ÖZEL EGE İLKÖĞRETİM OKULU SU KİRLİLİĞİNİN HAYATIMIZA ETKİLERİ ÖZEL EGE LİSESİ

Transkript

1 ÖZEL EGE İLKÖĞRETİM OKULU SU KİRLİLİĞİNİN HAYATIMIZA ETKİLERİ REHBER ÖĞRETMEN:VASFİYE ANADOLLU HAZIRLAYANLAR:ALPER DÜNDAR CAN KUTLU YÜKSEL DAMLA FIRAT YALIN ALAKUŞ ZEYNEP KARENT SERFİCE BORNOVA-İZMİR 1

2 İÇİNDEKİLER Sayfa Giriş...3 Su Kirliliği...4 Su Kirliliğinin Nedenleri ve Çeşitleri...4 Sanayi Atıkları Kirlenme...5 Fiziksel Kirlenme...5 Fizyolojik Kirlenme...5 Biyolojik Kirlenme...5 Radyoaktif Kirlenme...5 Kentsel Atıklar...5 Tarımsal Sanayinin Atık Suları...5 Gübreleme ve Tarımsal İlaçlama...6 Toprak Erezyonu...6 Suyun Kirlenme Sebepleri...6 Su İle Geçen Hastalıklar...7 Su Kirliliği ve Kirliliğe Karşı Alınacak Önlemler...7 Şehirlerdeki Atık Suların Arıtma Tesisinde Arıtılmadan Nehirlere,Göllere ve Denizlere Verlimesi7 Fabrikalardaki Atıklarda Bulunan Ağır Metallerin Suya Karışması...7 Tarımsal Alanlarda Kullanılan Suların Nehirlere Karışması...8 Gemilerin Çöplerinin ve Atık Sularının Denize Dökülmesi...8 Batmış Gemilerin Artıkları ve Petrol Kirliliği...8 Nükleer Atık Taşıyan Gemilerin Batması...8 Denizlerde Açılan Petrol Kuyuları, Bu Kuyularda Meydana Gelen Yangınlar ve Kazalar Sonucu Suya Petrol Karışması... İçme Suyu...9 Su...9 Suyun Arıtılması...9 Suyun Yumuşatılması...10 Sağlıklı İçme Suyunun Özellikleri...11 İZSU İçme Suyu laboratuarı...11 İçme ve Kullanma Sularının Dezenfeksiyonu...11 İZSU Arıtma Labarotuvarı Görevlileri İle Söyleşi...11 Kirlenmiş Yağmur Deneyi...12 Sonuç...13 Resim Kaynakça...14 Kaynakça

3 GİRİŞ Su kirliliği, doğada temiz olarak bulunan suyun insan eliyle doğrudan ya da insan yaşamı için üretim yapan kuruluşlar tarafından kirletilmesidir.20. yüzyılda sanayileşmenin hızlanması ve insan sayısının artması su kirliliğini de sonuçları tehlikeli olacak kadar arttırmıştır. İnsan hayatı için suyun öneminin büyüklüğü tartışılamaz. Çevremizi gözlediğimizde su kaynaklarımızın çeşitli yollarla kirletildiğini ve ardından suyun temizlenmesi için çalışmalar yapıldığını öğrenmekteyiz. Örneğin; İzmir Körfezi nin temizlenmesi hem uzun hem de pahalı bir yol izlenerek gerçekleştirilmiştir. Oysa yapılması gereken yer altı ve yer üstü su kaynaklarımızın kirlenmesinin önlenmesidir. Bunu gerçekleştirmede biz yeni kuşaklara çok fazla görev düşmektedir. Bu araştırmamızla arkadaşlarımı kaynakların kullanımı hakkında bilinçli olmaya davet ediyoruz. 3

4 SU KİRLİLİĞİ Yer yüzündeki sular, güneşin sağladığı enerji ile sürekli bir döngü içinde bulunur. İnsanlar, ihtiyaçları için, suyu bu döngüden alır ve kullandıktan sonra tekrar aynı döngüye iade ederler. Bu süreç sırasında suya karışan maddeler, suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini değiştirerek su kirliliği olarak adlandırılan durum ortaya çıkar. Su kirlenmesi, su kaynağının fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik, radyoaktif ve ekolojik özelliklerinin olumsuz yönde değişmesi şeklinde olur. Yeryüzünü saran ve okyanuslarda, denizlerde, göllerde, akarsularda ve yer altı sularında bulunan sularla atmosferdeki su buharının tümüne hidrosfer (su küre) adı verilir. Yeryüzündeki sular, güneş enerjisi etkisi ile sürekli bir dolaşım içinde bulunur. Yeryüzünden buharlaşarak atmosfere çıkan sular yoğunlaşarak tekrar yeryüzüne dönerler. Bu dolaşma "Hidrolojik devre" denir. İnsanlar yaşamlarını sürdürebilmek ve ekonomik ihtiyaçlarım giderebilmek için suyu bu dolaşımdan alır, kullandıktan sonra yine aynı dolaşıma iade ederler. Bu olaylar sırasında suya karışan maddeler suların fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak özelliklerinin değişmelerine neden olurlar. Su kirliliği olarak adlandırılan bu özellik değişimleri, aynı zamanda sularda yaşayan çeşitli canlı varlıkları da etkiler. Böylece su kirlenmesi suya bağlı eko sistemlerin etkilenmesine, dengelerin bozulmasına ve giderek doğadaki tüm suların sahip oldukları kendi kendini temizleme kapasitesinin azalmasına veya yok olmasına yol açabilir. Çevre kirlenmesi denilince genellikle hava, su ve toprağın kirlenmesi düşünülür. Bunlardan en kolay ve çabuk kirlenen kuşkusuz sudur. Çünkü her kirlenen şey genelde su ile yıkanarak temizlenir, bu da kirliliğin son mekanının su olması anlamına gelir. Havanın ve toprağın kirlilik bakımından zamanla kendi kendilerini yenilemeleri bir bakıma kirliliklerini suya vermelerine neden olur. Havanın içinde bulunan gaz ve buhar halindeki kirleticilerde zamanla yağmur suları ile yeryüzünde toprak ve suya karışırlar. Bunlara örnek olarak, kükürt, azot ve karbondioksitler verilebilir. Bu kirleticilerden toprağa yayılanlarda zamanla mekaniksel ve sel suları yardımı ile veya başka etkenlerin yardımı ile topraktan suya geçerler. Denizlerden buharlaşan sular yukarıda yoğunlaşıp yağmur halinde aşağıya düşünce pek çok pislikleri ve suda eriyen maddeleri beraberce nehirlere ve özellikle denizlere doğru sürüklerler. Bu şekilde pislikler ve kirleticiler durmadan havadan ve topraktan sulara geçerler. SU KİRLENMESİNİN NEDENLERİ VE ÇEŞİTLERİ Bütün canlıların yaşayıp gelişmesi için suya ihtiyacı vardır. Gün geçtikçe kullanılabilecek ve içilebilecek su miktarı azalmaktadır. Bunun nedenlerinden biride su kirliliğidir. Su kirliliği, insandan kaynaklanan etkiler sonucunda oluşan kullanımı kısıtlayan ve engelleyen değişimlerdir. Uygarlığın gelişmesiyle, insanın suya yaptığı etkiler artmış ve kaynakları etkileyecek boyutlara ulaşmıştır. Özellikle 20. yüzyılın başından başlayarak, hızla gelişen sanayiler çıkarttıkları artıklarla, suları önemli ölçüde kirletmeye başlamışlardır. Sanayileşmeyle birlikte kimyasal gübre ve ilaç kullanımındaki artışlar da suları kirletmeye başlamıştır. Böylece ortaya çıkan kirlenmenin üretim ve tüketim faaliyetleri sonucunda oluştuğu ortaya çıkmaktadır. 4

5 Üretim ve tüketim artıkça, kirlenmenin boyutu da artmaktadır. Su kirlenmesinde nüfus artışının önemli bir rolünün olduğunu söyleyebiliriz. Buradan hareketle, su kirliliğine neden olan faktörleri şu şekilde özetleyebiliriz : Sanayi atıkları, Kentsel atıklar, Tarımsal sanayinin atık suları, Gübreleme ve tarımsal ilaçlama, Toprak erozyon A) SANAYİ ATIKLARI Sanayinin gelişmesiyle birlikte, kirletici türleri ve miktarları artmıştır. Bu kirleticiler suları da kirletmeye başlamıştır. Sanayi kuruluşlarının sıvı atıkları suları kirletmektedir. Farklı sanayi kuruluşlarının kirletici etkileri ve dereceleri de farklıdır. 1) KİMYASAL KİRLENME Protein, yağ, gıda maddeleri ve karbonhidrat gibi organik maddelerin oluşturduğu kirlenme ve deterjan gibi inorganik maddelerin oluşturduğu kirlenmedir. İnorganik kirlenme daha tehlikelidir. 2) FİZİKSEL KİRLENME Suyun renk, bulanıklık, sıcaklık gibi özelliklerini etkileyen bir kirlenme türüdür. Soğutma suyu kullanan teknolojiler yol açar 3) FİZYOLOJİK KİRLENME Suyun tadını ve kokusunu etkileyen kirlenme türüdür. Azot, demir gibi maddeler suyun doğal tat ve kokusu bozar. 4) BİYOLOJİK KİRLENME Sulara, hastalık yapan bakterilerin karışmasıyla ortaya çıkan kirlenme türüdür.. 5) RADYOAKTİF KİRLİLİK Nükleer santraller aracılığıyla, atmosferde biriken radyoaktif maddeler, yağışlarla yeryüzüne düşerek sulara karışır. Böylece, sular radyoaktif maddelerle kirlenmektedir. B) KENTSEL ATIKLAR Kentlerdeki nüfus yoğunlukları giderek artmaktadır. Bununla birlikte su tüketimi de önemli miktarda artmaktadır. Kullanılan su miktarı arttıkça pis su miktarı da artmaktadır. Evsel pis sular ve kanalizasyon atıkları, genellikle hiçbir arıtma işleminden geçirilmeden, doğrudan ya deniz, göl ve akarsulara verilmekte yada yer altı sularına karışacak biçimde, toprağa bırakılmaktadır. Evsel atıklar, karıştıkları sularda, kimyasal, fiziksel ve biyolojik kirlenmelere neden olmaktadır. Yerleşim alanlarında, su alıcı ortamına bırakılan katı atıklar da, su kirlenmesine neden olmaktadır. 5

6 C) TARIMSAL SANAYİNİN ATIK SULARI Tarımsal faaliyetler, tarla tarımı ve hayvancılık, adı altında toplanır. Konserve fabrikalarının, et işleme tesislerinin faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan katı ve sıvı atıkların neden olduğu kirlenmedir. D) GÜBRELEME VE TARIMSAL İLAÇLAMA Tarla ve bahçe tarım ürünlerinin kalite ve miktarının artması, bu bitkilere zarar veren yaban otları ve böceklerin yok edilmesine bağlıdır. Kullanılan kimyasal gübre ve tarımsal mücadele ilaçları su kaynaklarına karışarak önemli kirleticilerden sayılırlar. E) TOPRAK EROZYONU Genellikle, kullanılan yanlış tarım teknikleri ve tarla açma amacıyla bitki örtüsünün zarara uğraması, toprak erozyonuna neden olmaktadır. Erozyona uğrayan tarım toprağının, en verimli ve tarıma elverişli olan üst tabakası, sürüklenerek su kaynaklarına yığılır. Göllerin baraj göletlerinin tabanları, taşınan toprakla örtülür ve bu alanların ömrü kısalır. SUYUN KİRLENME SEBEPLERİ Su canlı varlıkların hayatlarını sürdürebilmeleri için en önemli unsurlardan biridir. Susuz hayat mümkün değildir. Bugünkü tüketim seviyesine göre önümüzdeki yıllar içinde dünyada su sıkıntısı artacaktır. Bu yüzden suların kirliliği ve arıtılması büyük önem taşımaktadır. Suların kirletilmesi suyun içme,endüstriyel,tarımsal kullanımını engellemektedir. Bilhassa içme ve kullanma amaçları için kullanılan sular insanlar için büyük önem taşır. Kirlenmiş sudaki hastalık yapıcı mikroplar tifo,kolera,basilli dizanteri,hepatit, salmonella gibi salgın hastalıklara neden olur. Bugünkü teknoloji ile kirli sudan temiz su elde edilebilir. Suyun özellikleri suyun tadı,kokusu,rengi,tuzluluk ve bulanıklığı,organik karbon,azot bileşikleri,ve oksijen miktarıdır. A.Ötrofikasyon;Göllerde,baraj göllerinde ve benzer sularda minerallerin artması sonucu sudaki oksijen azalır. Böylece sudaki hayvansal canlılar ölür. Böyle olaylar büyük şehirlerin kullanılmış ve sanayi atıkların döküldüğü göllerde görülür. Bunun sonucunda birçok plaj kapatılmış,balıkçılık imkansız hale gelmiştir. B.Mikrokimyasal kirlenme;bilhassa sanayi atıkların döküldüğü nehirlerde kimyasal maddeler bulunur. Bunlar fenol,benzin,aldehid,keton,klor etilen,asetofenon,difenil eter,pridin,nitritler,tetralin,naftalin,deterjanlar,ddt gibi haşere öldürücülerdir. Ev işlerinde kullanılan deterjanlar yeraltı sulara karışmaktadır. Bunlar sudaki köpüklerden anlaşılır. Tarımda kullanılan haşere öldürücüler yağmurlarla yeraltı sularına karışır. Sanayi atıklarındaki ağır metallerde çevreyi kirletir. Bu mikrokimyasal kirleticilerin pek çoğu akarsularda kilometrelerce taşınarak denizlere kadar sürüklenebilir. Orada yaşayan balıklar ile istiridye,karides cinsinden hayvanlara zehirleyici tesir yapar. Batı Avrupa da her yıl yaklaşık 25 bin deniz kuşu denizlere karışan petrol yüzünden ölmektedir. 6

7 C.Termal kirlenme;sanayideki sıcak suların akarsu ve göllere dökülmesi sonucu olur. Bu olay sudaki oksijen miktarını düşürerek canlıların ölmesine neden olur. D. Kanalizasyon;Kasaba ve şehirlerimizde nüfus başına günde lt su kullanılmaktadır. Bu kullanılmış sular doğruca su yataklarına verilmektedir. Ancak artık büyük şehirlerde kanalizasyonlardaki suların tasfiye edildikten sonra dökülmesi planlanmaktadır. Ancak bu şekilde akarsu,kapalı koy ve körfezlerde sahillerin kirlenmesinin önüne geçilebilir. Kanalizasyon sularının tasfiyesi çok pahalıdır. Sanayi atıklarıyla kirlenen sular gün geçtikçe kullanılamayacak hale gelmektedir. Bunların tekrar eski haline getirilmesi yerine kirlenmenin önüne geçilmelidir. Canlı hayatının devamı için zehirleyici maddelerin yok edilmesi hayli masraflıdır. Günümüzde kirliliği önemli boyutlara gelen İzmir körfezinde kirleticilerin ulaşma yoları şöyledir; Evsel ve sanayi atıkları %50 Yağışlar %15 Nehir ve akarsular %10 Zirai ilaçlar %10 Erozyon %8 Deniz trafiği %4 Diğer kaynaklar %3 SU İLE GEÇEN HASTALIKLAR Sularla taşınabilen hastalıkları 1.Tifo ( kolera, sistosomiyasis, virütik sarılık, leptospirosis) 2.Çocuk felci( amibli dizanteri, basilli dizanteri) 3.Tenya( paratifo, tuleramiya) 4.Sıtma (sarı humma, dang, fil hastalığı, ensefalit, ankoserkosis ) SU KİRLİLİĞİ VE KİRLİLİĞE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER Su kirliliği, doğada temiz olarak bulunan suyun insan eliyle doğrudan ya da insan yaşamı için üretim yapan kuruluşlar tarafından kirletilmesidir.20. yüzyılda sanayileşmenin hızlanması ve insan sayısının artması su kirliliğini de sonuçları tehlikeli olacak kadar arttırmıştır. 1. Şehirlerdeki Atık Suların Arıtma Tesisinde Arıtılmadan Nehirlere,Göllere ve Denizlere Verilmesi: Suların hijyenik açıdan kirlenmesine neden olan organizmalar, genellikle hastalıkla veya hastalık taşıyıcı olan hayvan ve insanların dışkı ve idrarlarından kaynaklanır. Bulaşıcı etki ya bu atıklarla doğrudan temasla ya da atıklarının karıştığı sulardan dolaylı olarak gerçekleşir. İçme suyu temini açısından hijyenik kirlenme önemli bir sorun oluşturmaktadır.su yakınlarına hayvan barınağı yapılmamalı,mezarlıklar sulardan uzağa yerleştirilmelidir. Ölmüş hayvan ve bitki artıkları ile tarımsal artıkların yüzeysel sulara karışması sonucunda da kirlenme ortaya çıkmaktadır. Bu yolla su kirlenmesini önlemek için bitki ve hayvan artıklarının sulara verilmemesi ya da suların yakınlarında yok edilmemesi gerekir. Ayrıca,sentetik deterjanlar içerdikleri fosfatlar ile yüzeysel sularda kirlenmeye neden olmaktadır. Evsel atıkların mutlaka özel tesislerde arıtılması gerekmektedir. 2. Fabrikalardaki Atıklarda Bulunan Ağır Metallerin Suya Karışması: 7

8 Çeşitli endüstri faaliyetleri sonucu oluşurlar ve fenol, arsenik, siyanür, krom, kadmiyum gibi toksik maddeler içerirler. Önlem olarak fabrikalar sulardan uzağa kurulmalı,sanayi atıklarını sulara vermeleri önlenmeli. Her fabrikanın artıklarını arıtması için tesisler yapması sağlanmalıdır. 3.Tarımsal Alanlarda Kullanılan İlaçların Nehirlere Karışması: Tarımda kullanılan böcek ilaçlarının suya karışması, içtiğimiz su için tehlike yaratır. Bu sularla sulanan besinleri yediğimizde tarımsal ilaçların maddeleri bizim vücudumuza girer. Bu sularla sulanmış otları yiyen hayvanlar da hastalanırlar. Tarlaların yeterli miktarda ve çevreye zarar vermeyen kimyasalları içeren ilaçlarla ilaçlanması sağlanmalıdır. 4.Gemilerin Çöplerinin ve Atık Sularının Denize Dökülmesi: Denizlerimizde dolaşan yerli ve yabancı gemilerin gezileri sırasında toplanan çöplerini denize boşalttıklarını görmekteyiz. Ayrıca bu gemilerin atık sularını da arıtmadan denizlerimize döktükleri gözlenmiştir. Bu konuda büyük cezalar getirilerek denizlerimizin kirlenmesi önlenmelidir. 5.Batmış Gemilerin Artıkları ve Petrol Kirliliği: Denizlerde batan gemilerden denize dökülen metal parçaları,eşyalar,kimyasal maddeler ve sızan petrol doğayı kirletmektedir. Deniz kıyılarında gemi tamir ve söküm yapılması da kirlilik yaratmaktadır. Tankerler veya boru hatlarıyla taşınan petrolün kazalar sonucunda yüzeysel sulara karışmasının yarattığı olumsuz etkiler açısından önem taşımaktadır. Bugün suların en ciddi ve düşündürücü kirlenme şekli, petrol ve petrol ürünlerinin su üzerinde ince bir tabaka teşkil etmeleriyle meydana gelir. Denilebilir ki çevre bakımından en önemli sorun da budur. Petrol ve benzeri maddeler suda erimediklerinden dağılıp büyük su kitlelerinde kaybolmazlar. Aksine suyun yüzeyine yayılırlar. Kaza sonunda suya dökülen büyük miktarlardaki petrol vs ürünlerini büyük oranda toplayabilen pek çok usuller bulunmuştur. Akaryakıt sızıntısını önleyecek önlemler alınmalıdır. Zararların önlenmesi için ağır para ve işten uzaklaştırma cezaları verilmelidir. Deniz kenarlarında fabrikalar yapılması engellenmelidir. Gemi tamir ve sökme işletmelerinin deniz kenarlarında yapılmaması için önlemler alınmalıdır.6.nükleer Atık Taşıyan Gemilerin Batması: Nükleer atık taşıyan gemilerin batması sonucu sızan nükleer maddeler suya karışmakta büyük bir doğa kirliliği oluşturmaktadır. Ayrıca radyoaktif kirlenme hastanelerden, araştırma kuruluşlarında ve bazı endüstri dallarından da kaynaklanabilmektedir. Nükleer silah denemeleri sonucunda artan radyoaktivite, yağmur sularım da kirletmekte ve bunun sonucu olarak yüzeysel sular, radyoaktif kirlenmeye maruz kalmaktadır. Su kaynaklarından çok uzaklarda nükleer denemeler yapılmalı,fabrikaların bu tür atıklarını suya bırakmalarına büyük cezalar verilmelidir. 7.Denizlerde Açılan Petrol Kuyuları,Bu Kuyularda Meydana Gelen Yangınlar ve Kazalar Sonucu Suya Petrol Karışması: Deniz yüzeyinden her türlü kirletici madde sürekli olarak sahillere de dağılmaktadır. Özellikle yağlar, katranlar ve benzer maddeler kıymetli sahilleri, plajları ve her türlü bina ve tesisi fiziksel olarak kirletmekte ve maddi hasarlara sebep olmaktadır. Deniz içinde yapılan petrol aramaları ve petrol çıkarma kuyuları ile buralarda meydana gelen yangın ve kazalar sonucu petrol su yüzeyine dağılmaktadır. Doğada,suların yüzeyine yayılan akaryakıtın sebep olabileceği sorunları kısaca şöyledir: 8

9 1)Suların atmosferden oksijen emmesi zorlaşır, suların kalitesi düşer, yani canlı varlıklar için gerekli koşullar bozulur. 2)Su yüzeyindeki ince zar, su ile atmosfer arasındaki ısı alışverişini de etkiler. 3)Su üzerindeki ince sıvı tabakası deniz kuşlarının yüzme olanaklarını etkileyebilir, hatta tamamen yok edebilir. Son yıllarda martı vs. kuş ölülerine sık bir şekilde rastlanmasının nedeni budur. 4) Denizde yaşayan her türlü bitki ve hayvanın yaşamalarını sürdürmeleri ve üremeleri, sulardaki kirlenmelerle orantılı olarak zorlaşıyor. 5) Deniz yüzeyinden her türlü kirletici madde sürekli olarak sahillere de dağılmaktadır. Özellikle yağlar, katranlar ve benzer maddeler kıymetli sahilleri, plajları ve her türlü bina ve tesisi fiziksel olarak kirletmekte ve maddi hasarlara sebep olmaktadır.bu etkenin ortadan kaldırılması için denizlerde petrol araması ve çıkarılması önlenmelidir. İÇME SUYU Su, kimyasal olarak hidrojen ve oksijen elementlerinden oluşan, sıvı, katı ve gaz halde bulunabilen bir maddedir. Yaşamın kaynağı olan su bitkilerle hayvanlarda insanlarda tüm canlı organizmalardaki temel girdidir. İnsanların içmeleri gereken su miktarı vücut ağırlığına ve aktivitelerine göre değişmekle birlikte günde 2-3 litre civarındadır. Suyun Doğada Bulunuş Ortamları Su doğada çeşitli ortamlarda bulunur B.unlar: SU YERALTI SULARI PINAR ARTEZYEN YERÜSTÜ SULARI Durgun sular Akarsular Buzullar Deniz Nehir Göl Irmak Çay Dere Su KAYNAKLARI Su yer altında hareket eder. Yer altına geçirgen tabakalardan süzülerek iner. Suyu geçirmeyen tabakalara rastladığında tabakanın eğimine uygun olarak akar. Yer altında birikir. Yer altı suları bazen kendiliğinden yer yüzüne çıkar. Bunlara kaynak denir. Kaynak suları genellikle temiz ve sağlıklıdır. İnsanlar kaynak sularını içerler. Bu sular az ve değerli olduğu için şişelenip satılır. Toprağın derinliklerinden gelen bazı kaynak suları ise sıcak olur. Bu suların içinde çeşitli minareller çözünmüş halde bulunur. Bu suların bazı hastalıklara iyi geldiği bilinmektedir. Banyo yapılan sıcak su kaynaklarına ılıca veya kaplıca, içilen sulara ise içme denir. Bu sıcak yer altı sularından jeotermal enerji olarak da yararlanabiliriz. Yer altı sularını yeryüzüne çıkarmak için insanlar kuyular açarlar. Bazı kuyular fazla derin değildir. Bu tip kuyuların sularına çevreden 9

10 mikroplar ve pis sular karışabilir. Toprağın derinliklerindeki sular ise bu tip tehlikeler taşımaz. Derin kuyulardan, bazen su kendiliğinden fışkırır. Bu tip kuyulara artezyen denir. SUYUN ARITILMASI Dünyamızda canlılardan önce su vardı, yaşam suda başladı ve yakın zamanımıza kadar toplumlar suyu doğadaki hali ile tükettiler. İnsanlar su kaynaklarına yakın yerlere yerleştiler. Binlerce yıl önce insanlar suyu depolamayı,suyu taşımayı ve suyu filtrelemeyi başardılar. Daha sonra suyun fiziksel özellikleri, kimyasal yapısı bulundu. Bu buluşlardan sonra günümüzde ki suyun arıtma aşamaları sağlıklı bir su için uygulanmaya başladı. Suyun atık maddelerden kurtarılması ve içilebilir hale gelebilmesi için arıtma aşamalarından geçmesi gerekir. Suyun arıtılmasının dört aşaması vardır. Bu aşamalar : Çöktürme: Suyun dinlendirilebilmesi ile arıtılması ve organik maddelerin uzaklaştırılması işlemidir. Bu işlem barajda, gölde, havuzda olabilir. Havalandırma: Suyun hava ile temasını sağlayarak, kötü kokularından, renginden ve tadından arıtılmasıdır. Havalandırma ham suya oksijen kazandırmak için gerekli bir basamaktır. Süzme : Suyun içinde yaşayan küçük canlıların yumurtaları sudan arıtılır. Böylece bakterilerden % oranında uzaklaşır. Suyun süzme işlemi çakıl, kum tabakalarından geçirilerek yapılır. Süzme sonunda elde edilen suyun 1cm3 ünde 100 bakteriden fazla bakteri kalmamışsa kaliteli bir süzmedir. Süzme ham suda bulunan parçaları ayırmak için kullanılan yöntemdir. Dezenfeksiyon: İyi bir içme suyu renksiz, kokusuz, berrak, içeriğinde hastalıklara neden olabilen mikroorganizmaları bulundurmayan sudur. Dezenfeksiyon suyun bakterilerden arıtılmasıdır. Fiziksel yada kimyasal yöntemlerle yapılır. Fiziksel yöntemler pahalı yöntemlerdir. Kimyasal yöntemlerden en ekonomik ve en kolay yöntemi klorlamadır. Su dezenfekte edildikten sonra, dağıtım sisteminde de kirlenebilir. Borulardaki herhangi bir arızadan, kırılmalardan, suların kesilmesi nedeniyle basınç azalması veya düzensiz düşük basınçlar gibi nedenlerle dağıtım sistemindeki boru içerisine bazı mikro organizmaların ve kirliliklerin girmesi söz konusudur. Bunun için suyun tüketiciye ulaşana kadar devamlı olarak dezenfeksiyonun sağlanması gerekir. Her tür su arıtılarak içilir hale gelebilir. Ancak farklı tipte sulara farklı arıtma aşamaları gerekir. Sadece musluk suyu, şebeke suyu değil eğer istenirse, deniz suyu ve atık sular bile içme suyu haline getirilebilir. Ancak, yatırım maliyetleri ve kullanılacak cihaz tipleri değişecektir. Musluklardan akan su, belki doğrudan içilmeyebilir, ancak dolaylı yollardan insan vücuduna girebilmektedir. Sebze, meyve yıkama, diş fırçalama ve vücut temizliğinde kullanılan suyun hijyenik olması oldukça önemlidir. Bunun dışında bina tesisatının ve evlerdeki cihazların korunması için suyun arıtılması gereklidir. SUYUN YUMUŞATILMASI 10

11 Her zaman zorunlu olmasa da su kullanarak hazırlanan yiyecek ve içeceklerimizin daha lezzetli olması için su yumuşatılmış olmalıdır. Suyu yumuşatmak için iyon değiştirici reçine kullanılır. Su reçine taneciklerinin arasından süzülerek geçerken sodyum iyonları reçine tanecikleri üzerinde tutulur. Bu şekilde üzerindeki sodyum iyonları azalan su yumuşatılmış olur. Belli miktarda su geçtikten sonra reçine tanecikleri sertlik mineralleriyle kaplanır. Bu reçineyi tekrar kullanabilmek için üzerindeki sodyum iyonlarından kurtarılması gerekir. Sağlıklı İçme Suyunun Özellikleri Su canlılar için çok önemlidir. Sağlıklı bir içme suyu aşağıdaki özellikleri taşımalıdır: 1) Renksiz ve kokusuz olmalıdır. 2) Mikroplardan ve atıklardan arındırılmış olmalıdır. 3) İçinde yararlı madensel tuzları yeterli düzeyde ve sertliği normal olmalıdır. 4) Çözünmüş hava içermelidir. 5) Sıcaklığı 6 ile 12 derece arası olmalıdır. İZSU İçme Suyu Laboratuvarı İçme suyu laboratuvarında şehre su temin edilen kuyular ve yüzeysel sular bunun dışında memba suları, kuyu, artezyenleri ağır metal dahil bütün kimyasal analizleri yapılmaktadır. Her gün şebekeden numuneler alınıp mevzuatlarda istenen tüm analizler yapılarak TS 266 İçme Suyu Standartları ile kıyaslanmaktadır. İÇME VE KULLANMA SULARININ DEZENFEKSİYONU İyi bir içme suyu renksiz,kokusuz,berrak,hastalık yapıcı mikroorganizmaları bulundurmayan sudur. Hastalık yapıcı patojenik mikroorganizmaların öldürülmesi veya etkisiz hale getirilmesine dezenfeksiyon denir. Su dezenfekte edildikten sonrada kirlenebilir. Bu dağıtım sisteminde mikropların çoğalmasıyla olur. Bunun için su tüketiciye gelinceye kadar devamlı olarak dezenfekte edilmelidir. Klorla dezenfeksiyon;yurdumuzda genellikle klor kullanılır. Çünkü; Klor saftır, etkilidir, uygulaması kolaydır, sonuçları kontrol edilebilir, ekonomiktir, depolaması ve taşınması kolaydır,. sarımsı yeşil renktedir. Havadan 1,5 ile 2,5 defa daha ağıdır. Bir sıvıda kolayca yoğunlaşır. Çok keskin kokuludur. Klorun tek olumsuz tarafı suyun lezzet ve kokusunu bozmasıdır. Sularımızı Temiz Tutmak İçin Alınacak Önlemler Sularımızın temiz ve sağlıklı olması için; 1) İçme ve kullanma sularının elde edildiği su kaynaklarının çevresinde, yerleşme ve sanayileşmeye izin verilmemelidir. 2) Ev ve sanayi atık suları filtre edip, zehirli maddeleri arındırıp, denize bırakılmalıdır. 3) Asit yağmurlarına neden olan fabrikalar şehir dışına yapılmalı ve bacaları filtre edilmelidir. 4) Tarımda kullanılan ilaç ve gübreler gereğinden fazla kullanılmamalıdır. 5) Ev ve sanayiden çıkan kağıt, plastik teneke kutu, pil v.b. çöpler değerlendirme tesislerinden işlenmelidir. 11

12 İZSU Arıtma Laboratuvarı Görevlileri ile Söylesi -İzmir için İZSU içme suyunu nasıl ve nereden temin ediyor? İzmir için İZSU nun içme suyu aldıkları su kaynakları,yüzey suları ve kuyu suları olmak üzere ikiye ayrılıyor. Yüzey sularını Tahtalı Barajı ve Balçova Barajı. Kuyu sularını Sarı Kız Kuyuları,Menemen kuyuları,halkapınar Kuyuları ve Göksu Kuyularından temin ediliyor. -İzmir içme suyu kaynaklarının bulundukları alanlar yeterli temizlikte mi? -Su kaynakları olan bölgenin civarında belirli genişlikte bir alanın (su havzası adı verilen bölge) halkın kullanımına kapalı olduğunu söylediler. Su havzasında ; tarlalarda ekim yaptırılmıyor. Böylece suya tarımsal ilaçların karışması önleniyormuş. İnsanlar yerleşmediğinden, çevrede atık su ve evsel atıklar oluşmuyormuş. Hayvanların havzaya girmesi engellenerek suyun kirlenmesi önleniyormuş. Su kaynaklarının çevresi 24 saat gözetim altında tutularak,kontrol ediliyormuş. KİRLENMİŞ YAĞMUR DENEYİ Bu deneyde kirlenmiş yağmur suyuna benzer su elde edip bitkiler üzerindeki etkileri görmek. DENEYİN YAPILIŞI Dört saksı sümbül, dört tane pet şişe, sirke aldık. Çiçek ve petleri harflendirdik. A ya tamamen su doldurduk. B ye ¾ oranında su ¼ oranında sirke doldurduk. C ye ½ oranında su ½ oranında sirke doldurduk. D ye ¾ sirke, ¼ su doldurduk. 15 gün belirli aralıklarla suladık. SONUÇ: A saksısındaki çiçek yeşerdi. D saksısındaki çiçek kurudu. Havanın kirleticileri yalnızca yakıtların yanması sonucu havaya karışan zararlı maddeler değildir, yanardağların püskürttüğü gazlar ve tozlar, orman yangınları sonucu havaya karışan dumanda havayı kirletir. Gaz ve toz tanecikleri havanın doğal yapısını ve bileşimini bozar. Hava kirliliğine neden olur. Kirletici olan maddelerin bazıları kükürt, azot ve karbon içerir. Bu maddelerden bazıları havadaki su ile birleşerek yakıcı aşındırıcı asit denen maddeye dönüşür. Oluşan bu maddeler yeryüzüne yağışlarla iner çevre bilimcileri bu olaya asit yağmuru olarak adlandırırlar. 12

13 SONUÇ Projemizde suyun nasıl kirlendiğini,kirli sudan geçen hastalıkları, suyun dezenfekte edilmesini,temiz suyun özelliklerini, suların kirlenmesini önlemede bizlere düşen görevleri,asit yağmurlarının bitkilere verdiği zararları deney yaparak gözlemledik. Temiz bir dünyada yaşarken, temiz su kullanabilmek herkes için bir zorunluluktur. Suyun kaynağından çıkarılırken ya da bize ulaşması sırasında kirlenmesini önlemek herkesin görevi olmalıdır. Su kaynaklarını korumalıyız. 13

14 RESİM KAYNAKÇA Maddeler ve Nitelikleri Müsaade edilen Kritik en yüksek en yüksek değerler değerler (miligram/litre) (miligram/litre) Toplam katı madde Demir 0,1-1,3 1,5 Mangan 0,05 0,5 Çinko 5,0 200 Kurşun 0,1 - Kalsiyum Magnezyum Sülfat iyonları Klorür iyonları Magnezyum Sülfat+sodyum sülfat Nitrat iyonları Flor iyonları Bir değerlikli fenoller 0,001 0,002 Klor iyonları ( c1- ) Oksijen Toplam civa ph den düşük 9.2 den yüksek Tablo -1- İçme sularında bulunmasına müsaade edilen yabancı maddelerin en yüksek miktarları ( Barner 1983, Velicangil 1975 ) 14

15 Akarsuların kirlenmesi Suların akaryakıtlarla kirlenmesi Fabrilkalardan akan pis suların çevreyi kirletmesi ve çevreyi temizleyen gönüllüler 15

16 İzmir içme suyu kaynağı Tahtalı Barajı Tahtalı Barajı pompa istasyonu Çöktürme İzmir Tahtalı İçme Suyu Arıtma Tesisi Planı Dinlendirme 16

17 Havalandırma Süzme Süzme İlaçlama 17

18 Temiz ve İçilecek Su Kirlenmiş Yağmur Deneyi Kirlenmiş Yağmur deneyinde bitkilerin sirkeli su ile sulanma anı. 18

19 KAYNAKÇA Akben, F., Sungur, N.(1993) Çevre ve İnsan, Gün Yayıncılık, Ankara Aktaş, H.(1998) Çevre Sorunları Dersi Ders Notları, Samsun Ayşenur Aksan, Deneylerle Fen Bilgisi Ayşenur Aksan Yayınları İstanbul, Ekim 2002 Ana Britanica Genel Kültür Ansiklopedisi Ana yayıncılık 1993 Bora, N. FenBilgisi(4.Sınıf) İstanbul:Atlas Pazarlama Yayınları,2004 Bilgilik Çağdaş Bilimler Dizisi, Cilt No. 5 Brisk, M.A ( 2000 ) Çevre Dostu 1001 Proje İstanbul : Beyaz Y. Çataltaş,A.İ.Kimyasal Proses Endüstrileri 1 İstanbul:İnkılap ve Aka KitabevleriA.Ş, 1983 Çepel, N ( 2003 ) Ekolojik Sorunlar ve Çözüleri Ankara : Tübitak Y. Dr.Özdemir Yaramaz Çevre ve su kirliliği Prof.Dr.M.Nevzat Kor Çevre Sağlığı ve Teknolojisi Erer, S.(1992)Coğrafi Ekolojide Çevre Sorunları Bozulma (Degradasyon) Aşamaları ve Önlemler, İstanbul Üniversitesi Basımevi, İstanbul Erden, A. B.(1990)Çevre Ders Notları İZSU Halkapınar Arıtma Tesisleri İZSU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Çevre Tek Mayes S. ve Tahta S. Dünya ve Uzay, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, sayfa 52. Özdemir, Ş ( 1997 ) Temel Ekoloji Bilgisi ve Çevre Sorunları Ankara : Hatipoğlu Y. Somersan, S.(1993)Türkiye de Çevre ve Siyaset, Metis Yeşil Kitaplar, Metis Yayınları, İstanbul Şahin, Cemalettin, Doğanay, H.(1999) Türkiye Coğrafyası, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Öğretmen Kitapları Serisi:4, Ankara Topbaş, M. T.(1998)Çevre Kirliliği, T.C. Çevre Bakanlığı Çevre Eğitimi Yayın Dairesi, Ankara Tümertekin, E., Özgüç, N.(1997) Beşeri Coğrafya, Çantay Kitabevi, İstanbul Uslu, O., Türkman, A.(1987)Su Kirliliği ve Kontrolü, T.C. Başbakanlık Çevre Genel Müdürlüğü Yayınları Eğitim Dizisi, Ankara Yaşamış, F.D.(1995)Çevre Yönetimin Temel Araçları, İmge Yayınevi, Ankara 19