MAKİNA VE KİMYA ENDÜSTRİSİ KURUMU İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI YÖNERGESİ. BİRİNCİ BÖLÜM Genel Hükümler. Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar, İlkeler, Esaslar

Transkript

1 MAKİNA VE KİMYA ENDÜSTRİSİ KURUMU İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM Genel Hükümler Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar, İlkeler, Esaslar Amaç Madde 1- Bu Yönergenin amacı, MKE Kurumunun bütün işyerlerinde, çalışanların sağlığını korumak, işletme ve üretim güvenliğini temin etmek için en üst düzeyde iş sağlığı ve güvenliğini sağlamaktır. Kapsam Madde 2- Bu Yönerge, Kuruma ait bütün işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınacak önlemlerle, bunlara ait teknik emniyet çalışmaları esaslarını kapsar. Dayanak Madde 3- Bu Yönerge, 4857 sayılı İş Kanununda işverenlerin ve işçilerin yükümlülükleri, 5510 sayılı Sosyal Güvenlik Kurulu Kanununun iş kazasının tanımı ve kapsamı maddeleri ve bağlı yönetmeliklerine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar Madde 4- Bu Yönergede geçen; a) MKE/Kurum/Teşekkül: Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü merkez ve taşra teşkilatlarını, b) Yönetim Kurulu: Teşekkül Yönetim Kurulunu, c) Genel Müdür: Teşekkül Genel Müdürünü, ç) Merkez Teşkilatı: Teşekkül merkezindeki birimleri, d) Taşra Teşkilatı: Teşekkül merkezi dışındaki işletme/fabrika müdürlüklerini, e) Birim :Belirli hizmetleri bünyesinde toplayıp yürüten ve/veya uygulayan idari ve teknik ihtisas bölümlerini, f) Teknik Emniyet : İşin tekniğinden ileri gelebilecek iş kazalarının önüne geçilmesi ya da kaza etkilerinin kontrolünü, g) İş Kazası: İşçinin, işyeri alanı içerisinde veya işverenin işyeri dışındaki bir işinde meydana gelen ve işçiye bedenen ya da ruhen zarar veren olayı, ğ) Kurul : İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunu, h) Kimyasal madde : Doğal halde bulunan veya üretilen veya herhangi bir işlem sırasında veya atık olarak ortaya çıkan veya kazara oluşan her türlü element, bileşik veya karışımlarını, Tehlikeli kimyasal madde : - Patlayıcı, oksitleyici, alevlenir, kolay alevlenir, çok kolay alevlenir, zehirli, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip maddeleri, - Yukarıda sözü edilen sınıflamalara girmemekle beraber kimyasal, fiziko-kimyasal veya toksikolojik özellikleri ve kullanılma veya işyerinde bulundurulma şekli nedeni ile işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk oluşturabilecek maddeleri, - Mesleki maruziyet sınır değeri belirlenmiş maddeleri, ı) Patlayıcı madde : Kendiliğinden şiddetli bir kimyasal reaksiyonla ( tepkime ) parçalanarak ani yüksek sıcaklık ve basınçla birlikte büyük hacimlerde gaz haline dönüşebilen ve 1

2 çevreyi etkileyen katı ya da sıvı bir maddedir, ya da maddelerin bir karışımını, (Piroteknik maddeler gaz yaymasa bile dahil edilmektedir) i) Piroteknik madde : İnfilak edici olmayan, kendiliğinden ekzotermik reaksiyonların bir sonucu olarak, ısı, ışık, ses, gaz yahut duman ya da bunların kombinasyonu yoluyla bir etki yaratmak amacıyla tasarlanan bir madde ya da maddelerin karışımını, j) Patlayıcı eleman : Bir ya da daha fazla patlayıcı madde içeren bir elemanı, k) Oksitleyici madde : Özellikle yanıcı maddelerle olmak üzere diğer maddeler ile de temasında önemli ölçüde ekzodermik reaksiyona neden olan maddeleri, l) Alevlenir madde : Parlama noktası 21 0 C-55 0 C arasında olan sıvı haldeki maddeleri, m) Kolay alevlenir madde : - Enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen, - Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı haldeki, - Parlama noktası 21 0 C nin altında olan sıvı haldeki, - Su veya nemli hava temasında, tehlikeli miktarda, çok kolay alevlenen gaz yayan maddeleri, n) Çok kolay alevlenir madde : 0 0 C den düşük parlama noktası ve 35 0 C den düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ile oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile temasında yanabilen gaz haldeki maddeleri, o) Zehir (Toksik) madde : Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddeleri, ö) Aşındırıcı madde : Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddeleri, p) Tahriş edici madde : Mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında lokal eritem, eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddeleri, r) Alerjik madde : Solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana getirme özelliği olan ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan maddeleri, s) Kanserojen madde : Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olan veya kanser oluşumunu hızlandıran maddeleri, ş) Mutajen madde : Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilen veya bu etkinin oluşumunu hızlandıran maddeleri, t) Mesleki maruziyet sınır değeri : Başka şekilde belirtilmedikçe, 8 saatlik sürede, çalışanların solunum bölgesindeki havada bulunan kimyasal madde konsantrasyonunun zaman ağırlıklı ortalamasının üst sınırını, u) Solunum bölgesi : Merkezi, kişinin kulaklarını birleştiren çizginin orta noktası olan 30 cm yarı çaplı kürenin, başın ön kısmında kalan yarısını, ü) Biyolojik sınır değeri : Kimyasal maddenin, metabolitinin veya etkilenmeyi belirleyecek bir maddenin uygun biyolojik ortamdaki konsantrasyonunun üst sınırını, v) Sağlık gözetimi : Çalışanların belirli bir kimyasal maddeye maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan değerlendirmeleri, 2

3 y) Tehlike : Çalışma şartlarının, çalışılan makina ve ekipman ile çalışılan kimyasal maddelerin özellikleri nedeniyle zarar verme potansiyelini, z) Risk : Çalışma ve/veya maruziyet koşullarında tehlikenin ortaya çıkma olasılığını, ifade eder. İlkeler Madde 5- İş kazasının olmaması için alınacak önlemlerin bedelinin, kaza bedelinden çok daha az olduğu ve cana yönelik bir kazanın maddi olarak değerlendirilemeyeceği nedeni ile kazanın olmaması için gerekli önlemleri almak. Tüm kazaların önlenebilir olduğuna inançla, tehlikeli durumlardan sakınmak, bunları önlemek ve ortadan kaldırmak. Sorumluluk, kontrol ve rapor verme esasları Madde 6- Bu Yönergenin uygulanmasından işletme/fabrika müdürleri, teknik emniyet müdürlükleri ile her seviyedeki diğer amirler ve personel silsile yolu ile sorumludur. Yönerge hükümlerinin gereğince uygulanıp uygulanmadığı Teftiş Kurulu Başkanlığınca denetlenir ve gerektiğinde Genel Müdür e sunulmak üzere rapor düzenlenir. Müfettişler ile uygulamadan ve uygulamanın izlenmesinden sorumlu birim amirleri bu Yönergenin geliştirilmesine ilişkin olarak rapor verirler. Değişİklik esasları Madde 7- Bu Yönerge de, uygulamalar, teknik gelişmeler ve ihtiyaçlar gözönüne alınarak, Teftiş Kurulu Başkanlığı ile uygulamadan ve uygulamanın izlenmesinden sorumlu birim amirlerinin teklifleri üzerine, İnsan Kaynakları Dairesi Başkanlığı tarafından gerekli değişiklik işlemleri yerini getirilir. Dağıtım ve kullanma esasları Madde 8- Bu Yönerge gizli olmayıp işletme/fabrika müdürlüklerine dağıtılır. İKİNCİ BÖLÜM Teknik Emniyet Kuralları Teknik emniyetin sağlanmasında uygulanacak temel kurallar Madde 9- Kurumun tüm işyerlerinde teknik emniyetin sağlanması için aşağıdaki temel kurallar yerine getirilmelidir. a) Yeni çalıştırılacak, revizyon, bakım onarım ve peryodik bakımdan sonra işletmeye alınacak tezgah ve tesisler için "İşletmeye Alma Tutanağı" (Ek-1) düzenlenir. b) İşin özelliğine uygun tipte koruyucu malzemelerin tesbiti ve seçimi çalışmaları Teknik Emniyet Müdürlüğünce ihtiyaç sahibi birimlerle, temin işlemi ise Ticaret Müdürlüğü ile ortaklaşa yapılır. Koruyucu malzeme olarak verilen iletken ayakkabıların yenisi verildiğinde eskisi geri alınacaktır. c) Teknik emniyet yetkililerince, kesinlikle tehlike yaratabilecek durumlar (patlayıcı maddelerle çalışırken aynı ortamda kaynak yapılamayacağı gibi) görüldüğünde iş durdurulacak ve hemen ilgili birim amirine haber verilecektir. 3

4 d) Patlayıcı, parlayıcı ve tehlikeli maddelerin bulunduğu aynı ortamda tamirat (kaynak vb) yapılamayacağı gibi herhangi bir arıza nedeni ile tamirat ya da kaynak yapılması gerektiğinde ilgili atölye ve teknik emniyet yetkilisi tarafından Patlayıcı ve Parlayıcı İşyeri Kaynak ve Benzeri Tehlike Arz Edici Test ve Onarım Yapma İzin Formu (Ek-2) düzenlenmesinden sonra gerekli işlem yapılır. e) İşe yeni alınan işçiler ile işyeri değişikliği yapan işçilere genel teknik emniyet kuralları hakkında Teknik Emniyet Müdürlüğünce, iş başı yapacağı iş hakkında ise ilgili birim tarafından eğitimleri verilir. Eğitimleri tamamlanan işçiler hakkında aldıkları eğitimi içeren bir raporun fabrika yönetimine iletilmesinden sonra iş başı yaptırılır. Aldıkları eğitimle ilgili düzenlenen formlara imzaları alınır. Eğitimler, 7 Nisan 2004 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik çerçevesinde yürütülür. f) Teknik Emniyet Müdürü, İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun başkanıdır. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu ayda en az bir kere toplanır. İşçi Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik çerçevesinde çalışmalarını yürütür. g) Teknik Emniyet elemanlarının, bu alanda yetişip, uzmanlaşmaları için eğitim görmeleri, çeşitli kuruluşlarda incelemeler yapabilmeleri seminer, sempozyum ve toplantılara katılmaları sağlanır. Teknik emniyet biriminde görev yapacak mühendis veya teknik elemanlardan en az biri İş Güvenliği Uzmanlık Sertifikasına sahip olmalıdır. h) Stajer öğrencilere, alt yüklenici (taşeron) çalışanlarına işe başlamadan önce teknik emniyet kuralları hakkında eğitim verilir, aldıkları eğitimle ilgili düzenlenen formlara imzaları alınır. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Patlayıcı-parlayıcı- tehlikeli ve zararlı maddelerle çalışılan işyerlerinde alınacak güvenlik önlemleri İşyerleri binalarında alınacak güvenlik önlemleri Madde 10- İşyerleri, 87/12028 Karar Sayılı Tüzüğün (2001/2443 karar sayılı) (EK-1) Çizelgede belirtilen mesafelere uygun olarak kurulur. Binaların duvarları yanmaz maddeden, dış yan cephesine bakan pencereler patlamalarda büyük parçalar halinde havaya fırlamayacak malzemeden, kapılar ve pencereler dışa açılır olarak inşa edilir. Tabanları ise düz yanmaz, sızdırmaz, herhangi bir cisim çarpmasıyla kıvılcım çıkarmaz malzemeden ve kolay temizlenir hafif meyilli tarzda inşaa edilir. Binalardaki giriş-çıkış kapıları, pencereler, pancurlar ve havalandırma menfezlerinin kapakları belirli bir basınç karşısında dışarı doğru açılacak şekilde ve tehlike anında bina içerisindekilerin dışarı kaçmalarına kolaylık sağlayacak nitelikte olmalıdır. Tehlikeli maddelerle çalışılan binalar arasında sütreler bulundurulur. Elektrik tesisatının yanmaz malzemeden kapalı sistemde (alev geçirmez, patlamaz) döşenmiş elektrik motorlarının kıvılcım ve toz geçirmez tipte olması gerekir. Binaların elektrik şalterleri binaların dışında, statik elektriğe karşı yük alma levhaları bina girişinde bulundurulur. Patlayıcı madde içeren yerlerin döşemeleri iletken malzemeden yapılır. Elektrik dirençleri ençok (5x10 4 ) Ohm olmalıdır. Elektrik tesisatının 220 Volt olduğu alanlarda iletken zeminin 4

5 direnci enaz Ohm olmalıdır. Tüm iletken zeminler döşendikten sonra işletmeye almadan önce test edilmelidir. Daha sonra yılda bir ölçüm yapılıp kaydedilmelidir. Ölçüm yapılacak yerlerde, patlayıcı madde veya yanıcı/parlayıcı gaz bulunmamalıdır. Ölçüm yapılacak zemin temiz ve kuru olmalıdır. Binalar paratoner tesisatı ile donatılır. Bu tesisat yılda en az bir defa ehliyetli elemanlarca kontrol edilir. Düzenlenen belge ilgililerin her istediğinde gösterilmek üzere işyerinde saklanır. (Bu esasların, detayları 7/7551 Karar Sayılı Tüzüğün birinci bölüm ve ikinci bölüm maddelerinde ayrıntılı olarak belirtilmiştir.) İşyerlerinde üretim ve işletme esnasında alınacak güvenlik önlemleri Madde 11- İşyerlerinde üretim ve işletme esnasında alınacak güvenlik önlemleri aşağıda belirtilmiştir : 1) Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerin üretildiği, işlendiği ve depolandığı işyerinin etrafı duvar, tel örgü veya tel kafesle çevrilir ve giriş çıkışlar kontrol altına alınır. Yabancı şahıslar, ancak müsaade ile ve sorumlu personel refakatinde içeriye girebilirler. 2) Geniş bir alana yayılmış ve etrafı duvar, tel örgü veya tel kafesle çevrilmiş, işyerleri çevresinde gözetleme kuleleri inşa edilir, bölge geceleri uygun şekilde aydınlatılır, bekçiler gece gündüz buralarda nöbet tutarlar. 3) Parlayıcı, patlayıcı ve tehlikeli işler, genellikle meskun yerler dışında ve tecrit edilmiş bina ve mahallerde, mümkün olduğu kadar az işçi ile, tekniğin icaplarına göre gerekli tedbirler alınarak yapılır. 4) İşyerleri alanı içinde, sigara ve benzerlerinin içilmesi, kibrit, çakmak, ateş, kızgın veya akkor halinde cisimler ile parlayabilecek veya yangın doğurabilecek her türlü maddenin taşınması ve kullanılması yasaktır. Ancak, her türlü güvenlik önlemleri alınarak hazırlanmış olan özel sigara içme mahallerinde sigara içilmesine müsaade edilebilir. Sigara ve benzerlerinin temini ve taşınması, işletme yetkilisince yazılı olarak görevlendirilmiş kişilerce yapılır. 5) Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddeler üretilen, işlenen ve depolanan işyerlerinde; izinsiz içeriye girmenin ve kibrit, çakmak, ateş, fotograf makinası, kamera, radyo, cep telefonu, gibi cihazlar ile kıvılcım veren alet ve benzeri cisimlerin içeriye sokulmasının yasak olduğunu gösteren levhaların ana giriş kapılarına, binada veya bölümde bulundurulabilecek en çok işçi sayısı, madde miktarı ve binada yapılmasına izin verilen işin ne olduğu belirten levhalar ayrı ayrı işin yapılacağı kısım kapısına, diğer uyarıları kapsayan levhalar ise uygun yerlere konur. 6) İşyerinde, yapılan işin cinsine ve özelliğine göre etkili olabilecek tipte ve yeterli sayıda yangın söndürme cihazları bulundurulur. İşyerinin özelliğine uygun otomatik yangın söndürücü sistemler monte edilir. Yangını haber veren alarm sistemleri kurulur. 7) Su ile çalışan yangın söndürme cihaz ve techizatı; belirli yerlerde muntazam kutu ve dolaplar içerisinde kolaylıkla alınıp kullanılacak şekilde bulundurulur. 8) Yeterli sayıda işçiye, yangın söndürme cihaz ve techizatının kullanılması hususunda belirli görevler verilir ve bu elemanlar bir yangın ekibi teşkil etmek üzere gerekli eğitime tabi tutulur. 9) İşyerlerinde, işin ve işyerinin özelliklerine göre yeterli ve uygun tipte el ile, elektrikle veya mekanik olarak çalışan alarm cihazları bulundurulur. 5

6 10) Patlayıcı maddelerin bulunduğu binaların kapı kolları topraklanma hattına bağlanır. 11) Atelyelerde ara mamul, yarı mamul ve mamul patlayıcı maddelerin miktarlarının bulundurulma ve yerleştirilme şekilleri belirlenir. 12) Patlayıcı maddelerin direkt güneş ışınlarına maruz bırakılmaması için önlem alınır. 13) Atelye çalışmaları sırasında dalgın ve asabi hallerden kaçınılır, sert ve darbeli hareketlere asla tevessül edilmez. 14) Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin üretildiği veya işlendiği işyerlerinde kullanılan bütün makinalar, cihaz, alet ve avadanlıklarda, kıvılcım hasıl etmeyecek tarzda önlemler alınır ve topraklandırılır. Atelye kapılarının yakınına, statik eletriğe karşı emniyet unsuru olarak topraklandırılmış pirinç levhalar konulmalıdır. Kapı kollarıda topraklandırılmalıdır. Her atelyeye girişte bu levhalara dokunularak vücuttaki statik elektriğin boşaltılması sağlanır. Patlayıcı, parlayıcı içeren yerlerde ahşap, bronz, kurşun, berilyum alaşımı, k monel metalden yapılmış el aletleri kullanılır. Buralarda metal aletlerin kullanılması gerekiyorsa patlayıcı maddeler temizlenir. 15) Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerin işlendiği işyerlerinde, artıklar, maddelerin özelliklerine göre uygun bir şekilde toplanır ve bir uzmanın gözetimi altında imha ekibince etkisiz hale getirilir. 16) Patlayıcı madde üreten işyerlerinde İlk Yardım Yönetmeliğine göre belirli sayıda işçilerin (3 kişiden az olmamak üzere) ilk yardım ve kurtarma kursu görmüş olmaları ve isimlerinin işyeri veya atelye kapısında bulundurulması gereklidir. 17) Toz veya parça halinde kömür, yağ veya herhangi bir patlayıcı madde ile bulaşmış kırpıntılar, paçavralar, pamuklar, üstübü veya kendiliğinden tutuşabilecek maddeler işyerinde bulundurulmaz ve biriktirilmez. Bu gibi maddeler binanın güvenlik alanları dışında bu işe ayrılmış belirli bir yere taşınır ve orada imha ekibince etkisiz hale getirilir. 18) Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerle çalışan işyerlerinde işçilere yaptıkları işlerde özellikle maruz kalınacak tehlikeler, yangın halinde alınması gereken tedbirler, artıkların etkisiz hale getirilmesi, yüklemede boşaltmada ve işyerinin temizlenmesinde gerekli özel işlemler hakkında eğitim, alıştırma, tecrübe ve uygulama suretiyle yeterli bilgi verilir ve bu hususlar işçinin işyeri dosyasında belirtilir. İşçilerin yukarıda belirtilen hususlarda yeterli bilgilere ve bu bilgilerin uygulama yeteneğine sahip oldukları, işveren veya işyeri sorumlusu tarafından saptanmadan işe başlatılması, çalıştırılması yasaklanır. 19) Parlayıcı, patlayıcı ve tehlikeli maddelerle çalışılan işyerinde, nem ve sıcaklık (klima) durumu, proses ve operasyonların özelliğine göre, işyeri çalışma yönergesine uygun olarak düzenlenir. Gerektiğinde riski yüksek çalışma yerleri kameralar yardımıyla kaydedilir. 20) İşyerinde; gerek bina, gerek aparat ve makinaların statik elektrik durumu üzerinde önemle durulur, gereken tedbirler alınır. Tezgah ve makinaların topraklandırma işlemleri tamamlanır. Yılda en az bir defa topraklama geçiş dirençleri ölçülmelidir. 10 ohm u geçmemelidir. Yüksek değerde çıkanlar istenilen değer altına düşürülmeli, testleri yapılmalı ve kayıt altına alınmalıdır. 6

7 21) Patlayıcı, parlayıcı maddelerin üretiminde, nakliyesinde, depolanmasında, testlerinde ve imhasında çalışan personelin; naylon, orlon, perlon gibi statik elektrik birikimine sebep olacak giysileri kullanmamaları sağlanır, elbiseleri, iç çamaşırları ve çorapları pamuklu olmalıdır. İletken ayakkabı; - Ayakkabılar çivisiz, iletken ve Elektrik direnci ençok (10 5 ) Ohm olmalıdır. Personelin yere direnci, toplam olarak (10 6 ) Ohm u geçmemelidir. Örnek: personel + ayakkabı + zemin = Ohm (ençok), - Ayakkabı, taban malzemesinin ayakkabının elektrik mukavemetini arttırabilecek maddeler ile kirlendiği koşullarda giyilirse, giyen kişi tehlikeli (patlayıcı madde olan) bir alana girmeden önce ayakkabının elektriksel özelliklerini kontrol etmelidir. - İletken ayakkabının kullanıldığı yerde zeminin direnci, ayakkabının sağladığı korumayı geçersiz kılmayacak şekilde olmalıdır. - Kullanımda, ayakkabının iç tabanı ile kullanıcının ayağı arasında hiçbir yalıtım elemanı konulmamalıdır. İç taban ve ayak arasına herhangi bir ek konulursa, ayakkabı/ek kombinasyonunun elektriksel özellikleri kontrol edilmelidir. - İletken topuk bantların elektrik direnci Ohm arasında olmalıdır. - Topuk bantları iletken ayakkabı yerine kullanılmamalıdır. Sadece geçici kişiler (misafirler, ziyaretçiler vb.) iletken ayakkabı giymesi gerektiğinde kullanmalıdır. - Topuk bantları kullanılması gerektiğinde (her bir ayakta bir adet ) çift olarak kullanılmalıdır. - Topuk bantları alındıkları zaman ve kullanımdan önce günlük olarak kontrol edilmelidir. - İletken bilek bantlarının elektrik direnci Ohm arasında olmalıdır. - Patlayıcı madde işyerlerinde kullanılan kayışların direnci Ohm u geçmemelidir. - Kullanılan V kayışlarının direnci Ohm u geçmemelidir. - Statik tarak/fırçalar, kolay alev alabilen toz ve buharların bulunduğu ortamlarda kullanılan makara ve kayışlarda statik elektriğin boşaltılmasında kullanılır. 22) Atelye içi ve çevresi tozun ve diğer yabancı maddelerin imalat üzerindeki olumsuz etkisi gözönünde bulundurularak temiz tutulur, dış çevre mümkünse çimlendirilip ağaçlandırılır. 23) İşyerlerinde yangın yönergesine göre önlemler alınır. 24) İşyerlerindeki patlayıcı madde arayişlerinin etrafa dökülmesi önlenir ve arayişler maddenin özelliğine uygun kaplarda biriktirilerek bakım/temizlik zamanlarında imha edilir. Vardiya bitmeden tesis/tezgahta genel bir temizlik yapılır. Atıklar sonraki vardiyaya bırakılmaz. 25) İşyerlerinde, İşyeri Çalışma Yönergelerine ve İşyeri Teknik Emniyet Yönergelerine uygun çalışma sağlanır. Bu Yönergeler mutlaka işyerinde asılı bulundurulur. İşyerindeki işçilere okutularak, anlaşıldığını belgelemek için imzalı tutanak tutulur ve şahsi dosyasında saklanır. Yönergelerin yenilenmesi veya işçilerin yeni işe alınması, ya da atelye değişikliği hallerinde bu işlem tekrarlanır. 26) Patlayıcı, parlayıcı maddelerin üretildiği veya işlendiği ortamlarda, statik elektrik birikmesine engel olmak için, gerekli yerlerde, bağıl nemin % 60'ın altına düşmemesi sağlanır. Bununla beraber metalik tozlar ve bazı piroteknik karışımlar gibi bir takım malzemelerin rutubetli havada kendiliğinden tutuşması mümkün olabileceğinden bu maddeler bu tür ortamlarda bulundurulmaz. 27) Patlayıcı, parlayıcı işyerlerinin ısınmasında sıcak su sistemi kullanılmalıdır. Radyatörler kolay temizlenebilir şekilde düzgün yüzeyli ve üzerlerine konan patlayıcı tozlarının kolay görülebilmesi için uygun bir renk ile boyanmalıdır. 7

8 Patlayıcı ve patlayıcı tozları, radyatörlerin, ısıtma kangalları, buhar, gaz, hava, su sevk boruları ile elektriki sabitleyiciler üzerinde toplanmalarına izin verilmemelidir. Her vardiya sonunda temizlenmelidirler. 28) Patlayıcı madde içeren yerlerin Faraday kafesi ve sivri uçlu direklerle korunması, statik elektrik levha topraklama dirençleri ile paratoner topraklama dirençleri 10 ohm u geçmemelidir. Radyoaktif paratonerlerde topraklama geçiş dirençleri 5 ohm u geçmemelidir. Her yıl Eylül ayında en az bir defa kontrol edilmelidir. Yüksek değerde çıkanlar istenilen değer altına düşürülmeli, testleri yapılmalı ve kayıt altına alınmalıdır. 29) Elektrik telleri, patlayıcı-parlayıcı maddeler bulunduran binaların en az 15 metre açığından geçmelidir. 30) İşyerlerindeki elektrik tesisatı ile ilgili olarak, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatından yararlanılır. 31) Patlayıcı, parlayıcı işyerlerinde, emniyet ve verimlilik gözönünde bulundurularak en az patlayıcı-parlayıcı ile en az personelin bir arada bulunması için gerekli önlemler alınmalıdır. 32) İmla edilmiş mühimmat, statik elektrik oluşturabilecek püskürtme tipi boyama işlemi yapılmayacaktır. İmla edilmiş mühimmat su yıkamalı veya kuru filtre tip püskürtme bölmelerde boyanmalıdır. 33) İşyerlerinde gürültü kontrolleri yapılır, gürültüden kaynaklanan maruziyetin önlenmesi ve azaltılması için koruma ve önlemeye yönelik tedbirler alınır. 34) İşyerlerinde işçilerin mekanik titreşime maruz kalmamaları için koruma ve önlemeye yönelik önlemler alınır. 35) Hurda malzeme temini esnasında, radyasyonlu malzeme tespit edilmesi halinde malzeme, önceden hazırlanmış olan güvenli bölgeye alınır, değer tespiti yapılır ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumuna bildirilir. 36) Zehirli gaz sızıntılarını anında saptamak için gaz dedektörleri kullanılır. 37) Kimyasal maddeler tehlike risklerine uygun renkli ve üzeri yazılı kaplar içerisinde muhafaza edilir. Çeşitli kimyasal maddelerin işyeri havasında bulunmasına müsaade edilen azami miktarlarını gösterir değerler 7/7551 Karar Sayılı Tüzük te çizelgeler halinde verilmiştir. 38) Tehlikeli kimyasal maddeler içeren işyerlerinde risk değerlendirilmesi yapılarak belirlenen uygun önlemler alındıktan sonra çalışmaya başlanılır. İşçilerin maruz kalacakları madde miktarları ve maruziyet sürelerinin mümkün olan en az düzeyde olması sağlanır. Kimyasal maddelerle çalışmalar, Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik çerçevesinde yürütülür. 39) Bunların dışında gerektiği durumlarda, işletme/fabrika müdürlükleri tarafından gerekli önlemler alınır. 8

9 Taşımada ve Nakliyatta Alınacak Güvenlik Önlemleri Madde 12- Taşıma, işyeri dahilinde hammadde, ara mamul ve mamul halindeki patlayıcı madde ve mühimmatın muhtelif atelyeler ve depolar arasındaki hareketleridir. Araçsız olarak yirmibeş kilodan yukarı, el arabası gibi araçlarla elli kilodan yukarı ağırlık taşıma, boşaltma ve yükleme işleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına girer. a) Taşıma mümkün olduğu kadar insan gücü ile yapılır. Fazla miktarlar için egzost emniyeti (kıvılcım tutucu) alınmış ve tercihan akülü araçlar kullanılır. Araç iç bölmesindeki demir kısımlar kapatılır. Yükleme ve boşaltmalarda motor çalıştırılmaz. Taşımada çok dikkatli olunmalı sert ve darbeli hareketlerden kaçınmalı, zeminin kaygan olmamasına dikkat etmeli ve lüzumundan fazla eleman kullanılmamalıdır. Ard arda yapılan taşımalarda gerekli emniyet mesafelerine titizlikle uyulmalıdır. b) Gerek elle, gerek el arabaları ile gerekse römork ve diğer motorlu araçlarla yapılan taşımalarda, taşıma süratleri, taşınan parlayıcı sıvı ve patlayıcı madde miktarları ve statik elektrik konusuna ait hususlar özel yönergelerde belirlendiği şekilde olmalıdır. c) Taşıma sırasında patlayıcı madde ambalajları kapalı halde tam emniyet sağlayacak şekilde araca yerleştirilir, ulaştırma ve çıkış yolları serbest tutulur. d) Patlayıcı taşınan el arabaları (piroteknik maddeler için) eğimli yerlerde bırakıldıklarında durmalarını sağlayacak ölü adam freni ile donatılmalıdır. e) Patlayıcı madde taşıma kapları; iletken lastik, demir olmayan malzeme, iletken plastik, fiber ve ahşap malzemelerden olmalıdır. f) Maddelerin özelliğine bağlı olarak taşımadan önce gerekirse malzeme nem bakımından şartlandırılır. Patlayıcının bulunduğu konteynır araçtan ayrı olmalıdır. g) Patlayıcı taşıyan araçlar topraklanmalıdır. h) Patlayıcı madde nakilleri uyum gruplarına göre yapılmalıdır, Patlayıcı Madde Sınıflandırması (Ek-3/1-2-3) ı) Fabrika dışı nakliyatlar 31/03/2007 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınması Hakkındaki Yönetmelik hükümlerine göre yapılır. Depolarda alınacak güvenlik önlemleri Madde 13- Depolarda alınacak güvenlik önlemleri aşağıda belirtilmiştir : a) Patlayıcı maddelerin depolanmasında kullanılan sürekli depolar, 87/12028 karar sayılı Tüzüğün (2001/2443 karar sayılı) 99.maddesine uygun şekilde inşa edilir. b) Sürekli depoların havalandırmalarını temin için dahilde zemin seviyesinden çatıya kadar uzanacak bacalara havalandırma tertibatı ilave edilir ve bu bacaların delikleri kuş, fare ve emsali hayvanların girmesine mani pirinç veya tel kafesle örtülür. c) Depoların zemini, şaplı beton, mozaik veya linolyum gibi maddelerle döşenmek suretiyle barut ve patlayıcı madde tozlarının kolayca silinip temizlenmesi sağlanır. 9

10 d) Depoların duvarları rutubet nüfuzuna mani tertipte bir harç ile sıvanmış, pencereleri çatıya yakın yükseklikte olmalı ve güneş ışığının doğruca girmesine engel olmalıdır. e) Pencerelere demir parmaklık yapılır, depo havalandırılmak üzere açıldığında içeri yabancı madde girmemesi için kuvvetli bir şekilde pirinç veya galveniz tel kafes konur ve dış kısımlarına dışarıya açılır sağlam tahta kapaklar yapılır. Deponun kapıları, çift kanatlı ve kanatları dışarıya açılır gizli kilitli olmalıdır. (Dış yüz üzerinde sürme kapı yapılmasına müsaade edilir) f) Sütre yapımında kullanılacak toprakta taş parçaları bulunmamalı sütrenin iç cephesinin eğimi, yığının müsaade edeceği derecede dik olmalı ve tabanı depo binasından bir buçuk metre uzaktan başlamalıdır. Sütre, depo binasını tamamen çevreliyorsa geçiş için uygun bir yerinden bir tünel açılır, eğer depo engebeli bir arazide tesis edilmiş ve etrafında sütre görevini yapacak yüksek tümsekler bulunursa, sütrenin yalnız tehlike arz eden tarafa yapılması ile yetinilir. g) Stok miktarı 5 tona kadar olan depolardan enaz 30 metre, 5 tondan yukarı olanlarda ise 60 metre mesafede bir metre yüksekliğinde taş veya beton duvar yapılarak üzerine geçişleri engelleyecek şekilde bir metre yüksekliğinde dikenli tel çekilir. h) Bir yerüstü deposunun emniyet sütresinin ne şekilde olacağı 87/12028 karar sayılı Tüzük (2001/2443 karar sayılı) (Ek-5) te gösterilmiştir. ı) Barut ve patlayıcı madde depolarında, TS 622 (TS EN / Bayındırlık ve İskan Bakanlığı nın 30 Haziran 2007 tarihli Resmi Gazete de yayınlanan Yıldırımdan Korunma Tesisatı Teknik Şartnamesi) Yapıların Yıldırımlardan Korunması Kurallarına uygun paratonerler tesis edilir. Ayrıca depo kapılarına topraklandırılmış statik elektriği boşaltıcı levhalar konularak girişte bu levhalara dokunularak statik elektriğin boşaltılması sağlanır. i) Bu paratonerler her sene yağmur ve dolu mevsiminden evvel mutlaka muayene edilir ve bu muayenede paratoner ve çukurları ile zemin arasında tam bir iletkenliğin mevcut olup olmadığı ve iletkenlerin depo binası çatı ve duvarlarında tecrit edilmiş bulunup bulunmadıkları araştırılır ve bozukluk görülürse derhal tamir ettirilir. j) Döşemelerdeki çivi başları, gömülüp macunlanır ve döşemelere iletken malzeme veya linolyum örtülür. k) Barut ve patlayıcı madde depolarına barut ve patlayıcı madde konması veya alınması gündüzleri yapılır. Gece çalışması icap ettiği hallerde açık alevle aydınlatma yapılmayıp pilli el lambaları ile veya akümülatörlü madeni lambalar ile depo aydınlatılır. Depo dışından, sütre duvarına monte edilmek suretiyle barut ve patlayıcı madde depolarında aydınlatma için sabit elektrik tesisatı da yapılabilir. l) Depolardaki barut ve patlayıcı madde sandık ve varilleri hiçbir surette yere atılmaz, düşürülmez, sürüklenerek çekilmez, etrafa çarptırılmaz. m) Depolardaki barut ve patlayıcı maddeleri, rutubete maruz bırakmamak için binalardaki yağmur dereleri ve olukları iyi vaziyette tutulmak üzere yağmur mevsimlerinde sık sık kontrol edilir ve deponun bulunduğu mahal heyelana, sele maruz bulunursa, binanın etrafına lüzumlu kanalllar açılır. n) Depolarda kafi miktarda hava cereyanını temin edecek surette havalandırma tertibatı bulunur. Fazla sıcak yaz aylarında ayrıca sabahları erken ve akşamları geç vakit pencereler açılarak havalandırma temin edilir. 10

11 o) Barut ve patlayıcı madde depoları dahilindeki sandıklar depo memurunun sorumluluğu altında depo hizmetlerine vakıf emniyetli şahıslara taşıttırılır. Yabancı işçiler barut ve patlayıcı madde sandık veya varillerini ancak depo kapılarına kadar getirebilirler ve depolardan çıkarılacak olanları da depo kapılarından alırlar. ö) Depolara ait hizmetler ile depo sahalarında yapılması gereken hareketleri bildirir talimatlar depoların uygun yerlerine asılır. p) İçinde barut ve patlayıcı maddeler bulunan sandık ve varilleri açmaya yarayan aletler demir ve çelikten olmayıp, bakır, bronz, alüminyum, pirinç gibi malzemeden yapılır. r) Barut ve patlayıcı madde varil ve sandıkları depolarda doğrudan doğruya zemine oturtturulmayıp hava cereyanı temin edilecek şekilde 10 santim boşluk kalmak üzere kalın kalaslar üzerine istif edilir. Beton zeminli depolarda kalaslar yerine 4 santimlik kadronlar veya bunlardan yapılmış ızgaralar üzerine istif yapılabilir. Sandık ve varillerin duvara gelen taraflarında duvarla aralarında boşluk bırakılır. İstifler 1.60 metreyi geçmemeli, gerektiğinde istifler iki sıralı konulmalıdır. Cinsleri ayrı patlayıcı maddelerin istifleri birbirinden ayrı konulur. s) Patlayıcı madde depolardaki istif ve şekiller, 87/12028 Karar Sayılı Tüzük Madde 87 de belirtildiği gibi olmalıdır. İstifler uyum gruplarına (Ek-3/1-2-3) göre ve aralarında geçiş boşlukları bulunmak suretiyle yapılır. Mühimmat veya patlayıcıya zarar verebilecek, tehlikeli ve farklı malzemeler bir arada depolanmaz. (patlayıcılar, yanıcılar, asitler, korozif maddeler ) ş) Depo sınırlarında ve içinde aşağıda yazılı levhaların bulundurulması zorunludur. 1) Depo sınırları üzerine "Tehlikeli maddedir girilemez " levhası asılır. 2) Depo içinde uygun yerlere depolara ait genel kural ve emniyet tedbirleri, özel kural ve nizamları, stok istifleri sıralarına, patlayıcı maddenin cinsi ve miktarını bildiren levhalar asılır. asılır. edilir. 3) Barut ve patlayıcı maddelerin imal ve depoya giriş tarihlerini ayrı ayrı gösterir levhalar t) Depolarda yapılacak dağıtımda patlayıcı maddenin depoya giriş ve imal tarihine riayet u) Depo civarında kuru ot, saman, kağıt, benzin, gaz, ispirto, mazot, motorin gibi kendi kendine veyahut herhangi bir tesir ile kolayca tutuşabilecek maddelerin bulundurulması yasaktır. Depo binalarından 50 metre çevreye kadar olan yerler kuru otlardan temizlenir. ü) Depo binaları dışında olabilecek yangınları söndürmek için 87/12028 Karar Sayılı Tüzük madde 25 ve 105 de öngörülen önlemler alınır. Depo işçileri depo dışında yangın söndürme eğitimleri yaptırılmak suretiyle yetiştirilir. v) Muhafaza ve depolama ruhsatnamesinde yazılı miktardan fazla patlayıcı madde ile, sandık ve varil açmaya mahsus aletlerden ve ızgara tahtalarından gayri boş varil ve sandıklar ile diğer hiç bir yabancı madde depoda bulundurulmaz. Kullanmada alınacak güvenlik önlemleri Madde 14- Barut, patlayıcı ve benzeri tehlikeli maddeler, fabrika tarafından hazırlanacak Teknik Emniyet Yönergesine uygun olarak kullanılır. 11

12 Patlayıcı maddelerin kullanımı hususunda gerekli tamamlayıcı bilgi 87/12028 karar sayılı Tüzük ün dokuzuncu kısımda mevcut olup buradaki esaslara göre hareket edilir. İmhada alınacak güvenlik önlemleri Madde 15- İmhada alınacak güvenlik önlemleri aşağıda belirtilmiştir : a) İmhasına karar verilen malzeme için ilgili birim İmha Raporu (Ek-4) düzenler. İmha tamamlandıktan sonra rapor Üretim ve Mühendislik Hizmetleri Müdürlüklerine iletilir. b) Barut ve patlayıcı madde, kapsül, mühimmat ve benzeri mamullerden imalat esnasındaki artıklar, hatalı imal edilenler, kalite güvence birimi tarafından reddedilip ıslah edilmeyenler, beklemeden veya başka sebepten ötürü özelliklerini kaybetmiş olanlar, nakil ve depolama sırasında hasara uğrayanlar, kullanım dışı olanlar ve daha başka sebeplerle tehlikeli durum yaratanlar imha edilir. İmha Yönergesi hazırlanır. Yönergenin hazırlanmasında tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Patlayıcı Maddelerin Yok Edilme Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik den yararlanılır. Bu Yönergede aşağıdaki hususlar da yer almalıdır. 1) İmha işlemlerinin koordinasyonu Teknik Emniyet Müdürlüğü tarafından yapılır. İmha işi, Teknik Emniyet Müdür/Başmühendisi Başkanlığında kurulan ve fabrika/işletme/bölge Müdürlüğünce onaylanan imha ekibi tarafından yapılır. Bu ekibin kuruluşunda E.O.D (patlayıcı maddelerin imhası-explosives ordnance disposal) kursu alanlar ile deneyimli elemanlar tercih edilir. 2) Meskun yerlerden uzaklıkları en az 1000 metre olan sulak batak, ekili kuru ot, taşlık ve kayalık olmayan bir arazi seçilir. Bu arazinin mülkiyeti Kuruma ait olmalıdır. Mahalli mülki amirlerinin izniyle imhalar hazine arazisinde de yapılabilir. 3) İmha edilecek malzeminin cinsi, fiziksel ve kimyasal özellikleri belirlendikten sonra, imhanın nasıl yapılacağı Teknik Emniyet Müdürlüğü tarafından seçilir. Burada patlamada maximum 25 Kg. imha malzemesi kullanılabileceği önemle belirtilmelidir. Her biri 25 Kg.lık gruplar halinde olmak üzere bir seferde en çok 250 Kg. yakılabilir. Ancak çevre emniyeti ve etkileşme durumunun uygun olduğu hallerde bu miktar 1000 Kg.a kadar çıkarılabilir. 4) İmhada ateşleme işleminin mutlaka sütre gerisinde veya özel surette inşa edilen gözetleme delikleri olan beton hücreler içinde yapılması gereklidir. 5) İmha işlemi sırasında gerekli ilk yardım malzemesi ve bir sağlık elemanı, ambulans ile yangın söndürme aracı hazır bulundurulur. 6) İmha ekibinde görevli personelin ilk yardım kursu almaları sağlanır. 7) İmha işlemine giderken, işletme ile haberleşmeyi sağlayacak bir seyyar haberleşme aracı bulundurulur. Her imha işleminden ve test atışlarından önce çalışanların uyarılması amacıyla sirenle ya da uygun bir yolla uyarı yapılır. 8) İmha için kullanılacak alet, malzeme ve ateşleme elemanları kontrol edilir, eksik varsa tamamlandıktan sonra imhaya başlanır. 9) İmha sahasında varsa hidrantlar ve en az iki yangın söndürme tüpü faal olarak bulundurulmalıdır. 12

13 10) İmha ekibinin giysileri pamuklu, ayakkabıları iletken olmalıdır. Uygun koruyucu malzemeler giyilmelidir. 11) Aşağıdaki imha usulleri maddesinde belirtilen hususlara bu imha talimatında yer verilmelidir. İmha usulleri Madde 16- İmha usulleri aşağıda belirtilmiştir : a) Patlayıcı maddelerin imhası ile ilgili olarak tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Patlayıcı Maddelerin Yok Edilme Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik içeriğine göre hareket edilir. b) Patlayıcı madde imha usulleri:: 1) Yakarak imha: Açık arazide, imha alanında, saniyeli (emniyetli) fitil-mekanik fünye (dinamit kapsülü), ile barut veya mazot emdirilmiş bez kuyrukla ateşleyerek imha (bu gruba karabarut, dumansız barut, sevk barutları, dinamit, emülsiyon patlayıcılar, TNT ve benzeri girer) Tetril, nitropenta ve RDX (Heksojen) gibi buster patlayıcı maddeleri yakarak imhadan önce mutlaka ıslatılarak imha sahasına götürülür. 2) Kavurarak imha : Özel olarak dizayn edilen kapalı ocaklarda püskürtme alevle veya elektrikli ısıtıcılarla imha (Bu gruba bilumum kapsüller ve tapalar girer.) 3) Patlatarak imha: Açık arazide, imha alanında açılan çukurlarda (derinlik en az 120 cm) elektrikli kapsül- manyeto ya da saniyeli (emniyetli) fitil-mekanik fünye (dinamit kapsülü) ile ateşlenmesi suretiyle imha (Bu gruba askeri kapsüller, tahrip, kapsülleri, el bombaları, harp başlıkları, tahrip kalıpları, bombalar ve benzeri girer.) 4) Uygun çözücülerle, patlayıcı maddenin terkibini bozarak yapılan imha (Bu gruba civa fülminat, kurşun azotür, kurşun trizinat gibi inisial patlayıcılarla, tetril, nitropenta gibi buster maddeleri de girer.) c) Roketler açık arazide, imha sahasında yapılan özel düzeneklerle imha edilirler. 1) Yere yerleştirilen boru içine roketin harp başlığı kısmı yere doğru olmak üzere, roketin 2/3 ü boruya yerleştirilir ve ateşlenerek imha edilir. 2) Kazılan çukurda roket harp başlığının takıldığı kısımdan, roketin uçmasını sağlayan cidarın ateşleme ile delinerek imhasında, gaz çıkışı roket motorunun önünden, arkasından aynı anda çıkacağından yanarak imha gerçekleşir. 3) Esnek şarj (flexible charge) ile aynı anda roketi önden ve arkadan çukurda ateşleyerek, yanması sağlanır. İmha işleminde uyulması gerekli hususlar Madde 17- İmha işleminde gerekli hususlar aşağıda belirtilmiştir: a) İmalat artığı patlayıcı madde arayişleri, özel kaplarda biriktirilir. Kabın cinsi patlayıcı maddenin özelliğine göre; bez veya naylon torba, emaye, galvanizli veya mukavva kova, tahta sandık ve benzeri olabilir. Biriktirilecek yanıcı ve patlayıcı madde arayiş hacmi 25 kg geçmeyecektir. (Bu hususlar özel yönergelerde açıkça belirlenir.) 13

14 b) Kapların rutubetli olup olmayacağı, içinde su veya herhangi bir çözücü bulunup bulunmayacağı, imha edilecek artık maddesinin cinsine göre tespit edilir. c) İmha yerine malzemenin elle veya vasıta ile mi götürüleceği tespit edilir veya götürülüyorsa, yayanın statik elektrik birikimine sebep olacak naylon tipi giysileri giymemesi temin edilir. Taşıyıcı elindeki imha edilecek maddeyi sarsmamaya, sallamamaya, ve düşürmemeye özen gösterecek ve çok dikkatli olacaktır.vasıta ile yapılacak taşımada, zorunlu olmadıkça birden çok patlayıcı taşınmayacak, zorunluluk varsa uyum gruplarına uygun yükleme yapılacak, aralarına kum torbaları yerleştirilecektir. Egzost durumuna göre tedbirler alınır ve topraklama zinciri takılır. Vasıta çok yavaş gidecek ve sarsıntı yapmayacaktır. d) İmha arazisinde gerekli emniyet tedbirleri alınır. Hiçbir canlı varlığın imha arazisine sokulmaması için çevreye emniyet bekçileri yerleştirilir. e) İmha işleminin yapılacağı ilgili idari mercilere bildirilir. İmhadan önce sesli uyarı cihazları ile duyuru yapılır. f) İmalat artığı patlayıcı madde arayişleri, teknik emniyet yetkililerince sınıflandırılır ve yakma esnasında tek tip arayiş bulunmasına özen gösterilir, asla karışık arayiş yakılmaz. Özelikle beyaz fosfor ayrı ayrı ve müstakil bir sahada yakılarak imha edilir. g) Açık arazide yakma ile imhada, organik patlayıcı maddeler güneş ışığında fazla bırakılmaz. Güneş ışığı organik patlaycı maddelerde yapı değişikliğine sebep olacağından, meydana gelen izomerler içinde çok hassas patlayıcılar, bozunmada ani patlamaya sebep olabilirler. h) Ergimiş bir patlayıcı madde, alev temasında ani bir patlamaya yol açabileceğinden tek noktadan tutuşturulmalıdır. ı) Yakma ile imhada, sağlığa zarar verecek gazların çıkması daima ihtimal dahilinde olduğundan gerekli önlemler alınr. i) İmha sahasında yangın söndürme cihazları bulundurulur. j) İmha arazisi her türlü engelden ari ve düz olmalı, 60 metre çap içerisindeki kolay yanıcı kuru ot, diken, ekin sapı gibi bitki örtülerinden temizlenmiş olmalıdır. k) Birbirini takip eden imha işlemleri, soğumayan aynı zemin üzerinde yapılmayıp, 10'ar metre aralıklarla hazırlanan yeni şeritlerde yapılır. Yakma ile imhada, yanmanın homogen olması için, yanma düzlemi 20 cm eninde uzun şeritler halinde olmalıdır. Arayiş bu düzleme 10 cm yüksekliğinde ve 1000 kg'i geçmeyecek şekilde dikkat ve itina ile yerleştirildikten sonra uygun görülecek ateşleme usulleri ile yakılır. (Yakma arazisinde çukurluklar bulunması halinde, madde miktarları değişecek, dolayısıyla yanma hızının aniden artmasına sebep olacaktır. Bu da patlamaya yol açabilir.) Bu hususu belirten yakma düzleminin bir krokisi hazırlanır. Yakmada ateşleme usullerinin, fare kuyruğu veya fitille nasıl yapılacağı tespit edilir. l) Patlatma ile imhada, özel surette hazırlanmış imha çukuru (Bir krokisi hazırlanır.) tabanında yerleştirilmiş odun talaşı gibi dolgu maddesi üzerine, azami 2,5 kg imha edilecek madde, özellikle kapsüller, itina ile yerleştirilir, aralarına ve üzerine de dolgu maddeleri konarak, üstü toprakla örtülüp, imha maddesi arasına yerleştirilmiş elektrikli kapsüller ateşlenir. 14

15 Patlatmada, imha çukuru içine yerleştirilen elektrikli kapsül metre uzunluğunda bir kablo ile manyetoya bağlanır. Herşey tamam işareti verildikten sonra, sütre gerisinden patlatma yapılır. Kapsülün patlamaması olasılığına karşı çukurda ucu meydanda ikinci bir elektrikli kapsül yedek olarak bulundurulur. Ateşlemeyi yapacak kişi, güvenliği bakımından, manyeto kolunu yanından ayırmamalıdır. m) İmha esnasında hava şartları gözönüne alınır. Imhanın sakin, rüzgarsız ve yağmursuz havalarda yapılmasına çalışılır. Hafif esintili havalarda bilhassa yakma işleminde, esinti istikametine dikkat edilir. n) Yakma ve patlatma işi tamamlandıktan 30 dakika sonra imha yerine kontrol için girilebilir. o) İmhadan sonra imha arazisi bol su ile yıkanır. İmhadan önce ve sonra durum, ihbar, işaret ve vasıtalar ile belirlenir. p) İmha işleminde (Ek-3)'deki imha raporu ilgililerce düzenlenir. r) Yakarak imha edilecek patlayıcı maddenin birim yüzeye düşen miktarı ile bunun meskun yerlerden uzaklığının ifadesi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Yüzey Birimine Yakma yerinin meskun yerlere olan mesafesine müsade göre müsaade edilen azami miktar (Kg) Patlayıcı madde cinsi edilen Miktar 50 metre 100 metre 200 metre 400 metre Kg/m² Emdirilmiş patlayıcı yağlar 0, TNT, amatol ( ) 1000 Buster maddeleri tetril, heksojen nitropenta Flegmatize buster maddeleri Jelatinize pat.madde Jelatinize kütle Toz patlayıcılar İnisiyal patlayıcı maddelerin imhası Madde 18- İnisiyal patlayıcılar, bu patlayıcıların terkipleri bozularak, patlayıcılık özelliği yok edilmek suretiyle imha edilirler. Bilahare bu artıklar imha kuyularına gönderilir. Örneğin Civa fülminat: sodyum tiosulfat çözeltisi ile, Kurşun Azotür ve Kurşun Trizinat, HNO 2 (Nitrit asidi) ile bozunarak imha edilirler. Aynı alanda, ikinci bir imhanın 24 saat sonra, zorunlu hallerde 12 saat sonra yapılır. Kimyasal atıkların imhası -zararsız hale getirilmesi Madde 19- Kurumda kimyasal maddelerle çalışılan işyerlerinde artıklar Çevre Kanunu ve Su Ürünleri Tüzüğüne göre nötralize edilerek, nötralizasyon kontrolu yapılıp uygun sonuç alındıktan sonra, dere, ırmak, kuyu, deniz ve benzeri yerlere dökülür. Bilhassa siyanür bileşikleri ihtiva eden banyo artıkları, hipoklorit veya demir-2 sülfat ile mutlaka nötralize edilir. 15

16 Sodyum siyanür çözelti haline geldikten sonra sızdırmaz havuzlara alınır. PH 8.5 oluncaya kadar karıştırılarak Sodyum hidroksit ilave edilir, bir kaç kez karıştırılır, siyanürün bozunup bozunmadığı kontrol edilir. Bozunma tamamlanınca çökelek kazınarak kireçli kuyulara alınır. Taşlaşmış ısıl işlem siyanür tuzları ekseri suda çözülmediğinden bunlar uygun değirmenlerde öğütülerek kaynar suda siyanürlerin çözüldüğüne kanaat getirilinceye kadar tutulur ve karıştırılır, sonra nötralize edilerek kanala verilir. Asit ve alkali artıkları da karşıt seyreltik çözeltilerle nötralize edilerek kanal ve benzeri yerlere dökülür. Çok özel kimyasal madde artıkları da yetkili kuruluşların verecekleri bilgilerin ışığı altında imha veya nötralize edilir. Tehlikeli kimyasal maddelerin, atık ve artıkların en uygun şekilde işlenmesi, kullanılması, taşınması ve depolanması için gerekli düzenlemeler yapılır. Kurumun atış ve test poligonlarında alınacak güvenlik önlemleri Madde 20- Atış ve testler için aşağıdaki hususları da kapsayan "Atış ve Test Teknik Emniyet ve Çalışma Yönergeleri" hazırlanır. a) Atış ve test atış poligon şefi veya fabrika/işletme müdürlüğünün yetkili kılacağı sorumlu bir uzman personel gözetiminde yapılır. b) Atış ve test yapıldığı günlerde atış süresince kırmızı bayrak çekilir. c) Atış yapılmadan önce, mermilerin çerçevelerin hassas bölgesinden geçmesini temin için nişan ayarı yapılır ve namluyu sabit hale getiren mesnetler iyice sıkılarak kontrol edilir. d) Atışı bir eleman yapar, ondan başka hiçbir kişi atış odasında bulunamaz. Atıcı mermiyi namluya koyduktan sonra, ateşleme ipini dışarıdan çeker. e) Patlamayan mermi olduğu zaman, ancak belli bir zaman geçtikten sonra, atışı yapan eleman merminin hazneden çıkarma işlemini yapabilir. f) Namlu ağzında mermi varken; hiçbir suretle dehlize girilmez. g) Atış bittiğinde namlu temizlenerek müteakip atışlara hazır bulundurulur. h) Tartım odasında hiçbir suretle sigara içilemez. Oda zemini su ile nemlendirilerek, temizlik ve düzene azami özen gösterilir. ı) Hafif silah mühimmatında; basınç atışında kullanılacak kovanlar boş olduğu zaman delinir, fişek haline geldikten sonra delme işlemi yapılmaz. i) Standart olarak kullanılan imhalı mermilerin delinmesi pleksiglas veya buna benzer bir madde ile siperlenmiş matkap tezgahında yapılır. Atış poligonları ile ilgili bütün İşletmeler ürettikleri mamüllerin cinsine göre kendi bünyelerine uygun güvenlik önlemlerini noksansız alırlar. j) AR-GE ürünlerinin atışı için önceden bir yönerge hazırlanmalıdır. Bu yönergede, atış için izlenecek usul ile kullanılacak ilk barut hakkı miktarının en az üç kişilik bir ekip tarafından tespit edileceği belirtilmelidir. 16

17 İşyerlerinde yangına karşı alınacak güvenlik önlemleri Madde 21- Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Yangından Korunma ve İtfaiye Teşkilatının Çalışmaları Yönergesinde yer alan önlemlere paralel olarak özellikle elektrik ve paratoner tesisatı ile diğer tezgah ve tesislerin yangına karşı emniyetli olması için gerekli önlemler alınır. Makina, tesis ve diğer bütün işyerlerinde alınacak güvenlik önlemleri Madde 22- Alınacak tedbirlerle bu konudaki hareket tarzı genel olarak aşağıda belirtilmiştir. Tedbirlerle ilgili olarak teknik emniyet birimince, tehlikenin durumuna göre sözlü veya yazılı uyarılarda bulunulur ve yönetime rapor verilir. a) İşyerinde bulunan tezgah ve tesislerin, tekniğine uygun olarak (Katalog veya prospektüslerine göre) kullanılması esas ve prensipleri vazedilir, uygulanması buna göre yapılır. b) Tezgah, tesis veya aparatları kullanan personel, o işin ve koşulların gerektirdiği koruyucu teçhizatı, bu konuda hazırlanacak yönergelere göre kullanır, tavır ve hareket tarzını buna göre düzenler. c) İşyerinde kaza unsuru olabilecek tehlike kaynağı araştırılıp bulunur, tehlike kaynakları ortadan kaldırılır.bu mümkün olmadığı takdirde imalat yöntemlerinin tezgahın veya tesisin bir takım tadilatlar veya ilavelerle tehlike kaynaklarının zararsız hale getirilmesi yoluna gidilir. d) Tehlike kaynaklarının zararsız hale getirilmesi konusunda, tel kafesler, muhafazalar, çift el kumanda tertibatlarının kullanılması gibi konular araştırılır ve uygulanır. e) Personel, yapmakla görevli olduğu işi, o işin yapıldığı tezgah ve tesisin, uyguladığı yöntemler konusunda devamlı eğitilir ve uyarılır. f) Çalışma düzenleri ve teknik emniyet gerekleri sürekli olarak etkin bir düzeyde kontrol edilir. Yeni önlemler araştırılır, geliştirilir ve uygulanması yoluna gidilir. g) Tezgah ve tesislerin beklenmedik arızaları bazı hallerde tehlike unsuru olabileceğinden, keza bakım onarım işlemlerinin tezgah veya tesislerinin çalışabilirliğinin devamının yanısıra teknik emniyet yönünden de kontrol edilir. h) El aletlerinin kullanılmasında, kaldırma makinalarında taşıyıcılarda, (transportör), motorlu araçlarda, boru tesisatında, malzeme hareketlerinde uygulanacak güvenlik tedbirleri, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün ilgili bölümlerindeki esaslara paralel olmalıdır. ı) Kazanlar, kompresörler ve basınçlı kapların özellikleri gereği ihtiva ettiği donatımları (emniyet valfleri, alarm tertibatları, manometreler, göstergeler, buhar devreleri, devre elemanları gibi) ile bunların işletilmesi fennin ve tekniğin gereklerine uygun olmalıdır. j) Elektrik tesisatlarının gerek kurulmasında ve gerekse kullanılmasında İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğüne uygunluk ve bu uygunluğun kontrolü sağlanır. k) Yeni bir tesis kurulmasında ve işletilmesinde daha modern esaslara göre hareket edilir. l) Aletler, aparatlar, kalıplar, tertibatlar, teknik emniyet ve fonksiyon yönünden yeterli değilse, kullanılmaz. m) Taşıma esnasında ve araçlarla çalışılırken personele, tesise, eşyaya ve araca zarar vermeyecek şekilde tedbir alınır. 17

18 n) Tehlikeli, zehirli, kirli gazların veya tozların gerektiğinde işyeri ortamından giderilmesi için özel tesisler yapılması konusunda ilgili girişimlere geçilir. o) Genel mahiyetteki koruyucu önlemlerin uygulanmasında bazı güçlüklerin önlenmesi özel bir eğitim ve psikolojik faaliyetle mümkündür. p) Makinaların yaratabileceği tehlikeler incelenerek araştırılacak olunursa tehlike kaynağını, genel olarak makinaların hareketli aksamlarının oluşturduğu görülür. Hareketli kısımlar uygun düzeneklerle güvenli hale getirilir. r) İnsan sağlığına veya insan varlığına zarar verebilecek her ortam ve her hareket bir tehlike kaynağıdır. Tehlike kaynağını yalnız makinalarda aramak doğru değildir. Aynı zamanda makinaları kullanan personelin koruyucu araç ve giyim eşyası teknik emniyeti sağlayacak şekilde olmalıdır. Personelin işinde bilgili olması ortamının ehliyetli ve rahat çalışmayı sağlayacak şekilde bulundurulması gerekir. s) Teknik emniyetin gereklerine uygun seviyede yeterli bilgi ve bilinçle işletme tarzının saptanması konusunun önemine ilişkin şöyle iki örnek verilebilir. 1) Buhar kazanları patlamaları, genellikle suyun kaynama noktasının yüksek olduğu hallerde (belirtiler düşük olsa da) meydana gelir. Bazı hallerde su normal şartlardaki kaynama noktasının (Deniz seviyesinde 100 C'dir.) üstünde de sıvı hali muhafaza ederek üzerindeki basınç azalınca birdenbire buhara dönüşür. Örneğin; 7 atmosfer basınçta suyun kaynama noktası 170 C'dir ve normal şartlardaki kaynama noktasından 70 C yüksektir. Eğer kazandaki buharın basıncı birdenbire düşerse, kazandaki aşırı ısınmış su, basıncın etkisinden kurtularak bulunduğu sıcaklığa denk gelecek buhara aniden düşerek şiddetli patlamalara ve hatta kazanın roket gibi yerinden fırlayıp uçmasına sebep olur. 2) Hava kompresörlerinde tehlike kaynağını hava silindirleri ve valfleri yağlamakta kullanılan yağ teşkil etmektedir. Sıkıştırma havanın sıcaklığını arttırır. Eğer havanın sıcaklığı yeteri kadar olursa, yağın bir kısmı buharlaşarak basınç altında yoğunlaşmış olarak su ile karışık bir halde ayrıca toplanır. Blöf musluğu periyodik olarak açılıp bu yağ ve su karışımı dışarı alınmadığı takdirde, bu ayrılmış yağ bir yangın ve yığın buharları da patlama kaynağı olur. İnsan sağlığının ve işinin emniyetinin yanısıra işletmenin verimliliği yönünden talimatların etkinliği gözönüne alınır ve uygulamalar buna göre yapılır. t) Bu işyerlerinde de İlk Yardım Yönetmeliğine gore belirli sayıda işçilerin (iki kişiden az olmamak üzere) ilk yardım ve kurtarma kursu görmüş olmaları ve isimlerinin işyeri veya atelye kapısında bulundurulması gereklidir. İşyerlerindeki makinalarda ve tezgahlarda alınacak güvenlik önlemleri Madde 23- İşyerlerindeki makinalarda ve tezgahlarda alınacak güvenlik önlemleri aşağıda belirtilmiştir: a) Tezgah ve tesislerin konulduğu mekanlarda ergonomi-iş bilimi kuralları gözönünde bulundurulur. b) Hareket veren makinalarının tehlike kaynağı olabilecek kısımları uygun şekilde korunur, koruyucular kontrol, ayar, bakım ve onarım sırasında kaldırılarak (daha önceden ana şalter veya emniyet şalteri kapatılmış olacak) işin bitiminde derhal yerine takılır. 18

19 c) Bir tezgah ve makinada mevcut emniyet tertibatında (koruyucu, çift el kumanda sistemi, alarm tesisatı ve benzeri) kusur, yetersizlik, arıza vs. görüldüğü taktirde, ilk tedbir yönergeye göre alınır ve Bakım Onarım Müdürlüğüne haber verilir. Bakım Onarım ve Teknik Emniyet Müdürlüğünden çalışılmasında bir mahsur olmadığına dair bilgi alınmadan üretime geçilemez. d) Koruyucular tekniğin gereklerine uygun özelliklerde yapılır. Dişli çarklar, zincir dişliler, kayış ve kasnaklar, çalışılan yerden itibaren 260 cm. yükseklik içinde bulunuyorsa muhafaza içine alınır. e) Tehlike unsuru olabilecek hareketli kısımlar ile buna karşı alınan önlemlerin, teknik bakımdan yeterliliği devamlı kontrol edilir ve hareket halinde iken katiyen yağlanmaz. f) Makina ve tezgahlarda elektrik şalterleri kendiliğinden veya herhangi bir çarpma ile hareket ettirilmeyecek tarz ve özellikte yapılır. işçinin kolayca kullanabileceği yerde bulunur. g) İşçi bir makinanın birden fazla yerinde çalışıyorsa, birden fazla durdurma şalteri bulunur. h) Makinanın birden fazla elektrik motoru varsa, bir ana durdurma şalteri bulunmalıdır. Genel olarak çalıştırma düğmeleri yeşil, durdurma düğmeleri kırmızı olmalı ve gerektiğinde alarm tertibatına haiz bulunmalıdır. I) Atelyeler ve içindeki tesislerin özelliğine uygun olarak gerektiğinde, havalandırma tesisatı yapılır. j) Otojen kaynak aparatları ile yapılan çalışma için işin özelliğine uygun olarak yönerge hazırlanır ve uygulama bu yönergeye göre yapılır. k) İmalat ve takım tezgahlarında yapılması öngörülen imalatın teknik emniyeti önceden düşünülür ve gerekli önlemleri alındıktan sonra üretime geçilir. Bunun için Üretim, Bakım Onarım ve Teknik Emniyet Müdürlükleri birlikte koordineli çalışırlar. l) Zımpara taşları ilgili elemanları tarafından, tekniğine uygun olarak sökülüp, takılır ve kontrolu yapıldıktan sonra çalıştırılır. Ayrıca zımpara taşları ve taşlama tezgahları için Teknik Emniyet Yönergesi hazırlanır ve ilgili yerlerine asılır. Yönergeye göre hareket edilip edilmediği devamlı kontrol edilir. m) Presler için Teknik Emniyet Yönergeleri; ait olduğu pres tezgahının özelliği ile o preste yapılacak imalatın koşulları gözönüne alınarak Üretim, Bakım-Onarım ve Teknik Emniyet Birimlerince birlikte hazırlanır. Yönergeler uygun yerlere asılarak uygulamalar kontrol edilir. n) Genel olarak preslerde uygulanacak imalat yöntemleri bunların gerektiği kalıplar ile imalat operatörünün yönetimi ilgililerce teknik yönden etüt edildikten sonra uygulamaya konulur. o) Merdane silindir ve hadde tezgahların durumu Tüzükte belirtilen esaslara uygun olmalı ve bunlarla yapılacak çalışmanın teknik emniyet esaslarını ihtiva eden yönergeler hazırlanmalıdır. Uygulamaların bu yönergelere uygunluğu kontrol edilir. p) Ağaç malzemeleri makina ve tezgahlar Tüzükte öngörülen donanımları ihtiva eder, emniyetli çalışma tarzlarını belirten yönergeler uygun yerlerine asılarak uygulamalar kontrol edilir. 19

20 r) Fabrikalarda kesici, delici, yanıcı, bıçaklı tezgahlarda yapılan çalışmalarda gerek işin ve gerek tezgahın özelliğine uygun emniyet tertibatı (çift el kumanda, fotosel gibi) bulundurulur, hareket ve çalışma tarzı bir yönerge ile belirlenir. s) İndüksiyon ve ark ocakları gibi ergitme ocaklarına verilen şarjlar kontrol edilmeli, hurdaların içinde patlamamış mermi kovanı, su ve aşırı nem olmamasına dikkat edilmelidir. t) İndüksiyon bobini soğutma sistemlerinde sesli uyarı, ocak devirme ve kokil çekme kısımlarında gerekli emniyetler ve acil durdurma butonları olmalıdır. u) Hassas tezgahların (CNC) yer aldığı işyerlerinde, tezgahların çalışma parametrelerini olumsuz olarak etkileyecek toz, duman oluşmasına izin verilmemelidir. Yükleme ve boşaltma yapan araçlar mümkün olduğunca atölye içine alınmayacak, zorunlu hallerde ise bekleme anında motor stop edilecektir. v) Çıkan metal talaşları biriktirilmeden toplanarak atölye dışına çıkarılacaktır. Kazanlarda, basınçlı kaplarda, kompresörlerde ve diğer tesislerde alınacak güvenlik önlemleri Madde 24- Kazanlarda, basınçlı kaplarda, kompresörlerde ve diğer tesislerde alınacak güvenlik önlemleri aşağıda belirtilmiştir: a) Kazanlar, basınçlı kaplar ve kompresörlerin, bunların ihtiva ettiği diğer donatımların özelliği ve işletilmesi bilim ve tekniğin gereklerine uygun olmalıdır. Teknik Emniyet Müdürlüğü, Bakım Onarım Müdürlüğü ile birlikte gerekli önlemleri alır ve kontrolunü yapar. Teknik emniyet bakımından özellikle gerekli olan manometre, emniyet subabı, alarm tertibatı gibi donanım elemanlarının bulundurulması ve bunların sıhhatli olarak çalışmalarının devamlılığı sağlanır. Bu konuda 7/7551 karar sayılı Tüzük esasları doğrultusunda uygulama yapılır. Kazanların, kompresörlerin genel olarak basınçlı kapların işletilmesi sorumluluğu Bakım-Onarım Müdürlüğüne ait olmakla beraber, Teknik Emniyet Müdürlüğü de, emniyetin sağlanması hususunda ilgili girişimlerde bulunur. b) Kazanların ve kompresörlerin, ilgili katalog ve prospektüslerinden, kazan konusundaki genel teknik bilgilerden yararlanılarak, ayrı ayrı kazan işletme ve kompresör işletme yönergeleri hazırlanarak ilgli yerlerine asılır ve uygulamalar buna göre kontrol edilir. c) Fırınlarda ve ocaklarda, gerek mevcut teknik özelliklerinin yeterliliği ve gerekse işletme emniyetinin sağlanması esastır. d) Elektrik tesisatında, topraklama, izolasyon, tesisatta uygun malzeme kullanılması, mevcut tesisatın periyodik kontrol ve bakımlarının yapılarak emniyetin sağlanması gereklidir. Her türlü elektrik devreleri ile devre elemanlarının teknik özellikleri hem kullanma yerlerine hem de teknik koşulların gereklerine uygun olacak şekilde ilgili Tüzüğe göre yapılır. Elektrik tesislerinin işletilmesinde, bakım ve onarımlarının yapılmasında her türlü emniyet tedbiri alınır. e) El aletlerinin hem özellikleri, hem kullanılma yerleri ve hem de kullanma tarzı tüzüğü uygun olmalıdır. 20