ABSTRACT. Master Thesis PLANT CHARACTERİSTİCS AND YİELDS OF SOME ALFALFA VARIETIES AT DIFFERENT LOCATIONS. Suzan T. MOHAMMED A.

Transkript

1 ABSTRACT Master Thesis PLANT CHARACTERİSTİCS AND YİELDS OF SOME ALFALFA VARIETIES AT DIFFERENT LOCATIONS Suzan T. MOHAMMED A. Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agronomy Supervisor: Prof. Dr. Hayrettin EKİZ This study was carried out to determine the plant characteristics and feed productivity of 8 different alfalfa varieties under Ankara and Konya conditions in the experimental fields of TİGEM, Konya and in Faculty of Agriculture, Ankara University during In the study 8 different alfalfa varieties including Posovina, Mırna, Plato, Kayseri, Bilensoy, Elçi, MA-414 and Candidate were used. The first three Alfalfa varieties were brought from abroad. This study specified plant height, stem diameter, stem thickness, green yield, dry yield and percent, hay yield and percent, protein yield and percent in the alfalfa varieties. According to the results obtained from this study, the average of the highest plant height was measured in kayseri Alfalfa varieties as cm in Konya. The average of the maximum number of stem was measured in Elçi varieties as in Konya, while in Ankara it was measured in Aday and Bilansoy varieties as The average of the thickest stem thickness was measured in Kayseri varieties as 2.93 mm in Konya, while in Ankara it was measured in Aday varieties as 2.60 mm. The average of the green matter yield was measured in Aday varieties as kg/da in Konya, while in Ankara it was measured in Aday variety also as kg/da. The average of the maximum hay content was measured in Kayseri, Bilensoy and Plato varieties as %. the average of the most hay yield was measured in Kayseri varieties as in Konya. The average of the maximum hay item content was measured in Kayseri varieties as %. The average of the most hay item yield was measured in Kayseri variety as kg/da in Konya, while in Ankara it was measured in Kayseri variety as kg/da. Average of the most crude protein in content was measured in Elçi variety as % in Konya, while in Ankara was measured in Elçi variety as %. The average most crude protein yield was measured in Kayseri variety as kg/da in Konya, while in Ankara it was measured in Elçi variety as kg/da. January 2008, 47 pages Key Words: Alfalfa varieties, plant height, stem number, stem diameter, stem thickness, green yield, dry yield and percent, hay yield and percent, protein yield and percent in the Alfalfa varieties.

2 1. GİRİŞ Nüfus artış hızı ile dünyada önde gelen ülkelerden birisi olan Türkiye, yakın zamana kadar gıda üretiminde kendi kendine yeten yedi ülkeden birisi iken, bugün yeterli ve dengeli beslenememe sorunu ile karşı karşıya bulunmaktadır. Dengeli bir beslenme için 70 g olan günlük protein ihtiyacının üçte birinin hayvansal, üçte ikisinin bitkisel kaynaklardan karşılanması zorunludur. Ancak, ülkemizde insanlarımızın ana besin kaynağını, karbonhidratlardan oluşan besinler oluşturmaktadır. Hayvansal protein üretimimizde görülen bu yetersizliğe etki eden en önemli faktör hayvan sayısının azlığı değil, hayvan başına elde edilen ürünün azlığıdır. Bunun ana nedenini ülkemizde hayvan beslenmesinde kullanılan kaba yemin yetersizliği ve kalite düşüklüğü olarak bilinmektedir. Ülkemizde yaklaşık 11milyon büyükbaş hayvan birimi (BBHB) vardır. Bu hayvanların toplam kaliteli kaba yem ihtiyacı 50 milyon tondur. Biz çayır ve meralardan 12.0 milyon ton, yem bitkilerinden 8.8 milyon ton, silajdan 9.9 milyon ton, bahçe içi otlaklardan 5.0 milyon ton, sap saman anız artıklarından 10.0 milyon ton, toplamda 45.7 milyon ton kaba yem üretmekteyiz. Buna göre kaliteli kaba yem açığımız 4.3 milyon ton olarak görünmektedir. Ancak saman kaliteli kaba yem olarak değerlendirilmediğinden, yurdumuzda kaliteli kaba yem açığı 14.3 milyon tondur ( Özbay 2007). Ülkemizde hayvancılık, çoğunlukla mera hayvancılığı şeklinde ana yem kaynağını doğal çayır-meraların oluşturduğu bir şekildedir. Ancak, uzun yıllar boyunca süren düzensiz ve aşırı otlatma, doğal çayır-meralarımızın verimini çok azaltmıştır. Yem bitkileri tarımının da gelişememesi sonucunda, çayır-meralarımızın ürettiği ot hayvanlarımızı besleyemez duruma gelmiştir. Bu nedenle, belirlenen yem açığının kapatılmasında, mevcut çayır ve meraların ıslah edilerek verimlerinin artırılması büyük önem taşımaktadır. Ancak bu durum, uzun vadeli ve planlı bir çalışma istemektedir. Çayır ve meralar üzerindeki hayvan sayısını azaltarak ıslah çalışmalarının başlatılması ve geriye kalan hayvanlarımızın kaba yem gereksinimlerinin karşılanması için, tarla tarımı içinde yetiştirilen yem bitkilerine büyük önem verilmesi gerekmektedir (Karaköy 2001). 1

3 Çayır ve meralar, Türkiye nüfusunun önemli bir kesimini ilgilendirmesi yanında, faydalanılabilir doğal ve ekonomik kaynaklarımızdan birisi olduğundan hayvansal ürünlerin üretimi için ihtiyaç duyulan kaliteli kaba yemin en kolay ve ayrıca da en ucuz üretebildiği alanlardır. Ancak bu alanlar, gerekli ilginin gösterilememesi ve uzun yıllar bilinçsiz kullanılarak hukuksal önlemlerin alınmaması nedeniyle verimden düşerek niteliklerini kaybetmişlerdir. Diğer yönden, bu alanlarla ilgili yeterli yasaların bulunmaması, mevcut yasalara dayanılarak çok çeşitli kurumlara görev verilmesi ve kurumlar arası koordinasyonun da olmaması nedeniyle, söz konusu çayır ve meraların ıslahı için bilimsel ve teknik önlemler yeterince alınamamıştır. Ülkemizdeki çayır-mera alanları, 1940 yılında 44.2 milyon hektar olup toplum araziye oranı %56.8 ve 1 BBHB ne düşen mera alanı 2.16 ha iken,sosyal, ekonomik ve politik nedenlerle geniş çapta baraj ve gölet yapımı ile birlikte, mekanizasyonun hızla gelişmesi sonucu giderek azalmış, 1950 li yıllarda 37.9 milyon ha ve toplam araziye oranı da %48.7 lere gerilemiştir yılı tarım sayımı sonuçlarına göre çayır-mera alanları 12.3 milyon ha, toplam araziye oranı %15.9 ve 1 BBHB ne düşen alan ise 1.12 ha olarak bildirilmiştir (Çerekçi 2003). Yem üretiminde amaç, kaliteli ve yeterli miktarda ürün sağlamaktır. Yem bitkileri, çayır ve meraların verimlerinin artırılmasında, gübreleme en çok kullanılan ve özellikle yağışı yeterli ve sulanan yerlerde olumlu sonuçlar veren bir yöntemdir. Yem bitkilerinden beklenen verimin alınabilmesi için, bitkiler ihtiyaç duydukları dönemde, uygun çeşitte ve miktardaki gübrelerle gübrelenmelidir. Ancak yurdumuzda gübreleme, yem bitkileri ve diğer kültür bitkilerine istenilen düzeyde uygulanmadığı gibi çayır ve meralarımızın gübrelenmesi de araştırma aşamasında olup, yetiştiricilerimize henüz intikal etmiş ve pratik haline gelmiş değildir ( Çerekçi 2003). Çiftlik hayvanlarının kaba yem gereksinimlerinin karşılanmasında önemli bir kaynak olan yem bitkileri tarımı, ülkelerin toprak varlıkları açısından da vazgeçilemez bir öneme sahiptir. Bugün tarımı ileri olan ülkeler yem bitkilerine gereken önemi vermiş ve ekilebilen tarla topraklarının en az % unda yem bitkileri tarımı yapılarak özellikle hayvancılık ve toprak erozyonu açısından önemli başarılar elde edilmiştir. 2

4 Hayvancılık ve yem bitkileri tarımının gelişmiş olduğu A.B.D., Fransa, İtalya ve Arjantin gibi ülkelerde toplam ekilebilir alan içerisinde yoncanın oranı %5-30 arasında değişirken ülkemizde ise bu oran yaklaşık olarak % 2.45 dır yılında 4200 ha olan yonca ekim alanımız 1960 ta ha a, 1970 te ha a, 1980 de ha a, 1990 da ha a, 2000 de ha a, 2006 yılında ise ha a yükselmiştir (Özbay 2007). Bu araştırmada değişik lokasyonlarda, farklı yonca çeşitlerinin bazı tarımsal karakterleri incelenmiştir. Araştırmanın amacı ekim yapılan bölgelerde yem bitkileri tarımının geliştirilmesine yardımcı olmaktır. Elde edilen bulgularla Ankara ve Konya illerinde yetiştirilebilecek uygun yonca çeşitleri belirlenmiş ve bu çeşitlerin verim başta olmak üzere diğer tarımsal karakterleri araştırılmıştır. 3

5 2. KAYNAK ÖZETLERİ Smith (1962), yılları arasında yürüttüğü çalışmalarda ABD nin değişik yörelerinde, değişik yonca varyeteleri için biçim rejimleri tespit ettiğini bildirmekte ve 1/10 çiçeklenmede biçimin en yüksek verimi sağladığını öne sürmüştür. Liang ve Riedl (1964), yoncada yaptıkları çalışmada ot verimine en yüksek etkinin bitki yüksekliği ile sap sayısı olduğunu işaret etmişlerdir. Delic vd (1965), araştırmalarında materyal olarak ele aldıkları yonca bitkisinin; a) tomurcuklanma başlangıcında, b) %75 tomurcuklanmada, c) %20 çiçeklenmede, d) %50 çiçeklenmede biçildiğinde, en yüksek kuru maddenin, %75 tomurcuklanma döneminde alındığını, kuru madde veriminde yaprak oranının ilk biçimde %50, 6. biçimde %67 olduğu belirlemişlerdir. Ayrıca tomurcuklanma başlangıcı safhasında %57 olan yaprak oranının %50 çiçeklenmede %49 a düştüğünü açıklamaktadırlar. Dobrenz vd (1966), Sonora, Moapa, Messa-sirsa, Peru, Elwnico ve M yoncalarının ot ve protein verimlerini incelemişlerdir. Messa-sirsa ve El Unico çeşitlerini diğer çeşitlerden kuru madde verimi bakımından daha üstün bulmuşlardır. Protein oranının %19.8 ile Peru da en yüksek, %17.4 ile M de en düşük olduğunu bildirmişlerdir. Hoff ve Dotzenko (1968), 10 değişik yonca kültür varyetesi ile yürüttükleri 4 yıllık tarla denemesinde, ilk yıl dekara 22 kg fosforlu gübreyi bir defada uyguladıkları gibi, her biri 5.5 kg/da olmak üzere 4 yıl boyunca vererek iki farklı şekilde uygulama yapmışlar ve çeşitlere göre ortalama kuru ot verimlerini. Rambler varyetesinde 925 kg/da, Atlantik varyetesinde de 1200 kg/da arasında almışlardır. Araştırıcılar, yoncada fosforun verilmesiyle verimin belirgin bir şekilde arttığını, ancak fosforun tek veya yıllık uygulamaları arasında belirgin bir farklılık oluşmadığını kaydetmişlerdir. 4

6 Alınoğlu vd (1972), Kayseri yoncasının bazı morfolojik ve fizyolojik özelliklerini araştırdıkları çalışmalarında, ortalama bitki boyunu cm ve ana sap kalınlığını ise 5.17 mm olarak bulmuşlardır. Manga (1973), Erzurum şartlarında Kayseri yoncası üzerinde yaptığı çalışmada toprak faydalı rutubetinin azalması sonucu yonca yapraklarının dar, koyu, kurşuni yeşil renk aldığını ve alt yaprakların sararıp döküldüğünü belirlemiştir. Toprakta cm derinliklerde faydalı rutubet seviyesi % 0 dan %50 ye kadar arttıkça gövdenin uzaması ve oluşturduğu dal sayısının arttığının gözlendiğini ve bitki boyunun 4 biçimde sırayla ortalama 52.7, 75.5, 74.5 ve 56 cm olarak ölçüldüğünü belirtmiştir. Araştırıcı, yoncanın 1. yılda kök gelişmesine ağırlık verdiği ve toprağın derinliklerindeki sudan bu şekilde daha iyi faydalana bildiğini, bununla birlikte elde edilen ot miktarının da 2. yılda elde edilen ot miktarından çok az olduğunu açıklamıştır. Araştırmada toplam kuru ot verimi 1966 yılında çeşitli uygulamalarda ortalama kg/da ile 399 kg/da, 1967 yılında kg/da ile kg/da arasında elde edilmiştir. Ham protein oranını ise ilk yıl %22.2, ikinci yıl %23.8 olarak belirlemiştir. Gülcan (1974), Çukurova Bölgesinde sulu koşullarda bölgeye en uygun yonca çeşitlerinin Afrika, Sonora, Mesa-sirsa ve Peru gibi sıcak bölge yonca çeşitleri olduğunu, anılan çeşitlerden yılda 8-10 ton/ha dolaylarında yeşil ot elde edilebileceğini; Kayseri yoncasının ise, sahil bölgelerde kolaylıkla hastalıklara yakalanabildiği ve başarılı bir şekilde yetiştirilemediğini kaydetmiştir. Yılmaz (1975), Konya şartlarında Kayseri yoncası ile 9 yabancı kökenli yonca varyeteleri üzerinde deneme yapmıştır. Sulu koşullarda Kayseri yoncasını ekim yılında 3 kez biçtiğini diğer üç yılda ise 4 er kez biçtiğini bildirmektedir. Üç yıllık bitki boyu ortalamalarında ise biçim sayısı arttıkça bitki boyunun azaldığını tespit etmiş ve bitki boyunu biçimlere göre sırasıyla 102, 71, 58 ve 46 cm bulmuştur. Yaş ot verimini ekim yılı hariç üç yıl 7800, 8300, 6700 kg/da olarak tespit etmiştir. Araştırıcı Kayseri yoncasını diğer varyetelerden az verimli olduğunu ifade etmiş ve bu çeşitte biçim sayısı arttıkça ot veriminin ve bitki boyunun düştüğünü bildirmiştir. 5

7 Birch vd (1975), yoncada yaptıkları 4 yıllık bir araştırmada, dekara kuru ot veriminin %10 çiçeklenme devresinde kg arasında değiştiğini ifade etmişlerdir. Pupkov ve Romenskaya (1975), Aşağı Volga nehri yakınlarında yürüttükleri araştırmalarında, kuru şartlar altında yonca bitkisinde, kuru ot verimini 3.10 t/ha olarak tespit etmişlerdir. Gençkan ve Avcıoğlu (1978), yonca bitkisinin boyunun genellikle ilk biçimde en uzun olduğunu, biçimler arttıkça boyun kısaldığını fakat bazı bölgelerde son biçimlerde yoncanın tekrar boylandığını ifade etmektedirler. Kilcher (1979), yoncanın en uygun biçim döneminin %10 çiçeklenmenin görüldüğü dönem olduğunu ve bunun geciktirilmesi durumunda yonca ot kalitesinin azaldığını bildirmiştir. Manga (1979), Erzurum şartlarında 15 yonca çeşidi ile gerçekleştiği araştırmada Kayseri yonca çeşidinin toplam kuru ot verimlerini yıllara göre sırayla ortalama 287.4, ve kg/da, ilk yıl alınmayan tohum verimini ise sırayla ortalama ve 3.95 kg/da bulmuştur ve tohum veriminin ekolojik şartlarla ilgili olduğunu bildirmiştir. Araştırıcı gövde uzunluğu ölçümlerinde ortalama cm arasında, kalınlığında ise ortalama mm arasında değerler tespit ederken, en uzun bitki boy ile sap kalınlığının 1.biçimlerde ve en düşük değerlerin sonucu biçimlerde elde edildiğini bildirmiştir. Ayrıca baklada kıvrım sayısını ortalama 1.82 adet, 1000 tane ağırlığını 2 yıllık ortalama 1.81 gr olarak tespit etmiştir. Aynı araştırmada yaprak /gövde oranının artması ham protein oranlarındaki yükselmenin en belirgin nedenlerinden birisi olduğu ve ot ile tohum veriminin yabancı orijinli yonca varyetelerinde Kayseri yoncasından daha üst değerlere sahip oldukları görülmüştür. Özkaynak (1979), Almanya da sera şartlarında 3 Kayseri yoncası, 1 Fransız 1 de Alman çeşidi kullanarak gerçekleştirdiği araştırmada, tüm çeşitleri 2 generasyon kendilemiş ve diallel melezlemelerle kombinasyon kabiliyetlerini incelemiştir. Araştırmada yonca klonlarının bitki boyu için özel kombinasyon kabiliyetlerinin genel olarak yüksek 6

8 olduğu ve fide boyu için genlerin katlamalı etkilerini önemli bulmuştur. Ot veriminde ise özel kombinasyon kabiliyetinin, genel kombinasyon kabiliyetinden yüksek olduğu tespit etmiştir. Aynı çalışmada bitki boyu ve ot verimi bakımından melez azmanlığının etkisini de tespit etmiştir. Standart olarak belirlenmiş Kayseri yoncasında bitki boyu ise 2 ölçüm ortalaması 60.4cm, sap sayısı 3.3 olarak belirlemiştir. Tosun vd (1979), 75 yabancı ve 3 yerli varyete ve ekotip üzerinde Erzurum ekolojik şartlarında adaptasyon ve denemeleri gerçekleştirmişlerdir. Kayseri yoncasının da varyeteler arasında bulunduğu 8 yıl sürdürülen denemelerde kuru ot verimini yıllık ortalama kg/da bulurlarken, çok yıllık bitki olan yoncanın ekim yılında kök yapısını geliştirdiği ve ot veriminin bu nedenle düşük olduğunu bildirmişlerdir. Sonuç olarak araştırıcılar, yerli ekotiplerin verim ve hastalıklara dayanıklılık konuları ile protein oranı ve tohum veriminin de ıslaha ihtiyaç gösterebileceğini belirlemişlerdir. Kehr vd (1979), dört farklı yonca varyetesi ile yürüttükleri çalışmada, ham protein oranlarının %10 çiçeklenme devresinde % arasında değiştiğini açıklamışlardır. Manga (1981), 15 yonca çeşidi ile Erzurum da yürüttüğü çalışmasında, yoncada yıllara ve çeşitlere göre değişmek üzere dekara yeşil ot verimini kg, ham protein verimini kg, ham protein oranını % ve bitki boyunu da cm arasında bulmuştur. Hycka (1983), İspanya nın kurak bölgesi olan Aragon da farklı yonca ve ekotipleri üzerinde yapılan bu çalışmada Adyta çeşidi ve Alcorroches ekotipi Ranger ve Adalfa varyetelerine göre daha verimli oldukları gözlemiştir. Sulu şartların ekotipi olan Aragon çeşidinin ise kuru şartlarda performans göstermediği gözlemiştir. Alptürk (1984), Konya şartlarında Kayseri yoncası ile yürüttüğü çalışma sonucu, gübresiz toplam kuru ot veriminin ilk yıl kg/da, ve 40 kg/da P uygulaması ile kg/da, ikinci yıl ise gübresizden 1762 kg/da ve 80 kg/da P uygulamasından sonrada kg/da kuru ot verimi elde ettiğini açıklamıştır. 7

9 Şengül vd (1987), Erzurum koşullarında, Mesa-sirsa, Sonora, Moapa gibi çeşitlerin, ot verimi yönünden X- 1312, Kayseri, ve Bilensoy çeşitlerinden daha geride kaldıklarını vurgulamışlardır. Özer ve Ünal (1987), Harran ovası nda Peru yoncasından gübre uygulanmamış parsellerden, yılda ortalama 400 kg/da dolaylarında kuru ot verimi elde etmişlerdir. Inami (1988), Japonya nın sıcak bölgelerinde kaliteli yem üretimi için yeni yonca çeşitlerinin ıslahı için bu çalışmayı yapmıştır. Aichi Ziraat araştırma merkezinde yılına kadar bu çalışmalara devam edilmiştir. Toptan seçme yoluyla Natsuwwakaba çeşidi Puits, Williamsburg, Moapa, Flamende ve Common çeşitlerinden elde edilmiştir. Elde edilen bu yeni çeşidin dik gelişen uzun boylu ve mor çiçekli olduğu bulunmuştur. Bu yeni çeşitten 3 yıl boyunca elde edilen toplam kuru madde verimi 75 kg/da olarak bulunmuştur yılında yaptığı çalışmalar sonucunda dayanıklı yonca toplulukları arasından daha dayanıklı olan Tachiwakaba çeşidini elde etmiştir. Araştırıcı bu çeşidin dik ve oldukça dayanıklı olduğunu bildirmektedir. Latheef vd (1988-b), yoncada farklı ilk biçim dönemlerinin yoncanın yem verimine ve yabancı ot kontrolüne olan etkisini araştırmak için bu çalışmayı Oklahoma da birkaç yıl süreyle yapmışlardır. Hasatlar her yılın ilkbaharında yeni kurulmuş olan parsellerdeki (sulu veya sulamasız) bitkilerden 4 farklı biçim (erken tomurcuklanma, Geç tomurcuklanma, erken çiçeklenme ve geç çiçeklenme) döneminden yapılmıştır. bu farklı dönemlerde biçilen yoncalardan elde edilen kuru madde miktarları bakımından farklılıkların olduğu gözlenmiştir. elde edilen yem verimleri ortalaması sulamasız ve takviyeli sulamalı şartlar altında kg/da ve kg/da olarak bulunmuştur. bu araştırmanın sonuna göre Oklahoma da ilk biçim için en uygun dönemin çiçeklenme dönemi olduğu bununla hem yabancı ot mücadelesinin yapıldığı hem de kaliteli yem üretildiği aynı zamanda yoncanın uzun yıllar tarlada kalabildiğini tespit etmişlerdir. Gülcan ve Anlarsal (1988), Akdeniz iklim şartlarına uygun yonca bitkileri üzerindeki çalışmalarında, klon hatları denemesinde 2 yıllık ortalama bitki boyunu cm 8

10 arasında, polycross denemesinde cm, makroverim denemesinde ise cm arasında tespit etmişlerdir. Makroverim denemelerinde ilk yıl kg/da ve ikinci yıl kg/da yaş ot verimi alınırken, kuru ot verimi ise ve ikinci yıl kg/da arasında değişmiştir. Araştırıcılar yüksek ot verimli soyların tohum verimlerinin düşük olduğunu da eklemişlerdir. Avcıoğlu vd (1989), 19 yonca çeşidi ile Akdeniz iklim şartları da gerçekleştirdikleri denemede beş biçim sonucu toplam, yeşil ot verimini kg/da, kuru ot oranını % , kuru ot verimini kg/da, ham protein oranını % , ham protein verimini kg/da, ham kül oranını % ve ham kül verimini ise kg/da arasında saptamışlar ve verime çeşit özellikleri ile ekolojik isteklerin etkili olduğunu bildirmişlerdir. Bitki boyu ölçümlerinde ortalama cm arasında değerler tespit etmişlerdir ve yüksek bitki boyunun daha çok ürün anlamına geldiğini belirtmişlerdir. Kardeş oranına ilişkin incelemeleri sonucunda da yonca kardeş sayısının verim komponentlerinin başında geldiğini bildirmişlerdir. Bu araştırmaya göre orta yaprakçık enini mm, boyunu da mm arasında tespit eden araştırıcılar, yaprakçık en ve boyunun yüksek oluşunun yaprakçıkların iri ve geniş ayalı olmaları anlamına geldiğini, bununda yonca otunun kalitesini yükselttiği sonucuna varmışlardır. Ayrıca yapraklılığın da yem kalitesi açısından son derece önemli olduğunu açıklamışlardır. Hatipoğlu vd (1989), Çukurova nın kıraç koşullarında Peru yoncası ile farklı tohumluk miktarlarının etkisini inceledikleri araştırmada kg/da yaş ot verimi, kg/da kuru ot verimi ve 95 cm bitki boyu ile en yüksek değerleri 1.3 kg/da tohumluk miktarından; en düşük değerleri ise 2.0 kg/da tohumluk miktarından kg/da yaş ot, kg/da kuru ot ve 91.7 cm bitki boyu ile bulmuşlardır. Bahrani (1990), bu araştırmada bilinen iki yonca çeşidi olan Moapa ve Diabelverde ile yerel çeşitlerden Bamy, Diabelverde Yasdi ve Nichshari çeşitleri denenmiştir yılları arasında yürütülen bu araştırmada bütün bu varyetelerde yeşil ot verimlerinin nisan ayında en yüksek olduğu bulunmuştur. Sıcakların başlamasıyla yeşil ot verimleri azalmaya başlamıştır. Bamy ve Diabelverdeden 159 ton/ha yeşil ot ve 38 9

11 ton/ha kuru ot elde edilmiştir. Nichshariden yaz ayları boyunca daha fazla verim vermiştir. Bütün varyeteler verim stresine girdiklerinde sırasıyla Moapa, Diabelverdo Yasdi ve Bamy çeşitlerinde ham protein ve yapraklılık yüzdesinin arttığını gözlemlemiştir. Bununla birlikte Bamy ve Diabelvardo gibi çeşitlerden daha fazla yeşil ot ve protein elde edilmiştir. Ratz vd (1991), yoncada yağmurun meydana getirdiği karekteristik değişiklikler ve bunun yonca verimine olan etkisinin araştırdıkları bu çalışmada, yağmur mevsimi boyunca farklı düzeylerde yağmurlama yapılarak ölçümler yapılmıştır. Yonca 18 mm/ha lık yağmurlamaya tabi tutulduğu zaman her mm için kuru madde miktarında % 0.1 oranında kaybın meydana geldiğini ispatlamışlardır. Sıralardaki biçilmiş ot toplamı kayıpları fazla miktarda etkilenmemiştir. Islanıp yumuşamayan yoncada kuru madde ve besin kayıpları mekanik veya kimyasal olan yöntemlere göre 3 kat daha fazla olduğunu bulmuşlardır. Akbari (1992), Ege bölgesine uygun bazı yonca çeşitlerinin ergonomik özellikleri ve yem kaliteleri üzerinde yaptığı araştırmada, en yüksek bitki boyu ve en erken çiçeklenme Zia, Peru, Anchor ve Diabloverde çeşitlerden elde edilmiştir. En yüksek yeşil ot ve kuru ot verimi WL-522, Peru, Diabloverde, Zia ve Anchor çeşitlerinden elde edilmiştir. Şengül vd (1992), Erzurum şarlarında 23 çeşit ve hat ile yaptıkları denemede Kayseri yoncasının yeşil ot veriminin ekim yılı hariç sırayla ortalama 6617, 7933 ve 6250 kg/da, kuru ot verimini ortalama , ve kg/da olarak belirlemişlerdir. Kayseri yoncasının 23 çeşit ve hat arasında yaş ve kuru ot verimi değerleri ile 3. sırada yer aldığı araştırmada yonca çeşit ve hatlardan elde edilen kuru ot verimlerinin biçim ve yıllara bağlı olarak değişim gösterdiğini saptamışlardır. Bu araştırma süresince hemen tüm çeşit ve hatlarda en yüksek verimi denemenin ekim yılı hariç ilk biçim yılında ve 1 biçimlerden elde etmişlerdir araştırıcılar yeşil ve kuru ot verimlerinde meydana gelen değişiklikleri bitkinin genetik ve çevre faktörlerinden özelliklede iklim değişikliklerinden kaynaklandığını bildirmişlerdir. 10

12 Akbari ve Avcıoğlu (1994), Ege Bölgesi koşullarında Peru ve Dialoverde yonca çeşitleri ile yaptıkları araştırmada özellikle kuru madde verimi ile kalite özellikleri arasında yakın ilişkiler bulunduğu, morfolojik özellikleri de verim açısından önemli olabileceğini kanıtlamışlardır. Bu araştırıcıların bulgularına göre, bol sap sayısı ve yaprakçık boyutları ile verimin olumlu ilişkide olduğu, bitki boyu arttıkça yaprak oranının düştüğü belirtmişlerdir. Ayrıca bu araştırmada yaprak oranı ile ham protein oranı arasında önemsiz ve negatif, yapraklılık ve ham protein oranı arasında yine negatif ve önemli ilişkiler olduğu belirlenmiştir. Ayrıca argonomik özelliklerin Peru çeşidinde kaliteyi büyük ölçüde etkilediği de göstermişlerdir. Elçi vd (1994), Orta Anadolu da yoncadan 4-5 biçim alınabileceğini ve her biçimde kg/da yaş ot, 250 kg/da kuru ot elde edilebileceğini bildirmişlerdir. Bununla birlikte cm sıra aralığında kg/da tohum verimi alınabileceğini kaydetmişlerdir. Araştırıcılar yoncada ilk biçimin ot için ve diğer biçimlerin tohumluğa bırakılmasını, ayrıca yonca tohumculuğu için en uygun yerlerin gündüzleri sıcak ve kurak, gece ile gündüz arasında sıcaklık farklı çok olan ve döllemeyi sağlamak için de dekara bir arı kovanı konulmasının yararlı olacağını önermişlerdir. Şılbır vd (1994), Virgo, Prescot, Kayseri, Elçi ve Vela yonca çeşitlerinde denemenin ikinci yılında bitki boylarını sırasıyla cm, cm, 54.11cm, cm ve cm, yeşil ot verimlerini aynı sırayla 3899 kg/da, 9448 kg/da, 8872 kg/da, 9103 kg/da, kg/da ve kuru ot verimlerini de 974 kg/da, 2173 kg/da, 2040 kg/da, 2093 kg/da ve 2310 kg/da olarak bulmuşlardır. Açıkgöz (1995), yonca otunun kimyasal komposizyonunun bölgeye, çeşide, toprak ve iklim şartlarına, biçim devresi ve kurutma yöntemine göre değişiklik gösterdiğini; ancak genel olarak ham protein oranının biçim zamanı geciktikçe azalırken, selüloz oranının arttığı belirtmiştir. Araştrıcı yoncanın çok genç biçim devresinde %15 kuru madde, %23.3 ham protein ve %12 ham kül oranı; genç devrede %18.9 kuru madde, %29.1 ham protein ve %10 ham kül oranı; tam çiçeklenme devresinde %24 kuru madde, %17.1 ham protein ve %9.2 ham kül oranı ve bakla bağlama devresinde ise %28 kuru madde, %12.9 ham protein ve %7.9 ham kül oranı ihtiva ettiğini bildirmiştir. 11

13 Şengül (1995), Van gölü yöresinden sağlanan 9 ekotip ile Kayseri yonca çeşidini ile gerçekleştirdiği denemede, Kayseri yoncasını uzun boylu bitki ortalama cm olarak nitelendirerek, sap kalınlığını 4.06 mm, sap sayısını 22.1 adet, yaprakçık boy ve enini ise ortalama mm ve mm ölçülmüştür. Araştırıcı kulakçık boy ve en değerlerini Kayseri yoncasında diğer ekotiplere göre daha büyük olduğunu belirtmektedir. Ayrıca meyve kıvrım sayısını ortalama 1.73 adet, tohum boyu ve enini ise ortalama 2.47 ile 1.63 mm olarak ölçmüştür tohum ağırlığını ise g olarak tespit etmiştir. Bu araştırma sonucunda ekotipler arasında olduğu gibi ekotipleri oluşturan bitkiler arasında da incelenen hemen bütün özelliklerde geniş bir varyasyon bulunmuş, yeşil ve kuru ot verimi ile ana dal sayısı yönünden görülen varyasyonda genetik yapı ve çere ilişkisi belirlenmiştir. Şengül ve Tahtacıoğlu (1996), Erzurum ekolojik şartlarında 11 farklı yonca çeşidi ve hatları ile yaptıkları çalışmada yeşil ot verimini ilk yıl kg/da, 2. yıl kg/da arasında, kuru ot verimini de ilk yıl ortalama ve ikinci yıl kg/da arasında bulmuşlardır. Ayrıca bu araştırmada üstün özellik gösteren hatların Erzurum koşullarında ıslahının uygun olacağı düşünülmüştür. Şengül ve Sağsöz (1997), Van ekolojik koşullarında yetiştirilen ve yöredeki köylerden toplanan çeşitli yonca ekotipleri üzerinde ergonomik ve morfolojik özelliklerin incelemişler, sonuç olarak bitki boylarını yonca ekotiplerinde ortalama cm, Kayseri yoncasında ise ortalama cm olarak tespit etmişlerdir. Bitki boyuna genetik yapının ve çevre şartlarının etkili olduğunu ileri sürmüşlerdir. Araştırmada, ot verimi ve kalitesi yönünden ekotiplerin büyük çoğunluğunun Kayseri yoncasında daha üstün olduğunu belirlemişlerdir. Altınok ve Karakaya (2002), Ankara şartlarında 8 yonca çeşitiyle 3 yıl yürütmüş oldukları bir denemede, 3 yılın ortalaması olarak çeşitlere göre yeşil ot verimini kg/da, kuru ot verimini kg/da, ham protein oranını % ve ham protein verimini kg/da arasında tespit etmişlerdir. Aynı araştırmada Elçi, Kayseri ve Bilensoy-80 yonca çeşitlerinin sırasıyla yeşil ot verimini 3586, 3605 ve 3660 kg/da, kuru ot verimlerini 1152, 1167 ve 1205 kg/da, ham protein oranlarını 12

14 %19.6, %20.6 ve %19.0 ve ham protein verimlerini ise 225.9, ve kg/da olarak belirtmişlerdir. Şeker (2003), yılları arasında materyal olarak ele aldığı yeni yonca çeşitlerinden CW ve Planetin çeşitlerini Kayseri yoncası ile kıyaslanmıştır. CW çeşidi, Kayseri çeşidi kadar yaş ve kuru ot verirken, Planet çeşidinin verimi daha düşük olmuştur. Kayseri, CW-3567 ve Planet çeşitlerinin yıllık toplam yaş ve kuru ot verimleri sırasıyla , ve kg/da; birinci biçim için sırasıyla , ve kg/da; ikinci biçim için sırasıyla , ve kg/da; üçüncü biçim için sırasıyla , ve kg/da dır. Çeşitlerin bitki boyu, sap kalınlığı, yaprakçık uzunluğu ve eni, yaprakçık alanı, yaprak indeksi, m² ve bitki başına sap sayısı birinci biçimde sırasıyla cm, mm, mm, mm, cm, , adet ve adet; ikinci biçimde cm, mm, mm, mm, cm, , adet ve adet; üçüncü bicimde cm, mm, mm, mm, cm, , adet ve adet arasında değiştiğini belirlemiştir. Tan vd (2003), tarihleri arasında Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesinde sulu koşullar altında bir yonca denemesi yürütmüşlerdir ve 2000 yıllarının sonbaharında yoncada farklı hasat uygulamaları yapmışlardır. Araştırmada 3 biçim zamanı (15 Eylül, 1 Ekim, 15 Ekim) ve 4 biçim yüksekliği (0, 5, 10 ve 15 cm) ele alınmıştır. Yoncada kuru ot verimi, bitki boyu ve metrekaredeki sap sayısı karakterleri 2000 ve 2001 yılında ölçülmüştür. Elde edilen bulgularda araştırıcılar iki yılın verim ortalamalarına göre yoncanın Erzurum koşullarında 1 Ekim tarihinde ve 10 cm yüksekten biçilmesinin uygun olacağını bildirmişlerdir. Soya vd (2005), 4 yonca çeşidinin (Pioneer, Bacana, Tru-Test ve F6-8R612) performanslarını İzmir koşullarında incelemişlerdir. Araştırma sonuçlarına göre yonca çeşitlerinin bitki boyları 61.7 cm (Pioneer çeşidinde) ile 65.8 cm (F6-8R612 çeşidinde) arasında, yeşil ot verimleri 6338 kg/da ( Tru-Test çeşidinde) ile 7025 kg/da ( Pioneer 13

15 çeşidinde ) arasında, kuru ot verimleri 1541 kg/da ( Tru-Test çeşidinde) ile 1787 kg/da ( Pioneer çeşidinde ) arasında kuru madde oranları %22,15 ( F6-8R612 çeşidinde ) ile %23,13 ( Pioneer çeşidinde ) arasında, kuru madde verimleri 1422 kg/da (Tru-Test çeşidinde) ile 1624 kg/da (Pioneer çeşidinde) arasında, ham protein verimleri 318 kg/da ( Tru-Test çeşidinde) ile 378 kg/da (Pioneer çeşidinde) arasında değişmiştir. 14

16 3. METERYAL VE YÖNTEM 3.1. Araştırma Yerinin İklim ve Toprak Özellikleri Bu araştırmada, yılında, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü ve TİGEM Altınova-Konya işletmesi olmak üzere iki lokasyonda yürütülmüştür. Ankara daki Deneme yeri 39º 57 kuzey enlem ve 32º 53 doğu boylamında olup, denizden yüksekliği 848 m dir. TİGEM Altınova-Konya İşletmesi 38º 36-38º 52 kuzey enlemi ve 31º 57-32º 10 doğu boylamı arasında olup, denizden yüksekliği 1030 m dir Araştırma yerinin iklim özellikleri Deneme yerinin uzun yıllar ortalaması ve araştırmanın yürütüldüğü yıllara ait ortalama sıcaklık ( º C ), aylık toplam yağış (mm) ve oransal nem (%) değerleri çizelge 3.1 ve 3.2 de verilmiştir. Çizelge 3.1 Ankara ili nin 2005, 2006 ve uzun yıllar ortalamalarına ait bazı iklim verileri Aylar Sıcaklık C Uzun yıllar Yağış (mm) N.nem (%) Sıcaklık C Yağış (mm) N.nem (%) Sıcaklık C Yağış (mm) N.nem (%) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık *Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 15

17 Çizelge 3.2 Altınova nın 2005, 2006 ve uzun yıllar ortalamalarına ait bazı iklim verileri Aylar Sıcaklık C Uzun yıllar Yağış (mm) N.nem (%) Sıcaklık C Yağış (mm) N.nem (%) Sıcaklık C Yağış (mm) N.nem (%) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos * 5.0 * Eylül Ekim Kasım Aralık *Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Araştırma yerinin toprak özellikleri Deneme tarlasına ait toprak örneği Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü nde analiz edilmiş, toprak özellikleri çizelge 3.3 te verilmiştir. Çizelge 3.3 Ankara deneme alanına ait bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri İŞLETME ADI Su ile Toplam Kireç Fosfor Organik doymuşluk Tuz ph oranı (P madde (%) (%) (%) Kg/da) Potasyum (K 2 O N % Kg/da) Ankara Yapılan analizlere göre, Ankara deneme yerinin toprağı killi bünyeli, kuvvetli alkali ve orta derecede kireçlidir. Tuz bakımından zararsız seviyededir. Potasyumca zengin, azot ve fosforca fakir, organik maddece yetersizdir. 16

18 Çizelge 3.4 Altınova deneme alanına ait bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri İŞLETME ADI Altınova TOPRAK PROFİLİNİN YAPISI KİLLİ, KİLLİ- TINLI TOPRAK RENGİ KAHVERENGİ- KIRMIZI KAHVERENGİ EĞİM (%) 0,5-2,5 Ph ORGANİK MADDE (%) KİREÇ ORANI (%) 7,9 0,95-3,33 53,80 TOPLAM TUZ (%) 0,043-0,108 Ayrıca yapılan analizlere göre, Altınova deneme yerinin toprağı killi, killi-tınlı ve çok fazla kireçlidir. Tuz bakımından zararsız seviyededir. Organik madde bakımından yetersizdir Materyal Bu çalışmada Posavina, Mırna, Plato isimli üç adet yurtdışından temin edilen yonca çeşitlerinin yanında Kayseri, Bilensoy, Elçi, MA -414, Aday Çeşit olmak üzere 8 değişik yonca çeşidi materyal olarak kullanılmıştır. Deneme yeri ( lokasyon ) olarak Altınova TİGEM ve Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi deneme tarlaları seçilmiştir Metot Deneme dört tekrarlamalı olarak tesadüf blokları deneme desenine göre kurulmuştur. Yonca tohumları, 15 Nisan 2005 tarihinde sıralar arası 20 cm, her parselde 8 sıra olan 5 m uzunluğundaki sıralara, ekim oranı 2 kg/da olacak şekilde 1.5 cm derinliğinde ekilmiştir. Her bir parselin alanı 1.6 m X 5 m 8 m² dır. Ekimden önce, toprak analizi yapıldıktan sonra parsellere 5 kg/da süper fosfat P ve 2 kg/da N ( % 33 lük amonyum nitrat) gübresi verilmiştir. İlk yıl ot verimleri değerleri üzerinde durulmamıştır, ikinci yılda elde edilen değerler dikkate alınmıştır. Ankara da 5 biçim yapılırken hava durumuna göre Altınova da 4 biçim yapılmıştır. 17

19 3.4. İncelenen Karekterler Bitki boyu Her parselden rastgele alınan 10 bitkinin, en uzun sapının toprak seviyesinden en üst tomurcuğa kadar mm bölmeli cetvelle boyların ölçülmesiyle bulunmuştur. Böylece, her parsele ait 10 bitkinin ana sap uzunluğu ortalaması, tekerrürdeki o işleme ait ana sap uzunluğu olarak kaydedilmiştir (Albayrak 2003, Timurağaoğlu 2003) Sap sayısı Her parselden rastgele alınan 10 bitkinin kök tacından çıkan sap sayısı sayılmıştır (Özköse 2003) Sap kalınlığı Ana sap kalınlığı ise, daha önce ana sap uzunluğu ölçülen10 bitkinin saplarında, toprak yüzeyinden yaklaşık 10 cm olacak şekilde 0.1 mm hassasiyette kompasla ölçmesi sonucunda saptanmıştır. Her parseldeki 10 bitkinin ortalaması, parseldeki yapılan işlemin o tekerrürdeki ana sap kalınlığını vermiştir (Albayrak 2003) Yeşil ot verimi Her parselin kenarlarından birer sıra, üst ve alt kısmından 0.5 m biçilerek parselden uzaklaştırılmıştır. Geriye kalan alan biçilerek hasat edilmiş her parselden elde edilen yeşil ot tartılmış ve elde edilen değerler dekara verime çevrilmiştir (Albayrak 2003, Timurağaoğlu 2003). 18

20 Kuru ot oranı Yaş ağırlığı belirlenmiş örneklerin fırında 70 C de 24 saat kurutulup 48 saat dinlendirildikten sonra elde edilen kuru örneklerin ağırlık farklarının % olarak hesaplanması ile bulunmuştur ( Erdemli 2004) Kuru ot verimi Her parselden biçilen yeşil ot kümesinden rastgele alınan yaklaşık 500g lık taze ot örnekleri, kurutma dolabında 48 saat 70 C de kurutulup 24 saat oda rutubetinde bekletildikten sonra 2g duyarlı terazide tartılarak kuru ot ağırlığı bulunmuştur. Her parselden elde edilen kuru ot oranları dikkate alınarak dekara kuru ot verimi hesaplanmıştır (Albayrak 2003, Timurağaoğlu 2003) Kuru otta kuru madde oranı Önceden kurutulmuş örnekler laboratuar değirmeninde öğütülmüş ve g duyarlı terazide ağzı kapaklı cam kapaklara alınan 4-5 g lık örnekler tartılıp 105 C ye ayarlı kurutma dolabında sabit ağırlığa gelinceye kadar kurutmak suretiyle kuru otta kuru madde yüzde olarak hesaplanmıştır (Albayrak 2003) Kuru madde verimi Bitki türlerine ait kuru otta kuru madde oranları dekara kuru ot verim değerleri ile çarpılarak dekara kuru madde verimleri hesaplanmıştır (Albayrak 2003) Ham protein oranı ve verimi Yine öğütülmüş örneklerden 1 g tartılıp, daha önceden ayarlanmış çözeltiler kullanılarak Kjeldahl Yöntemi ile ham protein oranı % olarak belirlenmiş ve bu değerler daha sonra orantı yoluyla dekara ham protein verimlerine çevrilmiştir (Albayrak 2003, Timurağaoğlu 2003). 19

21 3.5. Verilerin Değerlendirilmesi Tesadüf parselleri deneme desenine göre dört tekerrürlü olarak yürütülen denemeden elde edilen verileri, MSTAT programında varyans analizine tabi tutulmuş, oluşan farklılıklar LSD testine göre gruplandırılmıştır (Düzgüneş vd 1987). 20

22 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1. Bitki Boyu Farklı lokasyonlarda yetiştirilen yonca çeşitlerinin bitki boylarına ait varyans analizi çizelge 4.1 de verilmiştir. Çizelge 4.1 Yonca çeşitlerinin farklı lokasyondaki bitki boylarına ait varyans analizi Varyans kaynağı S.D. K.T. K.O. F Tekerrür Lokasyon (A) ** Çeşit(B) ** AXB ** Hata Toplam c.v. : % 7.10 ** : 0.01 düzeyinde farklılığı göstermektedir Çizelge 4.1 incelediğinde lokasyonlar, çeşitler ve lokasyon X çeşit intraksyonu arasındaki farklılık %1 düzeyinde istatistik yönden önemli bulunmuştur. Bu farklılıkların önem düzeyini belirlemek amacıyla yapılan LSD testi sonuçları çizelge 4.2 de gösterilmiştir. Çizelge 4.2 Farklı lokasyonlardaki yonca çeşitlerinin bitki boyu ortalamaları (cm) ÇEŞİTLER ORTALAMA Kayseri (Konya) 83,88 A Aday çeşit (Konya) 83,07 AB Elçi (Konya) 80,65 ABC Posovina (Konya) 75,18 ABCD Mırna (Konya) 73,68 BCDE Posovina (Ankara) 72,46 CDEF Kayseri (Ankara) 70,35 DEFG Mırna (Ankara) 69,88 DEFGH MA-414 (Konya) 69,85 DEFGH Aday çeşit (Ankara) 69,59 DEFGH MA-414 (Ankara) 65,04 EFGHI Bilensoy (Ankara) 63,66 FGHI Plato (Konya) 62,69 GHI Bilensoy (Konya) 62,08 GHI Elçi (Ankara) 60,63 HI Plato (Ankara) 59,53 I ORTALAMA 70,14 -) Büyük harfler 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedir. 21

23 Şekil 4.1 de araştırmanın Konya lokasyonunda en yüksek bitki boyu Kayseri çeşiti cm olarak elde edilirken, en düşük bitki boyu cm ile Bilensoy çeşidinden elde edilmiştir. Konya lokasyonında Aday, Kayseri, Elçi ve Posovina çeşitleri aynı gurupta yer almışlardır. Ankara lokasyonunda ise en yüksek bitki boyu Posovina çeşitinden alınmıştır. En düşük bitki boyu ise Plato çeşidinden elde edilmiştir. Ankara lokasyonunda Aday, Kayseri, Posovina ve Mırna çeşitleri aynı gurupta yer almışlardır. ORTALAMA bitki boyu (cm) Kayseri (Konya) Aday çeşit (Konya) Elçi (Konya) Posovina (Konya) Mırna (Konya) Posovina (Ankara) Kayseri (Ankara) Mırna (Ankara) MA-414 (Konya) Aday çeşit (Ankara) MA-414 (Ankara) Bilansoy (Ankara) Plato (Konya) Bilansoy (Konya) Elçi (Ankara) Plato (Ankara) Şekil 4.1 Farklı lokasyonlardaki yonca çeşitlerinin yıllık bitki boyları ortalamaları (cm) Kayseri yoncasında bitki boyunu Alınoğlu (1972) cm, Manga (1973) cm arasında, Yılmaz (1975) cm arasında, Manga (1979) cm arasında, Özkaynak (1979) 60.4 cm ve Şengül (1995) cm bulmuşlardır. Yine farklı yonca çeşitlerinde çalışan Gülcan ve Anlarsal (1988) cm arasında, Avcıoğlu vd (1989) cm arasında bitki boyu değerleri bildirmektedirler.bizim farklı yonca çeşitlerinde ölçtüğümüz cm lik ortalama bitki boyu değerleri bu değerlerle benzerlik göstermektedir. Bizim ölçtüğümüz değerlerde daha farklı olan bitki boyu değerleri ise değişik bölgelerde ve iklimlerde yetiştirilmiş olmalarından kaynaklanabilir. 22

24 4.2. Sap Sayısı Farklı lokasyonlarda yetiştirilen yonca çeşitlerinin sap sayısına ait varyans analizi çizelge 4.3 de verilmiştir. Çizelge 4.3 Yonca çeşitlerinin farklı lokasyonlardaki sap sayılarına ait varyans analizi Varyans kaynağı S.D. K.T. K.O. F Tekerrür Lokasyon (A) ** Çeşit(B) AXB Hata Toplam c.v. : %23.19 ** : 0.01 düzeyinde farklılığı göstermektedir Çizelge 4.3 incelediğinde lokasyonlar arasındaki farklılık %1 düzeyinde istatistik yönden önemli fark bulunmuştur. Bu farklılıkların önem düzeyini belirlemek amacıyla yapılan LSD testi sonuçları çizelge 4.4 de gösterilmiştir. Çizelge 4.4 Farklı lokasyonlardaki yonca çeşitlerinin yıllık sap sayıları ortalamaları (adet) Çeşitler KONYA ANKARA Aday çeşit 20,700 12,975 Kayseri 17,100 12,875 Bilensoy 21,450 12,975 Elçi 25,800 12,300 Posovina 19,050 10,750 Mırna 17,875 11,900 Plato 19,950 10,575 MA ,675 11,950 ORTALAMA 20,325 A 12,038 B -) Büyük harfler 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedir. Şekil 4.2 de araştırmanın Konya lokasyonunda en yüksek sap sayıları Elçi çeşiti 25 adet olarak elde edilirken, en düşük adet ile Kayseri çeşidinden elde edilmiştir. Konya lokasyonuna bakıldığında bütün çeşitler aynı gurup altında toplandığı saptanmıştır. Ankara lokasyonunda ise en yüksek sap sayısı Aday ve Bilensoy çeşitlerinden 12,975 adet olarak alınmıştır. En düşük sap sayısı ise Plato çeşidinden 23

25 10,575 adet elde edilmiştir. Yine Konya lokasyonunda olduğu gibi, Ankara lokasyonunda da bütün çeşitler aynı gurupta sıralanmıştır sap sayısı KONYA ANKARA 0 Aday çeşit Kayseri Bilensoy Elçi Posovina Mırna Plato MA-414 Şekil 4.2 Farklı lokasyonlardaki yonca çeşitlerinin yıllık sap sayıları ortalamaları (adet) Sap sayısını Özkaynak (1979) 3.3 adet, Şengül (1995) 22.1 adet bulmuşlardır. Bizim farklı yonca çeşitlerinde ölçtüğümüz adet lik ortalama sap sayısı değerleri bu değerlerle benzerlik göstermektedir. Bizim ölçtüğümüz değerlerde daha farklı olan sap sayısı değerleri ise değişik bölgelerde ve iklimlerde yetiştirilmiş olmalarından kaynaklanabilir. 24

26 4.3. Sap Kalınlığı Farklı lokasyonlarda yetiştirilen yonca çeşitlerinin sap kalınlığına ait varyans analizi çizelge 4.5 de verilmiştir. Çizelge 4.5 Yonca çeşitlerinin farklı lokasyonlardaki sap kalınlıklarına ait varyans analizi Varyans kaynağı S.D. K.T. K.O. F Tekerrür Lokasyon (A) ** Çeşit(B) * AXB Hata Toplam c.v. : % * : 0.05 düzeyinde farklılığı göstermektedir ** : 0.01 düzeyinde farklılığı göstermektedir Çizelge 4.5 incelediğinde lokasyonlar arasındaki farklılık %1 ve çeşitler arasındaki farklılık %5 düzeyinde istatistik yönden önemli bulunmuştur. Bu farklılıkların önem düzeyini belirlemek amacıyla yapılan LSD testi sonuçları çizelge 4.6 de gösterilmiştir. Çizelge 4.6 Farklı lokasyonlardaki yonca çeşitlerinin yıllık sap kalınlıkları ortalamaları (mm) Çeşitler KONYA ANKARA Aday çeşit 2,650 ab 3,595 a Kayseri 2,925 a 3,135 abc Bilensoy 2,175 b 3,033 bc Elçi 2,575 ab 3,332 ab Posovina 2,650 ab 3,317 ab Mırna 2,525 ab 3,535 a Plato 2,650 ab 2,798 c MA-414 2,325 b 3,268 abc ORTALAMA 2,559 A 3,252 B -) Küçük harfler 0.05, büyük harfler 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedir. Şekil 4.3 de araştırmanın Konya lokasyonunda en yüksek sap kalınlığı Kayseri çeşiti 2,925 mm olarak elde edilirken, en düşük sap kalınlığı 2,175 mm ile Bilensoy çeşidinden elde edilmiştir. Konya lokasyonında Aday, Kayseri, Elçi, Posovina ve Plato çeşitleri aynı gurupta yer almışlardır. Ankara lokasyonunda ise en yüksek sap kalınlığı 25

27 Aday çeşitten 3,595 mm olarak alınmıştır. En düşük sap kalınlığı ise 2,798 mm olarak Plato çeşidinden elde edilmiştir. Ankara lokasyonunda Aday, Kayseri, Elçi, Posovina, Mırna ve MA-414 çeşitleri aynı gurupta yer almışlardır. sap kalınlığı 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Aday çeşit Kayseri Bilensoy Elçi Posovina Mırna Plato MA-414 Şekil 4.3 Farklı lokasyonlardaki yonca çeşitlerinin yıllık sap kalınlıkları ortalamaları(mm) KONYA ANKARA Sap kalınlığını Alınoğlu (1972) 5.17 mm, Manga (1979) mm arasında ve Şengül (1995) 4.06 mm bulmuşlardır. Bizim farklı yonca çeşitlerinde ölçtüğümüz lik ortalama sap kalınlığı değerleri bu değerlerle benzerlik göstermektedir. Bizim ölçtüğümüz değerlerde daha farklı olan sap kalınlığı değerleri ise değişik bölgelerde ve iklimlerde yetiştirilmiş olmalarından kaynaklanabilir. 26

28 4.4. Yeşil Ot Verimi Farklı lokasyonlarda yetiştirilen yonca çeşitlerinin yeşil ot verimlerine ait varyans analizi çizelge 4.7 de verilmiştir. Çizelge 4.7 Yonca çeşitlerinin farklı lokasyonlardaki yeşil ot verimlerine ait varyans analizi Varyans kaynağı S.D. K.T. K.O. F Tekerrür Lokasyon (A) ** Çeşit(B) ** AXB Hata Toplam c.v. : % 5.97 ** : 0.01 düzeyinde farklılığı göstermektedir. Çizelge 4.7 incelediğinde lokasyonlar ve çeşitler arasındaki farklılık %1 düzeyinde istatistik yönden önemli bulunmuştur. Bu farklılıkların önem düzeyini belirlemek amacıyla yapılan LSD testi sonuçları çizelge 4.8 de gösterilmiştir. Çizelge 4.8 Farklı lokasyonlardaki yonca çeşitlerinin yıllık yeşil ot verimi ortalamaları (kg/da) Çeşitler KONYA ANKARA Aday çeşit 9292,675 a 8691,778 a Kayseri 8712,225 ab 8111,400 abc Bilensoy 8871,300 ab 7901,300 abc Elçi 8148,675 b 8017,375 abc Posovina 8924,100 ab 7771,350 abc Mırna 8354,425 ab 7738,425 bc Plato 8084,475 b 7398,950 c MA ,650 ab 8594,700 ab ORTALAMA 8603,316 A 8028,159 B -) Küçük harfler 0.05, büyük harfler 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedir. Şekil 4.4 te araştırmanın Konya lokasyonunda en yüksek yeşil ot verimi Aday çeşitten kg/da olarak elde edilirken, en düşük yeşil ot verimi kg/da ile Plato çeşidinden elde edilmiştir. Konya lokasyonında Aday çeşidi, Posovina, Bilensoy, Kayseri, MA-414 ve Mırna çeşitleri aynı gurupta yer almışlardır. Ankara lokasyonunda ise en yüksek yeşil ot verimi yine Aday çeşitten alınmıştır. En düşük yeşil ot verimi ise 27

29 Plato çeşidinden elde edilmiştir. Ankara lokasyonunda Aday, MA-414, Kayseri, Elçi, Bilensoy ve Posovina çeşitleri aynı gurupta yer almışlardır. Yeşil ot verimi kg/da Aday çeşit Kayseri Bilensoy Elçi Posovina Mırna Plato MA-414 KONYA ANKARA Şekil 4.4 Farklı lokasyonlardaki yonca çeşitlerinin yeşil ot verimi ortalamaları (kg/da) Yeşil ot verimini Gülcan (1974) 8 10 ton/ha arasında, yılmaz (1975) kg/da arasında, manga (1981) kg/da arasında, Gülcan ve anlarsal (1988) kg/da arasında, Avcıoğlu vd (1989) kg/da arasında, Hatipoğlu vd (1989) kg/da arasında, Bahrani (1990) 159 ton/ha, Şengül vd (1992) kg/da arasında, Elçi vd (1994) kg/da arasında, Şılbır vd (1994) kg/da arasında, Şengül ve Tahtacıoğlu (1996) kg/da arasında bulmuşlardır. Bizim farklı yonca çeşitlerinde ölçtüğümüz kg/da lik ortalama yeşil ot verimi değerleri bu değerlerle benzerlik göstermektedir. Bizim ölçtüğümüz değerlerde daha farklı olan yeşil ot verimi değerleri ise değişik bölgelerde ve iklimlerde yetiştirilmiş olmalarından kaynaklanabilir. 28

30 4.5. Kuru Ot Oranı Farklı lokasyonlarda yetiştirilen yonca çeşitlerinin kuru ot oranlarına ait varyans analizi çizelge 4.9 de verilmiştir. Çizelge 4.9 Yonca çeşitlerinin farklı lokasyonlardaki kuru ot oranlarına ait varyans analizi Varyans kaynağı S.D. K.T. K.O. F Tekerrür * Lokasyon (A) Çeşit(B) * AXB Hata Toplam c.v. : % 6.75 * : 0.05 düzeyinde farklılığı göstermektedir. Çizelge 4.9 incelediğinde tekerrürler ve çeşitler arasındaki farklılık %5 düzeyinde istatistik yönden önemli bulunmuştur. Bu farklılıkların önem düzeyini belirlemek amacıyla yapılan LSD testi sonuçları çizelge 4.10 de gösterilmiştir. Çizelge 4.10 Farklı lokasyonlardaki yonca çeşitlerinin yıllık kuru ot oranları ortalamaları (%) Çeşitler KONYA ANKARA ORTALAMA Aday çeşit 23,25 23,25 23,25 a Kayseri 25,00 25,00 25,00 a Bilensoy 25,00 25,00 25,00 a Elçi 24,25 24,25 24,25 ab Posovina 22,75 22,75 22,75 b Mırna 24,00 24,00 24,00 ab Plato 25,00 25,00 25,00 a MA ,00 23,00 23,00 b ORTALAMA 24,03 24,03 24,03 -) Küçük harfler 0.05 düzeyinde farklı gurupları göstermektedir. Şekil 4.5 te araştırmanın Konya ile Ankara lokasyonlarında en yüksek kuru ot oranı Bilensoy, Kayseri ve Plato çeşitlerinde elde edilirken, en düşük kuru ot oranı Posovina çeşidinden elde edilmiştir. Kuru ot oranı ortalamaları yönünden Aday, Kayseri, Bilensoy, Elçi, Mırna ve Plato çeşitleri aynı gurupta toplanmıştır. 29

31 kuru ot oranı % 25 24, , ,5 22 KONYA ANKARA 21,5 Aday çeşit Kayseri Bilensoy Elçi Posovina Mırna Plato MA-414 Şekil 4.5 Farklı lokasyonlardaki yonca çeşitlerinin yıllık kuru ot oranları ortalamaları(%) Bizim farklı yonca çeşitlerinde ölçtüğümüz % 25,00-22,75 lik ortalama kuru ot oranları elde edilmiştir Kuru Ot Verimi Farklı lokasyonlarda yetiştirilen yonca çeşitlerinin kuru ot verimlerine ait varyans analizi çizelge 4.11 de verilmiştir. Çizelge 4.11 Yonca çeşitlerinin farklı lokasyonlardaki kuru ot verimleri ait varyans analizi Varyans kaynağı S.D. K.T. K.O. F Tekerrür ** Lokasyon (A) ** Çeşit(B) AXB Hata Toplam c.v. : % 8.47 ** : 0.01 düzeyinde farklılığı göstermektedir. Çizelge 4.11 incelediğinde tekerrürler ve lokasyonlar arasındaki farklılık %1 düzeyinde istatistik yönden önemli bulunmuştur. Bu farklılıkların önem düzeyini belirlemek amacıyla yapılan LSD testi sonuçları çizelge 4.12 de gösterilmiştir. 30