Behaviour change in dogs and dominance aggression sample

Transkript

1 KÖPEKLERDE DAVRANIŞLARIN DEĞİŞTİRİLMESİ VE DOMİNANT AGRESYON ÖRNEĞİ H. Tamer Dodurka* M. Erman Or* Behaviour change in dogs and dominance aggression sample Summary: The three and a half aged. Lhaso apso breed, male dog continously showed aggressive behaviours to the male dog, he was living with. In the same house, two more female dogs were living except those two male ones. After some variables, which are the attitude of the family towards the dogs, the environment they were living in, their relations and the structure of flock organization, are evaluated, it was understood that the problem was dominant aggression. The problem is caused by inability to structure any flock organization between dogs. Beside medical treatment desencitation a program which includes the rising of flock organization, was given. Özet: Lhaso Apso ırkı, üç buçuk yaşındaki erkek köpek, beraber yaşadığı diğer erkek köpeğe sürekli olarak agresif davranışlar göstermekteydi. Evde bu iki köpekten başka iki dişi köpek daha yaşıyordu. Ailenin köpeklere davranış biçimi, köpeklerin yaşadığı ortam, köpeklerin birbiriyle ilişkileri ve sürü düzeninin yapısı değerlendirildiğinde problemin dominant agresyon olduğu anlaşıldı. Problem köpekler arasında sürü düzeni kurulamamasından kaynaklanıyordu. Medikal tedavi ve desensitizasyon tedavisinin yanında, sürü düzeni oluşumunun hızlanmasına yönelik program verildi. G i r i ş İnsana en yakın hayvanlardan biri olan köpeğin evcilleştirilmesinden bu yana binlerce yıl geçmiş ve bu süre içersinde insan ve köpek arasında mükemmel bir iletişim kurulmuştur. Bu iletişimin bir sonucu olarak köpek, insan toplumuna adapte olup, ataları olduğu iddia edilen kurttan oldukça farklı bir tür haline gelmiştir. Kurtların iç güdüleri yaşadığı ortamla son derece uyum halindedir. Aynı iç güdülere sahip köpek ise insan toplumuna uyum sağlayabilmek için bir yığın iç güdüsüne ters şekilde davranmak zorundadır(3,6).diğer yandan köpek öğrenme yeteneği ve zeka bakımından en üst düzeydeki hayvan türlerinden biridir. Bu nedenle çevresel etkiler, yani öğrenilenler köpeğin davranışı açısından belirleyici bir faktördür (3,9). Bu davranışlar bazen insan toplumuna ters düşebilmekte ve insan köpek iletişimine zarar verebilmektedir. Böyle davranışlara davranış bozukluğu demekteyiz (1). Davranış bozukluklarının tek * İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı,Avcılar İstanbul

2 sebebi öğrenme değildir. Genetik faktörler ve organik rahatsızlıklar da davranış bozukluklarına sebep olabilirler (8). Davranış bozukluğunun tedavisinde öncelikle problem, bu problemi doğuran motiv ve bunun kalıcılığını sağlayan takviyeler teker teker ortaya konmalıdır. Bunu başarabilmek için bu alanda uzman veteriner hekimin dedektif gibi çalışması ve ayrıca hayvan sahibinin çözüm için istekli ve sabırlı olması gerekir. Yine hayvan sahibine büyük iş düşmektedir zira problemi tanımak için verileri hayvan sahibi verecektir. Bu arada bir çok hayvan sahibi kendi hatalarını gizlemek ister. Tabi ki bu durumda problemin kaynağına inmek iyice güçleşir. Davranış bozukluklarının çoğu köpeğin özellikle gelişim çağındaki çevresinden öğrendiklerinin etkisiyle oluşmaktadır. Köpeğin en yakın çevresi ise birlikte yaşadığı sahibidir ve bu hayvanın ruhsal durumu, beraber yaşadığı ailenin ruhsal durumundan direk olarak etkilenir. O halde çoğu bu vakaların çözümünde önemli prensiplerden biri de sahibinin de hatalı davranışları terk etmesi ve hayvanın davranışlarını etkileyen olumsuz çevre şartlarının düzeltilmesidir. Aksi taktirde hiçbir ilerleme sağlanamaz (1,7,8). Dominant agresyon köpeklerde sık görülen bir agresyon tipi olup, köpeğin liderlik iddiasından kaynaklanmaktadır(8). Köpekler birbirleriyle son derece güçlü ilişkiler kuran sosyal hayvanlardır. Bir grup içersinde yaşama isteği onların doğasında vardır. Çünkü ataları olan kurtların avları ufak ve kolay yakalanan hayvanlar değildi. Bu nedenle kolektif av yöntemleri uygulamak zorundaydılar. Sürü düzeni evcil köpekler için fazla önemli olmadığı halde (çünkü ihtiyaçlarını kurtlara göre daha kolay tatmin ederler) sürü içinde yaşamaktan mutlu olurlar. Eğer ortamda her şey bolsa birbirleriyle sürtüşmezler. Ancak bir şeylerin paylaşılması gerekiyorsa hiyerarşik sürü düzenini kurmaya mecbur olurlar. Bu düzen kurulurken genellikle en güçlü ve iddialı köpek lider olur. Ancak bu dinamik bir süreç olup, bir alt seviyedeki hayvan liderlik için mevcut liderin zayıf anını kollar ve lideri yenebileceğini hissettiği zaman liderlik mücadelesi başlar. Köpeklerden biri teslimiyeti kabul eder ve liderlik iddiasından vazgeçerse kavga durur (3,6,11). Köpek iç güdüleri nedeniyle lider olup, sürüsünün emin şekilde devamını sağlamada sorumluluk duymaktadır. Lider en iyi yiyeceği öncelikli olarak yer ve çiftleşme hakkı da ilk önce lidere aittir. Bu haksızlık gibi görünse de, sürünün güvenliğinden sorumlu liderin iyi beslenmesi ve gelecekteki sürünün kalitesi için en güçlü olanın yani liderin dölünün kullanılması son derece mantıklıdır (3,6). Ancak ev köpeklerindeki bu kavgalar, köpek açısından normal olsa da sahibi açısından tahammül edilemez. Bu nedenle ev köpeklerinde dominant agresyon, davranış bozukluğu olarak nitelendirilir ve hayvan insan iletişiminin sağlığı açısından tedavisi şarttır.

3 Davranışların değiştirilmesi ile ilgili konuya iyi bir örnek teşkil etmesi bakımından, sürü düzeni kurulamasına bağlı bir dominant agresyon vakamızı sunmakta yarar görüyoruz. Materyal ve Metod Materyal: Lhaso Apso ırkı, 3,5 yaşında, T isimli erkek köpek veaynı ırka mensup, 1,5 yaşında, B isimli köpek Metod: Sürü düzeni kurulamayışından kaynaklanan dominant agresyon vakalarının tedavisi, dışardan yardımla davranışın değiştirilmesi (1,2,7), sürü düzeninin kurulması (9), zıt koşullandırma ve desensitizasyon (duyarsızlaşma) (2,8) prensibine dayanmalıdır. Bu amaçla: 1- Liderlik iddiası için en önemli motivlerden biri olan hormonal aktiviteye son vermek amacıyla kastrasyon önerildi. 2- Liderin belirlenmesi ve liderlik pozisyonunu almasının sağlanması (Hayvan sahiplerinin, davranışlarını değiştirmesi) için : a) Evde ilk önce aile fertlerinin yemek yemesi, bu arada köpeklere sofradan yiyecek uzatılmaması, köpeklere sırayla yemek verilmesi, yemekte önceliğin liderlik pozisyonunun güçlendirilmesi amaçlanan genç köpeğe tanınması ve diğer köpeklerin, özellikle agresif olan babanın, bu olayı kontrol altında izlemesi önerildi. b) Sevilme hakkının ilk önce genç köpeğe tanınması, baba köpek sevilmek için kucağa geldiğinde alınmamaması ama bir süre sonra hayvan sahibinin kendi isteği ile kucaklaması önerildi 3- Medikal Tedavi: Üç ay süreyle günde iki defa, p.o., 1mg/kg, Buspiron önerildi. 4- Zıt koşullandırma ve desensitizasyon tedavisi: İki köpeğin günde birkaç kere ve ilk zamanlarda oldukça uzak mesafelerle bir araya getirilmesi; baba köpeğe, genç köpek gösterilir gösterilmez ödül verilmesi ve köpeğin okşanarak güzel sözler söylenmesi;. ödülün daha yararlı olması için bu uygulamaların aç karnına yapılması; baba köpek uzak mesafede gördüğü genç köpeğe tepki vermemeyi öğrendiğinde, daha yakın mesafelere alıştırana kadar bu uygulamalara devam edilmesi önerildi. Bulgular Anamnez: Hayvan sahibi, bu köpeğin evde beraber yaşadığı köpeklerden biri olan B ye sürekli saldırdığından şikayet ediyordu, bu evde dört kişilik bir Lhaso Apso ailesi (problemli olan baba, anne, saldırıya uğrayan erkek yavru ve kız kardeşi) olduğu öğrenildi. Yakın zamana kadar köpekler arasında hiçbir problem yoktu. Ancak altı ay evvel dişi yavru ilk kızgınlığını gösterdi. Bu aylarda erkek kardeşi B de cinsel olgunluğa ulaşmıştı. Kızgınlık esnasında baba

4 T, B yi kıskanmış ve ilk defa bu zaman saldırmıştı. Geçen zaman içinde saldırılar iyice yoğunlaşmış ve iki hayvan aynı ortamda yaşayamaz olmuşlardı. Klinik Bulgular: Klinik muayeneler sonucunda köpekte agresyona yol açabilecek somatik bir probleme rastlanmadı. Tanı: Saldırı her zaman tek taraflı, yani T den kaynaklanıyor, ama genç olan B daha güçlü olduğu için T zararlı çıkıyordu. Buna rağmen T saldırılarına devam ediyordu. Yavru dişi köpek kızgınlığa gelene kadar, evde paylaşılması gereken bir durum olmadığı için, dört köpek arasında sürü düzeni kurulmasına gerek kalmadığı, ancak dişideki kızgınlıkla beraber erkek köpekler arasında liderlik mücadelesinin başladığı görüldü. Baba köpek yeterince güçlü olmadığı halde liderlik iddiasında bulunuyor ve B ye karşı dominant agresyon gösteriyordu. Aslında B güçlü olmasa teslimiyet gösterecek ve sorun kalmayacaktı. Ancak bu vakada hayvanlardan birinin güçsüz ve iddiacı diğerinin ise güçlü olması nedeniyle sürü düzeninin kurulamadığı ve T nin agresyonunun gittikçe şiddetlendiği izlenmektedir. Tedavi çalışmaları: Metot bölümünde belirtilen tedavi yöntemine hayvan sahibinin tam olarak riayet ettiği izlenmiştir. İlk iki ay süresince arzu edilen sonucun alınamadığı, ancak ikinci ayın sonunda iki hayvan birbirini gördüğünde umursamadığı, zaman ilerledikçe T nin agresyonunun giderek azaldığı ve üçüncü ayın sonunda, bu iki hayvanın birlikte oyun oynamaya başladığı gözlenmiştir. Tartışma Alınan anamnez, evdeki sürü düzeninin yapısı, köpeklerin birbirleriyle ve hayvan sahibiyle olan ilişkileri değerlendirildiğinde, saldırgan köpekteki problemin sürü düzeni kurulamamasından kaynaklanan dominant agresyon olduğu saptanmıştır. Agresyon köpeklerde en sık rastlanılan ve çözümü en zor olan davranış bozukluğudur (10). Bu davranışlara neden olan motiv ve takviyeler her vakada birbirinden farklıdır. Bu nedenle davranış problemli her vakanın tedavi yöntemleri değişik olacaktır. Temel prensip bu takviyeleri teker teker saptayıp ortadan kaldırmaktır (1,2,7). Liderlik iddiası ve dominant agresyonun kökeninde testosteron hormonu önemli bir rol oynamaktadır. Literatürler testosteron varlığına son vermeyle, yani kastrasyonla bu tür vakalarda önemli ölçüde iyileşme sağlanacağını bildirmektedir (1,4). Başarının %100 olmayışının sebeplerinin başında köpeğin agresyonu öğrenmiş olması gelmektedir (9). Sürü düzeninin kurulması yani lider hayvanın yerini almasını sağlamada şu mantık izlenmiştir(1,8): Bu ailede baba köpek genç köpeğe göre güçlü değildir ve zaman geçtikçe bu fark daha da artacaktır. Ortada tek problem babanın liderlik iddiasıdır. O halde bu iddiayı ortadan kaldırmaya yönelik bir çalışma

5 gerekir. Baba köpek zaten bir süre sonra yeterince güçlü olmadığını kabul edecek ve iddiadan vazgeçecektir. Ancak bu süre uzun olabilir ve bu arada kanlı kavgalar kaçınılmazdır. Bu nedenle bu sürenin kısaltılması zorunluluktur. Yani bir an evvel genç köpeğin lider olması sağlanmalıdır Lider yemek yemede öncelikli olan hayvandır(9). Yemeği önce yiyemeyen köpek liderliğini ispatlayamaz. Bu nedenle lider olması gereken hayvana yiyecekte öncelik verilmesi ve yine aynı mantıkla bu hayvanın kucağa alınması sürü düzeni oluşumunu hızlandıracaktır. Medikal tedavi amacıyla kullanılan Buspiron anksiyolitik bir ilaçtır(5,10). Bu grup ilaçların kullanılması köpekte agresyonu azalttığı gibi, liderlik hakkı tanınmadığı için köpekte gelişebilecek stres ve anksiyeteye karşı da fayda sağlayacak ve ayrıca agresyon nedeniyle aksamış olan hayvan sahibi-köpek iletişiminin tekrar kurulmasına yardımcı olacaktır. Böylece, agresyon nedeniyle köpeğine yanaşamayan hayvan sahibi köpeği ile ilişki kurabilir hale gelecektir. Bu vakada uyguladığımız zıt koşullandırma ve desensitizasyon tedavisindeki prensip şudur(2,8): Agresyon sempatik sinir sisteminin bir faaliyetidir. Vakamızdaki saldırgan hayvan diğer köpeği gördüğünde sempatik sistem şartlanmış olarak devreye girmektedir. O halde bu hayvan diğer köpeği gördüğünde parasempatik sistemi aktive edilebilirse, hayvan agresyon için duyarsızlaştırılabilir. Bu köpeği her gördüğünde bir ödül verildiğinde, belirli tekrarlardan sonra hayvan bu köpeği gördüğünde ödüle şartlanacak, yani parasempatik sistem aktive olacaktır. Bir yerde saldırgan hayvan artık bu köpeği görmekten hoşlanacaktır. Tedavinin ilk iki ayında sonuç alınamaması kanımızca, kastrasyon neticesinde testesteron aktivitesinin hemen düşmemesine ve tekrarlar sayesinde hayvanın yeni bir davranış biçimi kazanması için, biraz zamana ihtiyaç duyulmasına bağlıdır. Testosteron aktivitesi azaldıkça liderlik dürtüleri de azalan hayvan, diğer hayvanı rakip olarak görmekten vazgeçmektedir. Ancak liderlik iddiası sadece testesteron aktivitesine bağlı olmadığı, öğrenme faktörlerinin de işin içine girdiği göz önüne alınırsa, davranış değişimi tedavisinin etkilerini görebilmek için biraz zaman gerektiği ortaya çıkar. Kanımızca, bu faktörlerin etkisiyle, hayvanın tedavisi yaklaşık üç ay sürmüş ve bu süre sonunda hayvan tamamen iyileşmiştir Sonuç Hayvan sahiplerinin köpeklerini terk etmelerinde veya ötenazi istemelerinde en önemli sebeplerden biri olan agresyon tedavisi imkansız bir bozukluk değildir. Bu davranışa yol açan nedenler belirlenip, takviyeler tamamen ortadan kaldırılabilirse tedavisi mümkün olabilmektedir. Ancak sunulan vakadan da anlaşılacağı gibi davranış bozukluklarının tedavisi deneyim ve uzmanlık gerektirmektedir. Maalesef bu konuya ülkemiz veteriner hekimliğinde yeterince önem verildiği söylenemez. Bu tip problemlerin çözümü, özellikle nörolojiyi bünyesinde taşıyan iç hastalıkları branşına

6 ait olması nedeniyle, bu branşta çalışan meslektaşlarımızın konuyla daha yakından ilgilenmesi gerektiği kanısındayız. Kaynaklar 1. Askew,H.R. (1996): Treatment of behavior problems in dogs and cats. Blackwell Science, Cambridge 2. Atkinson,R.L, Atkinson, R.C., Hilgard, E.R. (1995): Psikolojiye Giriş I,II. Çeviri: K.Atakay, M.Atakay, A.Yavuz. Sosyal Yayınlar, İstanbul 3. Coren, S. (1995): Die Intelligenz der Hunde, Rowohlt Verlag GmBbh, Hamburg 4. Hart,B.L. and Barret,R.E. (1973): Effects of castration on fighting, roaming, and urine spraying in adult male cats. J.A.V.M.A. 196: Juarbe-Diaz, S.V.(1997): Assessment and treatment of excessive barking inthe domestic dog. Vet.Clin. North Am Small Anim. Prac. 27: Lorenz,K.Z (1971): Man Meets Dog, Penguin Books Australia 7. Mills,D.S. (1997): Using learning theory in animal behavior therapy practice. Vet.Clin. North Am Small Anim. Prac. 27: O farrell, V. (1991): Verhaltensstörungen beim Hund,Verlag M und H. Schaper 9. Overall,K.L(1997): Clinical Behavioral Medicine for Small Animals, Mosby-Year Book,Inc Reisner,I.R. (1997): Assessment, management, and prognosis of canine dominance-related aggression. Vet.Clin. North Am Small Anim. Prac. 27: Whiteley,H.E (1997): Understanding and Training Your Dog or Puppy.Crown Trade Paperback, New York