T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

Transkript

1 T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ GEÇİŞ KONTROL SİSTEMLERİ MONTAJI ANKARA 2007

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ GEÇİŞ KONTROL SİSTEMLERİ Otomatik Kapılar Otomatik Dairesel Kapılar Otomatik Yukarı Açılır Garaj Kapıları Otomatik Yana Kayar Açılır Kapılar Turnikeler Kart Okuyuculu Turnikeler Jetonlu Turnikeler...45 UYGULAMA FAALİYETİ...51 UYGULAMA FAALİYETİ...52 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...54 ÖĞRENME FAALİYETİ BARİYERLER VE DEDEKTÖRLER Bariyerler Otomatik Uzaktan Kumandalı Bariyerler Kart Okuyan Geçiş Bariyeri Dedektörler Metal Kapı Dedektörleri Metal El Dedektörleri...74 UYGULAMA FAALİYETİ...78 UYGULAMA FAALİYETİ...79 UYGULAMA FAALİYETİ...81 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...82 ÖĞRENME FAALİYETİ KONTROL SİSTEMLERİ Bekçi Tur Kontrol Sistemleri Klasik Şerit Kontrollü Kontrol Saatleri Yeni Tip Bekçi ve Devriye Kontrol Sistemleri Kartlı Geçiş Personel Devam Kontrol Sistemleri Kart Okuyucu ve Özellikleri Yazılımların Genel Özellikleri Kartlı Geçiş (PDKS) Sisteminin Genel Özellikleri Kartlı Geçiş (PDKS) Sisteminden Alınabilen Raporlar Kartlı Geçiş (PDKS) Sistemlerinde Kullanılan Bilgi Toplama Terminalleri X-RAY Cihazı Kontrol Sistemleri Sağlık Emniyeti X-RAY Cihazları Teknik Şartnamesi Dozimetre Kullanımı Biometrik Sistemler Biometrinin Bilgi İşlem Teknolojisinde Kullanılması Biometrik Sistemlerin Çalışma Prensipleri Biometrinin Kullanım Alanları Biometrik Çeşitleri i

4 Biometrik Verilerin Girilmesi ve İşlenmesi Biometrik Sistemlerle İlgili Sonuç UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKLAR ii

5 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN 523EO0131 Elektrik Elektronik Teknolojisi DAL Güvenlik Sistemleri MODÜL Geçiş Kontrol Sistemleri Montajı Geçiş Kontrol Sistemlerinin montajını kapalı devre kamera MODÜLÜN TANIMI kontrol tesisatı şartnamesine, bağlantılarını iç tesisat yönetmeliğine uygun olarak yapabildiği öğrenme materyalidir. SÜRE 40 / 24 ÖN KOŞUL Geçiş Kontrol Sistemleri Malzeme Bağlantıları ve Geçiş Kontrol Sistemleri Keşif Modülü nü almış olmak YETERLİLİK Geçiş kontrol sistemi tesisatını, projeyi monte etmek. Genel Amaç Her türlü binada geçiş kontrol sistemi tesisatı montajını İç Tesisat Yönetmeliğine uygun olarak yapabileceksiniz. Amaçlar MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI 1. Geçiş kontrol sistemlerinden otomatik kapıların ve turnikelerin elemanlarını yerlerine monte edebilecek bağlantılarını yapabilecek bilgi, beceri ve deneyime sahip olacaksınız. 2. Geçiş kontrol sistemlerinden bariyerlerin, dedektörlerin ve kontrol sistemlerinin elemanlarını yerlerine monte edebilecek bağlantılarını yapabilecek bilgi, beceri ve deneyime sahip olacaksınız. 3. Geçiş kontrol sistemlerinden Bekçi Tur Kontrol Sistemleri, Kartlı Geçiş Kontrol Sistemleri (PDKS ), X- Ray Cihazı, Biometrik Sistemler kontrol sistemlerinin elemanlarını yerlerine monte edebilecek bağlantılarını yapabilecek bilgi, beceri ve deneyime sahip olacaksınız. Ortam Sınıf, atölye, laboratuar, işletme, kütüphane, ev, bilgi teknolojileri ortamı (Internet) vb, kendi kendinize veya grupla çalışabileceğiniz tüm ortamlar. Donanım Matkap, dübel, tornavida, çekiç, metre, kurbağacık anahtarı, ölçü aleti iii

6 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Modülün içinde yer alan herhangi bir öğrenme faaliyetinden sonra, verilen ölçme araçları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Modül sonunda öğretmeniniz tarafından teorik ve pratik performansınızı ölçme teknikleri uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirileceksiniz. iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Bu modülde geçiş kontrol sistemleri montajını yapabilmek için gerekli deneyim tecrübeye ve bilgiye sahip olacaksınız. Teknolojinin giderek geliştiği günümüzde güvenlik sistemleri de giderek gelişmektedir. Geçmiş yıllardan bu yana güvenlik hep zorunlu bir ihtiyaç haline gelmiş ve her dönemin teknolojisi ile paralellik göstererek uygulanmaya çalışılmıştır. Özellikle Avrupa da başlayan sanayi devrimi ile güvenlik ve çalışan personelin kontrolü temel bir ihtiyaç haline gelmiştir. Günümüzde çeşitli güvenlik sistemleri uygulanmaktadır. Her geçen yılda da ortaya çıkan değişiklikler yeni yeni teknolojilerin doğmasına sebep olmuştur. Güvenlik genel anlamda ihtiyaç durumuna göre değişiklik göstererek çeşitliliğini arttırmıştır. Gelişen teknoloji ile güvenlik önemi ortaya çıkmıştır. Genel anlamda personelin giriş ve çıkışlarını sağlamak; personel dışındaki kişilerin giriş çıkışını kontrol altına almaktır. Böylece, personelin giriş çıkış zamanını kontrol ve kayıt altına almak, mesai saatlerini hesaplamak ve bölümler arası geçişleri yetkilendirmek gibi birçok işlemi de yapabilme imkânı da sağlar. Bu sistem sayesinde çalışılan işletmenin verimini arttırarak kapasiteyi de üst seviyelere taşımıştır. Günümüzde güvenlik sistemleri çok farklı cihazlar kullanarak faaliyetini sürdürmektedir. Bu konuda birçok ürün bulunmaktadır. Bu modülde sanayi, ev ve halka açık yerleşim alanlarında kullanabileceğimiz güvenlik sistemlerini ve cihazları ile elemanlarını öğrenecek ve montajını yapabileceksiniz. Güvenliğimizi tehdit eden durumlara karşı korunmak için hızla gelişen teknolojiyi kullanmak kaçınılmaz bir hal almıştır. 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-1 Standartlara ve tekniğine uygun olarak geçiş kontrol sistemlerinden otomatik kapıların ve turnikelerin elemanlarını yerlerine monte edebilecek bağlantılarını yapabilecek bilgi, beceri ve deneyime sahip olacaksınız. ARAŞTIRMA Bölgenizdeki geçiş kontrol sistemleri üzerine çalışan işletmeleri gezerek geçiş kontrol sistemleri montajının nasıl yapıldığını araştırınız. Geçiş kontrol sistemleri satan işyerlerini gezerek geçiş kontrol sistemleri hakkında sorular sorunuz. Bu işyerlerinde hazırlanmış geçiş kontrol sistemleri montaj kataloglarını inceleyin. Montaj stantlarını inceleyiniz. Bölgenizde bulunan binalardaki geçiş kontrol sistemlerini inceleyiniz. Araştırma konusunda sanal ortamda ve ilgili sektörde kaynak taraması yapınız. Topladığınız bilgi ve dokümanları rapor haline getiriniz. Hazırladığınız raporu atölyede tartışınız. 1. GEÇİŞ KONTROL SİSTEMLERİ 1.1. Otomatik Kapılar Otomatik Dairesel Açılır, Otomatik Yukarı Açılır Garaj, Otomatik Yana Kayar Açılır Kapıların Montajı Şekil 1.1 3

10 Otomatik dairesel açılır kapının prensip şeması yukarıda görülmektedir. Otomatik açılır kapıların montajı yapılırken öncelikle otomatik açılır kapıyı üreten firmaya göre değişen montaj kataloğu incelenerek gerekli olan ön çalışma yapılmalıdır. Otomatik kapıyı üreten firmaya göre montaj katalogları farklılık göstermektedir. Montaj yapılırken izlenecek işlem basamakları aynı olup takılacak olan kapının tipine göre mekanik yapılarda farklılıklar olmaktadır. Şimdi aşağıdaki şekilde görünen yana kayar açılır kapının montajının nasıl yapılacağına bakalım. Şekil 1.2 Otomatik Yana Kayar Açılır Kapının Parçaları Şekil 1.3 4

11 Şekil 1.4 5

12 Otomatik Yana Kayar Açılır Kapının Montajı Öncelikle operatör birimi ile sağ ve sol pervazlar birleştirilir. Şekil 1.5 6

13 Operatör birimi ile birleştirilen sağ ve sol pervazlar duvara monte edilir. Montaj yapılırken zeminin yamuk olmamasına dikkat edilmelidir. Şekil 1.6 Sabit kapılar operatör birimine ve zemindeki yuvasına düzgün olarak yerleştirilir ve vidaları sıkılarak monte edilir. Şekil 1.7 7

14 Sabit kapılar yukarıdaki ve yandaki şekilde görüldüğü gibi takılır ve uygun şekilde yerleştirilerek vidaları sıkılır. Şekil 1.8 Sabit kapılar yerleştirildikten sonra açılır kapanır kapılar monte edilir. Bu kapılar monte edilirken öncelikle operatör birimindeki yuvasına ve zemine monte edilen yuvasına yerleştirilir. Açılır kapanır kapılar monte edilmeden önce zeminde açılır kapanır kapının hareket edeceği yuvalar monte edilir. Gerekli yerlerinden işaretlenerek zemin matkapla delinir. Vida ile montajı yapılır. Şekil 1.9 8

15 Hareketli kapılar su terazisi ile kontrol edilerek eğrilikleri varsa düzeltilir. Düzeltmek için kapının üzerindeki ayar somunları sıkılır ve bu şekilde ayar yapılır. Şekil

16 Hareketli kapıların montajı yapıldıktan sonra sisteme yandaki şekilde olduğu gibi operatör kısmına monte edilir. Şekil

17 Sıra camların montajını yapmakta çerçeveler çıkarılır ve camlar şekildede görüldüğü gibi monte edilir. Şekil

18 Ruloların gerginliği ayarlanarak gergin hale getirilir Ruloların gerginliği ayarlanarak gergin hale getirilir Şekil 1.13 Kapı açıldığında oluşucak kapı aralığı için ayar yapılır. Şekil

19 Şimdide elektrik aksamının montajını yapalım. Anahtarların montajı için önce kablo çekilir ve sonrada anahtarlar monte edilir. Şekil 1.15 Şekil 1.16: Ana elektrik bağlantıları 13

20 Şekil 1.17: Ortak elektrik bağlantıları Şimdi sensörlerin montajını yapalım. Kablolarının bağlantılarını gerçekleştirelim. Sensörün vida yerlerini matkapla delelim ve bağlantısını yapalım. Şekil

21 Şekil 1.19: Radarların bağlantısı Şekil 1.20: Emniyet fotoseli ve fotosel gözlerini bağlanması 15

22 Kullanımı genellikle kontrol yapısına göre; sensör, kontak anahtar, kontak paspaslı, kartla, fotoselle ve biyometrik kontrollü olarak yapılırlar. Çalışma şekline göre binanın mimari yapısıyla çeşitlilik gösterir. Başlıca çeşitleri şunlardır. Otomatik Dairesel Kayar Kapılar Otomatik Yana Kayar Kapılar Teleskopik Yana Kayar Kapılar 90 0 Açılan Kapılar Kayar Katlanır Kapılar Döner Kapılar Yukarı Kayan Garaj Kapıları Kontrol Yapısına Göre Otomatik Kapılar Hareket Algılayıcı Fotosel (Emniyet Işını) Kontak Paspası Dirsek Ayak Butonu Radar veya İnfrared Anahtarı veya Çekme Kontak Paspası Sensör İpi Yaklaşım Sensörü Manyetik Bantlı Sürmeli Program Seçme Yardımcı Program ile Buton veya Kontak veya Radyo Dalgalı, Anahtarlı PC üzerinden kontrol Anahtarı Kart okuyuculu Şifre Kodlamalı 16

23 Çalışma Şekline Göre Otomatik Kapılar Otomatik Dairesel Otomatik Yana Kayar Teleskopik Yana Kayar 90 0 Açılan Kapılar Kayar Kapılar Kapılar Kapılar Kayar Katlanır Kapılar Döner Kapılar Yukarı Açılır Garaj Kapısı Şekil 1.21: Otomatik kapılar ve çeşitleri Yapı olarak incelendiğinde otomatik kapıların yana doğru, dairesel ve yukarı doğru hareket etmektedir. Özellikle evlerin veya kapalı otoparkların garajlarında sıklıkla rastlanabilir. Otomatik kapıların hareket düzeneklerini incelerken iki temel hareket yaptıklarını gördük. Kapıların temel hareket yönleri yana ve dairesel olmalarından ötürü yapıyı incelemesi gerekmektedir Otomatik Dairesel Kapılar Otomatik dairesel kapılar genellikle mimari açıdan binanın estetiği doğrultusunda yapılırlar. Aynı eğim yarı çapı kullanma kapılarda katış hareketlendirme sistemi sayesinde istenilen mesafelerde giriş açıklığı elde etmek mümkündür. Bu kapılar 180 ve 240 açılır tipte üretilmektedir. Dairesel otomatik kapıların elektriğin kesilmesine karşı mutlaka acil durum anahtarı bulunmalıdır. Genellikle 2,5 ile 5,5 metre yarıçapında, 1,2 ve 4 kanatlı olarak yapılırlar. İki ana kısımdan oluşur. 17

24 Mekanik Aksamının Yerinin İşaretlenmesi, Montajı Otomatik dairesel kapıların mekanik kısımları kanat sayısına göre değişir. Kanat sayısı arttıkça mekanik aksamları hareket ettiren motor da değişiklikleri de getirecektir. Mekanik kısımları dişli çark, kayış, çelik kablo, lastik tekerlek ve motordan meydan gelmiştir. Motorlar 230V AC gerilimle çalışabildiği gibi 24V DC gerilimle çalışabilirler. Aynı zamanda V AC gerilim ayarı ile kontrol edilebilirler. Şekil 1.22: Otomatik dairesel kapılar Krameyer Dişli Anahtarlı Buton (Swich) Elektrikli Kilit Resim 1.1: Otomatik dairesel kapıların parçaları 18

25 Resim 1.2: Bahçe tipi teleskopik dairesel kapı motoru Şekil 1.23: Bahçe tipi dairesel kapı ve dişli sistemi 400 Kg ve 3 metreden büyük kapılarda kullanılabilir. Ayrıca çelik ve özel kaplamaları sayesinde yer altına saklanabilme özelliğine de sahip olabilirler. 15/75 0 C çalışma aralığına sahip olan sistemde bulunan redüktörlü ve servo motor 200W gücünden fazla güç harcamazlar. Resim 1.3: Bahçe tipi dairesel kapı ve diğer parçaları 19

26 Şekil 1.24: Farklı tip dairesel tip otomatik kapı türü Elektrik-Elektronik Aksamının Yerinin İşaretlenmesi, Montajı ve Bağlantılarının Yapılması Otomatik dairesel kapılar da elektronik kısım bilinen otomatik kumanda devrelerinde kullanılan sistemlerin aynısıdır. Bir sınır anahtarı veya sensörle kontrol edilerek açılıp kapatılabilir. Normal küçük güçlü bir AC motor kullanıldığında kontrol çeşidine göre bir motorun ileri geri çalıştırılmasına ait prensip şemadır. Redüktörlü bir motor kullanıldığında ise kontrol ünitesi ve redüktörlü motora ait bir dişli çark sistemi ile birlikte kullanılır. Şekil 1.25: Dairesel kapının elektriki bağlantısı 20

27 Resim 1.4: Redüktörlü motor ve iç yapısı ve elektronik kontrol ünitesi Resim 1.5: Uzaktan kumanda kontrol paneli Otomatik Yukarı Açılır Garaj Kapıları Gelişen teknoloji ile villa, müstakil ev, apartman gibi yerlerde kullanılan otomatik garaj kapıları değişik kontrol mekanizmalarına sahip şekilde monte edilebiliyor. Otomatik garaj kapıları sarmal tip ve yukarı yönde açılan tip olmak üzere iki tip yapılır. Özellikle soğuk ve yağışlı havalarda kullanıcının konforunu artıran sistemler mevcuttur. Yukarı yönde açılan otomatik garaj, depo kapıları kullanım pratikliği ve bakım kolaylığından dolayı daha çok tercih ediliriler. Yukarı açılır garaj kapısı manuel (motorsuz) olarak da kullanılabilir. Kapının ağırlığını torsiyon yayları çeker. Çok rahat bir şekilde kapıyı açıp kapatabilirsiniz. Kullanım kolaylığı buradan gelmektedir. Yukarı açılır garaj kapılarının en önemli avantajı, standartlara uygun malzeme kullanılır ise uzun ömrü ve izolasyondaki mükemmelliğidir. Unutulmaması gereken bir konu uygun bir kiriş yapısına sahip olmalıdır. 21

28 Resim 1.6: Otomatik yukarı açılır garaj kapısı Mekanik Aksamı Yerinin İşaretlenmesi, Montajı Otomatik garaj kapılarının montajı sırasında dikkat edilecek en önemli kısımlardan biri kirişin boyudur. Kiriş, kapının yukarı sürülmesinde yeterli dönüş alanını sağlayabilmelidir. Bu yüzden kiriş boyu en az 25 cm olmalıdır. Bu yükseklik sayesinde sürgü raylarının döşenmesi kolay olacaktır. Garaj kapısının montajı sırasında standartlara göre toz, ses, kir gibi yalıtım konusunda yönetmeliğe uygun olarak yapılmalıdır. Ayrıca elektrik kesilmesine karşı acil durum butonu veya şarj edilebilir akü ile beslenmelidir. Otomatik yukarı açılır kapılar birden fazla mekanik parçalardan oluşur. 22

29 Şekil 1.26: Otomatik yukarı açılır garaj kapısı Resim 1.7: Motor ve kapağı Resim 1.8: Kapı rayları 23

30 Resim 1.9: Otomatik açma kapama anahtarı Resim 1.10: 12 metrelik zincir Resim 1.11: Burma (Torsion) yayı Resim 1.12: Serbest bırakma teli İç tesisat yönetmeliğine göre mekanik aksamda muhakkak elektrik kesilmesine karşı kapıyı el yardımıyla (manuel) olarak çalıştırmasına sağlayacak düzenek yapılmalı veya bir şarj edilebilir akü ile acil durum bağlantısı yapılmalıdır. Resim 1.13: Redüktörlü motor Resim 1.14: Gerilim kontrollü emniyet fotoseli 24

31 Şekil 1.27: Yukarı açılır garaj kapısı prensip şeması Elektrik-Elektronik Aksamının Yerinin İşaretlenmesi, Montajı ve Bağlantılarının Yapılması Elektronik kısım da bilinen otomatik kumanda devrelerinde kullanılan sistemlerin aynısıdır. Bir sensörle kontrol edilerek açılıp kapatılabilir. Dışardan giriş için araç içerisindeki kullanıcı üzerinde bulunan bir uzaktan kumanda garaj içerisinde bulunan bir alıcıya belli frekansta gönderdiği sinyal ile kapı açılabilir. Kapının kapanması istendiği takdirde bir hareket sensörü ile de kontrol edilebilir. Elektronik kontrolü basit bir motorun ileri geri çalıştırılmasına ait devredir. Tek fark olarak start butonu yerine fotosel veya bilinen alıcı-verici devresi kullanılmıştır. Alıcı verici devresini çok geniş bir alana değil en 3 metrelik bir mesafeden kontrol edebilme imkânı verebilmelidir. Bu devre sayesinde hem otomatik garaj kapıları açılabildiği gibi yana kayar açılır kapılar ile otomatik dairesel kapılarda kontrol edilebilir. Fakat kullanım kolaylığı açısından yana kayar kapılar ve otomatik dairesel kapılar endüstride daha çok fotoselli olarak tercih edilirler. 25

32 Resim 1.15: Fotoselin iç görünüşü Şekil 1.28: Otomatik açılır garaj kapısı için alıcı devresi 26

33 Şekil 1.29: Otomatik açılır garaj kapısı için verici devresi Otomatik Yana Kayar Açılır Kapılar Endüstride en çok kullanılan kapı türüdür. Özellikle resmi ve özel kuruluşların giriş çıkışında tercih edilir. Günümüzde güvenlik öneminin artmasıyla müstakil ev, villa, apartman bahçeleri ile fabrikaların giriş çıkışında en çok tercih edilen sistemdir. Diğer bir kullanım alanları ise her türlü iklim koşullarına karşı süper market, restoran, mağaza ve bankalarda da en çok tercih edilen sistemdir. Eğer işletmenin girişi uzun ve geniş bir açıklık ise teleskopik yana kayar kapı veya kayar katlanır kapılar olarak çeşitlilik gösterir. Çalışma prensibi yine aynı sadece kapıların kanat sayıları fazladır. Her iki durumda yana kaymaktadır. Bu sistemin en belirgin özelliklerinden biri ısı yalıtımı, hijyenlik ve dış ortamdan gelebilecek toz ile uçucu haşereye karşı son derece koruma sağlayabilmesidir. Ayrıca kullanım alanı çok geniş olduğundan bahçe kapıları uygulaması ile dışarıdan gelebilecek her türlü yabancı etkilere karşı da koruma sağlayabilmektedir. Endüstride genel de iki tip uygulamaları bulunur. Resim 1.16: Camlı PVC yana kayar kapı Resim 1.17: Sürgülü yana kayar bahçe kapısı 27

34 Mekanik Aksamı Yerinin İşaretlenmesi, Montajı Otomatik yana kayar açılır kapılarının mekanik aksamları kullanıma alanına göre değişiklik gösterir. Kullanım alanı halka açık restoran, mağaza, alışveriş merkezi gibi yerlerde farklı; villa, özel mülk veya fabrika gibi özel yerlerin bahçe giriş çıkışlarında farklı malzemeler kullanılmaktadır. Şekil 1.30: Sürgülü yana kayar bahçe kapısı Öncelikle cam veya PVC yana kayar kapının mekanik aksamlarını incelersek, bahçe tipi yana kayar kapıdan çok farklı olacağını göreceğiz. Resim 1.18: Camlı yana açılır kapı Resim 1.19: Sürgüyü hareket Resim 1.20: üst sürgü dişli kasnağı ettiren DC motor Fotosel 28

35 Resim 1.21: Kapı sürgü dişli kasnağı montajı Şekil 1.31: Camlı yana açılır kapının aktif çalışma alanı 1-Fotosel 2-Acil Durum Anahtarı 3-İsteğe bağlı elektronik kilit 4-Cam kanat Resim 1.22: Cam yana açılır kapı üst sürgü düzeneği 29

36 Resim 1.23: Bahçe tipi yana açılır kapının metal aksamı Şekil 1.32: Redüktörlü motor Bahçe kapının montajı camlı kapıdan farkı yoktur. Aralarındaki fark cam kapı montajı kapı kanatlarının dişli kasnağın taşındığı raylar üst kısımda bulunurken; bahçe tipinde ki sistem ise zemine açılmış oluk içerisindeki raylı düzenektir. Ayrıca bahçe tipinde kullanılan sürgü dişlisi daha sert ve her türlü hava koşullarına dayanaklı olmalıdır. Montajı sırasında özel bir gres yağı kullanılmalıdır Elektronik Aksamının Yerinin İşaretlenmesi, Montajı ve Bağlantılarının Yapılması Elektronik devresi olarak otomatik garaj kapısında verilen İnfrared Alıcı-Verici devresi ile bahçe kapının kumandası da yapılabilir. Sadece bahçe kapılarına değil tüm otomatik yana kayar açılır kapılar için geçerlidir. Fakat camlı tip PVC li yana kayar açılır otomatik kapılar kullanım kolaylığı ile ihtiyacı doğrultusunda daha çok fotoselli şekliyle yoğun olarak kullanılmaktadır. Burada sadece uzaktan kumanda sistemini kaldırarak yerine Fotosel gözü yerleştiriyoruz. Şekil 1.33: Elektriki bağlantısı 30

37 Şekil 1.34: Elektrik ve elektronik bağlantısı 1.2. Turnikeler Güvenli geçişin kontrol altında tutulması istenen giriş çıkışın çok yoğun olduğu yerlerde kullanılan ana temel yapılardan biridir. Halka açık alanlarda metro, tramvay, havaalanları ve kurum veya işletmeye giriş ve çıkışların bir düzen dahilinde kontrollü bir şekilde yapılması için kullanılır. Ücretli geçiş sistemi olan kurumlar veya toplu taşım araçlarının ihtiyacına tam olarak cevap verebilen ideal bir geçiş kontrol sistemidir. Ayrıca geçiş esnasında doğabilecek tüm sorunları ortadan kaldırabildiğinden uygulama alanı gittikçe genişlemektedir. Turnikeler ihtiyaç doğrultusunda kullanılır. En çok halka açık ve toplu ulaşımın denetleneceği birimler ile stadyum ve özel birimlere giriş çıkışlarda tercih edilirler. Yapı olarak yarım boy ve tam boy turnikeler olmak üzere ikiye ayrılırlar. Resim 1.24: Tam boy turnike 31 Resim 1.25: Yarım boy turnike

38 Kontrol yapılarına göre incelediğimizde manyetik kartlı, jetonlu (biletli), şifreli, biyometrik (parmak izi, retina, iris, vb.) sistemli tipleri bulunur. Ekonomik, hız ve kullanım kolaylığı açısından kartlı (Mifare Card) ve jetonlu (token-coin) en çok tercih edilen sistemlerdir. Resim 1.26: Jetonlu turnikeler Resim 1.27: Manyetik kartlı turnikeler Kart Okuyuculu Turnikeler Kart Okuyuculu Turnike (Yarım Boy) Günümüz teknolojisinin gelişmesiyle kullanım rahatlığı, dayanıklılığı ve ucuz olmasından dolayı en çok tercih edilen sistemdir. Her türlü hava koşullarına dayanıklı olması gerekmektedir. Özellikle toplu taşım araçlarından metro, tramvay ile spor müsabakalarında stadyumlara giriş esnasında çok faydalıdır. Diğer bir faydası da özel üretim birimleri ile mülklere girerken kimin nereden ve ne zaman girdiği gibi rapor edilmesi istenebilecek güvenlik sistemler için idealdir. Sanayi de Personel Devam Kontrol Sistemi (PDKS) olarak da isimlendirilen bina otomasyon sistemlerinde kullanılabilir. Resim

39 Yarım boy turnikeler yukarıdaki resimde görülmektedir. Turnikelerin montajı yapılırken öncelikle turnikeyi üreten firmaya göre değişen montaj katalogu incelenerek gerekli olan ön çalışma yapılmalıdır. Turnikeyi üreten firmaya göre montaj katalogları farklılık göstermektedir. Montaj yapılırken izlenecek işlem basamakları aynı olup montajı yapılacak olan turnike tipine göre mekanikte farklılıklar olmaktadır. Endüstri de en çok rağbet edilen tiptir. Özellikle metro ve tramvaylı toplu taşım araçlarında ücretlendirme sistemlerinde en çok kullanılan sistemdir. Hem serilik hem de ekonomik kazanç sağlar. Üzerine konulabilecek diğer devre ve aparatlar sayesinde aylık veya yıllık rapor verebilme imkânı gibi istatistik değerleri elde etmekte çok verimlidir. Resim 1.35: Manyetik Bant ın çekildiği sürmeli tip turnike Mekanik Aksamı Yerinin İşaretlenmesi, Montajı Mekanik aksamı bütün turnikeler için aynıdır. Mekanik aksamında bir fark yoktur. Değişiklik sadece mekanik yapıyı harekete geçiren (tetikleme) yapan kısım farklıdır. Mekanik aksamı bir V 50 Hz AC gerilimle çalışan bir motor, 5-24V gerilim ile çalışan bir elektronik devre, sensör, krom nikel paslanmaz çelikten ve C derecede çalışabilen 3 veya 2 kol bulunur. Resim 1.29: Dişli sistem 33 Resim 1.30: Eski sistemdeki, motor

40 Çalışma prensibinde elektronik devreden gelen onay sinyali ile 0,6 A çeken 220 V luk motor, triyak kontrolü ile devreye sokularak motorun dönmesi sağlanır. Motor dönerken motor miline bağlı olan dişli çark sisteminin çalışmasını sağlar. 43 cm uzunluğundaki Tripod un (üçlü krom nikel çelik kollar) bir tur atarak. Diğer turu tamamlamadan durdurur. Şekil 1.36: Üç ayaklı paslanmaz çelik kollar Motor çalışma esnasında okutulan manyetik kartların içersindeki bilgiyi doğrulamak için içerisindeki karşılaştırma devresinden yararlanacaktır. Kartlar da endüstride MIFARE denilen içerisinde puan veya kontür yüklenen kartlardır. Okuyucunun çıkışındaki röleden çıkan sinyale göre onaylamak için yeşil LED i yakarken onay almaması durumda kırmızı X LED i yakarak çıkışına sinyal göndermez. Dönmeyi algılayan sensör ile bir sonraki tura onay vermez. Turnikelerin içerisinde dönüş yönü ve geçiş sayımı için, mikroswitch gibi mekanik algılayıcılar kullanılır. Bu işlemi yapmak için, temassız manyetik algılayıcılar kullanılır. Endüstri de motorlu turnikelerin dışında gelişen teknoloji ile motorlar yerini daha ucuz ve daha pratik olan Selenoidlere bırakmıştır. Turnikeler ister kart okuyucu ister jetonlu veya biyometrik sistemlerden yapılmış olsun. Mekanik aksamları aynıdır. Mekanik aksamda da önemli olan ise acil durum söz konusu olursa turnike kolları ters yönde dönecek mi? Geri yönde dönüşlü kontrol sisteminde ise kontrol birim sayısı her yön için birer tane olacaktır. Şekil 1.37: Çift yönlü çalışan turnike Resim 1.31: Selenoid 34

41 Selenoid V DC gerilim ile çalışmaktadır. 24 Volt bir jeton veya kart okuyucudan gelen bilgi doğrultusunda enerjilenerek çeker. Buna bağlı olan çarklı sistem, hareket eden 3 lü kola hareket vererek bir tur attırır. Bu aşamada kollar arasında kişinin sıkışması gibi durumlarda geri yönde dönmesi diğer yönde dönmeyi sağlayacak selenoidi enerjilendirerek harekete geçirir. Resim 1.32: Personel kartı ile kart okuyucu (Reader) Resim 1.33: Kart tipleri Şimdi aşağıdaki şekilde görünen turnikenin montajının nasıl yapılacağına bakalım. 35

42 Resim 1.34 Turnikeyi montaj mahalline yerleştiriniz. Bazayı zemine yerleştiriniz. Çelik dübellerin bağlanacağı deliklerden zemini işaretleyiniz. Bazayı kenara alıp çelik dübelleri yerine sabitleyiniz. Şekil 1.38 Şekil

43 Kilidi üçgen anahtar ile saat yönünde çeviriniz. Şekil 1.40 Şekil 1.41 Şekil

44 Şekil 1.43 Şekil 1.44 Turnikeyi montaj mahalline yerleştiriniz. Kapağı açınız ve kapağın alt kısmını yukarı doğru kaldırınız. Çelik dübellerin bağlanacağı deliklerden duvarı işaretleyiniz. Turnikeyi kenara alıp çelik dübelleri yerine sabitleyiniz. Turnikeyi çelik dübellere denk gelecek şekilde oturtunuz. Dübeller ile beraber gelen pulları bazanın üzerine koyup somunları sıkınız. 38

45 Elektronik Aksamının Yerinin İşaretlenmesi, Montajı ve Bağlantılarının Yapılması Gerek yarım boy gerekse tam boy turnike olsun her ikisinde de çalışma mantığı aynıdır. Farklılıklar mekanik aksamdan kaynaklanmaktadır. Kart okuyucu ile kontrol sistem çalışma alanın göre kullanılacak kartla sağlanabilir. Personel Devam Kontrol Sisteminde (PDKS) sadece personelin veya ziyaretçinin giriş çıkışı kontrol altına alınacak ise kullanılan kart farklıdır. Eğer ücret toplama gibi stadyum veya metro gibi toplu taşıma araçlarına girişte kredi veya kontör yüklenebilen MIFARE kartlar kullanılır. 125 KHz lik EM400X-1/2 gibi sadece PDKS için kullanılan kart tipidir. Personel 125 KHz lık frekans üreten kartı okuyucuya doğru okuttuğunda okuyucuya bağlı olan EPROM içerisinde bulunan kayıtlar ile karşılaştırılır. Kayıtla doğrulanırsa çıkıştan bir sinyal üreterek transistöre gönderir. Resim 1.35: Çalışma diyagramı ve algoritması 39

46 13,56 MHz lık frekans üreten MIFARE tipi kartlarda; önceden kullanıcı tarafından yüklenen kredi, puan veya bilet tutarı kullanılır. Bu sistemde EPROM veya RAM e gerek yoktur. Kart kullanıcı tarafından okuyucuya okutulduğunda önceden yüklenmiş olan kredi, puan veya bilet tutarı düşürülür; böylece bağımsız röleden çıkış alarak okuyucudan sinyal çıkışı gönderir. Yeterli bakiye olmadığında; kullanıcıyı uyaracak ve kalan değeri gösterecektir. Kart okuyuculu turnikeler büyük işletmelerde birden fazla yerde kullanılması durumunda tüm turnikeler bir ana merkeze bağlanabilir. Yazılım ürünleri kullanarak tek ve grup turnikelerin kontrolü daha sistematik uygulanabilmektedir. Tek merkezden turnikelerin ve hangi turnikenin, hangi personel, tarafından ne zaman kullanıldığı gibi PDKS ye yönelik uygulamalar görülebilmektedir. Şekil 1.45: Grup turnike yönetimi Şekil 1.46: Turnikelerin elektrik bağlantısı 40

47 Resim 1.36: Turnikelerin kullanım alanları Turnikenin Elektronik Bağlantı Şeması Elektrik bağlantısını yapmadan önce şebeke voltajının ürün voltaj ihtiyacına uygun olduğunu kontrol ediniz. 41

48 Kart Okuyuculu Tam Boy Turnikeler Endüstri de en çok rağbet edilen tiptir. Stadyum, spor komplekslerin girişleriyle eğlence mekânlarına giriş çıkışların da ve ücret toplama sistemlerinde vazgeçilmez elemandır. Kalabalık grupları karşılamak amacı için tasarlanmış olup estetiğin önemli olmadığı ekonomik bir çözümdür Açık alanlarda kullanıldıklarından koruma sınıfları (IP 01..) önemlidir. Kontrol tipine göre yarım boy turnikelerdeki gibi jetonlu ve kart okuyuculu sistemler en çok kullanılan sistemlerdir. Biometrik sistemlerin uygulanması da mümkündür. Aynı anda tek bir kişinin geçmesine olanak sağlayacak yapıdadır Mekanik Aksamı Yerinin İşaretlenmesi, Montajı Tam boy turnikeler üzerinde her türlü doğa şartlarını taşıyabilecek bir muhafaza altında olmalıdır. Gövde tamamen paslanmaz çelikten imal edilmiş olmalıdır. Turnikelerde kullanılan somun cıvata vb. malzemeler TSE standartlarına uygun olmalıdır. Kullanılan tüm makine elemanları galvaniz kaplı veya alüminyum, paslanmaz çelik gibi paslanmayan malzemelerden üretilmiş olmalıdır. Şekil 1.48: Tam boy turnikelerin kesitleri 42