2012 ULUSLARARASI KONGRE

Transkript

1 2012 ULUSLARARASI KONGRE YER NDE PS KOLOJ K TAC Z Nisan 2012, zmir-türk YE Bilim nsanları Derne i scientist.bilim@gmail.com www. bilinder.org

2 2012 ULUSLARARASI YER NDE PS KOLOJ K TAC Z KONGRES Bilim nsanları Derne i Yayın Kurulu tarafından Yayınlanması Uygun Görülen Türkçe Sunulan Bildiriler Ba Editör Yrd. Doç. Dr Emine Sonal Editör Hukuk Av. Gülnur Erdo an Editör Fikret Özçelebi Bilinder Yayınları, zmir Haziran,

3 Kongre Ba kanı: Prof. Dr. Gülçimen Yurtsever Yayın Hakları: Bu kitaptaki bildirilerin yayın sorumlulukları yazarlarına aittir. Yazarın izni olmadan tamamen ya da kısmen ço altılamaz. KONGRE DÜZENLEME KURULU Bilim nsanları Derne i Prof. Dr. Gülçimen Yurtsever Prof Dr. Nilgün Morali Yrd. Doç Dr. Emine Sonal Ümit Emsal Ilhan Kongre Danı ma Kurulu Prof. Dr. Asaf Sava Akat Bilgi Üniversitesi, stanbul Prof. Dr. Berin Yenigül Ege Üniversitesi, zmir Prof. Dr. Pınar Tınaz, Mobbing-consulting, stanbul Prof. Dr. Tankut Centel Koç Üniversitesi, stanbul Kongre Bilim Kurulu Aliye Mandıracıo lu Ege Üniversitesi, zmir Prof. Dr. Fatma SIRMATEL AIBU, Tıp Fakultesi 3

4 Prof. Dr. Hüseyin GÜL Süleyman Demirel Üniversitesi Prof Dr. M. Ali Gürol Gazikent University, Gaziantep Prof Dr. Olcay Çam, Ege Üniversitesi, zmir Prof. Dr. Songül SALLAN GÜL Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta Doç. Dr.Sibel Gök Marmara Üniversitesi, stanbul Yard. Doç. Dr. I ıl Karatuna,, Kırklareli Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet Miman Toros Üniversitesi, Mersin Açılı Konu ması Ba kanı: Prof. Dr. Gülçimen Yurtsever Türkan Miço ulları ( CHP, 22. Dönem zmir Milletvekili) Prof. Dr. Hülya Güven (CHP zmir Milletvekili ) Davetli Konu macılar Prof. Dr. Pınar Tınaz Psikolo u Konu: Mobbing Nedir? Ne De ildir? Prof. Dr. Tankut Centel Konu: Türk Hukukunda Psikolojik Taciz Koç Üniversitesi, ve Sosyal Güvenlik Hukuku Konu: yerinde Mobbing Prof. Dr. ükran Ertürk Dokuz Eylül Üniversitesi, ve Sosyal Güvenlik Hukuku Konu: yerinde Ayrımcılık Prof. Dr. Songül Sallan Gül Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü Konu: Yönetim ve Psikolojik Taciz Yrd. Doç. Dr. Lütfiye Bozda 4

5 stanbul Kemerburgaz Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Konu: Üniversitelerde Mobbing: Ya anmı bir Tecrübe BASIN NE SÖYLED? YER NDE DUYGUSAL DDET ZM R'DE MASAYA YATIRILDI. Bilim insanları Derne i, Mobbing'i masaya yatırdı. CHP'li eski ve yeni vekillerin konu tu u konferansta, " yerlerindeki duygusal iddetin yasayla cezalandırılması gerekiyor" dedi. B L NDER'in izmir Kordon Otel'de 2 gün sürecek olan " Yerinde Duygusal iddet" konulu uluslararası konferansta mobbing tartı ıldı. Konferansta, mobbing in özellikle üniversitelerde ve kadınlara kar ı yo un oldu u belirtilerek, uygulanmasında yapılması gereken duygusal ve yasal önlemler anlatıldı. Konferansa konu macı olarak katılan CHP zmir Milletvekili Hülya Güven, mobbing e i yerlerinde kadınların daha çok maruz kaldı ına dikkat çekerek, "Erkek ya da kadın çalı ma hayatında mutlaka psikolojik tacize u ruyor. Ancak kadınların psikolojik tacize u rama sıklı ı çok daha fazla. Bir nsan Hakları sorunu olan mobbing in uygulanmasının ve mobbing e verilen tepkilerin, ki ilerin yeti me tarzından, alınan e itime kadar farklılık gösterdi i kanıtlanmı tır" dedi. Üniversitelerin en fazla mobbing uygulanan kurumlar oldu unu belirten Prof. Dr. Güven, akademisyenlerin ileriye gitme çabası içinde oldu u için rekabet ettiklerini ve bu nedenle bu kurumlarda mobbingin daha yo un oldu unu vurguladı. Mobbing in Türkiye'de yeni yeni bir sorun olarak algılandı ını aktaran Prof. Dr. Güven, davaların arttı ını ve bu konuda ne kadar fazla konu ulursa, sorunun çözümüne de o kadar çabuk ula ılabilece ini söyledi. CHP 22. dönem zmir Milletvekili Türkan Miço lu ise, mobbingin konu ulmaya ba lanmasıyla bu konudaki farkındalı ın arttı ını kaydetti. MOBB NG, NSAN HAKLARI HLAL B L NDER Ba kanı Prof. Dr. Gülçimen Yurtsever ise, mobbing in bir insan hakları ihlali oldu una vurgu yaparak, bu konudaki akademik çalı maların artırılması gerekti ini bildirdi. Konu macılardan Psikolo u Prof. Dr. Pınar Tınaz, mobbing in, bir Anayasal çalı ma hakkının ki ilerin elinden alınması oldu unu savunarak, "Psikolojik, ekonomik sorunlar ile i e yaramayan insan olma endi esi mobbing in bireysel sonuçlarıdır. Bu konuda kurumlarda e itimler verilmeli. Kadın akademisyenler daha çok mobbing e maruz kalırken üretkenlikleri 5

6 de törpüleniyor" diye konu tu. Koç Üniversitesi ve Sosyal Güvenlik Hukuku Profesörü Tankut Cantel, yasaların bu konuda yetersiz kaldı ını, düzenlemeler gerekti ine vurguladı. Prof. Dr. Cantel, "Zeki ve çalı kan insanın önünü kesme, çalı anın kendini göstermesini engelleme, ki inin mesleki konumuna saldırma, ki inin itibarını sarsmak mobbing konularıdır. Yasal düzenlemelerin yakında yapılaca ına inanıyorum" dedi. Konferans kapsamında Alsancak, Kordon, Asansör, Kemeraltı, Kızlara ası Hanı, Konak Saat Kulesi ve nciraltı turları da yapılacak %C4%B1n-ma%C4%9Fduriyetine-dikkat-%C3%A7ekti&Itemid=44 nlar_maruz_kaliyor.html chp_izmir_milletvekili_guven_is_yerlerinde_psikolojik_tacize_daha_cok_kadinlar_maruz_kali yor html

7

8 KONGRE SONUÇ B LD RGES De erli Konuklar, Psikolojik taciz sadece bireye zarar vermez aynı zaman da kurumun çalı ma iklimini ve ba arısını da etkiler. Psikolojik taciz kurumda müsaade edildi i zaman ortaya çıkar. Bu nedenle yönetimin psikolojik tacize kar ı tutumu çok önemlidir. Yasal de i im davranı de i ikli ini te vik edebilir ama her zaman tavır de i ikli ini garanti etmez. Sadece cezalandırma yöntemi ile psikolojik taciz mücadele örgüt iklimini daha da olumsuz yönde etkiyebilir. Psikolojik tacizin daha gizli yapılmasına neden olabilir. Psikolojik taciz, ki isel bir sorun olarak nitelendirilmeyip örgütün yapısal bir problemi olarak algılanması çok önemlidir. Psikolojik tacizin önlenmesi için olumlu örgüt iklimi, adaletli çalı ma ortamı ve çatı ma yönetimini kurulması gerekir. leti im sisteminin açık, karar verme mekanizmasının effaf ve her türlü ayrımcılı a müsaade etmeyen bir liderlik tarzının olması gerekmektedir. Örgütlerde böyle bir yönetim ve liderlik ekli kurulmadı ı sürece psikolojik tacize kar ı yapılan mücadeleler sadece etkiye tepki olarak kalacaktır. Bir ba ka deyi le, psikolojik taciz mücadele ça da ve demokratik örgüt yönetimi ile mümkündür. Tüm katılımcılara ve dinleyicilere ara tırmalarını, bilgi birikimlerini, deneyimlerini payla arak, kar ıla ılan sorunları ve onların çıkı yollarını tartı mak için yaptıkları de erli katkılarından dolayı te ekkür ederiz. Prof. Dr. Gülçimen Yurtsever Bilim nsanları Yönetim Kurulu Adına 8

9 SUNU Sayın Milletvekillerim, Meslekta larım, Kamu Kurulu ları ve Sivil Toplum Örgütlerinin yöneticileri, de erli Basın Mensupları, sevgili Ö renciler ve Misafirler Hepinizi, Bilim nsanları Derne i (B L NDER) Yönetim Kurulu adına saygıyla ve içtenlikle selamlıyorum, Ho geldiniz! Sivil toplum örgütleri kurulu ların sadece demokratikle me sürecini kolayla tırmaz aynı zamanda bu sürece danı manlık yapar. Dernek olarak, ülkemizdeki devlet ve vakıf üniversitelerinin, kamu ve özel ara tırma kurumlarının ve çe itli organizasyonların daha demokratik bir yönetim sistemi uygulamasına katkı sa lamayı amaçlıyoruz ve aynı zamanda yön gösteremeye çalı ıyoruz. Dünyanın ço u ülkelerinde hükümet, bilimsel kuru lar ve bilim insanları tarafından nsan Hakları yeterince önemsenmemektedir. Yaptı ımız ara tırmalara göre, Özellikle, ülkemiz Avrupa daki ülkeler ile kar ıla tırıldı ında insan hakları ile ilgili bilimsel kongrelerin ve toplantıların en az yapıldı ı ülkelerden biri olarak kar ımıza çıkmaktadır. Kadın örgütleri ve Kadın Ara tırma birimlerinin büyük çaba ile düzenledi i Kadın Hakları ile bilimsel faaliyetlerin dı ında Türkiye de insan hakları ile ilgili uluslararası veya ulusal bilimsel kongre düzenleyen üniversite yok denilecek kadar azdır. B L NDER, insan haklarını özellikle bilim insanlarının haklarını korunması için network kurmak ve bilimsel ara tırma yapmak için çaba vermektedir. Bu kongremiz de bu amaçla düzenlenmi tir. Psikolojik taciz insan haklarının bir ihlalidir. Psikolojik taciz, üniversitelerde çalı an görevliye uygulanan yıldırma, bezdirme, dünyasını dar etme, a a ılama, çalı ma iste ini yok etme, mutsuz olmasını sa lama gibi biçimlerde görülmekte olup ülkede yerle tilmeye çalı ılan demokratikle me sürecini de olumsuz yönde etkilemektedir. Atatürk ilke ve devrimlerine ba lı, özgüveni yüksek, yaratıcı, üretken, toplumsal sorumluluk sahibi, onurlu, mutlu ve sa lıklı bireyler yeti tirmeyi misyon edinmi bilim insanları Türk Üniversitelerinde ya anan mobbing e objektif olarak çözüm getirilmeyi ine bir tepki olarak dernegimiz bu konuyla ilgili olarak çalı malarına ve tartı malarına yılmadan devam edecektir. Yapılan ara tırmalar, üniversiteler çalı an ö retim elemanlarına uygulanan psikolojik taciz oranın % 70 ine ula tı ını ortaya 9

10 koymaktadır. Konferansımız süresince psikolojik tacizin nedenleri detaylı olarak tartı ılacaktır. Ancak, iki önemli etkenden söz etmek isterim: Birincisi, Türkiye Cumhuriyeti üniversitelerinde görev yapan 120 Rektörün CV sini (özgeçmi ve yayın listesini) inceledim. Çok acı bir gerçekle kar ıla tım. Rektörlerimizin % 77 sinin uluslararası bir ara tırması ve yayını yok, % 52si ise son 7 yılda hakemli dergilerde yayın yapmamı durumdalar. Ayrıca, söz konusu ara tırmaya dahil olan üniversitelerin sadece ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi ( BF) dekanlarının CV lerini inceledim. % 75 sinin uluslararası yayının olmadı ının üzerinde durmak istiyorum. Ayrıca, % 44ünün son 7 yılda hakemli dergilerde yayınları yer almamı tır. Bu istatiksel sonuçlardan yola çıkarak u sözleri söylemek istiyorum: Ara tırma yapmayan Rektör, ara tırmaya yapmayan arkada takımı ile üniversiteyi yönetiyor. Daha açık bir ifade ile belirtmek gerekirse, Türkiye deki üniversitelerin ço u bilimsel ara tırma yapmayan ki iler tarafından yönetiliyor. Yönetimin bu ki ilerin elinde olması, bilim için attı ınız her adımın olumsuz olarak kar ılanaca ı anlamını ta ımaktadır. Susturmanın en kolay yolu ise psikolojik tacizdir çünkü bunun ispatı zordur. Ümit ederim, YÖK, üniversitelere atanacak rektörlerden daha farklı kriterleri gerekli kılacak ekilde yeni bir düzenlemeye gider. Öncelikle, adayın bilimsel nitelikleri dikkate alınması gerekir. Rektörlük seçimlerin her dört yılda bir sosyal bilimler, temel bilimler ve sa lık bilimleri gruplarından birinden seçilmelidir. Rektörlük seçimi üniversite meclisi tarafından yapılmalıdır. Rektör ün deolu turulan bu meclise hesap vermesi gerekir. Rektörler makama oturduktan sonra üniversite elamanları ile ileti imi keserek kendilerini eri ilmez bir makamda imtiyaz sahibi ki iler olarak sergiliyorlar. Bu durumda ö retim üyelerinin yönetime katılması söz konusu olamamaktadır. Üniversite meclisi ise ö retim elamanları (profesör, doçent, yardımcı doçent, ara tırma görevlisi ve ö retim görevlisi), idari personel, ö renciler, mezunların temsilcileri ve dı arıdan (hükümet tarafından) atanan temsilcilerinden olu malıdır. (Yurtsever, 2012). Üniversite bünyesinde olu turulacak böylesi kurulların yetkilerinin de artırılması gerekir. Vakıf Üniversitelerinde yapılacak Rektörlük seçimlerinde de aynı ekilde üniversite meclislerinin kurulması gerekir. Üniversite meclisi ise ö retim elamanları (profesör, doçent, yardımcı doçent, ara tırma görevlisi ve ö retim görevlisi), idari personel, ö renciler, mezunların temsilcileri ve dı arıdan (hükümet tarafından) atanan temsilcilerden olu malıdır. Bu meclis olu turulmadıkça vakıf üniversiteleri irket gibi yönetilmeye devam edecektir. Vakıf üniversitelerinde yıllık yapılan sözle meler mobbing için ko ulları daha uygun hale 10

11 getirmektedir. Ö retim elamanını i ini kaybetme korkusu ya ayarak uygulanan psikolojik tacize ses çıkarmamaktadırlar. Bu durum ise yapacakları bilimsel ara tırmayı olumsuz etkilemektedir. Aynı üniversitede sürekli olarak iki yıldan fazla çalı mı ö retim elamanının sözle mesine son verilmeden kendisine 12 ay önceden bu konuda bilgi verilmesi gerekir. Bu bilgi, ikinci yarıyıl ba lan ıcından en az iki hafta önce yapılmalıdır. Aynı üniversitede iki yıldan az çalı an ö retim elamanın sözle mesine son verilece i bilgisi de en az altı ay öncesi sözle mesi yenilenmeyecek ki ilere bilgi verilmesi gerekmektedir. Yani, bu bilginin ikinci yarıyılın ikinci ayından önce kendine iletilmesi bir zorunluluk olmalıdır. Bu karar verilirken ö retim elamanın bütün akademik çalı ması dikkate alınmalıdır. ine son verilen ö retim elamanın bu standartlara uymadı ı da kesin olarak ispatlanması gerekmektedir. kinci konu olarak, hiyerar ik yapılanmı gruplarda ve kontrolün tek elde olması uzun ve sistematik olan psikolojik tacize uygun ortam sa lamaktadır. YÖK, denetim mekanizması sadece evraklar üzerinden yapılmamalı aynı zamanda üniversitenin duygusal iklimini de dikkate almalıdır. Her yıl bütün üniversitelerde duygusal iklim anketi (ayrımcılık, mobbing, alay etme gibi boyutları olan) uygulaması gerekir. Yönetimle ilgili ve her türden ikâyetlerin oldu u üniversiteler için gerekli yaptırım uygulanması gerekmektedir. Bilindi i gibi, ba arılı bir ö retim üyesi olmak uzun zaman ve çaba gerektiren bir süreçtir. Mobbing ile kar ı kar ıya kalan ö retim elamanı bu durumu açıklamak istemez çünkü akademik imajının olumsuz yönde etkilenece ini dü ünür. Mobbing olayının saklanması ise, mobbing yapan ki i veya ki ilere fırsat verir. lerine gelmeyen (istemedikleri) herkese mobbing yaparak onları susturmak isterler. Akademik mobbing konusunda kamu bilinci ve anlayı ına ihtiyaç vardır. Kamu bilincinin olu turulması için analizlere, konferanslare, gönderilen e- postalara, örgütlenmelere ve hattaülke çapında yapılacak protestolara dahi ihtiyaç vardır. Böylelikle, bir ö retim üyesi mobbing ile kar ıla tı ı zaman daha bilinçli bir ekilde mücadele edecektir. Bugün, insan do asına, hak ve özgürlüklerine aykırı, çarpık bir düzeyde ve her türlü e itsizli i içinde barındıran -ironik bir soylemle- e itimin en üst kademesi ve saygın bir kurum sayılan üniversitelerde uygulanan Psikolojik taciz konusunu farklı açılardan tartı aca ız. Konferansımıza geldi iniz ve bizimle birlikte oldu unuz için sizlere tekrar te ekkür ediyor, verece iniz destek ve sa layaca ınız katkılarınızla daha iyi çalı ma ko ullarına ula abile imizi umuyor ve ba arılar diliyorum. Prof. Dr. Gülçimen Yurtsever 11

12 Düzenleme Kurulu Ba kanı Prof. Dr. Pınar Tınaz Pinartinaz.com, Sayın milletvekilleri, sayın vali, sayın konuklar, de erli akademisyenler, Bugün burada, Mobbing konusunun, Türkiye de ilk kez bu denli kapsamlı olarak farklı disiplinler açısından ele alınaca ı; ya anmı mobbing olgularının bilimsel yakla ımla sunulup irdelenece i; ayrıca bilim insanları olarak, üniversitelerde akademisyenlerin ki ilik ve mesleki onur ve haklarına saldırılar eklinde sergilenen, akademik özgürlük ve üretkenli in yara almasının hedeflendi i mobbingi konu aca ımız, bir Kongre de biraraya gelmi bulunuyoruz. Bilinmezi çok, sistemati i derin ve karma ık bu çok disiplinli konuyu fazla da ıtmadan, bu Kongre nin de kapsamına ve amacına uygun olarak belirli hususlara de inerek ve açıklamalarda bulunarak izninizle konu mama geçmek istiyorum. Mobbing, çalı ma ya amının tarihi kadar eski bir olgu olmakla birlikte insanın, çalı ma ya amıyla olan etkile iminin temelinde yer alan ve ayrıca kendi do asından da kaynaklanan hususlardan ötürü açıklamaktan kaçınılmı, adeta bilinmezden gelinmi se de, bugün, çalı ma ya amının en ciddi sosyal sorunlarından biri olarak kar ımızda durmaktadır. Yasal düzenlemeler nedeniyle, özellikle i yerlerinde fiziksel iddetin kabul edilemezli inden ötürü, psikolojik iddetin uygulanması günümüzde çok yaygınla mı tır. Bu sorun, asla ihmal edilmemeli; duyarlılık ve ciddiyetle ele alınıp; önlem ve çözüm mutlak surette geli tirilmelidir. yerinde ya anan psikolojik tacize ili kin bilimsel çalı malar, her ne kadar 1970 li yıllarda görülse de konuya ili kin esas ilginin, 1980 li yıllarda sveç te ya ayan Alman asıllı i psikolo u Heinz Leymann ın çalı an insanların arasında uzun dönemli, dü manca ve sinsi saldırgan davranı lara dair yaptı ı saptamalar sonucunda mobbing kavramını kullanmasıyla ba ladı ı bilinmektedir. Mobbing, i yerinde hedef seçilmi bir çalı ana üstleri, astları ve e it düzeydeki i arkada ları tarafından veya tamamen kurumun stratejisi olarak sistematik biçimde uygulanan tehdit, a a ılama, bıktırma, yoksun bırakma, engelleme, geciktirme, alay etme, arkasından 12

13 konu ma, iftira etme, konu mama, dı lama gibi her tür kötü tutum ve davranı ların sergilendi i ve gözlendi i bir olguyu tanımlayan bir kavramdır. Ancak tam olarak bu kavramdan söz edebilmek için olgunun, belirli evreler ve kriterlere uygun bir süreç içinde geli mesi arttır. Çalı ma ya amının ahlaka ve hukuka aykırı, sinsi ve acımasız bir gerçe ine i aret eden ve sonuçta ödenmesi gereken bedelin de er biçilemeyecek kadar a ır oldu u, kısaca i yerinde psikolojik taciz, psikolojik iddet veya psikolojik terör diyebilece imiz olguyu ifade etmek üzere bugün, pek çok ülkede mobbing kavramı kullanılmaktadır. Ben, konu mamın ilerleyen dakikalarında mobbing konusuna ili kin kendi çalı malarımın geli imine ve tabii ki benim çalı malarıma paralel Türkiye de konunun ele alını ına ve ya anmı lıklara dair her ne kadar sizlere özet bilgi sunacaksam da, yeri gelmi ken kavramın Türkçele tirilmesi hususuna de inmek istiyorum. Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku alanında uzman iki akademisyenle birlikte yazdı ım ve 2008 yılında yayınlanan Çalı ma Psikolojiisi ve Hukuki Boyutlarıyla yerinde Psikolojik Taciz adlı kitabımda konuya ili kin gerçekle tirdi im bilimsel terminoloji çalı ması sonrasında Türkçe de mobbing yerine kullanılması gereken yeni bir kavram türettim ve bu kavramın kullanılmasının uygunlu unu gerekçeleriyle açıkladım. Türkçe de mobbing yerine kullanılmasını önerdi im bu kavram, yıldırkaçır dır. Bu kavramı olu turmaktaki gerekçeme gelince, mobbing süreci içinde sergilenen eylem, ki iyi yıldırmak ; nihai amaç ise, ki iyi o i yerinden ama kendi iste iyle ama ba ka bir ekilde kaçırmak tır. Mobbing, tüm kültürlerde ve tüm ülkelerde, cinsiyet, ya, ö renim düzeyi, dı görünü, kıdem, hiyerar ik konum farkı gözetmeksizin çalı an herkesin ba ına gelebilecek bir i yeri sorunudur. Mobbing, sadece temel insan hakları ve özgürlüklerine ili kin kuralların ihlali de il, aynı zamanda çalı an insanın onurunun, ki ilik de erlerinin ve Anayasal çalı ma hakkının ihlalini de ifade eden bir kavramdır. Süreç içerisinde üç çe it rol ayırt edilir. Kurban ki i rolü, Zorba ki i rolü, Tanık ki i rolü. Her bir rolü üstlenen ki ilerin sayısı, bir ya da birden fazla olabilir. Bazen ba langıçta belli bir rolü oynayan bir ki i varken sürecin ilerleyen evrelerinde aniden aynı rolü oynayan iki, üç ya da daha fazla ki i ortaya çıkabilir. Özellikle zorba ki i rolü ve tanık ki i rolünü oynayanların sayısı, ili kiler, çıkarlar, gizli zevkler, kompleksler, hesaplar, yararlar ya da yaranmaların sebebiyle farklıla ır. Tanık ki i, 13

14 birden bire zorba ki i rolünü öylesine sever ve benimser ki, kurbana yönelik sinsi saldırıların gerçekle tirilmesinde esas zorba ile yarı ır hale gelebilir. Kurban ise, kurallarını ba kalarının belirledi i oyun içerisindeki rolünü, maddi manevi acı çekmesine ra men tüm iyi niyetiyle oynamak zorundadır. Süreç, hep aynı ekilde geli ir. Zorba ya da zorbalar, kurbanı yıldırmaya, canından bezdirmeye, onun ruhsal ve fiziksel sa lı ını yıpratmaya yönelik, ki ilik ve meslek hak ve onuruna saldırı niteli indeki davranı ları acımasızca birbiri ardına sergiler. Sürecin sonunda amaçlanan, kurbanın, kendi rızasıyla olsun veya olmasın bir ekilde o i yerinden kaçırtılması, yok edilmesidir. Mobbingin sonuçlarını, hem bireysel hem kurumsal düzeyde ele almak gerekir. Ya anan fiziksel ve psikolojik sa lık sorunları, ekonomik sorunlar, özgüven ve özsaygının yitirilmesiyle birlikte genel saygınlı ın kaybı ve i e yaramayan insan olma endi esi; ileri ve a ır olgularda ise intihar e ilimi, mobbingin bireysel sonuçlarıdır. Sa lık harcamalarının artması, i e gelmeme ve i ten ayrılma oranlarında yükselme; i doyumu ve çalı ma huzurunda azalma; verimde dü ü ; kurumun isim ve saygınlı ının zarar görmesi ise, belli ba lı kurumsal sonuçlardır. Ülkemizde i yerinde psikolojik taciz konusuna ilgi, 2000 li yılların ortalarında ba lamı tır. Bu konuda yazmı oldu um yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) adlı kitabımın yayınlanma tarihi de 2006 yılına denk gelmektedir. O dönemde bu kitabı yazmamdaki amaç, mobbing kavramının, sürecinin ve sonuçlarının bilimsel olarak ayrıntılı bir ekilde açıklanması yanında; ba ta akademik çevre olmak üzere kamuoyu ve medyanın dikkatini çekmek, bir ba ka deyi le bir bilim insanı olarak konuya ili kin bireysel ve kurumsal farkındalı ın arttırılmasına hizmet vermekti. Kitabın ilk basımından bugüne kadar geçen süre içinde ülkemizde tanı ı ve parçası oldu um bazı ilkler ya andı. Bu ilklerin bir kısmını, huzurlarınızda özetle belirtmekte yarar görüyorum Mart ayında Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilim tarafından düzenlenen yerinde Psikolojik Taciz ve Cinsel Taciz konulu panelde mobbing, Türkiye de ilk kez i psikolojisi ve ceza hukuku bilimleri kapsamında ayrıntılarıyla tartı ıldı Ö retim yılında Çalı ma Ya amında Taciz adlı ders, ilk kez üniversitede bir doktora programında tarafımdan okutulmaya ba landı. Yine aynı dönemde çalı ma psikolojisi dersi kapsamında mobbing konusu, tarafımdan yüksek lisans ve lisans ö rencilerine 14

15 sunuldu. Dolayısıyla bu dersi alan ö renciler, belki o zaman kendileri de farkında de ildi ama onlar da, ülkemizde mobbingle ilgili ya anmı lıklar arasında mobbing konusunun üniversitede ders olarak e itimini alan ö renciler olarak bir ilk özelli ini ta ımaktadırlar. Bugün bu dersler, halen aynı üniversitede aynı fakültede ilgili bölümün lisans, yüksek lisans ve doktora programlarında yönetim ve çalı ma psikolojisinde uzmanla mı akademisyen arkada larım tarafından yürütülmektedir Haziran ayında stanbul Barosu Çalı ma Hukuku Komisyonu tarafından düzenlenen Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukukuna li kin Sorunlar ve Çözüm Önerileri adlı iki gün süren toplantının bir oturumunda Avrupa Birli i Hukuku ve Kar ıla tırmalı Hukukta Psikolojik Taciz; Türk Hukukunda Psikolojik Taciz konuları ayrıntılı olarak ele alındı Ocak ayında stanbul ili Kadıköy lçe Milli E itim Müdürlü ü, ilk ve orta dereceli okulların yöneticilerine yönelik olarak düzenledi i seminer programının bir gününü, Mobbing konusuna ayırdı. Bu seminer, dört yıl öncesini de dü ündü ümüzde, ülkemizde e itim sektöründe görevli profesyonellerin mobbing konusunda bilgilendirilmeleri açısından fevkalade önemli bir giri imdir. Bu giri im, Türkiye için bir ilk olmakla birlikte ne yazık ki alanda bildi im kadarıyla devamı getirilememi tir. Ankara 8. Mahkemesi nin, 20/12/2006 tarihli ve E.2006/19,K. 2006/625 no lu kararında, Türkiye de mobbing kavramı, ilk kez bir yargı kararında yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) adlı kitabımdan alınan bir ifadeyle tanımlanmı ve karar temyiz edilmi tir. Ancak bu karar daha sonra, Yargıtay 9. Hukuk Dairesi nin 30/05/2008 tarihli ve E.2007/9154, K.2008/13307 sayılı Kararı nca oybirli i ile onanmı tır. Bu ekilde kavram, ilk kez Yargıtay kararında da yerini almı tır. Yine bu davaya ili kin delil dilekçesinde, adı geçen kitaba atıfta bulunulmu ve önsözünden alıntılar yapılmı tır. Böylelikle ilk kez bir delil dilekçesi, bu tarzda zenginle tirilmi tir. Ekim 2009 da XI Çalı ma Ekonomisi ve Endüstri li kileri Toplantısı kapsamında düzenlenmi olan ve akademisyenler, Türkiye çi Sendikaları Konfederasyonu Ba kanı, Çalı ma ve Sosyal Güvenlik Bakanı ve bürokratlarının katıldı ı Kapalı sti are Toplantısı nda ben, "Mobbingin Önlenmesi ve Çözümü için Çalı ma ve Sosyal Güvenlik Bakanlı ı'na Ba lı Bir Ara tırma ve E itim Birimi Kurulması Önerisi" hakkında kısa bir açıklama yaptıktan sonra, dönemin Bakanına, ilgili "Öneri Dosya"sını taktim ettim Yılı sonbaharında gerçekle tirilen bu toplantıya katılan pek çok ki inin, o dönemde "mobbing" kavramının ne oldu una dair henüz bilgisi dahi olmadı ını, size rahatlıkla söyleyebilirim. Mobbing konusunda -hele ki bundan 3 yıl kadar önce- daha henüz ulusça bilinçlendirilme düzeyinde oldu umuzu da 15

16 dü ünürsek, sundu um öneride, üzerlerine vurgu yaptı ım kavramlar, önerinin adından da anla ılaca ı üzere, mobbing hakkında ara tırma ve e itim kavramlarıdır. 20 Mart 2011 de ülkemizde Ba bakanlık Mobbing Genelgesi yayınlandı. Genelge de her ne kadar tarafımdan gözlemlenen bazı hata ve eksiklikler söz konusuysa da, Devlet in mobbing konusuna gösterdi i ilgi ve hassasiyeti sergilemesi açısından bu, çok önemli bir adımdır. Nitekim Genelge nin 8. maddesinde belirtilen Çalı ma ve Sosyal Güvenlik Bakanlı ı, Devlet Personel Ba kanlı ı ve sosyal taraflar, i yerlerinde psikolojik tacize yönelik farkındalık yaratmak amacıyla e itim ve bilgilendirme toplantıları ile seminerler düzenleyeceklerdir hususuna ili kin olarak, ilk kez 23 Mayıs 2012 tarihinde, Ankara da, Çalı ma ve Sosyal Güvenlik Bakanlı ı E itim Merkezi (ÇASGEM) Ba kanlı ı nca, Çalı ma Hayatında Psikolojik Taciz (Mobbing) adlı bir Panel ve Çalı tay yapılacaktır. Konu mamın ba ında da belirtti im gibi bugün burada birarada bulunmamıza vesile olan Bilim nsanları Derne i nin düzenledi i bu Kongre, farklı yönleriyle Türkiye de bir ilk olma özelli i ta ımaktadır. Ancak kapsamında, üniversitelerde ya anan ve akademisyenlerin, daha da çok kadın akademisyenlerin hedef alındı ı, üretkenliklerinin törpülendi i mobbingin tartı ılmasının hedeflenmi olması sonucunda bu Kongre, büyük bir tesadüfle ülkemizdeki bir ba ka ilkle örtü mü ve e zamanlı gerçekle mi tir. Yeni yayınlanan Mobbing: Bugün Bana, Yarın Sana adlı son kitabım, adeta bu Kongre nin amacına hizmet eder niteliktedir. Zira bir mobbing vakasının, öykü akıcılı ıyla ilk kez bir edebiyat denemesi olarak sunuldu u bu kitapta sahne, bir üniversite; hedef ise bir kadın akademisyendir. Bir üniversitede ya anan uzun ve karma ık mobbing vakasının ola anüstü zenginli i, bir mobbing ara tırmacısı ve mücadelecisi olarak beni, üniversitelerde ya ananları, mobbing çerçevesi içinde anlatabilece im tamamen farklı formatta bir kitap yazmaya sevk etti. Hukuka, ahlaka, kural ve yönetmeliklere aykırı bu i ya amı öyküsünün bir vaka analizi eklinde düzenlenerek kitap halinde yayınlanmasının, ileride benzer olayların ya anmasına bir miktar da olsa engel olu turaca ına inancım ise, kitabı yazmamda bana, adeta itici bir güç vazifesi gördü. Son olarak bugün ülkemizde mobbing konusuyla ilgili olarak varılan noktada birkaç söz söylemek istiyorum. Bazı hususlara ili kin gözlemlerimi sunarken, izninizle endi elerimi de dile getirece im. Bugün ülkemizde Mobbing konusu, hiçbir ülkede olmadı ı kadar magazinle tirilmi ; adeta frapan bir magazin malzemesi haline getirilmi tir. Dolayısıyla kar ımıza çıkan tabloda iki çe it mobbingden söz etmek mümkün gözüküyor: Bilimsel mobbing ve magazinle tirilmi mobbing. 16

17 Disiplin içinde tanımlanmı mobbingle magazinle tirilmi mobbing söylemlerinin karı tırılmaması gerekir. Uygulanması, sistemati i, tanısı, önlenmesi, mücadele yöntemleri, bireysel ve kurumsal boyutta psikolojik ve hukuksal müdahale ve çözümleri çok karma ık olan; insanlık onuru, sa lı ı ve ki ilik haklarını tehdit eden bir insan hakları suçu, kapsam ve arz etti i önem açısından çok basite indirgenmektedir. Konu, basitle tirilme tehlikesiyle kar ı kar ıyadır. Dolayısıyla burada vurgulamam gereken husus, magazinle tirilmi mobbingin, bilimsel mobbingin en büyük dü manı oldu u dur. Sonuçta ortaya çıkması kaçınılmaz olan kurallar kirlenmesi ise, konuyu, hem mobbing ma duru hem mobbing suçlusu açısından gri, göreceli ve belirsiz bir alan haline getirecektir. Konu, esnek hale getirildi inde ise sistemin, bunu dı laması kaçınılmazdır. Her ne kadar mobbing konusuyla ilgili yerli yersiz bir haber bombardımanı sürdürülüyorsa da kavram, toplumumuz açısından yeni oldu u kadar bilinmezi de çok fazladır. Bireysel, örgütsel ve nihayet toplumsal boyutta yol açabilece i psikolojik, fiziksel, sosyal ve ekonomik zararların bilinçli bir ekilde algılanması için yapılması gereken bilgilendirmeler, duyurular ve uyarılar ne yazık ki hala çok az sayıdadır. Mobbing, i yeri ortamında ya anan günlük çatı malar veya i anla mazlıklarıyla karı tırılabilmektedir. Mobbing konusunda çalı mı farklı bilim dallarına mensup akademisyenler ile insan ve çalı ma ya amıyla ilgili farklı mesleklerden olup mobbing konusunda e itim formasyonuna sahip ki ilerden olu an uzman komisyonlarda ele alınması gereken bu son derece hassas ve bilinmezi çok konu, maalesef bugün ülkemizde, sayılı isimlerin çalı mı oldu u akademik bilgileri esas alarak, konunun danı manlı ını üstlenmi ve uzman oldu unu iddia eden ki ilerin açıklamalarıyla yön bulur hale gelmi tir. Bu noktada dikkatinizi çekmek istedi im husus, bir insan hakları suçu olarak mobbingin önlenmesi ve çözümü için mücadele vermek ba ka; tüm perspektiflerin kavrandı ı iddia edilerek konunun uzmanlı ını üstlenmek ba kadır. Mobbing tanısını koymak ve müdahalede bulunmak, hassas bir konudur. Zira mobbingin normal bir çatı madan, cinsel tacizden, bir ki ilik bozuklu undan veya fazla i yükünün getirdi i bir i yeri stresinden ayırıcı tanısının koyulması, pek kolay olmayabilir. Ma duru yönlendirmek de öyle sanıldı ı kadar kolay de ildir. Tanı, müdahale ve çözümde ba ta çalı ma psikolo u olmak üzere farklı uzmanlık alanlarından hekimlere ve hukukçulara görev dü mektedir. Çalı ma psikolo u, çalı ma sosyolo u, hukukçu, tıp bilimci olmayan ve en önemlisi konuyla ilgili akademik uzmanlı ı bulunmayan ki ilerin, tüm bu perspektifleri kavradıklarını iddia ederek fikir beyan etmeleri; ba kalarının çalı malarını temel alarak yönlendirmede 17

18 bulunmaları, bir hekimin yanlı tanı koyması ve tedavi önermesi gibi a ır sonuçlara sebebiyet verebilir. Bu hatanın bedelini ise, hem çalı an hem i veren çok a ır ödemek zorunda kalabilir. Mobbing, ülkemiz açısından yeni oldu u kadar bilinmezi çok fazla olan bir konudur. Kavram, bugün ülkemizde i ortamında ya anan her türlü olumsuzlu a veya baskıya verilen genel bir ad olma tehlikesiyle kar ı kar ıyadır. Böyle bir durum, bir yandan i in niteli i ve süreci; di er yandan çalı ma ortamı için büyük tehlike olu turacaktır. Konu esnek hale getirildi inde ise, biraz önce de vurguladı ım gibi, sistemin bunu dı laması kaçınılmazdır. Bu nedenle öncelikle Türkiye de mobbing algısındaki eksik yönler ve mevcut problemler çok iyi de erlendirilmelidir. Kavramın yanlı kullanılması ve belirsizlik arz eden örneklerle toplumun cesaretlendirilmeye çalı ılması, uzun vadede hem birey hem örgüt açısından çok tehlikelidir. te özellikle bu sebepten ötürü i veren, mobbing sözcü ünden korkmamalı; süreci ve zararlarını ö renmeli; çalı anlarının da bilgilenmesini sa lamalıdır. Bireysel veya örgütsel danı manlık, mutlak surette belli bir akademik alt yapı üzerine bu konuda belli kriterlere göre uzmanla mı, mesleki etik de erlere sahip ki ilerden alınmalıdır. Aksi takdirde çalı an ve i verenin kar ı kar ıya gelece i bir ortama yanlı bilgilerle alt yapı yaratılması kaçınılmazdır. Çalı an bireyi koruma adına yapılan yanlı yönlendirmelerin, i sürecine, i yerine ve bireye çok daha büyük zararlar verebilece i unutulmamalıdır. Sözlerimi bitirirken, mobbing konusuyla ilgili olarak Türkiye de ya anan ilkler arasında, niteli iyle, bugün itibariyle yerini alacak olan, yerinde Duygusal iddet konulu bu Uluslararası Kongre nin düzenleyicisi Bilim nsanları Derne i Yönetim Kurulu nu Sayın Ba kanları Prof. Dr. Gülçimen Yurtsever nezdinde kutluyor ve Kongrenin ba arılı geçmesini diliyorum. Saygılarımla. 18

19 SEÇ LM B LD R LER 1) yerindeki Psikolojik Tacizin Hukuki Boyutu 2) Hem irelere Kar ı Uygulanan Psikolojik iddet 3) Yüksekö retimde Psikolojik Taciz Konulu Ara tırmalar Üzerine Bir nceleme 4) Yüksekö retimde Psikolojik Taciz Olgusuna li kin Bir Örnek Olay ncelemesi 5) yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Davranı larının Hukuksal Açısından De erlendirilmesi 6) Bilim Kadınlarına Yapılan Ayrımcılı ın Nedenleri 7) yerinde Duygusal iddet Ve Akademik Mobbing 8) Bilim Kadınları Gayrı Resmi Engeller le Kar ıla maktadırlar 9) Bir Uzman Doktorun Mobbing le Mücadelesi 10) Belediyede Ya anan Psikolojik Taciz 19

20 YER NDEK PS KOLOJ K TAC Z N HUKUK BOYUTU Prof. Dr. Tankut Centel Koç Üniversitesi, Hukuk Fakültesi; tcentel@ku.edu.tr Psikolojik taciz (mobbing), genel olarak, psikolojik yönden istenmeyecek durum ve davranı larla ki inin rahatsız edilmesini anlatır. Bunun sonucunda i çi, özgüvenini yitirmeye, i inden zevk almamaya ve giderek verimsizle meye ba lamaktadır. Bu anlamda, i çinin görevinde yükseltilmemesi, i yerinde soyutlanıp kendisiyle kasten sosyal ili ki kurulmaması ve kendisinin söylediklerine itibar edilmemesi, psikolojik tacizin uygulamada en çok rastlanan ve en açık örneklerini olu turmaktadır. Belirtilen durumların ise, hukuken, i çinin ki ilik haklarına ters dü tü ü söylenmelidir. Buna göre, i veren söz konusu nitelikteki davranı lardan kaçınmak ve i çinin ki ili ini tehdit eder nitelikteki bu tür durumlarla kar ıla maması konusunda önlem almak zorundadır (TBK. m. 417/I). Ara tırma kapsamında, i yerinde psikolojik tacizi düzenleyen hukuki kurallar üzerinde durulacaktır. Yöntem olarak, genelde psikolojik tacizin biçim ve içeri i üzerinde durulmayacak; mevcut düzenlemeler ele alınıp, bunlara ba lanan hukuki yaptırımlar irdelenecektir. Bununla birlikte, çok geni ölçüde olmasa da, psikolojik tacizin kavram ve kapsamı üzerinde durulmadan geçilmeyecektir. Sonuçta, söz konusu hukuki düzenlemelerin yeterli i üzerinde durulacak ve olması gereken hukuk (de lege ferenda) bakımından ne gibi ölçütlerin benimsenmesi gerekece i noktasına gelinecektir. Anahtar Kelimeler:, psikolojik, taciz, hukuk, kurallar, mobbing I. Giri yerindeki psikolojik taciz (mobbing) olaylarının, son yıllarda ülkemiz çalı ma ya amında, önemli ölçüde rahatsızlık yarattı ı görülmektedir. Nitekim geçti imiz yıl Ba bakanlık; psikolojik tacizle mücadele konusunda, yerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi hakkındaki genelgenin (2011/2 sayılı Ba bakanlık Genelgesi, RG , No ) yayımlanması gereksinimini duymu tur. Anılan genelge kapsamındaki önlemler çerçevesinde olu turulan Çalı ma ve Sosyal Güvenlik leti im Merkezi ne, yakla ık dokuz ay içinde, psikolojik taciz ikâyetinde bulunulmu tur. Bu ba lamda, psikolojik taciz olayı sayısı ço unlu unun; 371 i kamu sektörüne ve 544 ü özel sektöre ait olmak üzere, özel sektör i yerlerine ait oldu u görülmektedir ( günlü Hürriyet; ayrıca, mobbing in e itim ile sa lık kurumlarında daha sıklıkla görüldü ü ileri sürülmektedir, bkz. Turanlı, 2010, s. 196). 20