FETVA SORULARINA YANSIYAN KADIN PROBLEMLERİ (KONYA-İSTANBUL ÖRNEĞİ)

Transkript

1 T.C SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİN EĞİTİMİ BÖLÜMÜ FETVA SORULARINA YANSIYAN KADIN PROBLEMLERİ (KONYA-İSTANBUL ÖRNEĞİ) YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Prof. Dr. Abdullah ÖZBEK Hazırlayan Zuhal ARSLAN KONYA 2006

2 İÇİNDEKİLER TABLOLAR VE GRAFİKLER... iii KISALTMALAR...v ÖNSÖZ...vi GİRİŞ 1. PROBLEM ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ SAYILTILAR HİPOTEZLER SINIRLILIKLAR YÖNTEM...5 I. BÖLÜM 1. DİN EĞİTİMİ FETVA KAVRAMI GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE KADIN MEFHUMU DİNİ DANIŞMANLIK VE DİYANET İLGİLİ YAYIN VE ARAŞTIMALAR...16 II. BÖLÜM ARAŞTIRMANIN BULGULARI 1. MÜFTÜLÜĞE GELEN SORULARLA İLGİLİ GENEL BİLGİLER Arama Tarihi Ulaşım Şekilleri Aranan Yerler KONYA VE İSTANBUL MÜFTÜLÜĞÜ BAYAN FETVA BİRİMLERİNE YÖNELTİLEN SORUNLARIN KONULARINA GÖRE TASNİFİ VE İSTATİSTİKÎ SONUÇLAR İMAN Ahiret/ Ölüm Allah a İman KUR AN-I KERİM İBADET Abdest Namaz...36 i

3 Oruç Zekât Hac Kurban AİLE Nikah Talak Emzirme Miras Aile İçi İlişkiler HELALLER-HARAMLAR Giyinme Cinsi Hayat Cinsellik Doğum Kontrolü Tüp Bebek Günlük Hayat Hurafe Dua/tasavvuf Rüya Büyü Yemin Vesvese Hayvan Besleme Eti Yenen ve Yenmeyen Hayvanlar TİCARET...77 SONUÇ ve ÖNERİLER...80 BİBLİYOGRAFYA...85 EK: İstanbul Müftülüğü Eğitim Uzmanı Nevin MERİÇ İle Yapılan Mülakat...89 ii

4 TABLOLAR VE GRAFİKLER A- Tablolar Tablo 1 Konya Müftülüğü Bayan Fetva Birimine Gelen Soruların Yıllara Göre Dağılımı Tablo 2 Konya Müftülüğü Bayan Fetva Birimine Ulaşım Şekli Tablo 3 İstanbul Müftülüğü Fetva Birimini Bir Yıl İçinde Arayan Yerler Tablo 4 Konya Müftülüğü Bayan Fetva Birimine Gelen Soruların Arama Yeri İle İlgili Bilgiler Tablo 5 Konya ve İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva Birimlerine Gelen Soruların Konularına Göre Tasnifi Tablo 6 İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva Birimine Gelen İman İle İlgili Sorular Tablo 7 Konya Müftülüğü Bayan Fetva Birimine Gelen İman İle İlgili Sorular Tablo 8 Konya ve İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva Birimlerine Yöneltilen İbadetlerle İlgili Sorular Tablo 9 Konya Müftülüğü Bayan Fetva Birimine gelen aile ile ilgili Sorular Tablo 10 İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva Birimine Gelen Aile İle İlgili Sorular Tablo 11 Konya Müftülüğü Bayan Fetva Birimine Gelen Ticaret İle İlgili Sorular iii

5 Grafikler Grafik 1 Konya Müftülüğü Bayan Fetva Birimine Ulaşım Şekli Grafik 2 İstanbul Müftülüğü Fetva Birimini Bir Yıl İçinde Arayan Yerler Grafik 3 Konya Müftülüğü Bayan Fetva Birimine Gelen Soruların Arama Yeri İle İlgili Bilgiler Grafik 4 İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva Birimine Gelen İman İle İlgili Sorular Grafik 5 Konya Müftülüğü Bayan Fetva Birimi Gelen İman İle İlgili Sorular Grafik 6 Konya Müftülüğü Bayan Fetva Birimine Gelen İbadetle İlgili Soruların Dağılımı Grafik 7 İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva Birimine Gelen İbadetle İlgili Soruların Dağılımı Grafik 8 Konya Müftülüğü Bayan Fetva Birimine Gelen Ticaret İle İlgili Sorular iv

6 KISALTMALAR a.g.e. : Adı geçen eser a.g.mkl. : Adı geçen makale AÜ : Ankara Üniversitesi Bkz : Bakınız c. : Cilt DİA : Diyanet İslam Ansiklopedisi DİB : Diyanet İşleri Başkanlığı EÜ : Erciyes Üniversitesi H : Hicri İÜ : İstanbul Üniversitesi OMÜ : Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sy. : Sayı s. : Sayfa SÜ : Selçuk Üniversitesi TDV : Türkiye Diyanet Vakfı vs : Ve saire Yay. : Yayınları v

7 ÖNSÖZ Din tarihin her devrinde ve bütün toplumlarda mevcut olan köklü ve evrensel bir olgudur. Din, insanlık tarihinin her döneminde canlılığını korumuş ve insan hayatının ayrılmaz bir parçası olmuştur. Bunun temel sebebi, din duygusunun insanlarda doğuştan var olmasıdır. İnsanlar, din ile ilgili ihtiyaçlarını çeşitli yerlerden karşılamaktadır. Türkiye de, din ile ilgili ihtiyaçların karşılandığı yerlerinden birisi Diyanet İşleri Başkanlığı dır. Diyanet İşleri Başkanlığı, toplumun din ile ilgili ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla fetva birimleri oluşturmuştur. Fetva Sorularına Yansıyan Kadın Problemleri adlı çalışmada kadınların, fetva birimlerine yönelttikleri sorular incelenerek tasnif edilmiştir. Bu çalışmayla toplumda var olan din eğitimi ile ilgili ihtiyaçlar tespit edilmektedir. Toplumun din konusundaki ihtiyaçları bilindiği taktirde mevcut sorunlara çözümler üretmek kolaylaşacaktır. Sorun tespit edilmeden ve ihtiyaç bilinmeden yapılan bilgilendirme yeterli ve anlamlı değildir. Bu sebeple kadınların sorun olarak gördükleri konular tespit edilmeye ve bu konulara din eğitimi açısından çözümler üretilmeye çalışılmaktadır. Bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmanın problemi, amaç ve önemi, hipotezleri, sınırlılıkları, yöntemi ortaya konulmaktadır. Birinci bölümde fetva kavramı, tarihten günümüze kadın mefhumu, din eğitimi, dini danışmanlık ve diyanet konuları, ilgili yayın ve araştırmalar ele alınmaktadır. İkinci bölümde Konya ve İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva Birimlerine sorulan sorularla ilgili arama tarihi, ulaşım şekli ve iskân yeri bilgilerine yer verilmektedir. Konya Müftülüğü Bayan Fetva Birimine sorulan sorular konularına göre tasnif edilerek istatistikî sonuçlara ulaşılmıştır. Konya vi

8 Müftülüğü Bayan Fetva Birimine yöneltilen sorular iman, Kur an-ı Kerim, ibadet, aile, helaller-haramlar ve ticari hayat şeklinde tasnif edilmiştir. İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva Birimine yöneltilen sorular ise görevli din eğitimi uzmanı tarafından tasnif edilmiştir. Bu tasnif sonucu çıkarılan istatistikî sonuçlar çalışmamızın İstanbul örneğini oluşturmaktadır. Her iki fetva birimine sorulan sorulara ulaşılmış olması, Konya ve İstanbul şehirleri arasında mukayese yapma imkânı vermektedir. Resmi kayıtlarda bulunmayan ayrıntılara ulaşılabilmek için her iki fetva birimindeki eğitim uzmanları ile mülakat yapılması düşünülmüştür. İstanbul Müftülüğü nde görevli eğitim uzmanı ile mülakat gerçekleştirilmiştir. Ancak Konya Müftülüğü nden gerekli izin alınamadığından söz konusu mülakat gerçekleştirilememiştir. İkinci bölümde son olarak sonuç ve önerilere yer verilmiştir. Çalışmamın her aşamasında yönlendirici rehberliğini ve teşvikini gördüğüm danışman hocam Prof. Dr. Abdullah ÖZBEK e müteşekkirim. Çalışmamın daha iyi olması için katkılarını esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Adem ŞAHİN e ve çalışmamı inceleyerek eleştirileriyle katkıda bulunan Doç. Dr. Halit ÇALIŞ a teşekkür ederim. Bu çalışmaya katkıları olan Konya Müftülüğü personelinden İl Müftü Yardımcısı Mustafa ÇOBAN a, Eğitim Uzmanı Esma ŞİMŞEK e ve İstanbul Müftülüğü Eğitim Uzmanı Nevin MERİÇ e teşekkürü bir borç bilirim. vii

9 GİRİŞ 1. PROBLEM Din, Allah ile insan arasıdaki ilişkileri belirler. Bu ilişkinin ahlaka uygun ve mükemmel olması için bireyin din eğitiminden geçmesi gerekir. Din eğitimi, birey ve toplumun din ihtiyacının karşılanması için din kültürünün verilmesidir. Ülkemizde din eğitimi ve öğretimi, devletin gözetim ve denetimi altında yapılmaktadır anayasasının 24. maddesinde ; din ve ahlak eğitimi ve öğretimi devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlak öğretimi ilk ve orta öğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bunun dışındaki din eğitimi ve öğretimi, ancak kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanuni temsilcilerinin taleplerine bağlıdır denilmektedir. Din eğitimi ve öğretimi, anayasal çerçevesinin belirlendiği bu maddede geçen din kültürü ve ahlak öğretimi ilk ve orta öğretim kurumlarında zorunlu dersler arasındadır. ifadesi ile örgün öğretimin Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi ancak kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanuni temsilcilerinin taleplerine bağlıdır. ifadesiyle de yaygın eğitimin konusu olmaktadır. Örgün din eğitimi gibi yaygın din eğitimi de devletin gözetim ve denetimi altında Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yapılmaktadır. 1 1 Şükrü ÖZTÜRK, Din Eğitiminde Diyanet İşleri Başkanlığının Görevleri ve Sorunları, Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde Türkiye de Din Eğitimi ve Sorunları Sempozyumu, Değişim Yayınları, Adapazarı, 2002, s.30 1

10 Diyanet İşleri Başkanlığı nın görevi, toplumu din konusunda aydınlatmak olunca kurumun hizmet götüreceği kitlenin özelliklerini bilmesi, beklentilerini tespit etmesi önem kazanmaktadır. Din eğitiminin doğru ve yeterli olarak yapılması, fertlerin ruh sağlığının korunup geliştirilmesi, milli birlik ve bütünlüğün sağlanması açısından toplumun ihtiyaçlarını tespit etmek ve onlara ulaşmanın yollarını aramak gerekmektedir. Din eğitimini ihmal etmek sağlıksız, yanlış ve yetersiz din eğitimine ortam hazırlamaktır. 2 Bu durumda hurafeler, bidatler, batıl ve sapık inanışlar, tarikatlar ortaya çıkmaktadır. İslam dini, kadının eğitim öğretimine özel bir önem vermektedir. Kadına bu önemin verilmesinde aile ve toplumun temeli olması etkili olmuştur. Hz. Peygamberin, kadınların eğitimlerinde özel bir gayret gösterdiği bilinmektedir. Peygamberimiz dönemi, kadınların görüşüne önem verilip her türlü hususta kendileri ile istişare edildiği bir dönem olmuştur. Bu dönemde ilk istişare edilen hususlardan birisi evlilik konusudur. Kadınların siyasi konularda da görüş beyan ettikleri ve yönetime yardımcı oldukları nakledilmektedir. Peygamberimizin hanımı Ümmü Seleme bunlardandır. Hz. Peygamber, Hudeybiye seferinde onun görüşüne göre hareket etmiştir. 3 Günümüz toplum hayatında kadınlar çeşitli konularda istismar edilmektedir. İstismara açık olan konulardan birisi de dindir. Toplum hayatında kadınların dini bilgilenme eksiklikleri görülmektedir. Türbelere yapılan ziyaretlerde adanan adaklarla, dilek ağaçlarına bağlanan bezlerle sorunlarına çözüm arayan kadınlar, dini bilgilenme eksikliğinin birer göstergesidir. Kadınlar, dinlerini daha iyi yaşamak için çeşitli yerlerden 2 Halis AYHAN, Anayasanın 24. Maddesi Işığında Din Eğitiminde Yeni Arayışlar, Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde Türkiye de Din Eğitimi ve Sorunları Sempozyumu, Değişim Yayınları, Adapazarı, 2002, s Ali Osman ATEŞ, Hadis Temelli Kalıp Yargılarda Kadın, Beyan Yay, İstanbul, 2000, s.33 2

11 dini bilgi talep etmektedirler. Bu durum kadınların, içerisinde bulundukları arayışın göstergesidir. Kadınlar, bu arayış içerisinde yanlış, batıl, sapık inanışlara bağlanabilmektedirler. Toplumun her kesimindeki kadınların dini ihtiyaçlarını karşılanmasında Diyanet İşleri Başkanlığı devreye girmelidir. 2. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ 2.1. Araştırmanın Amacı Araştırmanın amacı, toplumda var olan din eğitimi ile ilgili eksiklikleri tespit etmektir. Tespiti yapılan eksikliklerin giderilmesi; yanlışlıkların düzeltilmesi için din eğitiminin neler yapabileceğini ortaya koymaktır Araştırmanın Önemi Fetva sorularına yansıyan kadın problemleri adlı bu çalışma kadınların dinle ilişkilendirdikleri problemlerinin neler olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Bu problemlere din eğitiminin ne gibi çözümler üretebileceği çalışmada yer almaktadır. Tespit edilen sorunların çözüme kavuşmasında din eğitimi önemli görevler üstlenmektedir. 3. SAYILTILAR Konya ve İstanbul İl Müftülüklerini arayan kadınların sorunlarını doğru bir şekilde dile getirdikleri varsayılmaktadır. Fetva birimlerine yöneltilen soruların eğitim uzmanları tarafından doğru olarak kayıtlarının tutulduğu varsayılmaktadır 3

12 4. HİPOTEZLER 1. Konya ve İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva Birimlerine sorulan sorular içerik bakımından farklılıklar göstermektedir. 2. Gerçek imanın nasıl olması gerektiği ile ilgili her iki fetva birimine sorular sorulmaktadır. 3. Gündemle ilgili sorular, Konya ve İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva Birimlerine yöneltilen sorular içerisinde önemli bir yer tutmaktadır 4. Fetva birimleri, çoğunlukla dini davranma biçimleri ile ilgili bilgilenme amacıyla aranmaktadır. 5. Aile içi ilişkilerde yaşanan sıkıntılar müftülüklerin fetva birimlerine yansımaktadır. 6. Kamusal alanda örtünme ile ilgili olarak yaşanan kısıtlamalar, Konya ve İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva Birimlerine gelen sorular içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. 7. Hurafelerle karışık yanlış inanışlar, toplumda kendisine yer bulmaktadır. 8. Kulaktan dolma eksik ve yanlış bilgilerle ilgili sorular müftülüklere sorulmaktadır. 9. Kadınlar, Konya ve İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva Birimlerine dinle ilişkilendirdikleri sosyal konularda sorular sormaktadır. 10. Kadınlar, ticari ilişkilerinde karşılaştıkları sorunları müftülüklerin bayan fetva birimlerine sormaktadırlar. 4

13 5. SINIRLILIKLAR Bu çalışma yılları içerisinde İstanbul Müftülüğü nde görevli bayan eğitim uzmanına sorulan 7126 soru ve Konya İl Müftülüğünde görevli bayan eğitim uzmanına yılları içersinde sorulan kayıtlı 1120 soru üzerine yapılmış bir araştırmadır. Erkek Fetva Birimleri ve diğer illerin fetva birimlerine yöneltilen sorular araştırmanın dışında kalmaktadır. Araştırma, fetva defterlerinde yer alan tarih, cinsiyet, ulaşım şekli, iskân yeri, sorulan problem değişkenleriyle sınırlandırılmaktadır. Araştırma İstanbul Müftülüğü Fetva Birimi ve Konya Müftülüğü Fetva Birimine sorulan sorular iman, Kur an-ı Kerim, ibadet, aile, helallerharamlar, ticaret olmak üzere altı konu başlığında toplanmakta; ayrıca konular kendi içerisinde alt başlıklara ayrılarak sınıflandırılmaktadır. 6. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Gerek dini gerekse sosyal konularda problemleri olan kadınların tamamına ulaşmak mümkün olmadığından çalışmamız Konya Müftülüğü Bayan Fetva Birimi ve İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva Birimine soru soran kadınlar örneklem alınarak sınırlandırılmıştır. Çalışmamız olasılığa dayalı olmayan örneklem seçme türlerinden kolay örneklem seçme yöntemi ile yapılmıştır Çalışmanın Kapsamı Öncelikle araştırmaya katkısı olacağı düşünülen çalışmalar gözden geçirilmiştir. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünden alınan izin doğrultusunda Konya İl Müftülüğünden de izin alınarak fetva defterine 5

14 ulaşılmıştır. Bu defterde yer alan 1120 soru içeriklerine göre tasnif edilerek rakamsal sonuçlara ulaşılmıştır. Ulaşılan sonuçlar yüzdelik dilimler halinde gösterilmektedir yılı ekim ayları arasında bir yıllık zaman zarfında İstanbul Müftülüğünde görevli eğitim uzmanına sorulan soruların içeriklerine göre tasnif edilmesi ile ulaşılan rakamsal sonuçlardan ve yüzdelik dilimlerden oluşturulmuş bir kaynaktan da faydalanılarak bu çalışma hazırlanmıştır. Ayrıca çalışmaya katkısı olacağı düşünülerek İstanbul Müftülüğü Bayan Fetva uzmanıyla da bir görüşme yapılmıştır Verilerin Analizi Araştırmada konuyla ilgili ham verilerin frekans ve yüzdeleri tespit edilmiştir. İkinci aşamada sorulan sorularla değişkenler arasında bir ilişkinin bulunup bulunmadığını tespit için çapraz tablo uygulanmıştır. Araştırmanın istatistik işlemleri SPSS 10,00 paket program kullanılarak yapılmıştır. 6

15 I. BÖLÜM 1. DİN EĞİTİMİ Din eğitimine geçmeden önce din ve eğitim kelimelerinin anlamlarını vermek sonra da din eğitimine değinmek daha uygun olacaktır. Dilimizde kullanılan din, Arapça bir kelime olup, üstünlük, egemenlik, itaat, emir, karşılık, borçlanma, hüküm, adet, kendini hesaba çekme, kanun, yol, mezhep gibi manalara gelmektedir. Bazı âlimler, Kur an Kerim in dine yüklediği anlamı dikkate alarak şu tarifi yapmışlardır: Din akıl sahiplerini, kendi tecrübeleriyle hayra ulaştıran ilahi bir kanundur. 4 Din, tarifi en güç kavramlardan bir tanesidir. Her tarif ona bakış açılarından biri olmaktan öteye geçememektedir. Dinin en genel özelliği ise sosyal olgu, insana ait bir özellik ve ihtiyaç oluşudur. 5 Eğitim, genel olarak insandaki bütün kabiliyetlerin -duygu, zekâ, irade, vicdan ve beden gibi- geliştirilmesi için yapılan çalışmalardır. 6 Eğitim, kendini gerçekleştirmiş insanın ortaya çıkarılmasını amaçlamaktadır. Eğitim fert açısından en geç anne karnında, toplum açısından ise ilk insanla başlayan, insanda ölümle, toplumda kıyametle son bulacak olan bir kasıtlı yönlendirme çalışması, bir gelişerek değişme ve değiştirme sürecidir. 7 4 Abdullah ÖZBEK, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmeni Yetiştirme Problemleri, Orta Dereceli Okullarda Din Eğitim-Öğretiminin Problemleri Sempozyumu, Kayseri, 1998, s Beyza BİLGİN, Din Eğitiminin Genel Öğretimdeki Yeri, AÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.24, s Halis AYHAN, Din Eğitimi ve Öğretimi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay, Ankara, 1985, s Mehmet KOCATEPE, Hz. Muhammed in Mekke Döneminde Uyguladığı Yaygın Eğitim, İttifak Kültür Serisi 11, Bursa, 1997, s.17 7

16 Din duygusu, fıtri bir duygudur. Bu sebeple hem fert hem de toplum için zaruri bir ihtiyaçtır. Arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan eserlerinin çoğunun ya dini bir eser ya da dini bir sembol oluşu bunun açık bir ispatıdır. İlmi araştırmalar da tarihin hiçbir devrinde dinsiz bir toplumun varlığından söz etmemektedir. Ama ferdi olarak bakıldığında dinsiz kişilere rastlamak mümkündür. 8 İşte din eğitimi insanda bulunan din duygusunun geliştirilmesi, bir amaç doğrultusunda tekâmül ettirilmesidir. İnsan, bütün ihtiyaçları ve beklentileri ile bir bütündür. Bu sebeple din eğitimi, hiçbir ayırım gözetmeksizin bütün insanları eğitmeye çalışır. İnsan, zayıf ve ihtiyaç sahibi bir varlık olarak yaratılmıştır. 9 Yaratılışta var olan bir takım temayüller onu yanlışa sevk edebilir. 10 Din eğitimi; mal hırsı, cinsellik, menfaatçilik gibi meyillere çözümler getirerek başta ferdi, sonra içtimai bazda ıslahı ve refahı temin eder. Din eğitimi, kişinin ve toplumun din ihtiyacının karşılanması amacı ile din kültürünün verilmesi ve din kişiliğinin kazandırılmasıdır. 11 Din eğitimi insandaki ruhi sıkıntıları gidererek cemiyetle toplumla bütünleşmesini sağlar. Din eğitimi, insana Allah inancını öğreterek hayatın değerini ve üstünlüğünü anlatır. İnsanın sıradan bir canlı olmadığını yemek, içmek ve çoğalmak suretiyle yaşayan ve zamanı gelince ölen, yok olan bir canlı olmadığını öğreterek hayatına, Dünya da ve ebedi âlemde bir anlam kazandırmak ister. Böylece insana, bedeni zevklerini ve ihtiyaçlarını gidermesi yanında ruhunun isteklerini de dikkate almasını öğretir Abdullah ÖZBEK, Din Eğitiminin Problemleri, Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, Sy. 6, İstanbul, 1999, s Fatır, 35/15 10 Nisa, 4/ Mustafa TAVUKÇUOĞLU, İlköğretimde Din Eğitimi ve Program Geliştirme Üzerine Bazı Düşünceler Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sy. 3, Konya, 1990, s Halis AYHAN, Din Eğitimi ve Öğretimi, s. 66 8

17 Din eğitimi, fert ve toplumun din ihtiyacını karşılayan ve Allah a ibadet eden, hayatını İslam a göre kuran, erdemli yaşam süren insanların yetiştirilmesini amaçlamaktadır. Bu gayelere ulaşmada din eğitimi önem arz etmektedir. 2. FETVA KAVRAMI Fetva, fakih bir kişinin sorulan fıkhı bir meseleye yazılı veya sözlü olarak verdiği cevap, ortaya koyduğu hüküm demektir. Örfte ise sorulan dini sorulara müftüler tarafından yazı ile verilen cevaptır. Fıkhı bir meselenin hükmünü, fetvaya yetkili kişilerden sormaya istifta (sual), fetvayı isteyene müstefti (sail), böyle bir meseleyi açıklamaya veya meselenin hükmünü sözlü veya yazılı olarak cevaplandırmaya ifta, verdiği fetva ile hükmü açıklayana da müfti (mucib) denir. 13 Özellikle ortaya yeni çıkmış meselelerin cevabına fetva denmektedir. Buna göre fetva ile içtihat aynı anlamda olmaktadır. 14 İslam toplumunda ideal olan her Müslüman ın günlük hayatında uygulayacağı hüküm ve kuralları dinin asıl kaynağından yani Kuran-ı Kerim den ve sünnetten öğrenmesi ise de bunun bütün fertler tarafından gerçekleşmesi mümkün değildir. Çünkü insanların sahip oldukları kabiliyet ve imkânlar onların dini hüküm ve esaslara ayrıntılı şekilde vakıf olmalarına ve kendi hayatlarını buna göre düzenlemesine imkân vermez. Bu sebeple Kuran-ı Kerim de de işaret edildiği üzere (Tövbe 9/122) her toplumda belli bir kesimin dini ilimlerde ihtisaslaşması gerekmektedir. Bu sayede dinin anlaşılması, yorumlanması ferdi ve içtimai hayatta insanlara yön verecek ilke ve hükümlerin oluşması sağlanacaktır Fahrettin ATAR, Fetva, DİA, c. 12, İstanbul, 1995, s Orhan ÇEKER, İfta ve Bir Fetva Defteri Örneği, SÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sy. 6, 1996, s Fahrettin ATAR, a.g.e, s

18 Vahiy dini öğrenme noktasında müntesiplerini sorumlu tutmuş, Bilmiyorsanız bilenlerden sorunuz 16 buyurmuştur. Bu durum Kuran-ı Kerim de Hz. Peygamber e sorulan sorular ve cevaplarla örneklendirilmiştir: Ey Muhammed senden fetva isterler de ki Allah size... hakkında fetva veriyor 17 Ey Muhammed sana ne sarf edeceklerini sorarlar de ki Ey Muhammed sana içki ve kumar hakkında sorarlar vs. Dinin tavsiye ettiği bu yaklaşım tarzı, toplum hayatında fetvaların bir başka deyişle toplum hayatında karşılaşılan problemlerin çözümü konusunda dinin cevabını öğrenmenin, bir vecibe, gereklilik olarak kabul edilmesine neden olmuştur. Bununla birlikte Bilenlere sormak dini bir vecibe olurken; verilen cevapları yerine getirmek tercihi bir durumdur. Bir Hadis-i Şerif te Müftüler sana fetva verse de sen yine kalbine danış, fetvanı kalbinden al 20 buyrulmaktadır. Bu hadis soru soranın kendisine verilen ruhsatları kullanıp kullanmamakta serbest olduğunu, vicdanını rahatsız eden bir durum bulunduğu takdirde verilen ruhsatları kullanmayabileceği anlamına gelmektedir TARİHTEN GÜNÜMÜZE KADIN MEFHUMU İnsanlık tarihi boyunca kadının toplumsal konumu başlıca üç özellik göstermektedir. Bazı devirlerde kadın, ev, eş, çocuk üçgeninde bağımlı, ev içine hapsedilmiş bir varlık olarak görülmüştür. Kadına yönelik bu anlayışın sonucu olarak onun insani yetenekleri körelmiş iradesi hiçe 16 Nahl, 16/43 17 Nisa, 4/ Bakara, 2/189, Bakara, 2/ Darimi, Buyû Nevin MERİÇ, Gündelik Hayat ve Fetvalar, Pınar Yay, İstanbul, 2004 s.23,24 10

19 sayılmıştır. Bazı dönemlerde ise, toplum içinde insani kabiliyetleri ile değil cinsel nitelikleriyle ön plana çıkarılmış ve annelik özelliği göz ardı edilmiştir. Bu dönemde kadın, ev ortamını tamamlayan bir eşya gibi değerlendirilmiştir. 22 Bu dönemlere karşın İslam ın ilk yayılış döneminde Müslüman kadınlar, toplumlarında siyasi, askeri ve kültürel açılardan roller üstlenebilmişlerdir. Daha sonra bu roller giderek zayıflamaya başlamış; kadının sokağa çıkmasının fitneye davet olacağı, toplumu ifsad edeceği, kadının şeytan ağı olduğu tarzındaki anlayış iyice yayılmıştır. İslam, kadın üzerinde erkeklerin mutlak ve tartışılmaz hiyerarşik üstünlüğünü kırmakla kalmamış, öğretisiyle kadının özerk kişiliğini teminat altına almıştır. İslam dini, kadına insani hakları vermiş, bunu yaparken ona erkeklere hasım değil, dost ve yardımcı olan bir konum sunmuştur. Bu açıdan, fitne vesilesi oldukları gerekçesiyle kadınları edilgenleştiren söylem, İslam öğretisiyle tezat teşkil etmektedir. 23 Kadın, tarihi süreç içerisinde genel olarak hak ettiği konuma ulaşamamıştır. Günümüzde de yeni formlar altında, ama özü değişmeksizin kadın ve cinsiyet konusunda problemler yaşanmaktadır. Bu problemler, hem toplumun kendi dinamiklerinden hem de insanların kadın ve cinsiyet konusunda sahip oldukları bir takım yanlış inançlar, düşünceler ve geleneklerden kaynaklanmaktadır. 24 Çok ilginçtir ki dünya nüfusunun ortalama yarısını oluşturan, hatta zaman zaman bu miktarın üzerine çıkabilen kadın nüfusu, sayısal gücüne rağmen sosyal statüsünde en çok değişmelere uğramış ve problemler meydana getirmiş nüfusu da oluşturmuştur. Bu problem belki de bir kadın problemi değil, bir erkek taassubu problemidir. Kadını mal, mülk gibi 22 Ali Osman ATEŞ, a.g.e, s.25, Ali Osman ATEŞ, a.g.e, s Talip ÖZDEŞ, Çağdaş Dünya da Kadın Problemleri İle İlgili Dini Tartışmalar Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı, Mayıs 2002 İstanbul, TDVY, Ankara, 2004, s

20 kendi emrinde bir varlık, bir köle sayan gelenek ve görenek problemidir. 25 Bu durumun bir sebebi olarak kadınların eğitimden yoksun bırakılmalarını gösterebiliriz. Bugün gelişmiş ülkelerde dahi okuma yazma bilmeyen kadınların mevcut olduğu görülmektedir. Yunanistan da bu oran kadınlar için %4, Portekiz de %19, İspanya da %7 iken 1990 yılı itibariyle Türkiye de %28,9 dur. 26 Kadınların eğitimi konusunda ilerleme kaydedilmekle birlikte yapılan çalışmalar yeterli değildir. Kadın ile ilgili bütün yanlış düşünce ve telakkilerin ortadan kaldırılması sağlıklı ve yeterli bir eğitime bağlıdır. Nitekim cumhuriyetin ve çağdaşlaşma konseptinin temel hedeflerinden biri, kadının aile ve toplum içerisindeki statüsünün yükseltilmesidir. Bu hedefe ulaşabilmek kız çocuklarının ve kadınların eğitim ve çalışma haklarının güvence altına alınmasına, fırsat ve imkân eşitliğinden tam olarak yararlandırılmalarına, olumlu ayrımcılık yöntemleriyle teşvik edilmesine bağlıdır. Bu sebeple kız çocuklarının ve kadınların eğitim ve çalışma olanaklarını engelleyen ya da engelleme ihtimali taşıyan anlayış ve uygulamalar yeniden gözden geçirilmeli ve gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. 27 Bütün ekonomik, sosyal, kültürel, eğitim ve siyasi gelişmelerin de mutlaka ahlaki ve manevi değerlerle doyurulması gerekmektedir. Burada kadınların eğitimi de öne çıkmakta; erkek ve kadın ikisinin de birden eğitilmesi gerekmektedir. Genel eğitim içerisinde de din eğitimi de büyük önem taşımaktadır Emel DOĞRAMACI, Türkiye de Kadının Dünü ve Bugünü, Türkiye İş Bankası Kültür Yay, 3.Baskı, Ankara, 1997, s TBMM Kadının Statüsünü Araştırma Komisyonu Raporu, 2.Baskı, Mart 2003,Ankara, s Mehmet Akif AYDIN, Çağdaş Dünyada Kadın Problemleri ile İlgili Dini Tartışmalar,Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı, Mayıs 2002, İstanbul, TDVY, Ankara, 2004, s Talip ÖZDEŞ, a.g.e, s

21 4. DİNİ DANIŞMANLIK VE DİYANET İnsan olmanın temel gereklerinden olan birlikte yaşam, aynı zamanda bir danışman ihtiyacını da içerir. Bu ihtiyaç hem insanın yaratılışından hem de hayatın doğası gereği ortak alanların paylaşımı nasıl kullanılacağı... vs. birçok alandaki kurallardan kaynaklanmaktadır. 29 Kişilik gelişimini tamamlamış olsa da bireylerin tek başına hareket etmekte zorlandıkları ve danışmaya ihtiyaç duydukları alanlardan birisi de dini hayattır. İnsanlar, içinde bulundukları hayata ilişkin bazı sorular sorarlar ve bu soruların cevaplarının bir kısmını dinde bulurlar. Sorularına cevap buldukları dinin, inanç esaslarını kabullenirler. Kabullendikleri esaslar çerçevesinde de hayatlarını düzenlemeye çalışırlar. Ancak bu çaba içerisinde gerek bilişsel açıdan gerekse inanç-uygulama çatışmasından kaynaklanan problemlerle karşılaşma her an için söz konusudur. Psikolojik danışma ve rehberliğin klasik sürecinden ayrılarak bu tür insanların sorunlarına çözüm getirmeyi hedefleyen dini danışmanlık uygulamaları bu noktada karşımıza çıkmaktadır. 30 Dini danışmanlık kavram ve kurum olarak Batı kültürüne ait ise de bu kavramın içerdiği anlam İslam kültüründe de bulunmaktadır. İrşat, tebliğ ve fetva müessesesi, İslam geleneğinde yerleşmiş dini danışmanlık sistemleridir. Kuran-ı Kerim in birçok yerinde vurgulandığı gibi Hz. Peygamber in faaliyetlerinin önemli bir kısmı kendisine gelen vahyin tebliği şeklindedir. 31 Ancak Peygamberin Allah ın insanlarla iletişimini sağlamaktan başka; vahyin dışında ama vahye dayalı olarak yaptığı danışmanlık ve rehberlik faaliyetleri de vardır. Burada Hz. Peygamber, insanların ahlak ve ahiret sorularından kaynaklanan diğer problemleriyle 29 Nevin MERİÇ, Gündelik Hayat ve Fetvalar, s Nurullah ALTAŞ, Dini Danışmanlığın Teorik Temelleri, AÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, 2000, c. 41, s Maide, 5/67Müddesir, 74/1,2, A la, 87/9,10 13

22 uğraşarak dini danışmanlık görevini görmekle birlikte onların dinle bağlantılandırdıkları ama aslında dünyevi olan problemleriyle de uğraşmıştır. 32 Dini danışmanlık hizmetleri yüzyıllardır camilerde tekkelerde verilmiştir. Günümüzde bu hizmet Diyanet İşleri Başkanlığı nın personel bünyesinde bulunan imam, müftü, vaiz, vaize, eğitim uzmanı, din hizmetleri uzmanları... vs. tarafından verilmektedir. Bunun yanında resmi görevi ve unvanı olmadığı halde toplumda irşad görevini yerine getiren sivil yapılanmalar da görülmektedir. Bu durum müftülüğüne gelen sorulara şöyle yansımaktadır: Ben sonradan Kur an-ı Kerim öğrendim. Sesim de güzel; arkadaşlarımla birlikte Kur an okuma toplantılarına çağrılıyoruz. Çocuk mevlitleri, cenaze Kur anları gibi. Bu yerlerde dini bilgi de vermek istiyorum. Neler tavsiye edersiniz?. Biz bir grubuz. Bir araya gelir kitap okur Kur an dinleriz. Geçen gün aramızda tartışma çıktı. Kadınlar periyodik günlerde oruç tutup namaz kılabilirler mi? Sizden öğrenelim dedik 33. Kendisine iyilik ve kötülük yapabilme kabiliyeti birlikte verilen insanın iyiliğe yöneltilebilmesi için rehberliğe ihtiyaç duyulmaktadır. Genel olarak eğitimin, özellikle de din eğitiminin insanın iyiye yöneltilmesinde rehberlik görevi yaptığı belirten Beyza BİLGİN, bu disiplinlerin görevinin aynı irşat görevinde olduğu gibi insana yardım etmek ve onun tam ve iyi bir insan olmasını sağlamak olduğunu vurgular. Bilgin bu görevin başarılabilmesi için de özel bir bakış açısının gerekli olduğunu; bu bakış açısını veren dünya görüşü olmadan tüm eğitim faaliyetlerinin temelsiz kalacağının altını çizer. 34 Gerçekten de hem eğitim 32 Nurulllah ALTAŞ, a.g.m, s. 334, Nevin MERİÇ, Gündelik Hayat ve Fetvalar, s Beyza BİLGİN, İrşatta Evrensel Sorumluluk, 1. Din Şurası Tebliğ ve Müzakereleri, c.1, DİB Yay., Ankara, 1995, s

23 faaliyetlerinin hem de rehberliğin temelleri dünya görüşü ve inanılan değerler tarafından oluşturulmaktadır. İslam dünyasında dini danışmanlık kurumlarımız bir kavram olarak henüz yabancı kabul edilmesine rağmen Kur an-ı Kerim de kullanılan ve tarih boyunca İslam ın önemli dinamikleri olarak karşımıza çıkan irşat ve tebliğ görevlerinin insanlarla bir çeşit yardım ilişkisi doğurduğu açıktır. Rehberlik ve psikolojik danışma işlevi bu kavramların içeriğinde mevcuttur. Toplumu din konusunda aydınlatma demek olan irşat, din hizmetlerinin en temelli konusudur. 35 Günümüzde irşat ve tebliğ görevi, yaygın ve örgün din eğitim kurumlarının varlığı ile birlikte Diyanet İşleri Başkanlığı personelleri tarafından yürütülmektedir. Diyanet görevlilerinin halk tarafından kabul edilir tarzı toplumsal huzur ve düzen bakımından önemlidir. Diyanet İşleri Başkanlığının bir kamu kuruluşu olarak toplumsal alanda yer alması % 73,5 oranında kabul görmüştür. % 26,5 ise kurumu gereksiz görmektedir. Teşkilatın din ile ilgili beyanlarına güven ise % 80,9; güvensizlik ise % 19,1 olarak bulunmuştur yılında Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından halkın din hizmetlerini değerlendirmek ve din görevlilerinden beklentilerini ölçmek maksadıyla 17 il ve bu illere bağlı ilçe, kasaba ve köylerde 1011 kişi üzerinde yapılan ankette deneklerin % 35,5 inin müftülerle yakın bir ilişki içerisinde oldukları görülmüştür. Türkiye nin farklı bölgelerinden hizmet içi eğitim maksadıyla Kastamonu da toplanan imamlar üzerinde lisans düzeyinde yapılan bir çalışmada da imamların %64 ününü cami dışında cemaatle görüştüklerini; %23 ünün namaz dışında düzenli olarak sohbetler yaptıklarını ; %10 u düzenli olarak ev toplantıları yaptıkları; % 3 ünün cami dışında cemaatle hiç ilişkilerinin olmadığı ortaya çıkmıştır. Söz konusu görüşmeler; daha çok inanç ve ibadet ile ilgili konularda bilgi 35 Fahri DEMİR, Din Hizmetleri, Din Eğitimi ve İrşat Metodu Din Öğretimi ve Din Hizmetleri Semineri, DİB Yay., Ankara, 1991, s