Hukuk Sosyolojisi Açısından Hukuk

Transkript

1 Hukuk Sosyolojisi Açısından Hukuk

2 Kavramlar 1. Toplumsal olgu 2. Norm 3. Yürürlük 4. Etkinlik 5. Geçerlilik 2

3 Hukuk Hukuk sosyolojisi açısından ETKİNLİK kriteri ile ele alınır. Böylece; 1. Pozitif hukuk temelli tanımlar aşılmış olur; 2. Toplumsal sistem içerisinde hukuksal gelişim ve değişim incelenebilir. Etkinlik; olguya, fillî gerçekliğe vurgu yapar.

4 İktidar Etkinlik kavramı ile birlikte, pozitif hukukçunun tanımındaki devletin yerini iktidar alır. Böylece devlet dışı iktidar merkezlerinin de belli bir hukuk düzenine imkân verebileceği görülür. Bu bağlamda hukuk: 1. İktidar 2. Güç ilişkisi 3. Rıza

5 Olgu Olgu: Bizim dışımızda ve deneye konu olabilen her şey. Varlığı insan bilincine tâbi olmayan şeyler. 1. Tarafsız 2. Nesnel 3. Gözlemlenebilir 4. İrade dışı

6 Toplumsal olgu Olgu, sadece doğa bilimlerinde yoktur. Durkheim: Her toplumda, diğer doğa bilimlerini incelediği olgulardan farklı karakterle ayrılan belli olgular kategorisi nin varlığından söz eder. Bunlar,bireyin dışında bulunan ve sahip oldukları zorlayıcı güç sayesinde kendilerini bireye empoze eden davranış, düşünüş ve duyuş tarzından ibarettirler.

7 İnsan davranışı Toplumsal olguya konu olan insan davranışı, doğadaki nesnelerden farklı olarak, akıl ve bilinç sahibi bir varlığın ürünüdür. Yani anlamlı dır. Bu hem bir dezavantajdır çünkü insan gözleme konu olduğunu anladığı anda davranışını değiştirir; ancak öte yandan da bir avantajdır çünkü gözlemci kişi ile iletişime geçerek incelediği davranış biçiminin anlamını daha iyi ortaya çıkarabilir. Dolayısıyla da farklı biçimlerde ele alınmaları gerekebilir.

8 Toplumsal olgu Toplumsal olgular: Kurumlar: Aile, dernek, şirket, devlet Nüfus hareketleri: Göç, mübadele Norm sistemleri: Din, ahlâk, hukuk Toplumsal olgu, failleri bireyler olmakla birlikte, giderek onlardan bağımsızlaşan bir nesnellik olarak karşımıza çıkar. (Vak a Vakıa) Örneğin bazı kimselerin kırdan kente göçleri bireysel bir olaydır. Ancak yoğun olarak kitleler halinde göç, tek tek bireyleri aşan bir olgudur.

9 Toplumsal gerçeklik ve hukuk Hukuk ve toplum arasındaki ilişki, biri olmadan diğeri olamaz bir duruma işaret eder. Ubi societas ibi ius (Toplum varsa hukuk oradadır.) Dolayısıyla her hukuk düzeni, içinden çıktığı toplumun değerlerini yansıtır. Hukuk düzeninin korumaya çalıştığı ilke ve değerlere bakılarak, o toplumda hakim düşünceye ve değerlere ilişkin bir fikir edinmek mümkündür.

10 Gerçeklik ve Hukuk Hukuku anlamak Hukuk Düzeni Gerçeklik 10

11 Gerçeklik ve hukuk Hukukun kağıt üstünde soyut bir sistem olmayıp aynı zamanda bir gerçeklik olduğunu görüyoruz. Hatta normatif sistem ile gerçeklik arasındaki farklılık ve gerilim, hukukun aynı zamanda bir toplumsal gerçeklik olduğunun bir göstergesidir. Hukuk hem toplumsal gerçekliği etkileyen, dönüştüren hem de ondan etkilenen bir mekanizmadır.

12 Hukuku ortaya çıkaran olgusal etmenler nelerdir? Bir toplumda süregelen alışkanlıklar ve bu alışkanlıkların daha formel biçimi olan örf-adet kuralları; Üretim, tüketim ve paylaşım biçimleri yani iktidar düzenekleri; Pozitif yazılı hukuk açısından baktığımızda, bir yasanın çıkarılması sürecinde ekonomik, siyasî, toplumsal etkilerin tamamı.

13 Hukukun etkinliği Doğal hukuk (âdil olma) İradeci hukukî pozitivizm (egemenin iradesine dayanma) Normativist pozitivizm (normlar hiyerarşisine uygun olma) Klasik hukuk felsefesi okulları açısından etkinlik değil, yürürlük ya da geçerlilik problemi önemlidir. 13

14 Etkinlik Hukuk sosyolojisi açısından normun varlığı, geçerliliği ve yürürlüğü onu hukuk kılmaya yetmez. Normun etkin biçimde varlığı yani uygulaması gözlemlenir. Yani hukuk sosyolojisine göre gerçek hayatta uygulanmayan, insanların davranışlarını kendisine uydurmaya çalışmadıkları bir norm hukuk olarak kabul edilemez. Etkinlik probleminin öne çıkarılması, hukukun varlığının gözlem yoluyla ve fiilî bir ilişki olarak sonradan saptanması anlamına gelir. 14

15 15

16 YAZILI VE BASILI KAĞITLARIN KESE KAĞIDI OLARAK KULLANILMAMASINA DAİR KANUN Kanun Numarası : 3517 Kabul Tarihi : 28/6/1938 Yayımlandığı R. Gazete : Tarih: 15/7/1938 Sayı: 3960 Yayımlandığı Düstur : Tertip: 3 Cilt: 19 Sayfa: 736 Madde 1 - Yazılı ve basılı kitab ve defter yaprakları ile kağıdlardan kese ve torba kağıdı yapılması, satılması ve bu gibi kese ve torba kağıtlarının satı- cılar tarafından kullanılması yasaktır. Reklam maksadile veya mağazanın isim ve mevkiini göstermek üzere hususi olarak yaptırılan yahut neşri ruhsat almağa bağlı matbualardan yapılmış bulunan kese ve torba kağıdları hakkında yukarıki fıkra hükmü tatbik olunmaz. Madde 2 - Birinci maddedeki memnuiyet hilafına hareket edenlerden tutulacak zabıt varakaları üzerine belediye encümenlerince on liraya kadar hafif para cezası alınmasına karar verilir. Madde 3 - Bu kanun neşri tarihinden üç ay sonra muteberdir. Madde 4 - Bu kanunun hükmünü yürütmeğe Adliye ve Dahiliye Vekilleri memur 16

17 Etkinliğin saptanması: Yargılama Bir normun etkinliği: 1. Düzenli olarak uyma 2. Yargılama ve yaptırım Normun varlığının fiilen saptanabilmesi için, ihlâlin gözlemlenmesi gerekir. İhlâlin varlığı, normu koruma altına alan mekanizmaların devreye girmesini sağlar. Bu da hukuku gözlemlenebilir kılar. Yargılama, soyut normatif düzenin olgusal olarak görünür hale geldiği yerdir. 17

18 Yaptırım Yaptırımlar negatif yani cezalandırıcı olabileceği gibi uyma halinde pozitif yani ödüllendirici de olabilir. Pozitif yaptırımlar genellikle fark edilir değildir. Pozitif yaptırımlar: Takdir görme, saygınlık kazanma, ikramiye alam, yükseltilme vs. Negatif yaptırımlar: Para cezası, disiplin cezası, hapis cezası vs. Modern hukuk açısından negatif yaptırımlar bedene yönelik olmaktan çıkarılmıştır. 18

19 Yaptırım Örgütlü: Formel, önceden belli usuller öngörülerek uygulanan yaptırımlar. Örn. Devlet hukukunun öngördüğü yaptırımlar. Örgütsüz (yayılmış): Örn. Ahlâk kuralları 19

20 Yaşayan hukuk Hukuksal düzenlemelerin olmadığı bir toplum mümkün müdür? Toplumsal düzenler hukuk sistemlerinden çok daha önceden beri vardır. Normatif düzenlerden önceki zamanlarda da evlilik, mülkiyet, sözleşme gibi kurumlar varlığını sürdürmekte idi. 20

21 Yaşayan hukuk Yaşayan hukuk, toplumsal kültürün doğurduğu hukuktur. Burada önemli olan, bir iktidar merkezince destekleniyor olma, ihlâle karşılık düzenli bir yaptırım uygulanması ve bu yaptırıma karşılık verme imkânının olmamasıdır. 21