XIV SAFRANBOLU VE KÖPRÜLÜ MEHMET PAŞA

Transkript

1 XIV SAFRANBOLU VE KÖPRÜLÜ MEHMET PAŞA. Köprülü Mehmet Paşa nın, Sadrazam olmadan önce Safranbolu da sürgün hayatı yaşadığından ve Sadrazam olunca da, Safranbolu ya kendi adıyla anılan camii yaptırdığından söz edilir. Bu, güvenilir bilgi ve belgelere dayalı tarihsel bir gerçek midir; yoksa doğruluğu kanıtlanmamış bir söylenti midir? Bu soruları yanıtlayabilmek için, kimi konuların tartışmağa açılması gerekmektedir. Hiç kuşkusuz, Köprülü Mehmet Paşa XVII. Yüzyılın ortalarında, Osmanlı Đmparatorluğu nun karşı karşıya bulunduğu çok ciddi boyutlardaki iç ve dış sorunların üstesinden gelerek ülkede düzen sağlayan büyük bir sadrazamdır. Onun ve ondan sonra oğlu Fazıl Ahmet Paşa nın sadrazamlık görevinde bulunduğu yıllar, Köprülüler dönemi olarak anılır ve 1683 yılındaki Đkinci Viyana kuşatmasına kadar süren bu dönem Osmanlı tarihinin, Fatih li, Yavuz lu, Kanuni li yükselme döneminden sonraki en parlak sayfalarını oluşturur. KÖPRÜLÜ MEHMET PAŞA SAFRANBOLU YA SÜRÜLDÜ MÜ? Köprülü Mehmet Paşa nın Safranbolu da kendi adıyla anılan bir camii vardır. Mehmet Behçet tarafından hazırlanan Kastamonu Asar-ı Kadimesi adlı kitapta; Köprülü nün Sadrazam olmadan önce bir süre Safranbolu da sürgün hayatı yaşadığına, bir dergahta namaz kılarak zamanını geçirdiğine ve affedildiği takdirde Safranbolu ya bir cami yaptırma sözü verdiği için, Sadrazam olunca, sözünü yerine getirerek camii yaptırdığına ilişkin bir söylentinin varlığından söz edilmektedir.( 1 ) Halk arasında ise, Paşa nın sürüldüğü Safranbolu da bir dergahta ibadetle yaşamını geçirdiği ve bir ara kendisi için Đstanbul dan atlılar geldiğini öğrenince, kellesini alıp Đstanbul a götüreceklerini sanarak, hemen duaya başladığı; ancak gelenlerin Sadrazamlığa atandığını bildiren haberciler olduğunu anlayınca, Safranbolu bana uğurlu geldi, yaşamımı geçirdiğim dergahın yerine cami yaptıracağım diyerek Safranbolu dan ayrıldığı hep söylenegelmiştir. Köprülü nün, zaman zaman devlet hizmetlerinden azledilip sürgüne gönderildiği tarihsel gerçeklerden ise de, bu sürgün yerlerinden birinin de Safranbolu olduğuna ilişkin olarak kaynaklarda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Nitekim, Safranbolu ya 1970 li yıllardaki kültür haftaları sırasında gelen kimi tarihçilerin, Köprülü ile Safranbolu arasında, sürgünlüğünden dolayı bir ilişki olduğunu ve bu ilişki nedeniyle cami yaptırdığını ilk kez duyduklarına da tanık olunmuştur. Değerli araştırmacı Hulusi YAZICIOĞLU ise ( 2 ), Mehmet Behçet in kitabında yer alan bu konudaki söylentiye, Köprülü Mehmet Paşa bir aralık Safranbolu ya sürülmüş ve orada oturmağa memur edilmiş imiş demek ( 1 ) Mehmet Behçet, Kastamonu Asar-ı Kadimesi, 1925, Yeniden yayına hazırlayan: Musa S.CĐHANGĐR, Kastamonu Valiliği Đl Özel Đdare Yayınları:1, Kastamonu 1998, Sayfa 98 ( 2 ) Hulusi YAZICIOĞLU, Safranbolu Tarihine ait Belgeler ve Kaynaklar, Sayfa:30, Dipnot: 2, Safranbolu Hizmet Birliği Kültür Yayını No:4, 1.Basım, Şubat 1998,Volkan Matbaası, Ankara, Sayfa 30

2 146 suretiyle kesinlik taşımayan sözcüklerle değinmekte ve dipnot olarak da şu bilgiyi vermektedir: Silahtar Fındıklılı Mehmet Ağa tarihine göre Köprülü nün hayatında iki sürgünlük dönemi vardır. Birisi gençliğinde Hazine-i Amire de görevli iken, serkeşliği yüzünden zabitlerini huzursuz etmesi nedeniyle sipahilik ile Đstanbul dışına, öbürü ise çok sonraları Trabzon Beylerbeyliği nden azli üzerine Köprü kasabasına sürgünlüğüdür. Đkinci sürgün yeri bilindiğine göre Paşa nın Safranbolu da kalışı ilk sürgün döneminde ve gençliğinde olmak gerekir. Köprülü Mehmet Paşa Camii nin 1930 lu yıllardaki görünümü Sayın YAZICIOĞLU nun, Köprülü nün son sürgün yerinin Köprü olduğuna ilişkin görüşü, Safranbolu da halk arasındaki söylentinin aksine, Safranbolu da değil, Köprü kasabasında sürgündeyken Paşa nın Sadrazamlığa atandığı tarihsel gerçeği ile örtüşmektedir. Nitekim, tarihsel kaynaklara dayanılarak, 80 yaşına gelmiş bulunan Mehmet paşa, bir görevi olmadan Köprü de otururken dostları Reisülküttap Mehmet efendi ve Mimarbaşı Kasım Ağa, Köprülü Mehmet Paşa nın devleti içinde bulunduğu durumdan kurtaracak bir kişi olduğuna Turhan Sultan ı inandırarak, paşayı sadrazamlığa tayin ettirdiler denilmektedir.( 3 ) Buna karşılık ilk sürgün yerinin Safranbolu olabileceği görüşü ise, irdelenmeği ve hatta Safranbolu ya sürgün edilip edilmediği dahi tartışılmayı gerektirir bir nitelik taşımaktadır. Çünkü, Köprülü nün ilk sürgün yerinin Safranbolu olabileceğine ilişkin görüş, başka kaynaklardaki bilgilerle doğrulanmamaktadır. Üstelik Köprülü nün, söylentilerin aksine Safranbolu ya sürgününden değil, Köprü kasabası dışında başka bir sürgününden söz edilmektedir. ( 3 ) Erhan AFYONCU, Sorularla Osmanlı Đmparatorluğu,Cilt II Milliyet Doğan Yayıncılık, 2006, Sayfa: 45-46

3 147 Gerçekten, Gürcü Mehmet Paşa nın sadrazamlığı sırasında, bir gün dönemin çocuk yaştaki padişahı IV. Mehmet in (Avcı Mehmet) annesi Turhan Sultan ile Kethüdası Mimarbaşı Kasım Ağa görüşürken, valide sultanın devletin içinde bulunduğu sıkıntılı durumdan bahsedip, mevcut Sadrazam Gürcü Mehmet Paşa nın yetersizliğinden söz açılınca, Kasım Ağa, kendisinin Arnavutluk tan hemşehrisi Köprülü nün sadrazamlığını önerir; valide sultan tanınmamış bir kişinin sadaret makamına getirilemeyeceğini söyler. Buna karşılık Kasım Ağa, Köprülü nün önce kubbe vezirliğine atanması yolunu gösterir. Konuyu valide sultan, oğlu Padişah Avcı Mehmet e ilettiğinde, o da, Köprülü yü Kızlarağasına sorar, Kızlarağasının bu gelişmeyi Sadrazam Gürcü Mehmet Paşa ya bildirmesi üzerine Kasım Ağa zindana atılır, Köprülü Köstendil e sürülür.( 4 ) Böylece Köprülü nün sadrazamlığa getirilmesine ilişkin 1651 yılındaki bu ilk girişim başarısızlıkla sonuçlanır; ancak, yukarda değinilen 1656 daki ikinci girişim sonrasında Köprülü Sadrazam olur.( 5 ) Bu durumda Fındıklılı Silahtar Mehmet Ağa Tarihi nde belirtildiği üzere, Köprülü nün iki kez sürgüne gönderildiği bir gerçek ise, Köprü kasabasındaki son sürgünlüğünden önceki ilk sürgün yeri Safranbolu değil, Köstendil olması gerekmektedir. Ancak, Silahtar Mehmet Ağa Tarihi nde, Köprülü nün Sipahilik verilerek Đstanbul dan uzaklaştırıldığının yazılı olmasına dayanarak, daha önce değinildiği üzere, Hulusi YAZICIOĞLU bu sürgün yerinin Safranbolu olabileceği görüşünü ileri sürmektedir. Bu görüş benimsendiğinde, şu değerlendirmeleri de göz ardı etmemek gerekecektir. Şöyle ki; Silahtar Mehmet Ağa Tarihi nde, Köprülü nün ilk sürgünlüğü, serkeşliği nedeniyle Sipahi lik görevi verilerek Đstanbul dışına gönderilmesi olarak anlatılmaktadır. Sipahilik Osmanlı toprak düzeninde, kendisine tımar olarak verilen araziyi işlettirip, vergilerini toplamak ve savaşlara her an hazır bulundurduğu atlı askerlerle katılmak gibi, çok önemli olması gereken bir devlet hizmetidir.( 6 ) Böyle bir görevle Đstanbul dan uzaklaştırma sürgün edilme anlamına da gelse bile, sipahilik verilerek gönderildiği yer Safranbolu ise, Köprülü nün Safranbolu Sipahisi olduğuna ilişkin bir kaydın veya hiç değilse halk arasında bir söylentinin de kuşaktan kuşağa günümüze kadar ulaşması beklenirdi. Ayrıca daha önemlisi, Köprülü nün, sürüldüğü Safranbolu da zamanını hep bir dergahta ibadetle geçirdiği söylentisi yaygın olduğuna göre, Safranbolu ya Sipahilik verilerek gönderilen, ya da sürülen bir kişinin zamanını bir dergahta hep ibadetle geçirmesi düşünülemeyeceğine göre, Köprülü nün, Sipahilik verilerek gönderildiği yerin Safranbolu olması güçlü bir olasılık olarak değerlendirilememektedir. Yukarda sıralanan görüş ve olasılıklar, hiç kuşkusuz Silahtar Fındıklılı Mehmet Ağa Tarihi nde yazılanın aksine, Köprülü nün iki değil, daha çok kez sürgün edildiğini kabul zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. Sipahilik verilerek sürülmesi dışında, yazılı kaynaklarda belirtildiği üzere Köstendil ile Köprü kasabasına sürülmesi ve ayrıca söylentiler doğru ise, Safranbolu ya da sürülmüş olması gerekecektir. ( 4 ) Ahmet Refik ALTINAY, Köprülülüler, T.Đş Bankasi Kültür yayınları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları 12, Đstanbul 2001, Tarihe Yolculuk Dizisi 4, Sayfa: 84, 85 ( 5 ) Prof.Dr. Semavi EYĐCE, Mimar Kasım Hakkında, T.Tarih Kurumu Basımevi, 1979, Sayfa: ( 6 ) Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Cilt:2-, Sayfa: 10579

4 148 Ancak söylentiler doğru olmayıp, Köprülü nün sürgün edilerek yaşamının bir bölümünü geçirdiği yerler arasında Safranbolu yoksa, o zaman da Safranbolu ile Köprülü Mehmet Paşa arasındaki ilişkinin nereden kaynaklandığının ve Safranbolu ya cami yaptırma nedeninin ne olduğunun açıklanması gereksinimi ile karşı karşıya kalınmış olacaktır. Yapılabilecek bir açıklamaya, belki, dönemin üç ünlü kişisi; Safranbolulu Cinci Hoca, Mimarbaşı Kasım Ağa ve Köprülü Mehmet Paşa arasındaki ilişkiler ve derin dostluklar yardımcı olabilir! CĐNCĐ HOCA, MĐMARBAŞI KASIM AĞA VE KÖPRÜLÜ ĐLĐŞKĐLERĐ Cinci Hoca, Mimarbaşı Kasım Ağa ve Köprülü gibi üç önemli kişinin ilişkileri hakkında bir açıklama yapmağa çabalamadan önce, özelde Safranbolu ile ilgili, genelde Osmanlı devlet yönetimi ile ilişkili XVII. Yüzyılın ortalarındaki kimi gerçeklere bir göz atılmasında yarar olabilir. Osmanlı nın hemen her döneminde olduğu gibi, o dönemde de devlet yönetiminde keyfilikler, hizipleşmeler, adam kayırmalar, dostluklar, düşmanlıklar egemendir. Çocuk yaştaki padişahlar nedeniyle yönetimde, valide sultanlar (padişah anaları) söz sahibidir. 14 yaşında tahta geçen IV. Murat, yönetimi ele alıncaya kadar Kösem Sultan ın devlette tek söz sahibi olması sonrasında yerine geçen I.Đbrahim (Deli Đbrahim) döneminde de devlette başıbozukluk ve kargaşa söz konusudur. Deli Đbrahim 1648 de tahtan indirilip, öldürüldüğünde yerine 7 yaşındaki oğlu Mehmet (IV.Mehmet-Avcı Mehmet) geçer. Bu arada Kösem Sultan da öldürülmüş olduğundan, devlet yönetimine tümüyle, yeni valide sultan, IV.Mehmet in annesi Turhan Sultan egemen olur. Đşte bu tarihten önce ve sonra, Cinci Hoca ile Mimarbaşı Kasım Ağa ve Kasım Ağa ile de Köprülü Mehmet Paşa arasındaki ilişkiler dikkat çekicidir. Cinci Hoca Safranboluludur; asıl adı Hüseyin dir. Đstanbul da büyü ve efsunlarıyla ün kazanmış ve Kösem Sultan tarafından Saraya çağrılarak, oğlu Padişah Deli Đbrahim in iyileşmesinde etkili olmuştur. Bu sayede yeterli eğitimi ve bilgisi olmamasına karşın Kazaskerliğe (Anadolu Kazaskerliği) kadar yükseltilmesi nedeniyle, kendisini çekemeyenler tarafından Cinci Hoca lakabı verilmiştir.( 7 ) Mimarbaşı Kasım Ağa ise Arnavutluk un Berat yöresindendir. Prof.Dr.Semavi EYĐCE den öğrenildiğine göre, lerde mimarbaşı olmuştur. Kendisi gibi Avlonyalı (Arnavutluk) olan zamanın Sadrazamı Kemankeş Kara Mustafa Paşa 1644 te, Padişah Deli Đbrahim in talimatıyla idam olunduğunda, yakın dostu Kasım Ağa da idam edilmek istenirse de, Cinci Hoca nın ricası üzerine Gelibolu ya sürgüne gönderilir ve yine onun aracılığıyla affa uğrayarak, 1645 te tekrar Mimarbaşı olur. Kasım Ağa nın Cinci Hoca tarafından korunmasının sebebi, Cinci Hoca nın ilk yükselme döneminde Kasım Ağa nın yardımcı olması, hatta ufak bir borç istediğinde kendisine yüz altın hibe etmesidir. Ayrıca müderrislik verildiğinde, teşekkür için görmek istediği Sadrazam Kara Mustafa Paşa tarafından Cinci Hocanın kabaca geri çevrilmesine karşın, Kasım Ağa nın aracılığıyla huzura kabul edilmesidir. ( 8 ) Öte yandan Mimar Kasım Ağa, 1651 yılında valide Turhan Sultan ın kethüdası olur, daha önce değinildiği üzere, Sadrazamlık a Köprülü Mehmet Paşa yı önerdiği için aynı yıl Yedikule nin Kanlıkuyu Zindanı na atılır, önce ( 7 ) Reşat Ekrem KOÇU, Osmanlı Padişahları, Doğan Kitapçılık, 2003, 5.Baskı, Sayfa: 293 ( 8 ) Prof.Dr. Semavi EYĐCE, (a.g.e), Sayfa: 785, 786, 806

5 149 tüm malı mülkü elinden alınır, çoluk çocuğu otursun diye sadece evi iade edilir, sonra Kıbrıs a sürgüne gönderilir. Bir süre geçince affolunarak Đstanbul a döner, Sadrazam Boynuyaralı Mehmet Paşa nın azli üzerine Kasım Ağa, Valide Turhan Sultan a sadrazamlık için Köprülü yü salık vermeğe devam eder, sonunda başarılı olur ve işlerine karışılmaması başta olmak üzere, öne sürdüğü koşullar kabul edilerek, 1656 da Köprülü Sadrazamlık a atanır. Mimar Kasım la ilgili olarak Prof.Dr. Semavi EYĐCE ayrıca,...kasım Ağa nın dostu ve bir bakıma ikinci velinimeti meşhur Cinci Hoca nın memleketi olan Safranbolu daki hanının da mimarının Kasım Ağa olması gerekir görüşündedir ve Cinci Hoca nın aynı kasabada içlerinin ferahlığı ve yapılışlarının ahengiyle Đstanbul un en ünlü hamamlarıyla boy ölçüşebilecek güzellikte iki büyük kubbeli bir de çifte hamamı da bulunmaktadır... demektedir.( 9 ) Cinci Hoca nın Hanı (Fotograf:Đsmet SARAÇOÜLU) Bu durumda Cinci Hoca tarafından yaptırılan Safranbolu nun ünlü Cinci Hanı ile Yeni Hamam ının mimarının, aralarındaki derin dostluk nedeniyle, kesin olmamakla birlikte Mimarbaşı Kasım Ağa olması büyük bir olasılıktır. Hiç değilse, Cinci Hoca nın Safranbolu daki han ile hamamı, yakın dostu Başmimar olduğuna göre, onun tarafından yönlendirilen mimar ya da mimarların yapmış olması da söz konusu olabilir. Köprülü Mehmet Paşa da, Mimarbaşı Kasım Ağa gibi Arnavutluk un Berat yöresindendir. Köprülü hakkındaki aşağıdaki bilgiler ilginçtir: Köprülü Mehmet Paşa isminden dolayı Vezirköprülü zannedilir. Ancak kendisi aslen Berat (Arnavut Belgradı) Sancağı nın Rudnik köyündendir. Sipahi olarak görev yaptığı yıllarda Amasya ya bağlı olan Köprü (Vezirköprü) kazasının voyvodasının kızıyla ( 9 ) Prof.Dr. Semavi EYĐCE, (a.g.e.) Sayfa:

6 150 evlenmişti. Burada görev yapmasından ve hanımının memleketinden dolayı Köprülü olarak anıldı. Köprü kazasının ismi de, ona nisbetle Vezirköprü adını aldı... Köprülü Mehmet paşa fazla parlak olmayan bir kariyere sahip olmasına rağmen, dürüst ve yetenekli birisi olarak biliniyordu li yıllarda imparatorluk gerek içte ve gerekse dışta oldukça güç durumdaydı. Özellikle Venedik in Çanakkale Boğazı ve Anadolu kıyılarındaki ablukası kaldırılamıyordu... Köprülü Mehmet Paşa dostlarının valide sultanı ikna etmesi sonucu 15 Eylül 1656 da sadrazam olurken, görevi kabul etmek için bazı şartlar ileri sürmüş ve pazarlık yapmıştı. Bu, Osmanlı tarihinde daha önce benzeri görülmemiş bir durumdu. Sadrazamlığa tayin olunanlar bunun için padişaha duacı olurlarken, geçmişi parlak başarılarla dolu olmayan bu yaşlı devlet adamı şartlı olarak sadrazamlığa geliyordu ( 10 ) Köprülü Mehmet Paşa okuma yazma bilmiyordu; fakat hayatının hemen her döneminde sağlam bir muhakeme, metin bir düşünce gücü göstermiştir, ırk olarak Arnavut idi... kendisine gayet samimi ve fedakar dostlar tedarik ederdi. Bunlardan en dikkat çekicisi Avlonyalı Mimar Kasım Ağa idi. Amacı daima Köprülü yü iktidara getirmekti.. ( 11 ) ÇEŞĐTLĐ OLASILIKLAR Köprülü nün Sadrazamlığa atanmasını sağlamak suretiyle Mimarbaşı Kasım Ağa nın amacı 1656 yılında gerçekleşmiş; böylece Osmanlı ülkesi uzun yıllar sonra dirlik ve düzene kavuşurken, Safranbolu da, bir Sadrazam camiine sahip olmuştur. Köprülü ile Safranbolu arasında sürgünlükten ya da sipahilik görevinden kaynaklanan bir ilişki yoksa, Sadrazam, Safranbolu ya niçin kendi adını taşıyan cami yaptırmış olsun? Bu soruya şu olasılıklardan söz edilerek şöyle bir yanıt verilebilir mi? Valide Turhan Sultan nezdindeki ilk girişimi sonrasında Kıbrıs a sürülse de, ısrarlı girişimlerini sürdürerek Köprülü nün Sadrazamlığa atanmasını sağlayanın, hemşehrisi ve yakın dostu Mimarbaşı Kasım Ağa olduğunu tüm kaynaklar doğrulamakta ve tüm tarihçiler aynı noktada birleşmektedir. Bir başka anlatımla, Mimarbaşı Kasım Ağa, Köprülü Mehmet Paşa nın, sadrazam olmadan önce koruyucusu (hamisi) konumundadır. Mimarbaşı Kasım Ağa nın koruyucusu ise, Safranbolulu Cinci Hoca dır. Daha önce belirtildiği gibi, Padişah Deli Đbrahim zamanında Cinci Hoca, Kasım Ağa yı idam olmaktan kurtarmış, kısa bir Gelibolu sürgünlüğünden sonra yenden Mimarbaşı olmasını sağlamıştır. Prof.Dr. Semavi EYĐCE nin sözcükleriyle, Kasım Ağa nın ikinci velinimeti Cinci Hoca dır Bu durum karşısında, Köprülü nün koruyucusunun korucusu, eski deyimle hamisinin hamisi statüsündeki Cinci Hoca nın memleketine camı yaptırması, bir vefa borcunun gereği olabilir. Ya kendiliğinden ya da koruyucusu Kasım Ağa nın ricası üzerine, Köprülü nün böyle bir kadirbilirlik örneği sergilediği düşünülebilir. O yıllarda Safranbolu da kiliseden camiye dönüştürüldüğü söylenen Eski Cami ve Taş Minare Camii dışında görkemli bir cami olmadığı tarihsel gerçeklerdendir. Cinci Hoca nın, han ve hamam yaptırarak önemli bir merkez haline ( 10 ) Erhan AFYONCU,Sorularla Osmanlı Đmparatorluğu,Cilt II, Milliyet, Doğan Yayıncılık, 2006, Sayfa: ( 11 ) Ahmet Refik ALTINAY,Köprülülüler, T.Đş Bankası Kültür Yayınları Tarih Vakfı Yurt Yayınları 12, Đstanbul 2001, Tarihe Yolculuk Dizisi 4, Sayfa: 84, 85

7 151 getirdiği ve belki cami yaptırmağı da arzu ettiği, ancak 1648 de öldürülmesi nedeniyle gerçekleştiremediği Safranbolu ya büyük bir cami, Sadrazam Köprülü tarafından, kendi koruyucusu Kasım Ağa nın dostu ve koruyucusu Cinci Hoca nın arzusunu, ölümünden sonra yerine getirmek için yaptırılmış olamaz mı? Hiç kuşkusuz böyle bir düşünce, ilk bakışta haklı olarak bir senaryo olarak yorumlanabilir. Hiçbir belge ve bilgiye dayalı olmadıkça başka türlü değerlendirilmesi de beklenemez. Aslında, Köprülü nün Safranbolu ya sürgün edildiği veya şu ya da bu nedenle Safranbolu ile bir ilişkisi bulunduğu saptanırsa, söz konusu düşünce, olasılık olarak da, senaryo olarak da bir değer taşımaz. Ancak güvenilir tarihsel belge ve bulgulara dayalı olarak Safranbolu ile Köprülü arasında hiçbir bağlantı bulunamazsa, üç önemli tarihsel kişi arasında olağan görülebilecek vefa duygularını temel alarak kurulmağa çalışılan ilişki, sadece bir varsayım değil, güçlü bir olasılık olarak değerlendirilmelidir. Bu arada, yanda yeni bir görüntüsü yer alan Safranbolu nun ünlü Köprülü Camii nin kitabesinin olmayışı da dikkat çekicidir. Köprülü Camii gibi büyük ve görkemli olmayan çok küçük cami ve mescitlerin bile, yaptıranını ve yapım tarihini gösterir, genellikle giriş kapılarının üzerinde kitabeleri varken, Köprülü Camii nde kitabe bulunmayışı nasıl açıklanabilir? Hulusi YAZICIOĞLU da bu konuya bir açıklık getirememekte; sadece Camiin bağlı olduğu Köprülü Mehmet Paşa vakfının mühründe Hicri 1072, Miladi 1661 yılının tarihi bulunmaktadır. Muhtemelen camiin yapımı da bu tarihte tamamlanmıştır demektedir. ( 12 ) Tarihsel belgelerde Köprülü nün 30 Ekim 1661 tarihinde vefat ettiği kayıtlı bulunduğuna göre, Safranbolu da yaptırdığı cami tamamlanmadan ya da tamamlandıktan sonra aynı yıl içinde ölümü ile camide kitabe bulunmayışı arasında bir ilişki kurulabilir mi? Köprülü nün hemşehrisi ve koruyucusu, daha önceleri Cinci Hoca tarafından korunmuş bulunan Mimarbaşı Kasım Ağa ise, bir yıl önce ölmüştür. Prof.Dr.Semavi EYĐCE, Mimar Kasım ın 1659/60 da öldüğü ve yerine Meremmetçi Mustafa Ağa nın atandığı genellikle kabul edilir demektedir.( 13 ) Bu iki zatın cami ibadete açılmadan ölmelerinden kaynaklanan nedenlerle mi, acaba cami kitabesiz kalmıştır? Bu sorulara yanıt bulmak kolay değildir. YANIT BEKLEYEN BĐR BAŞKA SORU Yanıtı bulunması gereken bir başka soru da şudur. Prof.Dr. Yılmaz ÖZTUNA, Köprülü Mehmet Paşa nın çeşitli kent ve yörelerde yaptırdığı emlak ve hayratının neler olduğunu sıralarken, Safranbolu daki Köprülü Camii ne hiç yer vermemekte; buna karşılık Köprü kasabası voyvodası (Osmanlı da bir yerin vergisini toplamakla görevlendirilen kişi) Yusuf Ağa nın kızı, Köprülü nün bütün ( 12 ) Hulusi YAZICIOĞLU, (a.g.e), Sayfa: 30, Dipnot: 1 ( 13 ) Prof.Dr. Semavi EYĐCE, (a.g.e), Sayfa: 807:

8 152 çocuklarının annesi, Köprülü yü Köprülü yapan kişi olarak gösterdiği Köprülü nün eşi Ayşe Hanım ın, baba servetini harcayarak çeşme, han, hamam, mescit ve cami yaptırdığı kentler arasında, Köprü ve Çarşamba nın yanı sıra, Safranbolu nun da bulunduğunu bildirmektedir.( 14 ) Oysa, Köprülü nün eşi Ayşe Hanım tarafından yaptırıldığı bilinen veya söylenegelen Safranbolu da ne çeşme, han hamam ve ne de mescit ya da cami vardır. Acaba, Köprülü Camii dolayısıyla Safranbolu ile Köprülü Mehmet Paşa arasında olduğu gibi, eşi Ayşe hanım arasında da bir bağlantı var mıdır? Köprülü Mehmet Paşa ile eşinin emlak ve hayratının birbirine karıştırılması düşünülemeyeceğine göre, Vezirköprü voyvodası Yusuf Ağa nın kızı olduğu bilinen Ayşe Hanım, eşi Köprülü adına yahut kendi adına, Safranbolu da Köprülü Camii dışında, hangi çeşme, mescit ya da başka bir hayratı yaptırmıştır? Köprülü Camii nin avlu duvarındaki çeşmenin, kitabesine göre, 1715 (Hicri 1128) yılında Topçubaşı Ali Ağa tarafından, Viranşehir Voyvodası Mehmet Ağa nın da yardımıyla onarıldığı anlaşılmakta ise de, Köprülü çeşmesi denilen bu çeşmenin ilk kez ne zaman, kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Camiin yapımı tamamlandığı yıl, Köprülü vefat ettiğine göre, acaba çeşme, eşi Ayşe Hanım tarafından, daha sonra mı yaptırılmıştır? Ya da Ayşe Hanım caminin yanında olduğu söylenen mektebi veya camiin akarı olarak bitişiğindeki Arasta yı mı yaptırmıştır? Prof. Dr.Yılmaz ÖZTUNA nın yukarıda değinilen kitabında sözünü ettiği Ayşe Hanım ın Safranbolu da yaptırdığı hayrat bunlardan hangisidir? Bu soruları ancak Safranbolu ve Safranbolu tarihi ile ilgilenen uzman kişiler yanıtlayabilir. Burada yapılabilen, gerekli araştırmaları yapma olanağına sahip olmayan bir kişi tarafından, kendi kariyeri dışındaki bir konuda, açıklığa kavuşturulması gereken olayları dile getirmeğe çalışmaktan ibarettir. Özellikle üniversitelerimizin tarih ana bilim dallarında Safranbolu veya Köprülü Mehmet Paşa ile ilgili olarak, yüksek lisans ya da doktora çalışması yapmak isteyenlerin, hem Köprülü Mehmet Paşa ile ve hem de eşi ile Safranbolu arasındaki nasıl bir bağlantı olduğunu, başta Naima ve Fındıklılı Silahtar Mehmet Ağa Tarihleri ile vakfiyeler olmak üzere, eski Osmanlı arşivleri ve belgeleri üzerinde yapacakları araştırmalarla aydınlığa çıkarmaları çok yararlı olacaktır. Bu konuda öncelikle, tarih dalında lisans üstü öğrenim gören Safranbolulu gençlere büyük bir görev düşmekte olduğunu anımsatmakta, bu satırların yazarı gibi yaşlı bir Safranbolu sevdalısı, kendini görevli saymaktadır. Şüphe, bir nura doğru koşmaktır Tevfik Fikret ( 14 ) Prof.Dr.Yılmaz ÖZTUNA, Devletler ve Hanedanlar, Cilt:2, Türkiye ( ), Kültür Bakanlığı Yayınları/1101, T.Tarih Kurumu Basımevi, 2.Baskı, Ankara 1996, Sayfa:738