KURUMLARIN OPSİYON SÖZLEŞMELERİNDEN ELDE ETTİĞİ GELİRLERİN VERGİLENDİRİLMESİ

Transkript

1 KURUMLARIN OPSİYON SÖZLEŞMELERİNDEN ELDE ETTİĞİ GELİRLERİN VERGİLENDİRİLMESİ Ertunç AKSÜMER 32 1.GİRİŞ 1970 li yılların başında Bretton Woods Uluslararası Ödemeler ve Kur Sisteminin sona ermesi ve aynı dönemlerde yaşanan petrol krizleri gerek ulusal gerekse uluslar arası piyasalarda faiz, döviz ve mal fiyatlarında büyük dalgalanmalar yaşanmasına neden olmuştur. Sovyetler Birliğinin dağılmasını izleyen süreçte Doğu Bloğunun da çökmesi, teknolojinin ve altyapı yatırımlarının gelişmesinin de etkisiyle yeniden yükselişe geçen küreselleşme akımı, ulusal piyasaları birbirine daha bağlı hale getirmiş, yaşanan olumsuzluklar karşısında uluslararası düzeyde piyasaların kırılganlıkları artmıştır.(elçin, uploads/2013/05/turevvergilendirme.pdf, ) Bütün bu gelişmeler, risk kavramının iyi anlaşılması gerekliliğini doğurmuş ve risk ölçme ve riskten kaçınma yöntemlerine olan ihtiyacı arttırmıştır. Türev finansal araçlar bu ihtiyaçların karşılanması amacı ile ortaya çıkmış yöntemlerden biridir.(nurcan, 2005, 8) Önemi, çeşitliliği ve büyüklüğü giderek artan türev finansal araçlarla ilgili olarak gerek kambiyo ve sermaye piyasası mevzuatımızda gerekse vergi mevzuatımızda türev finansal araçlarla ilgili çeşitli düzenlemeler bulunmaktadır. Vergi mevzuatımızda türev finansal araçlarla ilgili temel düzenleme 5281 Sayılı Kanun ile gerçekleştirilmiş, yapılan düzenleme sonrasında türev finansal araçlardan elde edilecek gelirlerin vergilendirme usulleri belirlenmiştir. Çalışmamızda kurumlar vergisi mükelleflerinin kullanmış olduğu türev araçlardan olan, opsiyon sözleşmelerinden elde ettiği gelirlerin vergilendirilmesine yönelik hususlar ele alınacaktır. Bu kapsamda öncelikle kavramsal çerçeve oluşturmak adına opsiyon sözleşmeleri kavramı ve ilgili yasal düzenlemeler hakkında bilgiler verilecek, daha sonra kurumların opsiyon sözleşmelerinden elde etmiş olduğu gelirlerin yürürlükteki mevzuat çerçevesinde, hangi usullere göre vergilendirileceği irdelenecektir. * 32 * Vergi Müfettişi Makale Geliş Tarihi: Yayın Kurulu Kabul Tarihi: MART - NİSAN

2 2. OPSİYON SÖZLEŞMELERİ KAVRAMI Opsiyon sözleşmesi, taraflardan birinin diğerine, belirli bir finansal değeri gelecekteki belirli bir tarihte veya belirli bir dönem içinde alıp almamak, satıp satmamak konusunda bir hak tanıdığı ve bunun karşılığında opsiyon primi olarak adlandırılan bir semene hak kazandığı sözleşmedir.(akçaoğlu, 2002,52) Bu sözleşme ile opsiyon, hak sahibine belirli bir süre sonunda, önceden tespit edilen şartlar altında, tek taraflı bir irade beyanı ile bir emtianın ya da finansal değerin mülkiyetinin devrini isteme yetkisi veren, yenilik doğurucu bir hak niteliği kazanmaktadır. Opsiyonları diğer türev araçlardan ayıran en önemli fark, tanınan hakkın kullanılıp kullanılmamasıdır. Opsiyon işleme sokulmadığı takdirde zarar, ödenen primle sınırlı kalmaktadır. Dolayısıyla, sınırlı zarar olasılığı ve yüksek kaldıraç potansiyeli de üstünlükleri arasında yer almaktadır. Opsiyon alıcısına opsiyon süresi içinde herhangi bir zamanda belirli bir fiyattan alma hakkı veren sözleşmelere alım opsiyonu (call options), satma hakkını veren sözleşmelere satış opsiyonu (put options) denilmektedir.(sayılgan, 2001) 3. OPSİYON SÖZLEŞMELERİNİN VERGİLENDİRİLMESİ 3.1. Yasal Düzenlemeler Vergi mevzuatımızda türev finansal araçlardan elde edilen gelirlerin vergilendirilmesi,5281 Sayılı Kanun (T.C. Yasalar, ) sonrasında, Gelir Vergisi Kanununun değer artış kazançlarının düzenlendiği mükerrer 80 inci maddesinde ve Kanuna eklenen Geçici 67 nci maddede hüküm altına alınmıştır sayılı kanun hükümlerinin uygulanmasın açıklamak üzere, Maliye Bakanlığı tarafından 19 Ocak 2012 tarihinde türev araçlar ile diğer bazı sermaye piyasası faaliyetlerinden elde edilen gelirlerin vergilendirilmesine ilişkin açıklamaların yer aldığı iki ayrı tebliğ (282 Seri Nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği ve 5 Seri Nolu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği) yayımlanmıştır. 282 Seri Nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği nde yapılan açıklamalar açısından bakıldığında, tebliğ kapsamında getirilen açıklamaların 257 Seri Nolu GVK Genel Tebliği nde yapılmış olunan açıklamalardan içerik anlamında büyük ölçüde farklılaşmadığı dikkati çekmektedir. 5 Seri Nolu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği ndeki(maliye Bakanlığı, ) açıklamalar ise daha önceden konuya ilişkin herhangi bir açıklama içermeyen 1 Seri Nolu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği göz önünde bulundurulduğunda, bu yönüyle 282 Seri 140 MART - NİSAN

3 Nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği nden ayrılmaktadır. Çalışmamızın konusu kurumlar vergisi mükelleflerinin opsiyon sözleşmelerinden elde ettiği gelirlerin vergilendirilmesi olduğundan 5 Seri Nolu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği özelinde konu aktarılmaya çalışılacaktır. Opsiyon primi, kurumlar vergisi mükellefleri açısından tahakkuk esası gereği, opsiyon sözleşmesinde belirtilen hakkı satan tarafça opsiyon hakkının satışı karşılığında alınan bir bedel olarak sözleşmenin düzenlendiği tarihte kesinleştiğinden, bu tarih itibarıyla gelir olarak dikkate alınacaktır. Diğer taraftan, bu hakkı satın alan tarafça söz konusu opsiyon primi sözleşmeden doğan kazancın hesabında gider olarak dikkate alınacağından, sözleşmeden elde edilen kazancın kesinleştiği tarih olan opsiyon hakkının kullanıldığı veya sözleşmenin sona erdiği tarih itibarıyla gider olarak dikkate alınacaktır. Tezgâh üstü piyasalarda gerçekleştirilen opsiyon sözleşmelerinden doğan işlemlerde elde etme, opsiyon sözleşmesinde belirtilen hakkın kullanılması ile birlikte gerçekleştiğinden opsiyonun kullanıldığı tarihe kadar olan dönem içinde yapılan değerlemelerin (reeskont işlemlerinin) kurum kazancı ile ilişkilendirilmemesi gerekmektedir. Opsiyon sözleşmesinin teslimat olmaksızın nakdi uzlaşma ile sonlandırılması durumunda, nakdi uzlaşma sonucunda elde edilen kâr veya zararın kurum kazancına dâhil edilmesi gerekecektir. Örnek 1: (B) Kurumu 12/5/2014 tarihinde (X) Bankası ile yapmış olduğu 3 ay vadeli EURO alım opsiyon sözleşmesinde alım hakkını alan taraf olup bu sözleşmeye ilişkin veriler aşağıdaki gibidir: Sözleşme Tutarı : EURO Vade Tarihi : 12/8/2014 Sözleşme Tarihindeki Kur : 2,8624 Opsiyon Kuru : 2,9000 Vadede Spot Kur : 2,9250 Opsiyon Primi : EURO ( x%1) Sözleşmeden Doğan Kâr/Zarar = EURO x (2,9250-2,9000) = TL Bu durumda, (B) Kurumunca ödenen opsiyon primi ( x 2,8624=) TL opsiyon primi sözleşmenin vade tarihi itibarıyla gider olarak dikkate alınacaktır. (B) Kurumu lehine opsiyon sözleşmesinden doğan TL kâr tutarı MART - NİSAN

4 ise (F) Bankası tarafından nakit olarak ödendiğinden, bu tutar sözleşmenin vade tarihi itibarıyla (B) Kurumunun kazancına dâhil edilecektir. Aynı şekilde, (F) Bankasınca tahsil edilen opsiyon primi ( TL) sözleşme tarihi itibarıyla gelir olarak dikkate alınacaktır. Ayrıca, opsiyon sözleşmesine bağlı olarak doğan TL lik zarar tutarı sözleşmenin vade tarihi itibarıyla kurum kazancının tespitinde dikkate alınacaktır. Opsiyon sözleşmesinin teslimat ile sonuçlanması halinde, yapılan işlem esas itibarıyla bir varlığın satışı işleminden farklı olmayacağından, sözleşmenin vade tarihi itibarıyla alınan veya satılan varlıkların sözleşmede ki opsiyon kuru ile kayıtlara intikal ettirilmesi gerekmektedir. Opsiyon sözleşmesi ile elde edilen sözleşmeye konu varlığın alım veya satım hakkının kullanılması durumunda; - Alım opsiyonunda, sözleşme uyarınca alım hakkını alan tarafça sözleşmeye konu varlık için ödenen tutar sözleşmeye konu varlığın maliyet bedelini; alım hakkını satan tarafça sözleşmeye konu varlık için tahsil edilen tutar ise sözleşmeye konu varlığın satış bedelini oluşturacaktır. - Satım opsiyonunda, sözleşme uyarınca satım hakkını alan tarafça sözleşmeye konu varlık için tahsil edilen tutar sözleşmeye konu varlığın satış bedelini; satım hakkını satan tarafça sözleşmeye konu varlık için ödenen tutar ise sözleşmeye konu varlığın maliyet bedelini oluşturacaktır. Opsiyon sözleşmesinin verdiği hakkın kullanılmaması durumunda ise sözleşmeye istinaden herhangi bir kâr veya zararın doğması söz konusu olmayacaktır. Türkiye de Kurulu organize borsalarda (VOB v.b.) gerçekleştirilen opsiyon sözleşmelerine ilişkin olarak izleyen bölümde yer alan açıklamaların dikkate alınması gerekecektir Aracı Kuruluş Varantları Aracı kuruluş varantı, elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı, aracı kuruluşlarca ihraç edilen menkul kıymet niteliğindeki bir sermaye piyasası aracıdır. Aracı kuruluş varantları opsiyon sözleşmelerine gösterdiği benzerlik nedeniyle opsiyon sözleşmelerinin menkul kıymetleştirilmiş bir çeşidi olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda, aracı kuruluş varantlarından elde edilen gelirin kurum kazancına dâhil edilmesi gerekmektedir. MART - NİSAN

5 3.3. Dar mükellef kurumlarca yapılan türev işlemlerde vergi kesintisi Tezgâh üstü piyasalarda gerçekleştirilen opsiyon sözleşmelerinde, dar mükellef bir kurum tarafından, gerek opsiyon sözleşmesinden gerekse opsiyon priminden elde edilen kazançlar ticari kazanç olarak değerlendirilecek ve bu kazançlar üzerinden Kurumlar Vergisi Kanununun 30 uncu maddesi uyarınca vergi kesintisi yapılmayacaktır. Türkiye de bir işyeri ve daimi temsilcisi olmayan dar mükellef kurumlar tarafından, aracı kuruluş varantlarından elde edilen kazançlar ise ticari kazanç olarak değerlendirilecek ve bu kazançlar üzerinden Kurumlar Vergisi Kanununun 30 uncu maddesi uyarınca vergi kesintisi yapılmayacaktır. 4. SONUÇ Türev finansal araçların gelişimi, gerek ulusal gerekse uluslararası boyutta ulaştığı büyüklük ve araçların kapsam ve yapıları dünya para ve sermaye piyasalarının büyümesine ve likidite artışına önemli katkıda bulunmuş, özellikle gelişmekte olan ülkelerde yetersiz sermaye birikiminin yurtdışından gelen sermaye ile desteklenmesini kolaylaştırmıştır. Türev Finansal araçlar arasında yer alan opsiyon sözleşmeleri, taraflardan birinin diğerine, belirli bir finansal değeri gelecekteki belirli bir tarihte veya belirli bir dönem içinde alıp almamak, satıp satmamak konusunda bir hak tanıdığı ve bunun karşılığında opsiyon primi olarak adlandırılan bir semene hak kazandığı sözleşmedir. Çalışmamızda kurumlar vergisi mükelleflerinin opsiyon sözleşmelerinden elde ettiği gelirlerin vergilendirilmesine yönelik hususlar aktarılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ilgililere faydalı olacağı düşünülmektedir. KAYNAKÇA Akçaoğlu, E.(2002). Finansal Türev Ürünlerin Vergilendirilmesi Ankara : Turhan Kitabevi,. Elçin,A.B., Türev Finansal Araçlar ve Vergilendirilmesi, tarihinde turevvergilendirme.pdf, adresinden erişildi. Maliye Bakanlığı ( ). 5 Seri No lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği. Ankara : Resmi gazete (28178 sayılı) MART - NİSAN

6 Nurcan, B.(2005). Türev Piyasası İşlemlerinin Vergilendirilmesi ve Örnek Ülke Uygulamaları. Ankara : Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Muhasebe Genel Müdürlüğü Örten, R.(2001). Türev Finansal Araçlar ve Muhasebe Uygulamaları, Ankara, Gazi Kitabevi Sayılgan, G.(2001). Finansal Risk Yönetimi Çerçevesinde Piyasa Volatilitesinin Tahmini ve Portföy Hesaplamaları. Eskişehir : Anadolu Üniversitesi T.C. Yasalar ( ) Sayılı Kanun. Ankara : resmi Gazete (25687 Mükerrer sayılı) 144 MART - NİSAN