MUHASEBE VE DENETİM DÜNYASI

Transkript

1 MUHASEBE VE DENETİM DÜNYASI ÖZELLİKLİ VARLIKLARIN BELİRLENMESİ AKTİFLEŞTİRİLMESİ İLE ÖZELLİKLİ VARLIKLARA İLİŞKİN ÖZEL DURUMLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Nurullah SAYIM Uzman Yrd. ÖZET Ulusal ve uluslararası rekabetin artması, markalaşma ve yeni pazarlara açılma, işletmeleri işletmenin sürekliliği kavramından hareket etmesini sağlayarak kaynak arayışına sevk etmektedir. Bu kaynak arayışını işletmeler, ya özkaynaklardan ya da yabancı kaynaklardan sağlaması gerekmektedir. Özkaynağı güçlü olan işletmeler finansal kaldıraç etkisinden yararlanarak bir nevi otofinansman ile yatırımlarını finanse etmektedir. Özkaynağı yeterince güçlü olmayan işletmeler ise banka ve diğer finans kurumlarından yabancı kaynak elde etmektedir. Yabancı kaynak elde edildiği zaman ise borçlanma maliyeti çeşitleri olabilecek faiz, kur farkları, vade farkları, komisyon v.b. karşımıza çıkmaktadır. Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu nun yayınladığı TMS 23 Borçlanma Maliyeti standardında yukarıdaki borçlanma maliyetleri gider olarak yazılır. Ancak iktisap edilecek varlığın özellikli varlık olması durumunda katlanılan borçlanma maliyetleri aktifleştirilerek varlığın maliyetinin bir parçası haline gelir. Şöyle ki, özellikli varlığın elde edilmesi, inşası veya üretimi ile doğrudan ilişkilendirilebilen borçlanma maliyetleri, ilgili varlık amaçlanan kullanıma veya satışa hazır hale gelinceye kadar maliyete dahil edilir. Anahtar Kelimeler: Özellikli Varlıklar, Borçlanma Maliyetleri, Aktifleştirme, Temsili Faiz Maliyeti, Gerçek Faiz Maliyeti ABSTRACT Escalation of national and international competition, branding and expanding to new markets prompt businesses to pursuit of new funds based on the notion of continuity concept. Pursuit of the funds should be covered either by owner s equity or by liabilities. Businesses that are strong in terms of owner s equity finance their investments by self financing benefitting from the effect of financial leverage. Those who does not have a strong owner s equity acquire liabilities from banks and other financial institutions. We face matters such as interest rate, exchange differences, delay interest and comission which can be considered as cost of borrowing when we get liabilities Cost of borrowings which are mentioned above are written off as cost in the TMS 23 The Standard of Borrowing Cost which is published by Public Oversight Accounting and Auditing Standards Authority. In case of acquiring a qualifying asset, borrowing costs are becoming a part of the asset by capitalizing borrowing costs. That is to say, borrowing costs that can be associated directly with the construction or production of the qualifying asset are included as expenditure until the concerned asset is ready to use or sales. Keywords: Qualifying Assets, Borrowing Costs, Capitalizing, Representative İnterest Cost, True İnterest Cost 135

2 Özellikli Varlıkların Belirlenmesi GİRİŞ Özellikli varlıklar, amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilebilmesi zorunlu olarak uzun süreyi gerektiren varlıklardır. Standarda göre etkin faiz oranı yöntemi kullanılarak hesaplanan faiz gideri, finansal kiralamalara ilişkin borçlanma maliyetleri ve yabancı para borçlanmalarında, faiz maliyetleri ile ilgili düzeltme olarak dikkate alındıkları ölçüde olmak üzere kur farkları, borçlanma maliyeti standardı kapsamındadır. Yapılması uzun süren stoklar, imalat tesisleri, enerji üretim tesisleri özellikli varlık olarak nitelendirilebilir. Amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi zorunlu olarak uzun süreyi alan ve bunlarla doğrudan ilişkilendirilebilen borçlanma maliyetleri, ilgili özellikli varlığın maliyetine dahil edilir. Diğer borçlanma maliyetleri ise oluştukları dönemde gider olarak muhasebeleştirilir. Özellikli varlığa yönelik harcama yapıldığında, ilgili varlığa yönelik borçlanma maliyetleri oluştuğunda ve ilgili varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli işlemlere başlandığında aktifleştirme işlemine başlanır. İşletme, eğer özellikli varlığın inşasına uzun süreli ara vermesi durumunda borçlanma maliyetlerinin aktifleştirilmesine de ara verilir. Bir özellikli varlığın amaçlanan kullanıma satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli tüm işlemler, idari işlemler dahil bir varlığın fiziken tamamlanması varlığın hazır olduğu anlamına gelir ve aktifleştirme işlemine son verilir. BORÇLANMA MALİYETLERİNİN ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ a) Faiz Faiz, borç alanın borç verene belirli bir zaman sonunda borcun anaparasına ilave olarak ödemeyi taahhüt ettiği tutardır. Başka bir ifadeyle borç verenin parasını belirli bir süre kullandırması karşılığında aldığı bedel de diyebiliriz. Başka bir tanım ise şöyledir; işletmelerin genellikle finansal kuruluşlardan yabancı kaynak kullanımı sonucu yüklenmiş oldukları, belli bir vade sonunda, belirli bir oranda ve belirli bir ödeme planı çerçevesinde kullanılan yabancı kaynakla birlikte geri ödenen, kullanım amacına göre maliyet veya gider niteliği taşıyabilen unsura faiz denir (Şıklar, 2004). b) Kur Farkları Ulusal paranın yabancı paralar karşısındaki değerine, fiyatına kur denir. TMS 21 e göre kur tanımı ise iki para biriminin değişim oranıdır. TMS 21 e göre kur farkı tanımı bir para birimindeki belirli bir tutarın diğer bir para birimine farklı kurlardan çevrilmesinden kaynaklanan farktır şeklinde açıklanmaktadır. Serbest döviz kuru sisteminin bir sonucu olarak döviz kurlarının geniş bir aralıkta dalgalanması, işletme faaliyetleri üzerinde önemli etkilere sahiptir. Bu etkiler, işletme faaliyetleri üzerinde belirsizlik yaratır. Döviz kurlarındaki belirsizlik; döviz kuru riski yaratarak, işletmelerin bugünkü ve gelecekteki faaliyet sonuçları üzerinde olumsuz sonuçlar doğurur. Döviz kuru değişmeleri, finansal ve karlılık durumunun finansal tablolara tam olarak yansıtılamaması nedeniyle olumsuz etkilere sahiptir. Finansal tabloların işletmenin finansal ve karlılık durumunu gerçeğe uygun şekilde göstermesi, finansal tablo kullanıcılarının verecekleri kararlarının etkinliğini arttırır (Aktaş, 2010). c) Vade Farkları Vade farkı, müşteri ve satıcı açısından ayrı ayrı ele alınması gereken bir konudur. Müşteri açısından bakıldığında, müşteri vade farkı ile malın kullanımını erkene almakta ve bu şekilde malın değer artışından yararlanmış olmaktadır. Ancak satıcı açısından bakıldığında, satıcı hem bu değer artışını sağladığı için bundan katkı almakta, hem de vade farkının getirdiği bir takım külfet, risk ve enflasyon kaybının karşılığını talep etmektedir. O zaman vade farkı, faizde olduğu gibi zamanın fonksiyonu değil, malın kullanım yararının fonksiyonudur. Bu nedenle de 136 Yıl : 1 Sayı: 3

3 Muhasebe ve Denetim Dünyası vade farkı faize benzer ancak faiz değildir. Müşteri parasını henüz ödemediği maldan vade boyunca yararlanmaktadır. Artan yarar artan fiyatla dengelenmiş olmaktadır. Kısaca vade farkı, müşteri ve satıcı arasında tespit edilen ve borcun belli bir vadede ödenmesi halinde, mal veya hizmet bedeline eklenen bir bedeldir. Bu tanımdan da anlaşıldığı gibi vade farkı, satıcının, mal veya hizmet bedelinin ödemesindeki gecikmeden kaynaklanan zararını karşılamaya yöneliktir. d) Komisyon Genellikle işletmelerin faaliyetleri esnasında finansal işlemlerinden dolayı ödemiş oldukları gider türleridir. Komisyon giderleri, banka ve benzeri kredi kuruluşlarının borçlanma ile ilgili tüm hizmetleri için aldıkları komisyonlardır. İşletmeler yapılan kredi sözleşmeleri ile ilgili olarak komisyon ücreti adı altında belli masrafları, kredi verene öderler. Örneğin, bankalar işletme için açtıkları akreditif kredileri için işletmeden komisyon talep ederler. Akreditifin açılmasından, işlemin bitirilip kapatılmasına kadar alınan tüm bu aracılık ücretleri, akreditif komisyonu olup dolayısıyla da işletmenin borçlanmadan dolayı katlanmış olduğu bir borçlanma maliyetidir. STANDARDIN AMACI VE TEMEL İLKESİ TMS 23 ün amacı borçlanma maliyetinin muhasebe uygulamalarında tekdüzeliği oluşturarak finansal tablo kullanıcılarına varlıkların maliyetinin güvenilirliğini sağlamak, borçlanma maliyeti olan faiz, komisyon, kur farkları ve benzeri giderleri kayda alırken yöntem belirlemektir. Bir özellikli varlığın elde edilmesi, inşası veya üretimi ile doğrudan ilişkilendirilebilen borçlanma maliyetleri, ancak söz konusu varlığın işletmeye gelecekte ekonomik bir fayda sağlamalarının muhtemel olması ve ilgili borçlanma maliyetlerinin güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi koşuluyla ilgili özellikli varlığın maliyetinin bir parçası olarak aktifleştirilir. Bu koşulları sağlamayan diğer tüm borçlanma maliyetleri oluştukları dönemde gider olarak kaydedilir. 1 STANDARDIN KAPSAMI İşletmeler, borçlanma maliyetlerinin muhasebeleştirilmesinde bu Standardı uygularlar. Borç olarak sınıflandırılmayan, imtiyazlı hisseler dahil, özkaynakların gerçekleşen veya tahmini maliyetleri ile ilgili konular bu Standardın kapsamında değildir. İşletmelerce aşağıdaki varlıkların elde edilmesi, inşası veya üretimi ile doğrudan ilişkilendirilebilen borçlanma maliyetleri ile ilgili olarak bu Standardın uygulanması gerekli değildir: Gerçeğe uygun değeri üzerinden ölçülen bir özellikli varlık, örneğin TMS 41 Tarımsal Faaliyetler Standardı kapsamındaki bir canlı varlık Çok miktarda ve tekrarlanarak imal edilen veya üretilen stoklar. Standartta belirlenen borçlanma maliyetleri aşağıdaki gibi sıralanabilir: 2 TMS 39 Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme Standardında tanımlanan etkin faiz oranı yöntemi kullanılarak hesaplanan faiz gideri TMS 17 Kiralama İşlemleri Standardı uyarınca finansal tablolara yansıtılan finansal kiralamalara ilişkin borçlanma maliyetleri ve Yabancı para ile borçlanmalarda, faiz maliyetleri ile ilgili düzeltme olarak dikkate alındıkları ölçüde olmak üzere, kur farkları. 1 UFRS Cep Kitapçığı 2 TMS 23, 6. Paragraf Ekim & Aralık

4 Özellikli Varlıkların Belirlenmesi BORÇLANMA MALİYETLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Temel Yöntem Bu yöntemde borçlanma maliyetleri oluştukları dönemde doğrudan gider olarak yazılır. Temel yöntemde, borçlanmanın niteliğine veya yöntemine bakılmaksızın gerçekleştikleri dönemde gider olarak muhasebeleştirilir ve borçlanma maliyetleri ile ilgili olarak uygulanan muhasebe politikaları finansal dipnotlarda açıklanır. Örnek 1: İşletme tarihinde sermaye ihtiyacını karşılamak amacıyla B bankasından 6 ay vadeli %10 faiz oranı üzerinden TL kredi çekmiş ve banka hesabına yatırmıştır. Çekilen kredinin banka hesabına yatırılması 102 BANKA Döneme ilişkin kredi faizi 300 BANKA KREDİLERİ FİNANSMAN GİD Finansman giderlerinin yansıtılması 300 BANKA KREDİLERİ KISA VADELİ BORÇLANMA GİDERİ FİN. GİD. YANS FİNANSMAN GİD. YANS FİNANSMAN GİD Yıl : 1 Sayı: 3

5 Muhasebe ve Denetim Dünyası Uygulanabilir Yöntem TMS 23 ün önceki hali, özellikli bir varlığın satın alınması, inşası ve üretim ile doğrudan ilgili olan borçlanma maliyetlerinin oluştuğu anda gider olarak muhasebeleştirilmesi için iki uygulamaya izin vermekteydi. Bu maliyetler aktifleştirilebilmekte veya alternatif olarak, oluştuğu anda gider olarak muhasebeleştirilebilmekteydi. Sonrasında standartta yapılan güncellemelerle temel yöntem kaldırılmış sadece alternatif yöntemin kullanılması kararlaştırılmıştır. Standartta sadece tek bir yönteme yani alternatif yöntemin kullanılmasındaki amaç uygulamaların karşılaştırılabilirlik ilkesini zedelemesinin önüne geçilmesidir. Bir önceki başlıktaki temel yönteme göre borçlanma maliyetleri dönem gideri olarak yazılır ve sonuç hesaplarına aktarılır. Alternatif yöntemde ise özellikli varlığın satın alınması, inşası veya üretimi ile doğrudan ilgili olan borçlanma maliyetlerinin varlığın maliyetinin bir parçası olduğuna karar verildiğinden aktifleştirme yapılır. Bu yönteme göre yapılması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki gibidir: 780 Finansman Gid. XXXX 300 Banka Kredileri XXXX Dönem sonu kayıtları 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR XXXX 781 FİN. GİD. YANS XXXX 781 FİNANSMAN GİD. YANS. XXXX Yatırım tamamlandığı zaman 780 FİNANSMAN GİD. XXXX 253 TESİS. MAKİNE, CİHAZLAR. XXXX 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR XXXX Ekim & Aralık

6 Özellikli Varlıkların Belirlenmesi Borçlanma Maliyetlerinin Aktifleştirme Koşulları İşletmelerce borçlanma maliyetlerinin bir özellikli varlığın maliyetinin parçası olarak aktifleştirilmesine, aktifleştirme koşullarının sağlandığı tarihte başlanır. Aktifleştirmenin başlama tarihi, işletmenin aşağıdaki koşulların tümünü sağladığı tarihtir: 3 İşletme, varlık için harcama yaptığında, Borçlanma maliyetleri oluştuğunda, İşletme, ilgili varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli işlemlere başladığında. Borçlanma Maliyetlerinin Aktifleştirilmesi Bir özellikli varlığın elde edilmesi, inşası veya üretimi ile doğrudan ilişkilendirilebilen borçlanma maliyetleri, özellikli varlıkla ilişkili harcamaların hiç yapılmamış olması durumunda ortaya çıkmayacak borçlanma maliyetleridir. Bir işletme, münhasıran bir özellikli varlığın elde edilmesi amacı ile borçlanmışsa, o varlıkla ilgili olan borçlanma maliyetleri kolaylıkla belirlenebilir. 4 Belirli bir borçlanma ile bir özellikli varlık arasında doğrudan bir ilişki olup olmadığının tespit edilmesi ve belirli bir harcamanın hiç yapılmaması halinde kaçınılabilecek borçlanmaların belirlenmesi bazı durumlarda zor olabilir. Standarttan örnek verilecek olursa; 5 99 Finansman faaliyetlerinin tek bir merkezden yürütüldüğü durumlarda, 99 Şirketler topluluğunun, borçlanma ihtiyaçları için çok sayıda değişik faiz oranlı borçlanma araçları kullandığı, nomilerde faaliyet gösteren bir grubun, döviz üzerinden veya dövize endeksli olarak kullandığı krediler ile döviz kurlarında dalgalanmalar olduğu durumlarda ortaya çıkar. Genel Borçlanmalarda Özellikli Varlıkla İlgili Borçlanma Maliyetinin Hesaplanması Bir işletmenin genel amaçlı olarak borçlandığı fonların bir kısmının, bir özellikli varlığın finansmanı için kullanıldığı durumlarda; aktifleştirilebilecek borçlanma maliyeti tutarı, ilgili varlığa ilişkin yapılan harcamalara uygulanacak bir aktifleştirme oranı yardımı ile belirlenir. Bu aktifleştirme oranı, özellikli varlık alımına yönelik yapılmış borçlanmalar hariç olmak üzere, işletmenin ilgili dönem süresince mevcut tüm borçlarına ilişkin borçlanma maliyetlerinin ağırlıklı ortalamasıdır. Bir dönem boyunca aktifleştirilen borçlanma maliyetlerinin tutarı, ilgili dönem boyunca oluşan borçlanma maliyetleri tutarını aşamaz. 6 Bazı durumlarda borçlanma maliyetlerinin ağırlıklı ortalaması hesaplanırken hem ana ortaklık hem de bağlı ortaklıkların borçlanma tutarları dikkate alınır. Diğer durumlarda, bağlı ortaklıkların her birinin kendi borçlanmalarına ilişkin ağırlıklı ortalama borçlanma maliyetini kullanmaları daha uygundur. 7 Örnek 2: X A.Ş., yönetim amaçları doğrultusunda kullanılmak üzere yeni bir bina inşa ettirmek için tarihinde Y İnşaat A.Ş. ile sözleşme imzalamıştır. Sözleşmeye göre, Y inşaat A.Ş. binayı tarihinde teslim edecektir. X A.Ş. ise 2014 yılında aşağıdaki ödemeleri yapacaktır (Yalçın, 2016). 99 Borçlanılan fonların değişik esaslara göre grup şirketlerine kullandırdığı durumlarda. Diğer zorluklar ise; yüksek enflasyonlu eko- 3 TMS 23, 17. Paragraf 4 TMS 23, 10. Paragraf 5 TMS 23, 11. Paragraf 6 TMS 23, 14. Paragraf 7 TMS 23, 15. Paragraf 140 Yıl : 1 Sayı: 3

7 Muhasebe ve Denetim Dünyası Tablo 2. X A.Ş. nin Örnek 4 e İlişkin 2014 Yılında Yapacağı Ödemeler 1 Ocak 2014 te TL 31 Mart 2014 te TL 30 Eylül 2014 te TL 31 Aralık 2014 te TL TOPLAM TL Y İnşaat A.Ş. 31 Aralık 2014 tarihinde binayı tamamlayarak X A.Ş. ne teslim etmiştir. X A.Ş. ise, binanın yapımı süresince aşağıdaki şekilde borç kullanmıştır: 1) Doğrudan bina inşaatında kullanılmak üzere özel amaçlı borçlanma: 0 TL X A.Ş. Y İnşaat A.Ş. ne; 1 Ocak 2014 te ödediği TL için, %10 faiz oranı üzerinden bir yıl vadeli kredi kullanmıştır. 2) Genel amaçlı borçlanmalar: X A.Ş.; 2013 yılında %12 faiz oranı üzerinden 5 yıl vadeli olarak: TL, 2014 yılında %15 faiz oranı üzerinden 10 yıl vadeli olarak: TL kredi kullanmıştır. Bu verilere göre, X A.Ş. nin inşa ettirdiği binanın (özellikli varlığın) maliyetine dahil edeceği borçlanma maliyeti tutarı aşağıda adım adım hesaplanacaktır. 1. Adım: Binaya (özellikli varlığa) ilişkin ağırlıklı ortalama harcamanın hesaplanması: X A.Ş., inşa ettirdiği binaya ilişkin olarak 2014 yılında yapmış olduğu toplam harcamaların ağırlıklı ortalaması aşağıdaki gibi hesaplayacaktır: Tablo 3. Özellikli Varlığa İlişkin Ağırlıklı Ortalama Harcamanın Hesaplanması Tarih Harcama Tutarı (TL) Cari Yıl İçindeki Aktifleştirme Periyodu Toplam Ağırlıklı Ortalama Harcama (TL) Ekim & Aralık

8 Özellikli Varlıkların Belirlenmesi 2. Adım: Genel amaçlı borçlanmalardan, özellikli varlığın finansmanında kullanılan aktifleştirilebilecek borçlanma maliyetini hesaplamak için, yapılan harcamalara uygulanacak ağırlıklı ortalama aktifleştirme oranının tespiti: Bu oran, özellikli varlık alımına yönelik yapılmış özel amaçlı borçlanmalar hariç olmak üzere, işletmenin ilgili dönem süresince mevcut tüm borçlarına ilişkin borçlanma maliyetlerinin ağırlıklı ortalaması olduğundan; Tablo 4. Genel Amaçlı Borçlanmalardan, Özellikli Varlığın Finansmanında Kullanılan Aktifleştirilebilecek Borçlanma Maliyetinin Hesaplanması Borçlanma Tutarı(TL) Borçlanma Maliyeti(TL) %12 faiz oranı üzerinden 5 yıl vadeli %15 faiz oranı üzerinden 10 yıl vadeli TOPLAM Aktifleştirme Oranı = (Kredi 1*Kredi 1 faiz oranı)+ (Kredi 2*Kredi 2 faiz oranı) Kredi 1 + Kredi 2 = ( * %12)+ ( *%15) = 0, Adım: Maliyete yüklenecek borçlanma maliyetinin hesaplanması; özellikli varlığa ilişkin özel amaçlı borçlanma maliyetlerinin tamamı, genel amaçlı borçlanma maliyetlerinin ise aktifleştirme oranına göre hesaplanacak kısmı özellikli varlığın (binanın) maliyetine dahil edileceğinden, maliyete yüklenecek borçlanma maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanacaktır: Tablo 5. Maliyete Yüklenecek Borçlanma Maliyetinin Hesaplanması Borçlanma Toplam Ağırlıklı Ortalama Harcama (TL) Faiz Oranı Maliyete Yüklenecek Borçlanma Maliyeti (TL) Özel Amaçlı , Genel Amaçlı , TOPLAM Adım: Finansal tablolarda borç olarak aktifleştirilebilir toplam borçlanma maliyetinin hesaplanması ve muhasebeleştirilmesi: X A.Ş. nin 2014 yılına ilişkin toplam aktifleştirilebilir borçlanma maliyeti aşağıdaki gibi olacaktır. 142 Yıl : 1 Sayı: 3

9 Muhasebe ve Denetim Dünyası Tablo 6. X A.Ş. nin Örnek 4 e İlişkin Toplam Aktifleştirilebilir Borçlanma Maliyetinin Hesaplanması %10 faiz oranından 1 yıl vadeli TL için TL %12 faiz oranından 5 yıl vadeli TL için TL %15 faiz oranından 10 yıl vadeli TL için TL 2014 yılı toplam borçlanma maliyeti TL Buna göre, 2014 yılında yapılacak muhasebe kayıtları aşağıdaki gibidir: Bina inşaatı için ödeme ( ) 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Bina inşaatı için ödeme ( ) 102 Bankalar Yapılmakta Olan Yatırımlar Bina inşaatı için ödeme ( ) 102 Bankalar Yapılmakta Olan Yatırımlar Bina inşaatı için ödeme ( ) 102 Bankalar Yapılmakta Olan Yatırımlar Bankalar Ekim & Aralık

10 Özellikli Varlıkların Belirlenmesi 2014 Aktifleştirilen borçlanma maliyeti ( ) 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Finansman Giderleri Tamamlanan yatırımın aktife alınması ( ) 300 Banka Kredileri Binalar Yapılmakta Olan Yatırımlar Borçlanma Maliyetlerinin Aktifleştirme Sınırı Bir işletmenin genel amaçlı olarak borçlandığı fonların bir kısmının, bir özellikli varlığın finansmanı için kullanıldığı durumlarda; aktifleştirilebilecek borçlanma maliyeti tutarı, ilgili varlığa ilişkin yapılan harcamalara uygulanacak bir aktifleştirme oranı yardımı ile belirlenir. Bu aktifleştirme oranı, özellikli varlık alımına yönelik yapılmış borçlanmalar hariç olmak üzere, işletmenin ilgili dönem süresince mevcut tüm borçlarına ilişkin borçlanma maliyetlerinin ağırlıklı ortalamasıdır. Bir dönem boyunca aktifleştirilen borçlanma maliyetlerinin tutarı, ilgili dönem boyunca oluşan borçlanma maliyetleri tutarını aşamaz. 8 Örnek 5: ABC firmasının bankalardan aldığı krediler ve faiz oranları aşağıda verilmiştir: Tablo 7. Örnek 5 e İlişkin ABC Firmasının Aldığı Krediler ve Faiz Oranları BANKALAR KREDİ (TL) FAİZ ORANI X BANK %10 Y BANK %12 Z BANKASI %11 ABC firması çekilen kredilerden TL yi özellikli varlık için kullanmıştır. 8 TMS 23, 14. Paragraf 144 Yıl : 1 Sayı: 3

11 Muhasebe ve Denetim Dünyası Çözüm: Aktifleştirme Oranı = ( *0,10)+( *0,12)+( *0,11) = = 0,1082 Bu oran, yıl içinde ilgili varlıklara yapılan harcama tutarları ile çarpılacaktır. Ancak, yapılan harcamalar yılın belirli dönemlerinde ortaya çıkmaktadır. Bu bakımdan, dönem sonu harcama toplamı ile değil, harcamaların yıla düzenli dağıldığı varsayımı altında dönem ortalama harcama tutarı ile aktifleştirme oranının çarpılması gereklidir. Borçlanma Maliyetlerinden Pay Alacak Ortalama Harcama Tutarı = = TL Aktifleştirilecek Borçlanma Maliyetleri Tutarı = *0,1082= TL Görüldüğü üzere şirketin toplam faiz maliyeti TL dir. Bu tutarın TL si özellikli varlık ile ilgili olup, bu tutarın aktifleştirilerek söz konusu varlığın maliyetine eklenmesi gerekmektedir. Bakiye TL lik faiz maliyetinin ise dönem gideri olarak muhasebeleştirilmesi gerekmektedir. Borçlanma Maliyetlerinin Aktifleştirme Zamanı Özellikli varlıklar için büyük önem arz eden önemli konulardan biri aktifleştirmenin başlanacağı zamandır. Standart hangi koşullarda aktifleştirmenin yapılacağını sıralamıştır. İşletmelerce borçlanma maliyetlerinin bir özellikli varlığın maliyetinin parçası olarak aktifleştirilmesine, aktifleştirme koşullarının sağlandığı tarihte başlanır. Aktifleştirmenin başlama tarihi, işletmenin aşağıdaki koşulların tümünü sağladığı tarihtir: 9 İşletme, varlık için harcama yaptığında Borçlanma maliyetleri oluştuğunda İşletme, ilgili varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli işlemlere başladığında Özellikli Varlığın Fiziki İnşasından Önce Faaliyetlere Ait Borçlanma Maliyetlerinin Durumu Bir varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli işlemler; ilgili varlığın fiziksel olarak inşa edilmesi ile sınırlı değildir. Bu işlemler; söz konusu varlıkla ilgili fiziksel inşaatın başlamasından önceki, gerekli izinlerin alınması gibi teknik ve idari faaliyetleri de içerir. Ancak, bu tür işlemler, varlığın durumunu değiştiren herhangi bir üretim veya gelişme olmaksızın varlığın elde tutulmasını kapsamaz. Örneğin; bir arazinin inşaata hazır duruma getirilmesine ilişkin işlemler sırasında oluşan borçlanma maliyetleri, arazinin geliştirilmesi ile ilgili çalışmaların yapıldığı dönem boyunca aktifleştirilir. Ancak, bina yapma amacıyla alınan bir arazinin, herhangi bir gelişme olmaksızın elde tutulması sırasında oluşan borçlanma maliyetleri aktifleştirilemez TMS 23, 17. Paragraf 10 TMS 23, 19. Paragraf Ekim & Aralık

12 Özellikli Varlıkların Belirlenmesi Örnek 6: Kayhan İnş. İth. İhr. A.Ş. 1 Mart 2009 tarihinde üzerine spor kompleksi yapmak üzere bir arazi satın almıştır. İşletme bankadan TL tutarında kredi çekmiş ve arsa bedelini ödemiştir. Arazinin spor kompleksi yapımına hazır duruma getirilme çalışmaları 1 Ocak 2010 tarihinde başlamış olup, bu tarihe kadar krediye işleyen faiz tutarı TL olarak gerçekleşmiştir. Arazinin hazır duruma getirilme çalışmalarına başlanan 2010 yılında özellikli varlık için TL tutarında bir başka kredi çekilmiştir. Bu kredinin 2010 yılı sonuna kadar işleyen faizi TL olup, işletme krediyi vadeli mevduat hesabına yatırmış olmasından dolayı TL faiz geliri elde etmiştir. (Karcıoğlu ve Yanık, 2013). Buna göre, arazinin alımından inşaata hazır hale getirilmesine başlanmasına kadar gerçekleşen TL tutarındaki faiz aktifleştirilemez gider olarak yazılır. Arazinin inşaata hazır hale getirilmesi için çalışmalara başlanmasından itibaren işleyen faizden, elde edilen nema tutarı düşüldükten sonra kalan kısım aktifleştirilecektir. Aktifleştirme İşlemine Ara Verilmesi İşletmelerce bir özellikli varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesine yönelik faaliyetlere uzun süreli ara verilen dönemler boyunca oluşan borçlanma maliyetlerinin aktifleştirilmesine de ara verilir. 11 Borçlanma maliyetleri, bir varlığın, amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli işlemlerin yapılmasına uzun süreli ara verildiği bir dönemde oluşabilir. Bu tür maliyetler kısmen tamamlanmış varlıkların elde tutulmasından kaynaklanan maliyetler olup, aktifleştirilmeleri mümkün değildir. 12 İşlemlerdeki geçici gecikmenin, varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli işlemlerin kaçınılmaz bir parçası olduğu durumlarda da borçlanma maliyetlerinin aktifleştirilmesine 11 TMS 23, 20. Paragraf 12 TMS 23, 21. Paragraf ara verilmez. Örneğin, bir stok kaleminin olgunlaşması için ihtiyaç duyulan ek süre boyunca veya yüksek su seviyesinin alışılagelmiş bir olay olduğu coğrafi bir bölgede yapılmakta olan bir köprünün inşaatının yüksek su seviyesi nedeniyle gecikmeye uğradığı ek sürelerde borçlanma maliyetlerinin aktifleştirilmesine devam edilir. 13 Aktifleştirmenin Son Bulması Bir özellikli varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli tüm işlemler esas itibarıyla tamamlandığında, borçlanma maliyetlerinin aktifleştirilmesine son verilir. 14 Normal şartlar altında, bir varlığın fiziken inşasının tamamlanması; olağan idari işlemler devam etse dahi, ilgili varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır olduğu anlamına gelir. Varlıkla ilgili, müşterinin veya kullanıcının talebine göre, dekorasyon ve benzeri küçük işlemlere devam edilmesi tüm işlemlerin esas itibarıyla tamamlanmadığı anlamına gelmez. 15 Bir özellikli varlığın yapımının parçalar halinde tamamlandığı ve diğer parçaların yapımı devam ederken her bir parçanın kullanılabildiği durumlarda; belli bir parçanın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli tüm işlemler esas itibarıyla tamamlandığında, ilgili parçaya ilişkin borçlanma maliyetlerinin aktifleştirilmesine son verilir TMS 23, 21. Paragraf 14 TMS 23, 22. Paragraf 15 TMS 23, 23. Paragraf 16 TMS 23, 24. Paragraf 146 Yıl : 1 Sayı: 3

13 Muhasebe ve Denetim Dünyası Örnek 7: ABC İşletmesi TOKİ den 20 blokluk bir site ile alışveriş merkezi ve bir okul inşaatını bir paket halinde almıştır. İşletme işe 2010 yılında başlamış, 2012 yılı sonunda 20 blok bina inşaatını tamamlayarak TOKİ ye teslim etmiştir. Bu sürede işletme bankadan TL kredi çekmiş ve TL faiz ödemiştir. İşletme alışveriş merkezi ve okul inşaatlarını ise 2013 yılında tamamlayarak TOKİ ye teslim etmiştir te inşaat için çekilen krediye TL faiz ödenmiştir (Deran ve Savaş, 2014). Bu durumda; 2011 ve 2012 yılı faiz gideri tüm inşaatlara, 2013 yılı faiz gideri ise sadece Alışveriş Merkezi ve okul inşaatı maliyetine dâhil edilecektir. ÖZELLİKLİ VARLIKLARDA YABANCI PARA CİNSİNDEN BORÇLANMALARDAN KAYNAKALANAN KUR FARKLARININ FAİZ MALİYETİNİN DÜZELTİLMESİ TMS 23 ün 6 ncı Paragrafı (e) şıkkı ve TMS 21 in 28 inci paragrafı uyarınca gelir tablosu ile ilişkilendirilmesi gereken kur farklarına ilişkin bir istisna düzenlenmiş ve yabancı para ile borçlanmalarda, faiz maliyetleri ile ilgili düzeltme olarak dikkate alındıkları ölçüde kur farkı karzararlarının aktifleştirilebileceği düzenlenmiştir. Fakat kur farklarının ne kadarının dikkate alınacağı standartta açık olarak ifade edilmemiştir. Kur farklarının faiz maliyetleri ile ilgili düzeltme olarak nasıl dikkate alınacağının işletmelerin belirleyeceği muhasebe politikaları doğrultusunda belirleneceği fakat TMS 23 ün 6 ncı paragrafı çerçevesinde tüm kur farklarının borçlanma maliyeti olarak değerlendirilmesinin de uygun olmayacağı ifade edilmektedir. Kur farklarının faiz maliyetleri ile ilgili düzeltme olarak aşağıdaki yöntemler kullanılabilir. Örnek: Fonksiyonel para birimi TL olan bir işletme, 20X1 dönem başında özellikli bir varlığın finansmanında kullanmak üzere Euro cinsinden borçlanmıştır. Söz konusu borçlanmaya ilişkin olarak ortaya çıkan gerçek faiz maliyeti, cari dönemde ortaya çıkan anaparaya ilişkin kur farkı kazancı (zararı), işletme söz konusu borçlanmayı TL cinsinden yapmış olsaydı katlanacağı faiz maliyeti (temsili faiz maliyeti) aşağıdaki tabloda gösterilmektedir: 20X1 20X2 20X3 Gerçek Faiz Maliyeti 5000 TL TL TL Temsili Faiz Maliyeti TL TL TL Cari Dönem Anapara Kur Farkı Kazancı (Zararı) (6000) TL TL TL Dönemsel Yöntem Bu yöntemde, yabancı para cinsinden borçlanmanın yabancı para cinsinden faiz maliyetinin fonksiyonel para birimine çevrilmesiyle bulunan tutar (gerçek faiz maliyeti) doğrudan borçlanma maliyeti olarak kabul edilmemekte, bu tutarda anaparaya ilişkin kur farklarının bir kısmı ya da tamamı kadar aktifleştirilecek borçlanma maliyetinin hesaplanmasında hesaba katılabilmektedir. Yabancı para cinsinden borçlanma fonksiyonel para birimi cinsinden yapılmış olsaydı, borçlanmanın yapıldığı tarihteki faiz oranı esas alınarak cari dönemde ortaya çıkması beklenen temsili faiz maliyeti hesaplanır. Ekim & Aralık

14 Özellikli Varlıkların Belirlenmesi Dönemsel Yöntem 20X1 20X2 20X3 Aktifleştirilen Borçlanma Maliyetleri TL TL TL Kar veya Zarara Yansıtılan Kur Farkı Kazancı (Zararı) (1.000)TL TL TL 20X1 yılı dönem sonunda, Temsili faiz maliyeti ( TL) gerçek faiz maliyetinden (5.000 TL) yüksek olduğundan ve cari dönemde anaparaya ilişkin kur farkı zararı ( TL) ortaya çıktığından, aktifleştirilecek toplam borçlanma maliyeti temsili faiz maliyetini aşmayacak şekilde, anaparaya ilişkin kur farkı zararının bir kısmı (5.000 TL) borçlanma maliyeti olarak aktifleştirilmiştir. Cari dönemde ortaya çıkan anaparaya ilişkin kur farkı zararının, temsili faiz maliyeti ile gerçek faiz maliyeti arasındaki farkı (5.000 TL) aşan kısmı ( TL) ise kar veya zarara yansıtılmıştır. 20X2 yılı dönem sonunda, Temsili faiz maliyeti ( TL) gerçek faiz maliyetinden ( TL) düşük olduğundan ve cari dönemde anaparaya ilişkin kur farkı kazancı (4.000 TL) ortaya çıktığından, toplam borçlanma maliyeti temsili faiz maliyetinden düşük olmayacak şekilde, anaparaya ilişkin kur farkı kazancının bir kısmı (2.000 TL) gerçek faiz maliyetinden indirilerek aktifleştirilecek borçlanma maliyeti ( TL) hesaplanmıştır. Cari dönemde ortaya çıkan anaparaya ilişkin kur farkı kazancının, temsili faiz maliyeti ile gerçek faiz maliyeti arasındaki farkı (2.000 TL) aşan kısmı (2.000 TL) ise kar veya zarara yansıtılmamıştır. 20X3 yılı dönem sonunda, Temsili faiz maliyeti ( TL) gerçek faiz maliyetinden (8.000 TL) yüksek olduğundan ve cari dönemde anaparaya ilişkin kur farkı kazancı (5.000 TL) ortaya çıktığından, gerçek faiz maliyeti tutarı kadar borçlanma maliyeti aktifleştirilmiştir. Cari dönemde ortaya çıkan kur farkı kazancı ise (5.000 TL) kar veya zarara yansıtılmıştır. Kümülatif Yöntem Kümülatif yaklaşımda, yatırım projesi bir bütün olarak değerlendirilmektedir. Bu çerçevede, aktifleştirilecek borçlanma maliyeti hesaplanırken, dönemsel yaklaşımdan farklı olarak gerçek faiz maliyetinde sadece cari dönemde ortaya çıkan ana paraya ilişkin kur farkına göre değil, bu farkla birlikte önceki dönemlerde ortaya çıkan ve aktifleştirilemediği için kur farkı zararı olarak giderleştirilen kur farkları kümülatif olarak dikkate alınmak suretiyle düzeltme yapılmaktadır. Kümülatif Yöntem 20X1 20X2 20X3 Aktifleştirilen Borçlanma Maliyetleri TL TL TL Kar veya Zarara Yansıtılan Kur Farkı Kazancı (Zararı) (1.000)TL TL TL 148 Yıl : 1 Sayı: 3

15 Muhasebe ve Denetim Dünyası 20X1 yılı dönem sonunda, Kümülatif temsili faiz maliyeti ( TL (20X1)) kümülatif gerçek faiz maliyetinden (5.000 TL (20X1) yüksek olduğundan ve kümülatif olarak anaparaya ilişkin kur farkı zararı ( TL (20X1)) bulunduğundan, kümülatif olarak aktifleştirilecek toplam borçlanma maliyeti kümülatif temsili faiz maliyetini aşmayacak şekilde, bu zararın bir kısmı ( TL) borçlanma maliyeti olarak aktifleştirilmiştir. Dolayısıyla kümülatif gerçek faiz maliyetiyle birlikte (5.000 TL) aktifleştirilen toplam borçlanma maliyeti TL dir. Önceki dönemlerde kar veya zarara yansıtılan kur farkı kazancı ve kur farkı zararları (toplam 0 TL) ile cari dönemde kar veya zarara yansıtılan kur farı kazancı veya zararının toplamı kümülatif olarak anaparaya ilişkin kur farkı zararının borçlanma maliyeti olarak aktifleştirilmeyen kısmına ( TL (20X1)-( TL (aktifleştirilen kısım) = TL) eşit olacak şekilde, cari dönemde TL lik kur farkı zararı kar veya zarara yansıtılmıştır. 20X2 yılı dönem sonunda, Kümülatif temsili faiz maliyeti ( TL (20X1) TL (20X2) = TL) kümülatif gerçek faiz maliyetinden (5.000 TL (20X1) TL (20X2) = TL) yüksek olduğundan ve kümülatif olarak anaparaya ilişkin kur farkı zararı ( TL (20X1) TL (20X2) = TL) bulunduğundan, kümülatif olarak aktifleştirilecek toplam borçlanma maliyeti kümülatif temsili faiz maliyetini aşmayacak şekilde, bu zararın tamamı ( TL) borçlanma maliyeti olarak aktifleştirilmiştir. Dolayısıyla, kümülatif gerçek faiz maliyetiyle birlikte ( TL), aktifleştirilen toplam borçlanma maliyeti tutarı kümülatif olarak TL, cari dönem için aktifleştirilen borçlanma maliyeti tutarı ise TL ( TL TL (20X1)) dir. Önceki dönemlerde kar veya zarara yansıtılan kur farkı kazancı (0 TL) ve kur farkı zararları ( TL (20X1)) ile cari dönemde kar zarara yansıtılan kur farkı kazancı veya zararının toplamı, kümülatif olarak anaparaya ilişkin kur farkı zararının borçlanma maliyeti olarak aktifleştirilmeyen kısmına ( TL (20X1) TL (20X2) = TL (aktifleştrilen kısım) = 0 TL) eşit olacak şekilde, cari dönemde TL lik kur farkı kazancı kar veya zarara yansıtılmıştır. 20X3 yılı dönem sonunda, Kümülatif temsili faiz maliyeti ( TL (20X1) TL (20X2) TL (20X3) = TL) kümülatif gerçek faiz maliyetinden (5.000 TL (20X1) TL (20X2) TL (20X3) = TL) yüksek olduğundan ve kümülatif olarak anaparaya ilişkin kur farkı zararı ( TL (20X1) TL (20X2) TL (20X3) = TL) bulunduğundan, kümülatif olarak aktifleştirilen borçlanma maliyeti tutarının kümülatif gerçek faiz maliyeti tutarına eşit olmasını sağlayacak şekilde cari dönemde TL ( TL TL (önceki dönemlerde aktifleştirilen borçlanma maliyeti toplamı) borçlanma maliyeti olarak aktifleştirilmiştir. Dolayısıyla, aktifleştirilen toplam borçlanma maliyeti tutarı, kümülatif gerçek faiz maliyetine eşit olacak şekilde, TL olmuştur. Önceki dönemlerde kar veya zarara yansıtılan kur farkı kazancı (1.000 TL (20X2)) ve kur farkı zararları ( TL (20X1)) ile cari dönemde kar veya zarara yansıtılan kur farkı kazancı veya zararının toplamı, kümülatif olarak anaparaya ilişkin kur farkı kazancına (3.000 TL) eşit olacak şekilde, cari dönemde TL lik kur farkı kazancı kar veya zarara yansıtılmıştır. Ekim & Aralık

16 Özellikli Varlıkların Belirlenmesi SONUÇ İşletmelerin herhangi bir işleme dair uygulanacak muhasebe politikasını nasıl belirlemesi gerektiği TMS 8 de düzenlenmiştir. Bu kapsamda TMS 8 in 8 inci paragrafının ilk cümlesinde; Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu nun kararlaştırdığı, işlemlerle, olaylarla ve koşullarla ilgili ve güvenilir bilgileri içeren finansal tabloların TFRS tarafından belirlenen muhasebe politikalarına uygun olması gerekmektedir. hükmü yer almaktadır. TMS 23 te özellikli varlıkla doğrudan ilişkilendirilebilen yabancı para cinsinden borçlanmalardan kaynaklanan kur farklarının faiz maliyetinin düzeltilmesiyle ilgili olduğu ölçüde borçlanma maliyeti olarak dikkate alınabileceği hüküm altına alındığından, faiz maliyetinin düzeltilmesiyle ilgili olmadığı sürece yabancı para cinsinden kullanılan krediye ilişkin kur farklarının tamamının aktifleştirilmesi uygun olmayacaktır. Yabancı para cinsinden borçlanmalardan kaynaklanan kur farklarının ne ölçüde faiz maliyetinin düzeltilmesiyle ilgili olduğunun belirlenmesine yönelik olarak TMS 23 te ve diğer standartlarda açık bir hüküm bulunmamaktadır. Dolayısıyla işletmelerin özellikli bir varlıkla doğrudan ilişkilendirilebilen yabancı para cinsinden borçlanmalarda ortaya çıkan kur farklarının borçlanma maliyeti olarak aktifleştirilmesine ilişkin olarak TMS 8 Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklikler ve Hatalar Standardına uygun şekilde muhasebe politikalarını belirleyerek, aktifleştirilecek kur farkı tutarını tespit etmeleri gerekmektedir. 150 Yıl : 1 Sayı: 3

17 Muhasebe ve Denetim Dünyası KAYNAKÇA Aktaş, H Borçlanma Maliyetlerinin ve Kur Farklarının SPK, UFRS, TMS ve VUK na Göre Muhasebeleştirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Deran, A. ve Savaş, İ Borçlanma Maliyetlerinin Muhasebeleştirilme Esaslarının 23 Nolu Türkiye Muhasebe Standardı Kapsamında Değerlendirilmesi. Mali Çözüm Dergisi. Sayı:124: Karcıoğlu, R. ve Yanık, R Borçlanma Maliyetlerinin Türkiye Muhasebe Standartları Açısından Değerlendirilmesi. Türkiye Muhasebe Standartları Seçilmiş Uygulama Önerileri Bildiriler. TDV Yayıncılık. Şıklar, İ Finansal Ekonomi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Yalçın, E Yorum, Açıklama Örneklerle Uluslararası Finansal Raporlama. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Ekim & Aralık

18