MAVİ MARMARA OLAYI. Cemalettin KARADAŞ

Transkript

1 MAVİ MARMARA OLAYI Cemalettin KARADAŞ USAK YAYINLARI

2 ULUSLARARASI DENİZ HUKUKUNDA AÇIK DENİZLERİN SERBESTLİĞİ İLKESİ MAVİ MARMARA OLAYI (BM ve Olaya Taraf Devletlerin Milli Komitelerince Hazırlanan Raporların Tercümeleri ile Birlikte Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş Baskı) Cemalettin KARADAŞ

3 USAK Yayınları: 62 Uluslararası Hukuk Serisi Genel Yayın Editörü: Mehmet Güçer Kütüphane Katalog Bilgileri: Kitabın Adı: Uluslararası Deniz Hukukunda Açık Denizlerin Serbestliği İlkesi MAVİ MARMARA OLAYI Kitap Yazarı: Cemalettin Karadaş ISBN: Sayfa Sayısı: 658 Birinci Baskı : Ankara, Aralık 2013 Kapak Tasarımı : Sadullah Hatam Baskı & Cilt : Ames Matbaacılık Tel: Tasarım-Baskı Hazırlık: Karınca Yayınları Meşrutiyet Caddesi 50/9 Kızılay-ANKARA Tel: Faks: karinca@karincayayinlari.net Aralık 2013, Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK) Yayınları. Tüm yayın hakları USAK a aittir. USAK ın yazılı izni olmaksızın kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir yöntem ile izinsiz basımı, yayını, çoğaltılması veya dağıtımı yapılamaz. Kaynak gösterilerek akademik ve basın amaçlı alıntı yapılabilir. Eğitim amaçlı sınırlı çoğaltmalar için USAK tan yazılı izin alınması gerekir. ULUSLARARASI STRATEJİK ARAŞTIRMALAR KURUMU (USAK) Ayten Sok. No: 21 Tandoğan, Ankara Tel: Faks: merkez@usak.org.tr

4 İÇİNDEKİLER Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş Basıya Önsöz...xi Önsöz (1. Bası)...xiii Kısaltmalar...xvii Müracaat Edilen Uluslararası Sözleşmeler...xxi Ulusal-Uluslararası Raporlar / Mevzuat / Mahkeme Kararları / Konferanslar...xxv Ulusal / Uluslararası Mahkeme Kararları...xxix Birleşmiş Milletler Başkanlık Açıklaması / Genel Kurul Ve Güvenlik Konseyi Kararları...xxxi İnternet Sayfaları...xxxiii Birinci Bölüm: Uluslararası Deniz Hukukunda Açık Denizlerin Serbestliği İlkesi: Mavi Marmara Olayı I. Giriş...3 II. Konunun Önemi ve Kapsamı...3 III. Kaynaklar IV. Metot...12 V

5 VI İkinci Bölüm: Mavi Marmara Olayı I. Olayın Genel Hatları...17 II. Filonun Amacı...18 III. Yolculuk Öncesi Yapılan Diplomatik Görüşmeler...19 IV. İsrail Askeri Müdahalesi...21 V. Olay Sonrası Yolculara Yapılan Muamaleler...23 VI. İddiaların Değerlendirilmesi Tarafların Olaya Bakışı İnsan Hak ve Hürriyetleri Yardım Derneği (İHH) nin Kimliği Sorunu Yardım Konvoyunun Ablukayı Delme Girişiminde Bulunduğu İddiası Açık Denizlerin Serbestliği İlkesi ve Ziyaret Hakkı...31 i. Uluslararası Hukukun Kıyı Devleti İçin Tahsis Ettiği Su Alanları Üzerindeki Kullanabileceği Yetkiler Nettir...32 ii. Bayrak Devleti Yasası...33 VII. Askeri Operasyonun Hukukiliği Sorunu Operasyonda Seçilen Metodun Meşruiyeti Operasyondaki Silah ve Zaman Seçimi...38 VIII. Önleyici Meşru Müdaafa Sorunu...40 IX. Ablukanın Hukuki Niteliği...42 X. Çifte Bayrak İddiası...44 XI. Değerlendirme...45 Üçüncü Bölüm: Abluka I. Uluslararası Hukukta Abluka Sorunu...55 II. Ablukanın Sınırları ve Meşruiyeti...57 III. Uygulanabilecek Hukuk Kuralları San Remo Manual...66

6 VII 2. Londra Deklarasyonu Uluslararası Örf ve Adet Hukuku ve Cast Lead Operasyonu...69 IV. Gazze Şeridi Üzerindeki Abluka Deniz Yoluyla Gazze ye Ulaşıma Getirilen Sınırlamalar Hamas ın Seçimleri Kazanması Sonrası Gazze ye Uygulanan Deniz Ablukası ve Kısıtlamalar Gazze Şeridi ne Deniz Ablukasının Uygulanması Abluka Hukuki/Meşru mudur?...79 V. Gazze Şeridindeki İnsancıl Kriz...82 VI. Silahlı Çatışmalarda Son Durum...85 VII. Değerlendirme...86 Dördüncü Bölüm: Uluslararası Deniz Hukuku I. Giriş...91 II. İç Sular ve Karasuları İç Sular Karasuları...92 III. Bitişik Bölge...97 IV. Münhasır Balıkçılık Bölgeleri...99 V. Münhasır Ekonomik Bölge...99 VI. Kıta Sahanlığı VII. Açık Denizler Kavram Açık Denizlerin Serbestliği İlkesi Uluslararası Örf ve Adet Hukuku Kuralı Olarak Açık Denizlerin Serbestliği İlkesi Açık Denizlerde Gemilerin Hukuki Durumu i. Bayrak Yasası ii. Kesintisiz İzleme Hakkı VIII. Uluslararası Sözleşmeler Açısından Açık Denizlerin Serbestliği İlkesi: Değerlendirme IX. Açık Denizlerin Serbestliği İlkesi ne Getirilen Sınırlamalar...123

7 VIII 1. Barışçıl Amaç Açık Denizlerde Bayrak Yasasına Getirilen İstisnalar i. Köle Ticareti ii. Deniz Haydutluğu iii. Uyuşturucu Madde Kaçakçılığı iv. Denizden Yapılan İzinsiz Yayınlar v. Çifte Bayrak vi. Sözleşme yahut Olaya Mahsus Ad Hoc Yetkiye Dayalı Gemiye Giriş (Ziyaret Hakkı) ve İnceleme Hakkı X. Değerlendirme Beşinci Bölüm: Olaya Uygulanabilecek Uluslararası Hukuk Kuralları I. Giriş II. Kuvvet Kullanımı Kuvvet Kullanmanın Meşruiyet Şartları III. İç Hukuktaki Müracaat Yolları ve UCM İlişkisi İsrail in Tutumu Hakkında İç Hukuk Açısından Hangi Müesseselere Müracaat Edilebilir? Yetkiyi Aşan Davranış Ultra Vires Acts IV. İsrail UAD de Yargılanabilir mi? Aksi Durumda Neler Yapılabilir? V. Uluslararası İnsan Hakları Hukuku VI Olay Sonrası Yolculara Yapılan Muamelelerin Değerlendirilmesinde Kullanılacak Hukuk İlkeleri Güvenlik Kuvvetlerinin Etik/Davranış Kuralları Yakalama, Gözaltına alma ve Tutuklamada Herkesçe Yararlanılması Gerekli Temel Prensipler VII. Devletin Uluslararası Hukuktan Doğan Sorumulukları: Tazminat Sorumluluğu Giriş...180

8 IX 2. Devletin Sorumluluğu Teorisi Tazminatın Amacı ve Çeşitleri i. Tazminatın Amacı ve Çeşitleri ii. Hukuki Altyapısı iii. Uluslararası Mahkeme Kararları iv. Uluslararası Hakem Kararları VIII. Devletin Cezai Sorumluluğu IX. Mavi Marmara Olayı ve İsrail in Tazminat Sorumluluğu X. Değerlendirme Altıncı Bölüm: Son Söz Son Söz ekler Ek 1 (Türkiye Raporu): 31 Mayıs 2010 Tarihinde Gazze ye Giden İnsancıl Yardım Konvoyuna İsrail Tarafından Yapılan Saldırıya İlişkin Rapor Ek 2 (Turkel Raporu): 31 Mayıs 2010 Tarihli Deniz Olayını İncelemek İçin Ulusal Komisyon Ek 3 (BM Raporu): 31 Mayıs 2010 Tarihli Filo Olayı Hakkında Genel Sekreterin Soruşturma Heyeti Raporu Ek 4 İsrail in İnsani Yardım Taşımakta Olan Gemilerden Oluşan Filoya Düzenlediği Saldırıdaki Uluslararası Hukuk İhlallerini-Uluslararası İnsancıl Hukuk ve İnsan Hakları Hukuku Dahil Olmak Üzere-İnceleyen Uluslararası Vaka İnceleme Heyeti (International Fact-Finding Mission) Raporu Kaynakça DİZİN...613

9 GENİŞLETİLMİŞ VE GÖZDEN GEÇİRİLMİŞ BASıYA ÖNSÖZ 31 MAYIS 2010 da, Mavi Marmara olayı olarak anılan, İsrail Askeri Kuvvetlerince açık denizlerde Gazze şeridine Yardım götürdüğü kesinleşen filoya karşı düzenlenen askeri operasyonun üzerinden 3 yıl geçmiş olması; taraflarca ve BM nezdinde oluşturulan komisyonlarca oluşturulan raporların açıklanmış olması; gerek Türk gerekse İsrail heyetlerinin olayın çözümüne ilişkin atmış oldukları adımların varlığı ve Ekim 2010 da USAK tarafından ilk baskısı yapılan Uluslararası Deniz Hukukunda Açık Denizlerin Serbestliği İlkesi Mavi Marmara Olayı kitabımızın tükenmiş olması, güncellenerek yeniden basımını zorunlu kılmıştır. Uluslararası hukuk açısından bir araştırma gayreti olan kitabımızın birinci baskısı yukarıda bahsedilen raporlardan mahrum olduğu halde spekülasyonlara zemin hazırlamamak adına sadece hazırlanış dönemindeki mevcut olgulara dayalı kavramsal incelemeleri içermekteyken bu ikinci baskı, taraflarca da varılan mutabakat noktaları yanında diğer gelişmeleri de içermektedir. Olayın araştırılması ve sağlıklı neticeye vardırılması adına Türkiye nin de desteklediği BM nezdinde gerek İnsan Hakları XI

10 XII / Mavi Marmara Olayı Komitesince gerekse Olay İnceleme Komitesince bağımsız uluslararası araştırma komisyonlarının kurulmuş olması olaya uluslararası bir boyut kazandırmıştır. Bu komisyonlara ait raporlar 2. Basımın güncellenmesinin odak noktalarıdır. Ayrıca gerek maddi zarar gerekse can kaybına ilişkin İsrail in Türkiye den özür dilemesi ve tazminat ödeme hususunda uzlaşma masasına oturması sorunun çözümü adına ve Türkiye nin taleplerini karşılaması açısından önemlidir. Kitabın ilk basısı medyadan elde edilen iddialara dayalıdır. Ancak taraflarca ortaya konulan raporlar göstermektedir ki İsrail çifte bayrak sorununu dile getirmemiştir. Raporlarda dikkati çeken bir başka husus ise Türkiye BM nezdinde ortaya koyduğu taleplerden bir kısmını müzakere masasına getirmemiştir; örneğin Gazze nin barış bölgesi olması için hızla kalkındırılması, uluslararası toplumun bu yönde katkıda bulunmaya davet edilmesi gibi, bu nedenledir ki kitabımızın birinci basısında yer alan bu konulara ikinci basıda yer verilmeyecektir. Bu basının yapılması için gerekli güncellemelerimize esas teşkil eden BM ve taraflarca oluşturulan raporların tercümelerinin ilk taslağını hazırlayan Ar. Gör. Nevin Meral, ve Av. Meltem Çetin in gayretleri için teşekkür ederim. Ayrıca güncelleme döneminin tamamında gerek raporları gerekse kitabı cümle cümle benimle tetkik eden Av. Fatma Nursima Arslan a minnettarlığımı ifade etmek isterim, zira onsuz bu baskı hayat bulamazdı. Doçentlik sonrası halen kitap ve makalelerle uğraşı çabalarıma göstermiş oldukları sabır ve anlayışlarından dolayı sevgili eşim ve çocuklarıma şükranlarımı yinelemek isterim. Kasım 2013, Söğütözü

11 ÖNSÖZ (1. Bası) YEREL basında fazlasıyla yer alan ve hemen her kesimden hakkında yorumda bulunulan Mavi Marmara olayı uluslararası hukuk açısından detaylı bir irdelemeye tabi tutulmalıdır kanaatiyle bu kitap kaleme alınmıştır. Zira bahse konu olay hakkında kamuoyuna yansıyan değerlendirmeler (özellikle de hukuk nosyonu olmayanlarca yapılanlar) Türk toplumunu fazlasıyla yormuştur. Buna bir de bilgi kirliliği eklenince yanılgılar hükümet dâhil her kesimi etkisi altına almıştır. Olay inkâr edilemeyecek derecede çok boyutludur (uluslararası ilişkiler, dış politika gibi). Ancak çalışmamız sadece uluslararası hukuk açısından bir araştırma gayretindedir. Bundan dolayı, somut olgulara yapılan referanslar hariç, yanılgıya sebep olabilecek veya sivil toplum kuruluşlarınca gündeme taşınan her türlü söylemden uzak durulmuştur. Yapılan incelemenin nihai hedefi taraflardan birini mahkûm etmek değildir. Çalışmanın gelişim süreci, inceleme konusu bu eserin maksadının hukuki ve ilmi bir araştırma olduğunu açıkça ortaya koymuştur. Ancak bu husus tarafsız ve bağımsız olma adına uluslararası hukukun dünya toplumuna bahşettiği kurallardan ödün XIII

12 XIV / Mavi Marmara Olayı verildiği şeklinde anlaşılmamalıdır. Başka bir değişle pozitif hukuk normlarının olay irdelenirken ortaya konması şahsi görüşlerimizden öte bir durumdur. Objektif yaklaşımdan ödün vermemek adına, Mavi Marmara olayının birçok uluslararası hukuk disiplini perspektifinden irdelenmesi gerekli olmuştur. Maddi zarar ötesinde can kaybına neden olan bu vakıanın öte yandan insani yardım konvoyunun hedeflerine ulaşmalarına engel olduğu da akılda tutulmalıdır. Elbette ki, prima facia çok uluslu katılım, bahse konu konvoyun meşru algılanmasını gerektirmez ayrıca sadece ilgililerin söylemlerine referansla organizasyonun insancıl duygularla tertip edildiği kanısına varmamak gerekir. Kaldı ki bu tavır bizi hukuki argümanların zayıf olduğu riskine götürecektir. Aksine olayın araştırılması ve sağlıklı neticeye vardırılması adına Türkiye nin de desteklediği uluslararası ve bağımsız bir araştırma komisyonu kurulması gerektirmektedir. Uluslararası deniz hukuku açısından olaya bakıldığında devletlerin makul şüphe hallerinde seyrüsefer halindeki gemiler hakkında Bayrak devletinden gerekli incelemeler için talepte bulunabildikleri görülmektedir. Meşru yük ve yolcu noktasında ayrıca liman devletlerince yapılan incelemeler neticesinde verilen dokümanlara da riayet etmek gerekmektedir. Bu noktada devletlerin uluslararası platformda imza altına aldıkları ikili yahut çok taraflı sözleşmelere aykırı davranmamalarının gerekliliği açıktır. Bu bağlamda ahde vefa pacta sunt servanda ilkesi önemlidir. Bu ilke gereği İsrail ve olaya taraf devletlerarasında bu manada yürürlük kazanmış dokümanlar elbette bu çalışmanın referansları arasında yerini almalıdır. Çalışma bu noktada gerekli araştırmaları ortaya koymuştur. Olayın detaylıca irdelendiği çalışmanın ileriki bölümlerinde görüleceği üzere olaya uygulanacak uluslararası kurumlar ve sorunlar hiç de basit değildir. Farklı sorunların da yansıtıldığı bu çalışma, umarız ki toplumumuzu peşin hükümlü olmaktan çıkarır ve olaylara

13 Önsöz / XV hukuki cepheden bakma alışkanlığını kazandırır. Hukuki boyutuyla konu hakkında kaleme alınan ilk kitap formatındaki bu eserin eksikten vareste olduğu söylenemez. Sarf edilen dikkatin azami düzeyde oluşu yazımdan kaynaklı hataların olmayacağı anlamında değildir. Bu türden hatalar, ihtiyaç duyulması halinde, kitabın diğer basılarında düzeltilecektir. Ancak bunun için okuyucularımızın her türlü eleştiri ve görüşlerini yazara ulaştırılmaları gerekmektedir. Gerekli yazışmalar ya şahsi adresimden (ckaradas@hotmail.com) yahut da USAK aracılığıyla olmalıdır. Son olarak, akademik çalışmalarda da yaşanabilecek kaynak sıkıntılarının giderilmesinde yardımcı olacağına gönülden inandığımız bu eserin olumlu / olumsuz akademisyen eleştirilerine de açık olduğunu bildirmek isteriz. Bu tür eleştirilerin çalışmamızın zenginleşmesine katkıda bulunacağına inanıyoruz. Bu noktada katkılarını esirgemeyen birçok meslektaşıma teşekkür ederim. Bu vesileyle ayrıca uzun bir aradan sonra akademisyenliğe dönmemde ısrarcı olan Vadi Çiçekli (Emekli 1. Sınıf Emniyet Müdürü, Polis Akademisi eski Başkanı), Prof. Dr. Hasan Hüseyin Çevik ve Prof. Dr. Halil İbrahim Bahar hocalarıma da sonsuz minnettarlığımı dile getirmek isterim. Hayatımın hiçbir kesitinde Onlarsız şu an tattığım yaşam hazzını tattığımı hatırlamıyorum. Sevgili eşim ve çocuklarımın çalışmalarım esnasında göstermiş oldukları sabır ve anlayışı bir önceki cümlemin haklılığına mesnet gösterip kendilerine şükranlarımı iletiyorum. Ekim 2010, Çankaya

14 MAVİ MARMARA OLAYI Cemalettin KARADAŞ Mavi Marmara olayı Türkiye ile İsrail arasında siyasi gerginliğin nedeni değil tezahürüdür. İsrail tarafından 31 Mayıs 2010 tarihinde açık denizlerde seyir halindeki Gazze ye Yardım Konvoyu na yapılan askeri operasyonla 8 Türk vatandaşı ve Türk kökenli 1 Amerikan vatandaşı öldürülmüştür. 50 nin üzerinde sivil de yaralanmıştır. Ulusal ve uluslararası arenada büyük yankı uyandıran bu talihsiz olay çeşitli polemiklere neden olmuştur. Olay, Türkiye ve İsrail in yaşadığı siyasi gerginliklerin ( One Minute, Alçak Koltuk gibi) devamı olarak görülmüştür. Olayın uluslararası hukukun prensipleri ışığında çözülmesi objektiflik adına önem arz etmektedir. Bu çalışmada hukuki çözüm yolunda hem tarafların hazırladığı hem de BM tarafından hazırlatılan raporlar temel kaynak olarak ele alınmıştır. Bu nedenle ilgili tarafların ve BM nin hazırladığı raporlar Türkçeye çevrilerek kitabın ekleri bölümünde yer almıştır. Bu çalışma, olayın çözümü bakımından siyasi argümanlardan uzak olarak, uluslararası hukukun temel prensiplerinden Açık Denizlerin Serbestisi İlkesi ve İstisnaları, Abluka ve Gazze Şeridi ndeki Durum, Kuvvet Kullanma ve Sınırları, İç Hukukta Müracaat Edilebilecek Hukuki Temeller, İsrail in Gerek Yerel Gerekse Uluslararası Mahkemelerde Yargılanması Sorunu, Uluslararası İnsancıl Hukuk, İnsan Hakları Hukuku ve Uluslararası Hukukta Devletin Sorumluluğu, Şartları ve Tazminat Şekillerine müracaat etmektedir Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu Mebusevleri Mahallesi, Ayten Sokak, No: , Tandoğan, Ankara Tel: Fax: USAK YAYINLARI