Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı

Transkript

1 ÖZET DOKTORA TEZİ DAMLA YÖNTEMİYLE SULANAN ERİK AĞAÇLARINDA FARKLI SULAMA PROGRAMLARININ AĞAÇ GELİŞMESİ, MEYVE VERİMİ VE KALİTESİ ÜZERİNE ETKİLERİ Murat YILDIRIM Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı Danışman : Prof. Dr. Osman YILDIRIM Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma Uygulama Çiftliğinde yıllarında yapılan bu çalışmada, Santa Rosa (Prunus salicina Lindl.) çeşidi erik ağaçlarına, damla sulama yöntemi ile dört farklı sulama programı uygulanmıştır. Sulamalara tansiyometre kullanılarak, 10 cm toprak derinliğindeki kullanılabilir su tutma kapasitesinin % 0, % 0, % 40 ve % 50 si tüketildiğinde başlanmıştır. Her üç yılda da, uygulanan sulama programları, ağaç başına, birim gövde kesit alanına ve birim taç hacmine düşen meyve verimine ve bunların yanında, taç hacmi, sürgün uzunluğu, gövde kesit alanı ve gövde kesit alanındaki artış miktarı üzerine önemli düzeyde etki yapmamıştır. Bu verilere göre, kullanılabilir su tutma kapasitesinin % 50 si tüketildiğinde sulamaya başlamanın bile nem eksikliğinden kaynaklanan bir gerilim meydana getirmediği söylenebilir. Diğer yandan, uygulanan sulama programları, meyve kalite parametrelerinden, titre edilebilir asit miktarı ve meyve suyu randımanı, ortalama meyve ağırlığı ve meyve rengi üzerinde önemli düzeyde farklılık meydana getirmiştir. Ancak, sulama konuları yalnızca belirli bazı meyve kalite parametrelerini belirli yıllarda önemli düzeyde etkilemiştir. Bu sonuçlara göre, Santa Rosa çeşidi erik ağaçlarının damla yöntemiyle sulanması koşulunda, elde edilecek meyve verimi ve ağaç gelişmesi açısından kullanılabilir su tutma kapasitesinin % 0-50 si tüketildiğinde sulamaya başlanabilir. Ancak, her üç yılda da, en az sulama suyu S 0.40 sulama konusunda elde edildiğinden kullanılabilir su tutma kapasitesinin % 40 ı tüketildiğinde sulamaya başlanması daha uygun olabilir. Konu meyve kalite parametreleri açısından ele alındığında, S 0.0 sulama konusunda, S 0.40 deneme konusuna oranla daha iri ve ağır meyveler ve 00 yılında ekstra meyve kalitesi elde edildiği için, kullanılabilir su tutma kapasitesinin % 0 u tüketildiğinde sulamaya başlanması da göz ardı edilmeyebilir. Ancak, bu çalışmada S 0.0 deneme konusuna, S 0.40 deneme konusuna oranla, ortalama olarak % 1.7 daha fazla sulama suyu uygulanmıştır. 004, 79 sayfa ANAHTAR KELİMELER : Erik, Santa Rosa (Prunus salicina Lindl.), damla sulama, sulama programı, vejetatif gelişme, generatif gelişme parametreleri. 1

2 ABSTRACT Ph. D. Thesis EFFECTS OF DIFFERENT IRRIGAION PROGRAMS ON PLUM TREE GROWTH, YIELD AND FRUIT QUALITY UNDER DRIP IRRIGATION Murat YILDIRIM Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Farm Structures and Irrigation Supervisor : Prof. Dr. Osman YILDIRIM In this study carried out at the research station of Agricultural Faculty of Ankara University in years, Santa Rosa Plum ( Prunus salicina Lindl. ) trees were trickle irrigated with 4 different irrigation programs. Irrigation by using tansiometers was commenced to replace 0, 0, 40 and 50 % of available moisture depletion occured in 10 cm depth of the soil. During the experiment, it was detected that all irrigation treatments had not statistically significant effect on accumulated yield (kg/tree), and also yield of both per unit of trunk cross-sectional area(g/cm ) and per volume of tree as sphere (kg/m ), shoot expension was not affected as well. According to the results obtained in this experiment, it is clear that stress was not created on trees, even when irrigation was set about as 50 % of available soil moisture depleted. On the other hand, irrigation treatments had significant effects on some fruit quality parameters; titrable acid, the amonut of fruit juice, average fruit weight, and fruit color. However, these effects were obtained only in some years and on some fruit qualities during the experiment. Results of this experiment indicate irrigation may have been commenced as available soil moisture depletion is between 0 and 50 % in 10 cm depth of the soil in case that Santa Roza trees irrigate by drip irrigation method. Nevertheless, the lowest irrigation water amount in all treatments was in the S 0.40 treatment (irrgation applied as 40 % of available moisture depletion occured) so that it could be said the most suitable irrigation program is S 0.40 treatment, but in terms of fruit qualities; the larger dimension and the higher weight of fruits were obtained in the S 0.0 treatment (irrgation applied as 0 % of available moisture depletion occured). Therefore, while S 0.0 irrigation treatment with respect to fruit quality is being seen more conveient rather than S 0.40, it must be considered irrigation water amount in this treatment was, on average, 1% higher than S 0.40 irrigation treatment. 004, 79 pages KEY WORDS : Plum, Santa Rosa (Prunus Salicina Lindl.), drip irrigation, irigation programs, vegetative growth, generative growth parameters..

3 ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR Sulamada temel amaç, bitkinin büyüme mevsimi boyunca ihtiyaç duyduğu suyun yağışlarla sağlanamayan kısmının, bitki kök bölgesine en randımanlı biçimde verilmesidir. Damla sulama uygulamalarında, yaygın olarak bitkinin etkili kök bölgesinde kullanılabilir su tutma kapasitesinin % 0 - % 40 ı tüketildiğinde sulamaya başlanmaktadır. Farklı bitkilerin topraktaki neme karşı duyarlılıkları da farklı olacağından en uygun toprak nemi düzeyinde sulamanın başlatılması yapılacak sulamanın başarısını arttırmakta oldukça önemli olmaktadır. Bu çalışma, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma Uygulama Çiftliğinde yılları arasında yürütülmüştür. Damla yöntemiyle sulanan Santa Rosa (Prunus salicina Lindl.) erik çeşidinde 4 farklı sulama programı uygulanmış ve bu sulama programlarının vejetatif gelişme, meyve verimi ve kalitesi üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Bunun yanında, ağaçların mevsimlik su tüketimleri belirlenmeye çalışılmıştır. Bana bu konuda araştırma olanağı sağlayan ve bu araştırmanın yürütülmesi sırasında çalışmalarımı yöneten değerli hocam sayın Prof. Dr. Osman YILDIRIM a, denemenin yürütülmesi sırasında değerli yardımlarını gördüğüm Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü ögretim üyesi Prof. Dr. Hatice DUMANOĞLU na, Ziraat Fakültesi Araştırma Uygulama Çiftliğinde gerekli her türlü yardımı sağlayan Şaban KOÇ ve Serdar KOCAMAN a, labaratuar çalışmalarına yardımcı olan kardeşim Serhat YILDIRIM manevi desteklerini gördüğüm ailem ile emeği geçen tüm arkadaş ve staj öğrencilerine teşekkürlerimi sunarım. Murat YILDIRIM Ankara, Mayıs 004

4 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR... iii SİMGELER DİZİNİ... vi ŞEKİLLER DİZİNİ... vii ÇİZELGELER DİZİNİ... viii 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLEERİ MATERYAL ve YÖNTEM Materyal Deneme alanının yeri ve topoğrafik özellikleri Toprak özellikleri Bitki özellikleri İklim özellikleri Su kaynağı özellikleri Yöntem Deneme konuları Deneme tertibi Sistem tertibi ve ıslatılan alan oranları Toprak nemi ölçmeleri Sulama uygulamaları Bitki su tüketimi ölçmeleri Generatif ve vejetatif gelişme parametreleri Etkili sıcaklık toplamının belirlenmesi Uygulanan tarım teknikleri İstatistiksel analiz ARAŞTIRMA BULGULARI Uygulanan Sulama Suyu Miktarları ve Bitki Su Tüketimi Sonuçları... 4

5 4.. Generatif ve Vejetatif Gelişme Parametreleri Sonuçları Ağaç başına meyve verimi Birim gövde kesit alanına düşen meyve verimi Birim taç hacmine düşen meyve verimi Taç hacmi Sürgün uzunluğu Gövde kesit alanındaki artış miktarı Meyve kabuk ve et rengi Meyve boyutları Meyve eti sertliği Suda eriyebilir toplam kuru madde Titre edilebilir asit Ortalama meyve ağırlığı Meyve suyu randımanı SONUÇ KAYNAKLAR... 1 EKLER... ÖZGEÇMİŞ

6 SİMGELER DİZİNİ C Renk yoğunluğu C Alınan örnek miktarı, ml d Uygulanacak sulama suyu miktarı, mm D Islatılacak toprak derinliği, mm E Söz konusu asidin ekivalan ağırlığı F Kullanılabilir sodyum hidroksidin faktörü h Taç yüksekliği, m h o Renk açısı MR Sulama başlangıcında ölçülen nem miktarı, % N Birim alan damlatıcı sayısı, adet N Kullanılabilir sodyum hidroksidin normalitesi P Islatılan alan oranı, % P w Kuru ağırlık yüzdesi cinsinden toprak nemi (%) q Damlatıcı debisi, L/h r Taç yarıçapı, m S Kullanılabilir sodyum hidroksidin miktarı, ml TK Tarla kapasitesi, % T a TA Sulama süresi, h Titre edilebilir asit oranı,% V Taç hacmi, m γ t Toprağın hacim ağırlığı, g/cm

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil.1. Araştırma alanının Türkiye üzerindeki konumu... Şekil.. Araştırma alanının konumu... 1 Şekil.. Araştırma alanının toprak haritası (Gökmen ve Yüksel 199)... 1 Şekil.4. Deneme deseni ve sulama sistemi unsurları Şekil.5. Deneme parselinin planı Şekil.. Deneme alanına iletilen suyun süzüldüğü kontrol birimi... 1 Şekil.7. Deneme parselindeki tansiyometre bataryası... Şekil.8. Tansiyometre kalibrasyon eğrisi... Şekil.9. CİELAB renk ıskalası... 8 Şekil 4.1. Deneme konularına göre verilen birikimli bitki su tüketimi değerleri

8 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge.1. Deneme alanı topraklarının bazı fiziksel özellikleri... 1 Çizelge.. Deneme alanına ilişkin bazı iklim elemanlarının uzun yıllar ortalaması Çizelge.. Deneme alanına ilişkin yılları bazı iklim elemanlarının aylık ortalama değerleri Çizelge.4. Tansitometrelerde sulamaya başlanacak mbar değerleri... 4 Çizelge 4.1. Sulama sezonu boyunca uygulanan sulama suyu miktarları ve ölçülen bitki su tüketimi değerleri... Çizelge 4.. Ağaç başına meyve verimi sonuçları (kg/ağaç)... Çizelge 4.. Ağaç başına meyve verimine ait varyans analizi sonuçları... Çizelge 4.4. Birim gövde kesit alanına düşen meyve verimi sonuçları(kg/cm ) 7 Çizelge 4.5. Birim gövde kesit alanına düşen meyve verimine ait varyans analizi sonuçları... 8 Çizelge 4.. Birim taç hacmine düşen meyve verim sonuçları (kg/m )... 9 Çizelge 4.7. Birim taç hacmine düşen meyve verimine ait varyans analizi sonuçları... 9 Çizelge 4.8. Taç hacmine ilişkin sonuçlar (m ) Çizelge 4.9. Taç hacmine ait varyans analizi sonuçları Çizelge Taç hacminde yıllara göre artış yüzdeleri (%) Çizelge 4.. Taç hacminde yıllara göre artış yüzdelerine ait varyans analizi sonuçları... 4 Çizelge 4.1. Sürgün uzunluğuna ilişkin sonuçlar (cm)... 4 Çizelge 4.1. Sürgün uzunluğuna ait varyans analizi sonuçları... 4 Çizelge Gövde kesit alanlarına ait sonuçlar (cm ) Çizelge Gövde kesit alanına ait varyans analizi sonuçları Çizelge 4.1. Gövde kesit alanındaki artış yüzdesi (%) Çizelge Gövde kesit alanındaki artış yüzdesine ait varyans analizi sonuçları

9 Çizelge Meyve kabuk rengine ait renk yoğunluğu değerleri (C)... 4 Çizelge Meyve et rengine ait renk yoğunluğu değerleri (C) Çizelge 4.0. Meyve kabuk rengine ait renk açısı değerleri (h o ) Çizelge 4.1. Meyve et rengine ait renk açısı değerleri (h o ) Çizelge 4.. Farklı sulama programlarında elde edilen meyve eni, meyve boyu, meyve kalınlığı değerleri Çizelge 4.. Meyve enine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.4. Meyve boyuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.5. Meyve kalınlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.. Meyve eti sertliğine ilişkin sonuçlar (kg)... 5 Çizelge 4.7. Meyve eti sertliğine ait varyans analizi sonuçları... 5 Çizelge 4.8 Suda eriyebilir kuru madde sonuçları (%) 54 Çizelge 4.9. Suda eriyebilir kuru madde miktarına ait varyans analizi sonuçları Çizelge 4.0. Titre edilebilir asit miktarına ilişkin sonuçlar (%) Çizelge 4.1. Titre edilebilir asit miktarına ilişkin varyans analizi Çizelge 4.. Ortalama meyve ağırlığı sonuçları (g)... 5 Çizelge 4.. Ortalama meyve ağırlığı ait varyans analizi sonuçları Çizelge 4.4 Meyve suyu randımanı sonuçları (%) Çizelge 4.5 Meyve suyu randımanına ait varyans analizi sonuçları

10 1. GİRİŞ DİE nin 000 yılı verilerine göre, Türkiye de işlenen toplam tarım alanı ha dır. Bu alanın ha ında sebze tarımı yapılmaktadır. Meyve bahçeleri, zeytin ağaçlarının kapladığı alan, bağ alanı ve çay yetiştirmeye ayrılan alanların toplamı ise ha dır (Anonymous 000). Meyve bahçelerinin % 5. sında sert kabuklular, % 1. sında turunçgiller, % 1. sında yumuşak çekirdekliler, % 5 inde sert çekirdekliler ve % 1. sinde üzümsü meyveler bulunmaktadır. Görüldüğü gibi, ülkemizde sert çekirdekli meyve üretimi üzümsü meyvelerden sonra % 5 yetiştirilme oranı ile ikinci sırada yer almaktadır. Sırasıyla; zeytin, kayısı, şeftali, kiraz, erik, vişne, zerdali, kızılcık ve iğde türlerini kapsayan sert çekirdekli meyvelerin toplam üretimi.4 milyon tondur. Bunun içerisinde, 195 bin ton ve % 5.8 lik oran ile erik üretimi 5. sırada yer almaktadır. Ankara ilinde üretilen erik miktarı 440 ton dur. Bu değer Türkiye toplam erik üretiminin %.4 ü kadardır (Anonymous 000). FAO nun 00 yılı verilerine göre, dünyada 1. sıradaki erik üreticisi ülke 4.4 milyon ton ile Çin dir. Bunu Çin in 1/7 oranı ile ABD izlemektedir. Türkiye ise 8. sırada yer almaktadır (Anonymous 00a). Yurdumuzda tarımı yapılan erik çeşitlerinin 000 in üzerinde olduğu belirtilmektedir. Bu erik çeşitleri 15 farklı tür içerisinde yer almaktadır. Diğer sert çekirdeklilere göre, erik çeşitlerinde meyve şekli ve iriliği, tat ve meyve eti sertliği açısından farklılıklar çok daha belirgin olmaktadır (Kabasakal 1990). Dünya üzerinde yetiştiriciliği yapılan önemli kültür çeşitlerini içeren erik türleri Prunus cerasifera, Prunus domestica, Prunus institia ve Prunus salicina dır. Bu türler içerisinde ticari açıdan, Avrupa erikleri olarak bilinen Prunus domestica ve Japon erikleri olarak bilinen Prunus salicina çok daha önemlidir (Özbek 1978). 10

11 Ülkemizde son yıllarda, özellikle hasat dönemi, can erikleriyle avrupa eriklerinin hasat dönemleri arasında yer alan Japon eriklerine olan talep Avrupa pazarında giderek artmaktadır. Japon grubunu oluşturan çeşitler; Beauty, Methley, Laredo, Formosa, Shiro, Santa Rosa, Burbank, Duarte, Satsuma ve Wickson dur. Pazar ortamında ortaya çıkan bu hareketliliği yakından takip eden bazı özel kuruluşlar, japon eriklerine ait fidan üretim programlarına başlamış, hastalık-zararlı ve virüsten arındırılmış, sertifikalı ve pasaportlu olan ayrıcalıklı fidanları Türk yetiştiricisine sunmaktadırlar (Anonymous 00b). Erik yetiştiriciliği, kıyı bölgelerinin nemli iklim şartları, Orta Anadolu nun kurak şartları, Güney Anadolu nun ılık kış ve sıcak yaz şartlarında, Doğu Anadolu nun soğuk kış ve sıcak veya serin yaz şartları olmak üzere Türkiye nin hemen her bölgesinde yapılmaktadır (Özbek 1978). Yurdumuzda son yıllarda hızla artan tarımsal üretimde karşılaşılan sorunlardan en önemlisi, hem iç pazarda hem de dış pazarda elde edilen ürünlerin üreticiden tüketiciye üstün kalitede sunulmasının sağlanmasıdır. Üstün kalitede üretimin yapılması, tekniğine uygun yetiştiricilik ile mümkün olmaktadır ve üretimin arttırılması yanında bu ürünlerin bozulmadan tekniğine uygun olarak pazarlanması ülkesel tarım politikamızda planlı kalkınma döneminin hedeflerine ulaşılması açısından önemlidir. Ancak, günümüzde erik ağaçları sayısını arttırmaktansa verimi arttıracak çeşitlerin seçilmesi ve pazarlama mevsimini uzatarak kalitenin yükseltilmesine çalışılmalıdır (Özbek 1978). Tarım ürünlerinde kaliteyi, çiçeklenme döneminden başlamak üzere çeşitli sayıdaki metabolik olaylar etkilemektedir. Bitkisel üretimde tüm tarımsal girdilerin sağlanması koşulunda, kurak ve yarı kurak periyotlarda bitkinin kuraklıktan zarar görmemesi için sulamanın yapılması zorunludur. Sulama, yüzey sulama ve basınçlı sulama (yağmurlama ve damla sulama) şeklinde yapılabilmektedir (Hillel 198, Yıldırım 199). Hem dünyada hem de Türkiye de, özellikle son otuz yıl içerisinde, modern sulama teknolojilerinin kullanımı hızla yaygınlaşmıştır. Bunlardan biri de damla sulama yöntemidir. Bir çok araştırma sonucu, damla sulama yönteminin diğer sulama

12 yöntemlerine göre önemli avantajlara sahip olduğunu ortaya koymuştur. Damla sulama yönteminin özellikle, pazar değeri yüksek ürün elde edilen sebzeler ve meyve ağaçlarının sulanmasında etkin bir biçimde kullanılabileceği belirtilmektedir (Hillel 198, Yıldırım 199). Damla sulama yönteminde temel ilke, bitkide topraktaki nem eksikliğinden kaynaklanan bir gerilim yaratmaksızın, yüksek toprak nemi düzeyinde sulamaya başlamaktır. Genellikle, etkili kök derinliğindeki toprağın kullanılabilir su tutma kapasitesinin % 0 - % 40 ı tüketildiğinde sulamaya başlanmaktadır (Burt ve Styles 1994). Ancak farklı bitkilerin topraktaki nem eksikliğine duyarlılıkları da farklılık gösterebilmektedir. Dolayısıyla, bugüne kadar yapılmış ve yapılacak araştırmalarla her bitki için vejetatif ve generatif parametreleri olumsuz yönde etkilemeyecek toprak nemi düzeyini saptamak gerekir. Belirlenecek söz konusu nem düzeyi sulamaya başlanacak toprak nemi düzeyini ifade etmektedir. Bu çalışmada, damla yöntemiyle sulanan ve Japon grubu içerisine giren Santa Rosa çeşidi erik ağaçları, 10 cm toprak derinliğindeki kullanılabilir su tutma kapasitesinin % 0, % 0, % 40 ve % 50 si tüketildiğinde sulamaya başlanmış ve bu sulama programlarının ağaç gelişmesi, meyve verimi ve meyve kalitesi üzerindeki etkileri araştırılmaya çalışılmıştır. Böylece, gelişme parametreleri açısından en iyi sonucu veren sulamaya başlanacak toprak nemi düzeyinin belirlenmesi amaçlanmıştır. 1

13 . KAYNAK ÖZETLERİ Meyve ağaçları üzerinde yapılan sulama araştırmaları uzun yıllar önce başlamış ve değişik türdeki meyve ağaçlarının toprak nemi eksikliği konularını ele alan araştırmalar özellikle son yıllarda yoğunlaşmıştır. Bu tip araştırmalar en çok elma ağaçları üzerinde yapılmıştır (Jones vd 1985). Kültür bitkilerinde sulama zamanının planlanması yöntemlerinden biri de bitki su tüketiminden yararlanmadır. Bu işlemde yaygın olarak izlenen yol, potansiyel ya da kıyas bir bitkiye ilişkin su tüketimini bir çok araştırmacı tarafından geliştirilen iklim verilerine dayalı modellerden tahmin etmek ve potansiyel ya da kıyas bitki su tüketimini bitki katsayısıyla düzelterek bitki su tüketimini bulmaktır (Doorenbos ve Pruitt 1984). Yapılan bir su blançosu ile kök bölgesindeki nem değişimini bitki su tüketimi değerlerine göre hesaplamak ve bitki kök bölgesindeki toprak nemi belirli bir düzeye düştüğünde sulamaya başlamaktır. Bu amaca yönelik bitki su tüketimi tahminlerinde, özellikle A sınıfı kaptan ölçülen buharlaşma değerlerinden yararlanma, sulama zamanının planlanmasında yaygın olarak kullanılmaktadır (Güngör vd 00). Bitki su tüketimi tahminleriyle sulama zamanının planlanması tarla bitkileri ve sebzeler için kabul edilebilir düzeyde sağlıklı sonuç vermesine karşın, bu yöntemle meyve ağaçlarında sulama zamanının planlanması genellikle yeterli olmamaktadır. Buna neden olarak meyve ağaçları etrafındaki çevre koşullarının önemli düzeyde farklılık gösterebilmesi, toprak yüzeyinin çıplak olması ve belirli bir meyve ağacı için bölgeden bölgeye kalibrasyon gerektirmesidir (Vehmeyer 197, Doorenbos ve Pruitt 1984). Meyve ağaçlarında bitki su tüketiminden yararlanarak sulama zamanın planlanmasında bitki su tüketiminin iklim verilerinden tahmin modellerini kullanma yerine arazide doğrudan ölçülmesi tercih edilmektedir. Bunun için çok uzun süreli ölçme sonuçlarına ihtiyaç vardır. Çünkü tarla bitkileri ve sebzelerde bitki su tüketiminin iklim verilerinden tahmini için çok sayıda araştırma sonuçları bulunmasına karşın özellikle erik, kiraz, vişne, ayva, kayısı gibi bazı meyve ağaçları için yeterli araştırma sonucu bulunmamaktadır. Dolayısıyla, uygulamada meyve ağaçları için sulama zamanının planlanmasında toprak nemini ölçen algılayıcılardan yararlanma yoluna gidilmektedir (Fereres ve Puech 1981, Smith ve Fereres 1988, Goldhamer ve Syneder 1989). 1

14 Meyve ağaçlarının sulama zamanının planlanmasında bitki su tüketiminden ya da toprak nemi algılayıcılarından yararlanılması durumunda, etkili kök bölgesinde sulamaya başlanacak toprak nemi düzeyinin, diğer bir anlatımla, kullanılabilir su tutma kapasitesinin tüketilmesine izin verilen kısmının bilinmesi gerekmektedir. Bu değer, meyve tür ve çeşitlerine göre farklılık gösterebileceği gibi uygulanacak sulama yöntemine ve su ihtiyacının tam ya da eksik karşılanması koşullarına göre değişebilmektedir. Yine tarla bitkileri ve sebzeler için konuya ilişkin çok sayıda araştırma sonuçları bulunmasına karşın erik, kiraz, vişne, ayva, kayısı gibi meyve türleri için yeterli araştırma sonucu bulunmamaktadır ( Renguist 1987). Yaprağını döken sert ve yumuşak çekirdekli meyve ağaçlarında çiçek tomurcuklarının oluşumu ve farklılaşması, ilkbaharda vejetatif gelişme başladıktan kısa bir süre sonra başlamakta ve sonbaharda yaprak dökümüne kadar sürmektedir. Kış dinlenmesinden sonra çiçek tomurcuklarının gelişmesi devam etmekte ve genellikle vejetatif gelişme başlangıcından hemen önce çiçek açmaktadır. Bundan sonra da derime kadar vejetatif gelişme ile birlikte meyve oluşumu ve olgunlaşma periyotları söz konusu olmaktadır. Ancak, bu gelişme periyotlarının tüm yaprağını döken meyve ağaçlarında açıklandığı biçimde oluştuğunu söylemekte güçtür (Fereres ve Goldhamer 1979). Meyve ağaçları, vejetatif gelişmenin hızlı olduğu periyotta topraktaki nem eksikliğine karşı oldukça duyarlıdırlar. Toprak nemi eksikliğine en dayanıklı olduğu periyot ise meyve oluşum periyodudur. Toprak nemi eksikliği ilk olarak sürgün gelişmesini olumsuz yönde etkilemektedir. Sürgün gelişmesine kıyasla toprak nem eksikliği gövde gelişmesi üzerinde daha etkili olabilmektedir. Toprak nemi eksikliğinden en az yaprak büyüklüğü etkilenmektedir. Diğer yandan, toprak nemi eksikliği bir sonraki yılın ürünü üzerinde etkili olacak çiçek tomurcuğu oluşumunu da olumsuz yönde etkileyebilmektedir (Landsberg ve Jones 1981, Brun vd 1985a, Chalmers vd 198, Goldhamer vd 198). Birçok araştırmacı, meyve ağaçlarında su ihtiyacının tamamının ya da tamamına yakın bir kısmının karşılanması koşulunda en yüksek düzeyde meyve veriminin elde edildiğini belirtmektedir (Lötter vd 1985, Brun vd 1985, Bethel vd 1979, Assaf vd 1984, Layne ve Tan 1984). Toprak nemi eksikliği, ağaçlarda meyve 14

15 büyüklüğünü olumsuz yönde etkileyebilmekte ve meyveler küçük olabilmektedir. Hatta, bazı araştırmacılara göre meyve büyüklüğü toprak nemi eksikliğinden meyve tutum oranına kıyasla daha fazla etkilenebilmektedir (Landsberg ve Jones 1981). Bunun yanında, toprak nemi eksikliği meyve su içeriğini ve titre edilebilir asit miktarını azaltmakta, buna karşın çözünebilir kuru madde miktarını arttırmaktadır (Uriu ve Magness 197, Proebsting vd 1984). Yumuşak ve sert çekirdekli meyve türlerinde sulamaya ilişkin yapılmış bazı araştırmaların sonuçları aşağıda özetlenmiştir. Feyen vd 1974, Belçika da 8 yıl süre ile yaptıkları çalışmada, başlangıçta 10 yaşında olan Doyenne du comice ve Durandeau çeşidi armut ağaçlarına damla yöntemiyle sulama suyu uygulamışlar ve elde ettikleri sonuçları sulanmayan ağaçlardan elde edilen sonuçlarla karşılaştırmışlardır. Araştırmacılar, toprak nemini ağacın 0 cm uzaklığına ve 0 cm toprak derinliğine rastgele yerleştirdikleri tansiyometrelerle ölçmüşler ve toprak rutubet gerilimi 0 cm olduğunda sulamaya başlamışlardır. Tüm denemeler boyunca, büyüme mevsiminde düşen yağış miktarlarına bağlı olarak, her ağaca 8-5 arasında değişen sulama sayısında L arasında değişen miktarlarda sulama suyu uygulamışlardır. Denemenin ilk iki yılında sulamanın olumlu etkisi saptanamamış, ancak, bundan sonra sulanan ağaçlarda meyve verimi önemli düzeyde artış göstermiş, bunun yanında, meyve ağırlığı ve meyve büyüklüğünde artış meydana gelmiştir. Sözü edilen artışlar özellikle taç hacmi daha küçük olan Doyenne du Comice çeşidinde daha yüksek olmuştur. Güngör ve Kanburoğlu (1978), yılları arasında Eskişehir de yürüttükleri araştırmada, 7.5x7.5 m dikim aralıklarındaki başlangıçta yaşında olan Red Delicious çeşidi elma ağaçlarını tava yöntemiyle sulamışlardır. İlk sulamaya kullanılabilir su tutma kapasitesinin % 0, % 70 ve % 80 i tüketildiğinde başlamışlardır. Sulamaları 0 gün ara ile yapmışlar ve sırasıyla 5, 4 ve kez sulama suyu uygulamışlardır. Sonuçta, ilk sulamaya kullanılabilir su tutma kapasitesinin % 70 i tüketildiğinde başlanan ve 0 gün ara ile 4 kez sulama yapılan meyve ağaçlarında 15

16 ortalama 70 kg/da ile en yüksek meyve verimini elde etmişlerdir. Bu deneme konusuna uygulanan mevsimlik sulama suyu miktarı 51 mm olmuştur. Mitchel ve Chalmers (198), Avusturalya nın Tatura bölgesinde bulunan sulama araştırma enstitüsün de yaptıkları çalışmada, Prunus persica L. Batsch çeşidi şeftali ağaçlarını damla yöntemiyle sulamışlar ve her sulamada A sınıfı kaptan ölçülen buharlaşma miktarının % 1.5, % 5, % 50 ve % 100 ü kadar sulama suyu uygulamışlardır. En yüksek meyve verimi ve gövde çapını buharlaşmanın % 1.5 i kadar sulama suyu uyguladıkları deneme konularında elde etmişlerdir. Buharlaşmanın, % 5, % 50, % 75 ve % 100 ü kadar sulama suyu uygulanan deneme konularında meyve verimleri ve gövde çapı açısından önemli düzeyde farklılık bulunmamıştır. Ağaç taç hacmi ise buharlaşmanın % 100 ü kadar sulama suyu uygulanan deneme konularında en yüksek olmuş, bunu sırasıyla buharlaşmanın %50, % 5 ve % 1.5 i kadar sulama suyu uygulanan deneme konuları izlemişlerdir. Mitchel ve Chalmers (198), Avusturalya da yapmış oldukları çalışmada, Prunus persica L. Batsch çeşidi şeftali ağaçları üzerinde yapmış oldukları bir çalışmada, mikro yağmurlama ve damla sulama yöntemini karşılaştırmışlardır. Sonuçta, mikro yağmurlama ile sulanan ağaçlarda toprak neminin 0-0 cm de üniform dağıldığını, damla sulamada ise ıslatılan toprak derinliğine bağlı olarak, toprak neminin 0-0 cm de daha iyi ağaç gelişimi ve meyve tutumunun sağlandığını bulmuşlardır. Mitchel vd (1984), Avusturalya da 5 yaşındaki Pyrus communis L. Barlett çeşidi armut ağaçlarına, A sınıfı kaptan ölçülen buharlaşma miktarının %, % 4 ve % 9 si kadar sulama suyu uygulamışlar ve sonuçta bu sulama programlarının meyve verimi ve meyve büyüklüğü üzerinde önemli düzeyde farklılık yaratmadığını bulmuşlardır. Ancak, uygulanan sulama suyu miktarı birim gövde kesit alanına düşen meyve verimini önemli düzeyde etkilemiş ve bu değer buharlaşmanın % 4 sı kadar sulama suyu uygulanan deneme konusunda en yüksek bulunmuştur. Bunu sırasıyla, buharlaşmanın % ve % 9 si kadar sulama suyu uygulanan deneme konuları izlemiştir. Ayrıca, uygulanan sulama suyu miktarı arttıkça ortalama sürgün uzunluğu ve gövde kesit alanının arttığı belirlenmiştir. 1

17 Proebsting vd (1984), Amerikanın Washington State üniversitesinin deneme alanında Delicious ve Golden delicious çeşidi elma ağaçlarını damla ve yağmurlama yöntemiyle sulamışlardır. Damla yönteminde A sınıfı kaptan ölçülen buharlaşma miktarının % 50, % 75 ve % 100 ü kadar, yağmurlama yönteminde ise yanlızca % 100 ü kadar sulama suyu uygulamışlardır. Meyve verimi açısından her iki sulama yöntemi ve uygulanan sulama suyu miktarları arasında önemli düzeyde bir farklılık bulunmamış, ancak damla sulama yönteminde meyve su içeriği ve titre edilebilir asit miktarı daha düşük, çözünebilir kuru madde miktarı ise daha yüksek elde edilmiştir. Wojtkiewicz, A. ve Szewczuk, A. (1990), Polonyada, yılları arasında yaptıkları çalışmada, Golden Jubilee ve Jerseyland çeşidi genç şeftali ağaçları ile Lutowka ve Northstar çeşidi genç vişne ağaçlarını damla yöntemiyle sulamışlardır. Her ağacın altına 1 m ara ile adet damlatıcı yerleştirmişlerdir. Sulamalara toprak rutubet gerilimi 0.0 Mpa olduğunda başlamışlardır. Sulanmayan ağaçlara oranla, meyve verimini Jerseyland çeşidi şeftali ağaçlarında % 19.5, Lutowka çeşidi vişne ağaçlarında % 0 daha yüksek bulmuşlar ve daha yüksek sürgün uzunluğu ölçmüşlerdir. Bu çeşitlerde sulama, çiçeklenmeyi - gün kadar geciktirmiştir. İlkbahar donlarının çiçekler üzerinde yaptığı zararlanma nedeniyle, Goden Jubilee çeşidi şeftali ağaçlarında elde edilen meyve verimi ile sulanmayan ağaçlardan elde edilen meyve verimi değerleri arasında önemli düzeyde bir farklılık bulunmamıştır. Treder vd (1995), Polonyada, yılları arasında yaptıkları çalışmada, Myrobalan ve Wangenheim anaçları üzerine aşılı Cacanska Najbolja, Valor ve Bluefre çeşidi erik ağaçlarını damla yöntemiyle sulamışlar ve elde ettikleri sonuçları sulanmayan ağaçlardan elde edilen sonuçlarla karşılaştırmışlardır. Dikim aralıkları 4.x.9 m olan ağaçlara toprak rutubet gerilimi 0.0 Mpa olduğunda sulama suyu uygulamışlardır. Sonuçta, damla sulamanın tüm çeşitlerde ağaç gelişmesi, meyve verimi ve meyve kalitesini önemli düzeyde arttırdığını bulmuşlardır. Meyve verim artışı, Myrobalan anacına oranla, Wangenheim anacı üzerindeki çeşitlerde daha yüksek olmuştur. 17

18 Gonzales ve Castel (1999), Ispanya, Moncada da yıllarında, 10 yaşındaki Clementina de Nules mandarin ağaçlarını damla yöntemiyle sulamışlar ve büyüme mevsimi boyunca A sınıfı kaptan ölçülen buharlaşma miktarının % 50 ve % 15 i kadar sulama suyu uygulamışlardır. Ayrıca buharlaşmanın % 15 i kadar su uygulanan deneme parsellerinin bazılarında, uygulanan sulama suyu miktarı, çiçeklenme, meyve oluşumu ve olgunlaşma periyotlarının her birinde % 5 ve % 50 oranında azaltılmıştır. Araştırmacılar sonuçta, çiçeklenme ve meyve tutumu periyodunda, ağaçların topraktaki nem eksikliğine en fazla duyarlı olduklarını, bu periottaki kısıtlı su uygulamasının verimi % 8-0 oranında azalttığını, meyve oluşumu ve olgunlaşma periyotlarındaki kısıtlı su uygulamasının meyve verimi ve kalitesini önemli düzeyde etkilemediğini, buna karşın, % 7-14 oranında su tasarrufu sağlandığını bulmuşlardır. Büyüme mevsimi boyunca buharlaşmanın % 50 si kadar sulama suyu uygulanan deneme konularında ağaç gelişmesi azalmış, meyve veriminde ortalama % 7 düşme olmuş, daha küçük meyveler elde edilmiş ve meyvedeki asit oranı artmıştır. Naor vd (1999), İsrail de, yıllarında, Fairline çeşidi nektarin ağaçlarını damla yöntemiyle farklı sulama suyu miktarı uygulayarak sulamışlar ve sulama programlarının meyve verimi ile meyve büyüklüğü üzerindeki etkilerini araştırmışlardır. Sulama uygulamalarına, Nisan ayı başlangıcında, A sınıfı kaptan ölçülen buharlaşma miktarının % ü kadar su uygulayarak başlamışlar ve bu oranı Temmuz ayı ortalarına kadar göreceli olarak 0. ye kadar çıkarmışlardır. Bundan sonra ise buharlaşma miktarının 0., ü, sı ve u kadar sulama suyu uygulayarak farklı sulama programları oluşturmuşlardır. Sonuçta, en yüksek verim ve meyve kalitesini, Temmuz ortasından itibaren buharlaşma miktarının sı kadar sulama suyu uygulanan ağaçlardan elde etmişlerdir. Köksal vd (1999), Ankara da farklı sulama yöntemi ve programlarının Starkspur Golden Delicious ve Starkrimson elma ağaçlarının vejetatif gelişmesi, meyve verimi ve meyve kalitesi üzerine etkilerini araştırmak amacıyla yaptıkları çalışmada, ağaçları damla, ağaç altı mikro yağmurlama ve göllendirme yöntemiyle sulamışlardır. Sulamalara, 10 cm toprak derinliğindeki kullanılabilir su tutma kapasitesinin % 0 ve % 50 si tüketildiğinde başlamışlar, ayrıca, A sınıfı kaptan ölçülen buharlaşma 18

19 miktarının % 75 ve % 100 ü kadar sulama suyu uygulamışlardır. Tüm vejetatif ve generatif gelişme parametreleri birlikte değerlendirildiğinde, en iyi sonucu damla yöntemiyle sulanan ve kullanılabilir su tutma kapasitesinin % 0 u tüketildiğinde sulamaya başlanan ya da 9 gün ara ile A sınıfı kaptan ölçülen buharlaşma miktarının % 75 i kadar sulama suyu uygulanan ağaçlardan elde etmişlerdir. Abrisqueta vd (001), İspanyada yaptıkları çalışmada, Realfino anacı üzerine aşılı Bulida çeşidi kaysı ağaçlarını, A sınıfı kaptan ölçülen buharlaşma miktarının % 50 ve % 100 ü kadar sulama suyu uygulamışlar ve bu koşullarda kök bölgesindeki nem değişimini araştırmışlardır. Her iki sulama programında, toprak nem içeriğinin alt katlarda önemli düzeyde farklılık göstermediğini, ancak, toprak yüzeyine yakın katmanda, buharlaşmanın % 50 si kadar sulama suyu uygulanması koşulunda, toprak neminin genellikle daha düşük olduğunu bulmuşlardır. 19

20 . MATERYAL ve YÖNTEM.1. Materyal.1.1. Deneme alanının yeri ve topoğrafik özellikleri Araştıma, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğindeki erik bahçesinde yürütülmüştür. Araştırma alanı, Gökçehöyük köyü ile Haymana ilçesine bağlı İkizce köyü arasında ve Ankara ya 45 km uzaklıktadır. Çiftlik arazisi, 9 0 kuzey enlemi ve 0 40 batı boylamı üzerinde olup Türkiye üzerindeki konumu Şekil.1 de gösterilmiştir. Ortalama denizden yüksekliği 1050 m olan araştırma alanının çiftlik içerisindeki konumu ise Şekil. de verilmiştir. Şekil.1. Araştırma alanının Türkiye üzerindeki konumu 0

21 Şekil.. Araştırma alanının konumu.1.. Toprak özellikleri Araştırma Uygulama Çiftliği toprakları, genellikle kil ya da killi tın bünyeye sahip derin topraklardır. Tabansuyu, tuzluluk, sodyumluluk gibi sorunlar bulunmamaktadır. Şekil. de gösterildiği gibi, deneme alanı toprakları çiftlik arazisinin en geniş alanını kaplayan çiftlik serisi (Ç) topraklarına girmektedir. Burada arazi düz, düze yakın eğimli (% 0-), hafif dalgalı röliyefe sahiptir ve derin profillidir. Tekstür horizonlara göre tından kile doğru değişmektedir. Bütün profil kireçlidir. Özellikle toprak yüzeyinin 1. metresinden sonra kireç kapsamı % 50 yi geçmektedir. Renk, kireç kapsamına göre değişmekte ve alt katmanlara doğru açılmaktadır (Gökmen ve Yüksel 199) 1

22 K : Kule serisi Ç : Çiftlik serisi Mn : Mencilis serisi Y : Yoncalık serisi Şekil.. Araştırma alanının toprak haritası (Gökmen ve Yüksel 199) Denemelere başlamadan önce, erik bahçesinin farklı yerinde toprak profilleri açılarak bozulmuş ve bozulmamış toprak örnekleri alınmış ve bozulmuş toprak örneklerinde bünye sınıfı, solma noktası, bozulmamış toprak örneklerinde tarla kapasitesi, hacim ağırlığı analizleri yapılmıştır. Her 0 cm toprak derinliği için elde edilen ortalama değerler Çizelge.1 de verilmiştir. Çizelgeden görüldüğü gibi, erik bahçesindeki toprak bünye sınıfı kildir ve kullanılabilir su tutma kapasitesi 04.9 mm/ 10 cm ve 58. mm/ 150 cm dir. Çizelge.1. Deneme alanı topraklarının bazı fiziksel özellikleri Profil Bünye Hacim derinliği sınıfı ağırlığı (cm) (g/cm ) % mm % mm C C C C C Kullanılabilir su Tarla kapasitesi Solma noktası tutma kapasitesi % mm

23 .1.. Bitki özellikleri Araştırm ada, Japon erikl eri olarak bilinen Prunus salicina Li ndl. türüne giren Santa Rosa erik çeş idi esas alınmıştır. Denem elerin ya pıldığı erik bahç esi, erik çöğürü üzerine aşılı Santa R osa, Formosa, Stanle y ve Giant erik çeşitleri ile 1994 yılında x4 m sıra arası ve s ıra üzeri mesafeler esas alınacak şekilde tesis edilmiş ve bugüne kadar damla yöntemiyle sulanmıştır. Santa Rosa erik çeşidi Temmuz, Ağustos aylarında derilmektedir. Meyveleri yuvarlak, iri, gösterişli, kabuk koyu puslu, siyahımsı mor renkte, etli, tatlı, çok sulu güzel kokulu çekirdeğe yapışıktır. Ağaç, kuvvetli büyüyen, fazla çiçek açan ve verimi iyi olan bir çeşittir (Özgüven 000) İklim özellikleri Araştırma ve Uygulama Çiftliği, kışları soğuk ve yağışlı, yazları sıcak ve kurak geçen yarı kurak iklim kuşağı içerisinde yer almaktadır. Araştırma alanına ait iklim verileri yılları için Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü arşivinden, Haymana- İkizce Meteoroloji istasyonuna ait kayıtlardan alınmış ve uzun yıllar ortalaması değerleri Çizelge. de, ayrıca, denemenin yürütüldüğü yılları içerisindeki iklim elemanlarının aylık ortalamaları Çizelge. te verilmiştir. Çizelge. den izleneceği gibi, yıllık sıcaklık ortalaması 10 0 C dir. En sıcak ay, ortalama C ile Temmuz ayı, en soğuk ay ise ortalama C ile Ocak ayıdır. Ortalama olarak ilk don Ekim ayı başlarında, son don ise Nisan sonlarında görülmektedir yılları arasındaki 15 yıllık bir değerlendirme sonucunda, en erken don 4 Ekim 198 tarihinde C, en geç don ise 1 Mayıs 1981 tarihinde.8 0 C olarak görülmüştür. Çizelge..Deneme alanına ilişkin bazı iklim elemanlarının uzun yıllar ortalaması İklim Aylar elemanları Yağış Sıcaklık( 0 C) Bağıl nem (%) Rüzgar hızı (m/s) Rüzgar yönü SW NE S SW S W W W W S S S Yıllık S

24 Çizelge.. Deneme alanına ilişkin yılları bazı iklim elemanlarının aylık ortalama değerleri Yıllar İklim elemanları Aylar Yağı ş Sıcaklık( 0 C) Bağıl n em (%) Rüzgar h ızı (m/s) Yağış Sıcaklık( 0 C) Bağıl nem (%) Rüzgar hızı (m/s) Yağış Sıcaklık( 0 C) Bağıl nem (%) Rüzgar hızı (m/s) Yağış Sıcaklık( 0 C) Bağıl nem (%) Rüzgar hızı (m/s) Y ıllık yağış ortalaması 4.9 mm dir. Uz un yıllar itibariyle en fazla yağış 55.9 mm ile Aralık ayında, en az yağış ise 14.8 mm ile Ağustos ayındadır. Yılın en yağışlı ayları Mart, Nisan, Mayıs, Kası m ve A ralık aylarıdır. Yağış miktarı ve yağışın yıl içerisindeki dağılımı, bitki gelişimi açısından yetersiz kalmaktadır. Araştırma alanında yıllık ortalama bağıl n em % 74 tür. Ortala ma bağıl nem Ocak ayında % 8 ye yükselmekte ve Ağustos ayınd a % e düşmektedir. Yıllık ortalama rüzgar hızı.4 m/s dir. Rüzgar, birinci derecede kuzey yönünden, ikinci derecede ise batıdan esmektedir. 4

25 .1.5. Su kaynağı özellikleri Araştırma Uygulama Çiftliğine sulama suyu, Çiftliğin km kadar kuzey batısındaki İkizce göletinden alınmakta ve açık kanal ile Çiftliğe kadar iletilmektedir. Buradan pompa birimi ile çiftlik arazisinin en yüksek yerinde bulunan beton havuza basılmaktadır. Buradan tüm araziye basınçlı su dağıtım ağı ile dağıtılmaktadır. Su dağıtım ağında, boru hatları üzerinde 54 m ara ile yerleştirilmiş hidrantlar bulunmaktadır. Deneme parsellerine sulama suyu, çiftlikteki su dağıtım ağının, erik bahçesine en yakın olan boru hattı üzerindeki hidranttan alınmıştır. Hidrantların her birinin üzerinde, basınç regülatörü ve debi limitörünü içeren bir adet almaç bulunmaktadır. Almaç debisi 5 L/s ve çıkış basıncı atm dir... Yöntem..1. Deneme konuları Bu araştırma, Japon erikleri olarak bilinen Prunus salicina Lindl. grubuna giren Santa Rosa erik çeşidinde 4 deneme konusu tekrarlı olarak tesadüf blokları deneme deseninde yıl yürütülmüştür. Deneme konuları şöyledir; S0.0 = 10 cm toprak derinliğindeki kullanılabilir su tutma kapasitesinin %0 si tükendiğinde sulama suyu uygulama, S0.0= 10 cm toprak derinliğindeki kullanılabilir su tutma kapasitesinin %0 u tükendiğinde sulama suyu uygulama, S0.40= 10 cm toprak derinliğindeki kullanılabilir su tutma kapasitesinin %40 ı tükendiğinde sulama suyu uygulama, S 0.50 = 10 cm toprak derinliğindeki kullanılabilir su tutma kapasitesinin %50 si tükendiğinde sulama suyu uygulama, Görüldüğü gibi uygulamada yaygın olarak kullanılan %0 ve %40 değerlerinin bir alt ve bir üst sınırını ifade eden toprak nemi düzeyleride deneme konusu olarak ele alınmıştır. 5

26 ... Deneme tertibi Deneme, bölünmüş tesadüf blokları deneme deseninde tertiplenmiştir. Büyüklüğü yaklaşık da olan her parsel bir bloğu oluşturmuş ve deneme tekrarlı olarak yapılmıştır. Her blok 4 ana parsele ayrılmış ve sulama programları her bir parsele rastgele dağıtılmıştır. Deneme deseni Şekil.4 te gösterilmiştir. Şekilden de görüldüğü gibi, her deneme parselinde 0 ağaç bulunmaktadır. Bunların 14 adedi kenar etkisi amacıyla ayrılmış ve adedinde derim ve gözlemler yapılmıştır (Şekil.5).

27 Şekil.4. Deneme deseni ve sulama sistemi unsurları 7

28 Şekil.5. Deneme parseli planı... Sistem tertibi ve ıslatılan alan oranları 8

29 Deneme parsellerine sulama suyu, çiftlikteki su dağıtım ağının, erik bahçesine en yakın olan boru hattı üzerindeki hidranttan alınmıştır. Hidrantın çıkışına, sulama suyunun süzülmesi ve suyun kontrollü bir biçimde alınması amacıyla kontrol birimi yerleştirilmiştir. Kontrol birimi, sırasıyla, hidrosiklon, kum-çakıl filtre tankı, gübre tankı ve elek filtreden oluşmaktadır (Şekil.). Sulama suyu erik bahçesine ana ve manifold boru hatları ile iletilmekte ve dağıtılmaktadır. Ana ve manifold boru hatları 10 cm toprak altına gömülü, mm dış çaplı, atm işletme basınçlı, geçme muflu sert PVC borulardan oluşmaktadır. Manifold boru hattı uzunluğu 50 m dir ve ana boru hattından manifold boru hattına geçişte, sırasıyla manometre ve küresel vana bulunmaktadır. Deneme parsellerinde her ağaç sırasına iki adet 1 mm dış çaplı 4 atm işletme basınçlı PE damla sulama borularından oluşan lateral boru hattı döşenmiştir. Her lateral boru hattı başlangıcına Ǿ1 (1/ ) küresel vana monte edilmiştir. Böylece, deneme parsellerine kontrollü sulama suyu uygulanmıştır. Lateral boru hatları üzerinde, 0.75 m ara ile yaklaşık 1.5 atm işletme basıncında 5 L/h debiye sahip lateral üzerine geçik (online) tipte damlatıcılar bulunmaktadır. Damlatıcı debisi, manifold geçişindeki manometrede basınç yükü 1.5 atm olduğunda, sulama parsellerinde, farklı lateraller boyunca 1 adet damlatıcıda ölçümler yapılarak saptanmıştır. Deneme parsellerine su, manifold girişinde 1.5 atm basınç yükü sağlayacak biçimde uygulanmıştır (Şekil.4). 9

30 Şekil.. Deneme alanına iletilen suyun süzüldüğü kontrol birimi Denemelere başlamadan önce, kenar etkisi olarak ayrılan ağaç sıralarında birkaç kez sulama yaptıktan sonra ve sulamalardan bir gün sonra, ağaç sıraları boyunca ıslak şeridin 0-0 cm toprak derinliğindeki genişliği ölçülmüş ve bu ölçümlerin ortalama değeri.40 m bulunmuştur. Ağaç sıra aralığı m olduğundan, damla sulama yönteminin uygulandığı deneme parsellerinde ıslatılan alan oranı; alınmıştır..4 P = = 0.40 ( % 40 ) (1)..4. Toprak nemi ölçmeleri Toprak nemi ölçmeleri, elektronik dijital tansiyometrelerle yapılmıştır. Bu amaçla, her deneme parselinde, ağaç sıraları boyunca döşenen lateral boru hatlarından birinin hemen yakınına, hasat parselinin yaklaşık ortasına denk gelecek biçimde tansiyometre bataryası yerleştirilmiştir. Her tansiyometre bataryasında, 0-0 cm, 0-0 cm, 0-90 cm, cm ve cm toprak katmanlarının ortasına denk gelecek biçimde 5 adet tansiyometre tüpü çakılmıştır (Şekil.7). Tansiyometre okumalarına karşılık gelen % cinsinden toprak nemi değerleri, deneme alanının hemen bitişiğindeki elma bahçesinde, daha önce yapılmış olan çalışmalarda elde edilen kalibrasyon eğrisinden yararlanarak 0

31 Şekil.7. Deneme parselindeki tansiyometre bataryası saptanmıştır (Şekil.8). Yalnız, 0-0 cm katmandaki toprak nemi gravimetrik yöntemle ölçülmüştür. İlk 10 cm derinlikte elde edilen toprak nemi değerinden yararlanarak her sulamada uygulanacak sulama suyu miktarı, ilk 150 cm derinlikte elde edilen toprak nemi değerinden yararlanarak ise iki sulama arasındaki periyotta bitki su tüketimi değerleri hesaplanmıştır...5. Sulama uygulamaları Sulama uygulamalarında, S 0.0, S 0.0, S 0.40, S 0.50 deneme konuları için sulama ile ıslatılacak toprak derinliği 10 cm alınmış ve bu derinlikteki mevcut nemi tarla kapasitesine çıkaracak kadar sulama suyu uygulanmıştır. S 0.0 deneme konusunda 10 cm toprak derinliğindeki kullanılabilir su tutma kapasitesinin % 0 si, S 0.0 deneme konusunda % 0 u, S deneme konusunda % 40 ı, S 0.50 deneme konusunda % 50 si tüketildiğinde sulamaya başlanmıştır. Bu amaçla, Çizelge.1 deki kullanılabilir su tutma kapasitesi ve Şekil.8 deki kalibrasyon eğrisinden yararlanarak, özellikle, 0-0 1

32 Şekil.8. Tansiyometre kalibrasyon eğrisi (Köksal vd 199)

33 cm ve 0-90 cm toprak katmanlarındaki nem Çizelge.4 te görüldüğü gibi S 0.0 deneme konusunda tansiyometrelerde mb okunduğunda, S 0.0 deneme konusunda mb okunduğunda, S deneme konusunda mb okunduğunda ve S 0.50 deneme konusunda mb okunduğunda sulamaya başlanmıştır. Tansiyometre okumalarına göre uygulanacak sulama suyu miktarı; d TK MR = γ tdp () 100 eşitliğinden yararlanarak hesaplanmıştır. Eşitlikte; d = Uygulanacak sulama suyu miktarı, mm, TK = Tarla kapasitesi, %, MR = Sulama başlangıcında ölçülen nem miktarı, %, γ t = Toprağın hacim ağırlığı, g/cm, D = Islatılacak toprak derinliği, mm ve P = Islatılan alan oranı değerlerini göstermektedir. Sulamaya başlanacak toprak nemi değerleri, 0-0 cm, 0-0 cm, 0-90 cm, cm toprak derinlikleri için tansiyometrelerden mbar cinsinden okunan toprak nem gerilimi değerleri Şekil.8 teki kalibrasyon eğrisinden % cinsine çevrilerek bulunmuştur. Tarla kapasitesi ve hacim ağırlığı değerleri Çizelge.1 den alınmıştır. Uygulanacak sulama suyu miktarı, her 0 cm toprak katmanı için ayrı hesaplanmış ve toplanarak 10 cm toprak derinliğinin ıslatılması için gerekli değer elde edilmiştir. Çizelge.4. Tansiyometrelerde sulamaya başlanacak mbar değerleri Sulama konuları Profil deinliği (cm) S0.0 S0.0 S0.40 S0.50 % mbar % mbar % mbar % mbar Sulamanın başlatıldığı % ve mbar değerleri

34 Uygulanacak sulama suyu miktarı mm cinsinden elde edildikten sonra sulama süresi; d T a = () q. N eşitliği ile hesaplanmaktadır. Bu eşitlikte; T a = Sulama süresi, h, d = Uygulanacak sulama suyu miktarı, mm, q = Damlatıcı debisi, L/h ( q = 5 L/h dir), N = Birim alan damlatıcı sayısı, adet/da, (N = 444 adet/da dır), değerlerini göstermektedir. Sulama süresi hesaplandıktan sonra, manifold girişindeki manometre 1.5 atm i gösterecek biçimde, bulunan süre kadar sulama suyu uygulanmıştır. Denemenin ilk yılında sulamalara Mayıs ta, ikinci ve üçüncü yılda 14 Mayıs ta başlanmıştır. Sulamalara, hasattan sonra 0. güne kadar (Eylül ayı başına kadar) devam edilmiştir. Her yıl, ilk sulamada, 10 cm derinlikteki mevcut nem ölçülmüş ve tüm deneme konularına bu nemi tarla kapasitesine çıkaracak biçimde aynı miktarda sulama suyu uygulanmıştır. Bundan sonraki sulamalar deneme konularına göre yapılmıştır.... Bitki su tüketiminin saptanması Bitki su tüketimi değerleri, iki sulama arasındaki periyot için saptanmıştır. Bu amaçla, her sulamanın hemen öncesinde, 150 cm toprak derinliğinde, her 0 cm lik katmanda ölçülen nem değerleri kullanılmıştır. Göz önüne alınan periyot başlangıcındaki toprak nemi değerine (mm/150cm), periyot boyunca uygulanan sulama suyu miktarı ve varsa yağış değerleri ilave edilmiş ve toplamdan periyot sonunda ölçülen toprak nemi değeri (mm/150cm) çıkarılarak o periyottaki bitki su tüketimi değerleri elde edilmiştir. Bu değer periyot boyunca gün sayısına bölünerek, günlük ortalama bitki su tüketimi hesaplanmıştır (Yıldırım 199). 4

35 ..7. Generatif ve vejetatif gelişme parametreleri 1 ) Meyve verimi Her deneme parselinde, gözlem yapılan ağaçtan derilen meyveler tartılmış ve ağaç başına meyve verimi (kg/ağaç) değerleri elde edilmiştir. Her ağaç meyve verim değerleri o ağaç için bulunan taç hacmine ve gövde kesit alanına oranlanarak, birim taç hacmine düşen meyve verimi ve birim gövde kesit alanına düşen meyve verimi değerleri saptanmıştır. Her deneme parselinde gözlem yapılan ağaç için bulunan ağaç başına, birim taç hacmine ve birim gövde kesit alanına düşen meyve verimlerinin ortalaması alınmış ve istatistiksel analizlerde ortalama değerler kullanılmıştır (Köksal vd 199). ) Taç hacmi Deneme süresince ağaçlardaki taç genişliği (m) ve taç yükseklikleri (m), her deneme yılının başında ağaçlar kış dinlenmesindeyken, Şubat ayı içerisinde ölçülmüş ve πr h V = (4) eşitliğinden yararlanarak ağaçların hacimleri m olarak hesaplanmıştır (Köksal 198 ve Çelik 1988). Eşitlikte, V = Taç hacmi, m, r= Taç yarıçapı, m ve h = Taç yüksekliği, m dir. ) Gövde kesit alanı Denemelere başlamadan önce her bir deneme parselindeki deneme ağaçları aşı yerinden 15-0 cm kadar yukarıdan işaretlenmiştir. Deneme başlangıcında, 1. yılda,. yılda ve. yılda, kış dinlenme periyodunda ağacın gövdesindeki işaretli yerden birbirine dik iki doğrultuda ölçüm yapılmış ve bunların ortalaması alınarak ortalama gövde çapı 5

36 bulunmuş ve sonuçta gövde kesit alanı cm cinsinden belirlenmiştir. Ayrıca, her deneme yılında ölçülen gövde kesit alanları ile başlangıçta ölçülen gövde kesit alanı farkı alınarak, gövde kesit alanındaki artış miktarları bulunmuştur(köksal vd 199). Her deneme parselinde ağaç için elde edilen değerlerin ortalaması alınmış ve istatistiksel analizlerde ortalama değerler kullanılmıştır. 4 ) Sürgün uzunluğu Ağaçların dinlenme periyodunda, budama yapmadan önce, her ağaçta seçilen bir ana dal üzerindeki sürgün uzunlukları cm cinsinden ölçülmüş ve ortalaması alınmıştır (Köksal vd 199). 5 ) Meyve özellikleri Denemenin her yılında, her ağacın güneye bakan kesiminde, taç yüksekliğinin ortalarına rastlayan ve dışarıda olan bir daldan derilen meyvelerden rastgele 0 adedi seçilmiş ve yine rastgele 5 er meyveden oluşan 4 gruba ayrılmıştır. Birinci grup 5 adet meyvede en, boy ve kalınlık ölçümleri yapıldıktan sonra kabuk ve et rengi, ikinci grup 5 adet meyvede meyve eti sertliği, üçüncü grup 5 adet meyvede suda eriyebilir toplam kuru madde ve titre edilebilir asitlik ve dördüncü grup 5 adet meyvede meyve suyu randımanı ölçümleri yapılmıştır. Bu ölçümler, her deneme parselindeki her bir ağaç için yapıldıktan sonra, ağacın ortalaması alınmış ve istatistiksel analizlerde bu ortalama değerler kullanılmıştır. a ) Meyve kabuk ve et rengi : Meyve kabuk ve et rengi, Minolta Khroma Metre aleti kullanılarak ölçülmüştür. Renk ölçümleri, her bir meyvenin yanak kısmında rastgele seçilen bir noktada yapılmıştır. Kabuk rengi ölçüldükten sonra, meyve bıçakla kesilerek ikiye ayrılmış ve et rengi ölçümleri yapılmıştır. Renk ölçümlerinde, aletten doğrudan L, a ve b değerleri okunarak kaydedilmiştir. Bu değerler şekil.9 da verilen CIELAB renk ıskalasında değerlendirilmiştir. Şekilden izleneceği gibi, L ıskala üzerinde her hangi bir noktayı, a ve b ise bu noktanın koordinatlarını ifade etmektedir. Şekilde C, elde edilen L noktasının orijine olan uzaklığını, h açısı ise orijin ve L noktasından geçen doğrunun