Transkript

1 Bağışlarınız için; Vakıflar Bankası Hv.K.Şb.: Halk Bankası Köroğlu Şb.: Ziraat Bankası G.O.P. Şb.: Adres; Hava Kuvvetleri Sosyal Etkinlikler Binası Kat: 2 Bakanlıklar / ANKARA Tel: Faks: Kartal Vakfı; Vakıf Senedindeki amaçlar doğrultusunda kamu yararına hizmet veren sosyal içerikli bir kuruluş olup, Türk Hava Kuvvetlerine mensup subay, astsubay ve sivil memurların şehit veya 5434 sayılı kanunun 45 inci maddesi hükümlerine göre vazife malulü olmaları durumunda eş ve çocukları ile bakmakla yükümlü oldukları anne, baba ve kardeşlerinin sosyal ve ekonomik gereksinimleri ile çocuklarının eğitimleri konusunda dayanışma sağlar. Kartal Vakfı, kamu yararına hizmet veren sosyal içerikli bir kuruluş olup, amacı; Barış ve olağanüstü hallerde, emir veya görevle uçuş yapan pilot, silah sistem subayı, uçuş ekibi personeli, paraşütçü ve bunların adayları ile Hava Harp Okulu öğrencileri ile hangi meslek ve sınıftan olursa olsun emirle görevli olarak uçak ve helikopterde bulunanlardan uçuşun havadaki ve yerdeki sebepleriyle, Barışta iç güvenlik ve asayişi korumak amacıyla görevli olduğu sırada veya bu görevinden dolayı veyahut Devlet güçlerini sindirme amacına yönelik olarak yapılan saldırılar nedeniyle, Yurt dışında sürekli veya geçici görevli bulunduğu sırada veya bu görevinden dolayı tedhiş eylemine veya suikasta uğraması dolayısıyla, Eğitim, atış, tatbikat, manevra gibi görevleri yaptıkları sırada vukuu bulan bir olayda veya uçuş faaliyetlerine bağlı olarak uçağın uçuşa hazırlanmasından uçuş sonu kontrolüne kadar geçen sürede meydana gelen kazalar nedeniyle, Anayasa nın 92 nci maddesi veya Türkiye nin taraf olduğu antlaşmalar uyarınca yurt dışında görevlendirilenlerden bu görevlerini ifa sırasında, 5434 Sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu nun 45 inci maddesi hükümlerine göre vazife maluliyeti kapsamında, şehit olan, hayatını kaybeden veya sakat kalan Türk Hava Kuvvetleri mensubu subay, astsubay ve sivil memurların kendileri, eş ve çocukları ile bakmakla yükümlü oldukları anne, baba ve kardeşlerinin sosyal, ekonomik gereksinimleri ve çocuklarının eğitimi konusunda dayanışma sağlamaktır. Vakfın sürekli gelir kaynaklarını Hava Kuvvetleri Komutanlığı personelinin gönüllü olarak yaptığı nakit bağışlar oluşturmaktadır. Bunun haricinde Vakıf; Yardım Kampanyaları, Bağış veya veraset yolu ile intikal edecek taşınırtaşınmaz mallar, kıymetli evrak ve hisse senedi bağışlarına da açıktır. 2 TAI NİN SESİ TEMMUZ 2010

2 İçindekiler TUSAŞ-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. ISSN TAI NİN SESİ 89 TUSAŞ ADINA SAHİBİ Muharrem DÖRTKAŞLI SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Işık TOSUN YAYIN KURULU Bican ÇELİK ATEŞ (Başkan) Bilge TOKMAKÇIOĞLU Hande ERDEM Nevin ÜÇYILDIZ Uğur BAYDUR DANIŞMA KURULU Atila HAŞLAMAN Canan AVŞAR Selmin ERMİŞ Yeşim NEFTÇİ FOTOĞRAFLAR Ferda GÜNAYDIN İDARE YERİ TUSAŞ-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. P.K. 18, Kavaklıdere Ankara / TÜRKİYE Tel: (312) Faks: (312) TASARIM, GRAFİK UYGULAMA Etkileşim Grafik Tasarım Tel: (312) BASKI Ankara Ofset İçindekiler... 3 Yayın Kurulu ndan... 4 Yönetim den... 5 İş Geliştirme Faaliyetleri Tesislerimizden Organizasyon, Fuar ve Sergiler Tasarım, Mühendislik ve Üretim Faaliyetleri Havacılık Tarihi Köşesi Ziyaretçilerimiz Personelimizden Aktüel TAI NİN SESİ TEMMUZ

3 Yayın Kurulu ndan Değerli Okurlarımız, Gün geçtikçe ısınan havalar, hem Şirketimizin yoğun ve ısınan gündemini, hem de bir sene boyunca içinde bulunduğumuz yoğun ama verimli tempomuza bir müddet ara vermemiz için tatil zamanının geldiğini hatırlatırcasına seyretmekte. Biz de, tatile çıkmadan önce Şirketimiz ile ilgili gelişmeleri sizlerle paylaşmak amacıyla ilgiyle okuyacağınıza inandığımız, dolu dolu bir dergi hazırladık. Bu sayımızda, gün geçtikçe yeni kilometre taşlarını aştığımız ve başarıyla hedeflerimize doğru ilerlediğimiz HÜRKUŞ, TİHA ve F-16 Programlarımızdaki önemli gelişmeler ile Milli Savunma Bakanı Sn. Vecdi Gönül ve Ulaştırma Bakanı Sn. Binali Yıldırım ın tesislerimizi ziyareti sırasında bahse konu programlar ile ilgili gerçekleştirdiğimiz bir dizi etkinliğe yönelik haberlere yer verdik. Yürekten inanıyoruz ki, TAI nin Sesi dergimizin ilerleyen sayılarında da, söz konusu programlarımızla ilgili birçok başarıyı ve mutluluğu birlikte paylaşacağız. Türkiye de havacılık sanayinin oluşum ve gelişimine öncü olan Şirketimiz, Yardımcı Sanayi mevcudiyetinin ve paylaşımlarının önemine dair inancı ve sürdürülebilir büyümenin temel taşlarından biri olan Yardımcı Sanayi ile Azami İşbirliği prensibinden hareketle, yardımcı sanayine her konuda destek vermeye devam etmektedir. Şirketimizin stratejik bir önemde değerlendirdiği endüstriyel entegrasyona yönelik yaklaşım ve faaliyetlerini yine bu sayımızda siz değerli okurlarımıza sunmaktayız. Sizlerin de bildiği gibi, teknoloji üreten bir havacılık şirketinin en önemli altyapısı sahip olduğu Kalite ve Yeterlilik Sistemleridir. Türkiye de uçak, helikopter, insansız hava araçları ve uydu gibi hava-uzay platformlarının tasarımı, geliştirilmesi, üretimi, entegrasyonu, modernizasyonu ve satış sonrası hizmetleri alanlarında tek teknoloji merkezi olan TUSAŞ, Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) Sertifikasyon Kurulu tarafından yapılan hassas inceleme ve denetimler sonucunda takdir edilen ilk Üretim Organizasyonu Yeterlilik Onay Belgesini (ÜrOYO) alarak önemli bir kilometre taşını daha aşmış, sahip olduğu mükemmel sistemi bir otoriteye daha tescil ettirmenin haklı mutluluğunu yaşamaktadır. ÜrOYO ve yenilenen diğer sertifikalarımız ile ilgili haberler de, bu sayımızda sizlerle paylaştığımız konular içinde yer alıyor. Geride bıraktığımız dönem içinde, Türk Bayrağını gururla dalgalandırdığımız uluslararası organizasyonlar ile bu organizasyonlarda en çok ilgi toplayan ürünlerimiz hakkındaki haberleri de yine bu sayımızda veriyoruz. Bir sonraki sayımızda paylaşacak nice güzel haber ve başarı hikâyemiz olacağına dair inancımızla, Dergimizi keyifle okumanızı ve bu vesile ile güzel bir yaz tatili geçirmenizi dileriz. YAYIN KURULU 4 TAI NİN SESİ TEMMUZ 2010

4 Yönetim den Kıymetli Okurlarımız, TUSAŞ Ailesinin Değerli Mensupları; Bir yandan Devletimizin Şirketimize ve sektörümüze artan güveni ve Savunma Sanayii İcra Komitesi (SSİK) toplantısında alınan yeni kararlar, öte yandan uluslararası pazarda her geçen gün gelişen ilişkilerimiz; kaçınılmaz olarak artan personel ve ciro hacimleri; yeni yatırımlar daha fazla yardımcı sanayi kullanımını içeren ilave sorumluluklar içermekte; topyekün bir büyümeyi, gelişmeyi ve faaliyetlerde yoğunlaşmayı getirmektedir. Nitekim 2010 yılı da, bir önceki yıla göre yeni rekorların kırılacağı, pek çok ilk heyecanın yaşanacağı bir yıl olarak planlanmıştır. Bu yıl bütçe hazırlıklarımızı yaparken yıl içerisinde neler olacağının özetini şöyle vermiştik: Özgün İHA mızın montajı tamamlanıp, hangardan günyüzüne çıkması ve ilk uçuşunu yapması, Temmuz ayında da İngiltere-Farnborough Uluslararası Havacılık Fuarı nda düzenlenecek basın toplantısı ile dünya havacılık sektörüne duyurulması planlanmıştır. HÜRKUŞ Eğitim Uçağımızın tasarım çalışmalarının tamamlanıp, detay üretim ve montaj faaliyetlerinin başlaması planlanmıştır. Hedefimiz 2011 yılında, Hava Kuvvetleri Komutanlığımızın 100. kuruluş yıldönümünde, uçağımızın ilk uçuşunu gerçekleştirmektir. T-38 ARI Projesi kapsamında 1 inci prototip uçağın yer testlerine başlanması, Ağustos ayı içerisinde uçuş testlerine başlanması ve ilk prototip uçağın yıl içerisinde teslim edilmesi planlanmıştır. C-130 ERCİYES Projesinde yazılım aktivitelerinin ve uçak üzeri modifikasyon operasyonlarının tamamlanması planlanmıştır. Hava Kuvvetlerimiz için devam eden F-16 ortak üretim ve aviyonik modernizasyon projelerine ilaveten F-16 Modernizasyonu Seri Montaj Projesi ve Pakistan Hava Kuvvetleri F-16 Modernizasyon projelerine başlanması hedeflenmiştir. ATAK Projesi Kritik Tasarım Gözden Geçirme safhasının tamamlanması planlanmıştır. Yarasa Projesi kapsamında teslimatların tamamlanması planlanmıştır. Hazır Alım İHA Projesi kapsamında teslimatların tamamlanması planlanmıştır. DÖNENCE Projemizin yıl içinde tamamlanması planlamıştır. İlk milli uydumuz Göktürk-2 nin, Yapısal Yeterlilik Modeli üretiminin ve testlerinin tamamlanması hedeflenmektedir. A350 Aileron projesinde Kritik Tasarım Gözden Geçirme aşamasına geçilerek takımların ve prototip üretimine başlanması planlanmıştır. A400M projesinde ilk dört uçağın uçuş testlerini gerçekleştirmesi ve seri üretim hazırlıklarına başlanması planlanmıştır. Üretim Projelerinde ihracatın ve karlılığın artırılması hedeflenmiştir. Öte yandan projelerimizin ve altyapı ihtiyaçlarına yönelik yatırımlarımızın devam etmesi ve 100 Milyon ABD Doları üzerinde harcama yapılması planlanmıştır. Yıl sonunda toplam personel sayımızın yaklaşık 550 kişilik bir artışla, 3,610 kişiye ulaşması planlanmıştır. Satış gelirlerimizin geçen yıla oranla %60 seviyesinde artış göstererek 640 Milyon ABD Doları mertebesine ulaşması hedeflenmiştir, İhracatımızın ise 210 Milyon ABD Doları olması planlanmıştır. Görüldüğü üzere son derece iddialı ve heyecanlı hedefler içeren bir bütçe planlaması yapmış durumdayız. Yüksek Motivasyona sahip, nitelikli personelimizin takım ruhu ile yapacağı çalışmalar ile planladıklarımızın fazlasını gerçekleştireceğimizden de kuşku duymuyorum. Sevgi ve Saygılarımla, Muharrem DÖRTKAŞLI Genel Müdür TAI NİN SESİ TEMMUZ

5 İş Geliştirme Faaliyetleri ÖNCEL III PROGRAMI KAPSAMINDA SON DÖRT UÇAK TESİSLERİMİZE GELDİ Hava Kuvvetleri Komutanlığı nın (Hv.K.K.) mevcut F-16 uçaklarının aviyonik modernizasyonu ve silah sistemlerinin geliştirilmesine yönelik 2006 yılında Lockheed Martin firması ile yapılan anlaşma kapsamında, 10 adet F-16 uçağının modernizasyonu ve silah sistemlerinin geliştirilmesi işlemlerinin Şirketimiz tesislerimizde gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. Öncel III Programı adı verilen program çerçevesinde; modernize edilen ilk altı uçak 2008 ve 2009 yıllarında Hv.K.K.lığına teslim edilmiştir. Kalan dört F-16 uçağı, Ocak 2010 da tesislerimize gelmiştir. Güncel ve gelişmiş harp donanımı ile modernizasyonu devam etmekte olan uçakların, Mart 2011 de teslim edilmesi planlanmaktadır. Öncel III Programı kapsamında tatbik edilen prototip modernizasyon işlemleri, 31 Ağustos 2009 tarihinde SSM ile sözleşmesi imzalanan F-16 Seri Montaj Modernizasyon Programı kapsamında, toplam 165 adet F-16 uçağına da Ekim 2010 dan itibaren uygulanmaya başlanacaktır. F-16 LAR İÇİN ÜÇLÜ UYGULAMA PROTOKOLÜ DEVREDE Hava Kuvvetlerimizin ana güç unsuru olan F-16 savaş uçaklarının hizmetlerine daha etkili ve daha uzun süre devam edebilmeleri için başlatılan F-16 Seri Montaj Modernizasyon Programı, Hava Kuvvetleri Komutanlığı (Hv.K.K.), Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) ve TUSAŞ arasında, 1 inci Hava İkmal Bakım Merkezi Komutanlığı nda modernize edilecek F-16 lara ve program kapsamında Hv.K.K. tarafından verilecek servislere yönelik üçlü uygulama protokolü, Ocak 2010 da SSM de düzenlenen törenle imzalanmıştır. Ağustos 2009 da yürürlüğe giren program kapsamında düzenlenen üçlü protokol, SSM adına Müsteşar Sn. Murad Bayar, Hv.K.K. adına Pl.P.Bşk. Tümg. Yalçın Ergül, Hava Lojistik Komutanlığı (Hv.Loj.K.) adına Tuğg. Muammer Akpınar ve Şirketimiz adına Genel Müdürümüz Sn. Muharrem Dörtkaşlı tarafından imzalanmıştır. Öncel III Programı kapsamında, 10 adet F-16 ya uygulanan ve 2011 yılında uçak teslimatına başlanmasının hedeflendiği modernizasyon çalışmasının, Hv.K.K. nın envanterindeki 165 adet F-16 ya da seri olarak uygulanması planlanmıştır yılı içinde başlayacak olan proje çerçevesinde, 149 adet uçak ana yüklenici olarak tesislerimizde, kalan 16 adet uçak ise Şirketimizin desteğiyle 1 inci Hava İkmal Bakım Merkezi Komutanlığı nda modernize edilecektir. Modüler görev bilgisayarı, gelişmiş radar, yeni elektronik harp podu ve Sniper hedefleme podu gibi sistemlerin F-16 larımıza entegre edileceği proje kapsamındaki sanayi katılımının da yüzde 90 seviyelerinde olacağı öngörülmektedir. Projede emeği geçen arkadaşlarımızı tebrik ediyor ve başarılarının devamını diliyoruz. 6 TAI NİN SESİ TEMMUZ 2010

6 İş Geliştirme Faaliyetleri TUSAŞ, EUROMART ÜYESİ İLK TÜRK FİRMA OLDU Şirketimiz, AgustaWestland, Airbus, Alenia, Eurocopter, Dassault Aviation, SAAB AB gibi dünyanın önde gelen havacılık firmalarının üye olduğu EUROMART a başvurmuş ve gerekli şartları sağlayarak, Ocak 2010 dan itibaren EUROMART üyeliğine kabul edilmiştir. ASD-IMG4 (EUROMART), Avrupa Komisyonu Sivil Havacılık Çerçeve Programları kapsamında İmalat Sanayinin pozisyonunu koordine etmekle birlikte, Avrupa Havacılık Endüstrisi ni Sanayi Yönetim Gruplarıyla (IMG- Industry Management Groups) temsil etmekte olup, EUROMART IMG, ENGINE IMG, EQUIPMENT IMG ve ATM IMG olmak üzere dört ana gruptan oluşmaktadır. EUROMART ın ana misyonu, uçak ve yapısal parça imalatı için Avrupa Birliği bünyesinde birlikte araştırma yaklaşımıyla, kaynakların rasyonel kullanılmasını sağlamak, Avrupa Havacılık Endüstrisi nin ihtiyaçlarını yansıtacak şekilde Avrupa Komisyonu nun Araştırma ve Teknoloji insiyatiflerini destekleyecek koordineli girdiler vermektir. EUROMART üyeliği için firmaların aşağıda verilen üç şartı sağlamaları gerekmektedir: 1. Mutlaka sabit/döner kanat hava araçlarının veya kompleks parçalarının araştırma, tasarım, geliştirme ve üretim faaliyetlerinde bulunmak, 2. İlgili Ulusal Dernek (SaSaD) üzerinden Havacılık ve Uzay ve Savunma Derneği ne (ASD) katkıda bulunmak, 3. Avrupa Komisyonu Araştırma Programlarına katılabilme niteliğine ve mali gücüne sahip olmak. Türkiye nin havacılık ve uzay merkezi konumunda olan Şirketimiz, bahse konu şartları karşılayarak, ASD-IMG4 (EUROMART) üyesi olan ilk Türk firması olarak bir başarıya daha imzasını atmıştır. Emeği geçen arkadaşlarımızı kutluyor, üyeliğimizin Ülkemiz ve Şirketimiz için hayırlı olmasını diliyoruz. ALP HAVACILIK İLE İŞBİRLİĞİNDE BAŞARILI SONUÇ Şirketimiz ile Alp Havacılık arasında 14 Temmuz 2006 tarihinde yapılan Stratejik Ortaklık Protokolü ne yeni bir açılım getiren ve 5 Aralık 2008 tarihinde imzalanan alt sözleşme çerçevesinde, KT-1T uçağına ait ilk Kuyruk Takımı setinin imalat ve montajı Alp Havacılık tarafından tamamlanmıştır. Yatay Dengeleyici (Horizontal Stabilizer), Yön Dümeni (Rudder) ve İrtifa Dümeni (Elevator) adlı üç parçadan oluşan Kuyruk Seti, Nisan ayı içerisinde Şirketimiz tesislerindeki KT-1T montaj hattında bulunan ilk uçağa monte edilmiştir. Bu girişim ile Şirketimizin dış kaynak kullanım politikaları çerçevesinde, yeterli potansiyeli bulunan yerli yardımcı sanayi firmalarının organize edilerek geliştirilmesi ve süreç içerisinde dünyanın büyük havacılık firmalarındaki benzerleri gibi, son ürüne monte edilecek alt montaj imalat yeteneklerine kavuşturulması hedefine ulaşılmıştır. Yerli havacılık sanayi tedarik zinciri çözümleri ile maliyet, verimlilik ve farklılık avantajları hedeflenmekte, Şirketimizin kişi başına satış değerinin artışına pozitif katkı sağlanmaktadır. TUSAŞ ve Alp Havacılık A.Ş. de bu örnek süreçte işbirliği sağlayan tüm çalışanları başarılı sonuçtan ötürü kutluyoruz. TAI NİN SESİ TEMMUZ

7 İş Geliştirme Faaliyetleri GÖKTÜRK PROJESİ Göktürk Projesi nde ana yüklenici firma Telespazio olup, proje kapsamında yüksek teknoloji içeren Uydu Montaj, Entegrasyon ve Test (UMET) Merkezi TUSAŞ bünyesinde kurulacaktır. Projede çeşitli iş paketlerinde ağırlık Şirketimizde olmak üzere, diğer yurt içi kurum ve kuruluşlar da görev alacaktır. TUSAŞ, sorumluluğunu aldığı tasarım, üretim, entegrasyon ve test iş paketleri ile uydu alanında mevcut teknolojik imkan, kabiliyet ve kalifiye personel alt yapısını güçlendirmiş ve geliştirmiş olacaktır. Tesislerimizde kurulacak olan UMET Merkezi, ülkemizde tasarlanacak askeri ve sivil tüm uydulara hizmet verebilecek kapasitede olacaktır. Yaklaşık 6000 m 2 kapalı alanda kurulacak olan bu tesisin işletmeye alınması ile Şirketimiz uydu alanında dünyadaki sayılı merkezlerden biri olacak ve milli uydu tasarım, üretim, montaj, entegrasyon ve test merkezi olarak stratejik bir öneme sahip olacaktır. TUSAŞ, Göktürk Projesi nden kazanacağı kritik teknolojiler, UMET Merkezi ve kalifiye personel alt yapısı ile ülkemizin uydu teknolojileri yol haritasında bundan sonra ana yüklenici ve sistem entegratörü olarak üzerine düşen tüm sorumlulukları başarı ile yerine getirmeyi hedeflemektedir. Şirketimiz, kendisine verilen milli misyon ve vizyona uygun olarak, uzay alanında yurt içi kurum ve kuruluşlarla yakın iş birliği içinde çalışarak, uluslararası platformda ülkemizin hak ettiği yerini alabilmesi için faaliyetlerine azim ve kararlılıkla devam etmektedir. TUSAŞ JSF/F-35 PROGRAMI NDA ABD DIŞINDA YİNE TEK KAYNAK Şirketimiz, Northrop Grumman/ABD ile 6 Ekim 2009 tarihinde imzaladığı anlaşma ile JSF/F-35 Müşterek Taarruz Uçağı nın Kompozit Hava Alığı nı ABD dışında üretecek tek firma olmuştur Milyon ABD Doları değerindeki anlaşma ile, JSF/F-35 uçağının orta gövdesinin önemli bir bölümünü oluşturan ve Lockheed Martin in ana yüklenici olduğu JSF/F-35 programında, halihazırda sadece Northrop Grumman tarafından üretilmekte olan Kompozit Hava Alığı, artık ABD dışında tek kaynak olarak Şirketimiz tarafından üretilecektir. Northrop Grumman ın ayda bir adet olan orta gövde üretim süresini günde bir orta gövde üretimine iyileştirecek olan anlaşma kapsamında çalışmalara devam edilmektedir. Northrop Grumman Havacılık Sistemleri Grubu Başkan Yardımcısı ve JSF/F-35 Program Müdürü Mark Tucker konu ile ilgili yaptığı açıklamada, Northrop Grumman ın JSF/F-35 programında uluslararası katılım konusundaki kararlılığını gösteren bu anlaşmanın, aynı zamanda uçağı bir an önce tamamlayarak, müşterilerin harekat ihtiyacı takvimini karşılamasına yardımcı olacağını belirtmiştir. Northrop Grumman ile Şubat 2007 de imzalanan bir diğer anlaşma ile TUSAŞ, ABD dışında JSF/F-35 uçağının orta gövde bölümünü üretecek tek firma olmuştu. Bu kapsamda toplam 400 orta gövdenin üretileceği İleri Kompozit Teknolojileri İmalat Tesisi Kasım 2008 de TUSAŞ ın Ankara-Akıncı daki tesislerinde hizmete girmiştir. İmzalanan yeni anlaşma çerçevesinde, üretimi süren Kompozit Hava Alığı yine JSF/F-35 uçaklarının kompozit komponentlerin üretilmekte olduğu bu tesiste gerçekleştirilmektedir. 8 TAI NİN SESİ TEMMUZ 2010

8 İş Geliştirme Faaliyetleri TUSAŞ ÖNDERLİĞİNDE GELİŞEN HAVACILIK YARDIMCI SANAYİİ Büyük Önder Atatürk ün "Bütün tayyarelerimizin ve motorlarının memleketimizde yapılması ve hava harp sanayinin de bu esasa göre inkişaf ettirilmesi icap eder." sözü ile koyduğu hedefe son çeyrek asırda gerçekleştirdiğimiz azimli hamlelerle adım adım yaklaşmaktan mutlu ve övünçlüyüz. Bu uğurda başarılarla geçen çeyrek asırda, bir yandan kendi bünyemizde mevcut üstün çekirdek yetenek ve kapasiteyi kullanıp üst teknolojilere odaklanırken, her geçen gün gelişen seçkin yerli yardımcı sanayimizin esnek ve dinamik gücünü de arkamıza alarak gelişimimizi sürdürmekteyiz lı yılların başında CN-235 Hafif Nakliye Uçağı için Hava İkmal Bakım Merkezleri ndeki bazı yeteneklerin değerlendirilmesi ile başlayan dış kaynak kullanımımız çeşit ve miktar bazında her geçen yıl artıyor. Bugün AS 9100 ve NADCAP akreditasyonlu uluslararası müşteri portföyüne sahip bir havacılık yardımcı sanayimiz var verilerine göre halen 23 değişik model uçak ve helikoptere ait 5053 kalem parçayı imalat ve özel proses yapma yeteneğine sahip çoğu Ankara da olmak üzere güzel yurdumuzun dört bir yanına konuşlanmış yerli havacılık tedarik zincirimiz var. Stratejik planımızda öngörüldüğü üzere, halen üretim esaslı iş payımızın %13 ünü maliyet etkin bir biçimde yerli KOBİ lere aktarmakla kalmayıp, bu oranı 2023 yılında %25 e ulaştıracak düzenlemeleri uygulamaya aldık, stratejik ortaklık protokolleri imzaladık. Uçak parçalarına kadmiyum kaplama yaptırdığımız günlerden, yurdumuzda komponent imalat/alt-montaj ve mühendislik iş paketlerini aktarma esnekliğine sahip, yardımcı sanayisinden montaja hazır nihai ürün alan bir kuruluş olduk. Havacılık yardımcı sanayi firmalarımızı, Şirketimizin ilave kabiliyet ve kapasiteleri olarak görüyor ve bu esnek ve dinamik güçten Şirketimiz yararına olacak şekilde azami ölçüde faydalanmayı hedefliyoruz. Yardımcı sanayi ile ilişkilerimizi düzenleyen penceremiz, TUSAŞ ta ortalama çalışma süresi 10 yıl olan teknik ve idari formasyonunu tamamlamış dinamik yan sanayi takımımız, arayışımız yerli havacılık sanayimiz ile karşılıklı kazanç anlayışı ile uzun süreli sürdürülebilir gelişimi hedefleyen değer üretmeye odaklanmış kurumsal ilişkilerdir. 26 yıllık deneyimiyle TUSAŞ, geride kalan zaman içerisinde Türkiye de havacılık sanayinin oluşum ve gelişimine öncü oldu, yardımcı sanayisinin desteği ile nice zorlukların üstesinden geldi. Yardımcı sanayi olmadan Türkiye havacılık sanayisi olmayacağı inanç ve kararlılığı ile yardımcı sanayisine teknik ve kalite desteği verdi, eğitmen oldu, danışman oldu, çözüm oldu. Ulaşılan noktada TUSAŞ ın temel süreçleri ve yetenekleri üzerine odaklaşıp, temel olmayan süreçlerin dış kaynak kullanımı yolu ile edinilmesi doğrultusunda maliyet, verimlilik ve farklılık avantajı oluşturmaktan, yardımcı sanayimizin desteğini hissetmekten, her zaman hissedeceğimizden emin olmaktan, yerli katkıyı kapsam ve miktar olarak devamlı yükseltmekten gururluyuz. Çabaların karşılıksız olmadığını bilen TUSAŞ, kazandıkça yatırım yapan, istihdam yaratan, teknolojik birikim yapan KOBİ lerimize her zaman destek olmaya devam edecektir. Resimdeki mermer plaka, kuruluşumuzun 25 inci yılına ithafen yardımcı sanayilerimizden Mikron Makine Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. tarafından su jeti ile imal edilmiştir. Sn. Ertan Yılmaz a teşekkürler. TAI NİN SESİ TEMMUZ

9 İş Geliştirme Faaliyetleri ŞİRKETİMİZ, YARDIMCI SANAYİİ İLE BİRLİKTE BÜYÜYOR Ülkemizdeki havacılık sanayi altyapısının gelişmesine yardımcı olan TUSAŞ ın yerli sanayiye aktardığı iş paketleri son yıllarda Yardımcı Sanayii Eğitimi (10 Mayıs 2010) değer ve çeşitlilik bazında sürekli artış göstermektedir. Şirketimiz, yardımcı sanayi ile endüstriyel entegrasyon sürecinde ortak dilde bilgi alışverişini sağlamak amacıyla, havacılık yardımcı sanayine bir okul olma sorumluluğunu üstlenmiştir. CNC tezgahlarda; optimum kesme parametrelerinin belirlenerek; kesme veriminin artırılması ve üretim maliyetinin düşürülmesi amacı ile Şirketimizde yürütülmekte olan Ar-Ge projesinde önemli kazanımlar sağlanmıştır. Yardımcı sanayiyi geliştirmek hedefimiz doğrultusunda Şirketimiz tarafından, söz konusu proje kazanımlarını bu konudaki yardımcı sanayi ile paylaşmak amacı ile 10 Mayıs 2010 tarihinde Akıncı daki Sosyal Tesislerimizde 37 yan sanayii firmasından 43 kişinin katıldığı bir eğitim düzenlenmiştir. Şirketimiz, sektörde lider konumunun verdiği sorumlulukla endüstriyel gelişime katkıda bulunmaya devam edecektir. TUSAŞ - SPIRIT AEROSYSTEMS İŞ BİRLİĞİ Birinci paket sözleşmesi 2002 yılında imzalanarak faaliyetlerine başlanan ve beş paketten oluşan Spirit AeroSystems Lot Time Assembly Programı, Boeing 737, 747, 767 ve 777 modellerinin muhtelif parçalarının üretimini ve teslimatını kapsamaktadır. Söz konusu program sözleşmeye bağlanan beş paket ile hacmi ayda ortalama arasında alt montaj parça üretimi ve teslimatı yapacak kapasiteye ulaşmıştır. 12 Mart 2010 tarihinde Spirit AeroSystems tesislerinde imzalanan sözleşme ile söz konusu programın süresi 2020 yılına kadar uzatılmış ve toplam cirosu yaklaşık 1 milyar ABD Doları olmuştur. İki firma arasında iş birliğinin geliştirilmesi konusunda Spirit AeroSystems ve Şirketimiz TUSAŞ-Spirit Aerosystems İş Birliği (12 Mart 2010) arasında çalışmalar devam etmektedir. 10 TAI NİN SESİ TEMMUZ 2010

10 İş Geliştirme Faaliyetleri TUSAŞ, UYDU YOL HARİTASINDA ÖNEMLİ BİR ADIM DAHA ATIYOR TUSAŞ, 2000 li yılların başında oluşturduğu uydu yol haritasında belirlediği yetenek düzeyine emin adımlarla ilerlemektedir. Bu adımlardan birini de tasarlanıp üretimi yapılan uydunun fırlatma öncesi tabi tutulacağı test kabiliyeti oluşturmaktadır. Seri test sürecinin kritik bir aşaması olan Isıl Vakum Test Sistemi (Thermal Vacum Chamber-TVC) adı verilen test düzeneği içinde uydu, uzay koşullarında ısıl kontrole tabi tutulmakta ve -180 C ile +130 C arasında vakumlu ortamda test edilerek tüm cihazlarının bu zor koşullarda çalıştığından emin olunması sağlanmaktadır. TUSAŞ, şimdiye kadar yapılmamış olanı yaparak, bu hassas test düzeneğini yurt dışından tedarik etmek yerine Türkiye de ilk kez üretilmek üzere Nurol Teknoloji A.Ş. firmasına vermiştir. Böyle kritik bir teknolojide söz konusu hassas test düzeneğinin üretiminin sorumluluğunu bir Türk firmasına veren TUSAŞ, yerli yardımcı sanayimize verdiği önem ve duyduğu güveni de bir kez daha ortaya koymuştur. TUSAŞ uydu tasarım ekibi ile Nurol teknik ekibinin ortak oluşturduğu çözüm sonucunda 24 Aralık 2009 tarihinde fiili üretim faaliyetlerine Nurol Teknoloji A.Ş. tesislerinde düzenlenen mütevazı törenle başlanmıştır. Söz konusu törende Genel Müdürümüz Sn. Muharrem Dörtkaşlı ya Nurol Teknoloji Genel Müdürü Sn. Murat Sert tarafından bir şilt takdim edilmiştir. Tören sırasında bir konuşma yapan Genel Müdürümüz, Nurol Teknoloji firmasının uzay teknolojileri konusundaki çalışmalara büyük bir motivasyonla eğildiğini söyleyerek, bu performansı sürdürdüğü takdirde birçok başarılı çalışmaya daha imza atabileceğine olan inancını dile getirmiştir. METAL ŞEKİLLENDİRME MÜKEMMELİYET MERKEZİ AÇILDI Türkiye de ilk ve tek olma özelliği taşıyan, Türk sanayisini bir alanda daha yurt dışına bağımlı olmaktan kurtaracak olan Atılım Üniversitesi Metal Şekillendirme Mükemmeliyet Merkezi 9 Nisan 2010 tarihinde Devlet Bakanı Sn. Cevdet Yılmaz ve bir çok üst düzey yetkilinin katıldığı bir törenle açılmıştır. Tören kapsamında Entegre Uçak Grup Başkanımız Sn. Özcan Ertem bir konuşma yaparak Metal Şekillendirme Mükemmeliyet Merkezi nin sektörün ihtiyaçlarının doğru belirlenmesi ve uygun çözümler üretilmesi konusunda sağlayacağı faydalara dikkat çekmiştir. Şirketimiz, kuruluş amacı Türk metal şekillendirme şirketlerine topluca veya teker teker araştırma geliştirme hizmeti vermek ile üniversitelerin işbirliği ile bilgiye dayalı üretim teknolojilerinin geliştirilmesini sağlamak olan Metal Şekillendirme Mükemmeliyet Merkezi'nin kurucu üyelerinden olup, kuruluş aşamasında merkeze alınan ekipman seçiminde aktif rol almıştır. Merkezin kabiliyetleri arasında simülasyona yönelik malzeme karakterizasyonu, hafif metallerin şekillendirilmesi, kalıp tasarımı ve ömürlerinin iyileştirilmesi, kuramsal yöntemler, sayısal yöntemler, malzeme karakterizasyon deneyleri, sistematik deneyler, prototip üretim, ön ve seri üretim yer almaktadır. TUSAŞ İmalat Mühendisliği Müdürlüğü bünyesinde gerçekleştirilen TÜBİTAK destekli "Sac Malzemelerin Şekillendirme Sınırının Belirlenmesi" Projesi nde Atılım Üniversitesi Mükemmeliyet TUSAŞ Entegre Uçak Grup Başkanı Sn. Özcan Ertem Merkezi ile beraber çalışılmış ve Şirketimizde sık kullanılan sac malzemelerin şekillendirilebilirlikleri merkezde yapılan testlerle tespit edilmiştir. Önümüzdeki dönemlerde başka ortak projelerin yürütülmesi de planlanmaktadır. TAI NİN SESİ TEMMUZ

11 Tesislerimizden SSM DEN İLK ÜRETİM ORGANİZASYONU YETERLİLİK ONAY BELGESİ ALAN ŞİRKET OLDUK Türkiye de uçak, helikopter, insansız hava araçları ve uydu gibi hava-uzay platformlarının tasarımı, geliştirilmesi, imalatı, entegrasyonu, modernizasyonu ve satış sonrası hizmetleri alanlarında tek teknoloji merkezi olan TUSAŞ, Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) Sertifikasyon Kurulu nun ilk üretim organizasyonu yeterlilik onay belgesini alarak önemli bir kilometre taşını daha gerçekleştirmiştir. Hava Kuvvetleri Komutanlığı (Hv.K.K.) envanterinde bulunan C-130 Ulaştırma Uçakları nın aviyonik modernizasyonunu gerçekleştirmek amacıyla tasarım, üretim, test ve sertifikasyon faaliyetlerinin yürütüldüğü ERCİYES Programı kapsamında TUSAŞ, Avrupa Havacılık Güvenlik Ajansı (EASA) Part 21 kurallarına uyum göstererek, C-130 Üretim Organizasyonu Yeterlilik Onayı (ÜrOYO) almıştır. SSM ve Hv.K.K. yetkililerinden oluşan Sertifikasyon Kurulu ile TUSAŞ arasındaki çalışmalar Haziran 2007 de yapılan ilk ÜrOYO toplantısıyla başlatılmış, TUSAŞ tarafından hazırlanan ERCİYES Projesi Üretim Organizasyonu Uyum El Kitabı nın (POCM-2007) SSM tarafından uygun bulunması ve onaylanmasıyla devam etmiştir. Sertifikasyon Otoritesi nin gerçekleştirdiği denetim ve değerlendirmeler sonucunda TUSAŞ Üretim Organizasyonu nun, ana yüklenicisi olduğu ERCİYES Programı kapsamındaki yeterliliği onaylanmış ve Sertifikasyon Kurulu nun ilk ÜrOYO Belgesi 18 Kasım 2009 tarihinde düzenlenen bir törenle TUSAŞ a verilmiştir. ÜrOYO Belgesi, ERCİYES Sertifikasyon Kurulu adına SSM Test ve Sertifikasyon Şube Müdürü Sn. Alper Köse ile TUSAŞ adına Teknik Hizmetler Başkanı Sn. Ahmet Tokmakçıoğlu na takdim edilmiştir. TUSAŞ, kuruluşundan bugüne kadar yaptığı tüm çalışmalarında olduğu gibi, Ülkemiz Milli Gücü nün ayrılmaz bir parçası olan Türk Silahlı Kuvvetleri ne Egemen Sistem sağlamak amacıyla özgün tasarım, geliştirme ve üretim faaliyetlerine her geçen gün artan bir hızla devam etmektedir. Söz konusu belge ile TUSAŞ, Erciyes Projesi nde C-130 B/E komple uçak üzerinde ve elektrik, elektronik, yapısal parçalarda üretim yetkisine sahip olmuştur. Emeği geçen arkadaşlarımızı kutluyor, başarılarının devamını diliyoruz. OHSAS İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMİ BELGEMİZ YENİLENDİ Şirketimizde yürütülen İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) çalışmalarının yönetim standartlarına uygunluğunun tescili ile Şirketimizdeki İSG politika ve hedefleri ile uyumlu olarak İSG risklerini kontrol etmek suretiyle, sağlam bir İSG performansına sahip olmak amacıyla yapılan çalışmalar tamamlanarak 17 Aralık 2008 tarihinden geçerli olmak üzere OHSAS İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Belgesi alınmıştı Kasım 2009 tarihlerinde belgelendirme kuruluşu STANDART BM-TRADA firması tarafından yapılan 2009 Yılı Yıllık Uyumluluk Denetimi sonucunda Şirketimizin İş Sağlığı ve Güvenliği uygulamaları başarılı bulunarak, söz konusu belgenin geçerlilik süresi 17 Aralık 2010 tarihine kadar uzatılmıştır. 12 TAI NİN SESİ TEMMUZ 2010

12 Tesislerimizden İŞLETME BELGEMİZİ YENİLEDİK Şirketimizin ticari unvanının 4 Nisan 2007 tarihinde gerçekleştirilen Genel Kurul Toplantısı kararıyla TUSAŞ-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. ve yazışma adresinin Fethiye Mahallesi Havacılık Bulvarı No:17 (06980) Akıncı-ANKARA olarak değişmesi nedeniyle mevcut İşletme Belgemiz Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Müfettişleri tarafından Temmuz 2009 da yapılan denetim sonucunda yenilenmiştir. Sürekli geçerli olacak olan İşletme Belgemizin Şirketimiz adına hayırlı olmasını diliyoruz. BİLGİ GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMİ SERTİFİKAMIZ ONAYLANDI ISO27001:2005 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi Sertfikası (BGYS) ile ilgili denetim, BSI firması tarafından 9-12 Kasım 2009 tarihlerinde gerçekleştirilmiş ve Şirketimizin mevcut sertifikası üç yıl süreyle uzatılmıştır. Emeği geçen arkadaşlarımızı kutluyoruz. TAI NİN SESİ TEMMUZ

13 Tesislerimizden JSF/F-35 PROGRAMI KAPSAMINDA İKİNCİ PRR TOPLANTISI GERÇEKLEŞTİRİLDİ JSF/F-35 programı çerçevesinde 6 Şubat 2007 tarihinde Şirketimiz ile Northrop Grumman arasında imzalanan anlaşma ile, bugüne kadar üretilen en gelişmiş savaş uçağı F-35 in Orta Gövde, Kompozit Komponentler, Hava Giriş Kanalları (Ducts), Hava-Yer Harici Yük Taşıyıcı-Pylon ları Şirketimiz tesislerinde üretilmektedir. Program kapsamında, ilki 2009 yılında yapılan PRR (Production Readiness Review) toplantılarının ikincisi, JSF Program Office, Defense Contract Management Agency, Lockheed Martin ve Northrop Grumman temsilcilerinin katılımı ile 7-9 Haziran 2010 tarihlerinde Şirketimiz tesislerinde başarıyla gerçekleştirilmiştir. Söz konusu toplantılarda program kapsamındaki iş payımız ve faaliyetlerimiz değerlendirilerek önümüzdeki döneme ait planlamalar gözden geçirilmiştir. SGK DAN ŞİRKETİMİZE ÖDÜL Şirketimiz, geçen yıl olduğu gibi bu yıl da Ankara da yerleşik firmalar içinde prim borcu bulunmayan ve düzenli olarak en fazla prim ödeyen ilk 10 işveren arasında yer almıştır. Toplumda sosyal güvenlik bilincini oluşturmayı ve kayıt dışı istihdamı önlemeyi amaçlayan SGK Ankara İl Müdürlüğü, Mayıs 2010 tarihleri arasında gerçekleştirdiği Sosyal Güvenlik Haftası etkinlikleri çerçevesinde 12 Mayıs 2010 tarihinde düzenlediği törende firmalara ödüllerini vermiştir. Şirketimiz adına ödülü Mali İşler Başkanımız Sn. Adnan Aydoğan, SGK Başkan Yardımcısı Sn. İlyas Çelikoğlu ndan almıştır. TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU NDAN ŞİRKETİMİZE TEŞEKKÜR T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yürütülen sanayi ve iş istatistikleri uygulamaları kapsamında, Şirketimizin zamanında ve doğru bilgiler vererek söz konusu uygulamaya destek olması münasebetiyle Şirketimize bir teşekkür belgesi takdim edilmiştir. 14 TAI NİN SESİ TEMMUZ 2010

14 Tesislerimizden ERCİYES SİSTEM ENTEGRASYON LABORATUARIMIZ FAALİYETE GEÇTİ Yaklaşık iki yılda tamamlanan ERCİYES Sistem Entegrasyon Laboratuarımızın (SEL) açılışı, 21 Aralık 2009 tarihinde Yönetim Kurulu üyelerimizin katılımı ile düzenlenen mütevazı kutlama ile yapılmıştır. ERCİYES SEL, uçakta yer alacak 120 ye yakın aviyonik ekipmanı ve pilot ekranlarını kontrol eden uçuş bilgisayarlarının, uçağa takılmadan önceki testlerinin yapılacağı, entegrasyon problemlerinin çözümleneceği ve yazılımın doğrulanacağı bir ortam olması itibarıyla büyük önem taşımaktadır. C-130 Aviyonik Modernizasyon ERCİYES projesi kapsamında Şirketimizde ilk kez oluşturulan SEL ön/yapısal tasarım ve kurulum çalışmalarına 2007 yılı Haziran ayında başlanmış olup, 2008 yılı Şubat ayında 11 modülden oluşan raf sisteminin teslim alınmasıyla, montaj ve ileri tasarım çalışmalarıyla devam edilmiştir. Laboratuarın yapımı sırasında ayrıca çeşitli kesit ve yapılarda 10 km uzunluğunda kablo, 500 adet konnektör, 500 adet röle ve 500 adet switch kullanılmıştır. Uçağa takılacak olan aviyonik ekipmanlar ve haberleşme kartları dışındaki her türlü elektrik, elektronik ve elektromekanik ürün ise Şirketimizce üretilmiştir. İKİ TOPLANTI ODAMIZA ALİ BEHİÇ GÜVENTÜRK VE PROF.DR. CAHİT ÇIRAY İSİMLERİ VERİLDİ Türkiye de havacılık ve havacılık sanayine bulundukları katkıların yanı sıra Şirketimizde yaptıkları görevleriyle bugünlere gelmemizde büyük emekleri bulunan iki değerli kişinin isimleri 350 No lu Hezarfen ve 230-B No lu binalarımızda bulunan toplantı odalarına verilmiştir. 14 Aralık 2009 tarihinde, yılları arasında Şirketimizde Şef Mühendis ve Tasarım ve Geliştirme Müdürü olarak görev yapan Ali Behiç Güventürk ün adı, ailesi ve çalışma arkadaşlarının katıldığı bir törenle 350 No lu Bina giriş katında bulunan toplantı odasına verilmiştir yılında kaybettiğimiz ve Şirketimizin Tasarım ve Geliştirme bölümünün oluşturulmasına büyük emekler veren arkadaşımızı rahmetle anıyoruz. 13 Mayıs 2010 tarihinde ise, 1980 li yıllarda Hava Kuvvetleri Komutanlığı nın uçak seçimi ile Şirketimizin kuruluş çalışmalarında önemli roller üstlenen ve Şirketimizde üretilen ilk F-16 nın uçuşunun gerçekleştiği yılları arasında Şirketimizin Yönetim Kurulu Başkanlığı görevini yürüten Prof.Dr. Cahit Çıray ın adı, kendisinin de katıldığı açılış töreniyle 230-B No lu binamızda bulunan toplantı odasına verilmiştir. Bu vesile ile havacılık ve havacılık sanayine değerli katkılarda bulunan Sn. Ali Behiç Güventürk ve Prof.Dr. Cahit Çıray ın isimlerinin genç nesillere aktarılmasını ve değerli katkılarının her zaman hatırlanmasını temenni ediyoruz. Prof. Dr. Cahit Çıray ve Sn. Ali Behiç Güventürk adı verilen toplantı odalarının açılışı. TAI NİN SESİ TEMMUZ

15 Tesislerimizden ÇEVRE DOSTU TUSAŞ YEŞİL ENERJİ KULLANACAK Çevre adına gerçekleştirdiği örnek uygulamalarla bugüne kadar birçok ödüle layık görülen Şirketimiz, 19 Mart 2010 tarihinde ITC-KA firması ile yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen yeşil enerji ile üretilmiş elektrik kullanımına ilişkin bir anlaşma imzalamıştır. Tesislerimizde düzenlenen imza töreninde anlaşmayı; Şirketimiz adına Genel Müdürümüz Sn. Muharrem Dörtkaşlı ve Tesisler ve Varlık Yönetimi Başkanımız Sn. İsmail Ulubayram ile ITC-KA Firması adına Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Ali Kantur ve Genel Müdür Sn. Erdoğan Göğen imzalamıştır. TUSAŞ ın halen Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş. den (BEDAŞ) temin edilen elektrik ihtiyacının, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, Elektrik Piyasası Serbest Tüketici Yönetmeliği kapsamında özel üreticilerden temin edilmesi çerçevesinde yürütülen çalışmalar sonuçlanmış ve ITC-KA firması ile bu kapsamda yapılan anlaşma ile elektrik giderlerinde 2009 rakamlarıyla yılda yaklaşık ABD Doları tasarruf sağlanması planlanmıştır. Şirketimizin üç yıl süreyle elektrik temin edeceği ITC-KA firması, Ankara Mamak ve Sincan Katı Atık sahasını işletmekte ve Mamak da biokütleden elde ettiği gazdan elektrik üretmektedir. Söz konusu anlaşma ile Şirketimiz, ekonomik elektrik temininin yanı sıra, yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen yeşil enerji ile üretilmiş elektrik kullanarak çevreye yönelik sosyal sorumluluğunu da yerine getirme avantajına sahip olacaktır. Çevre kirliliğinin önlenmesine yönelik yatırımları, faaliyetleri ve gösterdiği çevre duyarlılığı ile sektöründe öncü olan Şirketimizin imzaladığı bu anlaşmanın; çevre, enerji ve sosyal sorumluluk kapsamında, Şirket içinde, Şirket dışında ve TUSAŞ ın uluslararası iş ilişkilerinde pozitif yansımaları olacağı değerlendirilmektedir. Soldan Sağa: TUSAŞ Tesisler ve Varlık Ynt. Bşk. Sn. İsmail Ulubayram, TUSAŞ Genel Müdürü Sn. Muharrem Dörtkaşlı, ITC-KA Ynt. Krl. Bşk. Sn. Ali Kantur, ITC-KA Genel Müdürü Sn. Erdoğan Göğen. 16 TAI NİN SESİ TEMMUZ 2010

16 Organizasyon, Fuar ve Sergiler TUSAŞ IN ÖZGÜN ÜRÜNLERİ, DSA 2010 DA İLGİ ODAĞI OLDU Türkiye nin havacılık ve uzay merkezi konumunda olan Şirketimiz, Nisan 2010 tarihleri arasında Kuala Lumpur, Malezya da düzenlenen DSA 2010 fuarında sergilediği ürün ve kabiliyetleri ile ziyaretçilerinden tam not aldı. Özgün ürünlerimizin ön plana çıkarıldığı fuar boyunca, ziyaretçilerden ve özellikle delegasyonlardan büyük ilgi gören standımızı, Malezya ve bölge ülkelerden gelen çok sayıda üst düzey heyet ziyaret etti. Özgün ürünlerin ortaya çıkması ve sayılarının giderek artmasıyla birlikte, her geçen yıl biraz daha farklılaşan TUSAŞ standı, tamamen yerli imkânlar ve Türk Mühendisleri tarafından geliştirilen Türk İnsansız Hava Aracı (TİHA) ve Başlangıç ve Temel Eğitim Uçağı (HÜRKUŞ) ile ana yüklenicisi olduğumuz ATAK Taarruz/Taktik Keşif Helikopteri projeleri ve sergilenen maketleriyle ziyaretçilerin ilgi odağı oldu. Özgün ürünlerimizin yanı sıra F-16, C-130, T-38, S-70 gibi değişik platformlar üzerinde uyguladığımız ve bazıları özgün ürün kapsamında değerlendirilebilecek modernizasyon projelerimiz ile başta JSF ve A400M olmak üzere, iştirak ettiğimiz uluslararası projeler ve sivil amaçlı üretimler de Şirketimizin DSA gündeminin üst sırasında yer aldı. Ülkemizin Harita Genel Komutanı Korg. Yaşar Güler, Emniyet Genel Müdür Yardımcısı Sn. Mehmet Tokgöz ve Savunma Sanayii Müsteşarı Sn. Murad Bayar tarafından temsil edildiği fuar süresince Malezya Milli Savunma Bakanı, Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanları ile resmi TUSAŞ ve TEI DSA 2010 Fuarı nda görüşmeler yapıldı. Fuar sırasında aralarında Malezya Savunma Bakanı Dato Seri Dr. Ahmad Zahid Hamidi, Endonezya Hava Kuvvetleri Komutan Yardımcısı Imam Wahyudi, Taland Kara Kuvvetleri Komutanı Phuvadol Vyaidkula, Tayland Hava Kuvvetleri Komutanı ACM Anavil Promrat, Güney Kore Devlet Bakan Yardımcısı Kim Joo Won, Büyükelçi Sn. Serap Ataay ve Malezya Askeri Ataşesi Alb. Özkan Aydoğdu nun bulunduğu birçok üst düzey yetkili TUSAŞ standını ziyaret ederek bilgi aldı. ŞİRKETİMİZİ SOFEX FUARI NDA TEMSİL ETTİK Şirketimiz, Mayıs 2010 tarihlerinde Ürdün ün başkenti Amman da düzenlenen ve Ortadoğu nun önemli savunma sanayii fuarlarından olan SOFEX Uluslararası Savunma Fuarı ve Konferansı na bir stand ile iştirak etmiştir. Ürdün Kralı II. Abdullah ın himayelerinde, Ürdün Prensi Faisal Bin Al Hussein in başkanlığında gerçekleştirilen fuarda Ülkemiz, Savunma Sanayii Müsteşarlığı nın (SSM) şemsiyesi altında 20 Türk savunma sanayii firması ile birlikte temsil edilmiştir. Türkiye de insanlı ve insansız hava platformlarının tasarımı, geliştirilmesi, modernizasyonu, imalatı, entegrasyonu ve satış sonrası hizmetleri alanında teknoloji merkezi konumunda olan Şirketimizin, fuar boyunca sergilediği ürün ve kabiliyetleri büyük ilgi toplamıştır. Fuarda, Şirketimizin tamamen yerli imkanlarla geliştirdiği Türk Özgün İnsansız Hava Aracı (TİHA), Türk Başlangıç ve Temel Eğitim Uçağı nın (HÜRKUŞ) yanı sıra Şirketimizin uluslararası pazarlama ve satış haklarına sahip olduğu ATAK Taarruz/Taktik Keşif Helikopteri Projesi tanıtılmıştır. Fuar boyunca Şirketimizin standını aralarında Ürdün Prensi Faisal Bin Al Hussein, Estonya Başbakanı Sn. Andrus Ansip, Azerbaycan Savunma Bakanı Sn. Jamalov Yavar Taliboglu, Kazakistan Savunma Bakan Yardımcısı Tümg. Zhanzhumenov Talgat Zhenisovich, Gabon Savunma Bakanı Angelique Ngoma, Lübnan Özel Kuvvetler Komutanı Tuğg. George Nader, Tanzanya Genelkurmay Başkanı Org. Davis Mwamunyange nin bulunduğu birçok üst düzey sivil ve askeri yetkili ziyaret etmiştir. Ayrıca Milli Savunma Bakanı Sn. Vecdi Gönül ve Savunma Sanayii Müsteşarı Sn. Murad Bayar da standımızı onurlandırmıştır. Azerbaycan Savunma Bakanı Sn. Jamalov Yavar Taliboğlu TUSAŞ standında. Milli Savunma Bakanı Sn. Vecdi Gönül TUSAŞ standında. TAI NİN SESİ TEMMUZ

17 Organizasyon, Fuar ve Sergiler TUSAŞ, THY TEKNİK A.Ş. NİN PARÇA İMALAT SERGİSİ NDE Şirketimiz, THY Teknik A.Ş. Hangarı'nda 9-11 Mart 2010 tarihleri arasında düzenlenen Sivil Uçak Parça İmalat Sergisi ne bir stand ile katılmıştır. Sivil havacılığın gelişimine katkıda bulunmak ve havacılık alanında parça üretimi yapmak isteyen firmalar ile sektörde faaliyet gösteren üreticileri bir araya getiren serginin açış konuşmasını yapan THY Teknik A.Ş. Genel Müdürü Doç. Dr. İsmail Demir, üç günlük faaliyetin, Türk firmalarına yönelik potansiyellerin değerlendirilerek, şirketlerin kendilerini geliştirmelerine yönelik fırsatlar oluşturması, havacılık alanındaki gelişmelerin takip edilerek, firmaların bu alana entegrasyonunu sağlamak ve gerek ulusal, gerek uluslararası arenada iş yaparken ihtiyaç duyulabilecek bilgi, tecrübe ve uzmanlık paylaşımının dolaysız yoldan bu bilgilere vakıf konunun uzmanları ile değerlendirerek giderilmesinin amaç edindiği belirtmiştir. Savunma Sanayii Müsteşarlığı, DHMİ, İstanbul Ticaret Odası yetkilileri ve havacılık sektöründe faaliyet gösteren üretici firmaların temsilcileri ile parça üretim alanında yatırımcı olmak isteyen firmaların katıldığı sergiye, Şirketimiz de Teknik Hizmetler Başkanımız Sn. Ahmet Tokmakçıoğlu nun liderliğinde Yardımcı Sanayii Operasyonları ve Kalite Sistemleri Müdürlükleri personelinden oluşan bir ekip ile iştirak etmiştir. Üç gün boyunca her gün yaklaşık 200 kişilik farklı KOBİ temsilci grubunun ziyaret ettiği sergide Kalite Sistemleri Müdürümüz Sn. Sarp Baş ve Proses Kontrol Uzman Mühendisimiz Sn. Ergun Evrensel NADCAP Akreditasyonları konusunda Şirketimiz adına sunumlar yapmıştır. Şirketimizin TUSAŞ Kalite Sistemleri Müdürü Sn. Sarp Baş. NADCAP akreditasyon gerekleri ile şirketlere sağladığı imkan ve avantajları dile getirdiği sunumu, Savunma Sanayii Müsteşarlığı yetkilileri ve katılımcılardan büyük övgü almıştır. Sergide konuşma yapan diğer katılımcılar da THY nin uçak alımlarında offset uygulamalarının önemini vurgulayarak, Şirketimizin KOBİ lerle yaptığı iş birliğinin yerli havacılık sanayimize sağladığı katkılardan memnuniyetle bahsederek bu çalışmaların artarak devamını dilemişlerdir. Ayrıca, sergi boyunca tüm katılımcıların ilgi odağı olan standımızı ziyaret edenler hem faaliyetlerimiz hakkında bilgi almış, hem de Şirketimiz ile iş yapma olanaklarını araştırmışlardır. 4. HAVACILIK-AVİYONİK SİSTEMLERİ VE SERGİSİ NDE TUSAŞ 4. Havacılık-Aviyonik Sistemleri Semineri ve Sergisi TUSAŞ standı 4. Havacılık-Aviyonik Sistemleri Semineri ve Sergisi, Mart 2010 tarihlerinde Ankara TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi nde Şirketimizin ana sponsorluğunda gerçekleştirilmiştir. Ülkemizde havacılık elektroniği konusundaki bilgi birikiminin artırılması ve bu alanda çalışmakta olan kişilerin bir araya gelerek deneyimlerini paylaşmaları hedefiyle düzenlenen 4. Aviyonik Sistemleri Semineri nde, açış konuşmalarının ardından söz alan Genel Müdürümüz Sn. Muharrem Dörtkaşlı, katılımcılara Şirketimizin vizyonu ve geleceğe yönelik hedeflerini anlatmıştır. Entegre Uçak Grup Başkanımız Sn. Özcan Ertem de seminer kapsamındaki Türkiye nin Havacılık Geleceği konulu panele panelist olarak katılarak Şirketimizi temsil etmiştir. Ayrıca Şirketimiz, Entegre Helikopter Grup Başkanlığı ndan Sn. Tahsin Bayar, Sn. Ahmet Şeref ve Sn. Serkan Semiz Black Hawk Aviyonik Modernizasyon Programı; Entegre Uçak Grup Başkanlığı ndan Sn. Erdem Dağdelenler ve Sn. Güray Yıldız Aviyonik Entegrasyon ve Uçuş Yönetim Yazılımı Geliştirme, Sn. Erol Oğuz, Sn. Hadi Çolakoğlu ve Sn. Barış Kayayurt İnsansız Hava Aracı Geliştirme Çalışmaları, Sn. Yalçın Yıldız Entegre Modüler Aviyonik Tabanlı Yazılım Geliştirme ve Doğrulama, Sn. Yasin Kaygusuz Modern Aviyonik Mimarilerde Motor Göstergeleri ve Entegrasyon Yöntemleri; Yapısal ve Uydu Grup Başkanlığı ndan Sn. Okan Demirel ise Uydu Teknolojileri konularında birer bildiri sunarak katılımcıları bilgilendirmişlerdir. İnsan Kaynakları ve Eğitim Müdürümüz Sn. Oya Tansu ise Havacılık-Aviyonik Alanındaki İş İmkanları ile ilgili bir sunum yaparak havacılık ve aviyonik alanında çalışmak isteyen öğrencilere yol gösterecek bilgiler vermiş ve üniversitelerden beklentileri dile getirmiştir. Toplam 32 sunum ve bir panelden oluşan ve akademik çevreler ile sanayi kuruluşları temsilcilerinin yoğun ilgi gösterdiği 4. Aviyonik Sistemleri Semineri nde, Şirketimiz ayrıca bir stand ile yer almıştır. 18 TAI NİN SESİ TEMMUZ 2010

18 Tasarım, Mühendislik ve Üretim Faaliyetleri TÜRK İNSANSIZ HAVA ARACI (TİHA) SİSTEMİ Resim-1: TİHA Alt Sistemleri Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) ile Aralık 2004 te imzalanan ve Ekim 2007 de revize edilen Özgün TİHA Geliştirme Programı Sözleşmesi kapsamında, 30 bin ft irtifa tavanı ve 24 saat uçuş süresine sahip bir İnsansız Hava Aracı Sistemi milli olanaklarla geliştirilecek ve üç hava aracı ile bir adet yer sistemi üretilecektir. Yer sistemleri; Yer Kontrol İstasyonu (YKİ), Veri Linki Sistemi (VLS) ve Otomatik Kalkış ve İniş alt sistemlerinden oluşmaktadır (Resim-1). Sistem, hava aracı üzerinde taşınan ASELFLIR-300T kamera ve yapay açıklıklı radar (SAR) faydalı yükleri ile gündüz ve gece keşif, gözetleme ve hedef tespit görevlerini yürütecek, kalkış ve iniş fazları dahil olmak üzere tüm uçuşunu otomatik olarak gerçekleştirebilecek ve 200 km veri linki menziline sahip olacaktır. Haziran 2009 da Kritik Tasarım Gözden Geçirme Toplantısı nın başarıyla tamamlanmasının ardından üretim, montaj, test ve sistem entegrasyon laboratuarı (SEL) kurulum çalışmaları hız ve yoğunluk kazanmıştır. 17 m kanat açıklığı ve 1500 kg azami kalkış ağırlığına sahip olan TİHA nın yapısında %90 lara varan oranlarda karbon-fiber kompozit malzeme kullanılmaktadır. Taşınma gereksinimleri nedeniyle sağ/sol kanat ve kuyruklar sökülebilir olarak tasarlanmıştır. TİHA üzerinde tamamına yakını gövdede olmak üzere itki, yakıt, elektrik, uçuş kontrol, katlanır iniş takımı, haberleşme/tanımlama, veri kayıt, ışıklandırma, buzdan koruma ve çevresel kontrol sistemleri bulunmaktadır (Resim-2). Hava Aracı Yapısı TİHA gövde yapısını oluşturan ana parçalar, gövde alt/üst kabukları ve çerçevelerdir. İniş takımları ile kanat/kuyruk bağlantılarında metal menteşeler kullanılmaktadır. Gövde içerisinde ekipmanların yerleşimi için sistem tepsileri ve braketleri bulunmaktadır. Ekipmanlara erişim tamamen sökülebilir burun kabuğu ve yan erişim kapaklarından sağlanmaktadır. Yapıyı oluşturan detay parçaların tamamına yakını imal edilmiş ve montaj hattında birleştirme çalışmalarına geçilmiştir (Resim-3). Alt kabuk üzerine çerçeveler yerleştirilerek, bağlantı menteşelerinin montajı önceliklendirilmiş, paralelde de sistem tepsileri ve braketleri ile yakıt tankı destek duvarlarının montajına devam edilmiştir. Ekipmanların yerleştirilmesi ve kablaj enstalasyonunun tamamlanmasını takiben, üst kabukların kapatılması aşamasına geçilecek ve gövde montajı tamamlanacaktır. TİHA kanat ve kuyruk yapısını oluşturan ana parçalar ise alt/üst sandviç kabuklar, C-kirişler, C- kaburgalar, hücum kenarı kabukları ve kontrol yüzeyleridir. Kontrol Resim-2: TİHA Hava Aracı İç Yerleşimi Resim-3: TİHA Gövde Montajı TAI NİN SESİ TEMMUZ

19 Tasarım, Mühendislik ve Üretim Faaliyetleri yüzeyleri ve kanat-gövde bağlantılarında aluminyum parçalar kullanılmıştır. Yapısal parçalar çoğunlukla yapıştırma yöntemi ile birleştirilmiştir. Üst kabuk ve C- kirişler otoklavda kür olan film yapıştırıcı ile birleştirilirken, diğer kompozit parçaların birleştirilmesinde fırında kür edilen macun yapıştırıcı kullanılmaktadır. Kanat/kuyruk yapısını oluşturan parçaların tasarımı tamamlanmış olup, parça imalatları hızla devam etmektedir (Resim-4). Kanat montajı, üst kabuğun üzerine kirişlerin otoklavda birleştirilmesi ile başlamakta ve alt kabuğa doğru ilerlemektedir. Kanat ve kuyruk kirişleri, kaburgaları ve hücum kenarı destek parçaları montajları tamamlanmıştır. Menteşelerin takılması ve kanat içindeki sistem provizyonlarının bırakılmasının ardından alt ve hücum kenarı kabuklarının yerleştirilmesi ile kanat/kuyruk kutuları tamamlanacaktır. Son aşamada kontrol yüzeyleri menteşeler üzerinden kanat/kuyruk kutularına yerleştirilecek ve adaptör parçaların Resim-4: TİHA Kanat/Kuyruk İmalatı/Montajı Resim-5: ÖNCÜ takılmasının ardından gövdeye montajı yapılacaktır. İmalat/montaj çalışmaları paralelinde, yapısal geliştirme testlerine de hazırlanılmaktadır. Bu testlerde belirlenmiş yük limitlerinde yapının davranışı görülerek, tasarımı doğrulayıcı bilgiler edinilecektir. Bu testlerin birkaç ay içinde tamamlanması hedeflenmiştir. Kiriş kesiti test parçaları halen imal edilmekte olup, kanat-gövde bağlantısı ve kanat statik test düzeneklerinin tasarımı tamamlanmış ve test parçalarının imalatına başlanılmıştır. Ağırlık kazanımı amaçlı başlatılan optimizasyon çalışmaları kapsamında ikinci tasarım döngüsü Resim-6: ART de yapılan menteşe momenti testleri faaliyetlerine başlanmış olup, bu çalışmaların tamamlanmasının ardından, revizyon ihtiyacı olan yapısal parçalarda gerekli geliştirmelerin 2010 ortasına kadar tamamlanması hedeflenmektedir. TİHA Ölçekli Uçar Modeli: ÖNCÜ TİHA projesi kapsamında, aerodinamik özelliklerin belirlenmesi amacıyla yapılan kapsamlı rüzgar tüneli testlerinin yanı sıra, uçuş özelliklerinin dinamik ortamda görülebilmesi amacıyla Öncü adında 1:3.5 ölçekli bir uçar model de geliştirilmiştir. Yaklaşık 4 metre kanat açıklığına sahip olan Öncü, 50 kg ağırlığındadır. Uçuş kontrol yapılanışı TİHA ile aynı olup, her biri kendi içinde yedekli olan flaplar, kanatçıklar ve yön-irtifa dümenlerinden oluşmaktadır (Resim-5). Yapı elemanlarının büyük çoğunluğu kompozit malzemeden üretilmiştir yılında yer ve taksi testlerinin tamamlanmasının ardından uçuş testlerine başlanılmıştır. Testlerde toplanılan verilerin incelenmesi sonucunda uçuş zarfı sınırlamaları ile ilgili değerli bilgiler elde edilmiştir. Öncü çalışmaları ayrıca uçuş test planlaması, icrası, verilerin incelenmesi ve raporlama konularında tasarım ve test ekiplerine deneyim de kazandırmıştır. 20 TAI NİN SESİ TEMMUZ 2010

20 Tasarım, Mühendislik ve Üretim Faaliyetleri TİHA Menteşe Momenti Testleri TİHA kontrol yüzeyleri menteşelerine gelen moment değerlerinin belirlenmesi ve hareketlendiricinin (servo) yük altında özelliklerinin belirlenmesi amacıyla Temmuz 2009 da Ankara Rüzgar Tüneli nde (ART) bir dizi rüzgâr tüneli testi yapılmıştır (Resim-6). Bu testlerle, önceden ampirik ve hesaplamalı yöntemlerle tahmin edilen menteşe momentleri netleştirilmiş ve bu yöntemlerin kalibrasyonu sağlanmıştır. Testlerde tam ölçekli TİHA kuyruk kesidi geometrisine sahip test parçası kullanılmıştır. Kontrol yüzeyi itme-çekme çubuğu üzerinden yük ölçümü yapılarak menteşe moment değerlerine Resim-7: Motor Testleri Resim-8: Fren Testleri ulaşılmıştır. Kontrol yüzeyi hareketleri TİHA hava aracında kullanılan servoyla sağlanmıştır. Bu sayede servonun hız, ısınma miktarı, tork limitleri gibi önemli bilgiler de elde edilmiştir. Testlerde ayrıca, kontrol yüzeyi boşluğunun contayla kapatılmasının menteşe momentleri üzerindeki iyileştirici etkileri incelenmiş ve çeşitli arıza senaryoları test edilerek, hareketli yüzey ve servonun davranışları ile ilgili önemli bilgiler elde edilmiştir. TİHA Motor Testleri TİHA projesi itki sistemi çalışmaları, motorun hava aracına entegrasyonunu kapsamaktadır. Motor entegrasyonunda temel hedef, görev profilinin her noktasında motordan optimum gücün elde edilebilmesini sağlamaktır. Bu hedefe ulaşabilmek için, tasarım çalışmalarının, kademeli bir şekilde, laboratuar, yer ve uçuş testleri ile doğrulanması gerekmektedir. Bu sürecin ilk adımı olarak, yerde kurulan bir test düzeneğinde, motorun soğutma performansı, elektronik kontrol sistemi (FADEC) işlevselliği, itki üretme kabiliyeti ve çeşitli kritik parametrelerinin kaydedilmesi ve değerlendirilmesi planlanmıştır. Bu kapsamda, tedarik edilen ilk motor tasarlanıp üretilen test düzeneğine monte edilmiştir. Motorun ilk çalıştırılması Mart 2009 da başarıyla gerçekleştirilmiş ve bu tarihten itibaren, motorun performansını ölçmek amacıyla, 2009 yılı içerisinde bir dizi test gerçekleştirilmiştir (Resim-7). Gerçekleştirilen testlerde, motor ve alternatörle ilgili ölçülen parametreler üzerinden motor performansının değerlendirilmesi sağlanmıştır. TİHA İniş Takımı Testleri TİHA Hava Aracı iniş takımı; burun ve ana iniş takımı dikmeleri, acil durumda açılma özelliğine sahip elektro-mekanik katlama ve ana iniş takımı elektro-mekanik fren alt sistemlerinden oluşmaktadır. Burun iniş takımı üzerinde servolu bir yönlendirme sistemi de bulunmaktadır. Sistemin tümü, Şirketimiz mühendisleri tarafından özgün olarak tasarlanmış ve geliştirilmiştir. Tasarlanan her bir alt sistem, sistem tasarımcılarının belirlediği performans değerlerinin doğrulanması amacıyla Şirketimizde geliştirilen test düzenekleri üzerinde test edilmektedir. Bu amaçla, 2009 yılı başında elektro-mekanik fren sistemi testlerine başlanılmış ve ilk test sonuçları değerlendirilerek sistem tasarımında gerekli görülen TAI NİN SESİ TEMMUZ