 100 metreden daha uzaklıktaki kulübelere gitmedikleri, yakınlarında ateş yakarak dinlendikleri tespit edilmiştir. Bu gibi durumları önlemek amacıyla sökülüp takılabilen veya tekerlekli, hareket edebilen kulübeler, sabit olanlardan daha çok uygulamaya konulmuştur. Bu tip kulübelerde; oturmak için sıra, ortada masa, soba ayrıca alet sandığı ve ilkyardım çantası bulunmaktadır 12 2

3 İşyerlerinde, işin yapılması sırasında meydana gelebilecek olan tehlikelerden, sağlığa zarar verebilecek etkenlerden korunmak ve iyi bir çalışma ortamı sağlamak amacıyla yapılan çalışmalara İş Güvenliği denilmektedir. İş güvenliği deyimi ile genellikle çalışanı konu alan ve onun korunması ile ilgili çalışmalar anlaşılmaktadır. Aslında İşletme Güvenliği ve Üretim Güvenliği ile birlikte ele alındığında iş güvenliği anlam kazanmaktadır. 13 Çalışanların güvenliğinin korunması iş sistemi ile doğrudan ilgilidir. Gerek iş kazaları, gerekse meslek hastalıkları iş güvenliğini tehdit etmektedir. İş güvenliğinin sağlanmasında dolayısıyla, çalışanların uzun süre ve devamlı verimli kalabilmeleri için, gerek işletmelere gerekse çalışanlara önemli görevler düşmektedir. İş güvenliğinin korunması için alınması gereken tedbirler 4 grup altında toplanabilir. Teknik tedbirler, Organizasyon tedbirleri, Ergonomik tedbirler Kanuni tedbirler. 14 Birdenbire, dış bir etkiyle ve arzu edilmeden meydana gelen, bizzat insan ve/veya işletme araçlarına zarar veren, beklenmedik olaya Kaza denir. Kazalarda, yalnız insan veya yalnız işletme aracı zarara uğrayacağı gibi, birçok hallerde de her ikisi birden zarar görür. Bu tanıma göre bir olayın kaza olarak nitelenmesi için 3 faktör aranmaktadır. Ani olması, Arzu edilmeden meydana gelmesi, Maddi veya manevi bir kayba sebep olması. Herhangi bir kazanın İş Kazası olarak kabul edilmesi için yukarıdakilere ilave olarak aşağıdaki özellikler de aranır. Yapılan iş ile ilgili olmalı, Çalışan işyerinde meydana gelmeli, Çalışana, olay yerinde hemen veya sonra bedensel veya ruhsal zarar vermeli 15 Meslek hastalıkları da iş kazaları ile yakından ilgilidir. İş sisteminin insan üzerindeki olumsuz etkisinin uzun süre sonra organizmada meydana getirdiği kalıcı zarara Meslek Hastalığı denilmektedir. İş kazalarının yılın 12 ayına dağılımı incelendiğinde Mart, Temmuz ve Eylül aylarında daha fazla kaza görülmektedir. İş kazalarının günün iş saati içerisinde dağılımı arasında incelendiğinde; sabah ve öğleden sonra da arasında kaza oranının fazla olduğu görülür. Burada da genellikle kazaların dinlenme aralarından az önce meydana gelmesi yorulma etkisi ile izah edilebilir. 16 Kazalar çoğunlukla küçük fakat ihmal edilen hatalarla meydana gelir. Hata sebepleri 4 grup atlında toplanabilir. 1)Teknik hatalar Sistem ve araçların tehlikeli düzeni, Sistem ve iş aletlerinin tehlikeli durumu, İş elbiselerinin emniyetli olmaması, Emniyet tedbirlerinin ve koruyucu donanımın yetersiz oluşu. 2) Organizasyon hataları İş talimatının açık olmaması, İş planı, iş organizasyonu ve iş hazırlığının iyi yapılmaması, Çalışma ve dinlenme zamanlarının iyi ayarlanamaması, Ergonomik bilgilere dikkat edilmemesi, Yeni iş metodunun iyi bilinmemesi, İş dağılımının iyi yapılmaması, Kazalardan korunma talimatının uygulanmasının sağlanmaması. 3) Hareket hataları ve şahsi yetersizlik Tehlike sırasında yanlış hareket (panik), Kazalardan korunma talimatına uymama, Koruyucu elbisenin giyilmemesi, Uygun olmayan iş aletlerinin kullanılması, Tehlikenin anında giderilmesi için geç kalınması, Çalışma arkadaşının hatalı hareketi, Alkollü çalışma. 4) Tesadüfi etkenler Deprem, Fırtına, Yıldırım düşmesi, Su baskını vb. 17 İş kazalarının yoğunluğuna göre aşağıda sıralanmıştır. Bilgisizlik İşe uyumsuzluk Dikkatsizlik İhmal İşin gerektirdiği koruyucu elbise, araç ve gereçlerin kullanılmaması veya usulsüz kullanılması, Araç ve gereçlerin düzenli ve yerinde bulundurulmaması, Yardımcı araçların (merdiven vb.) usulüne uygun kullanılmaması. Tedbirsizlik Dalgınlık Makinaların bakımlı olmaması Disiplinsizlik ve işi hafife almak Moral bozukluğu ve yorgunluk 18 3

4 Kazalara karşı koruyucu başlık, yüz koruyucusu, iş ayakkabısı ve iş elbisesi ve diğer koruyucu teçhizatın kullanılması önem taşımaktadır. Peyzaj işlerinde meydana gelen kazalarda en çok yaralanan vücut kısımları eller, ayaklar ve bacaklardır. Kazaların işletmeye etkisi: Planlanmış iş akışı aksar Üretim maliyeti artar İşin yeniden organizasyonu gerekir İşçi çalışmadığı halde sigortaya ödeme yapılmaktadır. 19 İş sistemi içinde kazaların önlenmesi ile ilgili çalışmalar, alınacak tedbirlerin önem sırasına göre 4 grupta toplanmaktadır. Tehlikenin ortadan kaldırılması Çalışanın tehlikeden uzaklaştırılması Tehlikenin yalıtılması Çalışanın korunması 20 Kazalardan korunmada, kaza sigortalarının, işletme ve bizzat çalışan işçinin görevleri aynı hedefe yönelmektedir. Alınması gereken tedbirler sistematik olarak aşağıda 4 başlık altında toplanmıştır. a) Kanuni tedbirler Kazalardan korunma talimatının pratiğe uygun yapılması Talimatların uygulanmasının kontrol edilmesi b) Kaza istatistikleri ve kaza araştırmaları sahasındaki tedbirler Kaza nedenleri istatistiğinin detaylı olarak yapılması Kaza araştırma ağırlığının kazaların yoğun olduğu bölgelerde toplanması Bölgeler arasında, yurt çapında ve ülkeler arasında bilgi ve tecrübe alışverişinin sağlanması c) İşletme organizasyon tedbirleri İş teslimlerinde kaza önlemlerine dikkat çekilmeli İş devamlı kontrol edilmeli Kazasız işler mükafatlandırılmalı ve prim verilmeli Kazaya karşı emniyetli alet ve şahsi koruyucu teçhizat bizzat verilmeli veya bunların kullanılması için olanak sağlanmalı Kaza sebepleri ve neticesi üzerinde devamlı bilgi verilmeli İlkyardım tedbirleri devamlı öğretilmeli Bölgedeki doktor ve hastanelerle işbirliği yapılmalı ve kazadan sonra ne yapılacağı öğretilmeli d) İşçilerin alması gereken tedbirler Kazalardan korunma talimatlarına devamlı uymalı Bu talimatlar çalışma arkadaşları arasında hafife alınmamalı Şahsi koruyucu teçhizat devamlı kullanılmalı 4857 Sayılı İş Kanunu Sanayi, Ticaret, Tarım ve Orman İşlerinden Sayılan İşlere İlişkin Yönetmelik ( tarih ve sayılı Resmi Gazete) Tarım ve Ormandan Sayılan İşlerde Çalışanların Çalışma Koşullarına İlişkin Yönetmelik ( tarih ve sayılı Resmi Gazete) İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği ( tarih ve sayılı Resmi Gazete) Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği ( tarih ve sayılı Resmi Gazete) Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği ( tarih ve Sayılı Resmi Gazete) Titreşim Yönetmeliği ( tarih ve Sayılı Resmi Gazete) Gürültü Yönetmeliği ( tarih ve Sayılı Resmi Gazete) İş Güvenliği İle Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları İle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği( tarih ve sayılı Resmi Gazete)

5 Yıldırım, M. 1989: Ormancılık İş Bilgisi, İ.Ü.Orman Fakültesi Yayın No: 404/3555, 287 sayfa, İstanbul. Engür, M.O. 2011: Odun Üretiminde Çalışanlar İçin El Kitabı, Bolu Orman Bölge Müdürlüğü, ISBN , 60 sayfa, Bolu. Anonim, 2011: İTÜ Ergonomi Grubu web sayfası. Çelikli, S. 2004: Ergonomik Yaşam, ILO, 1998: Safety and Health in Forestry Work An ILO Code of Proactice, International Labour Organization, 118 pages, ISBN , Genava