Dünya da ve Ülkemizde Doğum Öncesi, Doğum ve Doğum Sonrası Gelenek, Görenek ve İnançlar

Transkript

1 Dünya da ve Ülkemizde Doğum Öncesi, Doğum ve Doğum Sonrası Gelenek, Görenek ve İnançlar Hem. Aylin ŞAKAR Aile Bahçelievler Hastanesi Eğitim ve Gelişim Hemşiresi Hazırlanma Tarihi: 10 Ocak 2015

2 Kültür; insanın bir toplumun üyesi olarak kazandığı bilgi, inanç, sanat, ahlak, hukuk, gelenek, görenek ve alışkanlıklarını içeren karmaşık bir bütündür. İnsan bir toplum içinde doğar, yaşar ve ölür. Farklı kültürlerdeki insanların kendi kültürel varlıklarını açıkça belirtmeleri temel insan hakkıdır ve saygı duyulmalıdır.

3 Hemşirelikte ilk olarak 1950 de Peplau, kültürün ruh sağlığı üzerinde önemli bir değişken olduğundan söz etmiştir. Leininger transkültürel hemşirelik hareketlerini yaygınlaştırmaya çalışmıştır. Farklı kültürlerdeki bireylerin bakımına 1960 lı yıllarda daha çok önem verilmiştir. Madeleine Leininger

4

5 1962 yılında King, psikopotojik davranışların kültürden kültüre farklılık gösterdiğini ifade etmiştir da ICN (Uluslararası Hemşirelik Birliği) kültür içeriğini hemşirelikte kullanmaya başlamıştır.

6 1974 te ilk kez «Transkültürel Hemşirelik Birliği» kurulmuştur, bunu 1990 da Journal of Transcultural Nursing in yayınlanması izlemiştir. Günümüzde transkültürel hemşirelikle ilgili 25 kitap ve 800 ün üzerinde makale vardır.

7 Doğum öncesi ve doğum sonrası dönemin zorlu bir geçiş dönemi olması, verilen sağlık hizmetlerindeki yetersizlik ve eşitsizlikler, kadınların bu dönemde ki sağlık problemlerini önlemek ya da çözmek için ailelerinden görmüş oldukları geleneksel uygulamalara yönelmelerine ve uygulamalarına neden olmaktadır.

8 Dünya da ve Ülkemizde Gebelik Hakkında Farklı Aile/Halk Uygulamaları Örnekleri; Gebelik sırasında fazla aktiviteyi sürdürmek, bebeğin dolaşımına yardım eder (Crow İndian). Gebelik sırasında aktiviteyi korumak, küçük bebek ve kolay doğumu sağlar (Mexican).

9 Mutluluğun devamı, bebeğe neşe ve şans getirir (İndisans, Mexican, Japanese). Sırt üstü uyumak bebeği korur (Mexican).

10 Cinsel ilişkiyi devam ettirmek, doğum kanalının ıslak olmasını sağlar ve doğumda kurumayı önler (Haitian, Mexican). Gebelik sırasında sık sık şampuanlanmak ve günlük banyo yapmak bebeğin temiz olmasını sağlar (Filipion).

11 Bebeğin babasının kravatını düğümlemek ya da bağlamak zor doğuma neden olur (Navajo, İndian). Gebelik sırasında soğuk havadan korunulmalıdır (Mexican, Haitian, Asian).

12 Bebek başının üzerine uzanılmamalıdır, bebek kordunu bebeğin boynuna dolanır (African Amerikan, Hispanic, Caucasian, Asian). Evlilik veya tören alayına katılmak bebeğe kötü şans getirir (Vietnamese).

13 Ülkemizde ise; Doğacak çocuk güzel olsun diye, gebenin gökyüzüne bakması, güzel kimselere bakması, gül koklaması, yumurta üstüne oturması, ayva, elma, yeşil erik, üzüm yemesi istenir

14 Yumurtayı çok yiyen kadının doğacak çocuğunun saçsız olacağına inanılır.

15 Hamile bir kadın hamilelik döneminde karaciğer, dalak, siyah dut, vişne gibi bir şey yiyip farkında olmadan elini vücudunda herhangi bir yere sürerse, doğacak çocuğun aynı yerinde kahverengi bir ben olacağına inanılır.

16 Doğum Sürecinde Farklı Aile/Halk Uygulamaları; Anadolu nun kırsal kesimlerinde doğum kolay olsun diye bir çok uygulama mevcuttur. Bunlar; Hamile kadının saç bağının çözülmesi, kilitli kapıların açılması, pencerelerin açılması, kuşlara yem serpilmesi, kolay doğum yapan kadının doğum yapacak kadının sırtını sıvazlaması, kadının yüksek bir yerden atlatılması vb. sayesinde doğumun kolay olacağına inanılır (Türkiye).

17 Hamile kadına, bebeğini kolay dünyaya getirsin diye kocasının ayakkabısına su doldurulup içirilir (Bursa). Japon kadınlar ise doğum sırasında, kolay doğum anlamına gelen Koyasugai adlı deniz kabuğunu avuçlarında tutarlar (Japonya).

18 Plasenta gömme ritüelleri çoğu kültürde yer alan bir davranıştır. Hmong inancına göre, plasentanın çocuğun ilk elbisesi olduğuna inanılmakta ve evde saklanması gerektiği düşünülür (Tayland). Ülkemizde ise plasentaya doğumdan sonra üç iğne saplandığı ve kimseye haber vermeden bahçenin bir köşesine gömüldüğü görülmüştür.

19 İran kültüründe doğum sonu dönemde kanamayı durdurmak için muska yazdırmak, karına sıcak uygulama yapmak, tatlı-cevizli besinler yemek, kadını kekiğin buğusuna oturtmak gibi uygulamalar yapılırken, Türk kültüründe ise soğanı kaynatıp içmek, sıcak höllüğe oturtmak, kahve içmek, karına bastırma, karına soğuk su dökme gibi uygulamalar görülüyor.

20 Doğan bebek ses vermezse soğuk suya batırılır; ağzına, yüzüne soğuk su serpilir, burnuna toprak kokutulur, ayağının altına vurulur. Bebeğin eşi köze atılır, sıcak suya batırılır, küle gömülür. Canlanmadığı taktirde çocuğun canı eşte kaldı denir ve kendi haline bırakılır (Türkiye).

21 Doğum Sonrasında Farklı Aile/Halk Uygulamaları; Hindu kadınlar 40 gün evde kalırlar ve bu süreçte ev işi yapmazlar. Hindistan da doğumdan sonra lohusa 40 gün boyunca yemek yapmaz ve zengin bir diyetle beslenir.

22 Bebeğin doğumundan sonra, lohusanın iyileşmesi için 40 güne ihtiyaç duyulduğu, bu dönemde halsiz ve dayanıksız olduğu düşünülür (Çin). Çin de bebek bir ayını doldurmadan yakın akraba, büyük anne ve babaların dışında kimseye gösterilmez (Çin). Çin de lohusalar günlük banyolarını, taze zencefil köküyle oluşturulan karışımla yapar. Böylece taze kan akımının arttığına ve kişinin güçlendiğine inanılır (Çin).

23 Ülkemizde ise bazı yörelerde loğusanın doğumdan sonra basitçe yıkandığı, İkinci doğum ise doğumdan iki gün sonra ebe tarafından yıkandığı, Bazı yerlerde ise kadının doğumdan en erken 12 veya 20 gün sonra ebe tarafından yıkandığı ve eşlerine yıkanmadan yaklaşmadıkları belirtilmiştir.

24 Sıcak basmasını önlemek için, lohusanın yastığının altına ekmek, ayna, bıçak konulur (Türkiye). Baş ucuna Kuran-ı Kerim asılır ve yatağının etrafı iple çevrilir (Türkiye). Yattığı odanın duvarlarına ise elek, soğan ve sarımsak asılır (Türkiye)

25 Göbek bağındaki uygulamalar ise; Çocuk kız ise bir çeyiz sandığının veya dikiş makinesinin çekmecesinde göbek bağı saklanır ki, kızın ayağı evde olsun, evcil olsun; Çocuk erkek ise göbeği okulun bahçesine gömülür, okusun, adam olsun diye (Türkiye).

26 Çocuğun doğduğu gün evcil hayvanlardan birisi (inek, koyun, keçi, tavuk) de doğurursa çocuğa kırk basacağına inanılır (Türkiye).

27 Kırkı çıkmadan çocuğun tırnakları kesilirse çocuğun hırsız olacağına inanılır (Türkiye). Çocuk doğar doğmaz kaşlarının düzgün olması için kaşına idrarı sürülür (Türkiye). Kırkı çıkana kadar çocuk, cildinin güzel olması için her gün 1 yumurta kırılmış su ile köpürtülerek yıkanır (Türkiye).

28 Kars ta loğusa kadının kendi yemeklerine al karası girer diye komşular anneye yemek yapıp getirirler. Buna yoklama denir (Kars). Üç ezan sesi duyulmadan çocuğun emzirilmesinin uğursuzluk getireceğine inanılır (Türkiye). Tavşan pisliği ve kaplumbağa yumurtası yedirilen çocuğun, altını ıslatmayacağına inanılır (Türkiye).

29 Bebeğin ilk kakalı bezi evde bereket olsun diye yatağın altına konulur (Türkiye). Yenidoğan da pamukçuk oluştuğu zaman, tavuğun su içtiği yalaktan alınan suyun sürülmesi ile iyileşeceğine inanılır (Tekirdağ). Yenidoğan ateşlenirse, çocuk soyulur ve çıplak olarak çocuğun üzerinden atlayıp üzerinde oklava kırılır. Böylece çocuğun bir daha hasta olmayacağına inanılır (Tekirdağ).

30 Çocuğun korkmaması için, özellikle gece sıçramalarında çocuğa efsun yapılır. Bunun için çocuk, soğuk suyla yıkanılır (Manisa). Çocuk ilk doğduğu günlerde gözlerine limon damlatılırsa gözleri parlak olur (Şanlıurfa). Çocuk ilk doğduğunda ağzına kim tükürürse huyu ona benzer (Diyarbakır).

31 Kültürel Yaklaşımla Hemşirelik Bakımı Nasıl Olmalıdır?

32 Farklı kültürlerden gelen kadın ve ailesine uygun kültürel bakımı sağlamak için hemşirelerin, bakım modellerine göre kültürel hassas değerlendirmeyi uygulamalıdır.

33 Rutin postnatal hemşirelik bakımı, genellikle sağlıklı beslenme, yeterli sıvı alımı ve kendi kendine bakım uygulamaları, doğru hijyen uygulamaları, banyo, hareket etme ve egzersiz konusunda desteklenmeyi içermektedir. Farklı kültürel gruplardaki kadınların tehlikeli olabilecek uygulamaları da yapabilecekleri de unutulmamalıdır.

34 Genel olarak bakıldığında, bölgeden bölgeye hatta şehirden şehre sağlık uygulamaları ve algılamaları değişiklik göstermektedir. Ankara da altına kaçıran çocuğa yatır toprağının yedirilmesi, Ordu da doğumu kolaylaştırmak için kadına Kâbe toprağı konmuş su içirilmesi bunlara birer örnektir.

35 Burada bakımdan önce eğer yanlış bilinen sağlık uygulamaları varsa, bunların hastanın kültürüne saygısızlık etmeyecek şekilde tıbbi açıklamasının yapılması gerekir, çünkü yadırgayıcı ve küçümseyici yaklaşımlar açıklamaların reddedilmesine neden olacaktır.

36 Kültürlere duyarlı bakım sağlamada, kültürel çatışmayı en aza indirgeyen üç tür yaklaşım vardır; Bireyin/hastanın kendi bakış açısı ile kültürel inançları korunmalıdır. Hemşirenin profesyonel eylem ve kararları hastanın kültürünü korumaya ve sağlığına kavuşmasına yardım eder. (örneğin hastanın sürekli kullandığı bitkisel çayı içmesine izin vermek) Hemşire destekleyici, profesyonel eylem ve kararları yerine getirmede yetkili olmalıdır. (örneğin ölümü yaklaşan hasta ve ailesi için ortam ve dini lider sağlamak)

37 Hemşire, sağlığa zararlı davranışlar karşısında bireyin hastanın doyurucu ve sağlıklı yaşam geliştirmesi için yeni kalıplar oluşturulmasına yardımcı olmalıdır (örneğin ishalli bebeğe su vermeyen annenin inanç sistemini değiştirerek, yeniden yapılandırmak).

38 Günümüzde kültürel içerikli bakıma yönelik teorik bilgi olsa da, henüz kültürlere duyarlı bakım yeterince uygulanmamaktadır. Hemşireler, sağlıklı veya hasta bireylere bakım verirken aşağıda sıralanan konularda duyarlı davranmalıdır: Hemşireler kendi kültürünün farkında olmalı, sağlık alanında önyargı ve ırkçılığa karşı koyarken bireysel tercihleri de tanımalıdır. Bireylere ve kendisine karşı dürüst, açık, samimi olmalıdır.

39 Hemşireler kültürlere duyarlı yaklaşımda hizmet verdiği topluma ilişkin bilgi sahibi olmalıdır. Kültürler arasında köprü olabilecek öğeleri tanımalıdır. Hizmet verdiği toplumun okul, hastane, ibadethane gibi sosyal birliktelik ortamlarını tanımalı, mümkünse ziyaret etmeli, toplum liderleriyle görüşmelidir

40 Hemşire kültürel veri toplamada kendisine yardımcı olabilecek stratejileri belirlemelidir. Toplumda çok yaygın olarak kullanılan ve bakım verirken iletişimi kolaylaştıracak kelime ve cümleleri de öğrenmeli, bireyleri incitmeksizin uygun soru sormayı bilmelidir. Hemşirelik bakımı verirken kültür kavramını merkez almalı, bireyin kültürel gereksinimleri ile uyumlu bakım sağlamalıdır.

41 Durağan, gelişmeye kapalı ve bilgi birikimi olmayan bir hemşirelik anlayışı düşünülemez. Hemşireliğin asıl kaynağı ve temeli insan olduğundan sürekli antropoloji ve kültür ile iç içedir. Bu nedenle, durmaksızın gelişmeye ve büyümeye devam edecektir.

42 KAYNAKLAR: 1. Erişim Tarihi: Taşçı Duran E, Sevil Ü. Prenatal ve Postnatal Dönemde Kültürel Yaklaşım. İçinde: Kültürlerarası Hemşirelik. Editörler: Prof. Dr. Ümit Seviğ, Yrd. Doç. Dr. Gülbu Tanrıverdi). İstanbul Medikal Yayıncılık, 1. Basım, 2012, ss Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Başal HA. Türkiye de doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası çocuk gelişimi ve eğitimine ilişkin gelenek, görenek ve inançlar. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2006; XIX (1): /c2/56_yrd_doc_dr_hamza_karaoglan.pdf, Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi : Erişim Tarihi : Erişim Tarihi: Erişim Tarihi:

43 Teşekkür Ederim