ULUSLARARASI TARIM VE YABAN HAYATI BİLİMLERİ DERGİSİ

Transkript

1 ABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT VE DOĞA BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ABANT IZZET BAYSAL UNIVERSITY FACULTY OF AGRICULTURE AND NATURAL SCIENCES ULUSLARARASI TARIM VE YABAN HAYATI BİLİMLERİ DERGİSİ INTERNATIONAL JOURNAL OF AGRICULTURAL AND WILDLIFE SCIENCES Cilt Volume 2 Sayı Number

2 Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı Bilimleri Dergisi Dergi web sayfası: International Journal of Agricultural and Wildlife Sciences Journal homepage: Baş Editör Yrd. Doç. Dr. Hakan KİBAR, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Editor in Chief Yardımcı Editörler Associate Editors Yrd. Doç. Dr. Faheem Shahzad BALOCH, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Bahtiyar Buhara YÜCESAN, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Araş. Gör. Mehmet Zahit YEKEN, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bölüm Editörleri Section Editors Prof. Dr. Mehmet Erhan GÖRE, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Doç. Dr. Handan ESER, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. İhsan CANAN, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Selçuk GÖÇMEZ, Adnan Menderes Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Beyhan KİBAR, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Cihangir KİRAZLI, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Hüseyin UYSAL, Adnan Menderes Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Kadir Ersin TEMİZEL, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Gülsüm YALDIZ, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Dr. Murat EMİR, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Danışma Kurulu Advisory Board Prof. Dr. Burhan ARSLAN, Namık Kemal Üniversitesi Prof. Dr. Fikri BALTA, Ordu Üniversitesi Prof. Dr. Wolfgang KREIS, Friedrich Alexander Universirty Prof. Dr. İbrahim Hakkı YILMAZ, Iğdır Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet ÜLKER, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Assoc. Prof. Frieder MULLER, Friedrich Alexander Universirty Assoc. Prof. Qasim SHAHID, South China Agricultural University Doç. Dr. Halil KÜTÜK, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Doç. Dr. Serkan ÇAKIR, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Assist. Prof. Muhammed Naeem SATTAR, University of the Punjab Yrd. Doç. Dr. Süleyman TEMEL, Iğdır Üniversitesi Dr. Khalid MAHMOOD, Aarhus University Dr. Mueen Alam KHAN, Nanjing Agricultural University

3 Ürün Bilgisi (Product Information) Yayıncı Publisher Abant İzzet Baysal Üniversitesi Abant Izzet Baysal University Sahibi (AİBÜZDF Adına) Owner (On Behalf of AIBUZDF) Prof. Dr. Vahdettin ÇİFTÇİ, Dekan (Dean) Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Editor-in-Chief Yrd. Doç. Dr. Hakan KİBAR Dergi Yönetimi Journal Administrator Yayın Dili Language Yayın Aralığı Frequency Yayın Türü Type of Publication Yrd. Doç. Dr. Faheem Shahzad BALOCH Yrd. Doç. Dr. Bahtiyar Buhara YÜCESAN Araş. Gör. Mehmet Zahit YEKEN Türkçe, İngilizce Turkish, English Yılda iki kez yayınlanır Published two times a year Hakemli yaygın süreli yayın Double-blind peer-reviewed Dergi e-issn Journal e-issn Dergi Yönetim Adresi Journal Management Address Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı Bilimleri International Journal of Agricultural Dergisi and Wildlife Sciences Abant İzzet Baysal Üniversitesi Abant Izzet Baysal University Ziraat ve Doğa Bilimleri Fakültesi Faculty of Agriculture and Natural Sciences 14280, Bolu-TÜRKİYE 14280, Bolu-TURKEY Telefon: Telephone: Faks: Fax: E-posta: ijawseditor@ibu.edu.tr ijawseditor@ibu.edu.tr Tarandığı İndeksler Google-Scholar CiteFactor Cosmos DRJI ResearchBib Indexed

4 İÇİNDEKİLER-CONTENTS Farklı Yetiştirme Ortamlarının Pleurotus eryngii Mantarının Gelişimi ve Verimi Üzerine Etkileri The Effects of Different Substrates on Growth and Yield of Pleurotus eryngii Mushroom Beyhan KİBAR Pleurotus ostreatus Yetiştiriciliğinde Katkı Maddesi Olarak Mısır Silajının Kullanımı The Use of Corn Silage as Additive Substance in The Cultivation of Pleurotus ostreatus Beyhan KİBAR Harbiye AKDENİZ DURAN Aysun PEKŞEN Samsun İli Salıpazarı İlçesi Arıcılığının ve Arıcı-Birlik İlişkilerinin İncelenmesi The Analysis of Beekeeping in Salıpazarı District of Samsun and Relationship of Beekeeper-Association Murat EMİR Fatih PERİ Pnömatik Fındık Toplama Makinası İle Fındık Hasadı Sırasında Gürültü Seviyesinin Belirlenmesi Determination of Noise Level During Hazelnut Harvesting with The Pneumatic Hazelnut Harvester Hüseyin SAUK Mehmet Arif BEYHAN Olgunlaşmış ve Olgunlaşmamış Mısır Püsküllerinde Toplam Antioksidan ve Fenolik Madde Miktarlarının Belirlenmesi Determination of Total Antioxidantand Phenolic Amount of Matured and Immature Corn Silk Gülay ZULKADİR Leyla İDİKUT Mustafa ÇÖLKESEN Determination of The Effect of Plant Density on Yield and Yield Components for Two Different Coriander Cultivars (Coriandrum sativum L.) Bitki Sıklığının İki Farklı Kişniş (Coriandrum sativum L.) Çeşidinde Verim ve Verim Unsurları Üzerine Etkisinin Belirlenmesi Duran KATAR Nimet KATAR Organik Domates Yetiştiriciliği Organic Tomato Production Harun Özer 43-53

5 Hakemler/Reviewers Prof. Dr. Aysun PEKŞEN, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. İsa TELCİ, Süleyman Demirel Üniversitesi Doç. Dr. Mustafa SÜRMEN, Adnan Menderes Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Yusuf ARSLAN, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. İhsan CANAN, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ender DEMİR, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Erkan EREN, Ege Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Muhammet KARAŞAHİN, Karabük Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Burcu KENANOĞLU, Uşak Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Cevdet KIZIL, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Hakan KİBAR, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Alper TANER, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ali TEKGÜLER, Ondokuz Mayıs Üniversitesi

6 Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı Bilimleri Dergisi (UTYHBD), 2016, 2(1): International Journal of Agriculture and Wildlife Science (IJAWS) Araştırma makalesi Research article Pleurotus ostreatus Yetiştiriciliğinde Katkı Maddesi Olarak Mısır Silajının Kullanımı Beyhan Kibar 1 * Harbiye Akdeniz Duran 2 Aysun Pekşen 2 1 Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Ziraat ve Doğa Bilimleri Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Bolu 2 Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Samsun Geliş tarihi (Received): Kabul tarihi (Accepted): Anahtar kelimeler: Pleurotus ostreatus, mısır silajı, katkı maddesi, verim, mantar özellikleri *Sorumlu yazar beyhan.kibar@ibu.edu.tr Özet. Bu çalışma Pleurotus ostreatus mantarı yetiştiriciliğinde mısır silajının katkı maddesi olarak kullanım durumunu belirlemek amacıyla yapılmıştır. Çalışmada buğday samanına farklı oranlarda (%5, 10, 15 ve 20) mısır silajı ilave edilerek hazırlanan yetiştirme ortamları, verim ve morfolojik özellikler bakımından kontrol ile (%95 buğday samanı+%5 buğday kepeği) karşılaştırılmıştır. Yetiştirme ortamlarının hazırlanmasında kullanılan materyallerin her birinin başlangıçtaki ve hazırlanan yetiştirme ortamlarının sterilizasyondan sonraki ph, karbon (C) ve azot (N) miktarı, C:N oranı ve mineral madde (K, P, Mg, Zn, Fe ve Mn) içerikleri tespit edilmiştir. Verim bakımından kontrol ve farklı oranlarda mısır silajı ilave edilerek hazırlanan yetiştirme ortamları arasındaki farklılık istatistiki olarak önemli (P<0.05), morfolojik özellikler (şapka uzunluğu, sap uzunluğu ve sap kalınlığı) bakımından ise önemsiz bulunmuştur. En yüksek verim ( g kg -1 ortam) buğday samanına %10 oranında mısır silajının ilave edilmesiyle hazırlanan yetiştirme ortamından, en düşük verim ( g kg -1 ortam) ise kontrol ortamından elde edilmiştir. Mısır silajının P. ostreatus yetiştiriciliğinde buğday kepeğine alternatif iyi ve ucuz bir katkı maddesi olarak kullanılabileceği sonucuna varılmıştır. The Use of Corn Silage as Additive Substance in The Cultivation of Pleurotus ostreatus Key words: Pleurotus ostreatus, corn silage, additive substance, yield, mushroom properties *Corresponding author beyhan.kibar@ibu.edu.tr Abstract. This study was conducted to determine the utilization status of corn silage as additive substance in the cultivation of Pleurotus ostreatus mushroom. In the study, substrates prepared by the addition of corn silage in the different ratios (5, 10, 15 and 20%) to wheat straw were compared with control (95% wheat straw +5% wheat bran) in terms of yield and morphological properties. The ph, carbon (C), nitrogen (N), C:N ratio and mineral matter (K, P, Mg, Zn, Fe and Mn) contents of the materials used in the preparation of the substrates and substrates after sterilization were determined. The difference among control and substrates prepared by the addition of corn silage in the different ratios was found statistically significant (P<0.05) in terms of yield and non-significant in terms of morphological properties (cap length, stipe length and stipe thickness). The highest yield ( g kg -1 substrate) was obtained from the substrate prepared by the addition of corn silage in the rate of 10% to wheat straw and the lowest yield ( g kg -1 substrate) was observed in the control substrate. It was concluded that corn silage can be used as a good and cheap additive substance alternative to wheat bran in the cultivation of P. ostreatus mushroom.

7 Kibar ve ark., Pleurotus ostreatus Yetiştiriciliğinde Katkı Maddesi Olarak Mısır Silajının Kullanımı 1. GİRİŞ Günümüzde Pleurotus mantar türleri geniş adaptasyon yeteneği ve zengin besinsel özelliklerinden dolayı ekonomik anlamda çok önemli türler olarak kabul edilmekte (Hassan et al., 2010) ve dünyada en fazla kültürü yapılan mantar türleri içerisinde Agaricus bisporus tan sonra ikinci sırada yer almaktadır (Rühl et al., 2008). Pleurotus mantar türlerinin yetiştiriciliği az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde gıda ve özellikle de protein açığının kapatılmasına katkıda bulunabilecek kaynaklardan birisi olarak düşünülmektedir. Pleurotus mantarları, dünyada çoğunlukla oyster mushroom olarak adlandırılmaktadırlar. Pleurotus türleri doğada kısmen ya da tamamen çürümüş ya da devrilmiş kayın, kavak, akçaağaç, karaağaç, kestane ve söğüt gibi birçok ağaç türünün gövdeleri üzerinde yetişmektedir. Bu türler ülkemizde de geniş bir coğrafyada yayılış göstermekte ve halk arasında kayın, kavak, yaprak, dil, melek, kulak ve istridye mantarı gibi isimlerle anılmaktadırlar (Pekşen 2013). Pleurotus mantar türleri, beyaz şapkalı mantar (A. bisporus) ile karşılaştırıldığında yetiştiriciliğinin daha kolay ve daha düşük maliyetle yapılabilmesi, iklimsel istekler yönünden daha az seçici olması, çevre şartlarına ve hastalıklara dayanımının daha fazla olması ve yetişme sürelerinin daha kısa olması gibi önemli avantajlara sahiptirler (Patrabansh and Madan 1997; Kong 2004). Pleurotus türleri içerisinde ise ilk kültüre alınan ve dünyada ticari olarak en fazla yetiştiriciliği yapılan tür P. ostreatus tur. P. ostreatus, yüksek besin değeri ve insan sağlığı açısından taşıdığı tıbbi özellikleri (Cohen et al., 2002; Baysal ve ark., 2003) yanında kaliteli aroması, lezzeti, yüksek verimliliği ve kolay yetiştirilmesinden dolayı çok uzun yıllardan beri dünya genelinde tercih edilmektedir. Ayrıca Pleurotus türleri lignin, selüloz ve hemiselülozları parçalayabilen geniş enzim sistemleri sayesinde talaş, ahşap yongası, buğday sapı, çeltik sapı, pamuk atığı, mercimek atığı, şeker kamışı atığı, soya sapı, darı sapı, ayçiçeği tohum kabuğu, çay atığı, fındık zurufu, fındık kabuğu, sebze atıkları, mısır koçanı ve sapı gibi ikinci bir kullanım alanı bulunmayan çok sayıda lignoselülozik atık üzerinde başarılı bir şekilde yetiştirilebilmektedirler (Philippoussis et al., 2001; Doğan ve Pekşen 2003; Yıldız and Karakaplan 2003; Pekşen and Küçükomuzlu 2004; Kurt 2008; Akyüz ve Kırbağ 2009; Moonmoon et al., 2010). P. ostreatus yetiştiriciliğinde kullanılan ham materyaller ve üretim sistemleri ekonomik ve ekolojik koşullar ile üretilen başlıca tarımsal ürünlere ve atık çeşitliliğine bağlı olarak ülkelere hatta bölgelere göre farklılık gösterebilmektedir. Üreticiler en kolay şekilde, en ucuza temin edebilecekleri ve en yüksek verim alabilecekleri tarımsal atıkları materyal olarak kullanmaya çalışmaktadırlar. Bu nedenle ülkemizde P. ostreatus un yetiştiriciliğinde farklı tarımsal hammaddelerin kullanımı, bunların farklı oranlardaki karışımları ve yetiştirme tekniği konusunda yapılmış oldukça fazla sayıda araştırma bulunmaktadır (Yıldız ve Demir 1998; Baysal 2000; Kalyoncu ve Kalmış 2007; Kurt 2008; Şen ve Yalçın 2011; Beşikci ve ark., 2014; Yalçın ve ark., 2014). Son yıllarda bu mantar türü ülkemizde ticari olarak yetiştirilmeye başlanmıştır. Bununla birlikte, ülkemizde bu mantar türünün üretim ve tüketiminde halen daha istenilen seviyeye gelinememiştir. Mısır silajı, dünyada üretilen en yaygın ve ekonomik kaba yem olup, ülkemizde de sığır besiciliğinde yoğun olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde üretilen toplam silajın %80 den fazlasını mısır silajı oluşturmaktadır (Alçiçek ve Karaayvaz 2003). Mısır silajı veriminin yüksek olması, silaj yapımının kolay olması, elde edilen silajın besleme değerinin yüksek olması, ekonomik olması ve yüksek düzeyde enerji içermesi gibi nedenlerle tercih edilmektedir (Suarez et al., 2007). Silajlık mısır üretiminin yaygın olarak yapıldığı bölgelerden biri de Karadeniz Bölgesi dir. Bölge tahıl hasadından sonra ikinci ürün olarak da silajlık mısır yetiştiriciliği için uygundur yılı verilerine göre, Karadeniz Bölgesi nde yaklaşık da lık alanda ton silajlık mısır üretimi yapılmıştır (TÜİK 2015). Mısır sapı, mısır koçanı veya mısır samanının P. ostreatus yetiştiriciliğinde kullanımı konusunda yapılmış çalışmalar bulunmaktadır (Baysal 2000, Obodai et al., 2003; Contreras et al., 2004; Ancona Mendez et al., 2005). Bununla birlikte, gerek besinsel özellikleri ve gerekse ucuz olması nedeniyle hayvan beslemede yoğun bir şekilde kullanılan mısır silajının P. ostreatus mantar türünün yetiştiriciliğinde katkı maddesi olarak kullanılabileceğine dair herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışmanın amacı mısır silajının buğday samanına farklı oranlarda katkı maddesi olarak ilave edilmesinin P. ostreatus mantarının verim ve bazı 11

8 Kibar ve ark., Pleurotus ostreatus Yetiştiriciliğinde Katkı Maddesi Olarak Mısır Silajının Kullanımı morfolojik özellikleri üzerine etkilerinin belirlenmesidir. 2. MATERYAL VE METOD Araştırma Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümüne ait mantar üretim odasında yürütülmüştür. Çalışmada kullanılan Pleurotus ostreatus (Jacq. ex. Fr.) Kummer mantar türünün tohumluk miselleri ticari bir firmadan temin edilmiştir. Çalışmada ele alınan yetiştirme ortamlarının karışım oranları ve kısaltmaları Çizelge 1'de verilmiştir. Çalışmada buğday samanı (S) ve buğday kepeği (BK) karışımından hazırlanan yetiştirme ortamı (S+%5BK) kontrol olarak kullanılmıştır. Denemede buğday kepeği sadece kontrol ortamında kullanılmış olup, buğday samanına %5, 10, 15 ve 20 oranlarında mısır silajı (MS) ilave edilerek mısır silajının buğday kepeği yerine katkı maddesi olarak kullanılıp kullanılamayacağının belirlenmesine çalışılmıştır. Çizelge 1. Çalışmada kullanılan yetiştirme ortamları. Table 1. The substrates used in the study. Yetiştirme ortamı Kısaltma Buğday samanı+%5 Buğday kepeği S+%5BK (Kontrol) Buğday samanı+%5 Mısır silajı S+%5MS Buğday samanı+%10 Mısır silajı S+%10MS Buğday samanı+%15 Mısır silajı S+%15MS Buğday samanı+%20 Mısır silajı S+%20MS Yetiştirme ortamlarının hazırlanması için materyaller karışımlardaki % oranları esas alınarak belirlenen ağırlıklarda tartılmış ve homojen bir şekilde karıştırılmıştır. Daha sonra hazırlanan karışım ıslatılarak nem oranının %70 seviyesine ulaşması sağlanmıştır. Islatma işleminden sonra ph düzeyini ayarlamak için tüm ortamlara ağırlık esası üzerinden %1 oranında alçı ilave edilmiştir. Yetiştirme ortamları 20x30 cm boyutlarındaki ısıya dayanıklı polietilen torbalara 1 kg olacak şekilde doldurulup, hafifçe bastırılmıştır. Daha sonra torbaların ağızlarına bilezik takılmış ve pamuk tıkaçla kapatılmıştır. Torbalar otoklavda 121 C de 1.5 saat steril edilmiştir. Misel ekimi laboratuvarda steril kabinde her bir torbanın üst kısmına ortamın yaş ağırlığının %2 si kadar tohumluk miselin aşılanması şeklinde yapılmıştır. Misel ekimi yapılan torbalar mantar üretim odasına yerleştirilmiş ve misel gelişimi tamamlanana kadar karanlıkta 25 C de inkübe edilmiştir. Misel gelişimi tamamlandıktan sonra primordium oluşumu için torbaların üst kısımları açılmıştır. Üretim odasında mantar oluşumunu teşvik amacıyla günde 8 saat 200 lüx şiddetindeki floresan lambalarla aydınlatma yapılmış, sıcaklık 15±2 C ve nem %85±5 olacak şekilde ayarlanmıştır. Havalandırma ve sulama gibi bakım işlemleri çalışma süresince düzenli olarak yapılmıştır. Mantarlar belirli bir büyüklüğe ulaşınca hasat edilerek hassas terazide tartılmış ve ağırlıkları kaydedilmiştir. Çalışmada verim 1 kg yetiştirme ortamından hasat periyodu sonunda elde edilen taze mantar miktarının (g kg -1 ortam) belirlenmesi ile hesaplanmıştır. Elde edilen mantarların şapka uzunluğu (cm), sap uzunluğu (cm) ve sap kalınlığı (cm) ise Ağaoğlu ve ark. (1992) na göre ölçülmüştür. Çalışmada yetiştirme ortamlarının hazırlanmasında kullanılan materyallerinin her birinin başlangıçtaki ve yetiştirme ortamlarının sterilizasyondan sonraki ph (Jackson 1962), C (Cormican and Staunton 1991), N (AOAC 1984), K, P, Mg, Zn, Fe ve Mn (Kacar ve İnal 2008) içerikleri belirlenmiş ve C:N oranı hesaplanmıştır. Deneme tesadüf parselleri deneme desenine göre 5 tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Araştırma sonucunda elde edilen verilerin varyans analizinde SPSS 17.0 istatistik programı kullanılmıştır. Ortalamalar arasındaki istatistiksel farklılıklar ise Duncan çoklu karşılaştırma testi ile belirlenmiştir. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA Denemede ele alınan yetiştirme ortamlarının hazırlanmasında kullanılan tarımsal materyallerin kimyasal özellikleri Çizelge 2 de verilmiştir. Buğday samanı ve buğday kepeğinin ph değerleri mısır silajından daha düşük bulunmuştur. Mısır silajının ph değerinin (8.40) ise oldukça yüksek olduğu tespit edilmiştir. Kullanılan materyallerin C miktarlarının % arasında değiştiği saptanmıştır. Mısır silajının C içeriği %42.37 ile buğday samanı ve buğday kepeğinden daha düşük bulunmuştur. Kullanılan materyaller içerisinde en yüksek N değeri, buğday kepeğinde (%2.74) tespit edilmiştir. Mısır silajının N içeriği %1.47 olarak tespit edilmiş olup, bu durum silajın hazırlanması sırasında içine katılan üreden kaynaklı olabilir. Materyallerin N miktarlarına bağlı olarak C:N oranı buğday kepeğinde oldukça düşük (17.37) bulunmuştur. En yüksek C:N oranı buğday samanında (59.54) tespit edilmiştir. Buğday samanı, buğday kepeği ve mısır silajının mineral madde miktarları incelendiğinde K, Fe ve Mn 12

9 Kibar ve ark., Pleurotus ostreatus Yetiştiriciliğinde Katkı Maddesi Olarak Mısır Silajının Kullanımı içerikleri bakımından en yüksek değerler mısır silajından; P, Mg ve Zn içeriği bakımından ise en yüksek değerler buğday kepeğinden elde edilmiştir. Diğer taraftan K, P, Mg, Zn ve Mn miktarı bakımından buğday samanının mısır silajı ve buğday kepeğine göre oldukça düşük değerlere sahip olduğu belirlenmiştir (Çizelge 2). Mısır silajının besinsel özellikleri silajlık mısırın yetişme koşullarına, silaj yapım tekniklerine, silajlık mısırın süt olum veya hamur olum döneminde hasat edilmesine bağlı olarak büyük oranda değişebilmektedir. Demirel ve ark. (2001) yaptıkları çalışmada mısır silajının ph değerini 4.15, Türemiş ve ark. (1997) ise 4.76 olarak belirlemişlerdir. Bu çalışmada mısır silajı için belirlenen ph değeri diğer araştırıcıların bildirdiği değerlerden oldukça yüksektir. Çizelge 2. Yetiştirme ortamlarının hazırlanmasında kullanılan materyallerin bazı kimyasal özellikleri. Table 2. Some chemical properties of the materials used in preparation of the substrates. Materyaller ph C N C:N K P Mg Zn Fe Buğday samanı Buğday kepeği Mısır silajı P. ostreatus mantarının üretimi için kullanılan farklı yetiştirme ortamlarının sterilizasyon sonrası ph, C ve N miktarı, C:N oranı ile mineral madde (K, P, Mg, Zn, Fe ve Mn) içerikleri Çizelge 3 te verilmiştir. Farklı yetiştirme ortamlarının ph değerlerinin arasında değiştiği tespit edilmiştir (Çizelge 3). Bu çalışmada yetiştirme ortamlarının ph değerleri, Pleurotus türlerinde misel gelişmesi ve verimi olumsuz etkilemeyecek sınırlar ( ) (Zadrazil 1978) arasında bulunmuştur. C miktarı bakımından yetiştirme ortamlarından birbirine oldukça yakın değerler (% ) elde edilmiştir. Mısır silajının katkı maddesi olarak kullanıldığı ortamlarda C miktarı kontrol ortamına göre daha yüksek bulunmuştur (Çizelge 3). Misel gelişimi ve mantar verimi açısından yetiştirme ortamında C miktarının yüksek olması önemlidir. Kurt (2008), P. ostreatus yetiştiriciliğinde değişik tarımsal atıklardan hazırlanan yetiştirme ortamlarının sterilizasyon sonrası C içeriklerinin % arasında değiştiğini bildirmiştir. C miktarı ile ilgili elde ettiğimiz bulgular Kurt (2008) un sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir. Yetiştirme ortamları arasında en yüksek N içeriği kontrol ortamında (%0.82) belirlenmiştir. Bu durum kontrol ortamında kullanılan buğday kepeğinin başlangıç N miktarının yüksek olmasından kaynaklanmaktadır (Çizelge 2). Mısır silajının kullanıldığı yetiştirme ortamlarındaki N miktarının kontrol ortamına göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 3). Yapılan bir çalışmada, yüksek N miktarının Pleurotus türlerinde verim düşüşlerine yol açtığı bildirilmiştir (Desrumaux et al., 2003). Buna paralel olarak, bu çalışmada da N içeriğinin en Mn yüksek olduğu kontrol ortamından en düşük verim alınmıştır (Şekil 1). Kurt (2008) tarafından yapılan çalışmada ise sterilizasyon sonrası yetiştirme ortamlarının N içeriği % arasında değişmiş olup, yetiştirme ortamlarının N içeriğiyle P. ostreatus un verim değerleri arasında pozitif bir korelasyon bulunmuştur. Çalışmada, yetiştirme ortamlarının C:N oranları arasında değişiklik göstermiştir. N miktarlarının daha düşük olmasına bağlı olarak da mısır silajı kullanılan yetiştirme ortamlarının C:N oranlarının kontrolden daha yüksek olduğu belirlenmiştir (Çizelge 3). Olivier (1990), Pleurotus türlerinden yüksek miktarda ürün elde edilebilmesi için yetiştirme ortamlarının C:N oranının 50 civarında olması gerektiğini belirtmiştir. Philippoussis et al. (2001) C:N oranı olan buğday sapı yetiştirme ortamında P. ostreatus tan iyi verim alındığını ve yetiştirme ortamının C:N oranı ile mantar verimi arasında pozitif bir ilişki olduğunu belirtmişlerdir. Kurt (2008) tarafından yapılan çalışmada ise sterilizasyon sonrası yetiştirme ortamlarının C:N oranı arasında bulunmuş ve yetiştirme ortamlarının C:N oranları ile P. ostreatus un verim değerleri arasında negatif bir korelasyon tespit edilmiştir. Bu çalışmada elde edilen C, N miktarları ve C:N oranı ile ilgili değerler Küçükomuzlu ve Pekşen (2005) ile uyumludur. Yetiştirme ortamlarının mineral madde içerikleri incelendiğinde, kontrol ortamının P (%0.14), Mg ( ppm) ve Fe ( ppm) miktarları buğday samanına değişik oranda mısır silajı ilave edilerek hazırlanan yetiştirme ortamlarından oldukça yüksek bulunmuştur. Kontrol ortamının P ve Mg miktarının daha yüksek olması buğday kepeğinin P ve Mg 13

10 Verim (g kg -1 ortam) Kibar ve ark., Pleurotus ostreatus Yetiştiriciliğinde Katkı Maddesi Olarak Mısır Silajının Kullanımı içeriğinin diğer materyallerden daha yüksek olmasının sonucu olabilir. Yetiştirme ortamları arasında en yüksek K miktarı (%0.50) S+%10MS ortamında ve en yüksek Zn (16.53 ppm) ve Mn (48.70 ppm) miktarı ise S+%15MS ortamında saptanmıştır. K, P ve Mn miktarı bakımından en düşük değerler S+%20MS ortamında (sırasıyla %0.40, %0.09 ve ppm) elde edilirken, Mg, Fe ve P bakımından ise en düşük değerler S+%5MS yetiştirme ortamında (sırasıyla ppm, ppm ve %0.09) belirlenmiştir. S+%20MS ortamı dışındaki mısır silajının kullanıldığı diğer ortamlarda kontrole göre Mn miktarı artmıştır (Çizelge 3). Sterilizasyon sonrası yetiştirme ortamlarının mineral madde içerikleri ile ilgili elde edilen bulgular Kurt (2008) tarafından yapılan çalışmada elde edilen sonuçlarla uyumludur. Çizelge 3. Kontrol ve farklı oranlarda mısır silajı ilave edilerek hazırlanan yetiştirme ortamlarının sterilizasyon sonrası bazı kimyasal özellikleri. Table 3. Some chemical properties after sterilization of control and substrates prepared by the addition of corn silage in the different ratios. Yetiştirme ortamları ph C N C:N K P Mg Zn Fe Mn Kontrol S+%5MS S+%10MS S+%15MS S+%20MS Mantar verimi bakımından yetiştirme ortamları arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemli (P<0.05) bulunmuştur. Buğday samanına değişik oranlarda mısır silajı ilave edilerek hazırlanan yetiştirme ortamlarından kontrole göre daha yüksek verim elde edilmiştir. En yüksek verim g kg -1 ortam ile buğday samanına %10 oranında mısır silajı ilave edilerek hazırlanan ortamda (S+%10MS) belirlenmiştir. Bu ortam ile S+%5MS, S+%15MS ve S+%20MS yetiştirme ortamları istatistiksel olarak aynı grupta yer almışlardır. En düşük verim ( g kg -1 ortam) ise kontrol ortamından elde edilmiştir (Şekil 1). Pleurotus türlerinde verim yetiştirme ortamı olarak kullanılan bitkisel materyallerin biyolojik yapısına bağlı olarak değişebilmektedir. P. ostreatus un buğday samanı yetiştirme ortamındaki verimi g kg -1 kompost (Erkel ve Işık 1992), 175 g kg -1 kompost (Yıldız et al., 1998) ve g kg -1 ortam (Küçükomuzlu ve Pekşen 2005) olarak bildirilmiştir. Kurt (2008) tarafından yapılan çalışmada P. ostreatus türünde en yüksek verim ( g kg -1 torba) 2 BS (buğday sapı) + K (kepek) yetiştirme ortamından elde edilmiş, en düşük verim ise ( g kg -1 torba) buğday sapından elde edilmiştir. Yıldız and Karakaplan (2003), P. ostreatus var. salignus un verim değerini soya ve mercimek samanının kullanıldığı yetiştirme ortamlarında g kg - 1 ortam olarak belirlemişlerdir. Kayın talaşı ve fındık kabuğu atıklarının kullanıldığı farklı yetiştirme ortamlarında P. ostreatus un verimi g kg -1 kompost arasında değişmiştir (Yalçın ve ark., 2014). Bu çalışmada elde edilen verim değerlerinin bu araştırıcıların bulgularıyla uyumlu olduğu görülmektedir b ab Şekil 1. Kontrol ve farklı oranlarda mısır silajı ilave edilerek hazırlanan yetiştirme ortamlarına ait verim değerleri (Sütunlar üzerinde aynı harfle gösterilen uygulamalar arasında %5 düzeyinde fark yoktur). Figure 1. The yield values belonging to control and substrates prepared by the addition of corn silage in the different ratios (There is no difference at the 5% level among the applications shown with the same letter on columns). Kontrol ve farklı oranlarda mısır silajı ilave edilerek hazırlanan yetiştirme ortamlarından elde edilen mantarlarda şapka uzunluğu, sap uzunluğu ve sap kalınlığı bakımından istatistiksel olarak önemli a ab ab K S+%5MS S+%10MS S+%15MS S+%20MS Yetiştirme ortamları 14

11 Kibar ve ark., Pleurotus ostreatus Yetiştiriciliğinde Katkı Maddesi Olarak Mısır Silajının Kullanımı farklılık bulunmamıştır. P. ostreatus un şapka uzunluğu değerleri kullanılan materyale ve katkı maddesi oranına bağlı olarak cm arasında değişiklik göstermiştir. Kontrol ortamlarından elde edilen mantarların şapka uzunlukları, mısır silajının katkı maddesi olarak kullanıldığı diğer ortamlara göre daha düşük olduğu saptanmıştır. İstatistiksel fark olmamakla birlikte, yetiştirme ortamındaki mısır silajı miktarı arttıkça şapka uzunluğu da artmıştır. Sap uzunluğu bakımından S+%10MS ve S+%20MS ortamları 1.30 cm ile ilk sırada yer alırken, kontrol ortamı 1.01 cm ile son sırada yer almıştır. Mısır silajı ilave edilen ortamlarda sap uzunluğu kontrole göre artmıştır. Çalışmada en yüksek sap kalınlığı 0.81 cm ile S+%15MS ortamında, en düşük sap kalınlığı ise 0.70 cm ile S+%20MS ortamında bulunmuştur (Çizelge 4). Küçükomuzlu ve Pekşen (2005) tarafından yapılan çalışmada Pleurotus türleri arasında morfolojik özellikler bakımından fark bulunduğu ve P. ostreatus un şapka uzunluğunun ortalama 7.59 cm, sap uzunluğunun 1.21 cm ve sap çapının 1.12 cm olduğu bildirilmiştir. Kurt (2008) tarafından yapılan çalışmada farklı yetiştirme ortamlarında P. ostreatus un şapka eninin 7.30 cm, sap uzunluğunun 3.66 cm ve sap çapının 0.99 cm olduğu bulunmuştur. Beşikci ve ark. (2014) ise buğday samanı yetiştirme ortamında P. ostreatus un şapka uzunluğunu 5.46 cm, sap uzunluğunu 2.28 cm ve sap çapını 0.88 cm olarak belirlemişlerdir. Başka bir çalışmada da P. ostreatus un şapka eni cm olarak bildirilmiştir (Koçyiğit 1984). Katkı maddesinin içeriği ve miktarları, verim ve şapka kalitesini etkilemektedir (Shen and Royse 2001). Bununla birlikte yetiştirme ortamı dışında genotip, ışık yoğunluğu ve süresi gibi faktörlere bağlı olarak da morfolojik özellikler değişebilmektedir. Çizelge 4. Kontrol ve farklı oranlarda mısır silajı ilave edilerek hazırlanan yetiştirme ortamlarından elde edilen mantarların morfolojik özellikleri. Table 4. The morphological properties of mushrooms obtained from control and substrates prepared by the addition of corn silage in the different ratios. Yetiştirme ortamları Şapka uzunluğu (cm) Sap uzunluğu (cm) Sap kalınlığı (cm) Kontrol 6.00 öd 1.01 öd 0.71 öd S+%5MS S+%10MS S+%15MS S+%20MS öd: istatistiksel olarak önemli değil. 4. SONUÇ P. ostreatus un da içinde bulunduğu Pleurotus mantar türleri; bitkisel atıklar üzerinde kolaylıkla yetiştirilebilmeleri, insan beslenmesi ve sağlığı üzerindeki yararlı etkileri ve lezzetli besin olmaları nedeniyle uzun yıllardan beri yetiştiriciliği yapılan oldukça önemli türlerdir. Bu çalışmada mısır silajının buğday samanına %5, 10, 15 ve 20 oranında katkı maddesi olarak ilave edilmesi ile hazırlanan yetiştirme ortamlarından kontrole göre daha yüksek verim değerleri elde edilmiştir. En yüksek verim buğday samanına %10 oranında mısır silajı ilave edilerek hazırlanan yetiştirme ortamında belirlenmiştir. Çalışmanın sonucunda ucuz bir materyal olan ve Karadeniz Bölgesi nde bol miktarda bulunan mısır silajının P. ostreatus mantarının üretiminde katkı maddesi olarak kullanılabileceği belirlenmiştir. Son yıllarda Pleurotus yetiştiriciliğine olan ilgi artmıştır. Özellikle kırsal kesimde kolaylıkla ve ucuz olarak bulunacak tarımsal materyallerin değerlendirilerek mantar üretiminde kullanılması, mantar üretiminin yaygınlaştırılması ve artan nüfusla birlikte daralan arazi gelirlerine ek gelir sağlama bakımından önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. KAYNAKLAR Ağaoğlu YS., İlbay ME ve Uzun A., Değişik talaş+kepek karışımlarının Pleurotus sajor-caju'nun verimi üzerine etkileri. Türkiye IV. Yemeklik Mantar Kongresi, 2-4 Kasım, Yalova. Akyüz M ve Kırbağ S., Bazı tarımsal ve endüstriyel atıkların Pleurotus spp. üretiminde kompost olarak değerlendirilmesi. Ekoloji, 18(70): Alçiçek A ve Karaayvaz K., Sığır besisinde mısır silajı kullanımı. Animalia, 203: Ancona Mendez L., Sandoval Castro CA., Belmar Casso R and Capetillo Leal CM., Effect of substrate and harvest on the amino acid profile of oyster mushroom (Pleurotus ostreatus). Journal of Food Composition and Analysis, 18(5): AOAC, Association of Official Analytical Chemists. 14th Edition (Edited by Sidney Williams), Washington DC., USA. Baysal E., Çeşitli lignoselüloz esaslı atıkların Pleurotus ostreatus un verim özellikleri üzerine etkileri. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 6(2-3): Baysal, E., Yalınkılıç, M.K., Peker, H., Çolak, M., Göktaş, O., Özen, E., Çolak, A.M., Atık kâğıtların çeşitli 15

12 Kibar ve ark., Pleurotus ostreatus Yetiştiriciliğinde Katkı Maddesi Olarak Mısır Silajının Kullanımı bitkisel ve odunsu atık substratlarla Pleurotus ostreatus Jacq. ex Fr. Kummer kültivasyonunda değerlendirilmesi. Ekoloji, 12(49): Beşikci, N., Düzkale Sözbir, G., Kanat H.G., Farklı lignoselülozik atıklar üzerinde yetiştirilen Pleurotus ostreatus mantarının verim, kalite ve mantar özellikleri üzerine etkisi. III. Uluslararası Odun Dışı Orman Ürünleri Sempozyumu 8-10 Mayıs 2014, Kahramanmaraş Cohen R., Persky L and Hadar Y., Biotechnological applications and potential of wood-degrading mushrooms of the genus Pleurotus. Applied Microbiology and Biotechnology, 58: Contreras EP., Sokolov M., Mejia G and Sanchez JE., Soaking of substrate in alkaline water as a pretreatment for the cultivation of Pleurotus ostreatus. The Journal of Horticultural Science and Biotechnology, 79(2): Cormican T and Staunton L., Factors in mushroom (Agaricus bisporus) compost productivity, In: Science and Cultivation of Edible Fungi, Maher (Ed.), Balkema, Rotterdam. 4: Demirel M., Cengiz F., Çelik S ve Erdoğan S., Van ekolojik koşullarında yetiştirilen mısır ve macar fiği karışımlarının silaj kaliteleri ve besin maddelerinin rumende parçalanabilirlikleri üzerine bir araştırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 11(1): Desrumaux B., Sedeyn P., Desmedt H., Lannoy P and Leennnegt L., Addition of intact corn grain before pasteurization to oyster mushroom substrate (Pleurotus spp). Horticultural Abstracts, 73(5): Doğan H ve Pekşen A., Çay atıklarından hazırlanan yetiştirme ortamları ve dezenfeksiyon yöntemlerinin Pleurotus sajor-caju nun verim ve kalitesine etkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(1): Erkel İ ve Işık SE., Pleurotus ostreatus ve P. florida yetiştiriciliğinde değişik yetiştirme ortamlarının verime etkisi. Türkiye 4. Yemeklik Mantar Kongresi, Yalova. Hassan FR., Medany GM and Hussein SD., Cultivation of the king oyster mushroom (Pleurotus eryngii) in Egypt. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 4(1): Jackson ML., Soil Chemical Analysis, Prentice Hall. Inc., New York. Kacar B ve İnal A., Bitki Analizleri, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 879. Kalyoncu F ve Kalmış E., Pirinanın farklı Pleurotus türlerinin yetiştiriciliğinde kullanım olanaklarının araştırılması. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9(2): Koçyiğit AE., Kayın mantarı (Pleurotus ostreatus) türünde misel geliştirme ve primordium oluşturma dönemlerinde uygulanan farklı sıcaklık ve ışık düzeylerinin verim ve kaliteye etkisi üzerinde araştırmalar. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Kong WS., Descriptions of commercially important Pleurotus species. Mushrooms Growers Handbook I. Part II. Oyster Mushrooms. Chapter 4. Rural Devolepment Administration, Korea, pp. Kurt Ş., Değişik Tarımsal Artıkların Kayın Mantarı (Pleurotus ostreatus, Pleurotus sajor-caju) Yetiştiriciliğinde Kullanım Olanakları. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana. Küçükomuzlu B ve Pekşen A., Yetiştirme ortamı ağırlıklarının Pleurotus mantar türlerinin verim ve kalitesi üzerine etkileri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 20(3): Moonmoon M., Uddin NM., Ahmed S and Shelly N., Cultivation of different strains of king oyster mushroom (Pleurotus eryngii) on sawdust and rice straw in Bangladesh. Saudi Journal of Biological Sciences, 17(4): Obodai M., Cleland-Okine J and Vowotor KA., Comparative study on the growth and yield of Pleurotus ostreatus mushroom on different lignocellulosic by-products. Journal of Industrial Microbiology and Biotechnology, 30(3): Olivier J., Les besoins des Pleurotus cultives. Bull. FNSACC. 45: Patrabansh S and Madan M., Studies on cultivation, biological efficiency and chemical analysis of Pleurotus sajor-caju (Fr.) Singer on different bio-wastes. Acta Biotechnologica, 17(2): Pekşen A., Kayın mantarı (Pleurotus ostreatus): Kütük yetiştiriciliği. Samtim, 41: Pekşen A and Küçükomuzlu B., Yield potential and quality of some Pleurotus species grown in substrates containing hazelnut husk. Pakistan Journal of Biological Sciences, 7(5): Philippoussis A., Zervakis G and Diamentapoulou P., Bioconversion of agricultural lignocellulosic wastes through the cultivation of the edible mushrooms Agrocybe aegerita, Volvariella volvacea and Pleurotus spp. World Journal of Microbiology & Biotechnology, 17: Rühl M., Fischer C and Kües U., Ligninolytic enzyme activities alternate with mushrooms production during industrial cultivation of Pleurotus ostreatus on wheatstraw-based substrate. Current Trends in Biotechnology and Pharmacy, 4: Shen Q and Royse DJ., Effects of nutrient supplements on biological efficiency, quality and crop cycle time of maitake (Grifola frondosa). Applied Microbiology Biotechnology, 57: Suarez BJ., Reenen CG., Stockhofe N., Dijkstra J and Gerrits JJ., Effect of roughage source and roughage to concentrate ratio on animal performance and rumen development in veal calves. Journal of Dairy Science, 90(5): Şen S ve Yalçın M., Meşe palamudu (Quercus ithaburensis Decne subsp macrolepis) atıklarının Pleurotus ostreatus üretiminde kullanımı. Ekoloji, 20(78):

13 Kibar ve ark., Pleurotus ostreatus Yetiştiriciliğinde Katkı Maddesi Olarak Mısır Silajının Kullanımı TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu, Bitkisel Üretim İstatistikleri Veritabanı, Ankara. [Erişim: 15 Mart 2016]. Türemiş A., Kızılşimşek M., Kızıl S ve Sağlamtimur T., Çukurova koşullarında yetiştirilen bazı yembitkileri ve karışımlarına değişik katkı maddeleri ilave edilerek hazırlanan silajların farklı açım zamanlarındaki kalitelerinin konigsberg anahtarı ile değerlendirilmesi. Türkiye I. Silaj Kongresi, Eylül, Bursa. Yalçın M., Şen S., Taşçıoğlu C., Akçay Ç ve Tufan M., Kayın talaşı ve fındık kabuğu atıklarında Pleurotus ostreatus mantarı yetiştirilmesi. III. Uluslararası Odun Dışı Orman Ürünleri Sempozyumu 8-10 Mayıs 2014, Kahramanmaraş Yıldız A ve Demir R., Bazı bitkisel materyallerin Pleurotus ostreatus (Jacq. ex. Fr.) Kum. var. salignus (Pers. ex. Fr.) Konr. et Maubl. un gelişmesi ve ürün verimi üzerine etkileri. Turkish Journal of Botany, 22: Yıldız A and Karakaplan M., Evaluation of some agricultural wastes for the cultivation of edible mushrooms, Pleurotus ostreatus var. salignus. Journal of Food Science and Technology-Mysore, 40(3): Yıldız A., Karakaplan M and Aydın F., Studies on Pleurotus ostreatus (Jacq. ex Fr.) Kum var. salignus (Pers. ex Fr.) Konr. Et Maubl.: cultivation, proximate composition, organic and mineral composition of carpophores. Food Chemistry, 61(1-2): Zadrazil F., Cultivation of Pleurotus. In: The biology and cultivation of edible mushrooms (eds S.T., Chang and W.A., Hayes). Academic Press, New York, pp