Ankara Koşullar ında Yem Bezelyesi Hatlar ı nda Yem ve Tane Verimleri *

Transkript

1 TARIM BILIMLERI DERGISI 2004, 10 (4) Ankara Koşullar ında Yem Bezelyesi Hatlar ı nda Yem ve Tane Verimleri * Kamuran A. TIMURAĞAOĞ LU 1 Ayşe GENÇ 2 Suzan ALTINOK3 Geli ş Tarihi: Özet: Bu ara şt ı rma, yem amac ıyla geliştirilmi ş baz ı bezelye hatlar ı n ı n Ankara ko şullar ı nda ot ve tane verimini belirlemek için Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme tarlas ı nda 2002 ve 2003 y ı llar ı nda sulanmaks ız ın yazl ık ekim şeklinde yürütülmü ştür. Ara şt ı rmada materyal olarak Bursa Uluda ğ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümünden temin edilen 09, P.98, P.101, P.104 ve P.57K yem bezelyesi hatlar ı kullan ı lm ışt ı r. Ara şt ırma sonucuna göre, tüm bezelye hatlar ında en fazla bitki boyu, ye şil ot ve kuru madde verimleri 2002 y ı l ı nda genellikle P.98, P.101 ve P.57K nolu hatlardan, 2003 y ı l ı nda ise P.98, P.101 ve P.104 nolu hatlardan elde edilmi ştir. Tohum verimi ve verim komponentlerinde ise kurak geçen 2003 y ı l ı vejetasyon dönemi 2002 y ı l ından farkl ı sonuçlar al ı nmas ına neden olmu ştur. Buna göre; di ğerlerine göre k ısa boylu bir bezelye hatt ı olan 09 nolu hat bitkide meyve say ıs ı nda her iki y ılda da en yüksek sonuçlar ı verirken, meyvede tohum say ı s ı 2002 y ı l ı nda en fazla P.98, P.101, P.104, P.57K ve 2003 y ı l ında P.104, P.57K nolu hatlardan, tohum verimi 2002 y ı l ında en fazla P.98, P.101, P.57K ve 2003 y ı l ı nda P.101, P.57K nolu hatlardan, biyolojik verim 2002 y ı l ı nda en fazla P.98 ve 2003 y ı l ı nda P.57K hatlar ı ndan, bin tane a ğı rl ığı 2002 y ı l ında en fazla P.101 ve 2003 y ı l ı nda P.98, P.101, P.104, P.57K nolu hatlardan, hasat indeksi ise 2002 y ı l ında en fazla P.101, P.104, P.57K ve 2003 y ı l ı nda da P.101 nolu hatlardan elde edilmi ştir. Ara şt ırmada iki y ı l ı n birle ştirilmi ş sonuçlar ına göre, Ankara ko ş ullar ı nda yeşil ot veya kuru ot amac ıyla yeti ştirildi ğ inde P.98 ve P.101 nolu hatlar, tohum elde etmek içinde P.57K ve P.101 nolu hatlar en yüksek sonuçlar ı vermi ştir. Anahtar Kelimeler: yem bezelyesi, morfolojik özellikler, yem verimleri, tohum verimi, tohum verim komponentleri A Research on Forage and Seed Yields of Forage Pea Lines Under Ankara Conditions Abstract: This study was carried out as summer seeding without irrigation in the experimental field of Department of Agronomy, Faculty of Agriculture, Ankara University in 2002 and 2003 in order to determine the forage and seed yields of different forage pea lines. In the study, forage pea lines of 09, P.98, P.101, P.104 and P.57K, provided by Department of Agronomy, Faculty of Agriculture, Uluda ğ University were used as materials. According to the research results, among the pea lines the highest plant height, green yield and dry matter yield were obtained from the lines of P.98, P.101 and P.57K in 2002 and the corresponding values in 2003 were on the lines of P.98, P.101 and P.104. Considering the seed yield and seed yield components, different results were ontained between the years because of dry vegetation period on growing season of 2003 in comparison with Acoording to this; the shortest pea line of 09 had the highest pod number planf' in both year, however, seed number of pod was the highest on the lines of P.98, P.101, P.104, P.57K in 2002 and P.104, P.57K in 2003, respectively. Seed yields were the highest on the lines of P.98, P.101, P.57K in 2002 and P.101, P.57K in 2003, respectively. Biological yields were the highest on the lines of P.98 in 2002 and P.57K in 2003, respectively. The highest thousand seed weight were obtained from the lines of P.101 in 2002 and P.98, P.101, P.104, P.57K in 2003, respectively. Harvest index was the highest on the lines of P.101, P.104, P.57K in 2002 and P.101 in 2003, respectively. As a results over two years, when the growing of fresh forage and hay production, the highest data were obtained from the pea lines of P.98 and P.101, while the pea lines of P.101 and P.57K gave the highest seed yield under Ankara conditions. Key Words: forage pea, morphological characters, forage yields, seed yield, seed yield components Giriş Insanlar ım yeterli ve dengeli besleyebilen ülkeler, gerek fiziksel gerekse zihinsel aç ıdan daha sa ğ l ı kl ı bir topluma sahip olmakta ve ilerleyebilmenin ön ko şulunu oluşturan nitelikli insan gücünü kolayl ı kla yeti ştirebilmektedir. Hayvansal proteinler dengeli beslenmede büyük öneme sahiptir. Dengeli beslenme için besinlerin %60'n ı n bitkisel, %40'n ın hayvansal g ıdalardan kar şı lanmas ı gerektiği bilinmektedir. Yap ılan hesaplamalara göre ülkemizde meralar mevcut hayvan varl ığı n ın sadece üçte birine yetmektedir. Bu nedenle hayvanlar ın beslenebilmesi için gerekli kaba yem ihtiyac ı n ın ba şka bir kaynaktan sa ğlanmas ı gerekmektedir. Bu ancak yem bitkileri üretiminin tarla tar ı m ı içindeki pay ı n ın, gelişmiş ülkelerde oldu ğu gibi yüksek tutulmas ı ve üretimde yer alan yem bitkilerinin verim kapasitelerinin art ı r ılmas ı ile gerçekle ştirilebilir (Bilgili ve Aç ıkgöz 1999). Geni ş adaptasyon yetene ği, dengeli ve yüksek verimi ile yar ı yaprakl ı çe şitlerdeki dik geli şme yetene ğ i, bezelyenin AB ülkelerinde h ızla geli şmesine olanak sa ğlam ışt ı r. Bezelye bir serin iklim bitkisi olmas ı nedeni ile Yüksek Lisans Tezi'nden özetlenmi ştir. 1 Ziraat Yüksek Mühendisi 2 Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü-Ankara

2 458 TARIM BILIMLERI DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 4 tüm k ıy ı bölgelerimizde ve Güneydo ğ u Anadolu'da k ış l ı k olarak ekilebilir. Tek y ı ll ık bir baklagil yembitkisi olan yem bezelyesi otunun besleme de ğeri yüksek ve lezzetlidir. Yem bezelyesi otu hemen her türlü hayvan için lezzetli ve besleyicidir. Tam çiçeklenme döneminde biçilen yem bezelyesi kuru otu, %20 civar ında ham protein içermektedir. Yem bezelyesi taneleri çok de ğerli yoğ un yemdir. Taneler %20-30 aras ı nda ham protein özellikle lysine içermektedir. K ı r ı larak di ğer kaba yemlerle birlikte yem rasyonlar ına konulmaktad ı r. Bat ı Avrupa ülkelerinde soyan ın yerine rasyonlarda yem bezelyesi taneleri kullan ı lmaktad ı r (Manga ve ark. 1995). Yem bitkisi olarak hem yeşil ve kuru otundan hemde tanelerinden yararland ığı m ız yem bezelyesi ayn ı zamanda mera bitkisi ve yeşil gübre olarak da kullan ı l ı r (Özkaynak 1980). Bu ara şt ırma, Bursa Uluda ğ Üniversitesi Ziraat Fakültesince geli ştirilen farkl ı yem bezelyesi hatlar ı nda ot ve tane verimini incelemek ve Ankara Ko şullar ı nda yem bezelyesini alternatif yem kayna ğı olarak özellikle nadas alanlar ında yetiştirebilmek amac ıyla yap ı lm ışt ı r. Materyal ve Yöntem Ara şt ı rma Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme tarlas ında 2002 ve 2003 y ı llar ı nda yürütülmü ştür. Yap ı lan analizlere göre ara şt ı rma yerinin topra ğı, killi- t ınl ı bünyeli, hafif alkali orta derecede kireçli, tuz bak ı m ı ndan zarars ız, potasyumca zengin, fosforca fakir, organik maddece yetersizdir. Ara şt ı rma yerinin y ı l ı yetiştirme dönemindeki iklim durumu Çizelge 1.'de verilmi ştir. Çizelge 1 incelendi ğinde 2002 yeti ştirme döneminde toplam ya ğış, ortalama s ıcakl ı k ve nispi nem uzun y ı llar ortalamas ı ile benzerlik göstermektedir y ı l ı nda ise toplam ya ğış uzun y ıllar ortalamas ı ndan dü şük, ortalama s ıcakl ık ve nispi nem ise yak ı n sonuçlar vermi ştir. Araşt ırmada materyal olarak Bursa Uluda ğ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümünden temin edilen 09, P.98, P.101, P.104 ve P.57K nolu yem bezelyesi hatlar ı kullan ılm ışt ır. Bu be ş hattan sadece P.57K hatt ı mor çiçekli di ğerleri beyaz çiçekli bezelye hatlar ı d ı r. Ara şt ı rma tesadüf bloklar' deneme desenine göre 3 tekrarlamal ı olarak kurulmu ştur. Ekim 20 Mart 2002 ve 25 Mart 2003 tarihlerinde, dekara 14 kg hesab ıyla 14.4 m 2'lik (4 m x 3.6 m) parsellere 30 cm s ı ra aral ığı nda, her parsele 12 s ıra olacak şekilde elle yap ı lm ış ve sulanmaks ızın kurak ko şullarda yürütülmü ştür. Baz ı morfolojik özellikler ve ye şil ot verimi için hasat, ilk baklalar ın görüldü ğü devrede parsellerin yar ı s ı nda yap ılm ış, yine ayn ı dönemde her parselden şansa bağ l ı olarak seçilen 10'ar adet bitkinin toprakla dü şey uzakl ı klar ı ölçülerek bitki boyu (cm) saptanm ışt ır (Çimrin ve ark. 2001). Parsellerin yar ı s ı ndaki bitkiler toprak yüzeyinden biçilerek parselde yeşil ot verimii belirlenmi ştir. Hasat esnas ında her parselden 500grl ık örnekler al ı narak kurutma dolab ında 70 C'de 48 saat sabit a ğı rl ığ a gelinceye kadar kurutulmu ş, hemen tart ı larak kuru madde a ğı rl ığı bulunmuştur (Martin ve ark. 1990). Daha sonra kurutulmu ş materyal değirmende ö ğütülmü ş ve 0.25 gr'l ı k örneklerde Kjehldal yöntemi ile azot oranlar ı belirlenmi ştir. Bulunan bu de ğerlerin 6.25 faktörü ile çarp ı lmas ı sonucu yemde ham protein oranlar ı (%) saptanm ışt ır (Aky ı ld ız 1984). Ye şil ot ve kuru madde a ğı rl ı klar ı ile ham protein oran ı daha sonra dekara verim olarak hesaplanm ışt ı r (Alt ı nok ve Karakaya 2002). Tohum verimi ve verim komponentleri için hasat baklalar ın tamamen sarard ığı dönemde parsellerin di ğer yar ı s ı nda yap ı lm ış, her parselden rastgele seçilen 10'ar bitkideki baklalar say ı l ı p ortalamalar ı n ı n al ı nmas ıyla bitkide meyve say ı s ı (adet/bitki), bu meyvelerin tohumlar ı ç ı kart ı l ıp say ı larak meyve say ı s ı na bölünmü ş ve meyvede tohum say ıs ı (adet) bulunmu ştur (Ekiz 1983). Tohum hasad ı için biçilen bitkiler hemen tart ılarak biyolojik verim (kg/parsel) bulunmuş, daha sonra taneler harman edilip tart ı larak tane verimi (g/parsel) elde edilmi ştir. Biyolojik verim ve tane verimi daha sonra dekara verim olarak hesaplanm ışt ır. Her bir hatt ı n tüm parsellerden al ı nan taneleri 4x100 say ı larak tart ı lm ış ve ortalamas ı al ı n ıp 10 kat ı hesaplanarak 1000 tane a ğı rl ığı (g) belirlenmi ştir. Tane veriminin biyolojik yerime oran ı ile hasat indeksi (%) bulunmu ştur (Sevimay ve ark. 1997). Her iki y ıldan elde edilen verilerin bilgisayarda istatistiki Analiz Sistemleri (SAS) program ı n ın Genel Linear Model esas ı ile %5 ve %1 önemlilik düzeylerine göre varyans analizleri yap ı lm ışt ı r. Hatlar ı n temel etkisi ve y ı l x hat interaksiyonu bulunmu ş, hatlar aras ı nda önemli farkl ı l ı klar ortaya ç ı kt ığı nda ortalamalar ı karşı laşt ı rmak için %5 düzeyinde DUNCAN testi uygulanm ışt ı r (Anonymous 1988). Bulgular ve Tartışma Ara şt ı rmada kullan ı lan beş bezelye hatt ı n ın baz ı morfolojik özellikler ve yem verimi, tohum verimi ve tohum verim komponentlerine ait tarla deneme sonuçlar ı aşa ğıda çizelgelerde özetlenmi ştir. Y ı llar birle ştirilerek yap ı lan varyans analizi sonuçlar ı na göre, y ı llar aras ı nda bitki boyu, ye şil ot verimi, kuru madde verimi, ham protein verimi, tohum verimi, biyolojik verim ve bin tane a ğı rl ığı nda %5 düzeyinde farkl ı l ı k görülmü şken, bitkide meyve say ı s ı, meyvede tohum say ı s ı ve hasat indeksinde istatistiki yönden bir farkl ı l ı k ortaya ç ı kmam ışt ır. Y ı l x hat interaksiyonu ise yeşil ot verimi, meyvede tohum say ı s ı, biyolojik verim, bin tane a ğı rl ığı ve hasat indeksinde %1 düzeyinde gerçekleşirken, tohum veriminde %5 düzeyinde olmu ştur. iki y ı l ın birleştirilmi ş sonuçlar ına göre, yem bezelyesi hatlar ı nda en fazla kuru madde verimleri 469 kg/da ile P.98 ve P.101 nolu hatlardan, tohum verimi ise 195 kg/da ile P.57K nolu hatdan ve 192 kg/da ile P.101 nolu hatdan elde edilmi ştir (Çizelge 2 ve 3). Y ıllar ayr ı ayr ı incelendi ğinde, Bursa Uluda ğ Üniversitesinden gönderilen 5 bezelye hatt ına ait baz ı morfolojik özellikler ve yem verimi varyans analizi sonuçlar ı na göre hatlar aras ı ndaki farkl ı l ı k bitki boyu, yeşil ot verimi ve kuru madde veriminde her iki y ı lda da %1 düzeyinde önemli bulunmu ştur. Buna karşı l ı k ham protein

3 TIMURAĞAOĞLU, K. A., A. GENÇ ve S. ALTINOK, "Ankara ko şullar ı nda yem bezelyesi hatlar ı nda yem ve tane verimleri" 459 Çizelge 1. Deneme yerinin 2002 ve 2003 y ı llar ı na ait ve uzun y ı llar ortalama iklim verileri Aylar Yağış (mm) S ı cakl ık ( C) NisJi nem (%) Ocak Şubat Mart Nisan May ıs Haziran Toplam Yağış (mm) Ortalama Çizelge 2. Bezelye hatlar ı nda 2002, 2003 ve birle ştirilmiş y ı llara ait bitki boyu ve yem verimi ortalamalar ı Bezelye hatlar ı Bitki boyu (cm) Ye şil ot verimi Kuru madde verimi Ham protein verimi Ham protein oran ı (%) c* 43c 66c 1525c 809b 1167c 404c 229c 316c 77 52b 65b 19 23a 21a P98 116a 77a 97a 2022a 1498a 1710a 542a 395a 469a 93 74a 83a 17 19bc 18b P ab 76a 94a 1967a 1524a 1745a 527a 410a 469a 83 83a 83a 16 20ab 18b P b 65b 85b 1703b 1357a 1530b 464b 364ab 414b 77 62b 70ab 17 17c 17b P57K 110ab 68b 89b 1950a 1057b 1507b 524a 313b 419b 96 55b 76ab 18 18bc 18b Ortalama 106 A* 66 B A 1249 B A 342 B A 65 B B 19 A 18 V.K **Ayn ı küçük harfleri gösteren bezelye hatlar ı aras ı nda ve ayn ı büyük harfleri gösteren y Ilar aras ı nda 0.05 düzeyinde farkl ı l ı k yoktur Çizelge 3. Bezelye hatlar ı nda 2002, 2003 ve birle ştirilmi ş y ı llara ait tohum verimi ve verim komponentleri ortalamalar ı Bezelye Bitkide meyve Meyvede tohum Tohum verimi Biyolojik verim Bin tane a ğı rl ığı (g) Hasat indeksi hatlar ı say ıs ı (adet) say ısı (adet) (%) a* 10a 12a 4b 4b 4b 130c 123c 127d 456c 399b 428c 125d 102b 114e 29b 31c 30c P98 6b 6c 6b 6a 5b 5a 191a 158b 175b 587a 405b 496a 203b 165a 184b 32b 39b 36b P101 7b 7b 7b 6a 5b 5a 200a 183a 192a 521b 400b 460b 228a 163a 196a 39a 44a 41a P104 5b 5c 5b 5a 6a 6a 162b 152b 157c 399c 383c 391d 188b 160a 174c 41a 38b 40a P57K 7b 7b 7b 5a 6a 6a 217a 174a 195a 516b 438a 477ab 166c 159a 163d 42a 40b 41a Ortalama 8A* 7A 7 5A 5A 5 180A 158B A 405B A 150 B A 38 A 37 V.K ** Ayn ı küçük harfleri gösteren bezelye hatlar ı aras ı nda ve ayn ı büyük harfleri gösteren y ı llar aras ı nda 0.05 düzeyinde farkl ı l ı k yoktur oran ı ve veriminde hatlar aras ındaki farkl ı l ık 2002 y ı l ı nda istatistik olarak önemli bulunmazken, 2003 y ı l ında %1 düzeyinde önemli olmu ştur. Çizelge 2.'de de görüldü ğ ü gibi en fazla bitki boyu 2002 y ı l ında P.98, P.101, P57K 2003 y ı l ında ise P.98 ve P.101 nolu bezelye hatlar ından elde edilmi ştir. Ye şil ot ve kuru madde veriminde her iki y ı lda da P.98, P.101 ve P.57K nolu hatlar en iyi sonuçlar ı vermi ştir y ı l ı nda tüm hatlarda ham potein oranlar ı ve verimleri birbirine benzer sonuçlar gösterirken, 2003 y ı l ında en fazla ham protein verimi P.98 ve P.101 hatlar ından, ham protein oran ı ise 09 ve P.101 nolu hatlardan elde edilmi ştir. Bezelye hatlar ı n ın tohum verimi ve verim komponentleri yine ayr ı ayr ı y ı llarda incelendi ğinde yap ılan varyans analizlerine göre, bitkide meyve say ı s ı, tohum verimi, biyolojik verim, bin tane a ğı rl ığı ve hasat indeksi bak ım ından hatlar aras ında her iki y ı lda da istatistiki yönden %1 düzeyinde, meyvede tohum say ı s ında ise 2002 y ı l ında % 5, 2003 y ı l ında %1 düzeyinde önemli farklar bulunmu ştur. Çizelge 3.'de görüldü ğü gibi, bitkide meyve say ı s ı nda en yüksek değer her iki y ı lda da, diğerlerine göre daha k ı sa boylu olan 09 nolu hattan elde edilmi ştir. Meyvede tohum say ı s ı nda 2002 y ı l ında P.98, P101, P.104 ve P.57K nolu hatlar, 2003 y ı l ında ise P.104 ve P.57K nolu hatlar en yüksek değerlerleri vermi ştir. En fazla tohum verimi 2002 y ı l ında 217 kg/da ile yem bezelyesi kökenli olan P.57K hatt ı ndan ve P.98, P.101 hatlar ı ndan, 2003 y ı l ı nda ise 183 kg/da ile P.101 nolu hattan ve yine P.57K hatt ı ndan elde edilmi ştir. Biyolojik verimde, en yüksek de ğerler 2002 y ı l ında P.98 nolu hatda, 2003 y ı l ı nda ise P.57K hatt ı nda saptanm ışt ı r y ı l ında P.101 nolu hatt ın bin tane a ğı rl ığı diğer hatlardan daha fazla olmu ş, 2003 y ı l ı nda ise 09 nolu hat hariç di ğer hatlar ın bin tane a ğı rl ığı birbirine yak ı n elde edilmi ştir. Hasat indeksinde ise 2002 y ı l ı nda P.57K hatt ı ba şta olmak üzere P.101 ve P.104 nolu hatlar, 2003 y ı l ı nda ise P.101 nolu hat en yüksek de ğerleri vermi ştir. Ülkemizde yem bitkileri tar ı m ı n ı n yayg ı nla şt ır ı lmas ı, hayvanlar ı n kaliteli kaba yem ihtiyac ı n ın karşı lanmas ı bak ım ı ndan oldukça önemlidir (Aç ı kgöz ve Uzun 1997). Kuru otunda ham protein oran ı n ı n yüksek olmas ı, iyi kurutulan bezelye otunun yoncaya e şdeğer bir besleme değeri göstermesi, de ğ işik tek y ı ll ık bu ğdaygil yem bitkileri ile birlikte yeti ştirilebilmesi, ayr ı ca tohumlar ı nda da ham protein oran ı n ın yüksek olmas ı nedeniyle özellikle tah ı l

4 460 TARIM BILIMLERI DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 4 taneleri veya saman ile kar ışt ı r ı larak hayvan beslemede kullan ılmas ı, tek y ı ll ık bir yem bitkisi olan yem bezelyesinin yem bitkileri yeti ştiricili ğinde önem kazanmas ı n ı sa ğlam ışt ı r. Araşt ı rmam ızın ilk y ı l ında P.98, P.101 ve P.57K hatlar ı hem morfolojik özellikler ve yem verimi, hemde tohum veriminde birbirine yak ı n sonuçlar vermi ştir. Ilk y ı l ve uzun y ı llar ortalamas ı na göre toplam ya ğışı n dü şük olduğu (Çizelge 1) ikinci y ılda ise P.98 ve P.101 nolu hatlar yine en yüksek de ğerleri vermi ş, P.57K hatt ı nda ise morfolojik özellikler ve yem verimi bak ı m ı ndan dü ş ü şler gözlenmi ştir. Bu sonuçlara göre daha kurak ko şullar ı n P.57K hatt ı n ı n yem verimini olumsuz yönde etkiledi ğ i, buna karşı l ı k tohum verimi ve verim komponentlerini ayn ı şekilde etkilemediği saptanm ışt ır. Willson (1988), bezelyede verim stabilitesini en çok çevre faktörlerinin ve sulaman ı n etkiledi ğini belirtmi ştir. Ara şt ırmam ızda da ikinci y ı l vejetasyon süresince toplam ya ğışı n az olmas ı nedeniyle inceledi ğimiz bütün özellikler ilk y ı la göre oldukça dü şük elde edilmi ştir. Sürmeli ve ark. (2002), Diyarbak ı r ı n ekolojik şartlar ına en uygun yem bezelyesi hatlar ı n ı belirlemek amac ıyla ICARDA'dan temin edilen 25 yem bezelyesi hatt ında yapt ı klar ı araşt ırmada üç y ı ll ık ortalama de ğerlere göre biyolojik verimi kg/da, bitki boyunu cm, hasat indeksini %33-41 ve tohum verimini kg/da olarak elde etmi şlerdir. Bu çal ışmada elde edilen sonuçlar araşt ı rmam ızın ikinci y ıl sonuçlar ı ile benzerlik göstermektedir. Dü şünceli ve Şakar (1993), 24 yem bezelyesi hatt ı ile yapt ı klar ı ara şt ı rmada, ye şil ot verimlerini 347 ile 2128 kg/da aras ında, biyolojik verimleri 105 ile 797 kg/da aras ında ve tohum verimlerini 43 ile 202 kg/da aras ı nda bulmu şlard ır. Bu ara şt ı rmada bir çok bezelye hatt ı karşı laşt ı r ı ld ığı için en küçük ve en büyük de ğerler aras ındaki fark fazlad ır. Ara şt ı rmam ızda gerek y ı llar aras ı ndaki farkl ı l ı klar gerekse hatlar aras ındaki farkl ı l ı klara rağmen sonuçlar bu s ı n ı rlar içerisinde kalarak üstteki ara şt ı rma ile uyum göstermektedir. Hertzsch (1959), yem bezelyesinin bin tane a ğı rl ığı n ı n g aras ı nda oldu ğunu, protein oran ı n ı n ise bitkinin orjinlerine göre de ğ iştiğini belirlemi ştir. Araşt ı r ıc ıya göre bu farkl ı l ı klar yaln ız toprak, iklim, gübre ve bunun gibi faktörlerden de ğil, ayn ı zamanda ıslah neticesinde elde edilen yeni çe şitlerden de kaynaklanmaktad ır. Ara şt ı rmam ızda genel olarak inceledi ğimiz özellikler bak ı m ı ndan 2002 y ı l ı değerlerinin 2003 y ı l ı değerlerinden oldukça yüksek oldu ğu saptanm ış, bununda y ıllar aras ındaki iklimsel farkl ı l ıktan, hatlar aras ındaki farkl ı l ı klar ın ise genetik özelliklerden kaynakland ığı sonucuna var ı lm ışt ı r. Sonuç olarak, iki y ı l ı n birle ştirilmi ş sonuçlar ı na göre Ankara kurak ko şullar ı nda yeşil ot veya kuru ot elde etmek amac ıyla yem bezelyesi üretiminde P.98 ve P.101 nolu hatlar ı, tane yem veya tohumluk amac ıyla da P.57K ve P.101 nolu hatlar ı önerebiliriz. Teşekkür Baz ı bezelye hatlar ı n ı yem amac ıyla geli ştiren ve bu hatlardan baz ı lar ı n ı ara şt ı rmam ızda materyal olarak kullanmam ız için bize temin eden Uluda ğ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü ö ğretim üyelerinden say ı n Prof. Dr. Esvet Aç ı kgöz'e te şekkür ederiz. Kaynaklar Alt ı nok, S. and A. Karakaya, Forage yield of different alfalfa cultivars under Ankara conditions. Turkish Journal of Agriculture and Forestry. Vol. 26, 1: Aç ıkgöz, E. ve A. Uzun, Yar ı yaprakl ı ve normal yaprakl ı bezelye (Pisum sativum L.) çeşitlerinden geli ştirilen melez hatlar ı n baz ı tar ı msal ve morfolojik özellikleri Eylül, Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi Samsun. Aky ı ld ız, R Yemler Bilgisi Laboratuvar Klavuzu 213. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay ı nlar ı 895, Ankara. Anonymous, SAS/STAT User's Guide.Version 6, Fourt edn, Vol.2 SAS Institute Inc.Cary, NC, USA,1686 p. Bilgili, U. ve E. Aç ıkgöz, Değ iş ik yaprak özelliklerine sahip yak ı n izogenik yem bezelyesi hatlar ı n ı n önemli morfolojik ve tar ımsal özellikleri üzerinde ara şt ı rmalar Kas ım. Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi, Adana Kas ım, Cilt Çimrin, M., S. Karaca ve M. A. Bozkurt, Fi ğ+arpa kar ışı mlar ı nda gübrelemenin otun verim ve kimyasal kompozisyonuna etkisi. Tar ım Bilimleri Dergisi 7(4): Dü ş ünceli, F. ve D. Şakar, Ülkesel Çay ır-mer'a ve Yem Bitkileri Ara şt ı rma Projesi, Yem Bezelyesi Islah ı Projesi Geli şme Raporu. Tar ım ve Köy i şleri Bakanl ığı, Tar ımsal Ara şt ı rma Genel Md., Güneydo ğu Anadolu Tar ımsal Ara şt ı rma Enst. Md. Diyarbak ı r. Ekiz, H Türkiye'de yeti ştirilen baz ı burçak ( Vicia ennlia (L.) Willd.) çe şitlerinin önemli morfolojik, biyolojik ve tar ımsal karakterleri üzerinde ara şt ı rmalar. (Bas ı lmam ış Doktora Tezi). Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, 67 s. Ankara. Hertzsch, W Züchtung der Futterpflanzen, Verlag Paul Parey, p. Manga I., Z. Acar ve I. Ayan, Baklagil Yem Bitkileri Ders Kitab ı. Ondokuz May ıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi, s; Samsun. Martin, R. C., H. D. Voldeng and D. L. Smith, Intercropping soybean for silage in a Cool-temperate region: yield, protein and economic effects. Field Crops Research, 23: Özkaynak, I Yem bezelyesi (Pisum arvense L.) yerel çeşitleri üzerinde seleksiyon ıslah ı çal ışmalar ı. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yem Bitkileri, Çay ır ve Mer'a Kürsüsü. Ankara. Sevimay, C. S., S. Alt ı nok ve H. B. Hakyemez, Farkl ı orjinli fi ğ (Vicia Sativa L.) hatlar ı n ı n Ankara şartlar ı na adaptasyonu. Tarla Bitkileri Merkez Ara şt ı rma Dergisi 6:27-33.

5 TIMURAĞAOĞLU, K. A., A. GENÇ ve S. ALTINOK, "Ankara ko ş ullar ı nda yem bezelyesi hatlar ı nda yem ve tane verimleri" 461 Sürmeli, M., I. Gül ve Y. Y ılmaz, Diyarbak ır ekolojik şartlar ında yem bezelyesi hatlar ı n ı n verim ve verim öğelerinin belirlenmesi. Güneydo ğu Anadolu Tar ımsal Araşt ı rma Enst. Md. Geli şme Raporlar ı (yay ı nlanmam ış ). Diyarbak ır. İletişim adresi: Suzan ALTINOK Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü-Ankara Tel: O /1469 Wilson, D. R New aproaches to understanding the growth and yield of pea. Field Crop Abstracts, 41(12): 1087.