MİMARLIK EĞİTİMİ BİLGİSAYAR DESTEKLİ HARİKALAR DİYÂRINDA

Transkript

1 Pektas, S. T. Mimarlik Egitimi Bilgisayar-destekli Harikalar Diyarinda, Arkitekt, No. 515, 2008, pp MİMARLIK EĞİTİMİ BİLGİSAYAR DESTEKLİ HARİKALAR DİYÂRINDA Dr. Şule Taşlı Pektaş Bilkent Üniversitesi İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü ÖZET Bilgisayar destekli tasarım araçları, bugünkü mimarlık pratiğinde sağladıkları çeşitli faydaların yanı sıra en çok da çizimlerin hızlı ve hatasız bir şekilde üretilmesine yardımcı oldukları için mimarlar tarafından kabul görmekte ve yaygın olarak kullanılmaktadır. Sayısal araçların mimarlık eğitiminde kullanılması ise bir yandan yaratıcılığı ve tasarımda işbirliğini desteklemek, tasarım bilgisinin değişik şekillerde temsiline ve mimari tasarıma sistematik yaklaşımlar geliştirilmesine olanak sağlamak gibi faydalar sunarken, diğer yandan temelde bilgisayar destekli tasarımın eğitimle henüz tam olarak bütünleştirilememesinden kaynaklanan bazı problemleri de beraberinde getirmektedir. Bu makalede bilgisayarla tasarımın mimarlık eğitimine vaadettiği harikalar diyârı ve bu harikalar diyârının öteki yüzü eleştirel bir gözle incelenmektedir. Makalenin sonunda varolan gelişmeler ışığında bilgisayar destekli tasarım eğitiminin geleceği tartışılmakta ve güncel sorunlara bazı öneriler sunulmaktadır. GİRİŞ Bilgisayar destekli mimari tasarım, mimarlık çevrelerinde uzun süredir tartışılmaktadır. Bilgisayarla grafik üretme fikri 1950 lere hemen hemen ilk ticari bilgisayarların üretilmesiyle aynı tarihlere dayanır yılında Ivan Sutherland ın geliştirdiği ilk interaktif bilgisayar grafiği sistemi Sketchpad ve Steve Coons un katı modellemeye temel olan çalışmaları bu alanda dönüm noktaları olmuştur. Bilgisayar Destekli Tasarım terimini ilk kullanan kişi de Coons dur (Ferrante et al., 1991) lerin ikinci yarısında ucuz kişisel bilgisayarların piyasaya çıkmasıyla birlikte ilk ticari bilgisayar destekli tasarım yazılımları üretilmeye başlanmıştır. Bundan sonra teknolojideki hızlı gelişmeye paralel olarak bu tür uygulamalar büyük bir ivmeyle artmıştır. 90 lı yıllarda üç boyutlu modelleme, animasyon ve sanal gerçeklik mimari sunumlara yeni boyutlar getirmiş, mimarlar bina tasarımının yanısıra sanal dünyaların tasarımı işine de girmeye başlamışlardır. Bu gelişmelere paralel olarak bilgisayar dersleri mimarlık okullarının programlarında zamanla daha çok yer almaya başlamış ve başta tasarım stüdyoları olmak üzere mimarlık eğitiminde ortam ve araç olarak 1

2 bilgisayarların potansiyellerini araştırma amaçlı ACADIA (Association for Computer Aided Design in Architecture) ve ecaade (Education in Computer Aided Architectural Design in Europe) gibi organizasyonlar bu konularla ilgili pek çok konferans düzenlemişlerdir. Günümüzde eğitim programında bilgisayara yer vermeyen mimarlık okulu hemen hemen yok gibidir. Bu haliyle bilgisayar destekli tasarım, tasarım sürecinin her aşamasını hatta tasarım kuramlarını biçimlendiren bir harikalar diyârı görüntüsü sunmaktadır. Öte yandan bu yeni tasarım ortamı kaçınılmaz olarak harikalar diyârının diğer yüzünü oluşturan bazı sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu makale, bilgisayarla tasarımın mimarlık eğitimine etkilerini tarafsız bir gözle irdelemekte ve Bundan sonra neler olacak? sorusuna cevap aramaktadır. HARİKALAR DİYÂRI Bilgisayar destekli tasarımın mimarlık eğitimine sunduğu en önemli olanaklar: yaratıcılığın arttırılması, tasarım bilgisinin değişik şekillerde temsili, tasarımda işbirliğinin desteklenmesi, mimari tasarıma sistematik yaklaşımların geliştirilmesi, ve tasarım yönetimi olarak sıralanabilir. Bu ortamlar herşeyden önce sundukları değişik modelleme imkânlarıyla öğrencilerin yaratıcılığını desteklemektedir. Tasarım derslerinde bilgisayar kullanımının öğrencilerin ürettiği tasarımları zenginleştirdiği ve alternatiflerin sayısını arttırdığı istatistiksel olarak kanıtlanmıştır (Kalisperis ve Pehlivanidou, 1998). Kroll (1995) bilgisayarla çalışmanın sanatta yaratıcılığı arttırmasını bu ortamların yaratıcı-ürün ilişkisinde sağladığı yeni olanaklara bağlamaktadır. Mimarlık eğitiminde de geleneksel olarak kullanılan iki boyutlu çizimler ve maketlerin yerine içinde gezinmeye de imkân veren bilgisayar modellerinin (walkthrough) kullanılması tasarımların deneyimlenmesini sağlayarak modelleme ortamlarına yeni bir boyut getirmektedir. Gerçek ortamların yanısıra gerçekte varolamayacak sanal ortamların ve elle çizimi hatta tasarımcının kafasında canlandırılması zor olan geometrik şekillerin bilgisayar aracılığıyla modellenebilmesi ise hiç şüphesiz mimari tasarımın sınırlarını genişletmiştir. Bütün bu gelişmelerin sonucu olarak tasarım eğitiminde öğrenciler karmaşık formlar içeren tasarım alternatiflerini daha kısa sürede ve daha çok sayıda üreterek deneyimleyebilmektedirler. Mimari tasarım bilgisi sadece bina geometrisini değil, kullanıcı ihtiyaçlarından çevresel koşullara, estetik kaygılardan maliyet hesaplarına uzanan çok geniş bir bilgiler bütününü içerir. Bilgisayar destekli tasarım sistemlerinin elle yapılan çizim ve makete dayalı geleneksel tasarım yöntemine göre belki de en önemli avantajı bu çok boyutlu bilgilerin değişik şekillerde temsiline olanak sağlamasıdır. Geleneksel sistemde tasarım bilgisinin mimarın kafasında olduğu ve bu bilginin sentezi sonucu alınan tasarım kararlarının çizimler ve maketlerle temsil edildiği varsayılır. Halbuki bunlar son derece soyut araçlardır ve tasarım bilgisinin ancak çok azını doğrudan temsil ederler. Jones (1992) geleneksel yöntemde tasarımcıların daha çok tasarımın şekilsel/geometrik yönlerine odaklandıklarını 2

3 ve çizimlerin temsil edemediği bilgileri kolayca görmezden gelebildiklerini iddia etmiştir. Tasarım bilgisinin bilgisayar destekli tasarım araçlarında temsili bu sistemlerin ilk ortaya çıkmasından itibaren araştırmacıların ilgisini çekmiştir li yıllarda geleneksel sistemden çok da farklı olmayan bir mantıkla üretilen bilgisayar çizimleri, üretkenlik ve kesinlik gibi avantajlarından dolayı, hızla elle yapılan çizimlerin yerini alırken bir yandan da bilgisayar grafikleriyle farklı tasarım bilgilerini bütünleştirmeyi amaç edinen bilgi-tabanlı (knowledge-based) sistemler akademik çevrelerce üretilmeye başlanmıştır (Taşlı, 1998). Fakat bilgi-tabanlı sistemler 90 lı yıllara kadar geniş kitlelere ulaşamamış, bilgisayar destekli tasarım çoğu mimar için elle çizmenin daha hızlı bir alternatifinden öte anlam kazanamamıştır ların başında nesneye-yönelik (object-oriented) bilgisayar destekli tasarım sistemlerinin üretilmeye başlanması bu konuda yeni bir dönem açmıştır. Nesneye-yönelik sistemlerde kapı, duvar, pencere gibi nesneler bu elemanların geometrisiyle birlikte bu nesnelerle ilgili diğer bilgileri de içerebilir (Ross, 1999). Örneğin, bir duvar nesnesi duvar olduğunu bilir ve içinde bir boşluk yaratıldığında bunun kapı ya da pencere olabileceğini ve bu açıklığın üzerinde bir lento olması gerektiği bilgisini içerebilir li yıllara gelindiğinde nesne bazlı sistemleri bir adım daha ileri götüren yapı bilgi modellemesi sistemleri ortaya çıkmıştır. Bunlar üç boyutlu, parametrik ve sayısal sistemlerdir (Lee et al., 2006). Bu sistemlerin tasarım niyetlerini algılayıp bunlara cevap vermek, tasarım sürecinde herhangi bir yapı elemanında yapılan değişikliklerin diğer elemanlara etkisini koordine etmek, ve farklı yapı profesyonellerine farklı arayüzler sunmak (örn. mimar için kat planı ve inşaat mühendisi için strüktürel sistem planı) gibi amaçları vardır (Autodesk, 2007). Bu araçlara örnek olarak Autodesk Revit, Graphisoft ArchiCAD, Nemetschek VectorWorks Architect, ve Bentley Architecture verilebilir. Yukarda bahsedilen bilgiden zengin sayısal modeller mimarlık öğrencilerinin disipline ait bilgileri daha iyi algılayıp özümsemelerine ve yönetmelerine yardımcı olabilir. Bu tür uygulamalara bir örnek Plume ve Mitchell ın (2007) University of New South Wales, Avustralya da yönettikleri disiplinlerarası yapı tasarımı stüdyosudur. Bahsedilen derste farklı disiplinlerden gelen öğrenciler ortak kullanılan bilgi açısından zengin bir model yardımıyla yapı tasarım sürecini yürütmüşlerdir. Bu deneyin sonunda kullanılan araçların öğrencilerin tasarım kararlarının sonuçları hakkındaki farkındalıklarını arttırdığı belirtilmiştir (Plume ve Mitchell, 2007). Mimarlık tartışmalarına 90 lı yıllarda damgasını vuran bir diğer gelişme mimari tasarımın giderek kişisel bir yaratıdan çok kollektif bir süreç olarak algılanması olmuştur. William Mitchell in (1994) sosyal bir süreç olarak tasarım (design as a social process) diye adlandırdığı bu paradigma, belki de tasarım süreçlerinin gittikçe karmaşıklaşmasından dolayı, mimarın Rönesans dan beri devam eden yapının tek hakimi imajını oldukça değiştirmiştir. Günümüzde yapı sektörü kollektif çalışma becerisine bireysel yaratıcılıktan daha çok önem verir bir duruma gelmiştir. Bütün bu gelişmelerin ışığında mimarlık eğitiminde öğrencilere birlikte çalışma yetilerinin kazandırılması gittikçe daha çok önem kazanmaktadır. Bilgisayar ağı teknolojileri sağladıkları katılımcı eğitim ortamlarıyla bu konuda pek çok olanak sunmaktadır. Web üzerinden yürütülen tasarım stüdyoları aracılığıyla 3

4 öğrenciler ve stüdyo eğitmenleri başka ülkelerdeki partnerleriyle birlikte çalışabilmektedir. Bu tür eğitim olanakları öğrencilere farklı kültürlere ve tasarımda farklı değer yargılarına yaklaşım konusunda geleneksel stüdyo ortamına kıyasla çok daha geniş bir perspektif sunmaktadır. Şekil 1. Bilkent Üniversitesi, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı bölümünde eğitim yılında yürütülen Web-tabanlı tasarım stüdyosu dersinin ana sayfası ve Web üzerinden proje eleştirilerine bir örnek. Son olarak, bilgisayar destekli tasarım sistemlerinin mimari tasarıma sistematik yaklaşımların geliştirilmesine ve tasarım yönetimine yardımcı olduğu söylenebilir. Mimari tasarım ve sistematik sözcükleri pek çok mimar ve mimarlık eğitmeni için birarada bulunması pek bir anlam ifade etmeyen sözcüklerdir. Bunda mimarlığın bir disiplinden çok bir meslek olduğu kabulünün hiç şüphesiz büyük etkisi vardır. Böyle bir anlayış doğrultusunda mimarı tamamen içgüdüsel olarak tasarım üreten bir sanatçı olarak görme eğilimi de yaygındır. Profesyonel mimarlar arasında olduğu kadar mimarlık eğitimi topluluğunda da varolan bu inanca göre tasarım girdileri mimar tarafından adeta mistik bir şekilde tasarım objesine dönüştürülmektedir. Açıklayamadığımız bir şeyi sorgulayamayacağımız dolayısıyla da geliştiremeyeceğimiz düşünülürse bu yaklaşımın tehlikeleri daha iyi anlaşılabilir. Bütün bu önyargılardan dolayı tasarım yönetimi yapı sektöründe ihmâl edilen bir konu olarak kalmaya devam etmekte ve tasarım hatalarından kaynaklanan zararlar yapı maliyetlerini arttırmaktadır (Pektaş ve Pultar, 2006). Öte yandan bilgisayarla çalışmak kişinin izlediği adımların farkında olmasını gerektirir. Bu farkındalık da tasarımın her aşamasının sorgulanmasını kolaylaştırabilir. Böyle bir olanağın özellikle deneyimden yoksun öğrencilerin öğrenme sürecine katkıda bulunacağı açıktır. Bilgisayarla desteklenmiş bir tasarım ortamında öğrenci hem kendisinin hem de paylaşılan sanal ortamlar sayesinde diğer öğrencilerin nasıl bir yol izlediklerini çok daha kolay takip edebilir ve tasarım yönetimi becerileri kazanabilir. 4

5 HARİKALAR DİYÂRININ DİĞER YÜZÜ Bilgisayar destekli mimari tasarım, vaadettiği bütün bu faydalara karşın, eğitimle henüz tam olarak bütünleştirilememesinden kaynaklanan pek çok problemi de içinde barındırmaktadır. Mimarlık eğitimi bir bakıma bilgisayarlarla birlikte değişen tasarım pratiği ve nesnesinin tanımladığı dinamik durumu henüz tam olarak özümseyememiştir. Yazılım ve donanım maliyetleri, gereken işgücü ve harcanacak zaman gibi teknik unsurların yanısıra bu yeni tasarım ortamının beraberinde getirdiği bazı kısıtlamalar, mimarlık eğitiminin kendine has özelliklerinden kaynaklanan gereksinimler ve tasarım eğitiminde kullanılan teknolojinin zaman zaman bilgisayarla tasarımın diğer boyutlarını ikinci plana itmesi gibi konular harikalar diyârının sorunlu diğer yüzünü oluşturmaktadır. Tasarım stüdyoları bilindiği gibi mimarlık eğitiminde tasarım bilgisinin aktarılmasının en temel yöntemidir. Donald Schön ün (1985) reflection-in-action olarak adlandırdığı yaparak düşünmeye ve öğrenmeye dayalı stüdyo eğitimi, bu özellikleriyle son derece kendine özgü ve diğer alanlardaki eğitim sistemlerinden farklı bir türü oluşturmaktadır. Stüdyo mimarlık eğitiminin temeli, diğer dersler ise onu destekleyici olarak görülmektedir. Öğrencilerin kuramsal derslerde öğrendiklerini stüdyoda uygulamaya geçirmeleri beklenmekte, fakat, karşılaşılan entegrasyon problemlerinden dolayı çoğunlukla bu ideal gerçekleştirilememektedir. Mimarlık eğitiminin lineer yapısı, programların yoğunluğu, stüdyo saatlerinin kısıtlı ders sayısı, stüdyo öğretim elemanlarının sınırlı ilgi alanları ve genel olarak öğretim elemanları arası iletişim ve birlikte çalışma eksikliği kuramsal derslerle stüdyoların bütünleştirilmesi konusundaki problemlerin belli başlı sebebleri arasında sayılabilir. Mimarlık eğitiminde genel olarak görülen bu problem kaçınılmaz olarak bilgisayar destekli tasarımı da etkilemektedir (Taşlı, 2001). Bilgisayar destekli tasarım araçları mimarlık eğitiminde ya kuramsal/uygulamalı derslerle ya da bizzat stüdyo eğitiminin bir parçası olarak ele alınabilir. Bu geniş yelpaze içinde bilgisayar derslerinin tamamen stüdyo eğitiminden ayrı olduğu bir model bir uçta bulunurken diğer uçta bilgisayarların fiziksel olarak da stüdyo mekanlarında bulunduğu ve tasarım aşamasında yoğun olarak kullanıldığı sayısal stüdyo lar bulunmaktadır. Tasarım eğitimine pek çok katkı sağlayabilecek bu araçların dışlanmasının zararları düşünülecek olursa karşılaşacağımız temel soru bilgisayar destekli tasarımın mimarlık eğitimiyle ne zaman ve nasıl bütünleştirileceğidir. Bu konu üzerinde düşünürken geleneksel modelleme ortamlarında bulunmayan pek çok özelliklerine rağmen bilgisayarla modellemenin de bazı kısıtlamaları olduğu gerçeği gözardı edilmemelidir. Örneğin, pek çok denemeye rağmen bilgisayar ortamları mimari tasarımın temel başlangıç noktalarından biri olan eskiz çalışmalarını yeterince desteklememektedir. Ayrıca öğrencilerin yapının maddeselliğini deneyimlemeleri için mimarlık eğitiminde elle yapma pratiğinin önemi, dolayısıyla birinci sınıftan 5

6 itibaren tamamen bilgisayara dayalı bir tasarım eğitiminin zararları tartışılabilir. Belki de bütün bu nedenlerden dolayı, dünyadaki pek çok mimarlık okulunda görülen bir uygulama, başlangıç seviyesindeki bilgisayar dersleriyle öğrencilerin konuyla tanıştırılması, daha sonra ise stüdyoda bilgisayar destekli tasarıma devam edilmesidir. Sayısal tasarım süreç ve araçlarını geleneksel yöntemlerle bütünleştirmeyi amaçlayan tasarım stüdyosu yaklaşımları ülkemizde de önemli bir araştırma alanını oluşturmaktadır. Bu çerçeve içinde 2007 yılında Ortadoğu Teknik Üniversitesi nde Mimarlık Eğitiminde Bilgisayarla Tasarım: Bütünleşik Yaklaşımlar başlıklı ulusal bir sempozyum düzenlenmiştir. Sempozyumda sunulan bildirilerden oluşan bir seçki Ortadoğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi tarafından yayınlanmıştır (ODTÜ MFD, 2007). İnternet teknolojilerini kullanan ve Web-tabanlı Stüdyo ve Sanal Tasarım Stüdyosu gibi isimlerle anılan tasarım dersleri de yeni pedagojik yaklaşımlar gerektirmektedir. Geleneksel stüdyolarda stüdyo eğitmenleri öğrenciyle yüz yüze iletişim kurarlar ve temel tasarım üretme pratiklerini öğrenci karşısında sergilerler. Bu eğitim metodunda eğitmen öğrenciye sadece mimarlık disiplininin açıkça belirlenmiş bilgilerini değil, mesleğe ait değer yargıları ve yaklaşımları da aktarmaktadır. Mimarlık eğitiminde bilimsel bilginin yanısıra bu kuşaktan kuşağa aktarılan değer yargıları ve mimarca tavrın önemi de büyüktür. Dolayısıyla, geleneksel anlamda yüz yüze iletişimin mümkün olmadığı İnternet üzerinden yürütülen stüdyolarda stüdyo eğitiminin amaçlarına ulaşılabilmesi için yeni pedagojik yaklaşımlar geliştirilmesine acil olarak ihtiyaç vardır. Bu tür yaklaşımlara örnek olarak geleneksel yöntemlerle uzaktan eğitim yöntemlerinin birarada kullanıldığı melez dersler önerilebilir (Garnham ve Kaleta, 2002). Üç boyutlu modelleme araçları öğrencilere kalem kağıtla düşünülmesi ve çizilmesi zor olan formları kolayca üretme olanağı sağlamasına rağmen bu araçları kullanmanın da eğitimde bazı dezavantajları görülmektedir. Zaten tasarım konusunda acemi olan öğrencilerin kimi zaman bu araçlarla çalışmanın cazibesine kapılıp tasarım sürecinde sadece değişik formlar üretmeye odaklandıkları ve bunun sonucu olarak performans ihtiyaçlarını karşılayamayan, hatta inşa edilmesi olanaksız tasarımlar ortaya çıkardıkları giderek daha çok tasarım eğitmeni tarafından dile getirilmektedir (Balfour, 2001). Son olarak, okullarda bilgisayar destekli tasarım konusu ele alınırken sık düşülen bir diğer yanılgı da bu konunun sadece teknik bir detay olarak ele alınıp davranış bilimsel ve sosyal etkenler gibi diğer boyutların ihmâl edilmesidir. Örneğin, yapılan araştırmalarda stüdyo eğitiminde bilgisayar kullanımına karşı tutum konusunda öğrenciler ve stüdyo eğitmenleri arasında öğrenciler lehine anlamlı fark bulunmuştur (Pektaş ve Erkip, 2006). Eğitimcilerin bilgisayar destekli tasarım araçlarına karşı çekincelerinin sebebi olarak tutuculuk ya da daha önce bahsedilen bütünleşme eksikliğinden kaynaklanan kaygılar gösterilebilir. Fakat sebebi ne olursa olsun stüdyolarda bilgisayar kullanımının desteklenmemesinin pek çok eğitimsel fırsatı da engellediği bir gerçektir. Stüdyo eğitmenleri konu üzerinde uzmanlıkları olmasa bile en azından tasarımda bilgisayar kullanmanın 6

7 artılarının ve eksilerinin farkında olmalıdırlar. Bu konuda mimarlık okullarında bilgisayar dersi veren öğretim elemanlarının stüdyo öğretim elemanlarıyla birlikte çalışması, yapı bilgisi öğretim elemanları gibi bilgisayar eğitmenlerinin de stüdyo derslerine ve jürilere davet edilmesi faydalı olacaktır. Bilkent Üniversitesindeki deneyimlerimizden yola çıkarak rahatlıkla söyleyebiliriz ki bilgisayar destekli tasarım eğitmenlerinin stüdyo dersi eğitmen grubu içinde yeralması stüdyolarda bu konuların daha sağlıklı bir şekilde ele alınmasına yardımcı olmaktadır. Çeşitli imkânsızlıklardan dolayı bilgisayar destekli tasarım eğitiminin stüdyolara taşınamadığı durumlarda bile bilgisayar dersleriyle stüdyolar arasında paralel problemler verilmesi yoluyla koordinasyon sağlanabilir. Bu yöntem de bölümümüzde denenmiş, öğrenciler stüdyo derslerinde ürettikleri tasarımları bilgisayar derslerinde modellemişlerdir. Bu süreç sırasında stüdyoda bilgisayar kullanmaya çekinen öğrencilerin bile bilgisayarla modellemenin olumlu taraflarını farkettikleri ve bunun projelerin kalitesini arttırdığı gözlemlenmiştir. Şekil 2. Sayısal düşler: ama ne kadar inşa edilebilir? BUNDAN SONRA NELER OLACAK? Teknolojik gelişmelerin başdöndürücü hızı ve bu gelişmelerin günlük hayata çok da kolay tahmin edilemeyen etkileri düşünüldüğünde bilgisayar destekli tasarım alanında bizleri neler beklediğini öngörmek son derece riskli olabilir. Yine de geleceğe yönelik olarak bu konuları tartışmakta fayda görüyoruz. Bilgisayar destekli tasarım alanında ileriye dönük en önemli beklentimiz bu sistemlerin yapı geometrisi dışındaki tasarım bilgisini giderek daha çok içereceğidir. İlk nesil bilgitabanlı sistemlerin yagınlaşmasının önündeki en önemli engel bunların farklı farklı uygulamalarda dağınık bir şekilde bulunmasıydı. Bu durum hem zaman ve para açısından maliyeti arttırıyor hem de sistemlerin birbiriyle uyumu ve 7

8 standartlaşması konularında sorunlar yaratıyordu. Buna bir de ilk nesil programların arayüzlerinin ve çıktılarının mimarlar ve mimarlık öğrencileri için tanıdık olmayan formatlarda olmaları da eklenince bu sistemlerin neden sadece akademik çevrelerle sınırlı kaldığını anlamak hiç de zor olmasa gerek. 90 ların sonlarından itibaren büyük yazılım şirketlerinin bilgi-tabanlı sistemlere yönelmesi ve International Alliance for Interoperability (IAI) nin (2007) standartlaşma alanındaki katkıları sonucu yaygın olarak kullanılan programlar da bu geniş bilgi birikimini kullanıcı dostu olarak içermeye başlamıştır. Bu gelişmelerin şimdilik bizi götüreceği son nokta yapıların tasarım aşamasıyla başlayıp yıkımla sona eren tüm bir ömrünün ve ömürleri süresinceki davranışlarının sanal ortamlarda simüle edilmesi olacaktır (Taşlı ve Özgüç, 2001). Sanal ortamlardaki dinamik simülasyonlar otomobil, havacılık gibi endüstrilerde ürünlerin kullanıcılarla etkileşimini incelemek için uzun süredir kullanılmaktadır. Yapı sektöründe ise bu konuda daha çok yol alınması gerekmektedir (Sanders, 2004). Fakat, bilgi teknojilerinin gelişme hızı düşünüldüğünde gelecekte öğrencilerin, sanal ortamlarda dinamik simülasyonlar yardımıyla tasarımlarını test edebileceklerini ve tasarım kararlarının gerçek hayattaki olası sonuçları hakkında daha sağlıklı bilgilere sahip olabileceklerini öngörebiliriz. Bu tür sistemlerin yakın gelecekte başlıca iki kullanım alanı, yapıların çevresel etkiler altındaki davranışlarının simülasyonu (ısıl, strüktürel ve aydınlatma ile ilgili parametrelerin bilgisayar grafikleriyle üç boyutlu görselleştirilmesi yoluyla) ve sanal insanların yapı ile etkileşiminin simülasyonu (ergonomi, konfor, acil durum davranışları vs.) olabilir (Taşlı ve Sagun, 2002). Şekil 3. Sanal insanlar tasarımların ergonomik performansını değerlendirmek için kullanılabilir. 8

9 SONUÇ Bilgisayarların mimarlık eğitiminde kullanımı, sorunlarına rağmen, daha iyi bir mimarlık eğitimi için pek çok olanak vaadetmektedir. Le Corbusier Einstein dan Modulor u değerlendirmesini istediğinde şöyle bir cevap almıştır: İyiyi kolaylaştıran ve kötüyü zorlaştıran bir sistem (Le Corbusier, 2000 yılı baskısı). Akıllıca kullanıldığında bilgisayar destekli tasarım sistemleri de böyledir. Bu makalede bilgisayarla tasarımdan mimarlık eğitiminde daha fazla yararlanmak amacıyla sunulan öneriler üç başlık altında toplanabilir: 1. Çok boyutlu bakmak Okullarda bilgisayarla tasarım ele alınırken sık düşülen bir yanılgı, konunun, salt teknik bir problem olarak düşünülmesinden dolayı, eğitim bilimsel, sosyo-kültürel, davranış bilimsel vs. pek çok diğer boyutlarının ihmal edilmesidir. Bu durumun bir sebebi olarak teknolojik yeniliklerin çok hızlı olmasıyla birlikte konuyla uğraşan akademisyenlerin ilgilerinin daha çok yenilikleri izlemek ve denemeye çalışmak üzerine yoğunlaşması gösterilebilir. Fakat pek çok disiplin içinde (bilgisayarların yaygınlaşması sonucu) bilgisayar kullanımının ilk başlarda düşünülmeyen biçimde hayata dair pek çok şeyle etkileştiği giderek daha çok dikkat çekmektedir. Bu etkileşimin neden, nasıl olduğu ve sonuçları ilgi çekici araştırma alanları doğurmaktadır. Son zamanlarda bilgisayar destekli tasarım alanında da tek boyutlu yaklaşımlara itirazlar yükselmeye başlamıştır (Tweed, 2001; Pektaş, 2007; Pektaş ve Erkip, 2006). Bu bağlamda bilgisayarların kalem kağıdın yerini almanın ötesinde tasarım kuramlarını, süreçlerini ve ürünlerini nasıl etkilediği veya eğitimde bilgisayarla tasarımın başarısının teknik donanım/yazılımlar dışında başka nelerle ilişkilendirilebileceği (örn. pedagojik yöntem, öğrencilerin cinsiyet, öğrenme tercihleri veya bilişsel stiller gibi kişisel farklılıkları vs. ) büyük önem taşımaktadır. 2. Araştırma disipliniyle tartışmak Mimarlık eğitiminde bilgisayar destekli tasarım tartışılırken gözlemlenen bir diğer durum da bu konuya kimi zaman araştırma disiplini dışında kalan yaklaşımlar (önyargısal, içgüdüsel, ideolojik, vs.) geliştirilmesidir. Aslında bu konu sadece bilgisayarla tasarım özelinde değil mimarlık eğitiminde genel bir sorun olarak görülebilir (Teymur, 1997). Archer (1999) araştırmayı amacı, iletilebilen yeni bilgi ve anlama olan sistematik bir soruşturma olarak tanımlıyor. Bu tanıma göre araştırma: (i) sistematik(tir), çünkü belirli bir plan takip edilerek yapılır; (ii) soruşturma(dır), çünkü sorulara yanıt bulmaya çalışır; (iii) amaca yöneliktir, çünkü soruşturmanın hedefi görev tarifine göre konulmuştur; ve (iv) bilgiye yöneliktir, çünkü soruşturma bulgularının bilgi yaratmadan öteye geçmesi gerekmektedir; (v) iletişime uygun olmalıdır, çünkü bulgular akılla kavranabilmeli ve uygun bir dinleyici kitlesi için belirlenmiş bir çerçeve içinde toplanmalıdır (Archer, 1999). 9

10 Bilgisayarla tasarıma bu çerçeve içinde yaklaşmak, eğitimde yaptığımız denemelerin sonuçları hakkında sağlıklı bilgilere ulaşmamız ve çalışmalarımızı daha iyi sürdürmemiz için gereklidir. 3. Farkındalık yaratmak Bilgisayar destekli tasarım konusunun mimarlık eğitiminde zaman zaman gerilim yaratmasının belki de en önemli sebebi bazen ilgili kişilerin bilgisayarla tasarımın olumlu ve olumsuz yanları, sınırları ve potansiyelleri hakkında yeterince bilgi sahibi olmamalarıdır. Bu durum tasarım stüdyolarında bir uçta bilgisayarların tamamen reddine, diğer uçta da eleştirel bir gözle bakmadan koşulsuz kabullenilmesine neden olmaktadır. Yine aynı sebebten dolayı bilgisayarla tasarımın eğitimle bütünleştirilmesi tam olarak gerçekleştirilememektedir. Sonuç olarak, düzenlenecek toplantılar ve yapılacak yayınlarla bilgisayar destekli tasarım tartışmalarını akademik ortamlara ve mimarlık pratiğine yaymak ve bu yolla ulusal bir bilgisayar destekli mimari tasarım platformu oluşturmak gibi konular öncelikli görülmektedir. Bu makale yukarıda belirtilen motivasyonlarla yazılmış ve içerik önemli görülen alanlara yoğunlaşmıştır. Konunun genişliği düşünüldüğünde burada değinilmeyen pek çok başka açılımlar da önerilebilir. Eğer bu çalışma böyle açılımlara yol açarsa amacına ulaşmış olacaktır. Yazarın notu: Kullanılan görsel malzemelerde emeği geçen Sn. T. Sonkan ve Sn. A. Sagun a teşekkür ederim. KAYNAKÇA Archer, B. 1999, Araştırma Yöntemleri Üzerine, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara. Autodesk 2007, White Paper: Building Information Modeling, Balfour, A. 2001, Architecture and Electronic Media, Journal of Architectural Education, 54.4, ss Ferrante, A. J., Moreira, L. F. R., Boggio Videla, J. M. ve Montagu, A. 1991, Computer Graphics for Engineers and Architects, Elsevier, Amsterdam. Garnham, C. ve Kaleta, R. 2002, Introduction to Hybrid Courses, Teaching with Technology Today, articles/garnham.htm International Alliance for Interoperability Web Sitesi 2007, Jones, J. C. 1992, Design Methods, Wiley, Londra. Kalisperis, L. N. ve Pehlivanidou, A. 1998, Architectural Design Studio: Digital and Traditional, Proceedings of the EAAE-eCAADe International Workshop: Computers in Design Studio Teaching, Leuven, Belgium, ss Kroll, J. 1995, Computers and Creativity: The Arts, Newsweek, 125, s

11 Le Corbusier (Charles Edouard Jeanneret) 2000 [1954 deki ilk İngilizce baskısının kopyası], The Modulor and Modulor 2, 2 cilt, Birkhäuser, Basel, s. 58. Lee, G., Sacks, R. ve Eastman, C. 2006, Specifying Parametric Building Object Behavior for a Building Information Modeling System, Automation in Construction, 15.6, ss Mitchell, W. J. 1994, Three Paradigms for Computer-Aided Design, Knowledge-Based Computer-Aided Architectural Design, G. Carrara and Y. E. Kalay (Ed.), Elsevier, Amsterdam, ss Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi (ODTÜ MFD) 2007, Mimarlık Eğitiminde Bilgisayarla Tasarım: Bütünleşik Yaklaşımlar Özel Sayısı, Pektaş, Ş. T. 2007, A Structured Analysis of CAAD Education, Open House International, 32.2, ss Pektaş, Ş. T. ve Erkip, F. 2006, Attitudes of Design Students toward Computer Usage in Design, International Journal of Technology and Design Education, 16.1, ss Pektaş, Ş. T. ve Pultar, M. 2006, Modelling Detailed Information Flows in Building Design with the Parameter-based Design Structure Matrix, Design Studies, 27, ss Plume, J. ve Mitchell, J. 2007, Collaborative Design Using a Shared IFC Building Model Learning from Experience, Automation in Construction, 16, ss Ross, S. S. 1999, Object Lessons, Architectural Record, 88.6, s Sanders, K. 2004, Why Building Information Modeling is not Working...yet, Architectural Record, 192.9, ss Schön, D. 1985, The Design Studio: An Exploration of its Traditions and Potentials, RIBA, Londra. Taşlı, Ş. 2001, Bridging the Gap between Theory and Practice in Architectural Education: The Case of CAAD Teaching, Re-integrating Theory and Design in Architectural Education: Proceedings of the 19th European Association for Architectural Education (EAAE) International Conference, EAAE, Leuven, Belgium, ss Taşlı, Ş. 1998, A Commentary Bibliography: Knowledge Representation for Architectural Systems, Taşlı, Ş. and Özgüç, B. 2001, Dynamic Simulation in Virtual Environments as an Evaluation Tool for Architectural Design, Architectural Science Review, 44.2, ss Taşlı, Ş. ve Sagun, A. 2002, "Proposals for Creative Uses of Computer Graphics in Architectural Design", Digital Creativity, 13.3, ss Teymur, N. 1997, Bir Mimarlık Kuramına Doğru, Mimarlık Eğitimi Ve, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Ankara, ss Tweed, C. 2001, The Social Context of CAAD in Practice, Automation in Construction, 10, ss