Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ

Transkript

1 * Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ

2 Örtüaltında meyve yetiştiriciliği çok eskiden beri yapılmaktadır. İlk uygulamalar Fransa ve İngiltere krallıklarına dayanmaktadır. Soğuğa hassas ağaçların büyük saksılar içerisinde soğuk dönemlerde ısıtılan bir seraya, ilkbaharda ise dışarı taşınması şeklinde olduğu görülmüş ve böylece çok soğuk yerlerde portakal ve hurma ağaçlarının yetiştirilebildiği rapor edilmiştir yılında, İngiltere de sera koşullarında saksılar içerisinde ticari meyve yetiştiriciliğinin yapıldığı bildirilmiştir. Serada ağaç yetiştiriciliği, ağaç boyutları nedeniyle problem yaratmıştır. Ağaç boyutlarının bodur anaçlarla küçültülmesindeki son gelişmelerle (özellikle şeftalilerde) verimli küçük meyve ağaçları oluşturulmuş ve örtüaltı meyve yetiştiriciliği için yeni olanaklar doğmuştur.

3 Örtüaltında yetiştiricilik meyve gelişimine olumlu etkiler sağlamakta ve açıkta yetiştiricilikten daha erken meyve elde edilmektedir. Ancak bu durum sadece ağaç ve meyve gelişimi için hava sıcaklığının optimumun ise geçerlidir. Bu da genellikle kış sonu, ilkbahar aylarında çiçeklenen çeşitler için geçerli olmaktadır. Örtüaltındaki yetiştiricilikte bazı ılıman iklim meyve türlerinin önce soğuklama gereksiniminin karşılanması sonra örtüaltı koşullarından yararlanmaları anlamına gelmektedir.

4 Ilıman iklim meyveleri arasında örtüaltı yetiştiriciliğinin 1970 li yıllardan sonra, raf ömrü kısa olması nedeniyle sert çekirdekli meyvelere odaklandığı görülmektedir. Yumuşak çekirdekli meyve türlerinin soğuk hava depolarında uzun süre depolanabilmeleri nedeniyle yıl boyunca bulunabilmeleri mümkün olduğundan örtüaltı yetiştiriciliği konusu çok fazla geliştirilmemiştir. İsrail de yapılan çalışmalarda, şeftali ve nektarinlerin soğuklama gereksinimlerini karşıladıktan sonra, sera koşullarına alınması 1 ay veya daha fazla bir erkencilik sağlamıştır.

5 Örtüaltı yetiştiriciliğindeki en önemli amaç; dış ortam koşullarının uygunsuzluğunu ortadan kaldırmaktır. Bu durumda örtüaltı yetiştiriciliğindeki hedeflerden en önemlisi erkenciliktir. Böylece meyve olgunlaşması daha erken olmakta bu da hem yurtiçi hem de yurtdışı fiyatlarına yansımaktadır. Örtüaltı yetiştiricilikte kullanılan örtü materyallerinin meyvenin rengine, aromasına ve albenisine önemli katkılar sağladığı bilinmektedir. Dünya da örtüaltı meyve yetiştiriciliği en fazla İtalya da çilek ve üzüm yetiştiriciliğinde yapılmaktadır.

6 Ülkemizde örtüaltında yetiştiriciliği yapılan meyve deyince akla muz ve çilek gelmektedir. türleri Örtüaltında meyvecilik en çok Akdeniz bölgesinde yapılmaktadır.

7 Yıllar Ürünler Alçak Tünel Cam Sera Plastik Sera Yüksek Tünel Toplam (ton) 2009 Çilek Muz Çilek Muz Kayısı 1 1 Üzüm (Sof. Çekirdekli) Üzüm 5 5 (Sof. Çekirdeksiz) Çilek Muz Kayısı 1 1 Üzüm (Sof. Çekirdekli) Üzüm 5 5 (Sof. Çekirdeksiz) Çilek Muz Kayısı Üzüm (Sof. Çekirdekli) Üzüm 6 6 (Sof. Çekirdeksiz) Çilek Muz Kayısı Şeftali (Nektarin) Üzüm (Sof. Çekirdekli) Üzüm (Sof. Çekirdeksiz) 6 6

8 Örtüaltında şeftali, nektarin yetiştiriciliği Sert Çekirdekli Meyveler Dünya da ve ülkemizde örtüaltında sert çekirdekli meyve yetiştiriciliği konusunda en önemli türler şeftali, nektarin ve kayısılardır. Örtüaltında kayısı yetiştiriciliği

9 Örtüaltında sert çekirdekli meyve önemli konular; yetiştiriciliğinde en ağaç boyutlarını düzenlemek, bitkinin ihtiyaç duyduğu soğuklama gereksinimini sağlamak örtüaltına özgü oluşabilecek hastalık ve zararlılarla mücadele etmektir.

10 Ağaç boyutlarını düzenlemek için prensip; bodur veya çok bodur anaç materyali üzerine aşılanan tür ve çeşitlerle yetiştiricilik yapmaktır. Buna ilave olarak özel terbiye şekilleri (Spindle bush, V şekli, Y şekli) ile de ağaç boyutlarının kontrol altına alınması desteklenmelidir.

11 Örtüaltında meyve yetiştiriciliğinde bazı ağaçların çiçek açabilmek için ihtiyaç duydukları soğuklama gereksinimlerini karşılamaları gerekmektedir. Bu tip ağaçların soğuklama ihtiyaçları karşılanmazsa tomurcuklar açmadan dökülür ve verim çok azalır veya hiç verim alınamaz. Bu nedenle soğuklama ihtiyacının karşılanması ve dinlenmenin kesilmesi amacıyla bazı uygulamalar yapılabilir. Örneğin; plastik ya da cam seraların kışın bitkilerin soğuklamalarını karşılayabilmeleri için açık bırakılmaları ve bu tip bitkilerin tam olarak soğuklama ihtiyaçlarını karşılamalarından sonra kapatılmaları en pratik çözümdür.

12 Bununla birlikte diğer bazı uygulamalar da yapılabilir. Bu uygulamaların bazıları; yaprakların sıyrılması, hidrojen siyanamid, potasyum nitrat, dinitro orto krezol içeren yağlar vb. gibi maddelerin ağaçlara püskürtülmesi veya buharlaştırarak serinletme (evaporative cooling) dir. Yaprak sıyırma

13 Sert çekirdekli meyve türleri arılarla tozlanmaktadır. Bu nedenle serada çiçekler açtığı zaman arı kovanı bulundurulması veya açıktan örtüaltına arıların kolayca ulaşmalarının sağlanması bu bitkilerin meyve bağlamaları bakımından çok önemlidir.

14 Örtüaltı meyve yetiştiriciliğinde ağaçlar arasındaki dikim aralığı, verilecek terbiye şekli, ağaç sayısı ve kullanılacak anaçlar iyi belirlenmelidir. Ayrıca sera özel bir atmosfer oluşturduğundan nem ve sıcaklık yüksekliği bazı hastalık ve zararlıların artışını teşvik edebileceğinden meydana gelebilecek hastalık ve zararlılar için gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. Örtüaltında ve açıkta yapılan yetiştiricilikte elde edilen verimler arasında önemli bir farklılık olmamasına karşın, örtüaltının belli dönemlerde ısıtılıp ısıtılmamasına ve ekolojik şartlara göre meyveler yaklaşık 2-4 hafta erken olgunlaşmaktadır. Bu durum fiyatları ( ) etkilemektedir. Fotoğraflar: 04.Mart.2014 tarihine ait

15 Yumuşak Çekirdekli Meyveler Örtüaltı yumuşak çekirdekli meyve türleri yetiştiriciliği konusunda elma türü üzerinde çalışmalar yapılmıştır. Elmalar üzerindeki çalışmada bodur ağaç oluşturması bakımından M-9 anacı kullanılmış ve bunun üzerine Mondial Gala, Anna, Golden Dorset ve Vistabella elma çeşitleri aşılanmıştır. Bu meyvelerin örtüaltında, açıkta yetiştiriciliğe göre gün erken olgunlaştıkları, meyve verim ve kalitesinin de iyi olduğu saptanmıştır.

16 Akdeniz Meyveleri Ülkemizde, örtüaltı Akdeniz meyve türleri yetiştiriciliği konusunda muz ve yenidünya üzerinde çalışmalar yapılmıştır. Isıtılan cam serada bodur anaç olarak ayva kullanılmış ve bu anacın üzerine Gold Nugget ve Tanaka yenidünya çeşitleri aşılanmıştır. Bu şekildeki yetiştiricilikten elde edilen meyvelerin, açıktaki yetiştiriciliğe göre yaklaşık 1 ay önce olgunlaştıkları saptanmıştır. Ülkemizde ticari boyutta örtüaltında yenidünya yetiştiriciliği çok sınırlı kalmıştır. Oysa İspanya ve Japonya da örtüaltında ticari boyutta yenidünya yetiştiriciliği yapılmaktadır.

17 Akdeniz meyvelerinden muz üzerinde, Ülkemizde ve Dünya da örtüaltı yetiştiriciliği konusunda çeşit, sulama, gübreleme, malçlama vb konularda oldukça fazla sayıda çalışma yapılmıştır. Ülkemizde ticari olarak örtüaltında muz yetiştiriciliği başarılı bir şekilde yapılmaktadır. Bu yetiştiricilik; ısıtılmayan, kritik günlerde ısıtılan ve tam kontrollü modern seralarda olmak üzere değişik örtüaltı materyalleri kullanılarak yapılmaktadır.

18

19 Üzümsü Meyveler Farklı toprak ve iklim koşullarında ekonomik olarak yetiştirilebilmesi, çilek yetiştiriciliğinin önem kazanmasında çok önemli bir rol oynamaktadır. Çilek, pazarda taze meyvenin az olduğu dönemde olgunlaştığı için iyi bir pazar avantajına sahiptir. Çilek taze tüketiminin yanı sıra reçel, pasta, marmelat, meyve suyu olarak da tüketilmektedir. Küçük aile işletmeciliğine de uygundur. Ülkemizin hemen hemen her bölgesinde çilek yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Ülkemizde modern anlamda çilek yetiştiriciliği ancak 1970 li yıllardan sonra başlamıştır. Çilek üretimi her yıl artmaktadır. Bu üretimin bir kısmı ise örtüaltında yapılmaktadır. Örtüaltı çilek yetiştiriciliği, ısıtmalı ve ısıtmasız cam ve plastik seralar ile yüksek ve alçak tünellerde yapılmaktadır.

20 Örtüaltında topraksız ve yüksekte çilek yetiştiriciliği Örtüaltı çilek yetiştiriciliği