T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) METAL TEKNOLOJİSİ POZİSYON KAYNAKLARI-1 ANKARA 2006

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ POZİSYON KAYNAKLARI Yukarıdan Aşağıya Küt Ek Kaynağı Uygulama Alanları Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Ark Boyu Elektrot Hareketleri Elektrot Çeşitleri ve Açıları...5 UYGULAMA FAALİYETİ...6 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...8 ÖĞRENME FAALİYETİ AŞAĞIDAN YUKARIYA KÜT EK KAYNAĞI Uygulama Alanları Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Elektrot Hareketleri Ark Boyu ve Akım Şiddeti Elektrot Çeşitleri ve Açıları...12 UYGULAMA FAALİYETİ...13 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...15 ÖĞRENME FAALİYETİ AŞAĞIDAN YUKARIYA -V- KAYNAĞI Uygulama Alanları Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Elektrot Hareketleri Ark Boyu ve Akım Şiddeti Elektrot Çeşitleri ve Açıları...19 UYGULAMA FAALİYETİ...20 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...21 ÖĞRENME FAALİYETİ AŞAĞIDAN YUKARIYA BİNDİRME KAYNAĞI Uygulama Alanları Elektrot Hareketleri Ark Boyu ve Akım Şiddeti Elektrot Çeşitleri ve Açıları...24 UYGULAMA FAALİYETİ...26 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...27 ÖĞRENME FAALİYETİ AŞAĞIDAN YUKARI İÇ KÖŞE KAYNAĞI Uygulama Alanları Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Elektrot Hareketleri Ark Boyu ve Akım Şiddeti Elektrot Çeşitleri ve Açıları...31 i

4 UYGULAMA FAALİYETİ...32 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...33 ÖĞRENME FAALİYETİ YUKARIDAN AŞAĞI İÇ KÖŞE KAYNAĞI Uygulama Alanları Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Elektrot Hareketleri Ark Boyu ve Akım Şiddeti Elektrot Çeşitleri ve Açıları...36 UYGULAMA FAALİYETİ...37 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...38 ÖĞRENME FAALİYETİ YUKARIDAN AŞAĞIYA DIŞ KÖŞE KAYNAĞI Uygulama Alanları Elektrot Hareketleri Elektrot Çeşitleri ve Açıları...41 UYGULAMA FAALİYETİ...42 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...43 MODÜL DEĞERLENDİRME...45 CEVAP ANAHTARLARI...46 KAYNAKLAR...48 ii

5 AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK AÇIKLAMALAR 521MMI194 Metal Teknolojisi Kaynakçılık MODÜLÜN ADI Pozisyon Kaynakları -1 MODÜLÜN TANIMI Yukarıdan aşağıya ve aşağıdan yukarıya dik kaynak yapılabilme ile ilgili bilgi ve becerilerin verildiği öğrenim materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Temel Metal şekillendirmeci modülünü almış olmak YETERLİK Dik konumda kaynak yapabilmek. Genel Amaç Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak elektrik ark kaynağı ile yukarıdan aşağıya ve aşağıdan yukarıya dik pozisyon kaynaklarını yapabileceksiniz. MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Amaçlar Yukarıdan aşağıya dik küt ek kaynağı yapabileceksiniz. Aşağıdan yukarıya dik küt ek kaynağı yapabileceksiniz. Aşağıdan yukarıya -V- kaynağı yapabileceksiniz. Aşağıdan yukarıya bindirme kaynağı yapabileceksiniz. Aşağıdan yukarıya iç köşe kaynağı yapabileceksiniz. Yukarıdan aşağıya iç köşe kaynağı yapabileceksiniz. Yukarıdan aşağıya dış köşe kaynağı yapabileceksiniz. Ortam: Metal teknolojileri atölyesi Donanım: Elektrik ark kaynak makinesi, elektrotlar, kaynak elemanları ve iş parçaları iii

6 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Modülün içerisinde yer alan her faaliyetten sonra verilen ölçme araçları ve uygulama parçaları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Değişik parçalara dik pozisyonlarda kaynak yaparak kendinizi değerlendireceksiniz.. Modül sonunda bilgi ve beceri bakımından öğretmen tarafından yapılacak yazılı veya çoktan seçmeli test ile değerlendirileceksiniz. iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Kaynakçılar için ideal kaynak pozisyonu yatay konumda kaynaktır. Yatay konumda kaynak banyosunun akması, dikiş sarkması gibi olumsuzluklar meydana gelmez ve istenilen özelliklere sahip kaynak dikişi rahatlıkla çekilebilir. Ancak endüstride üretimi yapılan çelik çatılarin, köprüler, tankların, gemilerin inşasında, borular ve birçok makine parçasını yatay konumda kaynak yapma imkânı yoktur. Bu parçaların kaynatılacak yüzeyleri parçaların konumları gereği dik, yan ve tavan pozisyolarında kaynatılır. Bu pozisyolarda hatasız dikişler elde etmek, yer çekimi etkisinden dolayı oldukça güçtür. Kaynak esnasında karşılaşılan en büyük sorunlar ergiyik banyonun akması ve dikiş sarkmasıdır. Bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak kaynakçının tecrübesine ve becerisine bağlıdır. Mesleğe yeni başlayanlar için dik, yan ve tavan pozisyonlarında kaynak çekmek oldukça güçtür. Sizler bu modülde aşağıdan yukarıya ve yukarıdan aşağıya değişik parçaları kaynatma bilgi ve becerisini kazanacaksınız. Modül sonunda istenilen özelliklerde ve hatasız dik kaynaklar çekebileceksiniz. 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-1 Bu faaliyet sonunda uygun ortam ve ekipman sağlandığında yukarıdan aşağıya küt ek kaynağı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Yukarıdan aşağıya küt ek kaynağının kullanıldığı yerleri araştırınız ve rapor olarak hazırlayınız. Yukarıdan aşağıya küt ek kaynağında kullanılan elektrot hareketlerini araştırınız ve rapor olarak hazırlayınız. Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynakçılardan yardım alabilirsiniz. 1. POZİSYON KAYNAKLARI 1.1. Yukarıdan Aşağıya Küt Ek Kaynağı Bu kaynak pozisyonunda kaynatılacak bölge genellikle zemine göre 90 dik konumdadır (Resim: 1-1). Kaynatılacak parçalar alın alına getirilir, kaynak işlemine yukarıdan başlanır ve aşağıya doğru kaynak çekilir (Şekil: 1-1). Kaynak Yönü Resim 1.1: Yukarıdan aşağıya kaynak uygulaması Şekil 1.1: Yukarıdan aşağıya kaynak şematik görünüşü 3

10 1.2. Uygulama Alanları Yukarıdan aşağıya küt ek kaynağı genellikle kalınlığı 5mm ye kadar olan parçalara uygulanır. Bu kaynak yöntemi ile çekilen kaynak dikişinin nüfuziyeti ve dayanımı düşüktür. Kalın parçaların kaynağında ve yüksek dayanım istenen kaynak dikişlerinde bu kaynak yöntemi tavsiye edilmez Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Bu pozisyondaki kaynakta en büyük sorun ergiyik metalin ve cürufun yer çekimi etkisi ile aşağıya akması ve elektrotun önüne geçmesidir. Bunu önlemek için kaynak hızlı çekilmeli, kaynak yaparken ara verilmemelidir. Kaynağa başladıktan sonra elektrot bitinceye veya kaynak sonuna kadar arkı kesmeden devam edilmeli ve dikiş bitirilmelidir Ark Boyu Kaynak sırasında ergiyik metalin dikişin önüne geçmesini engellemek için kısa ark boyu kullanılır. Ark boyu yaklaşık olarak elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. (Şekil: 1-3) K. Dikisi a Elektrod a= ark boyu d= elektrod çapı a = d / 2 d Şekil 1.2: Ark boyu Elektrot Hareketleri Bu kaynak yönteminde elektrota verilecek salınım hareketleri yok denilecek kadar azdır. Ancak ergiyik metalin elektrotun önüne geçmesinin engellenemediği durumlarda aşağıdaki elektrot hareketleri kullanılır (Şekil: 1-3). 4

11 a- Ters kapalı üçgen b- Yarım ay c-zikzak Elektrot Çeşitleri ve Açıları Şekil 1.3: Yukardan aşağıya kaynak hareketleri Yukarıdan aşağıya küt ek kaynağında genellikle rutil karekterli elektrot kullanılır. Ayrıca bu kaynakta daha kolay ve düzgün kaynak dikişi elde edebilmek için selülozik elektrotlarda kullanılır. Selülozik elektrotlarla kaynak çekmek, örtüsü daha ince olduğundan ve daha iyi yandığından rutil elektrotlara oranla daha kolaydır. Elektrot Kaynağa başlarken elektrot açısı kaynak yönüne doğru yaklaşık iken, kaynağın ilerleyen kısımlarında elektrot açısı kaynak yönüne doğru dir ( Şekil 1.4) Dikiş sonuna gelindiğinde ise elektrot dik konuma getirilir. Not: Amper ayarınız aşağıdaki (Tablo-1) verilen çizelgeden ayarlayabiliriz. Şekil 1.4: Elektrot açıları Tablo 1.1: Amper ayarı 5

12 UYGULAMA FAALİYETİ Yukarıdan aşağı küt- ek kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. İşlem Basamakları Öneriler Kaynatılacak parçaların birleşme kenarlarındaki çapakları eğe ile temizleyiniz. Kaynak makinesini çalıştırıp amper ayarını yapınız (Tablo 1.1). Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz Elektrot hareketlerini yaptıktan sonra elektrotu kaynak pensine uygun biçimde bağlayınız Aşağıya düşen sıcak maden danlacıklarına karşı tedbir alınız. Emniyet tedbirlerini uygulayınız. Kaynak maskesi kullanınız. Eldiven ve iş giysisi kullanınız. Mesleğiniz ile ilgili etik ilkelere uygun davranınızınız. Resim 1.2: Elektrotun pense bağlanması Parçaların kalınlığına ve elektrot çapına göre aralık bırakarak parçaları puntalayınız. Kalınlığı 3mm ye kadar olan parçalarda aralık bırakılmaz. 3mm den kalın olan parçalar arasında ise yaklaşık 1mm-1,5mm boşluk bırakılır. Resim 1.3: Belli aralıkla puntalama işlemi 6

13 Elektrot açısını, ark oluşumunu kolaylaştırmak ve başlangıçta nüfuziyeti artırmak için yaklaşık ayarlayarak kaynağa yukarıdan başlayınız (Şekil 1.4). Kaynak başlangıcından sonra elektrot açısını kaynak yönüne doğru ye getirerek uygun elektrot hareketi (zikzak, ters kapalı üçgen, ters yarım ay) ile kaynak işlemine devam ediniz (Şekil 1.3). Ark boyunu kısa (elektrot çapının yarısı kadar) tutunuz. Kaynak dikişinin sonuna gelindiğinde elektrotu dik konuma getirerek oluşan krater çukurunu doldurmak için biraz bekleyiniz. Resim 1.4: Yukarıdan aşağı yöntemle çekilmiş kaynak 7

14 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1. Yukarıdan aşağı küt ek kaynağı niçin 6 mm den kalın parçalara uygulanmaz? A) Ergiyik metal aktığı için B) Nüfuziyet Düşük olduğu için C) Elektrot hareketi dar olduğu için D) Ark boyu kısa olduğu için 2. Yukarıdan aşağı küt ek kaynağında elektrot hareketi neden kullanılır? A) Ergiyik metalin akıp elektrot önüne geçmesini önlemek B) Parçaların erimesini önlemek C) Yüksek nüfuziyet elde etmek D) Dikiş genişliğini azaltmak 3. Yukarıdan aşağı küt ek kaynağında hangi elektrot hareketi kullanılır? A) Açık üçgen B) Yarım ay C) Ters kapalı üçgen D) Trapez 4 Yukarıdan aşağıya küt ek kaynağında neden selülozik elektrot kullanılır? A) Dayanımı yüksek olduğundan B) Kaynak hızı yavaş olduğundan C) Elektrot sarfiyatı az olduğundan D) Uygulaması kolay olduğundan 5. Yukarıdan aşağıya küt ek kaynağında elektrot kaynak yönüne doğru 80º-85º açı ile tutulursa aşağıdaki olumsuzluklardan hangisi meydana gelir? A) Ergiyik banyonun kontrolü zorlaşır B) Nüfuziyet azalır C) Arkın oluşması zorlaşır D) Kaynakta yığılma meydana gelir DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz. 8

15 B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi? Amper ayarını yaptınız mı? Elektrotu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı? Uygun aralık bırakarak puntalama yaptınız mı? Elektrot açısını doğru verdiniz mi? Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar ayarladınız mı? Uygun elektrot açısı ile kaynak dikişini çektiniz mi? Kaynak dikişinin sonuna gelindiğinde elektrotu dik konuma getirerek oluşan krater çukurunu doldurmak için biraz beklediniz mi? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 9

16 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-2 Bu faaliyet sonunda uygun ortam sağlandığında ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak aşağıdan yukarıya küt ek kaynağı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Çevrenizde bulunan çelik çatı ve köprülerin kaynaklı bağlantılarını inceleyiniz Aşağıdan yukarıya küt ek kaynağında kullanılan elektrot hareketlerini araştırınız. Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynakçılardan yardım alabilirsiniz. 2. AŞAĞIDAN YUKARIYA KÜT EK KAYNAĞI Bu kaynak yönteminde kaynatılacak parçalar alın alına birleştirlir. Kaynağa aşağıdan başlanır ve elektrot yukarıya doğru hareket ettirilerek kaynak yapılır (Şekil: 2-1). Bu pozisyonda yapılan kaynaktan yukarıdan aşağıya yapılan kaynağa göre daha fazla nüfuziyet ve dayanım elde edilir. Kaynak Yönü Elektrod Resim 2.1: Aşağıdan yukarı kaynak uygulaması Şekil 2.1: Aşağıdan yukarı kanak şematik görünüşü 10

17 2.1. Uygulama Alanları Aşağıdan yukarıya kaynak, genellikle kalınlıkları 6mm den fazla olan parçalara uygulanır. Aşağıdan yukarıya küt ek kaynağı ise kalınlıkları 6-10mm arasında olan parçalara uygulanır Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Bu pozisyondaki önemli sorunlar dikiş sarkması, ergiyik banyonun akması, cürufun akması ve kaynak banyosunun eksenden kaçmasıdır. Bu sorunları önlemek için elektrot hareketlerini, ark boyunu, akım şiddetini elektrot çeşidini ve açısını iyi seçmek gerekir Elektrot Hareketleri Bu kaynak yönteminde zikzak, kapalı üçgen, yarım ay ve açık üçgen elektrot hareketleri kullanılır. Elektrota salınım hareketi verilirken hareketlerin uç noktalarında hafif duraklama yapılır. Dikiş ortasından hızlı geçilir. Elektrot hareketleri eşit aralıklarda verilmelidir ve dikiş boyunca aynı genişlikte olmalıdır (Şekil: 2-2). a- Geniş zikzak b- Kapalı üçgen c- Yarım ay d- Açık üçgen Şekil 2.2: Kaynak hareketleri Ayrıca ergiyik metal banyonun gelişi güzel akmasını önlemek için elektrot (Şekil 2-3 de) yukarı doğru hareket ettirilmelidir. Şekil: 2-3 Kaynak metalinin akmasını önlemek için yapılan elektrot hareketi 11

18 Ark Boyu ve Akım Şiddeti Bu kaynak yönteminde kısa ark boyu ile kaynak çekilir. Uygun ark boyu elektrot çapının yarsı kadardır. Akım şiddeti yatay pozisyondaki kaynağa oranla düşük olmalıdır. Tablo 2.1: Aşağıdan yukarı kaynaklarda elektrot çapına göre kaynak akımı Elektrot Çeşitleri ve Açıları Bu kaynak yönteminde genellikle rutil karakterli elektrotlar kullanılır. Kaynağın başlangıcında ve kaynak dikişi boyunca elektrot yatay düzleme oranla 15-20º eğik olmalıdır. Kaynak sonunda parça kenarlarında yanma olmaması ve dikişin düzgün bitirilmesi için elektrot dik konumda tutulur ve biraz beklenir. Krater çukuru doldurularak dikiş tamamlanır. Kaynak Yönü Elektrod Elektrod Şekil: 2.4 Elektrot açıları 12

19 UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdan yukarı küt-ek kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. İşlem Basamaklari Öneriler Kaynatılacak parçaların birleşme kenarlarını eğe ile temizleyiniz Kaynak makinesini çalıştırıp amper ayarını yapınız (Tablo 2.1). Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz. Elektrot hareketlerini yaptıktan sonra elektrotu kaynak pensine uygun biçimde bağlayınız. parça kalınlığına ve elektrot çapına göre parçaları puntalayınız. (Resim 1.3) Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar tutarak kaynak dikişine başlayınız (Şekil 2.1). Elektrota yatay düzleme oranla 15º- 20º açı vererek kaynağa başlayınız ve kaynak dikişini çekiniz (Şekil 2.4). Kaynak sırasında elektrota zikzak, kapalı üçgen, açık üçgen ve yarım ay hareketlerinden bir tanesini vererek dikişi çekiniz (Şekil 2.2). Kaynak dikişi sonuna gelindiğinde elektrotu 90º dik konuma getirerek ve biraz bekleyerek kaynağı bitiriniz. Kaynak sonrası cürufu kırınız, tel fırça ile temizleyerek kaynağı kontrol ediniz. Yukarıdaki uygulama parçasını önce arkadaşınızla değerlendirip, sonra öğretmeniniz ile değerlendiriniz ve hatalarınızı düzeltiniz. Aşağıya düşen sıcak maden danlacıklarına karşı tedbir alınız. Emniyet tedbirlerini uygulayınız. Kaynak maskesi kullanınız. Eldiven ve iş giysisi kullanınız. Mesleğiniz ile ilgili etik ilkelere uygun davranınız. 13

20 Resim 2.2: Aşağıdan yukarı yöntemle yapılmış kaynak 14

21 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1. Aşağıdan yukarı küt ek kaynağının 6mm den ince parçalara uygulanmayışının sebebi nedir? A) Nüfuziyet fazlalığı B) Elektord hareketinin az olması C) Ergiyik banyonun akması D) Elektrot açısının fazla olması 2. Aşağıdan yukarı küt ek kaynağında elektrot açısı yatay düzleme oranla kaç derecedir? A) 35º-40º B) 90º C) 15º-20º D) 50º-55º 3. Amper ayarı yapılırken aşağıdakilerden hangisi dikkate alınmaz? A) Parça kalınlığı B) Kaynak pozisyonu C) Elektrot çapı D) Dikiş uzunluğu 4. Aşağıdan yukarı küt ek kaynağında elektrot hareketlerinin uç noktalarında neden beklenir? A) Kaynak hızını düşürmek B) Nüfuziyeti artırmak C) Akım şiddeti düşük olduğunda D) Parçanın erimesini önlemek 5. Aşağıdan yukarı küt ek kaynağında hangi elektrot hareketi kullanılmaz? A) Yarım ay B) Kapalı üçgen C) Ters açık üçgen D) Zikzak DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz. 15

22 B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi? Amper ayarını yaptınız mı? Elektrotu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı? Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar ayarladınız mı? Elektrot açısını doğru verdiniz mi? Elektrot hareketinin uç noktalarında beklediniz mi? Krater çukurunu doldurdunuz mu? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 16

23 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-3 Bu faaliyet sonunda uygun ortam, elektrik ark kaynak makinesi, elektrot ve gerekli diğer ekipmanlar sağlandığında aşağıdan yukarıya -V- kaynağı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Aşağıdan yukarıya -V- kaynağında kullanılan elektrot hareketlerini araştırınız. Dik kaynaklarda kullanılan kaynak ağzı şekillerini araştırınız. Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynakçılardan yardım alabilirsiniz. 3. AŞAĞIDAN YUKARIYA -V- KAYNAĞI Bu kaynak pozisyonunda kaynatılacak parçalara kaynak ağzı açılır. Parçalar puntalandıktan sonra, önce kök dikişi çekilir daha sonra da dolgu dikişleri çekilir (Resim: 3). Bu kaynak yönteminde kaynatılan alan geniş olduğu için yüksek dayanım elde edilir. 1 Kaynak ağzı 2 3 Resim 3.1: Aşağıdan yukarı -Vkaynak uygulaması 1 Şekil 3.1: Aşağıdan yukarı -V-kanak şematik görünüşü 17

24 3.1. Uygulama Alanları Aşağıdan yukarıya -V- kaynağı kalınlıkları 10mm ile 20mm arasınaki parçalara uygulanır. 20mm den kalın gereçlere X, K gibi çift taraflı kaynak ağzı açılır Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Aşağıdan yukarıya -V- kaynağında birden fazla pasoda dikiş çekileceğinden bir önceki dikiş yüzeyinin çok iyi temizlenmesi gerekir. Bir önceki dikiş de cüruf kalıntıları veya boşlukların bulunduğu yerlerde kaynak hataları oluşur, bu hataları bir sonraki dikişle giderme imkânı yoktur Elektrot Hareketleri Aşağıdan yukarıya -V- kaynağında kök dikişini çekerken kaynak hacmi küçük tutulur. Elektrota dik zikzak hareketi verilir. Hareket genişliği elektrot çapının iki katını geçmemelidir. Daha sonraki pasolarda ise açık üçgen, kapalı üçgen ve yarım ay elektrot hareketlerinden bir tanesi kullanılabilir. Bu kaynakta küt ek kaynağında olduğu gibi elektrota salınım hareketi verilirken hareket uç noktalarında duraklama yapılır. Eğer paso sayısı fazla ise her pasoda elektrota bir önceki pasodan daha geniş salınım hareketi verilir. a- Zikzak b- Kapalı üçgen c- Yarım ay d- Açık üçgen Ark Boyu ve Akım Şiddeti Şekil 3.2: Kaynak hareketleri Aşağıdan yukarıya -V- kaynağında ark boyu elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. Önce düşük akım şiddeti ile kök dikişi çekilir daha sonra dolgu dikişlerinde akım şiddeti artırılmalıdır. Parça kalınlığına ve elektrot çapına göre kaynak akım şiddeti ayarlanır (Tablo 3.1) 18

25 Tablo 3.1: Aşağıdan yukarı kaynaklarda elektrot çapına göre kaynak akımı Elektrot Çeşitleri ve Açıları Aşağıdan yukarıya -V- kaynağında kök dikişini çekerken düşük çaplı rutil elektrotlar kullanılır. Daha sonraki dikişlerde gerekirse rutil elektrotun yanı sıra yüksek akım şiddetinde bazik karekterli elektrot da kullanılabilir. Kaynağın başlangıcında ve kaynak dikişi boyunca elektrot yatay düzleme oranla 15º- 20º eğik olmalıdır. Elektrot, kaynatılan gereçlere yandan 90º olmalıdır. Kaynak sonunda elektrot dik konuma getirilir ve biraz beklenerek kaynak işlemi bitirilir. (Şekil: 3-4) 1 2 Elektrod Elektrod Şekil 3.4: Elektrot hareketleri 19

26 UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdan yukarı -V- kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. İşlem Basamaklari Öneriler Parçaların birleşme kenarlarına eğe ile şekildeki gibi 30º kaynak ağzı açınız (Şekil 3.1). Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz Elektrot hareketlerini yaptıktan sonra elektrotu kaynak pensine uygun biçimde bağlayınız (Resim 1.2). Kök dikişinin temizliğini yaparak üzerine uygun Tablo 3.1 deki amper ayarı ve Şekil 3.2 deki elektrot hareketleri ile dolgu dikişlerini çekiniz. Elektrota yatay eksene göre 15-20º açı veriniz (Şekil 3.4). Kaynak sonrası cürufu kırınız, tel fırça ile temizleyerek kaynağı kontrol ediniz. Aşağıya düşen sıcak maden danlacıklarına karşı tedbir alınız. Emniyet tedbirlerini uygulayınız. Kaynak maskesi kullanınız. Eldiven ve iş giysisi kullanınız. Mesleğiniz ile ilgili etik ilkelere uygun davranınız. Resim 3.2: Aşağıdan yukarı yöntemle yapılmış V kaynağı 20

27 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1. Aşağıdan yukarı -V- kaynağında parçalara kaynak ağzı açmanın sebebi nedir? A) Daha yüksek dayanım elde etmek B) Kaynak çok pasoda yapıldığından C) Dikiş sarkmasını önleme D) Akım şiddeti ve ark boyu düşük olduğundan 2. -V- Kaynağında kök dikişi neden temizlenmelidir? A) Kaynağın daha güzel görünmesi B) Daha sonraki dikişlerde parçaların erimemesi C) Cüruf kalıntıları kalmaması D) Parçaların daha iyi ısınması 3. Aşağıdan yukarı -V- kaynağı hangı kalınlıktaki parçalara uygulanır? A) 5-10mm B) 10-20mm C) 20mm den kalın D) 5mm den ince parçalara 4. Aşağıdan yukarı -V- kaynağında elektrot açısı yatay düzleme oranla kaç derecedir? A) 30-40º B) 60-70º C) 45-50º D) 15-20º 5. Aşağıdan yukarı -V- kaynağında kaynak ağzı açısı neye göre seçilir? A) Parça kalınlığı B) Elektrot çapı C) Ark boyu D) Standarttır DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz. 21

28 B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayir -V- kaynağı için uygun kaynak ağzı açtınız mı? Amper ayarını yaptınız mı? Elektrotu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı? Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar ayarladınız mı? Elektrota uygun açı ve hareket verdiniz mi? Puntalama yaptıktan sonra kök dikişini çektiniz mi? Kök dikişin üzerine dolgu dikişlerini çektiniz mi? Krater çukuru doldurdunuz mu? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 22

29 ÖĞRENME FAALİYETİ 4 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 4 Bu faaliyet sonunda uygun ortam, elektrik ark kaynak makinesi, elektrot ve gerekli diğer ekipmanlar sağlandığında aşağıdan yukarıya bindirme kaynağı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bindirme kaynağında çeşitli kalınlıktaki parçaların birbiri üzerine binen kısımlarının ölçülerini araştırınız. Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynakçılardan yardım alabilirsiniz. 4. AŞAĞIDAN YUKARIYA BİNDİRME KAYNAĞI Bu kaynak pozisyonunda kaynatılacak parçalar kalınlıklarına göre belli bir ölçüde birbiri üzerine bindirilir, parçalar arasında boşluk bırakılmaz. Kaynak Yönü Resim 4.1: Aşağıdan yukarı -Vkaynak uygulaması Şekil 4.1: Aşağıdan yukarı -V-kanak şematik görünüşü 23

30 4.1. Uygulama Alanları Aşağıdan yukarıya bindirme kaynağı endüstride daha çok büyük hacimli parçaların tamirinde ve büyük konstrüksiyon işlerinde pozisyon kaynağı olarak uygulama alanına sahiptir. Çelik çatıların ve köprülerin düğüm noktalarında yaygın olarak kullanılır Elektrot Hareketleri Aşağıdan yukarıya bindirme kaynağında kullanılan elektrot hareketleri genellikle kapalı üçgen, açık üçgen ve yarım ay hareketleridir. Eğer birden fazla pasoda kaynak yapılacaksa birinci pasoda dik zikzak elektod hareketi uygulanılır. Kenar yenmelerini engellemek için hareket genişliği dar tutulmalıdır. Diğer aşağıdan yukarıya dik kaynaklarda olduğu gibi hareket uç noktalarında duraklama yapılır Ark Boyu ve Akım Şiddeti Aşağıdan yukarıya bindirme kaynağında ark boyu elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. Akım şiddeti ise yatay konumdaki kaynaklara oranla düşük olmalıdır. Tablo 4.1: Aşağıdan yukarı kaynaklarda elektrot çapına göre kaynak akımı 4.4. Elektrot Çeşitleri ve Açıları Aşağıdan yukarıya bindirme kaynağında rutil elektrotun yanı sıra yüksek dayanım istenilen yerlerde bazik karekterli elektrot da kullanılır. 24

31 Kaynak Yönü Elektrod Şekil 4.2: Elektrot açıları Elektrot açıları kaynak başlangıcında ve kaynağın ilerleyen kısımlarında kaynak yüzeyine doğru 80º-85º civarında olmalıdır. Ayrıca elektrot kaynatılan parçaların her birine 45º açıda olmalıdır. 25

32 UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdan yukarı bindirme kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. İşlem Basamaklari Öneriler Parçaların birleşme kenarlarını eğe ile temizleyiniz. Kaynak makinesini çalıştırıp amper ayarını yapınız (Tablo 4.1). Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz Kaynak pensine elektrot bağlayınız. Parçaların binme ölçüsünü ayarlayıp puntalayınız. Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar tutarak kaynağa başlayınız.(şekil 4.1) Uygun elektrot açısını ve elektrot hareketlerinden birini vererek kaynağa devam ediniz (Şekil 4.2). Kaynak sununda elektrotu dik konuma getirerek ve bekleterek kaynağı bitiriniz. Kaynak dikişini parçanın diğer tarafından da yapınız. Kaynak cürufunu kırarak kaynağı gözle kontrol ediniz. Aşağıya düşen sıcak maden damlacıklarına karşı tedbir alınız. Emniyet tedbirlerini uygulayınız. Kaynak maskesi kullanınız. Eldiven ve iş giysisi kullanınız. Mesleğiniz ile ilgili etik ilkelere uygun davranınız. 26

33 DİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1. Aşağıdan yukarı bindirme kaynağında hangi elektrot hareketi kullanılır? A) Kapalı üçgen B) Yarım ay C) Açık üçgen D) Hepsi 2. Aşağıdan yukarı bindirme kaynağında parçaların birbiri üzerine binme ölçüsü neye göre hesaplanır? A) Akım şiddetine B) Ark boyuna C) Parça kalınlığına D) Elektrot çapına 3. Aşağıdan yukarı bindirme kaynağında elektrot açısı kaç derecedir? A) 60-70º B) 80-85º C) 20-30º D) 40-50º 4. Aşağıdan yukarı bindirme kaynağında bazik elektrot neden kullanılır? A) Yüksek dayanı elde etmek B) Dikiş daha kolay çekilir C) Ark daha kolay oluşturulur D) Kaynak dikişi daha ince olur 5. Aşağıdan yukarı bindirme kaynağında amper ayarı yapmak için hangisi dikkate alınmaz? A) Elektrot çapı B) Parça kalınlığı C) Elektrotun ve dikişin uzunluğı D) Kaynak hızı Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz. 27

34 B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır Bindirme payını doğru hesapladınız mı? Amper ayarını yaptınız mı? Elektrotu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı? Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar ayarladınız mı? Elektrot açısını doğru verdiniz mi? Uygun elektrot hareketini vererek kaynak dikişini çektiniz mi? Krater çukuru doldurdunuz mu? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 28

35 ÖĞRENME FAALİYETİ 5 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 5 Bu faaliyet sonyuda uygun ortam, elektrik ark kaynak makinesi, elektrot ve gerekli diğer ekipmanlar sağlandığında aşağıdan yukarıya iç köşe kaynağı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA İç köşe kaynağında oluşabilecek kaynak hatalarını araştırınız. İç köşe kaynağında kullanılan elektrot hareketlerini araştırınız. Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynakçılardan yardım alabilirsiniz. 5. AŞAĞIDAN YUKARI İÇ KÖŞE KAYNAĞI Bu pozisyonda kaynatılacak parçalar köşelerinden veya -T- şeklinde birleştirilir. İnce parçalar bir pasoda kalın parçalar birden fazla pasoda da kaynatılabilir (Resim: 5-1). Bağlantı yüzeylerinin eşit şekilde ergimesini sağlamak için ark bir kenardan diğer kenara doğru hareket ettirilir. Resim 5.1: Aşağıdan yukarı -Vkaynak uygulaması Şekil 5.1: Aşağıdan yukarı -V-kanak şematik görünüşü 29

36 5.1. Uygulama Alanları Aşağıdan yukarıya iç köşe kaynağı daha çok kalın parçalara uygulanır. Endüstride konstrüksiyon işlerinde çok geniş bir kullanım alanına sahiptir Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Kaynak esnasında arkın her iki parçayada eşit miktarda dağılmasına dikkat edilmelidir. Aksi halde yanma olukları ve dikişte taşmalar meydana gelebilir. (Şekil: 5-2) Elektrot Hareketleri Şekil 5.2: Dikiş üzerinde yanma oluğu Aşağıdan yukarıya iç köşe kaynağında birinci dikişte açık üçgen diğerlerinde ise trapez elektrot hereketleri kullanılır. Elektrot hareketleri çok geniş olmamalıdır, hareket lerin uç noktalarında duraklamalar yapılmalıdır. (Şekil: 5-3) B.N. a- Açık üçgen b- Trapez Şekil 5.3: Dikiş üzerinde yanma oluğu 30

37 Ark Boyu ve Akım Şiddeti Kaynak esnasında ark boyu elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. Kök dikişini çekerken elektrot çapı küçük olduğu için akım şiddetide düşük olmalıdır. İkinci dikişe başlamadan önce akım şiddeti yükseltilmeli ve dikiş çekilmelidir Elektrot Çeşitleri ve Açıları Aşağıdan yukarıya iç köşe kaynağında kök dikişini çekerken rutil karekterli elektrot ikinci dikişi çekerken ise rutil elektrotun yanı sıra yüksek dayanım istenilen yerlerde bazik karekterli elektrot da kullanılabilir. Kaynak esnasında elektrot çekilen kaynak dikişine 80-85º açı yapmalıdır. Ayrıca elektrot parçaların açı ortayında olmalıdır. (Şekil: 5.4) Elektrod Şekil 5.4: Elektrot açıları 31

38 UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdan yukarı iç köşe kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. İşlem Basamaklari Öneriler Parçaların birleşme kenarlarını eğe ile temizleyiniz. Kaynak makinesini çalıştırıp kök dikişine göre amper ayarını yapınız. Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz. Kaynak pensine elektrot bağlayınız. Parçaları -T- şeklinde 90º puntalayınız. Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar tutarak rutil elektrot ile kök dikişini çekiniz. Kök dikişinde kapalı üçgen el hareketi kullanınız (Şekil 5.3). Kaynak dikişlerinde elektrot açısı 80º-85º olmalı,kaynak sonuna gelindiğinde ise dik konuma getirilerek biraz beklenmeli ve kaynak bitirilmelidir (Şekil 5.4). Çekilen kök dikişinin cürufunu kırınız ve kaynak yüzeyini tel fırça ile temizleyiniz. Kaynak pensine bazik elektrot takınız amperi yükseltiniz ve elektrota trapez hareketi vererek ikinci dikişi çekiniz. Dikiş yüzeyinin cürufunu kırınız ve kaynağın gözle kontrolünü yapınız. Aşağıya düşen sıcak maden danlacıklarına karşı tedbir alınız. Emniyet tedbirlerini uygulayınız. Kaynak maskesi kullanınız. Eldiven ve iş giysisi kullanınız. Mesleğiniz ile ilgili etik ilkelere uygun davranınız. 32

39 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1. Aşağıdan yukarıya iç köşe kaynağında arkın bir kenardan diğer kenara hareket ettirilmesi ile ne sağlanır? A) Parçaların eşit erimesi sağlanır. B) Dikiş sarkması önlenir. C) Kaynak hızı ayarlanır D) Parçalarda meydana gelen çekme engellenir 2. Aşağıdan yukarıya iç köşe kaynağında hangi elektrot hareketi kullanılır? A) Kapalı üçgen B) Yarım ay C) Dairesel D) Trapez 3. Aşağıdan yukarıya iç köşe kaynağında elektrot açısı kaç derecedir? A) 15-20º B) 40-50º C) 80-85º D) 60-65º 4. Aşağıdan yukarı iç köşe kaynak yönteminde yüksek dayanım istenilen yerlerde hangi elektrot çeşidi kullanılır? A) Selülozik B) Bazik C) Rutil D) Sert dolgu elektrotu 5. Parçalarda meydana gelen yanma olukları ve dikişteki taşmalar nasıl önlenir? A) Ark boyunu uzatarak B) Amper ayarını yükselterek C) Arkı her iki parçaya eşit dağıtarak D) Elektrot çapı artırılarak Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz. 33

40 B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır Amper ayarını yaptınız mı? Elektrotu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı? Parçaları -T- şeklinde 90º puntaladınız mı? Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar ayarladınız mı? Elektrot açısını doğru verdiniz mi? Uygun elektrot hareketi ile kök dikişini çektiniz mi? Kök dikişini temizleyip dolgu dikişini çektiniz mi? Dikiş yüzeyinin cürufunu kırıp kaynağın gözle kontrolünü yaptınız mı? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 34

41 ÖĞRENME FAALİYETİ-6 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-6 Bu faaliyet sonunda uygun ortam, elektrik ark kaynak makinesi, elektrot ve gerekli diğer ekipmanlar sağlandığında yukarıdan aşağıya iç köşe kaynağı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Yukarıdan aşağıya iç köşe kaynağında kullanılan elektrot çeşitlerini araştırınız. Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynakçılardan yardım alabilirsiniz. 6. YUKARIDAN AŞAĞI İÇ KÖŞE KAYNAĞI Bu yöntemde kaynatılacak parçalara birden fazla da dikiş çekilebilir. Yalnız bu kaynak yönteminde ikinci dikiş, aşağıdan yukarıya kaynakta olduğu gibi kök dikişinin üzerini bir defada kapatacak şekilde yapılmaz. Çünkü yukarıdan aşağıya kaynakta geniş dikiş çekilmez. Bu yöntemde ikinci ve üçüncü dikişler şekilde görüldüğü gibi çekilir (Şekil: 6-1). Kaynak yüksek dikiş hacimleri düşüktür Şekil 6.1: Yukarıdan aşağı iç köşe kaynağının kısımları 35

42 6.1. Uygulama Alanları Bu kaynak yöntemi endüstride genellikle 6mm den ince parçaların köşe birleştirmelerinde kullanılır Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Bu kaynak yönteminde diğer yukarıdan aşağıya kaynaklarda olduğu gibi ergiyik metali ve curufun elektrotun önüne geçmemesine dikkat edilmelidir. Ayrıca ikinci ve üçüncü pasoları çekerken dikiş genişliği fazla olmamalıdır Elektrot Hareketleri Bu kaynak yönteminde yukarıdan aşağıya küt ek kaynağında kullanılan elektrot hareketleri uygulanır. Bunlar zikzak ters kapalı üçgen ve ters yarım ay elektrot hareketleridir (Şekil: 6.2). a-ters kapalı üçgen b-ters yarım ay c- Ters zigzag Şekil: 6.2: Elektrot hareketleri Ark Boyu ve Akım Şiddeti Ark boyu elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. Akım şiddeti düşük tutulmalıdır Elektrot Çeşitleri ve Açıları Bu kaynak yönteminde rutil karekterli elektrotların yanı sıra selülozik karekterli elektrotlarda da kullanılır. Elektrot açıları başlangıçta kaynak yönüne doğru 60º-70º dir. Kaynağın ilerleyen kısımlarında ise kaynak yönüne doğru 30º-40º açı verilmelidir. Dikiş sonuna gelindiğinde ise elektrot dik konuma getirilmelidir. Ayrıca elektrot parçaların açıortayında olmalıdır Şekil: 6.3: Elektrot açıları 36

43 UYGULAMA FAALİYETİ Yukarıdan aşağıya iç köşe kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. İşlem Basamakları Öneriler Parçaların birleşme kenarlarını eğe ile temizleyiniz. Kaynak makinesini çalıştırıp kök dikişine göre amper ayarını yapınız. Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz. Kaynak pensine elektrot bağlayınız Parça kalınlığına göre yaklaşık 1-2mm boşluk bırakarak parçaları dik (90º) olarak puntalayınız. Kaynağa yukarıdan 60º-70º lik açı ile başlayınız daha sonra elektrot açısını 30º-40º ye getirerek kök dikişini çekiniz (Şekil 6.3). Dikiş sonunda elektrotu dik konuma getirerek bir süre bekleyiniz ve kaynak işlemini bitiriniz (Şekil 6.1). Dikiş çekerken kısa ark boyu ve düşük amper kullanınız, ark boyu elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. Dikiş bittikten sonra curufunu kırıp temizleyiniz ve diğer dikişleri çekiniz. Kaynak işlemi bittikten sonra dikişleri temizleyip gözle kontrol ediniz Aşağıya düşen sıcak maden danlacıklarına karşı tedbir alınız. Emniyet tedbirlerini uygulayınız. Kaynak maskesi kullanınız. Eldiven ve iş giysisi kullanınız. Mesleğiniz ile ilgili etik ilkelere uygun davranınız. 37

44 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1. Yukarıdan aşağıya iç köşe kaynağı hangi kalınlıktaki parçalara uygulanır? A) 6-10 mm B) 6mm den ince C) 10-20mm D) 20mm den kalın 2. Yukarıan aşağıya iç köşe kaynağında en önemli sorun nedir? A) Ergiyik metalin elektrotun önüne geçmesi B) Ark boyunun ayarlanması C) Parçaların çabuk erimesi D) Dikiş genişliğinin fazla olması 3. Yukarıdan aşağıya iç köşe kaynağında hangi elektrot harekeri kullanılmaz? A) Ters kapalı üçgen B) Ters yarım ay C) Ters zikzak D) Ters yamuk 4. Yukarıdan aşağıya iç köşe kaynağında elektrot açısı kaç derecedir? A) 20-30º B) 60-70º C) 30-40º D) 75-85º 5. Yukarıdan aşağıya iç köşe kaynağında kök dikişinden sonra neden birden fazla pasoda kaynak çekilir? A) Bir pasoda kaynatılacak yüzeyi kapatma imkanı yoktur. B) Elektrot hareketleri ayarlanamadığından C) Parçalar eridiğinden D) Hepsi Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz. 38

45 B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır Uygun aralık bırakarak parçaları 90º puntaladınız mı? Elektrotu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı? Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar ayarladınız mı? Elektrot açısını doğru verdiniz mi? Dar elektrot hareketleri ile kaynak dikişlerini çektiniz mi? Kaynak dikişlerini kontrol ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 39

46 ÖĞRENME FAALİYETİ-7 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-7 Bu faaliyet sonunda uygun ortam, elektrik ark kaynak makinesi, elektrot ve gerekli diğer ekipmanlar sağlandığında yukarıdan aşağıya dış köşe kaynağı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu kaynak yönteminde kullanılan elektrot açılarını araştırınız. Dış köşe kaynağında parçaların birleştirilme çeşitlerini araştırınız. Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynakçılardan yardım alabilirsiniz. 7. YUKARIDAN AŞAĞIYA DIŞ KÖŞE KAYNAĞI Bu kaynak yönteminde parçaların değişik dış köşe konumları vardır. Bunlar; açık, yarı açık, kapalı olmak üzere üçe ayrılır. Kapalı dış köşe kaynağının kaynak hızı diğerlerine göre yüksektir. (Resim: 7-1) (Şekil: 7-1) Resim 7.1: Yukarıdan aşağı dış köşe kaynağı AÇIK YARI AÇIK KAPALI Şekil 7.1: İç köşe kaynağı birleştirme çeşitleri 40

47 7.1. Uygulama Alanları Bu kaynak yöntemi diğer yukarıdan aşağıya kaynaklarda olduğu gibi genellikle ince parçalara uygulanır. Endüstride dik konumda bulunan köşeli parçaların dış kısımlarını kaynatmakta kullanılır Elektrot Hareketleri Yukarıdan aşağıya dış köşe kaynağında ters kapalı üçgen, ters yarım ay ve dik zikzak elektrot hareketleri kullanılır (Şekil: 7-2). Hareketlerin genişliği parçaların birleşme şekline bağlıdır. Ark boyu elektrot çapının yarısı kadardır. a-ters kapalı üçgen b-ters yarım ay c- Ters zigzag Şekil 7.2: Yukarıdan aşağı iç köşe kaynağı elektrot hareketleri 7.3. Elektrot Çeşitleri ve Açıları Bu kaynak yönteminde genellikle rutil karekterli ve selülozik karekterli elektrotlar kullanılır. Kaynağın başlangıcında elektrot açısı 60-70º olmalıdır. Kaynağın ilerleyen kısımlarında ise kaynak yönüne doğru 40-50º eğik olmalıdır. Kaynak sonunda ise elektrot dik konuma getirilmeli ve bir süre bekletilmelidir. Ayrıca elektrot parçaların açıortayında olmalıdır Şekil 7.3: Yukarıdan aşağı iç köşe kaynağı elektrot açıları 41

48 UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ Yukarıdan aşağıya iç köşe kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. İşlem Basamaklari Öneriler Parçaların birleşme kenarlarını eğe ile temizleyiniz. Kaynak makinesini çalıştırıp amper ayarını yapınız. Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz Kaynak pensine elektrot bağlayınız Parçaları şekildeki gibi açık dış köşe olacak şekilde 90º açıda puntalayınız. Kaynak işlemine elktroda kaynak yönüne doğru 60-70º açı vererek yukarıdan başlayınız. Daha sonra elektrotu kaynak yönüne doğru 40-50º eğik konuma getirerek kaynağa devam ediniz (Şekil 7.3) Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar tutunuz. Elektrota ters kapalı üçgen, ters yarım ay ve dik zikzak hareketlerinden bir tanesini vererek kaynak işlemini yapınız (Şekil 7.2 ve Resim 7.1). Dikiş sonunda elektrotu dik konuma getirerek bir süre bekleyiniz. Kaynak sonrası dikiş yüzeyini temizleyerek gözle kontrol ediniz. Aşağıya düşen sıcak maden danlacıklarına karşı tedbir alınız. Emniyet tedbirlerini uygulayınız. Kaynak maskesi kullanınız. Eldiven ve iş giysisi kullanınız. Mesleğiniz ile ilgili etik ilkelere uygun davranınız. 42

49 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME LÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1. Yukarıdan aşağıya dış köşe kaynağında kapalı dış köşenin kaynak hızı neden yüksektir? A) Parçaların erimemesi için B) Elektrot çapı küçük olduğundan C) Kaynak alanı diğerlerinden az olduğundan D) Kaynak dikişinde sarkma az olduğundan 2. Yukarıdan aşağı dış köşe kaynağında elektrot hareketinin genişliği neye bağlıdır? A) Parça kalınlıklarını B) Dikiş uzunluğuna C) Kullanılan hareket çeşidine D) Parçaların birleşme şekline 3. Yukarıdan aşağı dış köşe kaynağında elektrot açısı kaç derecedir? A) 25-30º B) 40-50º C) 60-70º D) 80-85º 4. Kaynağa başlarken arkın kolay oluşturulması ve kenarların yanmaması için ne yapılmalıdır? A) Elektrota 60º-70º açı verilmelidir. B) Kaynağa biraz aşağıdan başlanmalıdır. C) Elektrot açısı düşürülmelidir. D) Ark boyu yüksek tutulmalıdır. 5. Yukarıdan aşağı dış köşe kaynağında parçaların birbirine puntalanma açısı nasıl olmalıdır? A) Geniş olmalıdır. B) Dik olmalıdır. C) Dar olmalıdır. D) Kapalı olmalıdır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz. 43

50 B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır Parçaları 90º puntaladınız mı? Elektrotu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı? Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar ayarladınız mı? Elektrot açısını doğru verdiniz mi? Doğru elektrot hareketi vererek kaynak dikişini çektiniz mi? Krater çukuru doldurdunuz mu? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise modül değerlendirmeye geçiniz. 44

51 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) Pozisyon kaynak faaliyetleri ve araştırma çalışmaları sonunda kazandığınız bilgi ve becerilerin ölçülmesi ve değerlendirilmesi için kendinizi değerlendirme ölçeğine göre değerlendiriniz. Bu değerlendirme sonucuna göre bir sonraki modüle geçebilirsiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi? Amper ayarını yaptınız mı? Elektrotu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı? Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar ayarladınız mı? Elektrot açısını doğru verdiniz mi? Elektrot hareketinin üst uç noktalarında beklediniz mi? Krater çukuru doldurdunuz mu? DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda hayır cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız modülü tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız evet ise modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz. 45

52 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ 1 İN CEVAP ANAHTARI 1 B 2 A 3 C 4 D 5 A ÖĞRENME FAALİYETİ 2 İN CEVAP ANAHTARI 1 A 2 C 3 D 4 B 5 C ÖĞRENME FAALİYETİ 3 ÜN CEVAP ANAHTARI 1 A 2 C 3 B 4 D 5 D ÖĞRENME FAALİYETİ 4 ÜN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 C 3 B 4 A 5 C 46

53 ÖĞRENME FAALİYETİ 5 İN CEVAP ANAHTARI 1 A 2 D 3 C 4 B 5 C ÖĞRENME FAALİYETİ 6 NIN CEVAP ANAHTARI 1 B 2 A 3 D 4 C 5 A ÖĞRENME FAALİYETİ 7 NİN CEVAP ANAHTARI 1 C 2 D 3 B 4 A 5 B Cevaplarınızı cevap anahtarları ile karşılaştırarak kendinizi değerlendiriniz. 47

54 KAYNAKLAR KAYNAKLAR ADSAN Kasım, Elektrik Kaynağı Emel Matbaacılık Sanayi, Ankara ÇALIŞKAN Hikmet, Kasım ADSAN, Metal işleri İş ve İşlem Yaprakları 2. Sınıf, Yüksek Teknik Öğretmen Okulu Matbaası, Ankara SERFİÇELİ Y. Saip, Metal İşleri Meslek Teknolojisi 2, Genç Büro Basım Evi, Ankara tr tr tr tr 48