BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI NDA ÇANAKKALE CEPHESİ

Transkript

1 T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI ANKARA BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI NDA ÇANAKKALE CEPHESİ (HAZİRAN NİSAN 1915) V. CİLT I. KİTAP Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları ANKARA GENELKURMAY BASIMEVİ 2012

2 ISBN: (tk) (1.c) NSN: YAYIN KURULU BAŞKANI Korg.Kamil BAŞOĞLU YAYIN KURULU Dr.Kur.Alb.Sertif DEMİR Dr.Hv.Öğ.Alb.Rezzan ÜNALP YAZAN (E) Kur.Alb.Muhterem SARAL (E) Kur.Alb.Alpaslan ORHON (E) Kur.Alb.Şükrü ERKAL GÜNCELLEYEN Dr.Tar.Uzm.Hülya TOKER DÜZELTİ/SAYFA DÜZENİ Red.Uzm.Yasemin YILMAZ KAPAK Ceyhan YALÇIN

3 SUNUŞ Dünyanın uluslararası açıdan önem taşıyan başlıca dört büyük boğazından biri olan Türk Boğazları, tarihin en eski dönemlerinden itibaren her zaman önemli bir kilit noktası olmuştur. Bundan dolayı dünya egemenliği peşinde koşan devletler, bu doğal su yollarına hâkim olabilmek için sürekli mücadele etmişlerdir. Birinci Dünya Savaşı başında yine Boğazlar ın stratejik önemi gündeme gelmiş ve İngiltere Savaş Konseyinde Boğazlar a yönelik bir taarruz yapılması fikri tartışılmaya başlanmıştır. Konseyde Ocak 1915 te Çanakkale Boğazı na yalnız donanma ile bir taarruz yapılmasına karar verilmiştir. Böylece İngiltere; Boğazlar ı kontrolü altına almayı, dolayısıyla Osmanlı Devleti nin başkenti İstanbul u ele geçirmeyi, Rusya ile bağlantı kurarak Rusya nın zengin tahıl ambarlarına sahip olma imkânını elde etmeyi, Rusya ya yardım ulaştırmayı, Balkan ülkelerinin İtilaf devletlerinin yanında yer almasını hedeflemiştir. İngiltere zamanın en güçlü donanmasına sahip olmasına rağmen Boğaz ı tek bir taarruzla geçemeyeceğini düşünerek bu doğrultuda bir taarruz planı hazırlamıştır. Ancak hazırlanan bu plan Türk ordusunun tüm gücünü seferber ettiği bir savunmayla sonuçsuz bırakılmıştır. Sami Paşazade Sezai nin Hâli kurtardı, maziye hamâset ve azametini iade etti, vatanımızı bir vatan-ı ebedî yaptı. sözleri ile özetlediği, dünyanın en güçlü donanmasına karşı yapılan Çanakkale Muharebeleri bu itibarla Türk tarihinin önemli bir dönüm noktasını oluşturmuştur. Çanakkale Deniz Muharebeleri ni içeren eserde; Birinci Dünya Savaşı öncesi Çanakkale müstahkem mevkisinde daha savaş başlamadan önce alınan önlemler, savaşın ilanı, seferberlik ve seferberlik uygulamaları, İtilaf devletlerinin Çanakkale Boğazı na yaptığı taarruzlar, taarruz sonrası alınan önlemler gibi konulara yer verilmiştir. Eser; ilk defa (E) Kur.Alb. Muhterem SARAL, (E) Kur.Alb. Alpaslan ORHON tarafından kaleme alınmış, (E) Kur.Alb.Şükrü ERKAL tarafından yeniden ele alınıp düzenlenmek suretiyle tamamlanmış ve 1993 yılında Birinci Dünya Harbi nde Türk Harbi V nci Cilt Çanakkale Cephesi Harekâtı I nci Kitap (Haziran Nisan 1915) adıyla basılmıştır. Söz konusu eserin baskısının tükenmesi, Gnkur. Personel Başkanlığı ATASE Daire Başkanlığı Arşivinde yapılan tasnifle yeni belgelere ulaşma imkânının doğması, konuyla ilgili yeni bilimsel eserlerin yayımlanması nedeniyle yeniden ele alınarak güncellenmesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu kapsam dâhilinde eser, Gnkur.ATASE D.Bşk.lığı ATEM Bşk.lığında görevli Dr.Tar.Uzm. Hülya TOKER tarafından güncellenmiştir. Kamil BAŞOĞLU Korgeneral Personel Başkanı

4 SUNUŞ İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... III BİRİNCİ BÖLÜM SİYASİ, COĞRAFİ DURUM VE ASKERÎ GÜÇLER 1. Siyasi Durum... 1 a. Dış Siyasi Durum... 1 b. İç Siyasi Durum... 2 (1) Birinci Dünya Savaşı Öncesi Osmanlı Devleti nin İçinde Bulunduğu Durum Coğrafi Durum... 6 a. Çanakkale Harekât Alanının Coğrafi Durumu... 6 (1) Coğrafi Durum... 6 (2) Doğal Coğrafi Yapı... 6 (a) Gelibolu Yarımadası... 6 (I) Yarımadanın Çıkarma Açısından Değerlendirmesi... 7 (b) Biga Yarımadası... 8 (I) Yarımadanın Çıkarma Açısından Değerlendirmesi... 8 (c) Çanakkale Boğazı... 8 (I) Çanakkale Boğazı nın Çıkarma Açısından Değerlendirmesi... 9 (II) Çanakkale Boğazı nın Kıyıları (3) Harekât Alanının İklimi (4) Çanakkale Harekât Alanında Esen Rüzgârlar (5) Bitki Örtüsü b. Harekât Alanının Suni Arızaları (1) Başlıca Kara Yolları (2) Biga Yarımadasındaki Yollar (3) Limanlar c. Doğal Coğrafya ve Suni Arızaların Harekâta Olan Etkisi ç. Çanakkale Boğazı nın İtilaf Donanmasının Zorla Geçmesine Yardımcı Olmak Amacıyla Yapılacak Çıkarma Yönünden Değerlendirilmesi (1) Anafarta Limanı ve Kabatepe Çevresi (2) Kabatepe'den Morto Limanı'na Kadar Olan Bölge Askerî Güçler III

5 a. Türk Silahlı Kuvvetleri (1) Kara Kuvvetlerinin Barış Teşkilatı, Kuruluşu ve Konuşu (a) Çanakkale Cephesi ndeki Birliklerin Kuruluşları (b) Çanakkale Cephesi ndeki Birliklerin Konuşları (2) Sefer Teşkilatı ve Kuruluşlar (a) 3 üncü Kolordunun Sefer Kuruluşu (b) Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının Sefer Kuruluşu (3) Hava Kuvvetleri (4) Deniz Kuvvetleri (5) Sevk ve İdare, Eğitim Usulleri (6) Personel Durumu (7) Lojistik Durumu İKİNCİ BÖLÜM HAREKÂT, SEFERBERLİK, YIĞINAK PLANLARI VE UYGULAMALARI 1. Harekât Planları a. Türk Harekât Planları (1) Genel (2) Çanakkale Boğazı'na Denizden Yöneltilebilecek Taarruzlara Karşı Savunma Planı (3) Çanakkale Boğazı'na Karadan Yöneltilebilecek Taarruzlara Karşı Savunma Planı b. İngilizlerin Harekât Planları (1) Bahriye Nazırı Winston Churchill'in Boğaz ı Denizden ve Karadan Düzenlenecek Harekâtla Kontrol Altına Alma Fikri (2) Amiral Carden'in Çanakkale Boğazı'na Taarruz İçin Hazırladığı Harekât Planı Seferberlik Planı Yığınak Planları a. Türk Yığınak Planı b. İngiliz ve Fransız Yığınak Planları Seferberliğin ve Yığınağın Yapılması a. Türk Seferberliğinin Yapılması (1) Seferberlik Emirleri (2) Genel Seferberlik İlanı (3) 3 üncü Kolordu Kuruluşundaki Birliklerin Seferberliği IV

6 (4) Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığında Seferberliğin Yapılması b. Türk Yığınağının Yapılması c. İngiliz ve Fransız Yığınağının Yapılması ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÇANAKKALE CEPHESİ DENİZ HAREKÂTI (BOĞAZ IN ZORLANMASI) 1. Çanakkale Savaşı Öncesi Genel Durum ve Gelişmeler a. Harbin İlanı ve Çanakkale Muharebeleri ne Kadar Osmanlı Devleti nin Savaştığı Diğer Cephelerdeki Genel Durum (1) Osmanlı Devleti nin Savaştığı Cepheler (2) İtilaf Devletlerinin Savaştığı Cepheler b. Çanakkale Cephesi'nin Açılış Nedenleri ve İngiltere'nin Bu Cephenin Açılması Kararında Gösterdiği Israrlı Tutum c. Çanakkale Harekât Alanında Seferberlik öncesi ve Sonrasındaki Kıyı Gözetleme ve Koruma Düzenleri, Müstahkem Mevkideki Topların Nitelikleri, Yeniden Düzenleme Çalışmaları ve Diğer Savunma Etkinlikleri (1) 3 üncü Kolordunun Seferberlik Öncesinde Kıyı Gözetleme ve Koruma Düzenleri Hakkındaki Emirleri (2) Müstahkem Mevkideki Topların Durumu ve Nitelikleri (3) Müstahkem Mevki Topçusunu Yeniden Düzenleme Çalışmaları.. 63 (4) Boğazın Savunulması Bakımından Gösterilen Diğer Etkinlikler (Hafif Filonun Oluşturulması, Topçuluk Yönünden Yapılan Hazırlıklar) (a) Hafif Filonun Oluşturulması ve Kullanılması (b) Topçu Birlikleriyle İlgili Yapılan Hazırlıklar (31 Temmuz Ekim 1914) Müstahkem Mevki Topçusunun Eğitimiyle İlgili Hazırlıklar ç. Goeben ve Breslau 'ın Çanakkale Boğazı na Girişi d. Boğaz Savunmasını Pekiştirme Yönünden Alınan Önlemler, Boğaz ın Kapatılması ve Diğer Etkinlikler e. Boğaz Savunmasının Pekiştirilmesiyle İlgili Diğer Etkinlikler (1) Denizaltılara Karşı Ağ ve Torpido İstasyonları Kurulması ve Serseri Mayın Kullanılması (2) Boğaz ın Gerektiğinde 3 üncü ve 4 üncü Kolordulardan Gönderilecek Birliklerle Pekiştirilmesi f. Çanakkale Boğazı ve Kıyılarında Savunma Hazırlıklarının Artırılmasını Gerekli Kılan Olaylar ve Alınan Yeni Önlemler V

7 (1) Boğaz Önünde Yabancı Savaş Gemilerinin Toplanmalarına Karşı Artırılan Önlemler (2) Tekirdağ'daki 7 nci Tümenin Gelibolu'ya İntikal Ettirilmesi (3) Birleşik Filonun 3 Kasım 1914'te Boğaz Giriş Tahkimatını Bombardımanı ve Bu Bombardımandan Sonra Alınan Diğer Yeni Önlemler Kasım 1914 Bombardımanından Sonra Alınan Diğer Yeni Önlemler (1) 3 üncü Kolordu Karargâhının Tekirdağ'dan Çanakkale'ye Alınması, Emir ve Komutanın Yeniden Düzenlenmesi (2) Çanakkale'nin 8 inci Tümen Birlikleriyle Takviyesi (3) 120/30'luk Topçu Taburunun Çanakkale'ye Gelişi (4) Dardanos Çevresindeki 120/11,6'lık Obüs Takımının, Menderes Bölgesi Komutanlığı Emrine Verilmesi ğ. 18 Mart 1915 Deniz Harekâtı Öncesinde Boğaz da Geçen Harekât ve Olaylar (1) 19 Şubat - 27 Şubat 1915 Arasındaki Harekât ve Olaylar (a) 19 Şubat Muharebesi (I) Bu Muharebe Öncesinde İki Taraf Kuvvetlerinin Durumu (II) 18 Şubat 1915'te Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının Konuşu (III) 9 uncu Piyade Tümeninin 18 Şubat 1915'teki Durumu (IV) Birleşik Filonun Durumu (V) Boğaz Girişindeki Türk Tabyalarının Durumu ve Bunların Ateş Alanları (19 Şubat 1915) (VI) Birleşik Filonun Giriş Tabyalarına Yönelik Taarruz Planı (VII) Muharebenin Yapılışı (VIII) Kabatepe Kıyılarındaki Mayın Arama Çalışmaları (IX) 19 Şubat Muharebesinde Verilen Kayıplar (b) 25 Şubat 1915 Muharebesi (I) Tarafların Muharebe Öncesi Durumu ve Etkinlikleri (II) Birleşik Filonun Durumu (III) Birleşik Filonun Boğaz a Yönelik Taarruz Planı (IV) Muharebenin Yapılışı (c) 26 Şubat 1915 Harekâtı (I) Türk Kuvvetlerinin Durumuna Kısa Bir Bakış ve 25 Şubattan Sonra Alınan Önlemler (II) Birleşik Filonun Amacı ve Taarruz Planı (III) Harekâtın Yapılışı VI

8 (IV) 26 Şubatta Seddülbahir ve Kumkale'ye Yapılan Çıkarma (V) Türk Kayıpları (2) 27 Şubat-4 Mart 1915 Tarihleri Arasında Boğaz da Geçen Harekât ve Olaylar (a) 27 Şubat Harekâtı (I) Harekât Öncesinde Türk Kuvvetlerinin Durumu ve Alınan Önlemler (II) 27 Şubat Harekâtın Yapılışı (b) 1 Mart 1915 Harekâtı (I) Birleşik Filo ve Giriştiği Bazı Mevziî Hareketler (c) 2 Mart 1915 Harekâtı (I) Birleşik Filonun Boğaz da ve Bolayır Mevzisi ile Kıyılarında Gösterdiği Etkinlikler (ç) 3 Mart 1915 Harekâtı (I) İki Taraf Kuvvetlerinin Durumu (II) Boğaz Doğusundaki 9 uncu Tümen Birliklerinin Durumu (III) Birleşik Filonun Durumu ve Yapılan Harekât (d) 4 Mart 1915 Harekâtı (I) Birleşik Filonun Planı (II) Birleşik Filonun Planına Karşı Yapılan Düzenlemeler (III) Harekâtın Yapılışı (IV) Bölgede Harekât Sürerken 19 uncu Tümen Tarafından Alınan Önlemler (V) İki Tarafın Kayıpları (3) 5-17 Mart 1915 Tarihleri Arasındaki Harekât ve Olaylar (a) 5 Mart 1915 Harekâtı (I) İngilizlerin Sürdürülmekte Olan Deniz Harekâtı Üzerindeki Görüşlerine Genel Bir Bakış ve Birleşik Filonun Bugünkü Harekât Planı (II) Harekâtın Yapılışı (b) 6 Mart 1915 Harekâtı (I) Birleşik Filonun Muhtemel Harekâtına Karşı Alınan Önlemler (II) Birleşik Filonun Harekât Planı ve Harekâtın Yapılışı (c) 7 Mart 1915 Harekâtı (I) Birleşik Filonun Bugünkü Harekât Planı ve Harekâtın Yapılışı (II) Bolayır Bölgesindeki Bombardıman (ç) 8 Mart 1915 Harekâtı (I) Birleşik Filonun Bugünkü Harekât Planı ve Harekâtın Yapılışı VII

9 (d) 9 Mart 1915 Harekâtı (I) Harekât Planı ve Harekâtın Yapılışı (e) 10 Mart Harekâtı (I) Harekâtın Yapılışı (f) 11 Mart Harekâtı (g) 12 Mart 1915 Harekâtı (ğ) 13 Mart 1915 Harekâtı (I) İki Tarafın Kayıpları (h) 14 Mart 1915 Harekatı (ı) 15 Mart 1915 Harekâtı (i) 16 Mart 1915 Harekâtı (j) 17 Mart Harekâtı Mart 1915'te Çanakkale Boğazı na Yönelik Deniz Taarruzu (Boğaz ın Zorlanması) a. İki Taraf Kuvvetlerinin Durumu, 18 Mart 1915 e Kadar Alınan Takviye Önlemler ve Yapılan Düzenlemeler (1) Türk Kuvvetlerinin 18 Mart 1915 Durumu (a) Boğaz Doğusundaki Durum (b) Boğaz Batısındaki Durum (c) Boğaz İçerisinde (2) 17 Mart Günü Müstahkem Mevki Komutanlığı Tarafından Alınan Önlemler (3) İngiliz ve Fransız Kuvvetlerinin 18 Mart 1915 Durumu (a) Amiral Carden'in Görevden Alınıp Yerine Amiral de Robeck'in Getirilmesi b. İki Taraf Kuvvetlerinin Muharebe Öncesindeki Durumları ve 18 Mart 1915 Çanakkale Boğazı Muharebesi (1) Türk Kuvvetlerinin Mart 1915 Durumu (a) Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının Kuruluş, Konuş ve Düzenleri (b) 3 üncü Kolordunun Kuruluşu (c) Çanakkale Müstahkem Mevki Birliklerinin Konuşu ve Aldığı Düzenler (ç) Kara Birliklerinin 18 Mart 1915 Günkü Durumu (I) 9 uncu Piyade Tümeninin Konuşu ve Aldığı Düzenler (II) 11 inci Piyade Tümeninin Konuşu ve Aldığı Düzenler (III 3 üncü Kolordunun Konuşu ve Aldığı Düzenler (2) İngiliz ve Fransız Kuvvetlerinin 18 Mart 1915 Durumu VIII

10 (a) Birleşik Filonun Kuruluşu (b) İngiliz ve Fransız Kara Kuvvetleri (3) İngiliz Kaynaklarına Göre Çanakkale Boğazı Muharebesi (18 Mart 1915) (a) Birleşik Filonun, Çanakkale ve Kilitbahir Tabyaları (Merkez Tabyaları)na Hücumu (I) Taarruz Planı (b) Muharebenin Yapılışı Türk Kaynaklarına Göre 18 Mart 1915 Çanakkale Boğazı Muharebesi (a) 18 Mart 1915 Boğaz Muharebesi'nin Türk Kaynaklarına Göre Tarafların Zayiat Bilançoları (I) Türklerin Zayiatı (Tabyalarda Tespit Edilen Hasar, Sarf Edilen Cephane ve İnsan Zayiatı) İki Taraf Kuvvetlerinin 19 Mart - 25 Nisan 1915 Tarihleri Arasındaki Durumları ve Gelişmeler a. Türk Kuvvetlerinin Durumu (1) Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı Tarafından Olası Düşman Çıkarmalarına Karşı Mart 1915 Sonuna Kadar Alınan Önlem ve Düzenlemeler (a) 5 inci Ordunun Kurulması (24 Mart 1915) (b) 9 uncu Tümenin Aldığı Yeni Savunma Düzeni ve Bu Konudaki Düşünce ve Öneriler (c) 5 inci Ordunun 26 Mart Nisan 1915 Arasındaki Durumu (ç) 19 Mart Nisan 1915 Tarihleri Arasında Çanakkale Boğazı nı Takviye Çalışmaları (d) Çanakkale Boğazında Yeni Bir Mayın Hattının Kurulması (e) 5 inci Ordunun 19 Nisan 1915 Tarihli Kuruluşu (f) 5 inci Ordunun Çıkarmadan (25 Nisan 1915) Önceki Durumu (I) 7 nci Piyade Tümeninin Durumu (II) 19 uncu Piyade Tümeni (III) 9 uncu Piyade Tümeni (IV) 9 uncu Sahra Topçu Alayının Düzeni (V) 15 inci Kolordunun Düzeni (VI) 11 inci Piyade Tümeni b. İngiliz ve Fransız Kuvvetlerinin 19 Mart Nisan 1915 Tarihleri Arasındaki Durumu (1) Rusya ile İş Birliği (2) İngilizlerin Çıkarma İçin Hazırladıkları Plan IX

11 (a) Asya Yakasına Çıkarma (b) Gelibolu Yarımadasına Çıkarma (c) General Hamilton'un Queen Elizabeth Muharebe Gemisindeki Toplantısı... (ç) Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı ve Civarında 13 Mart Nisan 1915 Tarihleri Arasındaki Faaliyetleri... DÖRDÜNCÜ BÖLÜM LOJİSTİK VE İDARİ FAALİYETLER X Teşkilat a. Genel b. Çanakkale Harekât Alanında (1) Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı Lojistik Teşkilatı Lojistik a. İkmal (1) İkmal Kaynakları (2) Kadro İhtiyacı (3) Bütünleme İhtiyacı ve Bu İhtiyacın İkmal Faaliyetleri (Birinci, İkinci, Üçüncü, Dördüncü ve Beşinci Sınıf İkmal Maddeleri) (a) Birinci Sınıf İkmal Maddeleri (b) İkinci ve Dördüncü Sınıf İkmal Maddeleri (c) Üçüncü Sınıf İkmal Maddeleri (ç) Beşinci Sınıf İkmal Maddeleri (Cephane) (d) Diğer Topçu Birliklerinim Cephane Durumu b. Ulaştırma c. Sıhhiye, Veteriner ve Tahliye Hizmetleri (1) İnsan Sağlığı İçin Alınan Tedbirler (2) Hasta ve Yaralıların Tedavi, Tahliye Usulleriyle, Bunların Nasıl Cereyan Ettiği ve Yeterlik Derecesi (3) Hayvan Sağlığı İçin Alınan Tedbirler Personel Faaliyetleri a. Personel Durumu b. Personel İkmali c. Personel İdaresi ç. Moral Gücü Sivil İşler a. Genel

12 b. Asayiş ve Güvenlik İşleri c. Sivil İdare ile İş Birliği SONUÇ DİZİN KAYNAKLAR KRONOLOJİ EKLER XI

13 BİRİNCİ BÖLÜM SİYASİ, COĞRAFİ DURUM VE ASKERÎ GÜÇLER 1. Siyasi Durum a. Dış Siyasi Durum Bilindiği gibi Birinci Dünya Savaşı 28 Haziran 1914 te Avusturya- Macaristan veliahdının Saraybosna da Sırp bir genç tarafından öldürülmesi ile çıkmıştır. Ancak savaşın arka planında yer alan olayların temeli Fransız İhtilali ne kadar uzanmaktadır. Fransız İhtilali nin ortaya çıkardığı milliyetçilik ve liberalizm gibi yeni fikirler Avusturya, Prusya, Rusya ve İngiltere gibi büyük devletlerle Avrupa nın küçük krallıklarının daha ilk günden itibaren Fransız İhtilali ne karşı cephe almalarına neden olmuştur. Bu gelişmeler üzerine 1792 yılından 1815 yılına kadar devam eden savaşlar çıkmıştır yılında Waterloo Savaşı nda Fransa yı yenerek Fransa yı ihtilalden önceki sınırları içine alan Avrupa nın büyük devletleri (İngiltere, Avusturya, Rusya ve Prusya) liberalizm fikrini de yenilgiye uğrattıklarını düşünmüşlerdir. Bu devletler; 1815 Viyana Kongresi ile Avrupa nın toprak ve sınır düzenlemelerini kendi politik çıkarlarına göre organize ederken aynı zamanda bundan sonra patlak verebilecek herhangi bir liberalizm hareketini beraberce bastırma konusunda da anlaşmışlardır Viyana Kongresi kararlarıyla hem Almanya nın hem de İtalya nın dağınık tutulması başarılmıştır. Kutsal Germen İmparatorluğu nun 360 devleti, Viyana Kongresi nde ancak 36 ya indirilmiştir. İtalya da da benzer durum söz konusudur. Buna rağmen İtalya 1861 yılında millî birliğini kurmuştur. Almanlar ise 1866 yılında Avusturya yı yenmelerine rağmen millî birliklerini kuramamışlardır. Alman millî birliği de Almanların Fransızları yenmeleri ile gerçekleşmiştir yılından itibaren Almanya nın Avrupa da birdenbire ön plana çıkmaya başlaması kıtada dengelerin yeniden şekillenmesine neden olmuştur yılından sonra Alman dış politikası barış ve barışın korunması için Fransa nın yalnız bırakılması noktasında belirlenmiştir yılında Almanya, Avusturya ve İtalya arasında Üçlü İttifakın imzalanması Bismarck politikasını en yüksek noktasına çıkarmış ve Avrupa da Almanya nın üstünlüğü kurulmuştur. 4 1 Fahir Armaoğlu; 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi , İş Bankası Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 1984, s.7. 2 age.; s Ayrıca bk. A. Halûk Ülman; Birinci Dünya Savaşına Giden Yol, Ankara, Sevinç Matbaası, 1972, s Türk Dış Politikasının Analizi; Der. Faruk Sönmezoğlu, İstanbul, 1994, Der Yayınları, s.9. 3 Armaoğlu; s age.; s.26. 1

14 Üçlü İtilaf; 1894 yılında Fransız-Rus ittifakı, 1904 yılında İngiliz- Fransız sömürge anlaşması ve 1907 yılında İngiliz-Rus sömürge anlaşması imzalanması sonucu şekillenmiştir. 5 Almanya yeni oluşumlar karşısında tedirgin olmuş ve İtilaf blokundan daha güçlü olmak için silahlanmaya yönelmiştir. 6 Almanya nın denizlerde de silahlanmaya önem vermesi İngiltere nin donanma bakımından hızla silahlanmasına neden olmuştur. Avusturya Macaristan veliahdının öldürülmesi ile silahlanma yarışı küçük bir kıvılcımdan büyük bir yangına dönüşmüştür. b. İç Siyasi Durum (1) Birinci Dünya Savaşı Öncesi Osmanlı Devleti nin İçinde Bulunduğu Durum Birinci Dünya Savaşı patlak verdiği dönemde Osmanlı Devleti; bir taraftan ordu ve donanmayı yeniden düzenlemek için girişimlerde bulunurken diğer taraftan da iki bloka ayrılmış Avrupa da kendisini yalnızlıktan kurtarma yolları aramaktadır. Talat Paşa bu durumu şöyle değerlendirmektedir: Türkiye, iç yönetimini örgütlemek, ticaret ve sanayisini geliştirip korumak, demir yollarını genişletmek, kısaca yaşayabilmek ve varlığını koruyabilmek için öteden beri devlet gruplarından birine katılmak üzere bir imkân aramıştı. Fakat devletlerden hiçbiri buna razı olduğunu bildirmemişti... 7 Osmanlı Devleti ilk ittifak girişimini geleneksel dostu saydığı İngiltere nezdinde yapmıştır. Bu dönemde yaşanan bazı olaylar Osmanlı devlet adamlarını İtilaf devletleri yanında yer almaya yöneltmiştir. İtalya nın Trablusgarp a taarruz etmesi, Avusturya nın Balkan politikası ve Bosna- Hersek i ilhak etmiş olması bu düşünce değişikliklerinde önemli rol oynamıştır. Bu olaylar sonucu Osmanlı Devleti, İngiltere nezdinde iki defa ittifak önerisinde bulunmuştur. İlk olarak Maliye Nazırı 8 Cavit Bey İngiltere Bahriye Nazırı Winston Churchill e (Resim: 5) bir mektup yazarak Osmanlı 5 age.; s Ayrıntılı bilgi için bk. H. Bayram Soy; Almanya nın Osmanlı Devleti Üzerinde İngiltere ile Nüfuz Mücadelesi ( ), Ankara, Phoenix yayınevi, 2004, s Talat Paşa nın Anıları; Yay. Haz. Alpay Kabacalı, İletişim Yayınları, İstanbul, 1993, 3. Baskı, s Devletin para işleriyle meşgul olan idarenin başındaki memurun unvanıdır. Yeniçeri Ocağı kaldırıldıktan (1826) sonra bütün devlet işlerinde düzenleme yapılan Sultan II.Mahmut zamanında Maliye teşkilatı değiştirilerek Hazine-i Âmire, Mansure Hazinesi ve Darphâne Hazinesi hâline konulmuş ise de aralarında çıkan ihtilaflar yüzünden bunun devam edemeyeceğinin anlaşılması üzerine 1838 de Darphâne Nezareti yine müstakil olarak Mansure Defterdarlığıyla birleştirilmek suretiyle bütün mali işlerin bir elden idaresi kararlaştırılmış ve defterdarlık unvanı terk edilerek Maliye Nezareti ismiyle bir nezaret teşkil edilmiştir. Mehmet Zeki Pakalın; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Fasikül 12-17, İstanbul, Millî Eğitim Basımevi, 1946, s

15 Devleti yle İngiltere arasında bir ittifak yapılmasını teklif etmiştir. Churchill Hariciye Nazırı 9 Grey e danıştıktan sonra 29 Ekim 1911 de...şimdilik yeni siyasi bağlar altına geremeyiz... sözleriyle ittifak teklifini reddetmiştir. 10 İngiltere ye yapılan ikinci ittifak teşebbüsü ise Rusların Doğu Anadolu da özel bir durum sağlamak için baskıda bulundukları devreye rastlamıştır. 11 İngiltere den sonra ikinci ittifak görüşmesi Bulgaristan a yapılmıştır. İstanbul da yapılan görüşmelerde bir ittifak tasarısı hazırlanmış, ancak bu tasarı gerçekleşememiş ve sonraki görüşmelerde de bir sonuca varılamamıştır. Zira Bulgarlar Makedonya dan geniş toprak talebinde bulunmaktadır. Ayrıca Bulgaristan Türk-Bulgar ittifakına Almanya yı da sokmak istemiş fakat Almanya bu ittifaka katılmaya yanaşmamıştır. Böylece ikinci ittifak da sonuçsuz kalmıştır. 12 Diğer bir girişim de Fransa nezdinde yapılmıştır. Bahriye Nazırı 13 ve Türk-Fransız Dostluk Derneği Başkanı Cemal Paşa 1914 yılı Temmuz başlarında Fransız Dışişleri Bakanlığı ile temasa geçerek iki ülke arasında bir ittifak yapılmasını sağlamaya çalışmıştır. Verilen cevapta, Rusya razı olmadıkça böyle bir ittifakın mümkün olmadığı bildirilmiştir. 14 Osmanlı Devleti ayrıca Yunanistan, Romanya ve Rusya yla da ittifak girişimlerinde bulunmuş ancak bunlar da başarısızlıkla sonuçlanmıştır. 15 Görüldüğü gibi hasta adam olarak nitelenen Osmanlı Devleti nin mirasını paylaşmak isteyen bu devletler; Osmanlı Devleti nin yaşadığı savaşlar sonucu oldukça zayıf bir durumda bulunduğu ve böylesi büyük bir savaşta müttefiklerine bir yararı olmayacağı kanısını taşımakta idi. Öyle ki Osmanlı Devleti nin Birinci Dünya Savaşı ndaki büyük müttefiki Almanya da bile bu düşünceye sahip kişiler bulunmaktadır. Almanya da bazı yetkililer, Osmanlı Devleti nin müttefik olarak kendilerine destek olamayacağı, Kafkaslar dan gelmesi muhtemel olan Rus taarruzuna karşı Osmanlının hemen dağılıp yardım isteyeceğini ileri sürmüşlerdir. Diğerleri ise Boğazlar a sahip ve Hint yolunu tehdit edebilecek konumu ile Osmanlı Devleti nin, Almanya nın durumunu güçlendireceğini savunmuşlardır. Sonuçta Almanya da İmparatoru II. Wilhelm in de desteği ile ikinci fikir ağır 9 Dışişleri Bakanı. 10 Cemil Bilsel; Lozan, C I, İstanbul, Ahmet İhsan Matbaası, 1933, s.138. Armaoğlu; s Yusuf Hikmet Bayur; Türk İnkılâbı Tarihi, C II, Kısım IV, Ankara, TTK Basımevi, 1952, s Cemal Paşa; Hatırat, Yayına Haz. Metin Martı, Arma Yayınları, İstanbul, 1996, s Armaoğlu; s Tanzimat tan sonra deniz kuvvetleri işlerine bakmak üzere görevlendirilmiş kişidir. Ondan önce bu görev kaptanıderya, kaptan paşa adları ile anılmakta idi. Bahriye Nazırı unvanının kabul edilmesinden bir süre sonra yine Kaptan-ı derya kullanılmış, daha sonra Osmanlı Devleti nin sonuna kadar Bahriye Nazırı unvanı kullanılmıştır. Mehmet Zeki Pakalın; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, Fasikül 1-5, İstanbul, Millî Eğitim Basımevi, 1946, s Armaoğlu; s.107, 108. Bilsel; s Bayur; s Ayrıntılı bilgi için bk. Cemal Paşa, Hatırat 15 Mahmut Muhtar; Maziye Bir Nazar, Yay.Haz. Nurcan Fidan, Ankara, Gnkur. Basımevi, 1999, s.119. Bilsel; s

16 basmıştır. 16 Bu şartlar altında Türk-Alman iş birliği görüşmeleri 27 Temmuz 1914 te resmî olarak başlamıştır. 17 İstanbul da başlayan görüşmeler 2 Ağustos 1914 te Türk-Alman ittifakı şeklinde resmiyet kazanarak imzalanmıştır. 18 Almanya nın Osmanlı Devleti ni bu şekilde savaşa dâhil etmesindeki amaç; Kafkas Cephesi nde Rus kuvvetlerinin önemli bir kısmını çekerek Almanya ve Avusturya nın doğu ordularının yükünü hafifletmek, Süveyş kanalını kapamak veya hiç olmazsa orada büyük miktarda İngiliz gücünü meşgul etmek, Osmanlı hilafetinin manevi gücünü kullanarak İngiliz, Fransız sömürge Müslümanlarını ayaklandırmak ve Rusya da Müslümanları harekete geçirmektir. 19 Osmanlı Devleti bu ittifakın hemen arkasından yani 2/3 Ağustos 1914 te de genel seferberlik ilan etmiştir. 20 Seferberlik çağrısı kısa sürede halk üzerinde büyük yankı bulmuştur. Öyle ki Padişah V. Mehmet Reşat;...Seferberliğin daha haftası bitmeden o kadar çok genç silah altına geldi ki ordunun ilk ihtiyacı doldu. Milletimin gösterdiği bu gayret ve hamiyetten fevkalade mütehassis oldum... şeklinde bir emir yayımlayarak yaşlı ve eğitimsiz olanların evlerine gönderilmesini istemiştir. 21 Osmanlı yöneticileri seferberlik ilan etmekle birlikte yapılan anlaşmanın savunma iş birliği anlaşması olduğunu belirterek hemen savaşa girmek istememişlerdir. Alman Genelkurmayının düşüncesi ise en kısa zamanda Osmanlı Devleti nin savaşa girmesi yönündedir. Bu nedenle 3 Ağustosta Fransa ya ve sömürgelerine karşı faaliyet için Akdeniz de bulunan Goeben ve Breslau zırhlılarına hemen İstanbul a gitmeleri emri verilmiştir. Ancak onların hareketlerini takip eden İngiliz donanması da peşlerine düşmüştür. Bu zırhlılar önce İzmir e 10 Ağustosta da Çanakkale ye gelmişlerdir. 22 İtilaf devletleri tarafsızlık anlaşmalarına göre bu gemilerin 24 saat zarfında Türk kara sularından çıkarılmasını veya hemen silahlarından arındırılması gerektiğini bildirerek Osmanlı Hükûmetini protesto etmişlerdir. 16 Cezmi Eraslan; I. Dünya Savaşı ve Türkiye, Türkler, C 13, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s Mahmut Muhtar; s.118, Bayur; s.626. Görüşmelerle ilgili ayrıntılı bilgi için bk. Talat Paşa nın Anıları; s.29. Cemal Paşa bu ittifakın görüşmelerinin daha Birinci Dünya Savaşı öncesinde başladığını, kendisinin son anda haberdar olduğunu ve Enver Paşa nın teklifin Almanlardan geldiğini söylediğini belirtmektedir. Cemal Paşa; s.117. Cemil Bilsel de ittifak teklifinin ilk Avusturya dan geldiğini (Bilsel; s.149, 150), Enver Ziya Karal ise ilk teklifin İttihat Terakki tarafından yapıldığını (Enver Ziya Karal; Osmanlı Tarihi C IX, Ankara, TTK Basımevi, 1996, s.379), Mahmut Muhtar Paşa da teklifin İttihat Terakki tarafından yapıldığını belirtmektedir. Mahmut Muhtar; s Eraslan; s Gnkur. Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı (ATASE) Arşivi; BDH Koleksiyonu, Kls. 4669, Dos. H-1, Fih Askerî Tarih Belgeleri Dergisi; Ağustos 1989, Sayı 88, Belge Nu aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih. 1-35,1. Eraslan; s.342, 343. Ayrıntılı bilgi için bk. Yusuf Hikmet Bayur; Türk İnkılâbı Tarihi, C III, Kısım I, Ankara, 1953, s

17 Bu olay karşısında Başkomutan Vekili Enver Paşa nın (Resim: 2) 11 Ağustos 1914 te verdiği cevap, Osmanlı Devleti nin savaşa girişinin ilk sinyallerini vermiştir. Enver Paşa bu yazıda; söz konusu zırhlıların Yavuz ve Midilli ismi verilen zırhlılar olduğunu ve bu zırhlıların Osmanlı Devleti tarafından satın alındığını bildirmiştir. 23 Bu sırada Almanya ağustos ayı sonu, eylül ayı başlarında önemli başarılar kazanmış ancak Fransa ya Marne Savaşı nda yenilmiştir. Avusturya-Macaristan ın da Galiçya da Ruslara yenilmesi üzerine Almanya iki cephede savaşmak zorunda kalmıştır. Bu durum üzerine Almanya Osmanlı Devleti üzerindeki baskılarını artırmıştır. 29 Ekim 1914 te Alman Amiral Souchon komutasında Türk donanmasının Karadeniz de Odesa, Sivastopol, Novorosisk limanlarını bombardıman edip iki Rus ve bir Fransız gemisini batırması önemli bir dönüm noktası olmuştur. Bu olay üzerine Rusya 31 Ekimde Doğubeyazıt ın kuzeyinden sınırı geçmiş, İngilizler 1 Kasım 1914 te Akabe yi bombalamış, 3 Kasımda Rusya, 5 Kasımda Fransa ve İngiltere Osmanlı Devleti ne savaş ilan etmişlerdir. Osmanlı Devleti nin bu devletlere karşı savaş ilanı ise 11 Kasım 1914 te olmuştur. 24 Bu olaylar üzerine Osmanlı Padişahı V. Mehmet Reşat 11 Kasım 1914 te; Rusya, İngiltere ve Fransa ile savaş hâlinde olunduğuna ilişkin bir beyanname yayımlamıştır. Padişah V. Mehmet Reşat ayrıca; ordu ve donanmaya, Osmanlı Devleti nin bu savaşta ne kadar haklı olduğunu anlatan bir beyanname yayımlamıştır Askerî Tarih Belgeleri Dergisi; Ağustos 1989, Sayı 88, Belge Nu Kadri Perk; Çanakkale Savaşları Tarihi II. ve III. Kısımlar Büyük Harpte Çanakkale, 116 Sayılı Askerî Mecmua nın Tarih Kısmı, Sayı 56, 1 Mart 1940, s.3, 4. Enver Paşa daha 7/8 Ağustos 1914 günü Alman Hükûmetinin Goeben ve Breslau ismindeki harp gemilerinin düşmanla muharebeye tutuşmuş olmalarının muhtemel olduğunu, söz konusu gemilerin Boğaz a iltica etmeleri hâlinde girişlerine izin verilmesi doğrultusunda Çanakkale Müstahkem Mevkisine emir vermişti. Askerî Tarih Belgeleri Dergisi; Ağustos 1989, Sayı 88, Belge Nu Eraslan; s.344, Kemal Arı; Birinci Dünya Savaşı Kronolojisi, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1997, s.72. Bu beyannamede şöyle denilmektedir: Ayın on altısında Osmanlı donanmasının bir kısmı tarafından Karadeniz de manevra yapıldığı sırada İstanbul Boğazı na mayın dökme göreviyle hareket ettiği daha sonra anlaşılan Rusya donanmasından bir takımının bu manevraları ihlal ve daha sonra izhar-ı muhasama ile (düşmanlık amacıyla) Boğaz a doğru hareket etmeleri üzerine Osmanlı Donanması tarafından karşılık verilmekle beraber üzüntüye yol açan bu olay hakkında Osmanlı Hükûmeti tarafından Rusya devletine müracaatla tahkikat yapılması ve olayın nedeninin ne olduğunun ortaya konulması teklif ve böylece tarafsızlığı korumaya özen gösterilmiş olduğu hâlde, Rusya söz konusu müracaata cevap vermeksizin elçisini geri çektiği gibi askerî birlikleri de Erzurum sınırına çeşitli noktalardan saldırmasına ve bu sırada Fransa ve İngiltere devletleri de elçilerini geri çağırmanın dışında İngiliz ve Fransız donanmaları müşterek olarak Çanakkale ye ve İngiliz kruvazörleri Akabe ye top atmak suretiyle fiilen düşmanlığa başladıkları ve daha sonra da söz konusu devletler Osmanlı Devleti ile savaş hâlinde olduklarını ilan etmelerinden dolayı Osmanlı Hükûmetinin de söz konusu üç devletle savaş hâlinde olduğunu irade ederim (bildiririm). Bayur; C III, Kısım I, s

18 Bu şekilde Birinci Dünya Savaşı na giren Osmanlı Devleti; Kafkas (Doğu), Irak, Filistin-Suriye, Çanakkale, Avrupa (Galiçya, Makedonya, Romanya), Yemen ve Hicaz, İran ve Libya cephelerinde savaşmak zorunda kalmıştır. 2. Coğrafi Durum a. Çanakkale Harekât Alanının Coğrafi Durumu (Harita: 1, 2) (1) Coğrafi Durum Çanakkale harekât alanı; Marmara ve Boğazlar havzasında boylam enlemler arasında Çanakkale Boğazı ile doğusunda Biga ve batısında Gelibolu yarımadalarıyla yakın kıyılarındaki Midilli, Limni, Gökçeada ve Bozcaada yı kapsamaktadır. Bölge; kuzeyinde İbrici Burnu, Korudağları, Şarköy, Marmara Denizi, doğuda Kocabaş Çayı, Kızılelma Dağı, Kaz Dağı, güneyde Edremit Körfezi, batıda Ege Denizi ve Saros körfezleri ile sınırlandırılmıştır. 26 Harekât alanıyla ilgili önemli yerlerin harekât alanına olan uzaklıkları şöyledir: İskenderiye-Limni adasındaki Mondros 650 mil (1203 km) Limanı Mondros Limanı - Seddüllbahir 60 mil (91 km) Mondros Limanı - Arıburnu 70 mil (130 km) Gökçeada - Seddülbahir 15 mil (28 km). Gökçeada - Arıhurnu 18 mil (33 km) Gökçeada - Anafarta Koyu 19 mil (35 km) İngiltere - Çanakkale Boğazı 3500 mil (6482 km) 27 (2) Doğal Coğrafi Yapı (a) Gelibolu Yarımadası Yarımada Trakya nın güneybatı kesimindedir. Uzunluğu kuzeydoğugüneybatı doğrultusunda yaklaşık 90 km dir. Genişliği ise 8-18 km arasında değişir. Batıda Ege Denizi, kuzey ve kuzeybatıda Saros Körfezi, doğu ve güneyde de Çanakkale Boğazı yla sınırlıdır. Kuzeydoğuda 5,5 km genişliğindeki Bolayır kıstağıyla Trakya nın ana kütlesine bağlanır. Gelibolu yarımadasının kuzeybatı kıyıları bir fayla sınırlanmış yüksek ve dik kıyı 26 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekâtı, 1 inci, 2 nci ve 3 üncü Kitapların Özetlenmiş Tarihi (Haziran Ocak 1916); Gnkur. Basımevi, Ankara, 2002, s C.F.Aspinall-Oglander; Büyük Harbin Tarihi Çanakkale Gelibolu Askerî Harekâtı, Çev. Tahir Tunay, C I, Askerî Matbaa, İstanbul, 1939, Kroki 1. 6

19 görünümündedir. Bu kesimde kıta sahanlığı çok dar ve Saros Körfezi nin derin alanları kıyıya çok yakındır. Yarımadanın dik ve düz olan kıyısı Suvla Koyu nun iki tarafındaki Büyük Kemikli ve Küçük Kemikli burunlarıyla sona erer. Bundan sonra doğrultu değiştiren batı kıyısı, önce güneydoğuya, sonra da güneye yönelerek Seddülbahir in batısındaki Tekke-İlyas burunlarına kadar uzanır. Yarımadanın doğusunda Çanakkale Boğazı, kıyılarında ise Nara Burnu nun karşısında yer alan Eceabat ın kuzeyindeki girinti dışında önemli girinti ve çıkıntı yoktur. Yüzey şekilleri bakımından yarımadanın Saros Körfezi ne bakan kesimleriyle Çanakkale Boğazı na bakan kesimleri farklıdır. Kuzeybatısı kıyının ardında birdenbire yükselen ve yarımadanın en yüksek kesimini oluşturan dağlık bir alandır. Kıyı yakınlarında kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan metre yüksekliğinde tepeler sıralanır. Yarımadanın ortalarındaki Kocaçimen tepenin yüksekliği 303 metredir. Buna karşılık yarımadanın küçük vadilerle yarılmış dalgalı bir plato görünümündeki Çanakkale Boğazı kıyılarına yakın doğu kesiminde böyle yüksekliklere rastlanmaz. Seddülbahir e doğru darlaşan güney kesimindeki yükseklik ise Alçıtepe de 217 metredir. 28 (I) Yarımadanın Çıkarma Açısından Değerlendirmesi Kaynarca Limanı ndan Büyük Kemikli Burnu na kadar olan kıyı, sarp ve dik olarak denize iner. Bu kesimdeki koy ve limanlara sınırlı ölçüde çıkarma yapılabilirse de bölge asıl hedeflerden uzak ve derinlikte ilerleme olanağından yoksundur. Anafarta Limanı ndan Arıburnu na kadar uzayan kıyı, çıkarmaya elverişli olmakla beraber, Küçük Anafarta ve Kocaçimen tepenin hâkimiyeti altındadır. Arıburnu nun doğusundaki arazi, dik ve engebelidir. Arıburnu nun daha güneyindeki Küçük Arıburnu arasında çıkarmaya elverişli küçük bir koy vardır. Kabatepe nin kuzeyinde 1500 metre uzunluğunda çıkarmaya oldukça elverişli olan kumsal Kabatepe nin etkisi altındadır. Bu tepenin güneyindeki Azmakdere ağzının iki yanı, çıkarmaya elverişliyse de Kabatepe ve Palamutluk sırtlarının yan etkisindedir. Teke ve Ertuğrul koyları da çıkarmaya elverişlidir. Seddülbahir ile Eskihisarlık burnu arasında Morto Limanı kıyıları, geniş ve çıkarmanın hedefi Alçıtepe ye Seddülbahir den daha yakındır. Ancak Çanakkale Boğazı ndaki Türk topçusunun etkisi altındadır Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi; C 13, Gelibolu Yarımadası Mad., İstanbul, 1994, s Çanakkale Cephesi Harekâtı, 1 inci, 2 nci ve 3 üncü Kitapların Özetlenmiş Tarihi; s.6. 7

20 (b) Biga Yarımadası Biga yarımadası Anadolu nun kuzeybatı kesiminde, Edremit ve Erdek körfezleri ile Çanakkale Boğazı arasında yer alır. Biga yarımadasının doğu sınırını kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan Gönen Çayı vadisi oluşturur. Batıda Kumkale Burnu ndan doğuda Gönen kentine kadar genişliği 125 km, kuzeydoğuda Karabiga kasabasından güneybatıda Bababurnu na kadar uzunluğu ise yaklaşık 200 km kadardır. Bu boyutlarla yarımada yaklaşık 9500 km 2 bir alanı kapsar. Biga yarımadası oluşum açısından üç bölüme ayrılabilir. Bunlardan ilki yarımadanın güney kesimini kapsayan Kaz Dağı kütlesidir. Biga yarımadasının en yüksek kesimi olan Kaz Dağı ortalama metre yüksekliktedir. Dağın en yüksek noktası 1774 metrelik Karataş Tepesi dir. Yarımadanın ikinci bölümünü orta kesimde güneybatı-kuzeydoğu doğrultulu orta yükseklikteki bir kütle oluşturur. Biga Dağları olarak da anılan bu kesim daha çok bir plato görünümündedir. Karmaşık bir jeolojik yapısı olan plato düzlüğü içine derin bir biçimde gömülmüş vadiler ile daha yeni tortuların çökeldiği tabanı alüvyonlu havzalar ise yarımadanın üçüncü bölümü olan alçak ve düzlük alanları oluşturur. Güneydoğuda Edremit- Havran, batıda Ezine-Bayramiç, kuzeydoğuda Karabiga-Sinekçi ovaları bunların en önemlilerindendir. 30 (I) Yarımadanın Çıkarma Açısından Değerlendirmesi Kumkale Tabyası kuzeyindeki burundan Orhaniye Tabyasına kadar olan kıyı, engebesiz ve çıkarmaya elverişlidir. Yeniköy-Eski İstanbul arasındaki kıyının bir kesimi, engebeli, geri kalanı kumsal olup çıkarmaya elverişlidir. Büyük Beşige-Kumburnu kesimi, çıkarmaya elverişli olup, daha güney kesimlerinde çıkarmaya elverişli yerler bulunmakla beraber, kıyıların gerisindeki arazi sertleşmektedir. Bababurnu ndan Akçay İskelesi ne kadar uzayan kıyılarda çıkarmaya elverişli kumsallar varsa da Kaz Dağı ve batıya uzanan kollarının oluşturduğu engebe harekâtın kuzeye doğru gelişmesine engel olur. Ayvacık yönünde engebeli arazi ve dar boğaz içinde harekâtın gelişmesi olanaksızdır. (c) Çanakkale Boğazı Çanakkale Boğazı, Gelibolu yarımadasının kuzeyinde Çankaya Burnu ile Bitlice kıvrımında başlar, güneybatı yönünde uzanarak Ege Denizi ne ulaşır. Nara Burnu na kadar kıyılar, birbirine paralel ve geniştir. Burada boğaz darlaşıp güneye yönelir. Çanakkale hizalarında daha da daralıp taktik 30 Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi; C 5, Biga Yarımadası Mad., İstanbul, 1994, s.301,

21 bakımdan çok önemli olan merkez tahkimatını oluşturur. Boğaz, Kepez Burnu ile Baykuş arasında genişler. Erenköy Burnu ndan sonra da Anadolu kıyılarına doğru genişleme devam ederek Erenköy ve Karanlık Liman ı oluşturur. Boğaz ın en geniş yeri, Erenköy koyu ile Tenkerderesi ağzı arası çizgisidir. Eskihisarlık Burnu ndan sonra batıya doğru bir kıvrım yaparak Morto Limanı nı oluşturur. Karanlık ve Morto limanlarından sonra da darlaşıp Kumkale-Seddülbahir giriş bölgesini meydana getirir. Boğaz ın derinliğiyse ortalama metre olup en derin yeri Çanakkale-Kilitbahir arasında 106 metredir. Boğaz ın batı kıyıları doğu kıyılarına göre daha derindir km uzunlukta olan Boğaz ın Gelibolu yarımadasındaki kıyı uzunluğu 78 km, Biga yarımadasındaki kısmı ise 94 km dir. Kuzey ağzında 3,2 km olan Boğaz ın genişliği Gelibolu-Çardak arasında 5,8 km yi bulur. Çanakkale-Kilitbahir arasında 1,2 km ye düşer. İntepe önlerinde ise tekrar genişleyerek 8 km ye ulaşır. Oval şekilde çukurları olan Boğaz ın derinliği iki yerde 90 metreyi aşar. Çanakkale önlerinde ise en derin yer 100 metreyi bulur. 32 (I) Çanakkale Boğazı nın Çıkarma Açısından Değerlendirmesi Boğaz doğal yapısı nedeniyle denizden yapılacak bir taarruza karşı güçlü bir engel konumundadır. Boğaz ın giriş kesimi, her zaman kuşatılabileceği gibi Tekke Burnu kuzeyi ve Yenişehir yönünde giriş tahkimatı yan ateşi altına alınabilir. Boğaz içindeyse durum tersinedir. Boğaz a giren gemiler, kanalize olur. Boğaz ın genişliği borda düzeninde muharebeye girecek gemi sayısını sınırlar. Erenköy Koyu, Boğaz a girebilen İtilaf devletleri filosu için sığınma ve hazırlanma yeri olabilir. Burası, merkez tahkimatının en güçlü toplarının bulunduğu Hamidiye Tabyasının ölü alanıdır. Erenköy Koyu nun doğusuna ve karşı kıyıya yerleştirilecek ağır topçu, düşman filosunu yan ve gerilerinden ateşle kavrar ve etkiler. Boğaz daki üst akıntı, küçük gemilerin hareketini kısıtlar. Akıntı hızı arttığında mayın dökülmesi ve mayın arama-tarama işleri güçleşir. Alt akıntıysa denizaltıların hareketini etkiler. Akıntı rüzgâr ve görüş koşulları, Boğaz a yapılacak taarruza etkili olacağından, taarruz mevsiminin seçilmesinde meteorolojik koşulların göz önünde tutulması gerekir. Boğaz sularının derin oluşu, büyük savaş gemilerinin hareketini sınırlamaz Çanakkale Cephesi Harekâtı, 1 inci, 2 ncive 3 üncü Kitapların Özetlenmiş Tarihi; s.6, İbrahim Atalay, Kenan Mortan; Türkiye Bölgesel Coğrafyası, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1997, s Çanakkale Cephesi Harekâtı, 1 inci, 2 ncive 3 üncü Kitapların Özetlenmiş Tarihi; s.6, 7. 9

22 (II) Çanakkale Boğazı nın Kıyıları Falez (yalıyar) adı verilen dik kıyıları dışında özellikle Anadolu kıyılarındaki akarsuların döküldüğü yerlerde delta ovaları ile bazı kıyı okları dikkati çeker. Özellikle Gelibolu yarımadasının Boğaz kıyısı ardında 300 m yi aşan dağlar yer alır (Kocaçimen Tepesi 305 m, Üveyik Tepesi 363). Ovalar arasında Lapseki nin güneyinde Umurbey Çayı deltası Çanakkale yakınındaki Kocaçay Deltası ve Kara Menderes Çayı nın oluşturduğu İlion Ovası olarak da tanınan delta en önemlileridir. Nara Burnu ile Çardak çevresinde görülen kıyı okları akıntı yüzünden fazla ilerleyememiş ama kıyılarda küçük yaylar çizerek kumsallar oluşturmuştur. Boğaz ın kuzey ve orta kesimlerinde kıyının darlaşması akıntının yön değiştirmesine neden olur, böylece denize doğru uzanan ve uzaktan zor seçilen kıyı okları oluşmuştur. Kıyı okları sisli havalarda gemiler için büyük tehlike yaratmaktadır. 34 (3) Harekât Alanının iklimi İklim Marmara bölgesindeki geçit karakterini yansıtır. Kıyılarda Akdeniz iklimi hüküm sürerse de yazlar Akdeniz ve Ege kıyıları kadar sıcak değildir. Kış aylarında ise Balkan yarımadası üzerinden gelen soğuk hava bu kıyıları etkiler ve sıcaklık sıfırın altına daha sık düşer. İç kısımlardaki yüksek alanlarda yazlar daha serin kışlar daha soğuk geçer. Yağışlar Kaz Dağı nın yüksek kesimlerinde yılda 1 m yi geçerse de kıyılarda mm kadardır. Kar yağışları Ege kıyılarındaki kadar seyrek değildir. 35 (4) Çanakkale Harekât Alanında Esen Rüzgârlar Yıldız (kuzey) ve poyraz (kuzeydoğu) rüzgârları, yılın dokuz ayında hâkimdir. Diğer yönlerden esen rüzgârlar, düzenli olmayarak eser. Bunlardan (kuzeybatı) yönünde esen karayel, her mevsimde esebilir. Kışın şiddetli fırtınalara sebep olur. Güneybatıdan kuzeydoğu yönünde esen lodos rüzgârları, senenin her mevsiminde esebilir, özellikle kış ve bahar aylarında yağmurlara neden olur. (5) Bitki Örtüsü Gelibolu yarımadası, genel olarak fundalık, çam ve palamut ormancıklarıyla kaplı olup Tayfur bölgesi ile Alıçıtepe, Seddülbahir dolayları çıplaktır. Biga yarımadasının birçok yeri ormanlarla kaplıdır. Menderes Çayı bölgesindeki arazi, genel olarak fundalıktır. Bazı kesimlerinde çam ve palamut ormanları vardır. Harekât alanında ekime elverişli bulunan düzlüklerde, dere yataklarında meyve bahçeleri, bağlar ve zeytinlikler bulunmaktadır. 34 Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi; C 9, Çanakkale Mad., İstanbul, 1994, s Meydan Larousse; C 3, Çanakkale Mad., İstanbul, 1970, s

23 b. Harekât Alanının Suni Arızaları (1) Başlıca Kara Yolları Gelibolu yarımadasındaki kara yolları, genel olarak Keşan üzerinden gelir ve Bolayır-Gelibolu-Bayırköy-Pazarköy-Ilgardere-Yalova-Eceabat-Kirte doğrultusunda uzanır. Bu yolun Uzunköprü de demir yoluyla bağlantısı vardır. Uzunköprü-Gelibolu arası eski bir şosedir. Adi araba yolundan oluşan öteki kesimleri, yağışlı zamanlarda bütün sınıf birliklerinin güçlükle de olsa hareketlerine elverişliydi. Bu yolun Korudağı doğusundan Koru Çiftliği'ne kadar olan 25 kilometrelik kesimi ve Kavaksuyu Köprüsü, Saros Körfezi'ne açıktır. Alçıtepe hizalarından Seddülbahir'e kadar olan kesim de Ege Denizi'ne açıktır. Gelibolu yarımadasında ikinci derecede önemli olan yollar şöyledir: Bolayır-Burgaz-Yeniköy yolu tabanı sağlam toprak olup yağışsız havalarda sahra toplarının hareketine elverişliyse de Saros Körfezi'ne açıktır. Yeniköy- Fındıklı-Burgazköy-Tayfur yolu engebeli araziden geçen patikadır. Piyade ve yalnızca atlılar geçebilir. Tayfur-Sivli-Büyük Anafarta yolu, iyi havalarda her sınıfın hareketine elverişli olmakla beraber, kışın topçu ve tekerlekli araçlar güçlükle hareket eder. Sivli-Kumköy-Yalova yolu her sınıfın hareketine elverişlidir. Kilye İskelesi-Kurucadere (Kocadere)-Büyük Anafarta-Küçük Anafarta yolu kışın çamurluysa da harekete elverişlidir. Kilye İskelesi-Kabatepe yolu; Kilye İskelesi-Kurucadere-Büyük Anafarta-Küçük Anafarta yolunun benzeridir. Eceabat'tan Kirte yönüne belli başlı üç yol uzanmaktadır. Eceabat-Hacı Mail Çiftliği-Yassıtepe-Kirte yolu, iyi durumda olmayıp denize karşı açık ve kullanışlı değildir. Eceabat-Melekhanım Çiftliği-Alibey Çiftliği-Kirte yolu - Eceabat'tan sonra Soğanlıdere'ye kadar kıyıyı izleyen kesimi Çanakkale Boğazı'na açıktır. Eceabat-Sarafim Çiftliği - Kirte yolu, Ege Denizi ve Çanakkale Boğazı'na karşı kapalıdır. (2) Biga Yarımadasındaki Yollar Çanakkale - Erenköy (İntepe) Hamidiye (Sarıçalı) - Ezine yolu şose olarak yapılan tek yoldur. Bu yolun Çanakkale - Erenköy - Kalvert Çiftliği ne kadar olan kesimi, birçok yerinde Çanakkale Boğazı na açıktır. Erenköy - Ezine yolundan batı kıyıya doğru uzayan ve yağışsız mevsimlerde her sınıfın hareket edebileceği başlıca adi yollar şöyledir: Hamidiye - Çıplak - Tevfikiye - Kumköy - Kumkale, 11

24 Sarımsaklı Köprüsü - Pınarbaşı - Yenişehir, Ezine, Bergos - Mecidiye - Üvecik - Yeniköy, Ezine - Bergos - Geyikli, Bahçeköy - Yaylacık - Kestanbol - Eski İstanbul Burnu yollarıdır. Bayramiç - Avcılar - Karaköy - Örüncek - Naipler yolu yük hayvanlarının geçişine elverişlidir. Tekerlekli araçlar geçemez. Çanakkale - Kocaçay Vadisi - Terziler - Kocalar - Ahlatburun - Karagölcük Pazarköy (Çan) - Biga yaya ve araba izinden başka bir şey değildir. Terziler hizasına kadar arabaların hareketine elverişli olup buradan Çan Vadisi nde Karagölcük'e kadar yayaların hareketine olanak verir. Karagölcük'ten Pazarköy, Biga'ya kadar arabalar, güçlükle hareket edebilmektedir. Çanakkale - Umurbey (Bergos) - Balcılar - Eşelek - Biga yolu en kısa yol olup, Umurbey, Balcılar arası patikadır. Ezine - Ayvacık - Küçükkuyu (Büyükçetmi) - Edremit yolu, engebeli bir araziden geçmekte olup, denize karşı açık olması sakıncasından başka, dereler üzerinde köprü ve menfez 36 bulunmadığından, yağışlı mevsimlerde dere ağızlarına yakın olan yerlerden geçme imkânı yoktur. (3) Limanlar Çanakkale Boğazı'nda gerekli yapı malzemesi kullanılarak düzenli duruma getirilmiş hiçbir liman yoktu. Sadece Gelibolu'da mavna ve küçük yelkenli gemilerin birkaçını alacak ilkel biçimde bir liman vardı. Boğaz da küçük büyük gemilerin demirlemesine elverişli yerler; Gelibolu, Akbaş, Kilye, Morto, Çardak, Lapseki, Çanakkale Sarısığlık, Kepez, Akyar, Erenköy koylarıdır. Bunlardan Gelibolu, Eceabat, Çardak, Lapseki, Çanakkale'de ve Kepez'de ilkel iskeleler olduğu gibi, Çanakkale Boğazı nın giriş tabyalarıyla içerisindeki tabyaların kendilerine özgü birer iskeleleri vardı. Çanakkale'nin başlıca ulaşımı, İstanbul ve Marmara'daki öteki limanlardan deniz yoluyla yapılıyordu. Çanakkale'nin İstanbul'a olan uzaklığı 250 km (135 mil) dir. Bu mesafeyi gemiler saatte almaktaydılar. Deniz yolu en kısa yol olup başlangıçta çok güvenli ve ağır donatımın taşınabildiği biricik yoldu. Bu yoldan gereği gibi yararlanma, düşman denizaltı gemilerine 36 Menfez: Suların yol tabanını doldurmasını ve yola taşmasını önlemek amacıyla suların köprü inşasının uygun görülmediği yerlere konan yapılardır. Kemer şeklinde, kutu şeklinde, boru ve büz tipinde olabilir. Hilmi Soyaslan; Askerî Terimler Sözlüğü, İstanbul, Harp Akademileri Basımevi, 1971, s

25 karşı tam güven altında bulundurulmasına bağlıydı. Öteki limanların Çanakkale'ye olan uzaklıkları şöyleydi: Çanakkale - Bandırma arası 178 km (88 mil), Çanakkale - Tekirdağ arası 137 km (74 mil), Uzunköprü-Gelibolu kara yolu, harekât alanını İstanbul-Edirne demir yoluna bağlamaktaydı. Bu yol, hem uzun ve hem de Saros Körfezi'ne açıktı. Ayrıca berzah bölgesine yapılacak bir çıkarma, yolun kesilmesine neden olurdu. Çanakkale - Biga - Bandırma yolu, yaklaşık 200 kilometre uzunluğundaydı. Kapasitesi, ordunun gereksinmelerini tam anlamıyla karşılayacak durumda değildi. c. Doğal Coğrafya ve Suni Arızaların Harekâta Olan Etkisi Boğaz ın doğal yapısıyla istihkâmlar, Çanakkale Boğazı'na denizden yapılacak bir taarruza karşı güçlü bir engeldir. Çanakkale Boğazı nın girişi her zaman kuşatılabileceği gibi, Tekke Burnu kuzeyi ve Yenişehir yönünde giriş tahkimatı yan ateşi altına alınabilir. Çanakkale Boğazı'nın içindeyse durum tersinedir. Boğaz a giren gemiler kanalize olur. Boğaz ın genişliği, borda düzeninde savaşa girecek gemi sayısını sınırlandırır. Erenköy Koyu, Boğaz a girmeyi başaran düşman filosu için, sığınma ve hazırlanma yeri olabilir. Burası özellikte merkez tahkimatının en güçlü topların bulunduğu Anadolu Hamidiye Tabyasının ölü alanlıdır. Erenköy Koyu'nun doğusuna ve karşı kıyıya yerleştirilecek ağır topçu, düşman filosunu yan ve gerilerinden ateşle kavrar. Erenköy Koyu'ndan sonra daralan kesim, savunmayı güçlendirir. Çanakkale Boğazı'ndaki kıyı yapısı, hidrolojik ve meteorolojik durumun gösterdiği özellikleri, ayrı bir faktör olarak değerlendirmek gerekir. Boğaz a akan derelerin ağızları ve dolaylarındaki küçük kuru dereler, mayın hatlarını koruyan bataryalarla, geçici bataryaların mevzilendirilmesine çok elverişlidir. Çanakkale Boğazı'ndaki üst akıntı küçük ve güçsüz gemilerin hareketini kısıtlar. Rüzgârla artan bu akıntının hızını gemiler yenip ilerleyemezler. Akıntı ve akıntı hızının arttığı zamanlarda mayın dökülmesi güçleşir. Mayınların bir bölümü yerlerinden kopabilir, dökme sırasında patlayabilirler. Bu gibi durumlarda mayın arama ve tarama işleri de güçleşir. Alt akıntı, denizaltı gemilerinin hareketine etkili olur. 13

26 Akıntı, rüzgâr ve görüş koşulları, Çanakkale Boğazı'na yapılacak taarruza etkili olacağından, meteorolojik koşullar göz önünde bulundurularak taarruz mevsimini seçmek gerekir. Boğaz sularının derin olması, büyük savaş gemilerinin hareketini kısıtlamaz. Derin sularda demir alma süresinin uzaması, düşman için ters yönde bir etken olarak göz önünde tutulmalıdır. ç. Çanakkale Boğazı nın İtilaf Donanmasının Zorla Geçmesine Yardımcı Olmak Amacıyla Yapılacak Çıkarma Yönünden Değerlendirilmesi Mevsim ve meteorolojik koşullar, çıkarma sırasında özellikle küçük tekneleri ve çıkarma araçlarını büyük ölçüde etkileyeceğinden, elverişli mevsim ve meteorolojik koşulların göz önünde tutulması gerekir. Gelibolu yarımadasında harekât alanı dar ve çıkarma yerleri sınırlı olduğundan, iki tarafı da belirli ölçüde kuvvet kullanmak zorunda bırakır. Kuvvetlerin, hareket muharebesini uygulamasına da elverişli değildir. Muharebeler, kısa sürede ağır kayıplara mal olacak mevzi savaşına dönüşecektir. Kavaksuyu ve Bolayır çevresine çıkarma yapılarak berzahın ele geçirilmesi hâlinde, Gelibolu yarımadasının Trakya ile bağlantısı kesilir. Çanakkale'ye Marmara'dan yapılacak deniz ulaşımı, berzaha yerleştirilecek ağır topçu nedeniyle güçleşir. Berzaha yapılacak çıkarma, kesin sonuç (Boğaz ın açılması) sağlamadığı gibi berzahtaki bu kuvvetler iki Türk kuvveti arasında kalır. Yeniköy'den Büyük Kemikli Burnu'na kadar uzanan kıyı, hem çıkarmaya elverişli değildir hem de hedeften daha uzaktır. (1) Anafarta Limanı ve Kabatepe Çevresi Bölgede büyük ölçüde çıkarmaya elverişli yerler vardır. Çıkarma hedefi Kocaçimen blokudur. Ancak Kocaçimen Tepe blokunun ele geçirilmesi, Eceabat bölgesine ulaşma olanaklarını sağlatır. (2) Kabatepe'den Morto Limanı'na Kadar Olan Bölge Kilitbahir Platosu, Boğaz'ın batısındaki Türk topçusunun batı ve güneye karşı savunmasını sağlar. Kilitbahir bölgesinin düşman eline geçmesi, Boğaz savunmasının sona ermesi demektir. Kumtepe ve güney bölgesi çıkarmaya elverişli olup Kilitbahir platosuna en yakın olan yöndür. Seddülbahir bölgesine yapılacak çıkarma, iki yanı denize dayalı olmasından başka düşman donanmasınca uzun süre desteklenme olanağını verir. 14

27 Alçıtepe, Seddülbahir bölgesine egemendir. Bunun gerisinde de Kilitbahir Platosu bulunmaktadır. Seddülbahir kıyılarına yapılacak bir çıkarma, Kabatepe bölgesine yapılan ve Kocaçimen Tepe bölgesini ele geçirmeye yönelik bir çıkarmayla iş birliği yapılması hâlinde etkili olur. Seddülbahir bölgesinin doğu kesimine yapılacak bir çıkarmanın, sağ yanının Anadolu yakasındaki Türk topçusundan etkileneceğini göz önünde tutmak gerekir. Biga yarımadasında Kumkale ve güneydeki kıyılara yapılacak çıkarma, Çanakkale Boğazı'nın doğusundaki istihkâmların ele geçirilmesi amacına yöneliktir. Bundan başka bu hareket, Seddülbahir bölgesine çıkarılacak birliklerin yanını koruması bakımından da yararlıdır. Bu arazinin gerisinde Menderes Çayı'nın kolları azmak ve bataklık engelin aşılması zorunluluğu doğacaktır. Bu durumsa giderek daha çok kuvvet kullanılmasını gerektirecektir. Daha güneyde Beşige Burnu ile Eski İstanbul Burnu (Tuzla Burnu) arasında Küçük ve Büyük Beşige kıyıları, büyük ölçüde çıkarmaya elverişli ve Bozcaada'nın yakın olması da çıkarmayı kolaylaştırır. Ancak bu bölge, Çanakkale istihkâmlarından uzaktır. Harekât ilerledikçe donanma desteğinden yoksun kalınacağı gibi derinlikteki arazide savunmaya elverişli mevziler vardır. Çanakkale Boğazı nın giriş tabyalarını susturup içeri girmeyi başaran bir deniz kuvveti, Seddülbahir ve Kumkale çıkıntılarını üç yandan ateş altına alma olanağını sağlar. Kıyılara yakın olan başlıca adalar; Linini, Gökçeada, Bozcaada ve Saros adalarıdır. Saros adalarının en büyüğü olan Semadirek adası, o tarihte meskûn değildi. Yukarıda sözü edilen adalardan en büyüğü olan Mondros Limanı'nın bulunduğu Limni adası, ikinci büyüklükte olan Gökçeada ve küçük olanı da Bozcaada'dır. Bozcaada, Anadolu kıyılarına yapılacak bir çıkarmada, sıçrama için basamak olarak kullanılabileceği gibi Çanakkale Boğazı'nı abluka edecek filonun meteorolojik koşulları göz önünde bulundurularak adanın kuzey veya güneyinde demir üstünde barınmasını sağlar. Gökçeada, düşman filosuna küçük ölçüde üs görevi yapabilir. Limni adası, bir üs ve ileri harekât için bir toplanma yeri olabilir. Ancak adanın yapısı, su durumu, liman ve öteki tesisler göz önünde bulundurulursa o günkü koşullarda büyük ölçüde bir üs sayılmaz. Sonuç olarak Çanakkale Boğazı giriş bölgesi, donanma tarafından kuşatılmaya ve kolayca düşürülmeye elverişlidir. 15

28 Çanakkale Boğazı'nın içi, doğal yapı bakımından denizden yapılacak taarruzlara karşı savunmaya çok elverişlidir. Kuvvetli topçuyla donatılmış ve mayın engeliyle takviye edilmiş olan Çanakkale Boğazı'nda güçlü bir filonun kara kuvvetleriyle iş birliği yapmaksızın geçebilmesi pek mümkün görülmemektedir. Çanakkale harekât alanında Biga yarımadasının batı kıyılarına yapılacak çıkarmanın amacı, Çanakkale Boğazı'nın doğu kıyısında bulunan tabyaları ele geçirmektir. Kumkale'den güneye doğru uzayan kıyılarda çıkarmaya elverişli plajlar mevcuttur. Menderes Çayı aşıldıktan sonra, harekâtın kuzey yönünde geliştirilmesi gerekmektedir. Böylece harekâta katılan kuvvetlerin sağ yan ve gerileri Türk kuvvetlerinin taarruzuna açık olacağı gibi, üstelik donanmanın ateş desteğinden de yoksun olacaktır. Bu nedenle düşman, arızalı ve ormanlık olan muharebe sahasında çok kuvvet kullanmak zorunda kalacaktır. Gelibolu yarımadasına gelince; yarımadanın güney kesiminde çıkarmaya elverişli birçok plaj vardır. Alçıtepe ve Kilitbahir Platosu na doğru arazi yükselmektedir. Donanma, harekâtı üç yandan destekleme imkânına sahiptir. Muharebeye katılacak kuvvetlerin iki kanadı denize dayalı olup harekâta katılacak kuvvetlerin miktarı da sınırlı olacaktır. Kilitbahir Platosu nun ele geçirilmesi sayesinde Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı'ndan geçirilmesi mümkün olacağından, İngilizler de asıl kuvvetleriyle Gelibolu yarımadasının güney kesimine çıkarma yapmayı uygun görmüşlerdi. Gelibolu yarımadasının Kabatepe bölgesinde çıkarmaya elverişli yerler vardır. Kabatepe'nin kuzeyine yapılacak bir çıkarmanın ilk hedefi, Kocaçimen Tepe blokudur. Harekâtın buradan doğuya doğru Maltepe ve Çanakkale Boğazı'na kadar geliştirilmesiyle, yarımadanın güneyine yapılacak harekâta yardım edilmiş olur. İngilizler bunu, ikinci derecede bir harekât kabul etmişlerdi. Anafarta kıyılarıysa büyük kuvvetlerin çıkarmasına elverişli; ancak hedeften uzaktır. Bolayır berzahı bölgesine gelince; ilk bakışta berzah çok çekici bir hedef gözükmektedir. Kolayca ele geçirilebilir. Ancak buraya çıkan düşman iki yönden Türk kuvvetleri arasında kalacaktır. Berzahı ele geçiren düşman, Marmara Denizi'nden Çanakkale Boğazı'na girişi engelleyebilir. Bu durumda Türk deniz ulaştırması Biga yarımadası kuzeyine yapılır. Oradan kara yoluyla ikmal maddelerinin Çanakkale üzerinden karşı kıyıya ulaştırılması mümkündür. Bolayır berzahı bölgesinde yapılacak çıkarmanın en önemli sakıncalarından biri de asıl hedeften çok uzak olmasıdır. 16

29 3. Askerî Güçler a. Türk Silahlı Kuvvetleri (1) Kara Kuvvetlerinin Barış Teşkilatı, Kuruluşu ve Konuşu Osmanlı Devleti daha Trablusgarp ve Balkan Savaşları yapılmadan orduda önemli düzenlemeler yapmış ve 1909 yılında Tasfiye-i Rütep (Rütbe Tasfiyesi) Kanunu çıkarmıştır. Kanun un uygulamasına ordunun bütün general, amiral üstsubay ve subaylarıyla askerî memurlar dâhil edilmiştir. Bu suretle 1908 yılı Aralık ayında düzenlenen genel kuvve cetveline göre Kara ordusunda (jandarma ve deniz kuvvetleri hariç) subay bulunurken 1911 yılı ocak kuvvesinde bu miktar subaya indirmek suretiyle Kara ordusundan subay çıkarılmıştır. 37 Balkan Savaşı ndan yenilgiyle çıkılması sonucu kara ordusunun kuruluş ve konuşunun yeni baştan düzenlenmesi ve orduya yeni bir ruh ve canlılık verilmesi zorunda kalınmıştır yılı sonunda Türk ordusunun yeniden düzenlenmesi amacıyla Almanya dan bir heyet getirilmiştir. Almanya dan gelen subaylar Türk ordusunun en üst kademelerinde görev almıştır yılı Mayıs ayı sonunda Alman heyetinin miktarı 50 kişiye yükselmiştir. Donanmanın düzenlenmesiyle ilgili olarak İngilizlerden yardım alınmış ve bu görev için İngiliz Amirali Limpus un da aralarında bulunduğu bir heyet gelmiştir. 39 Yapılan düzenlemeyle redif 40 ve müstahfız 41 teşkilatı kaldırılmıştır. Redif tümenleri kaldırıldıktan sonra yine her birliğin kendi bölgesinde asker olması ve seferber edilmesi kabul edilerek ülke on üç kolordu bölgesine ayrılmıştır. Asker alma işleri için her kolordu bölgesinde bir asker alma heyeti başkanlığı, tümenlerde asker alma kalemleri, bir veya birkaç asker alma şubesi kurulmuştur. Barış ordusunun konuşunda, bölge usulü kabul edilerek her birlik seferber olacağı yere yerleştirilmiştir. 42 Orduda bu tür çalışmalar yapılırken diğer taraftan da kuruluşta bazı değişiklikler yapılmaya başlanmıştır Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, III. Cilt 6 ncı Kısım ( ); Ankara, Gnkur. Basımevi, 1971, s.187, age.; s.187, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Osmanlı İmparatorluğu nun Siyasi ve Askerî Hazırlıkları ve Harbe Girişi; Ankara, Gnkur. Basımevi, 1970, s.175, Nizamiye hizmetinden sonraki askerlik devresi için kullanılmaktadır. Gerektiğinde hizmete çağrılıp bu devreyi bitirenler müstahfız sınıfına geçirilirler. Redif devresi 26 ile 32 yaş arasındadır. Pakalın; Fasikül 18-23, 1946, s Yeniçeriliğin kaldırılmasından önce kale, hisar ve ülke muhafazasında bulunanlar, kaldırıldıktan sonra da rediflikten sonraki askerlik hizmetiyle mükellef olanlar hakkında kullanılmaktadır. İlk zamanlardaki müstahfızlık daimî hizmet hâlinde olduğu için kendilerine tımar verilirdi. Sonraki müstahfızlık ise harp gibi lüzum görüldüğü zaman askerlik hizmetine çağrıldığı için bu gibilere yalnız hizmete çağrıldıkları zaman diğer askerî efrat gibi maaş ve tayın verilirdi. Pakalın; Fasikül 12-17, s Osmanlı İmparatorluğu nun Siyasi ve Askerî Hazırlıkları ve Harbe Girişi; s.109. Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi ( ); s Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi ( ); s

30 Kara kuvvetleri; biri bağımsız on üç kolordu ve bunlara bağlı otuz sekiz piyade (ikisi bağımsız) ve dört süvari tümeninden oluşan, Harbiye Nezaretine 44 bağlı dört ordu müfettişliği şeklinde tanzim edilmiştir. Tümenler üç piyade ve bir topçu alayından oluşmaktadır. 1 inci, 2 nci, 3 üncü, 9 uncu ve 11 inci Kolordulara ilave olarak üçer alaylı birer süvari tugayı eklenmiştir. Her kolordunun birer obüs taburu vardır. Yeteri kadar top olmaması nedeniyle yalnız üç kolordunun obüs taburu tamamlanabilmiştir. Kolorduların birer astsubay örnek taburu, istihkâm ve ulaştırma taburları bulunmaktadır. 45 Çanakkale ve İstanbul Boğazları ile; Çatalca, Edirne, Erzurum, İzmir Müstahkem Mevkileri bu teşkilattaki yerlerini korumuşlardır. (a) Çanakkale Cephesi ndeki Birliklerin Kuruluşları Çanakkale Cephesi ni ilgilendiren bölgede bu dönemde karargâhı İstanbul'da bulunan 1 inci Ordu Müfettişliği bulunmaktadır. 1 inci Ordu Müfettişliğinin teşkilatını oluşturan birlikler ve bu birliklerin bulundukları bölgeler ise şöyledir: 1 inci Kolordu (1 inci, 2 nci ve 3 üncü Tümen) İstanbul ve çevresinde; 2 nci Kolordu (4 üncü, 5 inci ve 6 ncı Tümen) Edirne ve çevresinde; 3 üncü Kolordu (7 nci, 8 inci ve 9 uncu Tümen) Tekirdağ ve çevresinde, 4 üncü Kolordu (10 uncu, 11 inci ve 12 nci Tümen) İzmir ve çevresinde. 46 Çanakkale Boğazı nı savunma görevi 1 inci Ordu Müfettişliği emrinde bulunan 3 üncü Kolordu Komutanlığına verilmiştir. 3 üncü Kolordunun barış teşkilat ve kuruluşu (Kuruluş: 1); Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı, 7 nci, 8 inci, 9 uncu Piyade Tümenleri ile 3 üncü Süvari Tugayı ve 3 üncü Kolordu bağlı birliklerinden oluşmaktadır. 47 Bu birliklerden 7 nci Piyade Tümeni; 19 uncu, 20 nci, 21 inci Piyade alayları ile 7 nci Sahra Topçu Alayından, 7 nci Sahra Topçu Alayı; 1 inci ve 2 nci Sahra Topçu Taburundan; topçu taburları ikişer bataryalı ve bataryalar dörder 75 milimetrelik toplardan oluşmaktadır. 8 inci Piyade Tümeni; 22 nci, 23 üncü, 24 üncü Piyade Alayları ile 8 inci Sahra Topçu Alayından, 44 Askerlik işlerinin yapıldığı daireye verilen addır. Kuvayımilliyenin Anadolu da kurduğu hükûmette Millî Müdafaa Vekâleti daha sonra Savunma Bakanlığı adını taşıyan bu idarenin Harbiye Nezareti adını ilk alışı 1908 İkinci Meşrutiyet arefesinde kurulan Sait Paşa Kabinesiyle başlamıştır. Daha önce Bab-ı Seraskerî adını taşımaktadır. Harbiye Nezareti Osmanlı Hükûmetinin sonuna kadar devam etmiştir. Pakalın; Fasikül 6-11, s Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Osmanlı Devri, Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik; C X. Ankara, Gnkur. Basımevi, 1985, s age.; s. 92, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi ( ); s.221,

31 9 uncu Piyade Tümeni; 25 inci, 26 ncı, 27 nci Piyade Alayları ile 9 uncu Sahra Topçu Alayından oluşmaktadır. 48 Bu tümenin piyade ve topçu alaylarının kuruluşu da diğer tümenlerin alayları gibi olmakla beraber 9 uncu Tümen kuruluşunda şu değişiklikler görülmektedir: 26 ncı Piyade Alayının 1 inci Taburu yoktur ve 27 nci Piyade Alaylarında birer ağır makineli tüfek bölüğü bulunmaktadır. 9 uncu Sahra Topçu Alayının kuruluşu diğer topçu alayları gibidir. 3 üncü Süvari Tugayı; 4 üncü, 7 nci, 15 inci Süvari Alayları ve dört ağır makineli tüfekli 6 ncı Ağır Makineli Tüfek Bölüğünden oluşmaktadır. 3 üncü Kolordu bağlı birlikleri; Astsubay Numune Taburu, 3 üncü Obüs Taburu (105 milimetre çapında, dörder obüslü iki bataryadan oluşmaktadır), 3 üncü İstihkâm Taburu (dört bölüklü), 3 üncü Telgraf (Muhabere) Bölüğü, 3 üncü İstihkâm Taburu; hizmet kıtası, 3 üncü Ulaştırma Taburu, ulaştırma deposu ve sanayi takımlarından teşkil edilmiştir. 50 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının barış kuruluşunu (Kuruluş: 2); 3 üncü, 4 üncü ve 5 inci Ağır Topçu Alaylarından oluşan 2 nci Ağır Topçu Tugayı ile Kale İstihkâm Bölüğü, İstihkâm İnşaat Bölüğü, Muhabere Birlikleri, Mayın Müfrezesi, Işıldak Müfrezesi, Müstahkem Mevki Cephane Depo Müfrezesi, Bolayır Cephane Depo Müfrezesi ve deniz taşıtları (üç motorbot ile üç küçük tekne)ndan oluşmaktadır. 51 (b) Çanakkale Cephesi ndeki Birliklerin Konuşları 3 üncü Kolordu (bağlı birlikleri ve üç piyade tümeni)nun 31 Temmuz 1914 teki konuş durumu şöyledir (Kroki: 1): 3 üncü Kolordu Karargâhı, Susurluk'taki ulaştırma taburu ve ulaştırma deposu bağlı birlikleri Tekirdağ'da, 7 nci Tümen (19 uncu Piyade Alayının Muratlı'daki 1 inci Taburu dışındaki tüm birlikler) Yarçeşme'de, 8 inci Tümen ve bu tümene bağlı 22 nci Piyade Alayı Bandırma'da, 8 inci Tümenin 23 üncü ve 24 üncü Piyade Alayları Ayvalık ve Balıkesir'de, 9 uncu Tümen ve bu tümene bağlı 25 inci Piyade Alayı Çanakkale'de, 9 uncu Tümenin 26 ncı ve 27 nci Piyade Alayları Eceabat ve Gelibolu'da, Kolordunun 3 üncü Süvari Tugayı 7 nci ve 15 inci Süvari Alayları ile birlikte Çorlu'da, 4 üncü Süvari Alayı ise Lüleburgaz'da bulunmaktadır ATASE Arşivi; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 5337, Dos. 7, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi ( ), s. 203, 221, aga.; Kls. 4624, Dos. 70, Fih. 1, 1-1; Kls. 64, Dos. 322, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih

32 Çanakkale Müstahkem Mevki 53 gelince (Kroki: 2); Komutanlığının barış konuşuna Birinci Dünya Savaşı seferberliği öncesi Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının karargâhı Çimenlik Tabyada bulunmaktadır. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığına bağlı 2 nci Ağır Topçu Tugayının 5 inci Ağır Topçu Alayı karargâhıyla Seddülbahir Tabyasında; 1 inci Ağır Topçu Taburu Seddülbahir ve Ertuğrul Tabyalarında mevzilerde, 2 nci Ağır Topçu Taburu Kumkale ve Orhaniye Tabyalarında bulunmaktadır. 3 üncü Ağır Topçu Alayı iki taburlu olup Akyarlar-Nara Tabya arasında mevzilerde, 4 üncü Ağır Topçu Alayı Karargâhı Namazgâh Tabyasında olup 1 inci Taburu Bolayır mevzisinde, 2 nci Taburu, Havuzlar-Değirmenburnu Tabyası arasında mevzilenmiş bulunmaktaydılar. Barış kuruluşunda olan diğer birlik ve müfrezelerden, Bolayır Cephane Depo Müfrezesi Bolayır'da olup bunun dışındakiler Çanakkale ve çevresinde bulunmakta idi. 2. Sefer Teşkilatı ve Kuruluşlar (a) 3 üncü Kolordunun Sefer Kuruluşu (Kuruluş: 3) 3 üncü Kolordu birlikleri Birinci Dünya Savaşı öncesi Tekirdağ, Çanakkale, Balıkesir bölgesinde bulunmakta idi. 31 Temmuz 1914 te Harbiye Nezareti tarafından verilen özel seferberlik emriyle; Gelibolu da 9 uncu Tümenin piyade alayları ve kolordunun istihkâm ve ağır topçuları ihtiyatlarını getirmek suretiyle mevcutlarının sefer mevcuduna çıkaracağı, 9 uncu Tümenin Saros Körfezi nin Bolayır ve Karaçalı arasındaki kıyısını, Kadıköy de bulundurulacak ufak bir piyade müfrezesi, süvari ve mahalli jandarmasıyla gözetleyeceği, gerektiğinde Gelibolu ya yardım için gönderilecek kuvveti götürmek üzere Tekirdağ da her an bir vapur bulundurulacağı bildirilmiştir üncü Kolordunun seferber edilmesine temel olan ilk kuruluş, 4 Ağustos 1914 tarihli kuruluştur. Bu kuruluşta 7, 8 ve 9 uncu Tümenler 53 Çanakkale Müstahkem Mevkisi, Çanakkale Boğazı nı özellikle denizden yapılacak taarruzlara karşı savunmak amacıyla daha 1658 yılında Seddülbahir ve Kumkale, 1805 yılında Boğaz ın yeniden tahkimatı için Nara ve Boğalı grupları ile Çimenlik, Kepez ve Namazgâh tahkimatları yapılmıştır. Birinci Dünya Savaşı öncesi Anadolu yakasında; Orhaniye, Kumkale, Dardanos, Anadolu Hamidiye, Çimenlik, Anadolu Mecidiye, Nara, Rumeli Yakasında; Ertuğrul, Seddülbahir, Rumeli Mecidiye, Rumeli Hamidiye, Namazgâh, Değirmen Burnu tabyaları bulunmaktadır. Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Deniz Harekâtı, C. VIII, Ankara, Gnkur. Basımevi 1976, s aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih. 1-9,1; aga.; Tarihçe Koleksiyonu, Kutu: 3, Gömlek 21. (3 üncü Kolordu Tarihçesi) 20

33 bulunmaktadır Ağustos 1914 te bir değişiklik yapılarak 9 uncu Tümen 3 üncü Kolordu kuruluşundan çıkarılmıştır. 56 Böylece 3 üncü Kolordu emrinde 7 nci, 8 inci Piyade Tümenleri ile kolordu bağlı birlikleri ve lojistik destek birlikleri kalmıştır. 7 nci Piyade Tümeni; 19, 20, 21 inci Piyade Alayları ile 7 nci Sahra Topçu Alayı ve bağlı birliklerinden oluşmaktadır. Piyade alaylarında birer ağır makineli tüfek bölüğü bulundurulması öngörülmüştür. Piyade alayları üçer piyade taburundan, taburları dörder piyade bölüğünden oluşmaktadır. 7 nci Sahra Topçu Alayı ikisi sahra, bir dağ olmak üzere üç taburdan; taburlar da dörder toplu ikişer bataryadan oluşmaktadır. Topçu taburlarında üçüncü bataryaların da oluşturulması planlanmıştır. 8 inci Piyade Tümeni 22 nci, 23 üncü ve 24 üncü Piyade Alayları ile Sahra Topçu Alayı ve bağlı birliklerinden teşkil edilmiştir. 8 inci Sahra Topçu Alayının kuruluşu, 7 nci Sahra Topçu Alayı gibidir. 3 üncü Kolordu bağlı birlikleri, süvari bölüğüyle, 4 üncü İstihkâm Bölüğü, 3 üncü Telgraf Bölüğü ve köprücü bölüğünden kurulmuştur. 57 Seferberliğin ilanından sonra emir-komuta ilişkileri Başkomutanlığın 5 Ağustos 1914 tarihinde verdiği şu emirle yeniden düzenlenmiştir: 3 üncü Kolordu Komutanlığında yarından itibaren emir ve komuta kuruluşa uygun olarak yapılacaktır. Kolordular idari konular hariç diğer bütün konular için doğrudan doğruya amirleri olan ordu komutanlarına müracaat edeceklerdir. Kendi ordularından başka ordularda bulunan tümenler yukarıda açıklanan durumda şimdi emirlerinde bulundukları ordu komutanlarına bilgi vermekle beraber, eski kolordularına da durumu bildireceklerdir. Kolorduların ordu müfettişliklerine bölüştürülmesi kaldırılmıştır. Başkomutanlığa bağlı olan ve seferî duruma getirilmiş birlikler; 1 inci, 2 nci, 3 üncü Ordular ile Karadeniz, Akdeniz Boğazı (Çanakkale) Müstahkem Mevkileri ve Donanma Komutanlığıdır. 55 aga.; BDH Koleksiyonu, Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih da; 6 Ağustos 1914 tarihli bir çizelgenin alt tarafında şöyle bir ibare bulunmaktadır; 6 Ağustos 1914 tel, 18 numaralı emirle 9 uncu Tümen ve teşkilatı Kolordu nizam-ı harbinden çıkarılması icab etmiştir. ; aga.; Kls. 4624, Kls. 70, fih. 1-1 de; 5 Ağustos 1914 te 9 uncu Tümenin ilhakı üzerine teşkil eden Müstahkem Mevkin Nizam-ı Harbi verilmiştir. Ancak bu konuda harp ceridesinde yer alan 5 Ağustos tarihli bir belgede 9 uncu Tümenin 3 üncü Kolordu Komutanlığının komutası altında olduğu belirtilmiştir. aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih

34 1 inci Ordu şu birliklerden oluşmuştur: 1 inci Bağımsız Süvari Tugayı, 1 inci, 2 nci, 3 üncü, 4 üncü ve 6 ncı Kolordular ile ağır obüs taburu, Edirne deki 8 inci Ağır Topçu Alayı, Edirne Kalesi. Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders olup karargâhı İstanbul dadır. Ordunun kuruluşu olabildiği kadar gizli tutulacaktır. 58 Bu emirle ordu müfettişlikleri, ordu komutanlıklarına dönüştürülmüş ve 1 inci Ordunun kuruluşu belirlenmiştir. Burada kuruluş açısından Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının doğrudan Başkomutanlığa bağlanması dikkati çekmektedir. Başkomutanlığın 5 Ağustos 1914 te 3 üncü Kolordu Komutanlığına verdiği emirde; genel seferberlik emri nedeniyle bütün jandarmanın seferber edileceği, asayişi ihlale teşebbüs edenlerin en ağır şekilde cezalandırılacağı bildirilmiştir üncü Kolordunun 8 Ağustos 1914 tarihli mevcudu şöyledir: Birlikler İnsan Hayvan 19 uncu Piyade Alayı nci Piyade Alayı inci Piyade Alayı nci Sahra Topçu Alayı inci Piyade Alayı ncı Piyade Alayı nci Piyade Alayı uncu Sahra Topçu Alayı üncü İstihkâm Taburu üncü Telgraf Bölüğü ncı Mürettep Süvari Alay... (?) Bölüğü 3 üncü Kolordu Süvari Depo Bölükleri aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih (Belgede 9 uncu Tümen birliklerinin mevcutları da verilmiştir. Oysa 5 Ağustosta 9 uncu Tümen 3 üncü Kolordu kuruluşundan çıkarılmıştır. Yine belgede 8 inci Tümenle ilgili bilgilerin bulunmadığı belirtilmiştir.) 22

35 3 üncü Kolordunun lojistik destek birlikleri; 1 inci Cephane Taburu, 2 nci Cephane Taburu, Erzak Kolları ve Nakliye Katarından teşkil edilmiştir. 1 inci Cephane Taburu; 1 inci, 3 üncü, 5 inci Piyade Cephane Kollarıyla 1 inci, 3 üncü, 5 inci Sahra Topçu Cephane Kolları ve 1 inci, 3 üncü Dağ Topçu Cephane Kollarından oluşmaktadır. 2 nci Cephane Taburu; 2 nci, 4 üncü, 6 ncı Piyade Cephane Kollarıyla 2 nci, 4 üncü, 6 ncı Sahra Topçu Cephane Kolları ve 2 nci, 4 üncü Dağ Topçu Cephane Kollarından kurulmuştur. Erzak Kolları ve Nakliye Katarı; 1 inci, 2 nci, 3 üncü, 4 üncü, 7 nci, 8 inci Hafif Erzak Kollarıyla 1 inci, 2 nci, 3 üncü, 4 üncü, 5 inci, 7 nci, 8 inci Ağır Erzak Kollarından; 1 inci ve 2 nci Seyyar Hastaneler, 1 inci, 2 nci, 4 üncü Ekmekçi Takımları, 1 inci, 2 nci Hayvan Depoları ve 4 üncü Öküz Deposundan oluşmaktadır. 61 Harbiye Nezaretinin 5 Ağustos 1914 tarihinde 3 üncü Kolordu Komutanlığına gönderdiği emirde; 3 üncü Kolordunun 10,5 lik obüs taburu ve bu tabur için teşkil edilmesi gereken cephane kolunun seferber edilmeyeceği, bu taburun subay, er, hayvan ve levazımatının diğer sahra topçu alaylarına taksim edilme görevinin 3 üncü Kolordu Komutanlığına verildiği, Harbiye Nezaretinin hâlihazırda 3 üncü Kolorduya topçu koşum beygirleri verecek hâlde olmadığı, eksik olan beygirlerin yerine manda veya öküz kullanılacağı, cephane kollarına da Anadolu beygirleri verilebileceği hususları belirtilerek bu konudaki eksiklikler de açıklığa kavuşturulmuştur. 62 (b) Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının Sefer Kuruluşu (Kuruluş: 4) Seferberlikten önce Müstahkem Mevkide özellikle sabit teşkilat hâlinde 2 nci Ağır Topçu Tugayı ile kale istihkâm, muharebe bölükleri, bir telsiz telgraf ve bir de mayın müfrezesi ile bir inşaat istihkâm taburu bulunmakta idi. Ağır Topçu Tugayı üç alaylı olup alaylardan her birinin tabur ve bölükleri, Boğaz ın iki tarafında sabit bataryaların hizmetinde ve tabyaların civarındaki kışlalarda yerleştirilmiştir. 63 Bu tugayda, 15 Haziran 1914'ten öncesi 32'si Çanakkale Boğazı nda, 3'ü de Bolayır mevzisinde olmak üzere, toplam 35 batarya bulunmakta idi. 15 Haziranda bölgesel seferberlik ilan edilmesi nedeniyle bazı yeni düzenlemeler yapılmıştır. Bu doğrultuda on üç batarya kuruluş dışı bırakılmış toplam batarya sayısı yirmi ikiye inmiştir aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih Mirliva Sedat; Boğazlar Meselesi ve Çanakkale Deniz Savaşı nda Türk Zaferi, Haz. Mehmet Köçer, Ankara, 2007, s aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih

36 Çanakkale Müstahkem Mevkisinde yeni düzenlemeler yapılmaya devam edilirken Birinci Dünya Savaşı nın başlaması, Osmanlı Devleti nin Üçlü İttifaka katılmış olması Çanakkale Boğazı'nın güçlendirilmesi yönünde bazı yeni önlemler almayı gerekli kılmıştır. Bu doğrultuda öncelikle terk edilmiş tabyalardaki bataryalar ve toplar yeniden kuruluşa alınmıştır. Yukarıda da belirtildiği gibi Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı, Başkomutanlığın 5 Ağustos 1914 tarihli emriyle Başkomutanlığa bağlanmıştır. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının 5 Ağustos 1914 tarihli kuruluşu; 9 uncu Piyade Tümeni, 2 nci Ağır Topçu Tugayı, İstihkâm İnşaat Taburu ve bağlı birliklerinden teşkil edilmiştir. Çanakkale Müstahkem Mevkisinin savunmasının temelini topçu birlikleri oluşturmuştur. Kuruluştaki 2 nci Topçu Tugayı, ikişer taburlu olmak üzere üç ağır topçu alayı (3 üncü 4 üncü ve 5 inci)ndan kurulmuştu uncu Piyade Tümeninin sefer kuruluşuna baktığımızda (Kuruluş: 5) Tümen; üçer taburlu 25 inci, 27 nci Alaylar ile, iki taburlu 26 ncı Alay, üç taburlu 9 uncu Sahra Topçu Alayı, tümen bağlı birlikleri ve iki jandarma taburu ve bir amele taburuyla bu tümene ayrılmış bulunan lojistik destek birliklerinden oluşmaktadır. Başkomutanlığın 5 Ağustos 1914 tarihli emriyle 9 uncu Tümen Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı emrine verilmiştir. Aynı emirle 4 üncü ve 8 inci Erzak Kolları, 4 üncü ve 8 inci Ağır Erzak Kolları, 6 ncı Piyade Cephane Kolu, 6 ncı Dağ Topçu Cephane Kolu, 8 inci ve 6 ncı Sahra Topçu Cephane Kolları, 3 üncü Beygir Deposu, 4 üncü Ekmekçi Müfrezesinden bir takımın Bandırma dan Gelibolu ya sevk edileceği, Bandırma ya ulaştırılmasının acilen Demir Yolları Şubesine bildirilmesi gerektiği belirtilmiştir. 66 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı ve 3 üncü Kolordu Komutanlığının ilk sefer kuruluşlarında, konuş ve takviye gibi nedenlerle birçok değişiklik yapılmıştır. 4 Kasım 1914 tarihinde 3 üncü Kolordunun Çanakkale'ye gelerek, Çanakkale Boğazı'nın deniz ve karadan yapılacak taarruzlara karşı savunulması görevini üstlenmesi nedeniyle, kuruluşta yeni değişiklikler yapılmış ve 9 uncu Tümen, yeniden kolordu kuruluşuna dâhil edilmiştir. 67 Başkomutanlığın 11 Kasım 1914 tarihinde verdiği emirle yeni bir düzenleme yapılmıştır. Emirde; 3 üncü Kolordu karargâhının Gelibolu da bulunacağı ve Gelibolu Seyyar Jandarma Taburuyla Bolayır daki Ağır Topçu Taburunun emir ve komutada bu kolordunun emrinde bulunacağı, 3 üncü Kolordu Komutanının 9 uncu Tümen birliklerini eğitim açısından teftiş 65 aga.; Kls. 4624, Dos. 70, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-5, Fih aga.; Tarihçe Koleksiyonu, Kutu: 3, Gömlek 21 (3 üncü Kolordu Tarihçesi). 24

37 edebileceği, Müstahkem Mevkinin savunmasını ihmal etmemek için teftiş hususunu Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanıyla birlikte kararlaştıracağı, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının doğrudan doğruya Başkomutanlık Vekâletine ve 3 üncü Kolordunun 1 inci Ordu Komutanlığına bağlı olduğu, 1 inci Ordunun aynı şekilde 9 uncu Tümeni de teftişe yetkili olduğu belirtilmiştir uncu Tümen 24 Mart 1915 te kurulan 5 inci Ordu emrinde yer almıştır. 28 Mart 1915 te 5 inci Ordu emriyle tekrar kolordu kuruluşuna verilmiştir. 69 (3) Hava Kuvvetleri Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı seferberliğini ilan ettiği zaman Hava Kuvvetlerinin elinde seferberliğe dâhil bulunan dört adet uçak bulunmakta idi. Yeşilköy Havaalanı nda bulunan bu dört uçaktan ikisi İzmir, biri Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlıkları emrine tertip edilmişti. Başkomutanlığın Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığına 16 Ağustos 1914 tarihinde verdiği emirde; 1. Size bir tayyare gönderiyorum. Orada kalacak ve her gün Boğaz dışında uçarak düşman harp gemileri hakkında keşif yapacaktır. Tayyarenin ineceği yeri ve barınacağı mahalli hazırlayınız. 70 denilmiştir. Böylece daha resmî olarak savaş ilan edilmeden havacılık açısından da bölgede hazırlıklar yapılmaya başlanmıştır. Başkomutanlığın verdiği emir doğrultusunda İstanbul dan gönderilecek tayyare için Hastane sırtlarında uygun bir bölge seçilmiş ve İstihkâm Komutanlığından gerekli hazırlıkların yapılması istenmiştir. 17 Ağustos 1914 te Pilot Fazıl ile bir Nieuport deniz tayyaresi İstanbul dan Çanakkale ye ulaşmıştır. Ancak gönderilecek tayyarenin bir deniz tayyaresi olduğu bilinmediğinden hangar Hastane sırtlarında hazırlanmış, bu nedenle tayyare bu hangarda tutulamamış ve o gece açıkta kalmıştır. Tayyare mümkün olduğu ölçüde çadırlarla örtülmüştür. 71 Tayyarenin gelişinden iki gün sonra yani 19 Ağustos 1914 te Başkomutanlık tayyare ile Çanakkale bölgesinde keşif yapılmasını istemiştir. Bu doğrultuda Boğaz girişinin biraz ilerisinde keşifte bulunmak üzere tayyare uçurulmak istenmiş ise de tayyare subayı tayyarenin bir gün açıkta kalması nedeniyle pervane ve motorda arıza bulunduğundan uçmanın mümkün olamayacağını bildirmiştir. Bunun üzerine Müstahkem Mevki Komutanı Cevat Paşa (Resim: 3) durumu Başkomutanlığa şu ifadelerle bildirmiştir: Daha önce bilgi alınamaması nedeniyle gelen tayyare için sahilde gerekli hangar hazırlanmadığından ve tayyarenin dün geceyi açıkta 68 aga.; BDH Kol., Kls. 3964, Dos. H-5, Fih aga.; Tarihçe Koleksiyonu, Kutu: 3, Gömlek 21 (3 üncü Kolordu Tarihçesi). 70 aga.; BDH Kol., Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih

38 geçirmesi nedeniyle tayyareci subay pervane ve motorun bozukluğundan şikâyet ederek uçmaktan kaçınıyor. Zaten gelen kişilerden biri daha önce burada bir ay kaldığı hâlde bir defa bile uçamamıştır. Buraya iş görecek bir tayyare ile bir tayyarecinin gönderilmesi şu anda burada bulunan tayyarenin sökülüp vapurla İstanbul a nakline izin verilmesi arz edilir Eylül günü ilk tayyare keşfi yapılmış 1 saat 10 dakika uçuş gerçekleştirilmiştir Eylül 1914 te tayyare ikinci defa uçurulmuştur. Dönüşte Boğaz girişine yakın bir yere düştüğü Draç torpidosu tarafından haber verilerek aynı torpido tarafından getirilmiştir. Tayyare Müfreze Komutanı Yüzbaşı Hüseyin yaptıkları keşfi ve düşüş nedenlerini bir raporla bildirilmiştir. Raporda... Mondros Dış Limanı nda hiçbir gemi yoktur. Boğaz ın dışarısında sert bir hava bizi karşılamış ve Mondros açıklarında daha şiddetli bir rüzgâra tesadüf edilmiş, yükselmek için çaba gösterilmesine rağmen ancak 70:100 metre arasında bir irtifa kazanılabilmiştir. Mondros girişine ulaşmayı başardığımız hâlde irtifanın azlığından iç liman görülememiştir. Dönüşte tayyarenin hızı rüzgârın şiddetinden oldukça düştüğünden Boğaz girişinin yaklaşık beş mil açığında iken benzin tamamen bitmiştir. Suya itmek zorunda kalınmış ve o civarda bizi beklemekte olan Draç torpidosu tayyareyi yedeğine alarak salimen tayyare hangarına girmiştir Eylül 1914 te Harbiye Nezaretine; yapılan incelemelerde benzin hazinesinin yetersizliği nedeniyle tayyarenin iki saatten fazla havada kalamadığının bu nedenle Mondros ve civarına karşı yapılacak keşifler için bu zamanın yetersiz olduğunun anlaşıldığı, daha uzun keşif yapabilecek kapasitede bir tayyarenin gönderilmesi istenmiştir Ekim 1914 te tayyarelerin sık sık arızalanması nedeniyle İstanbul dan ikinci Nieuport Çanakkale ye hareket emrini almıştır. Şarköy yakınlarında denize inen tayyare gemi yedeğinde Bolayır a getirilmiştir Kasım 1914 te öğle saatlerinde deniz tayyaresi bir deneme uçuşu yapmıştır. Başarıyla birkaç defa Çanakkale üzerinde dolaştıktan sonra hangara ineceği sırada şiddetli bir hava akımına tutularak devrilmiştir. Köseburnu nda hangarın önünde denize batmıştır. Etrafta bulunan torpido ve vapurlar ile yardıma gidilerek tayyareciler salimen kurtarılmıştır. Yoğun uğraş sonucu tayyare de karaya çıkarılmıştır. Hasara uğrayan tayyarenin tamiri için gerekli malzeme ve deniz araçları Harbiye Nezaretinden talep edilmiştir aga.; BDH Koleksiyonu, Kls. 4669, Dos. H-1, Fih Yavuz Kansu, Sermet Şensöz, Yılmaz Öztuna; Havacılık Tarihinde Türkler, C I, Ankara, hava Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, 1971, s aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih Kansu-Şensöz-Öztuna; s aga.; Kls. 4669, Dos.H-3 Fih

39 11 Ocak 1915 te kendilerinden istifade edilemeyen iki deniz tayyaresi İstanbul a gönderilmiştir Ocak 1915 te iki adet kara tayyaresi gelerek Hastanebayırı nda hazırlanan çadırlı hangara yerleştirilmiştir Ocak günü bu iki tayyareden biri olan Ertuğrul tayyaresi Çanakkale üzerinde bir deneme uçuşu yapmıştır. Tayyare fazla yükselmemekle beraber Bozcaada civarına kadar gidip gelmiştir. Tayyarede rasıt olarak bulunan Alman Boemers giriş civarında mayın hattına veya kabloya benzer bir şey gördüğünü haber vermiştir Nisan 1915 te Başkomutanlık Vekâleti tarafından Tayyareci Yüzbaşı Serno nun Çanakkale ye hareket ettiği bildirilmiştir Mayıs günü Yüzbaşı Serno Çanakkale ye gelmiş Serno Yüzbaşı Hüseyin Sedat ile Süddelbahir üzerinde ilk hava muharebesine vermiş, parabellum tabancalarıyla iki düşman tayyaresine saldırıp kaçırmışlardır. 82 Kuruluşu çok yeni olan Türk Hava Kuvvetleri, tüm bu olumsuz koşullar ve her türlü teknik yetersizliğe rağmen yılmadan faaliyetlerine devam etmiş ve yaptıkları keşif uçuşları ile Kara ve Deniz Kuvvetlerini zamanında bilgilendirmiştir. (4) Deniz Kuvvetleri Birinci Dünya Savaşı öncesi uzun süre Haliç e kapatılan gemiler, her türlü eğitim ve tatbikattan uzak bırakılmıştı. Türk Deniz Kuvvetleri üç muharebe gemisi, iki kruvazör, iki torpido kruvazörü, sekiz muhrip, on torpidobot, on yedi gambot, on yedi motorgambot olmak üzere tonilatoluk 59 parçadan oluşuyordu. Ayrıca silahlandırılmış altı adet yat mevcuttu. Bir de tonilatoluk taşıma gemisi bulunmakta idi. Muharebe gemileri çok eski olduklarından zamanın savaş usul ve tekniğine ayak uyduracak vasıfta değildi. Duyulan ihtiyaç karşısında İngiltere ve Fransa ya yeni muharebe gemileri sipariş edilmişti. Ancak İngiltere Hükûmetinin koyduğu ambargo nedeniyle beklenen Reşadiye ve Birinci Sultan Osman gemileri deniz kuvvetlerine katılamamıştı. 83 Ağustos 1914 te Osmanlı donanmasına katılan Goeben ve Breslau kruvazleri, ton itibarıyla siparişi yapılıp alınamayan gemilere eşit seviyedeydi. Donanmada bulunan Hamidiye ve Mecidiye kruvazörleri iyi durumdaydı. Torpido kruvazörü olan Peyk-i Şevket ve Berk-i Satvet, muharebe filosunda kullanılmakta idi. On torpidobotun süratleri iyi ve yeni durumdaydı. Keşif ve emniyet işlerinde görev yapıyorlardı. On yedi gambot da kıyı koruma hizmetlerinde kullanılmaktaydı. 78 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 3474, Dos. H-3, Fih Kansu-Şensöz-Öztuna; s Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik; s

40 Donanmaya Goeben ve Breslau katıldıktan sonra 9 Eylül 1914 te Amiral Souchon Donanma Komutanlığına atanmıştı. Bu tarihte donanma şu biriliklerden oluşmakta idi: 1 inci Tümen: Yavuz, Turgut Reis, Mesudiye gemileri, 2 nci Tümen: Midilli, Hamidiye, Mecidiye, Berk-i Satvet kruvazörleri, 3 üncü Tümen; (filotilla) muhriplerden kurulu iki takım. Gambot ve motorgambotlar, torpidobotlar mayın dökücü (Nilüfer), onarım gemisi (Tir-i Müjgan), mayın arama tarama tümeni (altı gemi İstanbul Boğazı nda) deniz silah ve araçlarıyla sefer kadro kuruluşu meydana gelmişti. 84 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının sefer kuruluşunda bir hafif filo bulunuyordu. Hafif filoyu oluşturan dört torpidobot (Kütahya, Draç, Musul, Akhisar) 31 Temmuz 1914 günü Nara ya ulaşmıştı. 85 Daha sonra hafif filoya bir gambot ve iki muhrip katılmıştı. Hafif Filo 5 Ağustos 1914 te Müstahkem Mevki Komutanlığı emrine girmiştir. 8 Ağustosta Ege den gelen Peleng-i Derya gambotu, Başkomutanlığın emri üzerine Boğaz emrine girmişti. Aynı günde Numune-i Hamiyet ve Gayret-i Vataniye muhripleri de Boğaz savunmasına katılmak üzere Çanakkale ye gelmişlerdi Eylülde Başkomutanlık, Mesudiye muharebe gemisinin Çanakkale ye gönderileceğini, geminin bir bordasındaki toplarla Boğaz savunmasına katılabilecek şekilde uygun bir yere demirlemesini, diğer bordasındaki topların, karada bataryalar kurulmak amacıyla çıkarılmasını ve gemi istimbotların Boğaz içindeki karakol hizmetinde kullanılmasını Müstahkem Mevki Komutanlığına bildirmiştir. 87 Böylece donanmada bulunan gemiler mevcut durumlarıyla verilen görevi en iyi şekilde yerine getirmişlerdir. (5) Sevk ve İdare, Eğitim Usulleri Balkan Savaşı ndan sonra Ahmet İzzet Paşa nın Harbiye Nazırlığı zamanında eksikliklerin giderilmesi için yeni tedbirler alınmaya başlanmıştır. Sadrazam Mahmut Şevket Paşa nın girişimiyle 14 Aralık 1913 te Alman General Liman von Sanders in (Resim: 4) başkanlığında Türkiye ye bir heyet getirilmiş ve ordunun geliştirilmesi ve düzenlenmesiyle görevlendirilmiştir. Daha sonra 1 inci Ordu Komutanlığına atanan Sanders e Askerî Şûra üyeliği görevi de verilmekle Silahlı Kuvvetlerin eğitim, teşkilatı, bu doğrultuda idari ve lojistik faaliyetlerinin düzenlenmesi yönünden silah, araç-gereç, giyimkuşam ve bunları gerçekleştiren ordu-donatım ve levazım teşkilleriyle sağlık, 84 age.; s aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih Deniz Harekâtı; C VIII, s

41 veteriner, askeralma, istatistik, demir yolu, muhabere ulaştırma teşkil ve tesislerinin güçlenmesi için alınacak kararlarda oy hakkına sahip kılınmıştır. Avusturya-Macaristan ile Sırbistan arasındaki siyasi ilişkilerin kesilmesinden sonra harekât alanında olduğu gibi eğitim alanında da çalışmalar arttırılmıştır. Bu doğrultuda 27 Temmuz 1914 te kolordulara şu emir verilmiştir. Dört haftalık eğitim için derhâl mümkün mertebe süratle, o kadar çok ikmal eratı çoğalsın ki bütün piyade alaylarında dördüncü piyade bölükleri teşkil edilmiş ve bütün bölükler yüz otuzar mevcuda çıkarılabilmiş olsun. Bundan başka her sahra dağ bataryası için yirmişer ikmal eri derhâl çağrılacaktır. Bu sene eğitim için silah altına çağrılan erlerle en son on iki ay zarfında nizamiye kıtalarından terhis edilmiş olan erler de silah altına çağrılacaktır. Manevraların yapılması zamanına kadar ve her şeyden evvel ikmal erleri hakiki atışlarını yapmış olacaklardır. 88 Çanakkale harekât alanında bulunan Türk birlikleri, özel seferberlik emrinin verildiği 31 Temmuz 1914'ten ilk ciddi deniz taarruzunun yapıldığı 19 Şubat 1915'e kadar geçen süre içinde bir taraftan birlikleri seferber etmeye çalışırken bir taraftan da eğitim faaliyetlerine devam etmiştir. Bu dönemde özellikle muharebe eğitimine önem verilmiştir. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığında topçu subay ve astsubaylarının eğitimi için, kıyı topçuluğu uzmanı Yarbay Wossidlo, başöğretmen olarak görevlendirilerek Anadolu Hamidiye Tabyası Komutanlığına atanmıştır. 89 Ayrıca acemi ve ihtiyat topçu erleri, 2 nci Ağır Topçu Tugayı kuruluşunda bulunan topçu depo taburunda; 9 uncu Tümene gelen acemi ve ihtiyat piyade erleri de esas depo taburunda eğitilmiştir. 90 (6) Personel Durumu Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı (9 uncu Tümen dâhil)nın personel sayısı şöyledir: Subay Askerî Memur ve Sanatkâr Astsubay Er Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik; s Bölgede görev yapan Türk subaylarından Sedat (son rütbesi tuğgeneral) Yarbay Wossidlo ile ilgili şu eleştirilerde bulunmaktadır: Korvet Kaptanı Wossidlo nun tahkimat ve topların yerleştirilmesi işlerinde, subaylar için açılan kurslarla atış talimlerinde bazı yardım ve katılımları olmuşsa da ne söz konusu kaptanın ne de on 15 lik obüs alayı ile sonradan Çanakkale ye gelen Albay Wherle nin Müstahkem Mevki hazırlıklarının ve Çanakkale savunmasının ana unsurları gibi gösterilmeleri hakikaten mantıksızlık ve dolayısıyla haksızlık olur. Gerek savunma hazırlıkları esnasında gerek düşman taarruzları sırasında yabancı komutanlık makamlarının yalnız bazı fikirler verdikleri fakat Wossidlo ve Wherle nin sınırlı sayıda işlerde bilfiil hizmetlerde bulunduklarına şahit oldum. Mirliva Sedat; s aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

42 3 üncü Kolordu Komutanlığı (3 üncü Kolordu bağlı birlikleri, 7 nci Tümen)nın personel durumu ise şu şekildedir: Subay, Askerî Memur ve Sanatkâr Astsubay Er uncu Tümen, Tekirdağ'da seferberliğini tamamlayarak 22 Şubat 1915 te 3 üncü Kolordu emrinde kalarak Müstahkem Mevki genel ihtiyatına verilmek üzere Maydos (Eceabat) a gönderilmesi emredilmiştir. 91 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının personel sayısı, Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı'na yapacağı taarruzlara ve Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının sorumluluk bölgesindeki kıyılara yapacağı çıkarmalara karşı yeterliydi. 3 üncü Kolordunun personel sayısına gelince Kolordu bağlı birlikleri ve 7 nci Tümeni ile Gelibolu bölgesinde olup Karaçalı ile Koyun Limanı arasındaki kıyıların gözetletme ve savunmasına ancak yeterliydi. (7) Lojistik Durumu Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının lojistik (9 uncu Tümen dâhil) durumu şöyledir: Tüfek Ağır Makineli Tüfek Top Araba Piyade Mermisi (Sandık) Top Mermisi (Atım) üncü Kolordu Komutanlığı (3 üncü Kolordu Bağlı Birlikleri ve 7 nci Tümen)nın lojistik durumu ise şu şekildedir: Tüfek Ağır Makineli Tüfek Top Araba Otomobil Yiyecek ve yem düzenli olarak mahallinden ve İstanbul'dan sağlanmaktaydı. 91 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Tarihçe Koleksiyonu, Kutu: 3, Gömlek 21 (3 üncü Kolordu Tarihçesi). 30

43 İKİNCİ BÖLÜM HAREKÂT, SEFERBERLİK, YIĞINAK PLANLARI VE UYGULAMALARI 1. Harekât Planları a. Türk Harekât Planları (1) Genel Birinci Dünya Savaşı öncesinde, Osmanlı Devleti'nin, Boğazlar (İstanbul ve Çanakkale) bölgesine ağırlık veren bir harekât planı bulunmaktadır. 1 numaralı sefer planı olarak adlandırılan 7 Haziran 1914 tarihli bu planda; Yemen ve Hicaz daki birlikler dâhil tüm seyyar ordunun (dört ordu ve bunlara on üç kolordu, otuz sekiz tümen) savaşın kesin sonuç yeri olarak belirlenen Boğazlar bölgesinde toplanması öngörülmüş, ikinci derecede kabul edilen cepheler için de hudut ve jandarma birlikleriyle doğudaki ihtiyat süvari tümenlerinin yeterli olduğu belirtilmiştir. Plan, seferberlik ve yığınak hazırlıkları için de esas alınmış, ordulara ve kolordulara bu yönde gerekli direktifler verilmiştir. Planda, yalnız Yemen deki 7 nci Kolordu, Yemen ve Hicaz Tümenleri, Irak taki 12 nci ve 13 üncü Kolordulardan teşkil edilmiş olan 4 üncü Ordunun İstanbul a getirilmesi gelişmelere bağlı bırakılmıştır. Planda yeni gelişmeler çerçevesinde bazı değişiklikler yapılmak zorunda kalınmıştır. 92 (2) Çanakkale Boğazı'na Denizden Yöneltilebilecek Taarruzlara Karşı Savunma Planı 29 Temmuz 1914 te Harbiye Nezaretinin Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığına; Avusturya nın Sırbistan a savaş ilan etmesi üzerine genel durumun önemli bir hâle geldiği ve sahilin gözetlenmesi hususunda gerekli önlemlerin alınması, ona göre düzenleme yapılması doğrultusunda verdiği emir üzerine 93 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı 15 Haziranda almaya başladığı savunmaya yönelik önlemlere hız vermiştir. 6 Ekim 1914 te Çanakkale Boğazı savunma açısından dört bölgeye ayrılmıştır. Bölgeler, birlikler ve görevleri şöyledir: Birinci Bölge (Giriş Bölgesi): Bölge Komutanı 5 inci Ağır Topçu Alay Komutanı olup birlikleri; 5 inci Ağır Topçu Alayı, Yenişehir ve Seddülbahir tabyalarının yakın savunması için birer piyade bölüğü ve üç adet doksanlık ışıldaktan oluşmaktadır. Görevi: İtilaf donanmasının Çanakkale Boğazı nın girişinden geçmesine engel olmaktır. 92 Osmanlı İmparatorluğu nun Siyasi ve Askerî Hazırlıkları ve Harbe Girişi; s.159, aga.; BDH Kol., Kls. 4669, Dos. H-1, Fih

44 İtilaf devletlerinin giriş tabyalarını düşürmek veya zorla Boğaz a girmek istemeleri durumuna göre planda ateş idaresiyle, yönlere ayrıntılı olarak yer verilmiştir. İkinci Bölge (Obüs Bölgesi): Bölge Komutanı 8 inci Ağır Topçu Alay Komutanı olup birlikleri; 8 inci Ağır Topçu Alayı, Müstakil Ağır Topçu Taburu, bir kırklık ışıldaktan oluşmaktadır. Görevi: 1. Giriş bölgesinden girmeyi başaracak olan savaş gemilerinin kesin muharebeyi yapacak olan Çanakkale-Kilitbahir mıntıkasının ateşi haricinde toplanmasına sağlamak, 2. Boğaz dan geçiş esnasında harp gemilerini ateş altında bulundurmak, 3. Düşman filosunun Çanakkale-Kilitbahir mıntıkasıyla kesin muharebeye girişmesi hâlinde müştereken düşman donanmasını tahribe çalışmaktır. Bu görevin yerine getirilmesinde; obüs taburları Erenköy ve Tenker civarındaki mevzilerini işgal etmekle beraber Halileli ile sırtlarında Karanlık Liman ı daha yakından dövebilecek mevzileri ve bu mevzilere gidecek yolları seçecek ve düşmanın Karanlık Liman da toplanması gerçekleştiği takdirde koşulu bulunan numune taburunun hızla mevzi değiştirerek bu mıntıkayı ateş altına alması sağlanacaktır. Üçüncü Bölge (Kepez-Soğanlı Bölgesi): Kepez Grubu Komutanı Yüzbaşı Mithat tır. Kepez Grubu birlikleri uzun 15 cm lik seri batarya, Bahriye bataryası, mantel ve nordenfield bataryası, obüs takımı, bir adet doksanlık, bir adet altmışlık ışıldaktan ibarettir. Havuzlar ve Soğanlı Grubu Komutanı Binbaşı Hasan dır. Havuzlar ve Soğanlı Grubunun birlikleri iki mantelli bataryası, cebel (dağ) takımı, nordenfield bataryası, 21 santimetrelik havan bataryası, bir adet altmışlık, bir adet doksanlık ışıldaktan oluşmaktadır. Görevi: 1. Bu bölgedeki küçük çaplı toplarla özellikle geceleyin torpido hücumlarına 94 karşı savunmak ve mayın hattının muhafazası, 2. Büyük çaplı toplar ile giriş bölgesinden geçen düşman donanmasını uzaktan durdurmak ve obüs mıntıkası ateşlerine yardım etmek, 3. Düşman filosunun Çanakkale-Kilitbahir gruplarıyla kesin muharebeye girişmesi hâlinde büyük çaplı toplarla muharebeye iştirak etmektir. Mesudiye zırhlısı da mevkisinden bu mıntıkanın görevlerine yardımda bulunacaktır. Dördüncü Bölge: Çanakkale, Kilitbahir bölgesidir. Çanakkale Grubu Komutanı Yarbay Zeki dir. Dördüncü Bölge birlikleri; Çimenlik Batarya, Hamidiye İstihkâmı, Mecidiye İstihkâmı, Nara İstihkâmı, bir adet doksanlık, bir adet altmışlık ışıldaktan ibarettir. 94 aga.; Kls. 4669, Dos.H-3, Fih

45 Kilitbahir Grubu Komutanı Binbaşı Kemal dir. Kilitbahir Grubu birlikleri; Namazgâh istihkâmı, Hamidiye İstihkâmı, Mecidiye İstihkâmı, Yıldız İstihkâmı, Değirmenburnu İstihkâmı, bir adet doksanlık ışıldaktan oluşmuştur. Görevi: 1. Boğaz dâhilinde düşman savaş gemilerinin her türlü harekâtına karşı Boğaz ı kapamaktır. Bu bölge esas savunma hattını oluşturur. 2. Bu mıntıkada bulunan Anadolu daki Mecidiye, Nara, Rumeli deki Değirmen Burnu istihkâmları son savunma hattını oluşturarak mıntıkadan kurtulmayı başaracak olan gemilerin Boğaz ın en dar yeri olan Kilitbahir- Çanakkale aralarında ateşe iştirak edeceklerdir. 95 Başkomutanlık tarafından 22 Ekim 1914'te Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığına gönderilen bir direktifte Başkomutanlık Delegesi Amiral Merten başkanlığında Albay Cevat, Yarbay Wossidlo ve Müstahkem Mevki Kurmay Başkanından oluşan bir komisyon kurulduğu bildirilmiştir. Bu komisyona her türlü taarruza karşı mevcut vasıtalarla Boğaz ın ne şekilde savunulabileceği ve muhtelif bataryalarla diğer savunma vasıtalarının ne şekilde hareket edeceklerine dair bir plan hazırlanması emredilmiştir Kasım 1914'te hazırlanan plana göre; Boğaz, daha önce yapıldığı gibi denizden yapılacak taarruzlara karşı savunma bakımından dört bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgelerin emir-komuta durumlarıyla buralara ayrılan kuvvetler ve görevleri şöyledir: Birinci Bölge: Anadolu yakasındaki Kumkale ve Orhaniye, Rumeli yakasındaki Seddülbahir ve Ertuğrul tabyalarından oluşacaktır. Bu tabyalar İtilaf donanmasının Boğaz ın giriş kısmından girmesini önleyecektir. İkinci Bölge: Boğaz dan girmeyi başaran İtilaf gemilerinin büyük topların ateşinden etkilenmeyerek Erenköy Koyu nda demirlemesini veya bu koyu hareket üssü kabul ederek bazı teşebbüslerde bulunulmasını önlemekle görevli obüs bataryalarından oluşacaktır. Üçüncü Bölge: Sed bataryalarıyla savunulan mayın hatlarından oluşacaktır. Bu bataryalar İtilaf donanmasının serbest hareketini önleyerek ya mayınların toplanması gibi uzun ve zor bir görevin yerine getirilmesine zorlayacak veya mayın hatlarından bir yol açmak için ileri süreceği gemilerin faaliyetlerine engel olacaktır. Dördüncü Bölge: İtilaf donanmasının Marmara havzasına girişini engelleyecektir. Bu bölge büyük harp gücüne sahip olan Anadolu Hamidiye ve Kilitbahir tabyalarından oluşacaktır. Daha geride Boğaz ın dar bölgesine hâkim olan Anadolu Mecidiye ve Değirmen Burnu ve Nara tabyaları gelmektedir aga.; Kls. 4669, Dos.H-3 Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih. 1-88,

46 Harbiye Nezareti bir taraftan İtilaf devletlerinin denizden yapacağı taarruza karşı önlem alırken diğer taraftan karadan da yöneltilebilecek taarruzlara karşı önlemler almıştır. (3) Çanakkale Boğazı'na Karadan Yöneltilebilecek Taarruzlara Karşı Savunma Planı Boğaz ın karadan yöneltilebilecek taarruzlara karşı savunma sorumluluğu sonradan oluşturulan ve Mareşal Liman von Sanders (26 Mart 1915'te göreve başlayan) komutasındaki 5 inci Orduya verilmiştir. 98 Bu ordunun Gelibolu yarımadasında Kavaksuyu ile Anadolu kesiminde Beşigeler arasındaki 150 km lik bir kıyı şeridinde, üç ayrı grup hâlinde tertiplenen savunma kuvvetinin genel yerleşme durumu şöyledir: 5 inci ve 7 nci Tümenler Gelibolu berzah kesiminde, 9 uncu ve 19 uncu Tümenler yarımada güneyinde, 3 üncü ve 11 inci Tümenler Anadolu yakasında bulunacaktır. 5 inci ve 19 uncu Tümenler doğrudan 5 inci Ordu Komutanlığına bağlanmıştır. 3 üncü Kolordu emrinde 7 nci ve 9 uncu Tümenler bırakılmıştır. Anadolu yakasında 15 inci Kolordu (3 üncü, 11 inci Tümenler) görevlendirilmiştir. 19 uncu Tümen, 5 inci Ordunun genel ihtiyatı durumundadır. Yarımada güneyinde Çanakkale Müstahkem Mevki Boğaz tahkimatını örten merkez kesiminin savunulmasına 9 uncu Piyade Tümeni görevlendirilmişti. 99 b. İngilizlerin Harekât Planları (1) Bahriye Nazırı Winston Churchill'in Boğaz ı Denizden ve Karadan Düzenlenecek Harekâtla Kontrol Altına Alma Fikri Osmanlı Devleti resmî olarak Birinci Dünya Savaşı na girmeden önce İngiltere Bahriye Nazırı Churchill Eylül 1914'te Harbiye Nazırı Lord Kitchner den Kara ve deniz kuvvetlerinden seçilecek kurmay subaylarla, Çanakkale Boğazı'na yapılacak bir harekâtın incelenmesini, İngiliz donanmasını Marmara Denizi'ne sokmak için Gelibolu yarımadasının kuvvetli bir Yunan ordusuyla ele geçirilmesi konusunun planlanmasını istemiştir. 100 Hazırlanan planın uygulanabilirliğinin birtakım koşullara bağlı olduğu anlaşıldığından bu plandan vazgeçilmiştir. Churchill, Çanakkale Boğazı nın kontrolü konusundaki görüş ve fikirlerini 25 Kasım 1914 te yinelemiştir. Bu konudaki görüşlerini Savaş Meclisinin ilk toplantısında da dile getirmiştir. Kısa bir görüşmeden sonra asker yokluğundan dolayı bu harekâtın yapılmasından vazgeçilmiştir aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih aga.; Kls. 3474, Dos. H-1, Fih. 1-4, Aspinall-Oglander; s age.; s

47 (2) Amiral Carden'in Çanakkale Boğazı'na Taarruz İçin Hazırladığı Harekât Planı Amiral Carden'in Çanakkale Boğazı'na taarruz için hazırladığı 11 Ocak 1915 tarihli plan, İngiltere yetkili makamları tarafından uygun bulunmuştur. Planın esası, başlangıçta kara kuvveti sağlanmadığından Birleşik Filonun kendi olanaklarıyla Çanakkale Boğazı nı zorlayıp geçmesi temel düşüncesine dayanmaktadır. Ana hatlarıyla plan şöyledir: 1. Çanakkale Boğazı giriş tabyalarının düşürülmesi, 2. Kepez'e kadar olan bölgedeki iç savunma düzeninin tahrip edilmesi, 3. Boğaz ın en dar yerindeki tabyaların düşürülmesi, 4. Mayın tarlalarının temizlenmesi, Boğaz ın en dar kesimine egemen olan savunma tertibatının düşürülmesi, son olarak Marmara ya geçilmesi. 102 Harekâtın süresi hava durumuna bağlı olarak planlanmıştır. İngiliz Harp Meclisinde genel olarak müşterek bir harekât yapılması tercih edilmiş ve denizden kazanılacak başarıyı takip etmek ve tamamlamak için askere ihtiyaç olduğu konusunda fikir birliğine varılmıştır. 103 Boğaz ın yalnız deniz gücüyle zorlanarak girilmesine yönelik, kara desteğinden yoksun böyle bir harekât planı uygulamada önemli ölçüde yetersiz kalmıştır. Nitekim, 18 Mart 1915'teki Boğaz Muharebesi nde iki büyük devletin azametli donanması, beklenilen sonucu alamamış ve en değerli muharebe gemilerini Boğaz ın mavi sularına gömerek muharebe alanını terk etmek zorunda kalmıştır. 2. Seferberlik Planı Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı na girmeden önce 31 Temmuz 1914 tarihinde kısmi seferberlik ilan etmiştir. 104 Seferberlik için bölge usulü kabul edilmiştir. 3 üncü Kolordu kuruluşunda bulunan birlikler için, öngörülen seferber olma süreleri şöyledir: Birlikleri Seferber Olma Süresi 3 üncü Kolordu Karargâhı ve bağlı birlikleri 20 gün 7 nci Piyade Tümeni 20 gün 8 inci Piyade Tümeni 14 gün 9 uncu Piyade Tümeni 11 gün age.; s age.; s aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 62, Dos. 313, Fih

48 31 Temmuz 1914 te Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının seferberlikle ilgili yerine getirilmesini istediği hususlar şu şekilde sıralanmıştır: 1. Ağır topçu birliklerinin silahlandırılıp teçhizi için Kolordu tarafından verilen süre 48 saatten ibarettir. Bu süre içinde birliklerin seferberlik durumuna göre teçhiz edilmiş olmaları gerekir. 2. Barış durumundan seferberlik durumuna hızlı ve sükûnetle geçmeli, efrat ve hayvanların getirilmesi, iskân ve iaşesi birliklere hızlı bir şekilde dağıtılmalı ve hemen göreve başlattırılmalı, bu durum olağanüstü bir itina ile yaptırılmalıdır. 3. Seferberliğin devamı müddetince her yirmi dört saatte bir subay, sağlık memuru, kâtip, erat, hayvan miktarlarını gösteren tabur tabur birer mevcut çizelgesi oluşturulmalıdır. Çizelgede her yirmi dört saat içinde gelen erat ve hayvan miktarı ayrı ayrı gösterilecektir. 4. Seferberliğin tamamlanmasından sonra mevcut çizelgeleri yalnız her ayın birinci, onuncu ve yirminci günleri gönderilecektir. 5. Seferberliğin ilk gününden itibaren muntazaman harp ceridelerinin tutulması gerekir. 106 Yönergeye göre tümenler bulundukları yerlerde seferberliklerini bitirdikten sonra, 8 inci Piyade Tümeni Bandırma'dan Marmara Denizi kuzeyine taşınacaktır. Seferberlik tam olarak istenildiği gibi yapılamamış bazı aksaklıklar yaşanmıştır. Örneğin 3 üncü Süvari Tugayı Komutan Vekili Binbaşı Hüseyin in seferberlik talimatına göre tugayın seferberliğini istenilen derecede yerine getiremediği anlaşılmış ve işlerin hızlandırılması için Genelkurmay Birinci Şubeden Yüzbaşı Zeki bu göreve atanmıştır. 107 Seferberlik için, bölge usulü kabul edilmiştir. Seferberlik bazı aksaklıklar nedeniyle istenilen şekilde ve istenilen sürede tamamlanamamıştır. Kaynak yetersizliği ve başka nedenlerle sık sık kuruluş değişikliği yapılmış, birliklerin bir bölümüyle lojistik destek birliklerinde seferberliğin yapılması çok uzun sürede gerçekleştirilmiştir. 3. Yığınak Planları a. Türk Yığınak Planı Bilindiği gibi Birinci Dünya Savaşı öncesi Çanakkale Cephesi nde görev alacak birlikler 1 inci Ordu Müfettişliği teşkilatında bulunmakta olup 3 üncü Kolordunun 7 nci Tümeni Tekirdağ, 8 inci Tümeni Balıkesir de, 9 uncu Tümeni Çanakkale de bulunmaktadır aga.; Kls 4669, Dos. H-l, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik; s. 92,

49 Başkomutanlığın 5 Ağustos 1914 gün ve 37 sayılı emriyle seferberlik durumuna göre birtakım değişiklikler yapılmıştır. Bu emirde şu hususlar belirtilmiştir: 3 üncü Kolordu karargâhı ile 7 ve 8 inci Tümenler kolordu birlikleri, kol ve katarların büyük kısmı 1 inci Orduya mensuptur. Ordu karargâhı şimdilik İstanbul, daha sonra Edirne de. Burada yapılan hesaba göre Kolordu seferberliğini, seferberliğin on dokuzuncu günü bitirmiş olacak ve yığınak bölgesine Hayrabolu-Babaeski üzerinden gidecektir. 7 nci Tümen seferberliğin yirmi beşinci gününe kadar yığınak bölgesine ulaşmaya çalışacaktır. 8 inci Tümen ile kol ve katarların Bandırma Limanı na yaya olarak veya demir yoluyla sevki, seferberliğin yirmi beşinci günü son nakliyat gemisi Tekirdağ ına hareket edebilecek şekilde mümkün olduğu kadar erken başlamalı ve bu şekilde bitirilmelidir. Olabildiği kadar sınırlandırılması gerekmektedir. Demir yolu nakliyatı hakkında gerekli talimat demir yolu şubesinden verilecektir. Vapurların seyir ve hareketinin burada düzenlenebilmesi için kolordunun muhtelif kısımlarının Bandırma ya ulaşması hızlı bir şekilde Başkomutanlık karargâhı Demir Yolu Şubesine bildirilecektir. Bandırma ya doğru yürüyüş ve demir yolu seyehati ile Tekirdağ a sevki esnasında gerekli iaşeyi 3 üncü Kolordu temin edecektir. 8 inci Tümen ile kol ve katarlar Tekirdağ a geldikleri sıra ile yığınak bölgesine harekete geçirilecektir. Kolordunun toplanması seferberliğin otuzuncu günü son bulmuş olacaktır. Genel levazımat seferberliğin yirminci gününe kadar aşağıda belirtilen yerlerde -zahirenin- depolanması emredilmiştir: a. Tekirdağ (bir kolordu için yedi günlük iaşe ihtiyacı, bu zevahir Tekirdağ a gönderilecek, diğer kolordular tarafından da kullanılacaktır.) b. Hayrabolu (bir kolordu için iki günlük iaşe ihtiyacı) c. Babaeski [iki tümenli bir kolordu (3 üncü Kolordu) için bir aylık iaşe ihtiyacı]. 109 Bu emir doğrultusunda 3 üncü Kolordunun yığınak bölgesi önce İstanbul daha sonra da Edirne olarak belirtilmiş böylece kolordu Çanakkale harekât alanından uzaklaşmaktadır. Bağımsız Süvari Tugayına 6 Ağustos 1914 te verilen emirle; tugayın 1 inci Orduya bağlı olduğu ve seferberliğin dokuzuncu günü yığınak bölgesinde toplanacağı, tugayın konuş şeklinin düzenlenmesinden tugay komutanın sorumlu olduğu belirtilmiştir. (Kroki: 3) aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4, Dos. H-1, Fih

50 Seferberlik emri doğrultusunda 3 üncü Kolordu Karargâhı bağlı birlikleriyle 7 nci ve 8 inci Piyade Tümenleri elverişsiz koşullar altında Tekirdağ çevresinde konuşlanmaya başlamıştır. Ancak bir süre sonra Tekirdağ bölgesinin birliklerin konuşlanması için oldukça elverişsiz olduğu çeşitli raporlarla üst makamlara iletilmeye başlanmıştır. 3 Ekim 1914 te 8 inci Tümen Komutanı tarafından Keşan, Kadıköy, Kavak ve Eksamil ile civarında yerleşim, yiyecek, içecek ve ulaşım açısından yapılan inceleme sonucu ayrıntılı olarak 3 üncü Kolordu Komutanlığına bildirmiştir üncü Kolordu Komutanlığı 8 Ekim 1914 te Başkomutanlığa gönderdiği bir yazı ile durumu izah etmiştir. Kolordu Komutanlığının yazısında şu hususlar üzerinde durulmuştur: 1. Şiddetli yağmur sebebiyle birliklerin hayvanlarının dam altına alınması gerekmiştir. Birliklerin iaşesini sağlamak için gerekli hayvanlar mevcut ordugâhlarında terk edilmiştir nci Tümenin topçu alayı hayvanları Çorlu ya sevk edilmek ve tümen birlikleri ve hayvanları vapurlara bindirilmek üzeredir inci Tümen ile kolordu birlikleri hayvanlarının ikame şekilleri ilişikte bulunan krokide gösterilmiş, Mürettep Süvari Alayı tamamen Ereğli ye gönderilmiştir. 4. Alınan tedbirler geçicidir. Bütün kolordu birliklerinin Tekirdağ bölgesinde konaklara yerleştirilmesinin mümkün olamayacağı anlaşıldı ancak elde bulunan vapurlara bin beş yüze yakın hayvanın yerleştirilmesi sayesinde hayvanların bir kısmının dam altına alınması sağlanmıştır. 112 b. İngiliz ve Fransız Yığınak Planları Alman Goeben ve Breslau kruvazörlerinin 10 Ağustos 1914 tarihinde Boğaz a girerek Çanakkale'ye gelişlerinden sonra bunları izleyen İngiliz kruvazörleri, 11 Ağustos 1914'te Çanakkale Boğazı önüne gelmiştir. 113 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından yapılan keşiflere göre, 23 Ağustos 1914 tarihinde Gökçeada ve Bozcaada dolaylarındaki İngiliz, Fransız savaş gemisi sayısı 14'e ulaşmıştır. İngilizler, 27 Eylül 1914 tarihinde Çanakkale Boğazı'nı abluka altına almıştır. 114 Fransız harp gemilerinin de İngiliz filosuna katılmasıyla oluşan filo, Birleşik Filo adını almıştır. Çanakkale Boğazı önündeki adalarda (Limni, Bozcaada) üslenen Birleşik Filoda gemi sayısı giderek artmıştır. 111 aga.; Kls. 3964, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-4, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih.1-36, aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih. 1-39,

51 4. Seferberliğin ve Yığınağın Yapılması a. Türk Seferberliğinin Yapılması (1) Seferberlik Emirleri Bilindiği gibi Osmanlı Devleti 15 Haziran 1914 te Yunanistan tehlikesine karşı Boğaz a yönelik kısmi seferberlik ilan etmiştir. 115 Sonraki gelişmeler ve 28 Temmuz 1914 te Birinci Dünya Savaşı nın başlaması üzerine daha geniş kapsamlı seferberlik yapma ihtiyacı duymuş ve 31 Temmuz 1914 te özel seferberlik ilan etmiştir. Harbiye Nezaretinin aynı tarihli emri ile Gelibolu daki tümenin piyade alaylarının, 3 üncü Kolordunun istihkâm ve ağır topçularının olabildiği kadar çabuk ihtiyatlarını çağırarak mevcutlarını sefer mevcuduna yükseltecekleri, muharebe ağırlıklarıyla büyük ağırlıklara gereken hayvanları toplayacakları, 9 uncu Tümenin Saros Körfezi nden Bolayır ile Karaçalı arasındaki sahilin Kadıköy de bulundurulacak küçük bir piyade müfrezesi, süvari ve mahalli jandarmayla gözetleneceği, 8 inci Tümenin Akçay İskelesi nden itibaren Ayvalık a kadar uzayan kıyının gözetlenmesinde görevli olduğu belirtilmiştir uncu Tümen kıyılarda gerekli önlemleri alırken Harbiye Nezaretinden bölgesel seferberlik emri gelmiştir. Harbiye Nezaretinin 2 Ağustos 1914 günü saat 01.00'de bölgesel seferberlik konusunda 3 üncü Kolordu Komutanlığına gönderdiği emir şöyledir: "Piyade alayları, makineli tüfek bölükleri, istihkâm bölükleri, ağır topçu birlikleri hemen ve olabildiği kadar az süre içinde sefer mevcuduna yükseltilecekler. Muharebe ağırlıklarıyla büyük ağırlıklar kurulacaktır." üncü Kolordu Komutanlığı; Müstahkem Mevki muhabere bölükleri seferber edilmedikçe gerek sahilin gözetlenmesi gerekse bataryalarda muhabere konusunda güçlükler yaşanacağının Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından bildirildiği belirtilmiştir. 118 (2) Genel Seferberlik İlanı Harbiye Nezaretinin genel seferberliğin ilanı ile ilgili emri 2 Ağustos 1914 Pazar günü ilgili birliklere gönderilmiştir. Emirde; 7 nci Kolordu, 21 ve 22 nci Bağımsız Tümenler dışında, kara ve deniz ordularının seferber olmaları ve bütün müstahkem mevkilerin silahlandırılmasının padişah tarafından emredildiği, seferberliğin birinci gününün 3 Ağustos 1914 Pazartesi günü olduğu belirtilmiştir aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih Selahaddin Adil Paşa Çanakkale Cephesinden Mektuplar-Hatıralar, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2007, s aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih. 1-11; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih

52 3 üncü Kolordu Komutanlığından 2 Ağustos 1914 günü öğleden sonra Müstahkem Mevki Komutanlığına gönderilen emirle, 9 uncu Piyade Tümeninin tüm birliklerinin, Müstahkem Mevki Karargâhı ile Muhabere Bölüğünün de seferber edileceği bildirilmiştir Ağustos 1914'te 9 uncu Tümen, kıyıların gözetlenme ve korunması konusunda aldığı düzeni Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığına bildirmiştir üncü Kolorduda seferber olacak birlik ve kurumlar şunlardır: Çanakkale Müstahkem Mevki, 7 nci, 8 inci ve 9 uncu Piyade Tümenleri, Jandarma taburları (3 üncü Kolordu Komutanlığının emirlerine göre bunları tümenler seferber edeceklerdi), kol ve katarlar, depo taburları (altı adet), menzille ilgili olup seferberlikleri Kolordu tarafından yürütülecek kuruluşlar. 3 üncü Süvari Tugayı, seferde kolordu kuruluşunda olmayıp bağımsız süvari tugayı olacaktır. 122 Harbiye Nezaretinin 2 Ağustos 1914 tarihli emriyle, 1 inci Ordu Müfettişliğine Liman von Sanders'in atandığı bildirilmiştir. 123 Seferberlik her ne kadar insan mevcudu açısından halkın kitleler hâlinde orduya katılma isteğini artırsa da seferberliğin tamamlanmasında bazı aksaklıklar yaşanmıştır. Bunun yanında seferberliğin uzamasını gerektiren bazı durumlar da şartlar dâhilinde ortaya çıkmıştır. Seferberliğin başlamasıyla hemen her kademede silah, malzeme ve teçhizat isteği gelmeye başlamıştır. Harbiye Nezareti bu eksiklikleri gidermeye çalışmışsa da ulaşım olanaksızlığı yüzünden gecikmelere uğramıştır. Özellikle topçu cephanesi sorunu önemli bir sıkıntı yaratmıştır. Bu yüzden tümen topçusu bütünlenememiş ve seferî kadroya yükseltilememiştir. Ordunun harp silah, araç ve gerecinin standart olmayışı da buna neden olmuştur. Bu arada Balkan Savaşı nın subay, astsubay kadrolarında meydana gelen zayiat henüz tamamlanamadığından kuruluşlar oluşturulamamıştır. Ayrıca hayvan eksikliği de önemli bir sorun teşkil etmiştir. Bölge usulü seferberlik yararlı olmakla beraber menzil örgütleri yeniden kurulduğundan ikmalde sonuç geç alınmıştır. Bölge sisteminin getirdiği bir sorun da gelişmiş bölgelerin birlikleri eğitim görmüş personele kavuşurken geri kalmış olan kesimler bundan yararlanamamıştır. Uygulamanın gecikmesinin bir nedeni, ordu birlikleriyle askeralma daire ve şubelerinin hazırlıklarındaki yetersizliktir. Diğer bir neden de seferberlik emirleriyle, uygulamayı belirten takvimlerin beraber verilmeyişi olmuştur. En büyük sorun bir sefer bütçesinin hazırlanmamış olmasıdır. Yüz binlerce insanın silah altına alınmasıyla bir milyon altını aşan bir gider ortaya 120 aga.; Kls. 4670, Dos. 281, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih

53 çıkmıştır. Devletin ekonomik açıdan çok zor durumda olması nedeniyle çoğu yerde halkın yardımına başvurulmuş bu durum halk üzerinde olumsuz bir etki yaratmıştır. 124 Kara ordusunun sefer kuruluşuna yükselmesi 3 Ağustos 1914 te seferberlik ilan edilmesiyle başlamıştır. Başkomutanlık Vekâletine general rütbesi verilen Enver paşa getirilmiş ve yine aynı tarihte Başkomutanlık Karargâhı oluşturulmuştur. 125 Seferberlik hazırlıkları, yeni birliklerin teşkiline meydan vermemek ve mevcut birliklerin kadrolarını arttırmamak suretiyle seferî duruma geçmeyi sağlayacak düzende yapıldığından ordu, kolordu ve tümenlerin kuruluşlarında bir fark olmamıştı. Yalnız, çoğunluktaki tümenlerin piyade alayları üçer tabura, taburlar da dörder bölüğe çıkmıştı. Alayların çoğunda, barışta mevcut olmayan ikişer tüfekli makineli tüfek bölükleri, tümenlere bağlı birliklerle cephane kolları kurulmuştu. Önemine göre her kolordu bölgesinde 5-10 seyyar jandarma taburu teşkil edilmişti. 126 Seferberliğin birinci günü (3 Ağustos 1914) 3 üncü Kolorduda bulunan piyade tümenlerinin personel durumu şöyledir: Birlikler Subay Erat Hayvan Düşünceler Birlikte Bulunan Takviye Toplam Birlikte Bulunan Takviye Toplam 7 nci Piyade Tümeni 8 inci Piyade Tümeni 9 uncu Piyade Tümeni Üç piyade ve topçu alayı Üç piyade alayı Üç piyade ve topçu alayı Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik; s aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik; s Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik; s aga.; Kls. 4836, Dos. H-1, Fih

54 Daha önce de belirtildiği gibi 3 üncü Kolordunun 4 Ağustos 1914 tarihli kuruluşu, seferberliğe temel olan kuruluştur. 128 Duruma göre kuruluşta küçük değişiklikler yapılmıştır. Örneğin yukarıda da belirtildiği gibi 9 uncu Piyade Tümeni, Başkomutanlığın 5 Ağustos 1914 tarihli emriyle Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı emrine verilmiş, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı da Başkomutanlığa bağlanmıştır üncü Kolordu Komutanlığı; 10 Ağustos 1914'te 8 inci Tümenin Balıkesir'de bulunan 24 üncü Piyade Alayı ile 3 üncü Dağ Topçu Taburunun seferberliklerini tamamladıktan sonra kara yoluyla Bandırma'ya hareket etmelerini, Ayvalık'ta bulunan 23 üncü Piyade Alayının da seferberliğini tamamladıktan sonra Soma'dan demir yoluyla Bandırma'ya intikalini emretmiştir üncü Kolordu birliklerinin Bandırma'dan Tekirdağ'a deniz yoluyla taşınmalarında, ulaştırma çizelgelerine göre önceden planlanan sayıda ve tonajda adları belirtilen gemilerin bindirme ve yükleme yerinde bulundurulmaması, gemilerdeki bindirme ve yükleme araçlarının ilkel olması nedenleriyle iskelelerde yığılmalar ve taşımada gecikmeler olmuştur. Bandırma Limanı'nda yığılmaları önlemek için Erdek Limanı'ndan yararlanma düşünülmüştür. 19 Ağustos 1914'te Karabiga'da kurulmakta olan 5 inci ve 6 ncı Depo Taburları 9 uncu Piyade Tümeni kuruluşuna verilmiştir. 3 üncü Kolordu, lojistik destek birliklerinin bir bölümü dışında genel olarak 20 Ağustos 1914'te seferberliğini bitirmiştir. 128 aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih. 1-24, 1-26, 1-27; Kls. 2453, Dos. H-2, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih. 1-26; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih

55 21 Ağustos 1914'te Kolordunun personel ve hayvan durumu şöyledir: Birlik Adı Personel Hayvan Düşünceler 7 nci Piyade Tümeni Tümen karargâhı, üç piyade alayı, topçu alayı, süvari takımı, istihkâm ve sıhhiye bölükleri 3 üncü Piyade Tümeni Tümen karargâhı, üç piyade alayı, topçu alayı, süvari takımı, istihkâm ve sıhhiye bölükleri Kolordu Bağlı Birlikleri Kolordu Karargâhı Süvari Bölüğü 4 üncü İstihkâm Bölüğü Köprücü Treni 3 üncü Telgraf Bölüğü BAĞLI BİRLİK TOPLAMI Lojistik destek birliklerinden bir bölümü 2 nci, 4 üncü Piyade Cephane Kolları Nakliye Katarı 1 inci, 2 nci Seyyar Hastane GENEL TOPLAM Ağır ve hafif erzak kolu 131 aga.; Kls. 3964, Dos. H-2, Fih. 1-23,

56 (3) 3 üncü Kolordu Kuruluşundaki Birliklerin Seferberliği Genel olarak seferberlik öngörüldüğü süre içinde bitirilmiştir. Kolordu bağlı birlikleriyle, cephane kolları, nakliye katarı (ağır ve hafif erzak kolları) seferberliğin yirminci günü (22 Ağustos 1914) seferberliklerini bitirmişlerdir üncü Süvari Tugayındaki makineli tüfek bölüğü, 20 nci Ağır Makineli Tüfek Bölüğü adıyla 10 Ağustos 1914'te Tekirdağ'da 20 nci Piyade Alayına katılmıştır. Böylece 7 nci Piyade Tümeninin üç alayında da birer ağır makineli tüfek bölüğü oluşturulmuştur uncu Piyade Alayının Muratlı'da bulunan 1 inci Taburu, 22 Ağustos 1914 te Tekirdağ'da alayına katılmıştır nci Tümen tüm birlikleriyle Tekirdağ'da toplanmıştır. 22 Ağustos 1914'te 3 üncü Kolordu Komutanlığı, birliklerin durumunu Başkomutanlık ve 1 inci Ordu Komutanlıklarına aşağıda belirtilen raporla bildirmiştir: "1. 7 nci Tümen bugün seferberliğini tamamlamakla muharip birliklerin seferberlikleri bitirilmiş oldu. Giyim ve donatım eksiktir inci Tümenden 22 nci Alayın tümü, 8 inci Sahra Topçu Alayının 1 inci Taburu, Tekirdağ'a taşınmış olup tümenin arta kalanları, Bandırma ve Soma'da bindirilmeye hazırdır. Yarından itibaren taşınmaya başlanacaktır. 3. Erzak kolları ve seyyar hastanelerin kuruluşu tamamlanmıştır. Dört erzak kolu, Tekirdağ'a taşınmıştır. Geri kalan iki hafif, altı ağır erzak kolu Bandırma'da gemilere yüklenmektedir. 4. Bugüne kadar cephane kollarından 10 adedinin kuruluşu tamamlanmış, bunlardan iki mekkâreli, üç arabalı kol, Tekirdağ'a taşınmıştır. 5. Ekmekçi takımlarından ikisi Tekirdağ'da kurulmuş ve çalışır durumdadır. 6. Kolordu kuruluşunda bulunan altı cephane kolu ile beygir ve öküz depoları kuruluşunun tamamlanmakta olduğu arz olunur. 135 Süvari birliklerinin seferberliklerine baktığımızda; 4 üncü ve 7 nci Süvari Alayları tarafından oluşturulan üç bölüklü Mürettep Süvari Alayı Edirne'ye gönderilmiştir. 4 üncü ve 7 nci Süvari Alayları iki depo bölüğü kurmuşlardır. 132 aga.; Kls. 4, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-2, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-2, Fih

57 7 nci ve 8 inci Tümenlerde birer süvari bölüğü olması gerekirken personel eksikliği nedenliyle 15 inci Süvari Alayı tarafından 7 nci ve 8 inci Tümenlere şimdilik birer süvari takımı verilmiş, kolordu süvari bölüğü de sefer kuruluş ve kadrosuna göre kurulmuştur üncü Kolordu bölgesinde bulanan jandarma birliklerinin seferberliklerine baktığımızda; Çanakkale Muharebeleri nde önemli katkıları olan jandarma birliklerinin seferberliği (Çanakkale Müstahkem Mevki bölgesinde bulunanlar) 15 Haziran 1914 tarihinde verilen bir emirle başlatılmış ve emirde 9 uncu Tümen ile bölgede bulunan seyyar jandarma birliklerinin sahilin gözetlenmesi ve savunmasından sorumlu oldukları bildirilmiştir. 137 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı seferberlik emrinde belirtildiği gibi görevlerinin sahilin korunması ve düşman askerinin Boğaz dan geçip karaya çıkışının engellenmesi olduğu, 9 uncu Tümen ve jandarma birliklerinin emri altında bulunduğu, bu birliklerin düşmanın karaya çıkmak için yapacağı her türlü teşebbüsü zamanında görüp anlamak ve düşmanın çıkarma yaptığı bölgedeki sahil bataryalarının ele geçirilmesini engellemek olduğu belirtilmiştir. 138 Bu emirle jandarmanın görevi bir kez daha vurgulanmıştır. 19 Temmuz 1914 te barış durumuna geçilerek jandarma taburlarının gözetleme görevine son verilerek bölgelerine dönmeleri istenmiştir. Ancak sahilin gözetlenmesi jandarmanın bölgeden çekilmesi ile boş bırakıldığından bu durum karşısında ne yapılması gerektiği Harbiye Nezaretinden sorulmuştur Ağustos 1914 te jandarma birliklerinin seferberliği ile ilgili 3 üncü Kolordu Komutanlığı tarafından şu emirler verilmiştir: 1. Jandarma birlikleri bir ay önce olduğu gibi seferberliğini tamamladıktan sonra derhâl demir yolu ve sahil korumasında görevlendirilmek üzere sevk edilecek ve düzenli birlikler toplanmaya hazır bulundurulacaktır. Toplanma bölgeleri daha sonra bildirilecektir. 2. Seyyar jandarmanın nakliyatı ile ilgili emirler düzenlenip gönderilecektir. Uşak, Akhisar bölüklerinin seferberliği tamamlanıncaya kadar Soma-Bandırma hattının korunması 8 inci Tümene aittir. 3. Çayağzı-Ayvalık sahil mıntıkası daha önce bildirildiği üzere şimdilik 23 üncü Alay tarafından gözetlenecek Seyyar Edremit Jandarma Alayı veya hiç olmazsa Edremit Taburu seferber oluncaya kadar bu görevi yapmaya devam edecektir. 136 aga.; Kls. 3964, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih

58 4. 7 nci Tümen 2 nci Kolordu seyyar jandarmasının seferberliği tamamlanıncaya kadar doğu hattının Çerkezköy-Lüleburgaz kısmını Muratlı daki taburun bir bölüğü ile derhâl koruma altına alacaktır. 5. Jandarmayı tümenler seferber ettiğinden jandarma komutanlarının doğrudan doğruya kolorduya müracaatları uygun değildir. 140 Birliklerin personel ve hayvan mevcutları, seferberliklerini tamamladıkları tarihler, göreve başlama tarihleriyle tabur merkezlerinin bulundukları yerler Çizelge: 1'de gösterilmiştir. 141 Diğer birliklerin durumu ise şöyledir: 3 üncü Kolordu kuruluşunda 19 Eylül 1914'te toplam 15 cephane kolu vardır. Bu kollardan altı sahra topçu cephane kolu arabalı, altı piyade cephane kolu da mekâreli 142 olarak kurulmuştur nci ve 8 inci Tümenlerden oluşan 3 üncü Kolorduda toplam olarak seferberliklerini tamamlamış altı hafif, altı ağır erzak koluyla üç ekmekçi takımı, üç hayvan deposu ve iki seyyar hastane mevcuttur. 144 (4) Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığında Seferberliğin Yapılması Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı, 31 Temmuz 1914 akşamı özel seferberlik emrini kuruluşundaki birliklere bildirmiştir. Kara taşıtları az olduğundan 1 inci ve 5 inci sınıf ikmal maddelerinin birliklere ulaştırılmasında, deniz araçlarından yararlanılması gerekmiştir. Ancak elde yalnız Bolayır istimbotu bulunmaktadır. Bunun onarımı ancak 1 Ağustos 1914'te tamamlanmıştır. 145 Hafif filoyu oluşturacak Draç, Kütahya, Musul, Akhisar torpidoları 31 Temmuz 1914 akşamı Nara kuzeyine gelmişlerdir. 1 Ağustos 1914'te Çanakkale Boğazı dışında keşif görevi yapılmaya başlanmıştır. 146 Seferberliğin yapılmasında karşılaşılan zorluklardan biri de, 1 Ağustos 1914'te Müstahkem Mevki Karargâhına yeteri kadar subay ve memur gelmemiş olması nedeniyle özellikle yazı işlerinde aksamalar olmuştur. Özel seferberlik emrinde muhabere sınıfının seferber olmasından söz edilmemiş, bu durum 3 üncü Kolordu Komutanlığına bildirilmiştir aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-3, Fih. 1-2, Mekkâre: Yük hayvanı. Ferit Devellioğlu, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügât, Ankara 1984, s aga.; Kls. 3964, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 3864, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih. 1-10, aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih

59 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının 1 Ağustos 1914'te personel ve taşıt durumu şöyledir: BİRLİKLER SUBAY SIHHİYE MEMURU ER TAŞIT 3 üncü Ağır Topçu Alayı İMAM VE KÂTİP SANATKAR MUVAZZAF YEDEK ARABA HAYVAN 4 üncü Ağır Topçu Alayı nci Ağır Topçu Alayı 5 inci Ağır Topçu Alayı İnşaat Taburu Telgraf (Muhabere) Bölüğü Cephane Depo Müfrezesi TOPLAM üncü Ağır Topçu Alayının 1 inci Taburu Bolayır'dadır. 2 nci Ağır Topçu Tugayında barış kadrosu tamamlanmıştır. Sefer kadrosu ihtiyacı şöyledir: 2 nci Ağır Topçu Tugay Karargâhı 3 üncü Ağır Topçu Alayı 4 üncü Ağır Topçu Alayı 5 inci Ağır Topçu Alayı 8 er 275 er 348 er 268 er Bolayır Cephane Depo Müfrezesi 22 er 149 Bunlardan ayrı olarak Kepez'deki beş adet gemi topu için 180 er ve Şili Dağ Topçu Takımı için 80 er hesap edilmiştir aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih

60 Harbiye Nezareti 9 Ağustos 1914'te daha önce kadro dışı bırakılmış topların kadroya alınmasını emretmiştir. 151 Harbiye Nezaretinin 13 Ağustos 1914 tarihli emirlerinde, Çanakkale Müstahkem Mevkisinde bir ağır depo taburunun kurulması istenmiştir. 152 Depo taburunun kurulduğu sırada elde yeteri kadar er mevcut olup subay sayısı eksiktir Ağustos 1914 tarihinde Soğanlıdere ağzında bir mayın hattı koruma bataryası kurulmuştur. 154 Başkomutanlığın 16/17 Ağustos 1914 tarihli emirlerinde, Dardanos Bataryasının beş toplu olacağı bildirilmiştir. Eylül ayında üç top İstanbul dan gelmiştir. Söz konusu batarya, beş toplu olarak ateşe hazır hâle gelmiştir Ağustos 1914 te Yıldız ve Nara tabyalarındaki bataryalara, Çatalca'da 6 ncı Ağır Topçu Alayından 4 subayla 135 er gelmiş, bataryalar ateşe hazır hâle gelmiştir. Yine aynı tarihte Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı emrine bir deniz uçağı gönderilmiştir. 156 Görüldüğü gibi kuruluşta bulunan birliklerin seferberlikleri bitirilirken kuruluşa yeni birliklerin eklenmesi seferberlik süresini doğal olarak uzatmıştır. 17 Ağustos 1914'te Müstahkem Mevki Komutanlığının seferber olma durumu şöyledir: Subay 105, sıhhiye memuru 8, imam ve kâtip 10, sanatkâr 18, muvazzaf er 2633, ihtiyat er 2058, araba 4, hayvan Ağustos ağır topçu alaylarının asıl kuruluşlarına göre seferî kadroları tamamlanmıştır uncu Tümenin seferberliğine baktığımızda; 9 uncu Tümen seferberliğinin temelinin 4 Ağustos 1914 tarihli kuruluşla belirlendiği görülmektedir. 9 uncu Tümen Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı kuruluşunda ve emrinde olduğundan; 3 üncü Kolordu Komutanlığı bu tümen için ayrılan lojistik destek birliklerini tümen emrine vermiş, bunların seferberlikleri tümen tarafından yapılmıştır. 151 aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos.H- 3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih

61 Çizelge: 2'de gösterildiği gibi tümen birlikleri, hemen hemen stratejik yığınak yönergesinde belirtilen günde seferber olmuşlardır. Ancak birliklerin bir bölümünün seferberliği çeşitli nedenlerden dolayı uzamıştır. 26 ncı Piyade Alayı (iki taburlu), 13 Ağustos 1914'te seferber olmuştur. 3 üncü Kolordu Komutanlığı 26 ncı Piyade Alayının Basra'daki taburu yerine bir taburun kurulmasını 14 Ağustos 1914'te 9 uncu Tümen Komutanlığına bildirmiştir. 158 Böylece 26 ncı Piyade Alayı üç taburlu (2 nci, 3 üncü, 4 üncü Taburlar) olmuştur. 9 uncu Piyade Tümeni genel olarak 17 Ağustos 1914'te seferberliği bitmiştir. 159 Başkomutanlık tarafından hazırlanan kuruluş, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından 27 Ağustos 1914'te 9 uncu Tümen Komutanlığına gönderilmiştir. 160 Buna göre; 26 ncı Piyade Alayı üç tabura çıkarılmıştır. 8 inci Dağ Bataryası da dört toplu olmuştur. 27 Ağustos 1914 tarihli kuruluşta hafif erzak kolu olarak gösterilen dört kol, ağır erzak kolu olarak kurulmuş ve 5 inci Erzak Kolu mükerrer (yinelemeli) 5 inci Erzak Kolu; 6 ncı Erzak Kolu mükerrer 6 ncı Erzak Kolu adlarını almışlardır. 27 Ağustos tarihli emirle erzak, cephane kolları, seyyar hastaneler, ekmekçi takımı ve beygir deposunun 9 uncu Tümene bağlı olduğu bildirilmiştir nci Mekkâreli Piyade Cephane Kolu, Çanakkale'de, 8 inci Mekkâreli Piyade Cephane Kolu Gelibolu'da, 7 nci, 8 inci, 9 uncu sahra topçu cephane kolları Çanakkale'de kurulmuştur Ağustos tarihinde 6 ncı seyyar hastanenin hemen kurulmasına başlanacağı, bunun için çadırın mevcut olduğu Çanakkale Müstahkem Mevki tarafından bildirilmiştir. Yine Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı 28 Ağustos tarihinde seyyar hastanelerin teşkilatlarının tamamlanmasını, seyyar hastanelerin 5 ve 6 numaraları alacaklarını belirtilmiştir. 163 b. Türk Yığınağının Yapılması 3 üncü Kolordu Komutanlığı: 10 Ağustos 1914 te 8 inci Tümenin Balıkesir de bulunan 24 üncü Piyade Alayı ile 3 üncü Dağ Topçu Taburunun seferberliklerini tamamladıktan sonra kara yoluyla Bandırma ya hareket etmelerini, Ayvalık ta bulunan 23 üncü Piyade Alayının da seferberliğini 158 aga.; Kls. 4836, Dos. H-2, Fih aga.; Kls. 4836, Dos. H-2, Fih aga.; Kls. 4836, Dos. H-2, Fih. 1-38, aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih. 1-74, aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih

62 tamamladıktan sonra Soma dan demir yoluyla Bandırma ya intikalini emretmiştir. 164 Bu birlikler Bandırma ve Erdek ten deniz yoluyla Tekirdağ a taşınmıştır. 19 Ağustos - 2 Eylül 1914 tarihleri arasında Tekirdağ'a taşınan 8 inci Tümen birlikleriyle nakliye katarı (ağır ve hafif erzak kolları) ve cephane kollarının Tekirdağ'a ulaşma tarihleri şöyledir: Birlik Adı Tekirdağ a Ulaşma Tarihi Toplanma Bölgesi 22 nci Piyade Alayı 21 Ağustos 1914 Tekirdağ 24 üncü Piyade Alayı 24 Ağustos üncü Piyade Alayı 25 Ağustos inci Tümen Karargâhı 25 Ağustos inci Sahra Topçu Alayı 25 Ağustos 1914 Nakliye Katarı 27 Ağustos 1914 Cephane Katarı 2 Eylül üncü Kolordu Karargâhı, Kolordu bağlı birlikleriyle lojistik destek birlikleri ve iki piyade tümeni Kroki: 1'de gösterildiği gibi Tekirdağ ve çevresinde elverişli olmayan barınma koşullarında bulunmaktadırlar. 30 Eylül 1914 te 3 üncü Kolordu Komutanlığı, 1 inci Ordu Komutanlığından hayvanların ve özellikle koşum hayvanlarının çok zayıf olduğu, başlayan yağmurlar ve soğuklar sebebiyle kısa sürede bir kısım mühimmatın büsbütün kullanılmaz hâle gelebileceği bu nedenle Çorlu kışlalarıyla ahırların tamamen kolorduya tahsisiyle 7 nci Sahra Topçu Alayının burada yerleştirilmesini, Çorlu'daki tüm kışlanın kendi kolordusuna verilmesini istemiştir. Elverişli olmayan havalarda Kolordu birliklerinin deniz yoluyla Çanakkale bölgesine gönderilmesinin güç hatta olanaksızlığını göz önünde bulunduran 3 üncü Kolordu, 8 inci Tümenin Eksamil dolayında barındırılmasıyla ilgili olarak keşif için, Tümen Komutanı Albay Ali Rıza ile Kurmay Yüzbaşı Galip'i önceden bu bölgeye göndermiştir. 8 inci Tümen, keşif sonuçlarını 3 Ekim 1914'te Kolorduya sunmuştur üncü Kolordu, bu rapordaki bilgilere dayanarak Kolordunun barındırılması konusunda 6 Ekim 1914'te Başkomutanlığa şu önerilerde bulunmuştur: 164 aga.; Kls. 3964, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-2, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-3, Fih

63 "Taktik gereklerden başka hava durumu, kolordunun şimdiden konaklara sokulması için çabucak karar verilmesini gerektirmektedir. Yaklaşmakta olan kış koşullarında, 7 nci ve 8 inci Tümenlerin Tekirdağ bölgesinde dağınık ve pis köylerde konaklamalarına imkân yoktur. 7 nci Tümen, Ereğli-Çorlu-Lüleburgaz bölgesinde düzenli olarak yerleştirilirse erat ve hayvanlarının hastalanmaları önlenecek, eğitim de aksamayacaktır. 7 nci Tümen için en uygun yer, Gelibolu ve yöresindeki köylerdir. Gelibolu'daki 9 uncu Tümenin güneye kaydırılması güç olmayıp taktik gerekler yönünden de uygundur. Bu durumda 8 inci Tümen bağımsız olacağından Bolayır mevzisi 3 üncü Kolordu sorumluluğuna verilerek Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının yükü azaltılmış olur. 8 inci Tümenin Gelibolu'da yerleştirilmesi uygun görülmezse Eksamil güneyi ve doğusu bölgesinde Kavakderesi ağzına kadar olan bölgede yerleştirilebilir. Fakat bu bölgede yerleşme, Gelibolu ile orantılı olmayacak ölçüde yeterli değildir." Ekim 1914 te Tekirdağ ve yöresindeki birliklerin durumuna bakıldığında; 6 Ekim 1914 ten itibaren havanın yağışlı olması nedeniyle birliklerin büyük kısmı portatif çadırlarda barınmış, hayvanlar açıkta kalmıştır. Sabah erken Kolordu Komutanı Esat Paşa birlikleri denetlemiştir. 3 üncü Kolordu Komutanlığı şu önlemlerin alınmasını emretmiştir: 7 nci Piyade Tümeni: Yersizlikten dolayı açıkta bulunan 7 nci Sahra Topçu Alayının hayvanları, donatımıyla birlikte Çorlu'ya gidecek. Tümenin diğer birliklerinde yiyecek işleri için gerekli olan hayvanların dışındakiler, sevkiyat iskelesinde gemilere bindirilerek yağmurdan korunacak inci Tümen: 8 inci Sahra Topçu Alayının hayvanları, donatımıyla birlikte Kumbağı (Tekirdağ güneyinde) na giderek kapalı yerlerde barındırılacak; toplar, araba ve eşyaları şimdiki yerinde kalacak. 23 üncü ve 24 üncü Piyade Alayları Aşıklar (Kumbağı batısında) a, 22 nci Piyade Alayı, sıhhiye bölüğü ve seyyar hastane, İnecik'e gidecek. Kolordu ve tümenlerin süvari bölükleri, Ereğli ve dolayında konaklayacaklar üncü Kolordu, aldırdığı bu önlemleri 1 inci Orduya bildirmiştir. 167 aga.; Kls. 3964, Dos. H-3, Fih. 1-52, aga.; Kls. 3964, Dos. H-4, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-4, Fih. 1-2,

64 10 Ekim 1914 te 1 inci Ordu, kış konaklaması konusunda, bir iki güne kadar emir verileceğini ve sağlık durumları gerektiğinde kolordu komutanlarının geçici konaklama için emir vermeye yetkileri olduğunu 3 üncü Kolordu Komutanlığına bildirmiştir Ekim 1914 te 1 inci Ordu Komutanlığı, Marmara Denizi'ne dökülen Kavakdere ağzıyla Saros Körfezi'ne dökülen Kavaksuyu ağzı çizgisinin güneybatısı, Çanakkale Müstahkem Mevki sınırları içinde olduğunu, bu bölgeyi geçmemek koşuluyla istenilen yerde konaklayacağını, Ereğli, Çorlu ve Lüleburgaz'ın 3 üncü Kolordunun bölgesi olduğunu 3 üncü Kolorduya bildirmiştir. 171 Bunun üzerine 3 üncü Kolordu, 8 inci Tümenin Ereğli, Çorlu, Lüleburgaz bölgesinde aşağıdaki gibi konuşa geçmesini kararlaştırmış ve gerekli hareket emrini de 22 Ekim 1914 te vermiştir. 8 inci Tümen Karargâhı 23 üncü Piyade Alayı 8 inci Sahra Topçu Alayı Sıhhiye Bölüğü, Seyyar Hastane Çorlu da 22 nci Piyade Alayı 3 üncü Dağ Topçu Taburu Lüleburgaz da 24 üncü Piyade Alayı 23 üncü Ağır Makineli Tüfek Bölüğü Ereğli de inci Tümen birlikleri, Tekirdağ dolayından 26 Ekim 1914'te hareket etmişlerdir. 27 Ekim 1914 akşamı 22 nci Piyade Alayı dışındaki birlikler, konak yerlerine ulaşmışlardır. 22 nci Piyade Alayının 28 Ekimde Lüleburgaz'da bulun ması emredilmiştir nci Piyade Tümeninden takviyeli bir piyade alayı, Ekim 1914'te Gelibolu'ya gelmiştir üncü Kolordu Komutanlığı, 4 Kasım 1914'te Çanakkale'ye gelerek Çanakkale Müstahkem Mevki ve 9 uncu Tümen de emir ve kuruluşunda 170 aga.; Kls. 3964, Dos. H-4, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-4, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-4, Fih. 1-20, aga.; Kls. 3964, Dos. H-4, Fih. 1-23, aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih. 1-73,

65 olarak Çanakkale Boğazı nın deniz ve karadan yapılacak taarruzlara karşı savunmasını üslenmiştir Kasım 1914 te 3 üncü Kolordu Komutanlığı karargâhının Gelibolu'ya alınması üzerine önceleri olduğu gibi Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı, emrinde 9 uncu Tümen olduğu hâlde Başkomutanlığa bağlanmıştır inci Tümenden bir piyade alayıyla bir dağ topçu taburu, 20 Aralık 1914'te Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı emrine girmek üzere Çanakkale'ye gelmiştir inci Tümenin Sina Cephesi'ne gitmek üzere Derince'ye gönderilmesi nedeniyle Çanakkale'de bulunan 22 nci Piyade Alayının da 4 Ocak 1915'te Derince'ye hareket etmesi planlanmıştır. 178 Tüm bu gelişmelere bakıldığında Çanakkale Cephesi için tam anlamıyla bir yığınak gerçekleştirilemediği anlaşılmaktadır. c. İngiliz ve Fransız Yığınağının Yapılması 13 Ağustos 1914'te, Çanakkale Boğazı önünde üç İngiliz kruvazörü vardır. 19 Ağustos 1914'te, beşi zırhlı olmak üzere gemi sayısı 12 olmuştur. 27 Eylül 1914'te Çanakkale Boğazı nın ablukasından sonra gemi sayısı giderek çoğalmıştır. 19 Şubat 1915 te Çanakkale Boğazı önünde bulunan savaş gemilerinin sayı ve türleri şöyledir: İngiliz Savaş Gemileri: 13 muharebe gemisi 1 muharebe kruvazörü 4 hafif kruvazör 1 uçak gemisi (6 deniz uçağı taşımakta) 16 muhrip 5 denizaltı gemisi 21 mayın tarama gemisi (Bunların yedisi 18 Şubat akşamına kadar gelmişlerdi). 179 Fransız Savaş Gemileri 175 aga.; Kls. 3964, Dos. H-5, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-5, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-6, Fih aga.; Tarihçe Koleksiyonu, Kutu: 3, Gömlek 21 (3 üncü Kolordu Tarihçesi). 179 Jullien Corbett; Harekât-ı Bahriye, Çev. Ali Rıza Seyfi, C II, Matbaa-i Bahriye, İstanbul, 1926, s

66 4 muharebe gemisi 6 muhrip 1 uçak gemisi 2 denizaltı gemisi. Ayrıca Fransızlar, 14 mayın gemisi verecekleri konusunda söz vermişlerdi. Susturulan tabyaların toplarını tahrip gibi işlerde Birleşik Filoya yardım etmek amacıyla, iki İngiliz deniz piyade taburu 6 Şubat 1915 ve 3 üncü Avustralya Tugayı da 4 Mart 1915'te Mondros Limanı'na ulaşmıştır Oglander; s

67 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÇANAKKALE CEPHESİ DENİZ HAREKÂTI (BOĞAZ IN ZORLANMASI) 1. Çanakkale Savaşı Öncesi Genel Durum ve Gelişmeler a. Harbin İlanı ve Çanakkale Muharebeleri ne Kadar Osmanlı Devleti nin Savaştığı Diğer Cephelerdeki Genel Durum (1) Osmanlı Devleti nin Savaştığı Cepheler Birinci Dünya Savaşı öncesi yapılan diğer savaşlarda olduğu gibi Birinci Dünya Savaşı nda da açılan cepheler ve bu cephelerdeki gelişmeler diğer cepheleri etkilemiştir. Bu nedenle Çanakkale Cephesi nin açılması ve bu cephedeki muharebelere geçmeden diğer cephelere kısaca göz atmak gerekmektedir. Bu doğrultuda öncelikle Kafkas Cephesi nin açılması ve sonrası gelişmeleri değerlendirmek gerekmektedir. Osmanlı Devleti nin savaştığı cephelerden biri Doğu (Kafkas) Cephesi dir ki bu cephe 1 Kasım 1914 günü Rus ordusunun sınırı geçmesiyle açılmıştır. Rus kuvvetleri burada Erzurum genel istikametinde ilerlemiş, Köprüköy (7-12 Kasım 1914) ve Azap muharebelerini (17-20 Kaısm 1914) kaybederek geri çekilmek zorunda kalmıştır. Muharebelerde Türk kuvvetleri başarı göstermiş olmalarına rağmen olumlu bir sonuç elde edememişlerdir. Bu durum üzerine 3 üncü Türk Ordusu, kış aylarında Sarıkamış doğrultusunda bir kuşatma taarruzu yapmaya karar vermiştir. Ancak yapılan taarruzda başarısız olunmuş ve Rusların Doğu Anadolu ya ilerlemelerinin yolu açılmıştır. 181 Önemli cephelerden biri olan Irak Cephesi'nde İngilizler, muhtemel bir Türk taarruzuna karşı Hindistan ı güven altında bulundurmak, bölgedeki petrol kaynak ve tesislerini korumak için 6 Kasım 1914'te Basra Körfezi'ndeki Fav'a bir çıkarma yapmıştır. 182 Irak'taki 12 nci ve 13 üncü Kolordular, daha yığınak evresinde çekilmiş, sadece 38 inci Tümen bırakılmıştı. Bu yüzden İngiliz çıkarması gerçekleşebilmişti. Üstün İngiliz kuvvetleri karşısında 38 inci Tümenin de Şattülarap boyunca çekilmesi sonucunda 22 Kasım 1914 te Basra, 9 Aralık 1914'te de Korna İngilizlerin eline geçmiştir. 183 Diğer bir cephe olan Sina-Filistin Cephesi'nde; Türk Başkomutanlığı, Almanya'nın teşvik ve desteğiyle İngiliz kuvvetlerini Mısır a çekmek ve 181 Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik; s.156. Ayrıntılı bilgi için bk. Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Kafkas Cephesi 3 üncü Ordu Harekâtı, C II, Birinci Kitap, Ankara, Gnkur Basımevi, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi; Sina-Filistin Cephesi, Harbin Başlamasından İkinci Gazze Muharebeleri Sonuna Kadar, C IV, Ks. 1, Ankara, Gnkur. Basımevi, 1979, s age.; s Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik; s

68 kuvvetleri buraya bağlamak amacıyla Süveyş Kanalı'nı ele geçirmeyi planlamıştır. 8 inci ve 12 nci Kolordulardan oluşan 4 üncü Türk Ordusu, bu işle görevlendirdiği 8 inci Kolordusu ile Kanal taarruzu için gerekli hazırlıklarını yapmış ve 2/3 Şubat 1915'te taarruzu başlatmıştır. Fakat beklenen sonuç alınamayınca Kanal doğusunda bir kısım kuvvet bırakıldıktan sonra asıl kuvvetler gerilere alınmıştır. Çanakkale Muharebeleri'nin şiddetlenmesi üzerine 4 üncü Ordunun bir kısım birlikleri bu cepheye alınınca tasarlanan İkinci Kanal Harekâtı da bir süre ertelenmiştir. 184 Hicaz Cephesi'nde; yukarıda belirtildiği üzere, bir yandan 11 Kasım 1914'te Rusya ve İngiltere'ye savaş ilan ederek silahlı kuvvetlerini harekete geçiren Sultan Mehmet Reşat diğer taraftan da halifelik sıfatını kullanarak Cihad-ı Ekber ilan etmiştir. Ancak savaş ilanı beklenen sonucu vermemiş ve Hicaz Emiri Şerif Hüseyin, Türkler safında yer almadığı gibi 1916 Haziranının ilk haftasında Osmanlı Devleti ne karşı bir ayaklanma başlatmıştır. Asir ve Yemen'de ise bölgede bulunan birlikler başlangıçta genel seferberlik kapsamına alınmamıştır. İngilizlerin Hudeyde Limanı nda gaz yüklü iki mavnayı yakması (4 Kasım 1914) ve buradaki İngiliz Konsolosunun olumsuz tavır takınması sonucu, bu bölgede de savaş hâline girilmiş ve 7 nci Kolordu da seferberliğini ilan etmiştir. Bundan birkaç gün sonra İngilizlerin Hindistan'dan Mısır'a götürdükleri üç taburluk bir kuvveti 10 Kasımda Mendeb'e geçici olarak çıkarıp bölgede bazı tahripler yaptıktan sonra burayı boşalttıkları anlaşılmıştır. Bu olaydan sonra Başkomutanlıktan alınan bir direktif üzerine, Aden'deki İngiliz kuvvetlerine karşı girişilecek bir taarruz harekâtı için 7 nci Kolordunun hazırlıklara başlaması emredilmiştir. Bu amaçla, San'a'daki 39 uncu Tümen, Taiz Harekât Bölgesi Komutanlığı adıyla gerekli hazırlıklarda bulunmak üzere, Taiz'e hareket ettirilmiş ve 16/17 Kasım 1914'te Taiz'e ulaşmıştır. Burada yerli mücahit güçlerin de katılmasını sağlayıcı bazı hazırlıklara girişilmiştir. Bu hazırlıklar birçok nedenden dolayı uzamış, 1915 ortalarına kadar devam etmiştir. Ancak bu tarihlerde Aden doğrultusunda ileri harekâta geçilebilecektir. Libya'daki duruma gelince; Sünusîler 1914 yılı ilk yarısında kıyılara egemen olan İtalyanlara karşı özellikle Bingazi kesiminde mücadelelerini sürdürmüştür. Sünusîler, Osmanlı Devleti nin 1914'te ilan ettiği Cihad-ı Ekber i de olumlu karşılamışlardır 'deki Trablusgarp Savaşı'ndan sonra, buradan ayrılmayan bir kısım Türk askerleri ve sonradan Mısır üzerinden gizlice sızan 184 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya Harekâtı ; Ankara, Gnkur. Basımevi 1978, s.165. Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik; s

69 az sayıdaki Türk subayı tarafından organize edilen kişilik Sünûsi kuvvetleri, önce İtalyanlara sonra da Mısır'ın batı sınırındaki İngilizlere karşı mücadelelerini sürdürmüşlerdir. Böylece Cihad-ı Ekber e aktif bir biçimde katılmış olan Sünusîler, 3 Mart 1914'te İtalyanların eline geçmiş bulunan Fizan'daki İtalyan kuvvetlerini oradan atmıştır. Bu suretle onları iç bölgelerden uzaklaştırıp kıyılara sığınmak zorunda bırakmışlardır. Bununla daha sonra doğuda Bingazi bölgesinde Mısır batı hudutlarında, İngilizlere karşı 1915'te Türk subaylarının nezaretinde başlatacakları taarruz hareketleriyle de sınır bölgesinde bir kısım İngiliz kuvvetini tespit etmeyi başaracaklardır. 185 (2) İtilaf Devletlerinin Savaştığı Cepheler 1914 Ağustos başlarında, İttifak devletleri ile İtilaf devletleri arasında başlayıp gelişen Birinci Dünya Savaşı'nın ağırlık kazanan başlıca cephesi, Batı Cephesi olarak bilinen Alman-Fransız cephesi idi. Alman orduları, Belçika'yı aşarak Paris'i batıdan kuşatmak amacıyla Fransa'ya taarruza geçmiştir. Sınırda yapılan muharebeleri kazanan ve Fransız kuvvetlerinin yardımına gelen İngiliz birliklerini de Fransızlarla beraber önüne katarak ilerleyen Almanlar Marn Nehri ne dayanmışlardır. 6 Eylül 1914'te başlayan Marn Meydan Muharebesi'nde Fransızlar 9 Eylül akşamı Alman taarruzlarını durdurmuşlardı. Bunu izleyen günlerde Almanlar, Aisne Irmağı nın kuzeyine çekilmiştir. Böylece Batı Cephesinde mevzi savaşı başlamış, kış aylarında önemsiz bazı mevzi muharebeleri dışında cephede sessizlik hüküm sürmüştür. Şubat 1915 ortasında, Fransızların Şampanya'da başlattıkları yarma taarruzu başarıya ulaşamamıştır. Doğu Cephesi olarak adlandırılan cephede ise gelişmeler şu şekilde olmuştur: Rusların Naref ve Niyemen Orduları, daha savaşın başında Doğu Prusya'ya ilerleyerek savaşı Alman topraklarına intikal ettirmişlerdir. Doğu Prusya'yı savunmakla görevli 8 inci Alman Ordusu, bu iki Rus ordusu karşısında gerilemek zorunda kalmıştır. Bu sırada 8 inci Ordu Komutanlığına atanan Hindenhurg, Rus ordularının birlikte hareket etmeyişinden yararlanarak önce Ağustos 1914'te Naref Ordusuna taarruzla onu Tanenberg Meydan Muharebesi'nde yenilgiye uğratmıştır Eylülde de Mazurya gölleri batısında Niyemen Ordusuna yüklenerek Ruslara çok ağır bir darbe indirmek suretiyle geriye atmayı başarmış ve böylece savaşı Alman topraklarından uzaklaştırmıştı. Doğu Cephesi'nde 1914 yılı sonunda mevzi harbi başlamıştır. Bu cephesinin Avusturya-Macaristan kesiminde, altı ordudan oluşan Avusturya 185 Sina-Filistin Cephesi; s

70 kuvvetleri iki ordusuyla Sırbistan'a, dört ordusuyla da Rusların Polonya bölgesine taarruza geçtilerse de gerek Rus gerekse Sırp Cephesi'nde karşı taarruza uğrayarak geri çekilmek zorunda kalmışlar ve 1914 yılı sonunda da Ruslar karşısında Karpatlar a kadar gerilemişlerdir. b. Çanakkale Cephesi'nin Açılış Nedenleri ve İngiltere'nin Bu Cephenin Açılması Kararında Gösterdiği Israrlı Tutum İtilaf devletleri; Çanakkale Cephesi nin açılmasında genel olarak Rusların Osmanlı Devleti ne karşı bir gösteri harekâtı isteğinde bulunması, Bulgaristan ın İttifak devletleri yanında yer almasını önlemek için bazı başarılı harekâtın yapılması, kara birliği yetersizliğinden dolayı denizden taarruzun gerekliliği gibi sebepler üzerinde durmuşlardır. Harekâtın başarıyla tamamlanması hâlinde; Türk ordusunun ikiye bölüneceği, İstanbul ve Boğazlar ın İtilaf devletlerinin kontrolü altına gireceği, Tuna ya bir geçit açılmış olacağı, Rusya ile iletişim kurulacağı, Rusya nın zengin tahıl ambarlarına sahip olma imkânı sağlanacağı, Balkan ülkelerinin İtilaf devletlerinin yanında yer almasının sağlanmış olacağı, ayrıca Karadeniz limanlarında kilitlenmiş durumda olan ticaret gemilerinin serbest bırakılmasının sağlanacağı üzerinde durmuşlardır. 186 Bu cephenin açılması 1914 Ağustos ve 1914 Kasım aylarında düşünülmüş, çeşitli nedenlerle uygulamaya konmamıştır. 19 Ağustos 1914 te Osmanlı Devleti nin henüz tarafsız bulunduğu sırada Yunan Hükûmeti kuvvetlerini İngiltere nin emrine vermek suretiyle Çanakkale de bir cephe açılmasını önermiştir. Osmanlı Devleti nin mutlaka Almanya nın yanında harbe gireceğini düşünen İngiliz Hükûmeti, bu öneriyi başlangıçta uygun bulmuş, ancak böyle bir hareketin, Osmanlı Devleti nin harbe girmesini çabuklaştıracağı, bunu Bulgaristan ın izleyeceği, Avusturya ile meşgul olan Sırbistan ın Yunanistan ı destekleyecek durumda olmadığı ve en önemlisi Rusya nın Boğazlar daki emelleri dolayısıyla Yunanistan ile ortak bir harekâta karşı olacağını değerlendiren İngiltere, Yunan önerisine sonradan sıcak bakmamıştır. 187 Bunu Bahriye Nazırı Winston Churchill ile Amiral Fisher in birlikte Harp Meclisine, Türk kuvvetlerinin Süveyş e saldırmalarından doğacak kötü durumu Gelibolu yarımadasına yapılacak bir çıkarma ile karşılama önerisi izlemiştir. Öneriye göre; iki Avustralya tümeni ve Mısır da bulunan bir tümen Gelibolu yarımadasında kesin bir rol oynayabilirdi. Bu önerinin uygun görülmemesi sonucu Çanakkale harekâtı düşüncesi Kasım 1914 te kısa bir süreliğine rafa kaldırılmıştır. 2 Ocak 1915'te, Petersburg'daki İngiliz Elçisi Rusların Kafkasya'daki durumlarının Aralık 1914 sonlarında güçleştiğini, Rus Başkomutanlığının bu 186 Figen Atabey; İngiliz Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri nin Deniz Harekâtı, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi Özel Sayı, Ağustos 2010, Ankara, Gnkur. ATASE Başkanlığı Yayınları, s Deniz Harekâtı, C VIII, s

71 cepheyi pekiştiremeyeceğini ve bu nedenle Osmanlı Devleti nin başka yerde yapılacak bir kara veya deniz gösteri harekâtıyla meşgul edilip edilemeyeceğinin sorulmakta olduğunu hükûmetine bildirmiştir. Bu konuda Bahriye Nazırı Churchill ile görüşen Harbiye Nazırı Lord Kitchner, en iyi çarenin Çanakkale'ye taarruz olacağını, fakat böyle bir hareketin aylara bağlı olduğunu söylemekle beraber Rusya'ya da bu konuda hazırlıkta bulunulduğunu bildirmiştir. 3 Ocakta Birinci Deniz Lordu Amiral Fisher, Churchill e şu öneride bulunmuştur: Fransa cephesinden çekilecek kişilik İngiliz ve Hint birlikleriyle petrol kaynaklarının ele geçirilmesi amacıyla Hayfa veya İskenderun'a çıkarma yapılacak, bununla birlikte Gelibolu yarımadasına Yunan kuvvetlerinin çıkarılması sırasında da Çanakkale Boğazı Majestic ve Canopus sınıfı muharebe gemileriyle zorlanacaktı. 188 Churchill bu önerinin ilk kısmını uygun bulmamış ve çalışma arkadaşlarıyla görüştükten sonra Carden e telgraf çekerek Mayınlara karşı özel gereçlerle donatılmış ve önde giderek mayınları tarayacak olan ticaret gemilerinin arkasından gelecek eski zırhlılarla Çanakkale Boğazı nı zorla geçmenin mümkün olup olmadığını sormuştur. 189 Amiral Carden 5 Ocak 1915 tarihinde Çanakkale nin bir vuruşla değil fakat çok sayıda gemi ve geniş ölçülü harekâtla ele geçirilebileceği 190 cevabını vermiştir. Bu cevap üzerine 6 Ocakta Bahriye Nazırı Churchill yolladığı bir telgrafla Amiral Carden den bu harekâttan elde edilecek sonucu, bu harekât için lüzumlu olan gemileri ve onların nasıl kullanılacağını ayrıntılı olarak bildirmesini istemiştir. 8 Ocak 1915 te yapılan toplantıda Lord Kitchner Çanakkale Boğazı na donanma ile ordunun müşterek bir hareketinden bahsederek bunun için kişilik bir kuvvete ihtiyaç olduğu, bu kuvvetin elde bulunmadığını belirtmiştir. 191 Amiral Carden 11 Ocakta geniş bir harekât planı sunmuştur. Bu plana göre; Boğaz ağzındaki savunma tesislerinin tahribi, Boğaz ın içindeki savunma tesislerinin tahribi, Çanakkale dar geçidindeki savunma tesislerinin tahribi, mayın hatlarında açılacak bir gedikten ilerlenerek daha yukarıda bulunan savunma tesislerinin tahribinden sonra Marmara Denizi ne girilmesi hedeflenmiştir. 192 İngiltere Bahriye Nezaretindeki Daire Başkanları, 12 Ocakta Churchill in bir muhtırasını almışlardır. Burada kısaca, Çanakkale'nin önerilen biçimde zorlanacağı, yeter kuvvetteki bir İngiliz filosunun Marmara'daki Türk Filosunu yenmesinin büyük ölçüde bir başarı olacağı ve bunun doğudaki harp durumunu İtilaf devletleri yararına değiştireceği anlatılmakta, bundan sonra gemilerin tasarlanan harekât için nasıl dağıtılacağı bildirilmekte, bütün 188 age.; s Atabey. 190 Deniz Harekâtı, C VIII, s Hermann Lorey; Türk Sularında Deniz Hareketleri, Çev. Tacettin Talayman, C 2, İstanbul 1946, s Deniz Harekâtı, C VIII, s.149. Lorey; s

72 hazırlıkların gizli tutulması ve kesin bir taarruz planının meydana getirilmesi istenmekte idi. 13 Ocakta toplanan Harp Meclisinde, Rusya'ya yardım etmek ve Bulgaristan'ın İttifak devletlerine katılmasını önlemek için ne yapılması gerektiğinin bir karara bağlanması konusu görüşülmüştür. Çanakkale tasarısı dışındaki öneriler kabul görmemiştir. Churchill, Amiral Carden'in önerilerinin ve ana vatandan gönderilecek gemilerle alınacak tedbirlerin Nezaret tarafından iyice incelenmiş olduğu ve bütün tahkimatın belli kurallar içinde birkaç hafta içinde düşürülmesi için bir plan hazırlanması gerektiğini anlatmıştır. Toplantı sonunda şu karara varılmıştır: Doğuda bir şeyler yapılmadıkça Almanlara kesin bir darbe indirilemez. Bahriye Nezareti, İstanbul hedef olmak üzere Gelibolu yarımadasını ele geçirmek amacıyla şubat ayında yapılacak deniz harekâtı için hazırlıklarda bulunacaktır. 193 Bu bağlamda Fransa Bahriye Nazırının Londra ziyaretinden yararlanılarak İngiliz-Fransız filolarının Akdeniz'de kullanılması sorunu görüşülmüştür. Görüşmeler sonucu Amiral Carden'in Çanakkale Boğazı önündeki Müttefik Filoya komuta etmesi kararlaştırılmıştı. Bu sırada yeni Queen Elizabeth muharebe gemisinin Carden'in emrine gönderilmesi, Indefetigable muharebe kruvazörünün Inflexible muharebe kruvazörüyle değiştirilmesi, güçleri yüksek olan Lord Nelson ve Agamemnon muharebe gemilerinin de filonun emrine verilmesi kararlaştırılmıştır. Böylece İngiltere, Akdeniz Filosunu pekiştirmiştir. Fransa Bahriye Nazırıyla yapılan görüşmeden sonra İngiltere Bahriye Nezareti, 15 Ocakta tasarlanan harekâttan Rus Başkomutanlığını haberdar etmiştir. Rus Hükûmetinin, İstanbul Boğazı önünde yapılacak harekâtta Müttefiklerini destekleyeceği ve ayrıca Rus kara kuvvetlerinin de hazırlanacağı ümidi belirtilmiştir. Rus kuvvetlerinin, ancak Çanakkale Boğazı ağzındaki tabyaların düşürülmesinden sonra harekete geçmesinin uygun olacağı, bu suretle harekâtta başlangıçta bir başarısızlığa uğranırsa bunun yapacağı ters etkilerin önlenmiş olacağı da bildirilmiştir. Rusya, 26 Ocak tarihli cevabında, Türkiye'ye karşı yapılacak bir harekete doğrudan katılacak durumda olmadığını, Rus Karadeniz Filosunun Türk Donanmasına az bir farkla üstün bir durumda olduğunu, bu nedenle donanmasını tümüyle çıkarmak zorunda olduğunu bildirmiştir. 28 Ocak tarihli İngiliz Harp Meclisi toplantısından önce Başbakan, Bahriye Nazırı ve Birinci Deniz Lordu Fisher ile görüşmüştür. Fisher'in başka harekât önermesine karşılık Churchill, Çanakkale üzerinde direnmiştir. Uzun görüşmelerden sonra çoğunluk, Churchill in düşüncesini uygun bulmuştur. Kesin karara öğleden sonra yapılan toplantıdan sonra varılmıştır Lorey; s Deniz Harekâtı, C VIII, s Lorey; s.39,

73 Churchill yaptığı açıklamada; Mesele artık fiiliyat safhasına intikal etmiştir. Yalnız donanma ile ve mümkün olan süratle, son hedefi İstanbul olan bir taarruz yapılacaktır. demiştir. 195 Böylece Çanakkale Cephesi nin açılması yönünde siyasi kararlar alınarak askerî hazırlıklara başlanmıştır. c. Çanakkale Harekât Alanında Seferberlik Öncesi ve Sonrasındaki Kıyı Gözetleme ve Koruma Düzenleri, Müstahkem Mevkideki Topların Nitelikleri, Yeniden Düzenleme Çalışmaları ve Diğer Savunma Etkinlikleri (1) 3 üncü Kolordunun Seferberlik Öncesinde Kıyı Gözetleme ve Koruma Düzenleri Hakkındaki Emirleri Bilindiği gibi 3 üncü Kolordu Komutanlığı Birinci Dünya Savaşı öncesi İstanbul daki 1 inci Ordu kuruluşunda yer almakta olup 7 nci, 8 inci, 9 uncu Tümenlerden oluşmakta idi. Bu Kolordunun 9 uncu Tümeni ise Çanakkale'de olup Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı emrinde bulunmaktadır. Harbiye Nezaretinin 3 üncü Kolordu Komutanlığına ilettiği 15 Haziran 1914 tarihli emir ile Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığına kıyıların gözetlenmesi ve muhafazası görevi verilmiştir. 196 Müstahkem Mevki Komutanlığı, bu doğrultuda 9 uncu Tümen Komutanlığına verdiği emirde; piyade alaylarının seferberliklerini bitirmelerini beklemeksizin kendilerine 22 Haziran 1914 tarihli yönergeyle belirtilen görev yerlerinde kıyı gözetlemesi için gerekli düzenleri almaları ve Tekirdağ'daki 27 nci Alayın, küçük bir piyade müfrezesini Kadıköy'e göndererek Bolayır ın Karaçalı kesimini gözetlemekle görevlendirmesini istemiştir. 197 Bu emri alan 9 uncu Tümen Komutanı 1 Ağustos 1914 te kendisinden istenen düzenlemeleri yaparak sonucu Müstahkem Mevki Komutanlığına bildirmiştir. Yapılan düzenlemeye göre kıyı kesimi üç bölgeye ayrılmıştır. Birinci bölge; Karaçalı-Bakla Burnu-Despot Limanı-Saz Limanı kesimi olup 27 nci Piyade Alayı ve bölgedeki jandarma birliklerince, ikinci bölge Saz Limanı-Seddülbahir kesimi olup 26 ncı Piyade Alayı ve bölgedeki jandarma birliklerince, üçüncü bölge Anadolu kıyısında, Kumkale, Küçük Beşige kesimi olup 25 inci Alay tarafından Küçük Beşige'den Akçay'a kadar olan kesim ise bu bölgedeki jandarma taburu tarafından gözetlenecektir. 198 (2) Müstahkem Mevkideki Topların Durumu ve Nitelikleri Çanakkale Boğazı ndaki tahkimat yalnız denize karşı savunma yapmak amacıyla düzenlenmiştir. Topların sınırlı sayıda modern mermileri ve dumansız barutları mevcuttur. Bütün diğer kısa toplar kara barut kullanmakta ve mermilerindeki sevk çemberleri kurşundandır Aspinall-Oglander; s aga.; BDH Koleksiyonu, Kls. 4669, Dos. H-1, Fih. 1-8, aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih Lorey; s.10,11. 61

74 Türkiye'de Alman deniz heyetinde kurmay başkanlığı görevi yapan korvet kaptanı Yarbay Schineider Müstahkem Mevkideki topçunun durumu ve nitelikleri üzerinde şu görüşleri ileri sürmüştür: Müstahkem Mevki savaşabilmek için hiçbir şekilde gerektiği gibi hazır değildi. Krupp, Schineider, Kruzo ve Vikres fabrikalarından alınmış olan toplar çap, sistem ve diğer açılardan dikkate alınmaksızın gelişigüzel bir şekilde bataryalar hâlinde toplanmıştı. Bu dikkatsizlik öncelikle bir savaş esnasında ateş idaresinde topçuluk kurallarının uygulanması, yedek parçaların ve cephanenin değiştirilmesini güçleştiriyordu. Bu durum esasen çok büyük olmayan savaş kabiliyetini bir kat daha azaltıyordu. Açık tahkimat fazlasıyla siperleri geçen bir yüksekliğe kadar çıkan ara siperlerle iyi bir dürbünle uzak mesafelerden kolaylıkla ayırt edilebilirdi. Her türlü parça tesirine karşı korunaklığa sahip olmayan kargir inşaat içine konulmuş olan topların yanlara ateşi sınırlı bir saha içerisinde mümkündü. Büyük çaplı topların kullanılabilmesi için çok mürettebata ihtiyaç vardı. Hâlbuki hidrolik tertibat ile hareketlendirilen ve geniş ölçekte büyüten nişangâhlı dürbünlerle donatılmış olan gemi toplarında, top komutanının verdiği işaret üzerine bu toplar el ile döndürülüyor ve nişangâh ile arpacık üzerinden nişan alınıyordu. Bu tarz, kaçınılması mümkün olmayan bazı nişan hatalarına sebep olduğundan İngiliz komuta heyeti taarruz için en uygun zamanı seçerek ışığın durumundan en iyi şekilde yararlanmayı temin ediyordu. Donanma cephane sarfiyatını sınırlandırmak için hiçbir tedbir almaya mecbur değildi. Bizim ise az cephanemiz olması büyük ölçüde sınırlamaya gitmemize sebep oluyordu. Düşman gemilerinde cephane mekanik bir şekilde nakledildiği hâlde, biz insan kuvveti ile taşımaya mecburduk. Bu nedenle ateş hızı azalıyordu. İngiliz ve Fransız topçu subaylarının elinde en iyi mesafe tespit aletleri ile haberleşme malzemesi vardı. Türk batarya subayları ise mesafeyi gözle tahmin ediyorlar ve bataryalarının ateşini bir ara siperinden seslenerek idare ediyorlardı. Haberciler vasıtasıyla ağızdan ağıza toplanan ve tebliğ edilen emirlerin çoğunun mahiyeti savaş gürültüleriyle değişirdi. Bu gibi nedenlerden dolayı düşman gemileri topçuluk açısından her yönden üstün durumdaydılar. 200 Kısaca Çizelge: 3 ün incelenmesinden de kolayca anlaşılabileceği üzere, Birinci Dünya Savaşı'nın başında, Çanakkale Boğazı ndaki topların, çağının yıl gerisinde olduğu biliniyordu. Şayet Boğaz topçusu, çağdaş düzeyde olsaydı, caydırıcı gücü olur ve Boğaz ın denizden zorlanması söz konusu olamazdı. Yanlış bir hesap sonucu, böyle bir girişimde bulunulsa bile başarıya ulaşamazdı. Bununla beraber, başlangıçta seferberliğin ilanı öncesinde Harbiye Nezaretinin 15 Haziran 1914 tarihli reorganizasyon emrine uyularak 3 üncü 200 Mirliva Sedat; s.121,

75 Kolordudan almış olduğu emir gereği 9 uncu Tümen tarafından seyyar jandarma birlikleriyle kıyılarda gerekli gözetleme ve koruma önlemlerinin alınması yanında, Müstahkem Mevki bataryaları da o günkü durumlarıyla muharebeye hazır bir hâle getirilmişlerdir. (3) Müstahkem Mevki Topçusunu Yeniden Düzenleme Çalışmaları Bilindiği gibi seferberlik emri alındığı zaman Çanakkale Boğazı üç ağır topçu alayı ile Bolayır Bağımsız Ağır Topçu Taburu bulunmaktadır. 35 bölükten ibaret olan bu bataryalar için yeteri kadar subay ve er olmaması, bazı bataryaların savaş gemilerine karşı yeterli etki yapamayacağı düşüncesi ile Ağır Topçu Genel Müfettişi Posseldt ve İstihkâm Genel Müfettişi Weber Paşalar tarafından bu bölüklerden bir kısmının lağvedilerek tasarruf edilecek subay ve er ile diğer bataryaların barış mevcudunda bulundurulması uygun görülmüştür. Harbiye Nezaretinin 15 Haziran 1914 tarihli emriyle bataryalardan bir kısmı lağvedilerek Çanakkale Boğazı nda Bolayır birlikleri de dâhil olmak üzere 22 bölük kalmıştı. Yeni kuruluşa iki aşamada geçilecekti. Önce bataryalar olabildiği kadar özdeş toplardan oluşacak, daha sonra tabyalar içerisinde topların yerleri değiştirilerek veya kuruluş dışı bırakılan tabyalardan sökülüp getirilecek toplarla, özdeş toplardan oluşacak bataryalar kurulacaktır. Uygulanması istenen bu teşkilat şu şekilde planlanmıştı: 1. Bolayır daki Ağır Topçu Taburu barış zamanı Çanakkale de bulunarak 4 üncü Alayın 1 inci Taburunu teşkil edecek ve seferberliğinde Bolayır a gidecekti üncü Alayın 6 ncı Bölüğünü teşkil eden Anadolu Mecidiyesindeki batarya iki adet 24 ve bir adet 21 santimetrelik toptan ibaret olduğundan 21 santimetrelik top kaldırılarak diğer bölükteki 24 santimetrelik top bunun mahalline konacak böylece batarya üç adet 24 santimetrelik toptan oluşacaktı. 3. Aynı istihkâm dâhilinde 7 nci Bölüğü teşkil eden batarya iki adet 26 santimetrelik bir adet 24 ve bir adet 28 santimetrelik toptan ibaret olduğundan 24 santimetrelik top mevkisinden alınarak 6 ncı Bölüğe verilecek ve bunun yerine istihkâm dâhilinde işgal edilmeyen 26 santimetrelik bir top konulacak ve diğer 28 santimetrelik top da kaldırılarak bunun yerine Nara dan 26 santimetrelik bir top getirilecektir üncü Alayın 4 üncü Bölüğünü teşkil eden Namazgâh taki batarya iki adet santimetrelik bir adet 21 santimlik ve bir adet 26 santimetrelik toptan ibaret olduğundan 21, 26 santimetrelik toplar yerlerinden kaldırılacak, bunların yerine Namazgâh bataryası dâhilinde olup Çanakkale tarafına gönderildiğinden işgaline gerek görülmeyen iki adet 24 santimetrelik top getirilecek bölük dört adet santimetrelik toplu bir batarya hâline konulacaktı. 63

76 5. 5 inci Alayın 2 nci Bölüğünü teşkil eden Seddülbahir deki bataryanın lük üç toplu bir batarya hâline getirilmesi için buradan 28 santimetrelik bir top çıkarılarak bunun yerine Namazgâh tan 26 santimlik bir top nakledilecekti inci Alayın Kumkale de bulunan 6 ncı Bölüğün üç toplu 22/26 lık bir batarya hâlini alması için 24 ve 28 santimetrelik iki top çıkarılarak bunlar yerine Namazgâh tan iki adet 26 santimetrelik top gönderilecekti. 201 Bu düzenlemelerin yapılması özellikle topların nakliyatı için personel ve malzemeye ihtiyaç duyulmuştur. Bu husus İstanbul a yazılmış ancak hemen çözülememiştir. Topların bir mevziden diğerine nakli için Nara da Anadolu Mecidiyesi nde, Rumeli Namazgâh ve Seddülbahir de birer iskele yapılması gerekmiştir. Tüm bu nedenlerle topların nakline başlanamamıştır. Bundan dolayı her bölüğe kendi mıntıkasında bulunan çeşitli çapta topların aynı çaptan bir topla teçhiz edilmesi emri verilmiştir. 202 Görüldüğü gibi emrin uygulamasında tahmin edilenden fazla güçlükler yaşanmıştır. Alman komutanlar tarafından verilen bu emir Türk komutanlar tarafından eleştirilmiştir. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanı Selahattin Adil projeyle ilgili şu yorumu yapmıştır: Bu projenin yürürlüğe konması için ay değil senelerin geçmesi gerekiyordu. Hemen yapılabilecek işler umumi hazırlığa göre büyük bir kıymete sahip değildi. Aksine olumsuz idi. Bu projeye göre 32 bölükten ibaret olan Müstahkem Mevki topçu kuvveti Bolayır hattı da dâhil olarak 22 bölüğe indiriliyor ve birçok batarya kadro harici subaysız ve askersiz kalıyordu. Bu karar kısmen uygulandığında Müstahkem Mevki genel seferberlik anında daha önceki hâlinden zayıf bulunuyordu... Seferberlik emri biraz daha gecikseydi, bu toplardan bir kısmı nakledilmiş olacak idi. Şükür ki nakliyat başlamamış, bütün bataryalar yerlerinde kalmış ve fakat askerle doldurulmamıştı. Bilhassa gelecekteki tahkimat hakkındaki proje tatbik edilmiş olsaydı, olayların da ispat ettiği şekilde girişte bulundurulacak sınırlı menzilli top, üstün düşman savaş gemilerinin ateşi karşısında er geç düşecek ve Boğaz ın iç kısmı gibi her türlü müdafaaya kabiliyetli bir kısmı savunmasız kalacağından, donanmanın taarruz teşebbüsüne karşılık verecek vasıtalardan mahrum kalınacağı gibi bilhassa mayınların kıymettar kabiliyetinden istifade olunmayacaktı. 203 Çanakkale Müstahkem Mevkisinde görev yapan Türk subayları tüm yapılanların Almanlara mal edilmesini de eleştirmektedir: Örneğin Tuğgeneral Sedat bu durumu şu şekilde izah etmektedir: Korvet kaptanı Wossidlo nun tahkimat ve topların yerleştirilmesi işlerinde subaylar için açılan kurslarla atış talimlerinde bazı yardım ve katılımları olmuşsa da ne söz konusu kaptanın ne de on 15 lik obüs alayı ile sonradan Çanakkale ye gelen Albay Wherle nin Müstahkem Mevki hazırlıklarının ve Çanakkale 201 aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih Selahaddin Adil Paşa; s.23,

77 savunmasının ana unsurları gibi gösterilmeleri hakikaten mantıksız ve dolayısıyla haksızlık olur. 204 Bu emre göre Çanakkale Müstahkem Mevki topçusu kuruluşundaki top sayısı Çizelge: 4 ve yerleştirilmesi de Kroki: 2 de gösterilmiştir (31 Temmuz 1914). Emrin uygulanmasına göre, Müstahkem Mevki kuruluşunda bulunan 2 nci Ağır Topçu Tugayı, ikişer taburlu üç topçu alayından oluşmaktadır. Bunlardan 3 üncü Ağır Topçu Alayı; 7 dir. Kepez-Çanakkale bölgesinde iki taburlu olup toplam batarya sayısı 1 inci Ağır Topçu Taburu 1 inci Batarya (2 adet 150/40 lık gemi topu) Dardanos Tabyasında, 2 nci Batarya (2 adet 355/35 lik kızaklı uzun top), 3 üncü Batarya (2 adet 240/35 lik kızaklı uzun top) ve 4 üncü Batarya (4 adet 240/35 lik kızaklı uzun top) Anadolu Hamidiye Tabyası nda. 2 nci Ağır Topçu Taburu 5 inci Batarya (2 adet 75/40 ve 3 adet 57/40 lık gemi topu) Kepez de, 6 ncı Batarya (2 adet 240/22 lik kızaklı kısa top) ile 7 nci Batarya (2 Adet 260/22 lik, 1 adet 280/22 lik, 1 adet 240/22 lik kızaklı kısa top) Anadolu Mecidiye Tabyasında. 4 üncü Ağır Topçu Alayı: 1 inci Taburu Bolayır'da, 2 nci Taburu Havuzlar-Kiliıtbahir bölgesinde olup toplam batarya sayısı 8 dir. 1 inci Ağır Topçu Taburu Bolayır mevzisinde bulunmaktadır. Bu mevzi, Gelibolu yarımadası berzahının en dar yerinde (4800 metre) ve Saros Körfezi'ne Yıldız Limanı ile Çanakkale Boğazı nda Bolayır İskelesi arasındadır. Kuzeyden güneye doğru Yıldız Tabya; Merkez Tabya ve Ay Tabyasından oluşmaktadır. 1 inci Batarya (3 adet 150/25'lik kızaklı top, 3 adet 90 milimetrelik adi ateşli krup topu) Merkez Tabyasında, 2 nci Batarya (6 adet 87/24'lük mantelli top) Ay Tabyasında, 3 üncü Batarya da (6 adet 87/24'lük mantelli top) Yıldız Tabyasındadır. 2 nci Ağır Topçu Taburu 4 üncü Batarya (2 adet 240/22'lik, 1 adet 260/22'lik, 1 adet 210/22'lik kızaklı kısa top) Namazgâh Tabyada, 5 inci Batarya (4 adet 240/35'lik kızaklı uzun top) Rumeli Mecidiye Tabyasında, 6 ncı Batarya (2 adet 355/35'lik kızaklı uzun top) Rumeli Hamidiye Tabyasında, 7 nci Batarya (2 adet 204 Mirliva Sedat; s

78 240/35 lik kızaklı uzun top) Namazgâh Tabyada, 8 inci Bataryada (6 adet 87/24'lük mantelli top, 2 adet 65 milimetrelik seri ateşli dağ topu) Havuzlar'dadır. 5 inci Ağır Topçu Alayı: Çanakkale Boğazı nın girişinde Seddülbahir - Kumkale bölgelerinde olup batarya sayısı 7'dir. 1 inci Ağır Topçu Taburu 1 inci Batarya (2 adet 240/22'lik kızaklı kısa top) ile 2 nci Batarya (2 adet 280/22'lik, 2 adet 260/22'lik kızaklı kısa top) 4 ünü Batarya (6 adet 87/24'lük mantelli top) Seddülbahir Tabyasında ve 3 üncü Batarya (2 adet 240/35 ik kızaklı uzun top) ise Ertuğrul Tabyasındadır. 2 nci Ağır Topçu Taburu 5 inci Batarya (2 adet 240/35'lik top) Orhaniye Tabyasında, 6 ncı Batarya (1 adet 260/22'lik, 1 adet 240/22'lik, 1 adet 150/26'lık kızaklı kısa top) ve 7 nci Batarya (2 adet 280/22'lik, 1 adet 260/22'lik, 1 adet 240/22'lik ve 1 adet 210/22'lik kızaklı kısa top) Kumkale'de bulunuyordu. 205 Bu birlikler dışında Kilitbahir, Seddülbahir, Mecidiye, Orhaniye ve Dardanos tabyalarının yakın savunmalarıyla ilgili istihkâmcılık hizmet ve düzenlemeleriyle görevli bir istihkâm inşaat taburu; haberleşme hizmetlerini yürütmekte olan ve ancak barış görevleri için yeterli bulunan bir muhabere bölüğü; Boğaz ın mayınlarla savunulmasından sorumlu ve doğrudan Bahriye Nezaretine bağlı bir mayın müfrezesi mevcut olup komutanı Halifax adlı bir Alman idi. Emrinde olduğu anlaşılan Selanik mayın gemisinde kullanılmaya elverişli toplam 26 mayın bulunmaktadır. Ayrıca, var olan bir ışıldak müfrezesindeki 10 ışıldaktan sadece beşi çalışır durumdaydı. Diğerleri ya onarıma ihtiyaç gösteriyor ya da hiç kullanılmaz hâldeydiler. Bunların Boğaz daki dağılımıysa şöyledir: 90 cm'lik dört seyyar (gezici) ışıldaktan biri Kumkale de işler durumdaysa da yine de onarıma muhtaçtır. Diğerleri Ertuğrul Tabyası ile Havuzlar'da olup onarımları gerekiyordu. Diğer 90 cm'lik ışıldak ise Kepez'de işler durumdaydı. Seddülbahir'deki ışıldak çalışır hâldedir. Edirne'den gelen ve çalışır durumda olan iki ışıldaktan biri Orhaniye'de, diğeri de Anadolu Hamidiye Tabyası'na yerleştirilecekti. Sonuç itibarıyla ışıldak müfrezesi yetersiz durumdaydı. Topçunun modernizasyonu konusunda da bazı çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar arasında, 1 Eylül 1914'te kıyı topçusu ve mayın birlikleri Genel Müfettişliği görevinde bulunan Alman Amiral Schack ın 206 yapmış olduğu 205 aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih

79 incelemeler sonunda, Boğaz ın savunmasıyla ilgili 28 Haziran 1914'te Harbiye Nezaretine sunduğu bir raporu da yer almaktadır. Amiral Schack; Çanakkale Boğazı nın girişinin kuvvetli olarak tahkim edilmesini ön planda tutmuştur. Boğaz ın girişindeki kuvvetli tahkimat, Boğaz içindeki savunmanın hazırlanması için gerekli zamanı kazandırmak, uzun menzilli topçunun koruması altında Türk Deniz Kuvvetlerinin Çanakkale Boğazı ndan yayılmasını sağlamak ve aktif olarak kıyı korumasını yapmak gibi yararlar sağlayacaktır. 207 Boğaz savunmasının yeniden düzenlenmesi çalışmalarına yönelik Amiral Schack ın bu raporunu, Boğazlar ın tahkimatıyla ilgili Harbiye Nezaretinde yapılan toplantılar sonunda hazırlanan 13 Temmuz 1914 tarihli bir yönerge izlemiştir. Bu yönergede Harbiye Nezareti, Çanakkale ve İstanbul Boğazlarının tahkimi işlerinde üç yıllık sürede kullanılmak üzere Osmanlı lirası ayrılabileceğini belirtmiştir (Önceden Avrupa'ya sipariş edilen 305 milimetrelik obüs bataryası ve cephanesi bu ödenek dışındadır). Bu para; İstanbul Boğazı ağzında Anadolu Feneri doğusunda, 305 milimetrelik obüs bataryası mevzisi, Çanakkale Boğazı nda Seddülbahir'de 305 milimetrelik bir obüs bataryası mevzisi ile ayrıca 305/45'lik dört top için iki hafif zırhlı kule içinde batarya mevzisi için kullanılacak, bunlardan artacak para her iki boğaz için 150 milimetrelik set bataryalarıyla mayın hatları yerine kullanılmak üzere, torpido bataryalarına ve ışıldak mevzileri gibi son model donatıma harcanacaktır. 208 Görüldüğü gibi Çanakkale Boğazı nın girişinde güçlü bir tahkimat oluşturulmak istenmektedir. Ancak elde bulunan topların yer değiştirmesiyle topları özdeş olan bataryaların kurulması gerçekleşmeyecek, seferberlik öncesinde kadrodan çıkarılan 54 top (Çizelge: 4), seferberliğin ilanından sonra yeniden kuruluşa alınacak ve Çanakkale Boğazı nda yine mayın kullanılacaktır. Diğer taraftan Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından da Boğaz ın tahkimatı ve savunmasına yönelik önemli bir rapor hazırlanmış ve bu rapor 20 Eylül 1914 te Başkomutanlığa sunulmuştur. Raporda; Çanakkale Boğazı girişinin her zaman kuşatılabileceğinden kolayca düşürülebileceği, gelecekte yapılacak tahkimatın gücü ne olursa olsun bu sonucu değiştirmeyeceği, Çanakkale Boğazı nın içinde ise bunun tersine olarak Boğaz a giren düşmanın kanalize olacağı ve kuşatılma durumuna düşeceği belirtmiş, buna göre tahkimatın Çanakkale Boğazı nın içinde yapılmasının uygun olduğu belirtilmiştir. 209 Boğaz a yönelik yapılan tahkimata bakıldığında 207 Deniz Harekâtı, C VIII, s aga.; Kls. 4670, Dos. 281, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih. 1-30, 1-31, 1-32,

80 bu önerilerin dikkate alınarak bu doğrultuda faaliyetlerin sürdürüldüğü görülmektedir. (4) Boğaz ın Savunulması Bakımından Gösterilen Diğer Etkinlikler (Hafif Filonun Oluşturulması, Topçuluk Yönünden Yapılan Hazırlıklar) (a) Hafif Filonun Oluşturulması ve Kullanılması Müstahkem Mevki kuruluşunda bulunan Hafif Filoyu oluşturmak üzere, Bahriye Nezareti tarafından bu komutanlık emrine keşif amacıyla verilen Kütahya, Draç, Musul ve Akhisar torpidoları, özel seferberliğin ilan edildiği 31 Temmuz 1914'te Çanakkale'ye gelerek Nara kuzeyinde demirlemiştir. Bunlardan Draç ve Musul torpidoları 1 Ağustos 1914 te keşif göreviyle Boğaz dışına çıkmıştır Ağustos Burakreis, 8 Ağustosta da Gayret-i Vataniye ve Numune-i Hamiyet muhriplerinin katılmasıyla 211 Müstahkem Mevki emrindeki filo; iki muhrip, dört torpidobot ve bir gambota ulaşmıştır. Bunlardan keşif görevi alanların dışındaki gemilere, Boğaz dan mayın hatlarını geçebilecek savaş gemilerine yandan torpido atabilecek uygun yerlerde demirlemeleri bildirilmiştir. Bunları 4 Eylülde, Peleng-i Derya karakol gemisi ile 7 Ekimde Sakız ve Aydın Reis gambotlarının Müstahkem Mevki emrine verilmeleri izlemiş, fakat gambotlardan yalnız Sakız gambotu 3 Ekim 1914 te birliğine katılmıştır. 212 Filodaki gambot ve torpidoların Boğaz daki topçuyla birlikte olası bir taarruza karşı hazır bulunmaları emredilmiştir. 213 (b) Topçu Birlikleriyle İlgili Yapılan Hazırlıklar (31 Temmuz Ekim 1914) Avrupa'da karşıt bloklar arasında Birinci Dünya Savaşı'nın başlamış olması, Osmanlı Devleti'nin de bu bloklardan birinde yer alma ihtimalini güçlendirmiş, bu nedenle bölgede bazı önlemler alınması gerekli hâle gelmiştir. Boğaz savunmasında topçu birliklerinin oldukça önemli bir yere sahip olması nedeniyle öncelikli olarak topların mevcut durumları gözden geçirilmiştir. Çünkü özel seferberlik emri alındığı tarihte Müstahkem Mevki topçusu, çağa uygun düzeyde değildir. Yurt dışından top getirmenin imkânsız oluşu, ağır endüstriden yoksun olunması ve bu nedenle yurt içinde top üretilmemesi bunun başlıca nedenlerini oluşturmaktadır. Bundan dolayı Çanakkale Boğazı öz kaynaklara dayanarak güçlendirilmeye başlanmıştır. Bu çerçevede şu önlemler alınmıştır: Çatalca ve Edirne Müstahkem Mevkisindeki toplarla, orduların elindeki ağır topların birer bölümünün Çanakkale'ye kaydırılması, Harbiye ve Bahriye 210 aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih. 1-10, aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih. 1-47,

81 Nezareti depolarındaki toplarla, Çanakkale Müstahkem Mevki deposundaki eski topların kullanılması, eski savaş gemilerinden sökülen toplar ve Harbiye Nezaretinin 15 Haziran 1914 tarihli organizasyon emriyle Çanakkale Müstahkem Mevkisinden kadro dışı bırakılan toplardan yararlanılması. Çanakkale Boğazı nın savunmasını güçlendirmek için ana hatları belirtilen bu hazırlıkların gerçekleştirilmesi yönünde, ilgili komutanlıklar tarafından alınan önlem ve uygulamalar hakkında çeşitli tarihlerde verilen emir ve yapılan işler şöyledir: (Harita: 1) 6 Ağustos 1914 te 3 üncü Ağır Topçu Alayının Kepez'deki 5 inci Bataryasından daha önce kadro dışı bırakılmış mantelli toplardan Kepez'de yeni bir batarya oluşturulup mevzilendirilmesi emredilmiştir. 214 Bunu, daha önce kadro dışı bırakılan topların yeniden kuruluşlara dâhil edilerek kullanılmasıyla ilgili Harbiye Dairesinin 8 Ağustos tarihli emri izlemiştir. 16 Ağustosta, 4 üncü Ağır Topçu Alayı bölgesinde Soğanlıdere ağzında bir mantelli veya adi krup topu bataryasıyla, 3 üncü Ağır Topçu Alayı bölgesinde Kepez, Çimenlik tabyalarında birer Nordenfield bataryası kurulması emri verilmiştir Ağustosta İstanbul'dan gönderilen 75/40'lık bir gemi topu, Kepez'deki 5 inci Bataryaya tertip edilerek bu batarya, altı topa çıkarılmış 216 ve o tarihte ağır topçu alaylarının sefer kadroları tamamlanmıştır. Çatalca'dan gönderilerek 17 Ağustosta Çanakkale'ye gelen iki batarya, 18 Ağustos 1914 te Yıldız ve Nara tabyalarına yerleştirilerek ateşe hazır duruma getirilmiştir. 217 Daha önce kadro dışı bırakılmış olan Yıldız Tabyasındaki havan bataryası, 19 Ağustosta tekrar yerine alınarak eğitime başlaması emri verilmiştir. 218 Çabuk ateşli iki gemi topundan oluşan Dardanos Bataryası, Başkomutanlığın 19 Ağustos tarihli emriyle gönderileceği bildirilen üç adet 150/40'lik çabuk ateşli topla beşe çıkarılmış ve böylece 20 Eylül 1914 te Dardanos Boğaz girişine ateş toplayabilecek etkili bir ateş gücüne kavuşturulmuş olarak göreve hazır duruma getirilmiştir ve 9 Eylül 1914'te İstanbul'dan Çanakkale'ye gönderilen toplam üç top namlusuyla ikmal edilen toplar, 25 Eylülde mevzilerine yerleştirilmiştir. 214 aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih. 1-31b. 215 aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih. 1-49, aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos.H-3, Fih

82 7 Eylül 1914 te Goncasuyu ve Falazbaba tabyalarındaki dört havandan üçü Tenkerdere bölgesinde seçilmiş olan mevzilere yerleştirilmiştir Ağustosta İstanbul'dan gönderilen 120 mm'lik bir obüs takımı için, önce Dardanos Bataryası bölgesinde mevzi seçilmişse de sonradan verilen emirlerde bu takım, 4 Şubat 1915'te Kumburnu'na intikal ettirilmiştir. 221 Boğaz a girerek Karanlık Liman a gelebilecek düşman savaş gemilerinin, Merkez Tahkimatı'nı düşürmelerine engel olmak için, çoğunluğu Halil sırtlarında, bir kısmıyla da Rumeli kesiminde yerleştirilmek üzere, Başkomutanlıkça 19 Eylül 1914'te 8 inci Ağır Topçu Alayı ile bir ağır obüs taburu (örnek topçu taburu) Müstahkem Mevki emrine gönderilmiştir Ekim 1914 te bu birlikler, Çanakkale'ye geldikten sonra örnek Topçu Taburu, 8 inci Ağır Topçu Alayı kuruluşuna verilmiş ve Müstahkem Mevkiye bağlanmıştır. 8 inci Ağır Topçu Alayının 2 nci Ağır Topçu Taburu, Erenköy güneybatısında; Numune Taburu, bunun 400 m batısında 1 inci Ağır Topçu Taburu da Boğaz batısında Tenkerderesi kesiminde mevzilendirilmiştir. 223 Böylece düşman gemilerinin Boğaz dan içeri girip Anadolu Hamidiye Tabyası tarafından ateş altına alınamaması nedeniyle ortaya çıkan sakınca, 8 inci Ağır Topçu Alayı ve Numune Taburunun Boğaz doğusunda ve batısında yukarıda adı geçen yarlerde mevzilendirilmiş olmalarıyla ortadan kaldırılmıştır. Bir başka deyişle alınan bu önlemle Boğaz ın savunması, önemli ölçüde pekiştirilmiş ve Erenköy Koyu ölü alanının kapatılması sağlanmıştır. Yine Erenköy Koyuna mevzilendirilen toplam 32 adet 150 mm'lik obüsle, Boğaz girişine dek ateş edilebileceği gibi, merkez tahkimatı ile savaşacak düşman, iki yan gerisinden kavranır ki, Boğaz topçusunun etkili biçimde pekiştirilmiş olması açısından bu olay, önemli bir aşama olarak kabul edilmektedir. Ayrıca yukarıda belirtilen savunma planında Obüs Bölgesi adı verilen bu bölge, 120 mm'lik topçu taburu ve ağır havan bataryalarıyla pekiştirilecek ve 18 Mart 1915 Deniz Muharebesi'nin kazanılmasında büyük etkenlerden biri olacaktır. Topçuluk yönünden değerlendirmeler aralıksız sürdürülmüş, İstanbul'dan 25 Eylülde 8 inci Ağır Topçu Alayı ile birlikte gelmiş olan beş adet 150 mm'lik obüslerden 9 uncu Tümen bünyesinde oluşturulan obüs bataryası da Alçıtepe çevresinde görevlendirilmiştir aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih. 1-37,

83 4 Ekimde Çanakkale - Kilitbahir arasında kurulan mayın hattının korunması amacıyla 87/24'lük mantelli toplardan iki batarya oluşturulmuştur. Anadolu Hamidiye ve Rumeli Mecidiye Tabyaları yörelerinde mevzilendirilen bu bataryalar, 5 Ocak 1915'ten itibaren 3 üncü ve 4 üncü Ağır Topçu Alaylarının kuruluşlarına 12 nci ve 16 ncı Bataryalar olarak dâhil edilecektir Ekim 1914 tarihli Başkomutanlık emriyle gönderilen dört adet 150 mm'iik adi ateşli obüsle, altı adet 210/6,4'lük havan, 13 Ekimde Çanakkale' ye gelmiştir. 226 Havanlar Tenkerdere bölgesinde mevzilendirilerek buradaki havan sayısı 10'a çıkarılmıştır. 227 Obüsler ise 28 Ekimde Erenköy'deki örnek Topçu Taburunun bir bataryasını oluşturmuştur Kasımda da bu tabur, 8 inci Ağır Topçu Alayının 3 üncü Taburu adını alacaktır Müstahkem Mevki Topçusunun Eğitimiyle İlgili Hazırlıklar Nara Tabyasında bir ağır depo taburu kurulması ve ağır topçu alaylarından seçilecek subayların, bu taburda erlerin topçuluk eğitimleriyle uğraşmaları, bundan sonra da her alay bölgesinde birer depo bölüğü oluşturulup bu bölüklerde topların türlerine göre eğitimin geliştirilmesine özen gösterilmesi planlanmıştır. 230 Kurulan bu depo taburlarının subay gereksinimini karşılamak için, İstanbul'dan 13 ağır topçu üsteğmeni ve 17 asteğmen gönderilmişse de yetmediğinden kalan ihtiyacın emekli subaylardan tamamlandığı anlaşılmaktadır. Çanakkale bölgesindeki emekli topçu subay sayısı, yalnız depo taburunun ihtiyacını karşılayabileceğinden diğer birliklerin subay gereksinimleri için Müstahkem Mevki Komutanlığınca Harbiye Nezaretinden istekte bulunulmuştur. 231 Daha önce kadro dışı bırakılıp yeniden kadroya alınarak Yıldız Tabyasında yerleştirilen havan bataryasının eğitimine başlanması için, 2 Ağustosta Müstahkem Mevki tarafından 2 nci Ağır Topçu Alayına gerekli emir verilmiştir Ekim 1914'te verilen Başkomutanlık emri gereği, Müstahkem Mevki subay ve erlerinin bilgi ve becerilerini artırmak için Anadolu Hamidiye Tabyasında bir örnek batarya teşkil edilmiştir. Türk ve Alman personelinden 225 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H.3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih. 1-52, 1-59, aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih. 1-34, 1-43; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih

84 oluşturulan bu bataryadaki eğitimin, Amiral Merten tarafından verilecek yönergeye göre Alman üst subayları tarafından yönetilmesi emredilmiştir Ekim 1914 te atış eğitimiyle ilgili olarak, Seddülbahir Tabyasında özellikle 280 mm'lik toplarla bir uygulamalı atış yapılmış, daha önceki atışlarda olduğunun aksine, mermi namluda paralanmamış ve bu atıştan çok iyi bir sonuç alınmıştır. 234 ç. Goeben ve Breslau'ın Çanakkale Boğazı na Girişi Birinci Dünya Savaşı öncesinde Almanya, Goeben ve Breslau'ı Avrupa'daki siyasi gelişmeler nedeniyle Akdeniz'de bulundurmaktadır. 3 Ağustos 1914 te Fransa'ya savaş ilanı üzerine, ertesi gün Cezayir kıyılarını bombardıman eden bu gemileri takip altına alan İngiliz savaş filosu, Akdeniz'de Otranto Boğazı nda toplanmıştır. Bunun üzerine, Alman savaş gemileri, İngiliz Filosu Otranto'da beklerken Cezayir kıyılarını bombardımandan sonra Ege Denizi'ne doğru seyretmeye başlamıştır. İngiliz gemilerinin kendilerini takip edeceğinden kuşkusu olmayan bu iki Alman savaş gemisi, hızla Çanakkale Boğazı na yönelmiştir. Bu tarihlerde Almanlarla henüz ittifak anlaşması imzalayarak (2 Ağustos 1914) tarafsızlığını ilan etmiş olan Osmanlı Devleti, Boğaz a yaklaşmakta olan Goeben ve Breslau'ı içeri almakta bir ara tereddüde düşmüş, daha sonra Türk Başkomutanlığının emriyle (Belge: 1) içeri alınmalarına izin verilmiştir Ağustosta Başkomutanlıktan alınan diğer bir emirde; Alman savaş gemileri dışında sığınmak isteyecek diğer yabancı gemilerine, uluslararası hukuk kurallarına uyularak işlem yapılması, bunların zorla girmek istemeleri hâlindeyse savaşılarak engel olunması, iki muhribin Müstahkem Mevki emrine gönderildiği 236 bildirilmiştir. İşte art arda gelen bu emirleri izleyen günlerde, hızla Çanakkale Boğazı na yaklaşmakta oldukları saptanan Goeben ve Breslau Boğaz dışına gönderilen bir torpido kılavuzluğunda içeri alınarak Çanakkale'ye gitmeleri sağlanmıştır. 237 Durumu fark eden İngiliz savaş gemileriyse dört saatlik bir rötarla Boğaz önüne gelebilmişlerdir. Hemen ertesi gün Boğaz a çok yaklaşan bir İngiliz kruvazörünün, Boğaz dan içeri girmek için kılavuz isteğinde bulunduğu görülmüştür. 233 aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls, 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih 1-31b, 236 aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; KIs. 4669, Dos. H-1, Fih

85 İngiliz kruvazörüne Boğaz ın kapalı ve girişin yasak olduğu duyurulmuştur. Alman bandıralı savaş gemilerinin Boğaz a girip girmediği hakkındaki sorularına da evet girdiler cevabı verilmiş ve durum Başkomutanlığa bildirilmiştir. Akdeniz'de Goeben ve Breslau'ı takiple Boğaz önüne gecikerek gelen İngiliz kruvazörünce, Çanakkale Boğazı ndan geçmek için yapılan bu ilk girişimden sonra, bir önlem olmak üzere, Boğaz savunması için evvelce Müstahkem Mevki emrine gönderilen torpidolarla, Havuzlar-Kepez arasında ve bunun kuzeyinde mevcut mayın hattındaki geçitlerin (Kroki: 4) kapatılması için, Selanik Gemisi'nin de, harekete hazır olmaları emredilmiştir /12 Ağustos gecesi İmroz açıklarında görülen iki savaş gemisinden birinin Boğaz a doğru yaklaşmakta olduğunun anlaşılması üzerine, 239 topçulardan ateşe hazır olmaları, mayın müfrezelerinden de geçitleri kapatmak üzere gerekli düzenleri almaları istenmiştir. 240 Yine 12 Ağustos günü öğleye doğru Boğaz a doğru ilerlemekte olan üç İngiliz zırhlısından girişe yaklaşmış olan zırhlıya, Akhisar torpidosuyla gönderilen Teğmen Hasan aracılığıyla, Goeben ve Breslau'ın, Osmanlı Hükûmeti tarafından satın alınarak Yavuz ve Midilli adlarının verildiği bildirilmiştir. İngiliz Komutanı, Teğmen Hasan'ın bu mesajını Goeben ve Breslau'ın Alman bandıralıyla Boğaz dan çıkmaları hâlinde Boğaz ın bombardıman edileceği şeklinde cevaplamıştır. İki Alman savaş, gemisinin Boğaz dan girişi üzerinden çok geçmeden Ağustostan itibaren üç İngiliz kruvazörünün Çanakkale Boğazı önünde görünmeleri, dikkatleri yeniden Boğaz savunması üzerine çekmiştir. d. Boğaz Savunmasını Pekiştirme Yönünden Alınan Önlemler, Boğaz ın Kapatılması ve Diğer Etkinlikler 4 Ağustos 1914 te Başkomutanlık Boğazlar ın kısmen kapanacağını, kurulacak mayın hatlarında ticaret gemileri için geçit bırakılacağı ve işaret şamandıralarının kaldırılıp fenerlerin söndürüleceğini bildirmiştir. Bunun üzerine aynı günde Selanik mayın gemisi tarafından 22 mayınla birinci mayın hattı kurulmuş ve Rumeli kıyısında bir geçit yeri bırakılmakla Boğaz kısmen kapatılmıştır. 241 Aynı tarihte Başkomutanlık Vekâletinden gelen bir emirde Alman ve Avusturya harp gemilerinin Boğaz dan girmelerine izin verilmesi bildirilmiştir Ağustosta İstanbul dan mayın yüklü gelen Giresun gemisinden Selanik mayın gemisine aktarılan 26 mayınla ertesi gün ikinci mayın hattı kurulmuştur aga.; KIs. 4669, Dos. H-l, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih Deniz Harekâtı, C VIII, s.95. Selahaddin Adil Paşa; s aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih Deniz Harekâtı, C VIII, s

86 7 Ağustosta Başkomutanlıktan gelen bir telgraf, Boğaz daki gemilerin 8 Ağustos akşamına kadar durdurulmasını ve gerekirse bu sürenin uzatılacağını bildirmiştir. Bunu izleyen ikinci bir telgrafta da muharebede işe yarayacak eşya yüklü olan gemilerin Boğaz dan çıkarılmaması kesin olarak emredilmişti. 8 Ağustosta Boğaz dışında birçok ticaret gemisi birikmiş bulunmaktaydı. Müstahkem Mevki Komutanlığı bu durum hakkında emir isteyen telgrafına Başkomutanlıktan alınan cevap üzerine gemiler içeri alınmıştır. Başkomutanlık bu gemilerin bu kadar bekletilmiş olmasını eleştirmiştir. Başkomutanlık 10 Ağustos tarihli emrinde bu hususu şu şekilde hatırlatmıştır: Hiçbir şüpheye meydan bırakmamak için size şunu tekrar tebliğ ederim. Alman ve Avusturya savaş gemisinin Boğazlar dan içeri girmesine izin veriniz. Fakat diğer bütün hükûmetlere mensup savaş gemisinin girişi tamamen yasaktır. Ticaret gemileri hangi devlete mensup olursa olsun Boğazlar dan içeri girebiliyorlar. Fakat Boğaz dan dışarıya ancak İstanbul Liman Riyasetinin bir gün önceki bir (izin) belgesini alan ticaret gemileri çıkarılacaktır. 244 Başkomutan Vekili Enver Paşa Müstahkem Mevki Komutanı Emin Paşa nın bu konuda yetersiz olduğu düşüncesiyle Emin Paşa yı görevden alarak yerine 9 uncu Tümen Komutanı Kurmay Albay Cevat ı atamıştır. Albay Cevat göreve 10 Ağustos tarihinde başlamıştır. 245 Filoda bulunan gemilerin sınıf ve sayıları bakımından çeşitli tarihlerde değişiklikler olmuş keşif ve güvenlik hizmeti, Boğaz ın tamamen kapandığı 27 Eylül 1914 gününe kadar sürmüştür. 246 Torpido Komutanı Kıdemli Süvari Cemil 11 Ağustos 1914 te Boğaz a yönelik herhangi bir taarruzda torpido filosuyla ilgili şu önerilerde bulunmuştur: 1. İki muhrip Çanakkale ile Mecidiye istihkâmı arasında demirleyecekler ve gece savunmasına göre konuşlanacaklardır. Gerektiğinde ışıldaklarını yakmak üzere hazır bulunduracakları top ve mayınlarını atış yapmak üzere fırsat gözeteceklerdir. 2. Soğanlıdere ye bir bot gidip belirlenen mevkide bulunacak gece savunma durumu alacaktır. 3. Havuzlar a gidip belirlenen mevkide bulunacak gece savunma durumu alacaktır. 247 Bu öneriler genel olarak kabul edilmiştir. Yalnız gözetleme ve keşif konusunda çok dikkatli olunması gerektiği bildirilmiştir aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih Deniz Harekâtı, C VIII, s aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih Deniz Harekâtı, C VIII, s Deniz Harekâtı, C VIII, s aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih

87 12 Ağustos tarihinde ise Harbiye Nazırı Enver Paşa nın emriyle, torpido filosu yerine Çanakkale Boğazı nın savunmasında büyük gemilerin tahsis edileceği açıklanmıştır Ağustos 1914 tarihinde Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından verilen emirle; Boğaz girişinin ilerisinde İngiliz gemilerinin görüldüğü, her türlü teşebbüse karşı birliklerin daima hazır olması ve sahilde meydana gelecek bir teşebbüse ateşle karşılık verilmesi, ağır topçu birliklerinin bölgenin önemi derecesinde hazırlık derecesini artırması, mayın müfrezesinin istenildiği zamanda göreve başlayacak şekilde bütün önlemleri alarak işaret kulesini daima gözetleyeceği, torpidoların geceleyin Boğaz ın güvenliğini sağlayacak şekilde Boğaz girişi ilerisinde keşfe devam edeceği belirtilmiştir. 250 Torpidoların gözetleme konusunda dikkatli davranmaları hususuna çok önem verilmesine rağmen bu konuda bazı aksaklıklar görülmüş bu durum karşısında Müstahkem Mevki Komutanı tarafından 13 Ağustosta verilen emirle dikkatsizliği görülen kişilerin en ağır şekilde cezalandırılacağı belirtilmiştir. Emirde; Bir sonraki emre kadar bütün torpidoların Boğaz girişinde ve Giriş Mıntıkası Komutanı Binbaşı Macit emri altında bulunması ve bundan başka geceleri gözetleme için Boğaz dışına çıkıp daha sonra dönen iki torpidonun da gündüzleri Seddülbahir-Kumkale hattında kalmaları daha önce sözlü ve yazılı olarak emredildiği, bunların değiştirilmesi sırası gelince önce merkezden girişe giden torpidoların bunların görevlerini teslim etmeleri ve ancak ondan sonra diğerlerinin dönecekleri, bundan dolayı gündüz mutlaka üç ve geceleri de en az bir torpidonun giriş kısmında hazır bulunmaları açıkça belirtilmişken bugün girişte bulunan torpidonun yabancı harp gemilerini görür görmez su ve benzeri ihtiyaçları bulunduğu bahanesiyle emir almaksızın hemen geriye çekildiğinin haber alındığı, bu gibi hareketlerin hızlı bir şekilde araştırılarak olayın bu şekilde gerçekleşmesi ve söz konusu gemide o kişinin görevini üstlenecek uygun subay olması hâlinde hemen işten el çektirilerek divanı harbe gönderilmesi ve uygun subay yoksa nezaretten talep edilmek üzere söz konusu kişilerin isimleriyle birlikte bildirilmesi istenmiştir. 251 Başlangıçta dökülmüş olan mayın hatlarına ilave olarak Boğaz da 15 Ağustosta Soğanlıdere ağzıyla, Kepez Feneri doğrultusunda üçüncü mayın hattı oluşturulmuştur. Bu hattın da teşkil edilmesiyle gerek bu hattın savunulması gerek torpido ve hücumlarına karşı kullanılmak üzere kadro harici bulunan top ve nordenfieldlerden yararlanılması düşünülmüştür. Bu doğrultuda Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından 4 üncü Alayın Soğanlı da bir mantelli veya adi krup bataryası 3 üncü Alayın Kepez de bir nordenfield 249 aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih

88 bataryası, 3 üncü Alayın Çimenlik te bir nordenfield bataryası teşkil etmeleri emredilmiştir Ağustos 1914 te tarihte Harbiye Nezaretinden gelen bir emirle; Çanakkale Boğazı na dördüncü ve beşinci hat gibi iki sahte mayın hattı tesis edilmesi, bu sahte mayın hatlarının işaret şamandıralarıyla gösterilmesi istenmiştir Ağustos günü Amiral Merten in de içlerinde bulunduğu 160 kişilik bir Alman heyeti General vapuru ile Çanakkale ye gelmiştir Eylül tarihinde Merten Paşa nın gelişiyle ilgili Başkomutanlık tarafından şu emir verilmiştir: Korgeneral Weber in yerine Amiral Merten Başkomutanlık Vekâletinin temsilcisi sıfatıyla Çanakkale Boğazı na gönderilmiştir. Çanakkale Boğazı Komutanı Amiral Merten in gerektiğinde vereceği emri yerine getirecektir. Alman subay, er ve benzeri konuların düzenlenmesi hakkında Çanakkale Boğazı Komutanı Amiral Merten ile birlikte karar verecektir. Amiral Merten doğrudan doğruya Başkomutanlık Vekâleti ile haberleşecektir. 255 Harbiye Nezareti Alman subayları üst düzey makamlara atamakla birlikte söz konusu komutanların verecekleri emirlerin sorgulanması hususunda Türk komutanları uyarma ihtiyacı duymuşlardır. Örneğin Enver Paşa 17 Ağustos 1914 te Cevat Paşa ya Weber Paşa ile ilgili olarak şu uyarıda bulunmuştu; İcabı hal dolayısıyla size Weber Paşa nın Başkomutanlık karargâhının bir temsilcisi olduğu ve gerektiğinde Weber Paşa tarafından verilecek emirlerin yerine getirilmesi konusundaki emir yayımlanmıştır. Ancak Weber Paşa tarafından verilecek emirlerin olumsuz sonuçlar doğurma ihtimalini görürseniz emirlerin uygulanmasının bir şekilde geciktirilmesine çalışıp hızlı bir şekilde beni haberdar ediniz Eylülde Boğaz a ani olarak yapılacak bir taarruzda nasıl hareket edileceği konusunda Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından bir emir yayımlanmıştır. Bu emirde şu hususlar belirtilmiştir: 1. Boğaz a karşı bir teşebbüs meydana geldiği zaman bütün birliklerin bunu süratle görmesi ve diğerlerini haberdar edebilmesi Boğaz ın savunması açısından çok önemlidir. Böyle bir teşebbüsün meydana gelmesi hâlinde telefonla doğruca Mevki Müstahkem Komutanlığına ve yakındaki birliklere bilgi verilmelidir. 2. Ani bir taarruz hâlinde daha seri olmak için silah başına! işareti verilecektir. 252 aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih

89 3. Geceleyin: a. Seddülbahir, Kumkale, Dardanos, Kepez, Soğanlı, Yıldız, Sarıkale her gece gözetlemede bulunulacaktır. (Sarıkale de uygun bir posta bulundurularak gözetlemenin sağlanması konusunda 3 üncü Alay görevlidir.) b. Düşmanın bir baskın hareketini gören gözetleme mevki derhâl ve kırmızı muhabere fişeği atacak, aynı zamanda havai fişek de yakacaktır. c. Baskın işaretini gören her gözetleme mevki bu işareti tekrar edecektir. Her gözetleme postası, yakındaki postanın işaretinin tekrar başladığını görünceye kadar işaret vermeye devam edecektir. ç. Gözetleme postaları tarafından verilecek baskın işaretinden bütün bataryaların haberdar olması için alaylarca uygun tertibat alınacaktır. Gündüz: Gündüz baskını gören gözetleme postası bağlı olduğu telefon santraline derhâl hücum var! diye bildirecek ve santral memuru tarafından bağlı olduğu diğer santrallere tekrar edilecektir. Hücumdan haberdar olan her santral kendisine bağlı olan bütün küçük merkezleri de haberdar edecektir. Telefonların bu şekilde işgaline en kısa bir sürede son verilmesi gerekir. Telefonla haber vermeden başka düşmanın mesafesi nedeniyle ateş açmayan ve baskından haberdar olan mıntıka kendinden daha içeride olan mıntıkayı asgari aralıklarla üç manevra hartucu atışıyla silah başına davet eder. 4. Baskından haberdar olan istihkâmlarda derhâl toplar işgal edilecek, gece ise ışıldakla faaliyete geçecek, alay komutanına kadar herkes muharebe mevzisini almış bulunacaktır. 5. Baskın işareti gören harp gemileri ve mayın gemileri aynı şekilde hazırlanacak ve özel talimatlar dâhilinde mevzilerini işgal edecektir Buna ek olarak mayın gemileri ve müfrezesine de yüzer mayınların kullanılışı konusunda yönerge verilmiştir Eylülde Müstahkem Mevkide Boğazı zorla geçme hareketine karşı savunma tatbikatı yapılmıştır. 20 Eylül 1914 te; Donanmanın Görevi başlığı altında Mevki Müstahkem Komutanlığı emrinde Peleng-i Derya, İsa Reis gambotları ile Draç, Kütahya, Akhisar torpidolarının bulunduğu, Mesudiye nin görevinin ayrıca belirtildiği izah edilmiş ve Hafif Filoya şu talimat verilmiştir: 1. Her gün harp gemilerinden biri öğleyin Boğaz girişinde değiştirmek üzere yirmi dört saat girişte gözetleme görevini yerine getirecektir. Gözetleme, giriş kısmından uygun bir bölgeye uzaklaşarak yabancı gemilerin 257 aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih Bu yönergeler için bk. aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih

90 cins ve miktarıyla hareket ve durumlarını takip ve araştırmak, telsiz telgraf veya helyosta veya flamalarla Kilitbahir veya Seddülbahir istasyonları ile haberleşerek durumdan Komutanlığı haberdar etmek ve özellikle denizaltı hakkında bilgi sağlamaktır. (Ara sıra nöbetteki gemilere karargâhtan gözetleme yapacak subay belirlenerek Bozcaada, Midilli ve İmroz a yaklaşılarak yakından keşif yapmak ve gözetleme bölgesini genişletmektir.) 2. Düşmanın bir teşebbüsü ve Boğaz ın tamamen kapatılması hâlinde harp gemileri şu suretle görev alacaklardır. a. Giriş kısmında gözetlemede bulunan gemiler ancak mecburiyet hâlinde girişten çekilerek Dardanos Tabyasının altına gelecek, ışıldak ve silahlarıyla bataryalara destekte bulunacaktır. b. Limanda kalan gemilerden iki torpido Çamburnu na gidecek, kalan gemiler Anadolu Mecidiyesiyle Çanakkale arasında uygun bir mevzi alarak yine silah ve ışıldaklarıyla üçüncü bölge ile ortak hareket edecektir Eylül günü keşfe çıkan Akhisar torpidobotu iki İngiliz muhribi tarafından durdurularak Boğaz a iade edilmiştir. İlk muhripten Akhisar a gelen bir yüzbaşı, amiralinin hükûmetinden aldığı emre göre, bundan böyle Boğaz dan çıkacak olan Türk harp gemilerinin ateşle karşılanacağı ve bu defalık Boğaz a dönmesine izin verildiğini bildirmiştir. Bunun üzerine emrindeki kuvvetleri uyaran Müstahkem Mevki Komutanlığı aynı zamanda Başkomutanlığı da durumdan haberdar ederek 27 Eylülden itibaren Boğaz ın bütün gemilere tamamen kapanacağını bildirmiştir Eylülde Başkomutanlıktan alınan bir emirde, Çanakkale-Kilitbahir arasında bir mayın hattının kurulması istenmiştir. Bu emre; söz konusu hattın her zaman güvenlik ve kolaylıkla dökülebileceği, hemen döküldüğü takdirde mevcut iki hattın Anadolu geçitlerinin kapatılmasını gerektireceği, bu takdirde Boğaz a gelecek olan Türk gemilerinin içeri alınmasının imkânsız olacağı cevabı verildiyse de Başkomutanlık emrinde ısrar ederek hatlardaki geçitlerin kapatılması, mayınların 2,5 metre derinliğe ayarlanması ve dışarıdan gelecek erzak gemilerinin İzmir e gönderilmesi bildirilmiştir. 261 Bunun üzerine Samsun torpil gemisi, Anadolu tarafında bulunan ikinci ve üçüncü hatların geçitlerini kapamıştır. Her iki geçide dokuzar mayın konulmuştur. Geçitlerin kapatılmasından sonra İntibah ile dördüncü hat da tesis edilmiştir Bu hatta 29 mayın yerleştirilmiştir. Boğaz ın emniyeti için ayrıca önlemlerin alınması için Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından...bu akşamdan itibaren denize aksetmesi muhtemel olan bütün ışıkların söndürülmesine gerek görüldüğünden kasaba, köy ve çiftliklerde denize bakan pencerelerin sıkı bir şekilde kapatılması ve sahile yakın 259 aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih. 1-43, 1-43,

91 yollarda ışık yakılmaması için gerekli yerlerin uyarılması, bu akşamdan itibaren uygulamaya geçileceği bildirilmiştir Ekim 1914 te Filotilla Komutanlığına şu emir verilmiştir: 1. Sakız gambotu da filotillaya iltihak etmiştir. Genel görev hakkında süvarisine gereken talimatın verilmesi lazımdır. 2. Rumeli Hamidiye ve Anadolu Hamidiye tabyalarının arasına mayın hattı kurulmuştur. Gambotlardan biri Çanakkale, diğeri Kilitbahir önünde bulunacak ve her iki gemi her zaman harbe hazır bulunacak, gerektiğinde mayın hattını derhâl aydınlatacak ve kara bataryalarıyla birlikte olası bir hücumu engellemeye çalışacaktır. Peleng-i Derya torpidoları ile birlikte Mecidiye ile Çanakkale arasında bulunarak gambotlarla birlikte görev yapacaktır. 3. Gemilerin hepsi mevcut kazanlarından yalnız yarısını yakmış bulunacaktır Ekim günü donanma ile Çanakkale ye gelen Başkomutan Vekili Enver Paşa merkez tabyalarının üçüncü eğitim atışlarında bulunduktan sonra geri dönmüş, bu tarihten sonra Boğaz tahkimatında bazı değişiklikler yapılarak yeni bir yönerge yayımlanmıştır Kasım 1914'te üçüncü mayın hattını pekiştirmek amacıyla, bu hattın kuzeyinde ve ona paralel olarak altıncı mayın hattının kurulması izlemiştir. Bununla yetinilmemiş özellikle Birleşik Filonun, Çanakkale Boğazı dışındaki faaliyetinin arttığının anlaşılması üzerine, Kepez-Soğanlı arasında, yedinci bir mayın hattının kurulması kararlaştırılmış ve Nusret mayın gemisi, Kepez hizalarında, 17 Aralıkta yedinci mayın hattını kurmuştur Şubatta Başkomutanlık Vekâletinden gelen bir emirde, denizde nöbet, güvenlik, mayın, torpido ve kılavuzluk görevlerinin yönetimi Amiral Merten e verildiği, sevkiyat gibi işlerde kullanılan araçların Müstahkem Mevki emrinde kalacağı, Amiral Merten in bütün yaptıklarından Müstahkem Mevki Komutanını haberdar edeceği, Merten in diğer hususlardaki durumunun aynen kaldığı bildirilmiştir. 266 Çanakkale Boğazı na yapılacak bir taarruz için bu tür önlemler alınırken İtilaf devletlerine ait gemiler zaman zaman boğaz önünde görülmekte, bu gemilerle ilgili bilgiler üst makamlara iletilmektedir. 262 aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H.3, Fih. 1-52; Kls. 4669, Dos. H.3, Fih Deniz Harekâtı, C VIII, s aga.; Kls. 4669, Dos. H.3, Fih , 127A. 266 Deniz Harekâtı, C VIII, s

92 e. Boğaz Savunmasının Pekiştirilmesiyle İlgili Diğer Etkinlikler (1) Denizaltılara Karşı Ağ ve Torpido İstasyonları Kurulması ve Serseri Mayın Kullanılması Mesudiye 13 Aralıkta bir İngiliz denizaltısı tarafından Sarısığ Koyu'nda batırılmıştır. 267 Bunu, Boğaz dan içeri giren Saphir adlı Fransız denizaltısının, Köseburnu'nda Türkler tarafından batırılması izlemiştir. 268 İşte bunun gibi olaylara (yabancı denizaltılarının geçme girişimleri) karşı önleyici düzenlerin alınması zorunlu bir hâl almıştır. 5 Şubat 1915'te güney kesimdeki son mayın hattının önüne birkaç balıkçı ağının dikilmesinden oluşturulan bir ağ da şamandıralar arasına bağlanmıştır. 269 Bunu 7 Şubatta birinci mayın hattının önüne iki ağın daha atılması izlemiştir. 270 Boğaz da serseri mayınların kullanılmasına gelince; 20 Eylülde elde mevcut yirmi üç serseri mayından onu İstanbul a gönderildikten sonra kalan on üç mayının Boğaz a girmeyi başaran yabancı savaş gemilerine karşı akıntılı sulara atılarak kullanılması planlanmış ve bunların atılması için de gerekli tertip ve düzenler alınmıştır. 271 Amiral Schack'ın önerisine dayanarak Boğaz da sabit (durağan) torpido istasyonlarının kurulmasına önem verilmiştir. Bu amaçla İstanbul'dan gönderilen iki torpido kovanının, Boğaz dan geçebilecek yabancı savaş gemilerine karşı torpido atmak üzere Çanakkale - Kilitbahir arasında kullanılması kararlaştırılmıştır. 272 Bu doğrultuda 27 Ağustos 1914'te bir torpido kovanının Kilitbahir İskelesi nde diğer ikili kovanın da 28 Ağustosta Çanakkale Feneri yanına monte edilmesi tamamlanmıştır. 273 (2) Boğaz ın Gerektiğinde 3 üncü ve 4 üncü Kolordulardan Gönderilecek Birliklerle Pekiştirilmesi Başkomutanlık 20 Ağustos 1914'te 3 üncü Kolordu Komutanlığına gönderdiği emirde; Çanakkale Boğazı na yönelik bir taarruzda, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının 3 üncü ve 4 üncü Kolordulardan doğrudan takviye birliği isteyebileceğini 274 belirtmiştir. Bu konuda, Başkomutanlık tarafından 3 üncü ve 4 üncü Kolordulara verilmiş olan emirlerden de 4 üncü Kolordunun Aydın ve Denizli deki 11 inci Tümeni ile, 3 üncü Kolordunun Bandırma'daki 8 inci ve Tekirdağ'daki 7 nci Tümenlerinin Çanakkale'ye harekete hazır duruma getirildikleri anlaşılmaktadır. 267 aga.; Kls. 4669, Dos. H.3, Fih Deniz Harekâtı, C VIII, s aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-40, aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih. 1-32, aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih Deniz Harekâtı, C VIII, s aga.; Kls. 4669, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-2, Fih

93 Böylece Çanakkale bölgesine bir çıkarma söz konusu olması hâlinde, Müstahkem Mevki bu üç tümenle pekiştirilecektir. Bu çerçevede 8 inci Tümenin Bandırma'dan Tekirdağ a hareket etmiştir. 275 Aydın ve Denizli deki 11 inci Tümen birlikleri ise Bandırma'ya ulaşmıştır. 276 f. Çanakkale Boğazı ve Kıyılarında Savunma Hazırlıklarının Artırılmasını Gerekli Kılan Olaylar ve Alınan Yeni Önlemler (1) Boğaz Önünde Yabancı Savaş Gemilerinin Toplanmalarına Karşı Artırılan Önlemler Daha önce de belirtildiği gibi Çanakkale Boğazı nın kapatılmasından sonra, Boğaz dışında yabancı savaş ve ticaret gemileri sayısındaki artışlar, Müstahkem Mevki sorumlularını yeni tedbirler almaya yöneltmiştir. Zira Boğaz a denizden yapılacak bir taarruzun, karadan kıyıdaki istihkâmları vurabilecek bir baskın taarruzuyla birleştirilmesi, düşmanın işini bir hayli kolaylaştırabilir ve böylece onu daha etkin bir biçimde hedefine ulaştırabilirdi. Özellikle Seddülbahir ve Kabatepe kıyı kesimlerinden beklenebilecek böyle bir taarruzun karşılanabilmesi izin, Müstahkem Mevkinin bir piyade tümeniyle takviyesi, Eceabat'taki 26 ncı Piyade Alayının da Kirte (Alçıtepe) ye ye alınmasıyla ilgili 9 uncu Tümen önerisi, Müstahkem Mevki tarafından da benimsenmiş ve durum Başkomutanlığa yansıtılmıştı. 277 Başkomutanlığın 1 Ekim 1914 tarihli cevabında Şimdilik bölgenin bir tümenle takviyesine gerek olmadığı, sadece Seddülbahir istihkâmlarının arkadan düşürülmesine yönelik düşman çıkarmasına karşı Kirte bölgesinin yeterince bir kuvvetle tutulması, İlyas Burnu - Sarı tepe kıyı kesiminin gözetleme ve korunmasının gereğine dikkat çekilmiştir. 278 Bunun üzerine Müstahkem Mevki tarafından verilen emirde; 26 ncı Alaydan, takviyeli bir piyade taburu (bir dağ ve 10,5 mm'lik bir obüs bataryasıyla)nun Kirte bölgesine hemen gönderilmesi ve bu kuvvetle, Seddülbahir kuzeyinden beklenen bir çıkarmanın önlenmesi 9 uncu Tümenden istenmiştir. 279 Emri alan 9 uncu Tümen Komutanı, uygulamaya geçmiş ve 9 Ekim 1914 tarihine kadar Gelibolu yarımadası güneyinde 26 ncı Alay 3 üncü Taburuna aldırdığı düzenle 280 Anadolu Kıyı Bölge Komutanlığı tarafından alınan şu tertibatı Müstahkem Mevkiye bildirmiştir: 26 ncı Alay 3 üncü Tabur Karargâhı: Kirte'de, 9 uncu ve 10 uncu Bölükleri: Kirte - Zığındere arasında, 275 aga.; Kls. 3964, Dos. H-2, Fih aga.; Kls. 4857, Dos. H-2, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos.H-3 Fih.1-57; Kls. 4669, Dos. H-12, F aga.; Kls. 4669, Dos.H-3 Fih

94 12 nci Bölük: Zığındere ağzında, 11 inci Bölük: Seddülbahir'de olup dağ ve 105 mm'lik obüs bataryaları da Alçıtepe'de, 25 inci Piyade Alayı 2 nci Taburu: dört bölüğüyle Kumkale Yenişehir kesiminde, 1 inci Tabur 1 inci Bölüğü ile 3 üncü Tabur 11 inci Bölüğü: Çanakkale'de, 3 üncü, 4 üncü Bölükler: Tevkifiye'de ve 2 nci Bölük ile 3 üncü Topçu Alayı 1 inci Taburu da Çiftlik köyünde, 3 üncü Tabur 9 uncu Bölüğü ve bir makineli tüfek bölüğü Erenköy'de, Bu taburun 10 uncu ve 12 nci bölükleri Sarıçalı'da, Ezine Jandarma Bölüğü Kumburnu'nda. 281 Bunlardan başka, birliklerin, tabyalar ve çevrelerindeki kışlaların ve yöredeki sivil halkın gizlilik bakımından ışık yasaklarına uymaları ve buna benzer tüm diğer önlemlerin alınmasıyla ilgili emirler verilmiştir. 282 Ayrıca savunma önlemlerinin artırılmasıyla ilgili olarak 31 Ağustosta önce iki depo taburundan oluşan bir depo alayı kurulmuş olup 5 inci Taburu Karabiga'da, 23 Ağustosta eğitime başlamış, aynı tarihte Edremit'te kuruluşunu tamamlayan 6 ncı Depo Taburu da Biga'ya hareket etmiştir. 283 Ayrıca Çanakkale'de 3 üncü Depo Taburunun da kuruluşuna başlanmıştır (11 Ekim 1914). Böylece üç depo taburundan oluşan Depo Alayı (3 üncü, 5 inci ve 6 ncı Taburlar)nın Anadolu tarafında toplu bulundurulması kararlaştırılarak Erenköy'e gönderilmesi ve buradaki Bölge Komutanlığı emrinde olması uygun görülmüştür. 284 (2) Tekirdağ'daki 7 nci Tümenin Gelibolu'ya İntikal Ettirilmesi Başkomutanlık tarafından Tekirdağ'da bulunan 7 nci Tümenin Gelibolu'ya hareketle Çanakkale Müstahkem Mevki emrine girmesinin emredilmesi üzerine tümenin ilk kafilesi 30 Ekimde Gelibolu'ya ulaşmıştır. Diğer muharip ve ikmal birliklerinin de Gelibolu'da karaya çıkmaları, 31 Ekimde tamamlanmıştır nci Tümenin de Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı kuruluşuna katılmasıyla konuşta bazı değişiklikler yapılması gerekli görülmüş 281 aga.; Kls. 4836, Dos. H-3, Fih. 1-1, aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih 1-45; Kls. 4669, Dos, H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H.3, Fih aga.; Kls. 4836, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih. 1-73,

95 ve ne gibi değişiklikler yapılacağı da Müstahkem Mevki Komutanlığınca ayrıca ilgililere emredilmiştir. 286 (3) Birleşik Filonun 3 Kasım 1914'te Boğaz Giriş Tahkimatını Bombardımanı ve Bu Bombardımandan Sonra Alınan Diğer Yeni Önlemler Rusların, Kafkaslar dan taarruza geçmesinden kısa bir süre sonra 3 Kasım 1914 te İngiltere de Boğazın giriş tahkimatını bombardımana tutmuştur. Bu durumu Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı Başkomutanlık Vekâletini şu şekilde haberdar etmiştir: Merkeb adasıyla İmroz arasından ilerleyen altı düşman zırhlısı tarafından şimdi Boğazın girişi bombardıman edilmeye başlandı. Saat 06.50'den itibaren başlayan ateş dakika kadar devam etmiştir. Bombardıman kısa, fakat şiddetli bir şekilde devam etmiştir. Bombardıman soncu Ertuğrul önemli bir hasar olmamış ancak Kumkale ve Orhaniye Tabyalarında hasar tespit edilmiştir. Seddülbahir de de yine hasar görülmüş, şehit ve yaralılar olmuştur. 287 Bombardımandan sonra en ağır kayba uğrayan 1 inci ve 2 nci Türk Bataryaları olmuştur. Giriş bataryalarının toplam kayıplarıysa 5 şehit, 2 yaralı 7 subay; 66 şehit, 19 yaralı olmak üzere 85 erdi. Tabyalardaki toplar ve çevredeki kışlalarda bazı onarılabilir yıkıntılar dışında, genellikle önemli bir hasar olmamıştır. Bu bombardımana rağmen Türk birliklerinin moralleri sarsılmamıştır. Bu taarruzdan sonra Başkomutan Vekili Enver Paşa tüm subay ve erleri selamladığını bildirmiş, muharebede başarıları görülenlerin taltif edilmek üzere isimlerinin bildirilmesini istemiştir. 288 Sonuç olarak Birleşik Filonun Boğaz giriş tahkimatını bu ilk bombardımanı, bir sonuç almaktan ziyade Rusya'dan sonra, İngiltere ve Fransa'nın da Osmanlı Devleti'ne karşı savaşı başlatma, başka bir deyişle savaş ilanı mahiyetini taşımıştır. Daha önceleri Türk donanmasının eğitiminde görev almış olan İngiliz Amirali Limpus'un, Türkiye'yi vaktinden önce uyaracağı endişesiyle bu bombardımana karşı çıkmasına rağmen, Churchill'in emriyle yapılan bu harekât, Osmanlı Devleti için alınmakta olan önlemlerin artırılması bakımından gerçekten uyarıcı olmuştur. Nitekim, o tarihte Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanı Albay Cevat, konuyla ilgili olarak Bu 3 Kasım bombardımanı, beni uyardı ve artık her yola başvurarak bütün zamanımı, savunma manzumesinin düzenleme ve takviyesine ayırmak gerektiğini anladım. demiştir aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H.3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih Aspinall-Oglander; s

96 8. 3 Kasım 1914 Bombardımanından Sonra- Alınan Diğer Yeni Önlemler (1) 3 üncü Kolordu Karargâhının Tekirdağ'dan Çanakkale'ye Alınması, Emir ve Komutanın Yeniden Düzenlenmesi 1 inci Ordu kuruluşunda bulunan Tekirdağ'daki 3 üncü Kolordunun, 2 Kasımda ordudan aldığı emirde, Kendi karargâhından alacağı bir bölümüyle Gelibolu'ya giderek Boğazın iki yakasındaki birliklerin tümünün komutasını üslenmesi istenmiştir /4 Kasımda verilen ikinci bir emir üzerine, kolordu karargâhı, 4 Kasımda Çanakkale'ye intikal etmiştir. 291 Çanakkale savunmasının sorumluluğunu üstlenen bu Kolordunun kuruluşu, özet olarak Kuruluş: 6'da görülebileceği üzere, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı ile 7 nci, 8 inci ve 9 uncu Tümenlerden oluşmuştur. 3 üncü Kolordu Komutanı 4 Kasım 1914'te Boğazın savunmasıyla ilgili olarak birliklerine verdiği emirde sorumluluk bölgelerini kısaca şöyle belirtmiştir: 7 nci Tümen Karaçalı-Saz Limanı arasındaki bölgeden, 9 uncu Tümenin Gelibolu yarımadasında bulunan birlikleriyse şimdilik Maydos Müfrezesi adını alarak Saz Limanı - Seddülbahir arasındaki bölgeden sorumlu olacaklardır. 3 üncü Kolordunun Başkomutanlık emriyle Çanakkale'den Gelibolu'ya gönderilmesi üzerine Koyun Limanı-Değirmenler çizisinin kuzeydoğusundan Saros Körfezi'ndeki Karaçalı'ya kadar uzayan kıyının korunmasını bu Kolordu üslenmiştir üncü Kolordu Komutanlığı Boğazın savunmasıyla ilgili 8 Kasım 1914'te yayımladığı bir emirle; birliklere verilen bölgelerin tanımlanmasını küçük birlik ve müfrezelere kadar her kademenin görev bölüm ve yerlerinin emir-komuta ilişkilerini (Müstahkem Mevkinin Başkomutanlığa, 3 üncü Kolordunun 1 inci Orduya bağlanması vb. gibi), jandarma birliklerine verilen görevleri, gözetleme hizmetlerini, haber ve raporların iletilmesini, alarm durumlarını, eğitim, denetim ve idari işleri ayrıntılı olarak belirtmiştir üncü Kolordu Komutanlığının Gelibolu'ya intikalini müteakip, bölgede alınan önlemler konusunda, 24 Kasım 1914'te 1 inci Orduya gönderdiği uzun bir raporda da yarımadanın çeşitli bölgelerinde bataryaların yerleştirilmesinde göz önünde tutulan hususlar, düşmanın kıyıların durumu 290 aga.; Kls. 3964, Dos. H-4, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-5, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-5, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-5, Fih

97 ve çeşitli çıkarma ihtimallerine göre gerçekleştirebileceği herhangi bir kara harekâtında, birliklerin uygulayacakları hareket tarzları anlatılmıştır. 294 Raporda muhtemel düşman çıkarmalarına karşı uygulanacak taktiklerde dayanılan ana fikir, raporun 5 inci maddesinde aynen şöyle dile getirilmiştir: Savunma düzeninin amacı; ilk önce düşman çıkarmasına, ileri mevzilerdeki kuvvetlerle engel olmak ve geciktirerek asıl savunma hattının tutulması için gerekli zamanı kazanmak, düşman çıkarmayı başarırsa asıl savunma hattına dayanılarak yapılacak karşı taarruzla düşmanı denize dökmektir. 295 Yine bu raporun 9 uncu maddesinde; 22 Kasım 1914'te kıyıların savunulur duruma getirilmesi ve gerekli görülen kesimlerde direnme yerlerinin hazırlanması ve Kakma dağı-eğertepe (Eceabat batısında)- Kayaltepe-Alçıtepe çizisinde, eldeki kuvvetlerle orantılı direnek noktaları saptanması için keşif yaptırıldığı, tahkimata başlanması hususunda ilgililere gereken emrin de verildiğine işaret edilmiştir. 296 Bu sırada 17 Kasım 1914'te Akhisar torpidosuna verilen bir emirde, Kilitbahir ve kuzeyinde yerini alarak denizden yapılabilecek bir saldırıya karşı torpidosunu kullanmaya hazır bulunması istenmiştir. 297 Alınmakta olan önlemler arasında, Türk Donanma Komutanı Amiral Souchoun'un, Boğaz savunmasının güçlendirilmesi açısından, Mesudiye muharebe gemisinin bordasındaki toplarla, Boğazın girişini yalayıcı biçimde ateşle dövebilecek şekilde demirleyebileceği, diğer bordasındaki topların da sökülüp kıyıda mevzilendirilerek kullanılmasıyla ilgili 1 Eylül 1914 tarihli önerisi yer almıştır. Bu öneriye uyularak Sarısığlar Koyu'nda demirli olan Mesudiye gemisinin sancak bordasındaki altı topundan 13 Aralık 1914'te sökülebilen üç topuyla oluşturulan batarya, 24 Ocak 1915'te Baykuş yöresinde seçilen mevzide ateşe hazır duruma getirilmiştir. 298 Dördüncü topun da sökülmesi gemi komutanına emredilmişse de ne dördüncü top ne de diğerlerinin sökülmesi mümkün olabilmiştir. Çünkü Mesudiye, 13 Aralık 1914'te bir İngiliz denizaltısı tarafından batırılmıştır. Bu olayda 10'u subay olmak üzere, 34 şehit verilmiş, diğer personelse güçlükle kurtarılabilmiştir aga.; Kls. 3964, Dos. H-5, Fih. 1-9, aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih

98 (2) Çanakkale'nin 8 inci Tümen Birlikleriyle Takviyesi Müstahkem Mevkinin önerisi üzerine, Başkomutanlığın ilgililere gönderdiği 18 Aralık 1914 tarihli emriyle, 8 inci Tümenden tertip edilen bir dağ topçu taburuyla takviyeli 22 nci Piyade Alayı, 20 Aralıkta Çanakkale'ye gelmiştir. Alay, Müstahkem Mevkinin genel ihtiyatı olarak Çanakkale'de bırakılmıştır. 3 üncü Dağ Topçu Taburu ise Erenköy'e gönderilmiştir. 300 Daha sonra bu tümen, (Erenköy deki 3 üncü Dağ Topçu Taburu dışında) Şam'daki 4 üncü Ordu emrine gönderilmiştir. 12 Ocak 1915 te Çanakkale'den alınan 22 nci Piyade Alayı yerineyse Beyoğlu Jandarma Alayı verilmiştir. 301 (3) 120/30'luk Topçu Taburunun Çanakkale'ye Gelişi Başkomutanlığın 18 Aralık tarihli emriyle Hadımköy'den gönderilen bu tabur 27 Aralık 1914 te Çanakkale'ye gelmiştir. 8 inci Ağır Topçu Alayının emrinde olarak aldığı talimat uyarınca Üvecik ve Geyikli bölgesinde görev yapmak üzere mevzilenme hazırlıklarına başlamıştır (31 Aralık 1914). 8 inci Ağır Topçu Alayının 4 üncü Taburu adı verilen bu taburun bir bataryası Üvecik, diğer bataryası da Geyikli'de mevzilenmiş olarak ateşe hazır duruma getirilmiştir. Bu tabur, 19 Şubat 1915'ten itibaren Boğaz savunmasına katılmak üzere İntepe bölgesine alınmıştır. 302 Beşige'yi tedirgin eden Birleşik Filo torpidolarına karşı kullanılmak üzere, Kumkale'de kadro dışı bırakılan toplardan bir batarya oluşturulması kararlaştırılmış ve 31 Aralık 1914'te dört adet brodwel topundan kurulan bir batarya, Menderes Müfreze Komutanlığı emrine gönderilmiştir. 303 Bundan sonra İstanbul'dan 10 Ocak 1915'te Çanakkale'ye 37, 47 ve 57 mm'lik olmak üzere toplam 16 gemi topu daha gelmiş, üncü Ağır Topçu Alay bölgesinde Baykuş, Soğanlıdere ve Kumburnu kesimlerinde mevzilendirilmiştir. 305 Erenköy ve Tenkerdere'deki obüs bataryaları, menzilleri itibarıyla Boğaz girişindeki muharebelere katılamadıklarından, 14 Ocak 1915 te bir bataryanın HaIileli, diğer bataryanın da Hisarlık'ta seçilecek yeni mevzilere alınmaları 8 inci Ağır Topçu Alay Komutanlığına emredilmiştir Ocak 1915 te 8 inci Ağır Topçu Alayı bu bataryalar için adı geçen yerlerde gerekli mevzileri seçerek hazırlıklara başlamıştır aga.; Kls. 4669, Dos. H.3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-2, Fih. 1-13; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-16, aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

99 (4) Dardanos Çevresindeki 120/11,6'lık Obüs Takımının Menderes Bölgesi Komutanlığı Emrine Verilmesi Bozcada ile Anadolu kıyısı arasında düşman gemilerinin keşiflerini engellemek amacıyla, Dardanos taki bir obüs takımı, Üvecik ile Eski İstanbul arasında hazırlanacak mevzilerde yerleşmek üzere 9 Şubat 1915 te Kumburnu'na alınarak buradaki topçu taburu emrine girmiştir Şubat 1915 te İstanbul'dan Çanakkale'ye gönderilen altı havandan oluşturulan batarya, Seddülbahir yöresinde mevzilendirilirken 5 inci Ağır Topçu Alayına gönderilen 37 mm'lik dört adet toptan ikisinin Ertuğrul, diğer ikisinin de Orhaniye Tabyasında uçaksavar topu olarak mevzilendirilmeleri planlanmıştır. 309 Önlemlerin artırılmasıyla ilgili etkinlikler arasında şu düzenlemeler yapılmıştır: 9 uncu Tümen bölgesinde kuzeyden güneye doğru çıkarmaya elverişli kıyı kesimlerinde ve derinlikteki tahkimat sürdürülerek birer taburluk ve bataryalık piyade ve topçu mevzi ve gözetleme yerleri hazırlanmıştır. Eceabat bölgesinde asıl savunma mevzisi olarak eskiden var olan ve ancak son dönemde çoğu kapanmış ve bozulmuş olan mevziler (Kakma tepe-eğer tepe-kabatepe-alçıtepe sırtlarının oluşturduğu) temizlenmiş, onarılmış ve yenileri de eklenerek iyileştirilmiştir. 310 Mesudiye'nin batırılmasından sonra, düşman denizaltılarının Marmara ya sızması olasılığına karşı; Mudanya'da ve Marmara adasındaki Galata yatıyla, İstanbul vapuru; Çanakkale Boğazı ndaysa Peleng-i Derya ve İsa Reis görevlendirilmiştir. 311 Bu önlemleri, Saphir denizaltısının, Türk gemilerince (Ferman, İsa Reis ve Nusret) 15 Ocak 1915'te batırılmasından 312 sonra şu tedbirler izlemiştir: Mayın hatlarından sızarak Marmara'ya yönelen denizaltılara karşı daha uyanık olmak ve görülünce çabuk haberleşmeyi sağlamak açısından; Değirmenler-Yapıldak hattıyla Boğaz girişi arasında Nara ve Halil Paşa çiftliklerine, Çamburnu-Çamlıdere ağzı arasına, Kilitbahir ve Çanakkale fenerine birer gözetleme postası yerleştirilmiş, Boğaz içerisinde bir gemiyle karakol hizmeti sürdürülürken Çanakkale Kilitbahir çizisiyle Boğaz girişi arasındaki gözetleme görevi de ağır topçu bataryalarıyla, set bataryalarına verilmiştir aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H.3, Fih , 127A. 311 Deniz Harekâtı, C VIII, s aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-29, 1-37,

100 Bölgedeki 8 inci Tümenin, Sina-Filistin Cephesi'ne gönderilmesi üzerine, çıkarmalara karşı bunun yerine, Tekirdağ'da Kurmay Yarbay Mustafa Kemal (Resim: 1) komutasında 19 uncu Tümenin kurulmasına başlanmıştır. 314 Müstahkem Mevki Komutanlığının yükünü hafifletmek için, Başkomutanlıkça su üstü karakol, mayın, torpido ve kılavuzluk hizmetlerinin sorumluluğu Çanakkale'de bulunan Alman Amiral Merten'e verilmiştir. Orhaniye Bataryasının etkinliğini artırmak amacıyla tüm personeli Alman personeliyle değiştirilmiştir. Boğaz savunmasında alınmış bulunan tüm önlemleri denetlemek üzere, 18 Şubat 1915 te Çanakkale'ye gelmiş olan Başkomutan Vekili Enver Paşa, denetlemeleri sırasında Kilitbahir'deki torpido bataryasının da eğitim atışlarında hazır bulunmuştur. 315 ğ. 18 Mart 1915 Deniz Harekâtı Öncesinde Boğaz da Geçen Harekât ve Olaylar (1) 19 Şubat - 27 Şubat 1915 Arasındaki Harekât ve Olaylar (a) 19 Şubat Muharebesi (I) Bu Muharebe Öncesinde İki Taraf Kuvvetlerinin Durumu Türk Kuvvetleri 18 Şubat 1915'te Çanakkale harekât alanının kuzeyinden itibaren Gelibolu bölgesinde, 3 üncü Kolordu birlikleri ve Çanakkale bölgesinde de doğrudan Başkomutanlığa bağlı Çanakkale Müstahkem Mevki birlikleri bulunmaktadır. Bu birliklerin kısaca kuruluş ve konuşları şöyledir: Bunlardan gereğinde Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığını takviye edecek olan ve karargâhıyla Gelibolu'da bulunan 3 üncü Kolordunun kuruluşu, Kuruluş: 7'de gösterilmiştir. 7 nci ve 19 uncu Piyade Tümenleriyle, Kolordu bağlıları ve lojistik destek birliklerinden oluşan 3 üncü Kolordu, Gelibolu ve Bolayır bölgesinde bulunmaktadır. Kolordunun 7 nci Piyade Tümeni (20 nci, 21 inci Piyade Alayları ve bir sahra topçu alayı), Gelibolu Jandarma Taburu ile birlikte Koyun Limanı Değirmenler hattı (dâhil) Karaçalı (hariç) ya kadar olan kıyının gözetleme ve savunmasından sorumlu olup bölgesinde almış olduğu düzenler Kroki: 5'te gösterilmiştir. 314 aga.; Kls, 3964, Dos. H-7, Fih Deniz Harekâtı, C VIII, s

101 Tekirdağ'da kuruluşunu sürdürmekte olan 19 uncu Piyade Tümeni ise kuruluşunu tamamladıktan sonra 3 üncü Kolordu genel ihtiyatını teşkil etmek üzere 25 Şubat 1915'te Eceabat'a intikal etmiştir. 316 Başkomutanlığa bağlanmış olan Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı, Kuruluş: 8'de gösterildiği gibi 3 üncü, 4 üncü ve 5 inci Ağır Topçu Alaylarının oluşturduğu 2 nci Ağır Topçu Tugayı ile 9 uncu Piyade Tümeni, bir depo taburu ve doğrudan Müstahkem Mevkiye bağlı 8 inci Ağır Obüs Alayı, teknik ve yardımcı birliklerle, lojistik destek birliklerinden kurulmuştur. 3 üncü Ağır Topçu Alayı iki ağır topçu taburundan, taburlar da değişik çaplı altı-yedişer ağır bataryadan; 4 üncü Ağır Topçu Alayı bir taburlu olup bu tabur da değişik çaplı üç-beşer bataryadan oluşmaktadır. 8 inci Ağır Topçu Alayı ise, dört ağır obüs taburundan kurulu olup 1 inci ve 2 nci Ağır Obüs Taburları yüz ellişer mm'lik üçer bataryadan, 3 üncü ve 4 üncü Taburları da 150 mm'lik ve 120, 30 mm'lik ikişer bataryadan kuruludur. 9 uncu Piyade Tümenine gelince; üçer taburlu 25 inci, 26 ncı ve 27 nci Piyade Alayları; iki taburlu bir depo alayı ile iki sahra ve bir dağ taburundan oluşan 9 uncu Sahra Topçu Alayı ve tümen destek birliklerinden oluşmuştur. Bunlardan başka tümen emrinde; Çanakkale ve Balıkesir Seyyar Jandarma Taburlarından kurulu Çanakkale Jandarma Alayı, bir ağır topçu taburu, bir obüs ve bir adi ateşli bataryayla dört nordenfield bulunmaktadır. Müstahkemi Mevki, ayrıca Boğaz savunmasına katılmak üzere, 17 Şubatta Çanakkale'ye ulaşan Barbaros ve Turgut Reis muharebe gemileriyle de takviye edilmiştir. 317 (II) 18 Şubat 1915'te Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının Konuşu Müstahkemi Mevki kuruluşundaki 2 nci Ağır Topçu Tugayına bağlı 3 üncü, 4 üncü ve 5 inci Ağır Topçu Alayları ile doğrudan Müstahkem Mevkiye bağlı 8 inci Ağır Obüs Alayının karargâhları ve bunların kuruluş ve emrindeki bataryaların türleri ve konuş yerleri şöyledir; (Kroki: 6), (Çizelge: 5) 2 nci Ağır Topçu Tugayı ve 3 üncü Ağır Topçu Alay Karargâhları Çanakkale'de Çimenlik Tabyasında, 3 üncü Ağır Topçu Alayının 1 inci ve 2 nci Ağır Topçu Tabur Karargâhları Anadolu Hamidiye ve Mecidiye Tabyalarında, Bu alayın kuruluşundaki bataryaları, Boğazın doğu kıyısında. Nara Tabyası-Dardanos Tabyası arası kıyı kesimindeki mevzilerde, 316 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-59, Deniz Harekâtı, C VIII, s

102 Alayın en güçlü toplarından 2 adet 335/35'lik ve 7 adet 240/35'lik Hamidiye Tabyasında, 1 adet 335/35'lik Çimenlik Tabyasında, 5 adet 150/ 40'lık toplar da Dardanos Tabyasında yerleştirilmişlerdir. Toplam 15 tane olan bu toplar dışında menzilleri daha kısa olan 22 çap uzunluğundaki toplar, Çimenlik, Anadolu Mecidiye ve Nara Tabyalarında mevzilendirilmişlerdir. 4 üncü Ağır Topçu Alayı, Karargâhıyla Namazgâh Tabyasında, bu alay, Boğazın batısında Soğanlıdere'den Değirmen Burnu Tabyası'na kadar uzanan kesimdeki tabyalarda (Yıldız, Mecidiye, Namazgâh ve Değirmen burnu) ve elverişli diğer mevzilerde yerleştirilmiştir. En güçlü toplar, iki adet 355/35'lik Rumeli Hamidiyesi'nde, dört adet 240/35'lik Mecidiye Tabyasında, iki adet 240/35'lik Namazgâh Tabyasında olmak üzere toplam sekiz adettir. Bir taburlu olan bu alayda mevcut 84 toptan 40'ı ağır top, 14'ü de ağır havan olup krokide gösterilen yerlerde mevzilendirilmişlerdir. 35 çap uzunluğundaki sekiz adet top ve Mesudiye gemisinden sökülerek mevzilendirilmiş toplar dışındaki ağır toplar kısa menzillidir. Bunlardan başka, Soğanlıdere ile Mecidiye Tabyaları arasında, Boğaz a döşenmiş mayın hatlarını korumak için 30 hafif toptan (mantelli, dağ, gemi topları ve nordenfield) oluşan beş batarya mevzilendirilmiş durumdadır. 5 inci Ağır Topçu Alay Karargâhıyla, bu alayın 1 inci Ağır TopçuTabur Karargâhı Seddülbahir'de, 2 nci Ağır Topçu Tabur Karargâhı Kumkale'de, bu taburun bataryaları, Kumkale ve Orhaniye tabyalarında yerleştirilmiştir. Boğazın Giriş Topçusu adı da verilen bu alayın, Seddülbahir-Ertuğrul Tabyalarındaki 1 inci Ağır Topçu Taburunun, yakın savunması için 9 uncu Piyade Tümeninden bir piyade bölüğü, Seddülbahir bölgesinde, Zığındere ve Tekkeburnu arasında diğer bir bölük de Kumkale bölgesinde Yenişehir yöresinde bulunmaktadır inci Ağır Topçu Alayının sorumluluğundaki bu bölgede bulunan toplam 34 adet topun 35 çap uzunluğundakilerin etki alanı sınırları, sadece metre, 22 çap uzunluğundakilerin de 7000 metreden ibarettir. 319 Bu duruma göre, 7000 metreden daha uzak mesafelerde Çanakkale Boğazı nı, yalnız dört topun korumasına karşılık, 7000 metreden daha yakın mesafelerde, 22 çap uzunluğundaki topların da katılmasıyla bir ateş yoğunluğu oluşturulabilmişti. Ancak; bütün çabalara rağmen sağlanabilen bu ateş gücü, yeterli değildi. 318 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-29, 1-37, aga.; Kls. 3964, Dos. H-7, Fih

103 8 inci Ağır Obüs Alayı, karargâhıyla Erenköy'de, 1 inci Ağır Obüs Tabur Karargâhı Domuzdere'de, bu tabur bataryalarıyla Domuzdere doğu sırtlarındaki mevzilerde, 2 nci Ağır Obüs Topçu Tabur Karargâhı Erenköy'de, bataryalarıyla Erenköy güneybatı mevzilerde, 3 üncü Ağır Obüs Tabur Karargâhı Karantina köyünde, bataryalarıyla Karantina köyü kuzey ve güneyindeki mevzilerde, 4 üncü Ağır Topçu Tabur Karargâhı Geyikli'de, Menderes Müfrezesi emrinde bulunan 120/30'luk dörder toptan oluşan bu tabur, iki bataryasıyla, Üvecik ve Geyikli batısındaki mevzilerde. Ayrıca bir obüs takımıyla da Kumburnu nda mevzide. Bunlardan başka, Maydos Müfrezesi emrindeki 105 mm lik obüs bataryası (beş toplu) ise Alçıtepe'deki mevzilerde yerleştirilmiştir. (III) 9 uncu Piyade Tümeninin 18 Şubat 1915'teki Durumu Boğazın olası düşman çıkarmalarına karşı gözetleme ve korunmasıyla görevlendirilmiş bulunan bu tümenin durumu şöyledir (Kroki: 7): Boğazın iki tarafında Maydos ve Menderes Müfrezeleri adlarıyla iki grup hâlinde düzenlenen 9 uncu Tümenin karargâhı Çanakkale'dedir 4 Kasım 1914 te 3 üncü Kolordu Komutanlığı tarafından verilen emirde 9 uncu Tümenin Rumeli tarafındaki birliklerin şimdilik Maydos Müfrezesi olarak adlandırıldığı ve müfrezenin Yarbay İrfan ın emir ve komutası altına verildiği belirtilmiştir. Saz Limanı ndan Seddülbahir e kadar sahil kısmının müdafaası ile görevlendirilmiştir. Müfreze idari açıdan tümene bağlı ise de harekât açısından doğrudan doğruya kolorduya bağlı bulunacaktır. Sağ kanat ve sol kanat gruplarından oluşan bu müfreze, karargâhıyla Eceabat tadır. Sağ Kanat Müfrezesi (Bursa Seyyar Jandarma Taburu, 27 nci Piyade Alayının 1 inci ve 2 nci Taburlarıyla, Ağır Makineli Tüfek Bölüğü ve 9 uncu Sahra Topçu Alayından bir dağ bataryası) Maydos Müfrezesi kuzey sınırıyla, Kabatepe-Eceabat çizisi (dâhil) arasındadır. Sol Kanat Müfrezesi (26 ncı Piyade Alayının 3 üncü ve 4 üncü Taburlarıyla, 9 uncu Sahra Topçu Alayından bir dağ bataryası ve 105 mm lik bir obüs bataryası) Sağ Kanat Müfrezesi güney sınırıyla, Seddülbahir arasındaki bölgededir. Sağ Kanat Müfrezesi birliklerinden Bursa Seyyar Jandarma Tabur Karargâhı ve tabur büyük kısmı ile Turşun'dadır. Taburun bir bölüğü, Ece Limanı güneyindeki yerlerde kıyı gözetlemesindedir. 91

104 27 nci Alayın 2 nci Taburu ve bir dağ bataryası Kurucadere, Arıburnu ve Kabatepe çevresindedir. Sol Kanat Müfrezesi birliklerinden 26 ncı Alayın 3 üncü ve 4 üncü Taburları ve bir dağ bataryası Kirte, Kumtepe, Sarıtepe, Zıgındere ağzı ve Seddülbahir çevresindedir. 26 ncı ve 27 nci Alayların 2 nci ve 3 üncü Taburları; 6 ncı Sahra Topçu Alayından bir tabur, tümen süvari bölüğünün artanı da Maydos Müfrezesinin ihtiyatı olarak Eceabat'ta toplu durumdadır. Yukarıdaki düzenlemelere paralel olarak çıkarmaya elverişli önemli kesimlerde tahkimata devam edilmiş, buralara imkânlar dâhilinde ağır silahlar da mevzilendirilmiştir. 9 Kasım 1914 te Anadolu tarafında 25 nci Alay, 9 uncu Depo Alayı, bir topçu taburu ve iki seyyar jandarma taburundan oluşan Menderes Müfrezesi teşkil edilmiştir Ocak 1914 te 9 uncu Tümen Komutanı; düşmanı sahile bastırmamak ve sahilde yapılacak muharebelerle kesin sonucu almak amacıyla müfrezede de bazı düzenlemelerin yapılması gerektiğini belirterek Menderes Müfrezesi Komutanlığına yeniden müfrezenin eski komutanı olan İrfan Bey i atamıştır. Müfreze askerî harekât açısından doğrudan doğruya Müstahkem Mevkiye bağlı iken bu tarihten sonra 9 uncu Tümene bağlanmıştır. Yeni düzenlemeye göre; Müfreze komutanı birliklerin sevk ve idaresinden, savaş için gerekli hazırlıkların yapılmasından sorumlu olacak, müfrezenin idaresi Tümen idaresi tarafından sağlanacak, erzak sevk ve nakli, kolların emir ve komutası müfreze komutanına ait olacak, Menderes Müfrezesi karargâhı Bergos a nakledilecek Menderes Müfrezesine bağlı olan kol ve katarların sevk ve idaresinin birleştirilmesi için başlarına bir kol komutanı tayin edilecektir. 321 Müfreze; Depo Alayı, 25 inci Piyade Alayı, Çanakkale Seyyar Jandarma Alayı, 9 uncu Sahra Topçu Alayından bir tabur, 8 inci Sahra Topçu Alayından bir dağ taburu, 8 inci Ağır Obüs Alayının 4 üncü Taburu; Brodwel Top Bataryası, iki süvari takımı, bir istihkâm bölüğü, 6 ncı Seyyar Hastane, 1/2 sıhhiye bölüğünden ibarettir. Depo Alayı (5 inci, 6 ncı ve 9 uncu Taburlar), karargâhıyla Üvecik'tedir. Kumkale Kumburnu arasındaki kıyı bölgesinin savunmasından sorumlu bulunan bu alayın bir depo taburu Üvecik'te, diğer depo taburları Yerkesiği ve Mahmudiye'dedir. Kıyıda gerekli gözetleme düzenlerini alan taburlar, Kroki: 7'de görüldüğü gibi geride toplu olarak bulundurulmaktadır. 320 aga.; Kls. 4669, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

105 25 inci Piyade Alay Karargâhıyla, kıyı gözetlemesindekiler dışındaki artan birlikler Geyikli'de, alayın sadece bir taburuysa Bergos'tadır. Çanakkale Seyyar Jandarma Alayı, karargâhıyla Tavaklı'dadır. Alay, Eski İstanbul burnu ile Akçay İskelesi arasındaki kıyının gözetleme ve savunmasından sorumludur. Bunun için alay, çıkarmaya elverişli kıyı kesimlerini bölük bölgelerine ayırarak, gerekli tahkimatı yapmış olup önemine göre takım veya postalar yerleştirmek suretiyle kuruluşundaki iki jandarma taburuyla görevi nöbetleşerek sürdürmektedir. Balıkesir Jandarma Tabur karargâhı ve bu taburun büyük kısmı Ayvacık'ta, bu taburdan bir bölük eski İstanbul burnundan, Kösedere ağzına kadar kıyıyı gözetlemekle görevlidir. 9 uncu ve 8 inci Sahra Topçu Alaylarından müfreze emrinde bulunan bir sahra ve dağ topçu taburu, karargâhlarıyla Darıköy ve Ezine'dedirler. 322 Bu taburlardan Sahra Topçu Taburu, bir bataryasıyla 25 inci Alay bölgesinde Büyük Beşige Limanı ve Geyikli İskelesi güneyinde Odunluk İskelesi ni ateş altında bulunduracak biçimde mevzide, 2 nci Bataryasıyla Depo Alayı bölgesinde Beşige Burnu doğusunda mevzidedir. 323 Yeniköy güneyinde mevzide bulunan Brodwel Bataryasının 4 Ocak 1915'te verilen bir emirle Küçük Beşige güneyinde İn Limanı yöresinde mevzilenmesi emredilmiştir. (IV) Birleşik Filonun Durumu Birleşik Filo, 19 Şubat 1915 Muharebesi öncesinde üç tümenden kurulmuştur. Bunlardan 1 inci ve 2 nci Tümenler İngiliz, 3 üncü Tümen ise Fransız gemilerinden oluşmuştur. Buna göre 1 inci Tümende, Inflexible, Agamemnon, Queen Elizabeth; 2 nci Tümende, Vengeance, Albion, Cornwallis, Irresistible, Truimph, 3 üncü Fransız Tümeninde ise Suffren, Bouvet, Gaulois, Charlemagne muharebe gemileri yer almaktadır. Bunlardan Inflexıble Amiral Carden'in, Vengeance Amiral de Robeck'in, Suffren ise Amiral Guepratt'ın sancak gemileridir. Birleşik Filonun mevcudu kuşkusuz bunlardan ibaret değildir. Birleşik Filonun kadrosunda bulunan İngiliz gemi sayısı 15'i muharebe gemisi, dördü hafif kruvazör, bir depo gemisi, bir uçak gemisi (altı uçaklı), 16 muhrip, beş 322 aga.; Kls. 4836, Dos. H-6, Fih Menderes Müfrezesi emrinde bulunan 8 inci Ağır Obüs Alayının 4 üncü Taburunun aldığı düzenler için de bk. Kroki: 6 ve 7 93

106 denizaltı, yedi mayın arama-tarama gemisi olmak üzere toplam 49'u bulmuştur. Fransız gemilerine gelince; beşi muharebe gemisi, biri uçak gemisi altısı muhrip, ikisi denizaltı olmak üzere toplam 13 gemiden ibaret olup Birleşik Filoyu oluşturan gemilerin genel toplamı 62'ye yükselmiştir. 324 Birleşik Filonun Boğaz önündeki durumuna gelince 3 Kasım bombardımanından sonra sadece Boğazı gözetlemekle yetinen ve Bozcaada dolaylarında bulunan Birleşik Filo, genellikle torpido, 3-4 denizaltı Weymouth, Glouocester hafif kruvazörleri ve Blenheim torpido depo gemisinden oluşmaktadır. Boğazın girişi, gündüzleri 2-3 torpido veya 1-2 denizaltıyla gözetlenmekte, bunların gerisinde bir kruvazör de İmroz-Merkep adaları arasında hareket hâlinde bulunmaktadır. Geceleri ise iki torpido yine bu iki ada arasında, iki torpido da Merkep adası ile Anadolu kıyısı arasında bulundurularak Boğaz kontrol altında tutulmaktadır. Boğaz da yapılan gözetleme ve diğer kaynaklardan elde edilen bilgilere göre; Birleşik Filonun Boğaz önündeki gemi sayısının gittikçe arttığı ve bunların yoğun bir etkinlik içinde oldukları; Midilli adasının İngilizler tarafından işgal edildiği ve adanın Sığrı Limanı nda çok sayıda savaş gemisi bulunduğu, bugünlerde İngilizlerin Çanakkale'ye taarruza hazırlandıkları ve bununla ilgili olarak Cornwallis sınıfından birkaç zırhlı, Malta'dan Ege Denizi'ne açıldığı gibi Queen Mary zırhlısı ve başka bir savaş gemisinin de bunları izlediği tespit edilmiştir. Yine bu gemilerin yanlarına mayınları patlatmak ve toplamak için yedi nakliye gemisiyle, 30 kadar motorbot aldıkları anlaşılmıştır. Başkomutanlık tüm bu gelişmeleri değerlendirmiş ve Birleşik Filonun yakında Boğaz a bir taarruzda bulunma ihtimalinin yüksek olması nedeniyle hazırlıklarına hız vermiştir. Nitekim Başkomutanlık tarafından 15 Şubatta Müstahkem Mevki Komutanlığına Atina ve Selanik gazetelerinin, yakında Çanakkale'ye bir taarruz yapılacağını doğrular mahiyetteki yayınlarına atfen gönderilen bir şifreli telgraf da bu görüşü doğrulamaktadır Şubat günü, Birleşik Filonun hava etkinliğini artırması ve iki deniz uçağının, Seddülbahir ve Kumkale'ye birer bomba atması, 326 Müstahkem Mevki Goncasuyu telsizinin 18/19 Şubat gecesindeki telsiz haberleriyle, gözetleme posta ve Başkomutanlık Kıyı İstihkâmları ve Mayın Birlikleri Genel Müfettişliğinden intikal eden haberler de Birleşik Filonun olağanüstü bir 324 Corbett; s aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

107 etkinlik içinde olduğu ve çok yakında Boğaz a bir taarruz başlatacağı izlenimini vermiştir. 327 Bu sırada İngiltere, Boğazı denizden zorlayarak İstanbul a ulaşmayı hedef alan bir taarruza karar vermiş, harekâtı yönetmek üzere de Amirali Carden i görevlendirmiştir. (V) Boğaz Girişindeki Türk Tabyalarının Durumu ve Bunların Ateş Alanları (19 Şubat 1915) Seddülbahir ve Kumkale Tabyaları, taş-toprak karışımı yapılmış ve büyük hedef gösteren tabyalardır. Ertuğrul ve Orhaniye Tabyalarıysa toprak siperli istihkâmlardır. Bu nedenle adı geçen tabyalar, düşman gemi toplarına karşı dayanıklı değillerdir. Diğer taraftan krokide görülebileceği gibi Ertuğrul Tabyasının Tekke Burnu, Orhaniye Tabyasının da Yenişehir yönüne karşı ateş imkânları sınırlıdır. Buna karşılık, düşman gemilerinin girişteki tabyalar üzerine yoğun bir ateş toplama olanağı vardır. Gelibolu yarımadasının Boğaz girişinde son bulan dar ve çıkıntılı pozisyonuyla, Yenişehir arasında, kuşatıcı bir muharebe düzeni alma imkânı bulabilecek bir düşman filosunun tabyalar üzerinde etkili ateşlerini toplayabilmesi avantajına karşılık, mesafenin uzaklığı nedeniyle yalnız Ertuğrul ve Orhaniye bataryaları sadece dört topla ateş edebileceklerdir. Hâlbuki Birleşik Filo, uzun menzilli ağır top sayısını istediği zaman artırabilirdi. Buna karşılık Seddülbahir ve Kumkale Tabyalarındaki kısa menzilli toplar, menzilleri dışında bulunacak muharebe gemilerine hiçbir zaman ateşleriyle ulaşamayacaklarından, âdeta suskun kalacaklardır. Bir başka deyişle bu tabyaların, ateş bile açmadan hasar görmeleri olasılığı da vardır. (VI) Birleşik Filonun Giriş Tabyalarına Yönelik Taarruz Planı Amiral Carden'in yukarıda belirtilen dört evreli olarak hazırlanıp onaylanmış Boğaz dan geçiş planının birinci evresi, Boğaz girişinin ele geçirilmesini öngörüyordu. Bu da Türk istihkâmlarına taarruzun üç kademeli olarak yapılmasını gerektiriyordu. Buna göre, önce Türk istihkâmlarının top menzili dışından doğrudan doğruya ve aşırma suretiyle uzak mesafeden bombardımanı, yine direkt olarak orta mesafeden ikinci derecedeki bataryalarla bombardımanı; üçüncü kademe olarak da metre mesafeden yapılan ezici bir ateşle istihkâmların susturulması ve ayrıca ilk dönemde muharebe gemilerinin isabet almamalarına özen gösterilecek, bombardıman sırasında, yanlışlıkla istihkâmların ateş alanına girilirse hemen menzil dışına çıkarılarak uzun mesafeden bombardıman sürdürülecekti. 327 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

108 Bu ilk taarruz için Inflexible, Triumph, Cornwallis, Albion, Suffren, Bouvet görevlendirilmiştir. Bunlardan başka Gaulois, Suffren e, Amethist kruvazörü, Albion'a yardım edecekti. Vengeanca 2 nci Tümenin ateşini gözetlemekle görevlendirilmiştir. Suffren, Kumkale'yi bombardıman ederken Gaulois de Beşige Körfezi'nde bulunarak Suffren'i kıyıdan açılacak topçu ateşlerine karşı koruyacak, Bouvet ise Suffren'in ateşini kontrol edecektir. Triumph Orhaniye Tabyasını, Inflexible Seddülbahir i bombardımanda bulunacak ve Triumph un ateşini kontrol edecektir. Rumeli tarafında Albion, Amethyst ve yedi İngiliz mayın tarama gemisi Kabatepe nin bir mil kuzeyinden üç mil güneyine kadar uzanan bölgede mayın taramakla Queen Elizabeth zırhlısı bu bölgede sahile yaklaşarak yarımada üzerinden boğazın en dar noktasında bulunan istihkâmları bombardıman etmekle görevlendirilmiştir. Albion ayrıca Kabatepe deki savunma mevzilerini de bombardıman edecektir. 328 (VII) Muharebenin Yapılışı (Kroki: 8) 19 Şubat 1915 sabahı hava açık, deniz durgundur. Saat dan a kadar boğaz dışında İngiliz ve Fransız olmak üzere 11 zırhlı, 3 kruvazör, 18 torpido, 2 denizaltı ve 9 şilepten ibaret bir filo toplanmıştır. 329 Saat 07.45'te Gökçeada ile Tavşan adaları arasında görülen iki torpido, Orhaniye Bataryasından yapılan ateş üzerine uzaklaşmıştır. Saat 07.50'de bir uçak, Ertuğrul Tabyası gerisindeki piyade bölüğüne bir bomba attıysa da etkisiz kalmıştır. Saat 09.51'de Cornwallis, Orhaniye; saat 10.01'de Truimph, Ertuğrul; saat 10.32'de Suffren, Kumkale Tabyalarına ateşe başlamıştır. Bu ateşlere, tabyalardan karşılık verilememiştir. Inflexilble de önce Ertuğrul Tabyasını m mesafeden bombardıman etmiştir. Sonuç alamayınca 2300 m yaklaşarak saat 12.00'de bombardımanı yinelemiştir. Başarılı olunca bu kez ateşini, saat 13.00'te Seddülbahir Tabyasına yöneltmiştir. Triumph saat 'e kadar Ertuğrul Tabyasını ateş altına aldıysa da isabet kaydedememiştir. Bunun üzerine, kendisinden Tekke Burnu kuzeyindeki Sarıtepe tahkimatı ve asker topluluğunun ateş altına alınması istenmiştir. Bu arada Suffren'in, saat 10.30'da Kumkale'ye başlattığı başarılı ateşleri Bouvet tarafından gözetlenmektedir. Cornwallis in yerini alan Vengeance, Orhaniye Tabyasına ateş etmektedir. Hava keşfiyle Kumkale ve Orhaniye'deki topların sağlam kaldıklarının anlaşılması üzerine Amiral Carden, saat 14.00'ten itibaren muharebenin ikinci etabını başlatmıştır. 328 Corbett; s aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih

109 Bu aşamada tabyalar, kısa mesafeden ezici ateş altına alınarak tahrip edilecek ve Boğazın girişine doğru mayınlar aranıp temizlenecek ve gemiler, hareket hâlinde bulunacaktı. Suffren, Kumkale'ye 700 yarda sokularak orta çaplı bataryalarıyla tabyayı direkt ateş altına alacak, bunu yaparken Orhaniye Bataryasının ateşi altına düşmeyecek, Kumkale Tabyası tahrip edildikten sonra Suffren bu kez 5000 yardadan Orhaniye bataryasını ateş altına alarak Vengeance muharebe gemisine yardım edecek; keza Bouvet de Inflexible ile birlikte Seddülbahir ve Ertuğrul tabyalarını kısa mesafeden ateş altına alacaklardı. Böylece saat 13.30'dan 14.30'a kadar verilen bir aradan sonra muharebe yeniden başlamıştır. Inflexible, Seddülbahir den metre mesafede demirleyerek buradaki tabyaya da beş mermi atmıştır. Tabyadan buna karşılık verilmemesi üzerine, bombardımanla görevli diğer gemiler Boğaz a doğru ilerlemeye başlamıştır. Kumkale'ye ateş ederek yaklaşmakta olan Suffren'e de karşılık verilememiştir. Fransız Amirali Quépratte uepratte, kesin menzile girmeyi önermiş ve uygulamaya geçilmiştir. Suffren, 20 dakika süren ateşiyle tabyanın güney kesimini tahribe çakşırken Vengeance de bu tabyayı bombardıman etmiştir. Amiral Quépratte, Suffren'in ateşe başladığı sırada Vengeance ve Cornwallis in kıyıya yaklaşmalarını emretmiştir. Bu iki gemi, Kumkale ve Seddülbahir bataryalarını bombardıman ettikten sonra, ateşlerini Orhaniye ve Ertuğrul bataryalarına yöneltmiştir. Tabyalar karşılık vermediği gibi toz ve duman bulutlarından da bir şey görülememiştir. Amiral Carden, gerçeği öğrenmek için Suffren'e kıyıya daha yaklaşması, Vengeance nin de ateş keserek tabyaları gözden geçirmesi işaretini vermiştir. Suffren, bu işareti yanlış anlamıştır (Ateş kes, Inflexible'a yaklaş şeklinde). Böylece Suffren, Orhaniye Bataryasını tahrip için en iyi durumda bulunurken çekilmeye başlamıştır. Bu sırada, Vengeance Çanakkale Boğazı nın ağzına hızla ilerlerken Orhaniye ve Ertuğrul Bataryaları ateşe başlamıştır. Bouvet, Vengeance ve Cornwallis de aşırma ateşiyle bu bataryalara karşılık vermiştir. Suffren, Karayel'e doğru yaklaşırken Ertuğrul Bataryası tarafından ateş altına alınmıştır. Orhaniye Bataryasının yukarıda adı geçen gemilere ateşi oldukça etkili olmuş, Vengeance'nin sereni kırılmış, donatımı ağır hasara uğramıştır. Vengeance ile birlikte sokulan Cornwallis de yoğun bir ateş altında kalmıştır. 97

110 Bunun üzerine Amiral Carden, Inflexible saat 17.15'te, Orhaniye Bataryasını ateş altına aldırdığı gibi Birleşik Filoya yeni katılan Agamemnon'a Cornwallis'e yardım etmesini emretmiştir. Böylece Agamemnon, Orhaniye ve Ertuğrul Bataryalarını bombardımana geçmiştir. Amiral Carden saat da görüş koşullarının elverişsizliği nedeniyle bugünkü harekâta son verdirmiştir. Birleşik Filo akşam üzeni Çanakkale önünden çekilmiştir. 330 (VIII) Kabatepe Kıyılarındaki Mayın Arama Çalışmaları Plan gereği Albion muharebe gemisi, Amethyst hafif kruvazörü ile yedi mayın arama-tarama gemisinden oluşan grup, 19 Şubat 1915 sabahı Kabatepe'ye yönelmişlerdir. Kabatepe nin 1000 metre açığına Kabatepe güneyindeki çay ağzına ve Kumtepe açıklarına birer şamandıra bırakmışlardır. Böylece gemiler, bölgede hiçbir mayına rastlamadan Kumtepe hizasından batıya uzaklaşarak saat 19.00'da Birleşik Filoya katılmışlardır. 331 (IX) 19 Şubat Muharebesinde Verilen Kayıplar Yedi buçuk saat devam eden bu muharebede İtilaf kuvvetleri uçakları bini aşkın mermi atmıştır Şubat muharebelerinde Kumkale ve Seddülbahir tabyaları ateşe iştirak etmediğinden bunlardan hiçbir cephane sarfiyatı olmamıştır. Diğer tabyalardaki sarfiyat ise şöyledir: Tabya Tahrip danesi Sert dane Tapalı dane Zerre danesi Toplam Ertuğrul Orhaniye Toplam Corbett; s age.; s.235. ATASE Arşivinde bulunan belgede ise bugünkü muharebe şu şekilde anlatılmaktadır: 19 Şubatta İtilaf donanması başlangıçta Tekeburnu civarından Ertuğrul ve Yeniköy ile Bozcaada arasından Orhaniye yi yandan ateşe almak suretiyle muharebeye başlamış ve bataryalarımızın atış sahası ve menzil dâhiline uzun süre sokulamamış idi. Bataryalarımız zorunlu olarak sessiz kalmaya mecbur kalmıştır. İtilaf donanması yandan yaptığı atışlardan yeterli etkiyi sağladığına inandığı bir zamanda akşama doğru bir kısım harp gemisini Boğaz girişine doğru ilerletmiş Türk bataryalarının atış sahasına girmiştir. Ertuğrul ve Orhaniye bataryalarının İtilaf gemilerinin ateşine önem vermeyerek derhâl karşılık vermeye başladıklarından şiddetli bombardımana rağmen İtilaf donanması cepheden sokulamamış ve geri çekilmeye başlamış ve yalnız yandaki atışlarına devam etmişlerdir. aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih Corbett; s aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

111 19 Şubat muharebelerindeki zayiat ise şu şekildedir: Birlik Zayiat Subay Şehit Yaralı Şehit Yaralı Kayıp Orhaniye Seddülbahir Toplam Bombardımanın tahribatı en çok Kumkale istihkâmlarında görülmüştür. Bu tabyada 24 santimetrelik topta küçük bir oyukluk meydana gelmiş, 26 santimetrelik topun kundak ve kızağından bir parça kopmuş, ön tekerleği tahrip olmuş, 15 santimetrelik topun kızağı iki parça olmuş, top kullanılmaz bir hâle gelmiştir. Yine 28 santimetrelik top birçok isabet aldığından bu top da kullanılmaz bir hâle gelmiştir. Bütün tabyaların mazgal, bonet, sper ve şivlerin dış kesimleri çok hasar görmüştür. Seddülbahir ve Kumkale de rampa ve bazı döşemeler oldukça harap olmuştur. Kumkale deki tahribat nispeten daha fazladır. Kışlalar büyük hasara uğramıştır. Kışlalar dâhilindeki askerî eşyalar birkaç tüfek, kasatura, bir nordenfield harap olmuştur. 335 Sonuç olarak yukarıda açıklanan cephane tüketimi ve uğranılan kayıp ve hasarlara bakıldığında görülür ki, bombardımanın süresi ve özellikle akşama doğru bombardımanın şiddetlenmesine oranla, Türk birliklerinin kayıplarının az olduğu söylenebilir. Verilen hasar ve kayıplar çok olmasa da Boğaz girişindeki tabyaların yandan ateş altına alınabilme sakıncası bu bombardımanda kendini göstermiştir. Bu arada Birleşik Filodan üç-dört savaş gemisi, Tekke burnu ile Gökçeada arasına girip tabyaların ateşinden etkilenmeden Ertuğrul Tabyasına yakın mesafeden ateş edebildiği gibi Yeniköy açıklarında atış alanı dışında Orhaniye Tabyası bombardıman edilebilmiştir. Buna karşılık Türk topçusuysa menzilleri dışında kalan bu düşman gemilerine karşılık veremeyerek susmak zorunda kalmıştır. Birleşik Filonun ateşleri az da olsa etkili olmuş, ağır topları siperler üzerinde büyük çukurlar açabilmişlerdir. Er 334 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, F aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, F

112 Girişteki Türk topçusunun, Birleşik Filonun tahriplere yol açan yoğun ateşi altında gösterdiği serinkanlılık ve moral gücü övgüye değerdi. Gerçekten Türk topçusu, ateş açma imkânı bulamadığı durumlarda siperlere çekilmiş, düşman gemileri menzile girince onların şiddetli bombardımanını önemsemeden derhâl top başı yapmış, büyük bir cesaretle görevlerini yerine getirmiş, ateş aralarında toprakla örtülen toplarını yeniden ateşe hazır duruma getirmişlerdir. Menzil itibarıyla ateş edebilme imkânı bulunan bataryalar ise ateşlerini iyi ve sükûnetle idare etmişlerdir. Birleşik Filo topların tümüyle tahribi için tam isabet kaydedememiş, kısaca harcadıkları cephane alınan sonuçla orantılı olmamıştır Şubat muharebesinde Birleşik Filo, bütün tabyalara dağılmıştır. Genelde çekingen hareket eden Filonun 19 Şubatta başarısız oluşunun bir nedeni de gemilerin ateşlerini çoğu kez hareket hâlinde yapmış olmalarıdır. Aslında savaş gemilerinin ateşleri, uzun menzilli Ertuğrul ve Orhaniye Bataryaları üzerinde toplanmalı ve bu iki batarya tahrip edildikten sonra Boğaz a yaklaşıp Seddülbahir ve Kumkale tabyalarındaki kısa menzilli bataryalar susturulmalıydı. Robert Rhodes James de 19 Şubatı Çanakkale Boğazı nın girişine taarruz, askerî fiyasko ile sonuçlandı. 337 şeklinde yorumlamıştır. (b) 25 Şubat 1915 Muharebesi (I) Tarafların Muharebe Öncesi Durumu ve Etkinlikleri Birleşik Filonun, büyük kısmıyla 19 Şubatta Boğaz girişini bombardıman ederken bir kısmıyla da Gelibolu yarımadasının batı kıyılarında faaliyette bulunması üzerine, ivedi önlemlere başvurulmuştur. 338 Öyle ki daha 19 Şubat günü akşama doğru Kirte de bulunan inşaatı istihkâmiye taburlarına ait bölüklerin hemen Seddülbahir e, Halileli ndeki bölüklerin Kumkale ve Orhaniye ye hareket etmesi için emir verilmiştir. İtilaf donanması uzaklaşır uzaklaşmaz bu birlikler siperlerin yeniden yapılmasına ve toplar arasına yıkılan toprakların temizlenmesine başlamışlardır. Sabaha kadar sürekli çalışılarak yıkılan siperler kum torbalarıyla tamamlanmıştır. Mazgallar temizlenmiş ve bunlar yeniden tamir edilmiştir. Bu suretle Ertuğrul, Orhaniye ve Seddülbahir bataryaları ertesi gün için tamamıyla harbe hazır bir hâle getirilmiştir. Kumkale deki siperlerin temizlenmesi ve tamiri 336 Corbett; s Robert Rhodes James; Gelibolu Harekâtı, Çev. Haluk V. Saltıkgil, Ankara, Belge Yay., 1965, s aga.; Kls. 5338, Dos. H-3, Fih

113 tamamlandıysa da ertesi gün için yalnız 24, 26, 28 ve 15 santimetrelik topların tamiri kalmıştır /22 Şubat 1915 te Başkomutanlık tarafından Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığına şu emir verilmiştir: 1. Düşman donanması, bütün savunmaya rağmen boğazı geçmeyi başarsa bile Müstahkem Mevki gerek denizden gerek karadan boğazın savunma ve muhafazası görevine devam edecektir. Bu suretle boğazı geçen gemilerin arkasından diğer harp gemilerinin ve nakliye gemilerinin geçişi önleneceği gibi daha önce geçmiş olanların tekrar boğaz dışına çıkarılmasına çalışılacaktır. Geçilmiş olar mayın hatlarının derhâl yeniden tesis ve tanzimi ve tahrip edilen bataryaların hemen tamiri en önemli meseledir. 2. Düşmanın boğazın arka taraflarına yapacağı çıkarma teşebbüslerine taarruzla cevap verilecektir. Eğer bütün uğraşlara rağmen düşman karadan birleşmeyi başarırsa sahil bataryalarımızın arkasına gelişi için ileri yürüyüşünün mümkün olduğu kadar ertelenmesi ile takviye birliklerinin gelişi için azami zaman kazanılacaktır. Takviye birliklerinin gönderilip gönderilmeyeceği ve ne kadar kuvvetin ne kadar zamanda gönderilebileceğini belirlemek mümkün değildir. Bundan dolayı Müstahkem Mevki birlikleri düşmanın ileri yürüyüşünü önlemek için tüm gücüyle çalıştıktan sonra birlikler savunma mıntıkalarına çekilecekler ve bu mıntıkalar dâhilinde karadan ve denizden kesin bir şekilde ve son derece kararlı bir şekilde sebat edeceklerdir. Kesin savunma mıntıkaları Anadolu tarafında Müstahkem Müfettişliği tarafından 19 Şubat tarihinde teklif ve tarafımdan kabul edilen mevziler olacaktır. Rumeli tarafında ise Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından keşfedilecektir. Rumeli tarafında keşfedilip hazırlanacak bu kesin savunma mıntıkası Kilitbahir ile hemen civarında bulunan bataryaları muhafaza edebilecekti. Her iki mıntıkada bulunacak kuvvetler bugün Müstahkem Mevki emrinde bulunan birliklerdir. Bundan dolayı bu mıntıkaların öyle bir seçilmesi gerekir ki yalnız bir sahilde bulunan birlikler tarafından dahi savunması mümkün olabilsin. Birlikler kesin savunma hattına çekilmeye mecbur olursa bu mıntıka hariçte kalan ve taşınması mümkün olmayan bütün bataryaları vesaiti ile beraber mıntıka dâhiline getirecektir. Taşınması mümkün hatları hemen tahkim edebilecek ve mıntıkalar dâhilindeki kuvvetler için en az üç aylık erzak depolanacaktır. Başkomutanlık tarafından 3 üncü Kolordu Komutanlığına verilen talimat ise şöyledir: Düşman donanması boğazı geçişte başarılı olursa Müstahkem Mevki gerek denizden gerek karadan boğazın muhafaza ve savunmasına devam edecektir. Böyle bir durumda 3 üncü Kolordu da Gelibolu yarımadasının kendi mıntıkası dâhilinde bulunan kısmını denizden çıkarma yapılmasına 339 aga.; Kls. 118-Dos ; Fih. 16-4; Kls. 121, Dos. 572, Fih

114 karşı savunma görevine devam edecek ve Müstahkem Mevki ile irtibatta bulunarak birbirine destek olacaktır. Düşmanın çıkarma harekâtı esasen taarruz ile engellenecektir Şubat günü Çanakkale Boğazı Müstahkem Mevki Komutanlığı için genel ihtiyat olmak üzere 19 uncu Tümenin Eceabat a gönderileceği bildirilmiştir. Bu sebeple dokuz piyade taburu, bir süvari bölüğü bir dağ topçu bataryasının yerleştirilmesi için derhâl gerekli tedbirlerin alınması istenmiştir. 341 Yarımada kuzeyinde 3 üncü Kolordu tarafından 7 nci Tümene verilen bir emirle şu düzenlerin alınması istenmiştir: 21 inci Piyade Alay Karargâhı Atıf Bey Çiftliği'ne, bu alayın Gelibolu'daki 1 inci Taburu Bolayır mevzisindeki Merkez ve Ay Tabyalarına, bir sahra topçu taburu Karaburgaz'a gidecek, Bolayır mevzisi - Yeniköy kesiminde beklenen çıkarma girişimlerine karşı sahra taburuyla, Bolayır mevzisindeki Ağır Topçu Taburu 21 inci Alay emrinde olacaklardır. 342 Bu arada Geyikli ve Üvecik'te iken, Halileli bölgesine alınması emredilen 4 üncü Ağır Topçu Taburu (iki batarya, bir obüs takımı)nun Üvecik'teki bataryasına 24 Şubatta, Geyikli'deki bataryasına da 25 Şubatta Halileli bölgesinde mevzilendirilmesi emredilmiştir. 343 (II) Birleşik Filonun Durumu Birleşik Filodan 24 Şubat saat 08.00'de sekiz İngiliz savaş gemisi, Selanik yönünden Çanakkale Boğazı na doğru, dört Fransız savaş gemisi de Bozcaada'dan Merkep (Tavşan) adası doğrultusunda ilerleyerek saat 08.40'ta prova düzeni almışlardır. 344 Saat 10.10'da İngiliz gemileri önde olmak üzere Boğaz girişine doğru ilerlemekte olan bu filonun, bir süre sonra düzen değiştirerek Gökçeada- Bozcaada arasında çeşitli manevralar yaptıktan sonra Boğaz dan uzaklaştığı görülmüştür. Cebelitarık gazetelerine atfen Başkomutanlıktan alınan bir haberde; İngilizlerin Bozcaada'da deniz uçakları için bir üs kurduğu, mayın tarama gemilerinden oluşturulan bir mayın arama-tarama filosunun da Çanakkale yönünde hareket ettiği bildirilmiştir. 345 Seddülbahir'deki 5 inci Ağır Topçu Alay Komutanlığından gelen bir haberden de Selanik yönünden gelen Queen Elizabeth muharebe gemisinin saat 17.00'de Hayırsız adalar dolayındaki gemilere katıldığı öğrenilmiştir. 340 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-8, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

115 Merkep adası gerisinde bulunan Birleşik Filonun, yedi İngiliz ve dört Fransız muharebe gemisi, üç hafif kruvazör, on sekiz torpido, iki denizaltı ve on yedi nakliye gemisinden oluştuğu tespit edilmiştir. 346 Gerek alınan yukarıdaki haberler gerekse Birleşik Filonun toplanma durumu, çok yakın bir zamanda Çanakkale Boğazı na bir taarruz düzenleneceğinin belirtisi olarak değerlendirilmiştir. (III) Birleşik Filonun Boğaz a Yönelik Taarruz Planı (Kroki: 9) 25 Şubat Muharebesi nde güdülen amaç, Amiral Carden in planının birinci safhanın ikinci kısmını tamamlamaktı. Yani dış istihkâmları tahrip edilip giriş kısmına kadar taranılacaktı. Yeni verilen talimat, esasen verilmiş olan talimatın daha geniş kapsamlısı idi. Genel düzenlemeye göre dört gemi, çift çift gidip gelecekler ve mesafe 3000 yardaya (yaklaşık 2742 metre) ininceye kadar Orhaniye ve Ertuğrul bataryalarına ateş edeceklerdi. 19 Şubatta edinilen deneyler, tabyaların içerisine mermilerin düşmesiyle topların tahrip edilemeyeceğini göstermişti. Ancak tek topa isabet sağlanmasıyla, topun tahrip edilebileceği sonucuna varılmıştı. İlk taarruz, Amiral de Robeck emrindeki Vengeanca (Sancak gemisi) ve Cornwallis savaş gemileriyle yapılacaktır. İkinci taarruz, Amiral Quépratte emrindeki Suffren (Sancak gemisi) ve Charlemagne ile yapılacaktır. Taarruza Agamemnon, Queen Elizabeth, Irressistible ve Gaulois, uzak mesafeden ve demir üzerinde olarak Ertuğrul, Seddülbahir, Kumkale ve Orhaniye Tabyalarını ateş altına alarak katılacaklardı. Böylece Türk topçusunun top başı yapmasına engel olunacaktı. Tabyalar ile yakın mesafeden muharebeye tutuşulunca özellikle bu tabyaların ateşini körletmek görevi Irressistible ve Agamemnon'a verilmişti. 347 (IV) Muharebenin Yapılışı (Kroki: 9) 25 Şubat saat 07.30'da Limni yönünden gelerek Boğaz a ilerlemekte olan sekiz İngiliz muharebe gemisine, Bozcaada kuzeyinde bulunan dört Fransız gemisi de katılmıştır. Saat 09.00'da, önde bir torpido ve bunu izleyen dört Fransız muharebe gemisi, bunların da gerisinde İngiliz muharebe gemileri olduğu hâlde, prova düzeninde Boğaz a yaklaşmaya başlamışlardır. Agamemnon ile bir Fransız muharebe gemisi, filodan ayrılarak Yeniköy - Bozcaada yönüne; diğer üç Fransız muharebe gemisi de Tekke burnu ile İmroz adasına doğru hareket etmişler, saat 09.45'te de yerlerini almışlardır. 346 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih Corbett; s.257,

116 Hayırsız adalar batısında bulunan Dublin hafif kruvazörü Gaulois'in civarına gelmiştir. Diğer muharebe gemileri, İlyas burnu açıklarında bulunmaktadır. İlyas burnu fenerinden metre lodos yönünde demirleyen Queen Elizabeth muharebe gemisi, saat 10.13'te Seddülbahir Tabyası'na ateşe başlamıştır. Agamemnon, Queen Elizabeth ile kıyı arasında demirlemiştir. Bu sırada, Ertuğrul Bataryası gibi Orhaniye Bataryası da menzili ve etki alanı dışındaki Birleşik Filoya bağlı muharebe gemilerince ateş altına alınmıştır. Bu batarya, Birleşik Filonun karşıdan ve yandan yaptığı etkili ateşler sonucu top başı yapamamıştır. Bombardıman, ağır tempoyla sürdürülmüştür. Saat 10.17'de Ertuğrul Bataryası, Agamemnon muharebe gemisine ateşe başlamıştır. Agamemnon, buna karşılık vermiş, bataryanın ateşi 15 dakika sürmüştür. Agamemnon çok zor durumda kalmış ve gemiye oradan uzaklaşması emredilmiştir. Gemi 10 dakika içinde yedi isabet almıştır. Bunun sonucu personel kaybı sekize ulaştı. Ayrıca gemide bazı hasarlar meydana gelmiştir. 348 Amiral Carden, Agamemnon'un oradan uzaklaşması üzerine, Ertuğrul Bataryasının ateş altına alınması görevini Queen Elizabeth'e vermiştir. Ateşe ara verilmesinden yararlanan Ertuğrul Bataryası, ateşlerini Dublin kruvazörüne yöneltmiştir. Dublin de bataryaya karşılık vermiştir. Bu kruvazörü, ayrıca Yeniköy kıyı kesimindeki 120 mm lik bir obüs bataryası tedirgin etmiştir. Dublin, güç dunumda kalmış, Amiral Carden, Dublin'e mesafeyi açmasını emretmiştir. 349 Dublin uzaklaşınca Queen Elizabeth'in ateşini kontrol görevi Inflexible'e verilmiştir. Gaulois, demirlemiş olarak ateşini sürdürmüş, bunun da ateşini Bouvet kontrol etmiştir. Orhaniye Bataryasına ateş eden Irresistible nin ateşlerini de Gaulois kontrol altında bulundurmuştur. Irresistible, etkili ateşleriyle Orhaniye Bataryasını susturmuştur. Saat 10.45'te Agamemnon ve Dublin, Ertuğrul Bataryasının ateş menzilinden uzaklaştıkları sırada, bu batarya ateşini Gaulois'e yöneltmiştir. Zor duruma düşen gemi, bir yandan toplarıyla karşılık verirken demirini bırakıp uzaklaşarak kendini kurtarabilmiştir. Gaulois, bundan sonraki ateşlerini Kumkale Tabyasına yöneltmiştir. Saat 11.30'da da, Ertuğrul Bataryasını ateş altına almış, sonra ateşini yeniden Kumkale Tabyasına kaydırmıştır. 348 aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 5653, Dos. 1, F

117 İlk kez 25 Şubat Muharebesi'ne katılan Queen Elizabeth, saat 11.45'e kadar Ertuğrul Bataryasına isabet kaydedememiştir. Toprakla dolan bu bataryanın hareketini sağlamak için, bu saatte ateşe son verilerek döşemelerin temizlenmesine başlanmıştı ki ikinci top tam isabet almıştır. Queen Elizabeth'in Ertuğrul Bataryasına yaptığı ateşe, Agamemnon da katılmaya başlamıştır. Bu ateşlerden etkilenen bataryanın birinci topunun nişan düzeni isabet almış, kışla hasara uğramış, öğle üzeri bataryalar artık ateş edemez duruma gelmiştir. Amiral Carden in saat 12.45'teki emri üzerine, önde Vengeance, arkada Cornwallis, Boğaz girişine doğru ilerlemeye başlamıştır. Her iki gemi, saat sularında, Orhaniye ve Ertuğrul Bataryalarını ateş altına almışlardır. Bu gemileri koruyan muharebe gemilerinin ateşleri de şiddetlenmiştir. Bunlara karşılık Seddülbahir ve Kumkale Tabyalarından ancak dörder mermi atılabilmiştir. Düşman gemilerinin ateşleri etkili olmuş, iki top isabet almıştır. Seddülbahir'de de yangın çıkmış, diğer taraftan Orhaniye Bataryası, bu zamana kadar ateş açamamıştır. Birinci top kum içinde kalmış, ikinci topun nişanı ve arka tekerlekleri tahrip edilmiş ve cephanelik yıkılmıştır. Bundan sonra, önce Vengeance, biraz sonra Cornwallis uzaklaşmıştır. Bunları koruyan diğer muharebe gemileri de ateşlerini kesmiştir. Bunun üzerine Amiral Carden, ikinci yaklaşma hareketine başlanmasını, ateşin Kumkale ve Orhaniye üzerinde toplanmasını ve özellikle Orhaniye'ye ateş edilmesini emretmiştir. Saat 14.10'da Suffren, 8200 metreden 15 dakika süreyle Orhaniye'yi bombardıman etmiştir. Saat 14.40'ta ateş, Kumkale Tabyasına kaydırılıp 2700 metreye dek yaklaşılmıştır. Sonra iskeleye dönüş yapılarak altı dakika süreyle Seddülbahir Tabyası ateş altına alınmıştır. Charlemagne de Kumkale Tabyasını uzun süre ateş altına almıştır. Artık tabyalar kesin olarak susturulmuştur. Amiral Carden, saat 15.00'te mayın tarama gemileriyle korunan muhriplerin Boğaz girişine yaklaşmaları ve bunları koruyacak Albion ile Truimph un istihkâmlara yaklaşmalarını emretmiştir. Bu iki gemi, 1800 metreye kadar Boğaz dan içeri girerek orta çaplı bataryalarıyla tabyaları hızlı biçimde ateş altına almıştır. Saat 16.00'ya doğru Orhaniye Bataryasındaki bir top, Albion'a ancak bir mermi atabilmiş ve topun silindiri kırıldığından çalışamaz hâle gelmiştir. Seddülbahir bölgesindeki havan bataryası bir-iki mermi atmışsa da gemiler menzilinin dışında kaldığından, ateşini kesmek zorunda kalmıştır. Boğaz a giren savaş gemileri, diğer tabyalardaki topları da yakın mesafeden açtığı ateşlerle tahrip etmiştir aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-13, 1-14, Corbett; s

118 Saat 16.00'da mayın tarama gemilerine, Albion, Triumph ve Vengeance korumasında mayın arama-taramaya başlamaları emredilmiştir. Birleşik Filonun bu gemiler dışında kalan diğer savaş gemileri, Bozcaada'daki üslerine dönmüşlerdir. İngiliz ve Fransızlar bugünkü harekâtı, ilerisi için çok umut verici olarak değerlendirmişlerdir. Nitekim, Fransız Amiral Quépratte, hükûmetine şu mesajı göndermiştir: Bugün, eşsiz bir gün, sekiz İngiliz ve dört Fransız muharebe gemisi, Boğaz girişindeki tabyalara ateş açtılar. Başlangıçta kuvvetli bir karşılık gösteren bu tabyalar, giderek sustular. Seddülbahir kasabası ateşler içinde, mayın tarayıcılar bu gece giriş kesimindeki mayınları taramaya başlayacaklar. 351 Amiral daha sonra hükûmetine şu bilgiyi vermiştir: Garip şey, mayın tarayıcılarımızın Boğaz girişinde yaptıkları araştırmalar bir sonuç vermedi. O kadar ki, ertesi gün 26 Şubatta Vengeance Boğaz a girebildi ve deniz birliği karaya ayak bastı ve Seddülbahir'deki topların tahribini tamamladı. 352 Sonuç olarak; Birleşik Filonun bugünkü taarruzu daha cesurca olmuştur. 19 Şubat Muharebesi'nde, gemiler ateşlerini dağıtmışlardır. Bugünkü muharebede daha çok mermi sarf edilmiştir. Özellikle en güçlü gemiler olarak bilinen Queen Elizabeth ve Agamemnon, Ertuğrul Bataryasına birlikte yönelttikleri ateşleriyle, bu bataryayı tahrip etmişlerdir. Türk bataryalarına gelince, Boğaz girişinde uzun menzilli ikişer toptan oluşturulan iki bataryadan biri olan Orhaniye Bataryası, bugünkü muharebede ancak bir mermi atabilmiştir. Buna karşı Ertuğrul Bataryası ise öğleden önce bu düşman gemilerinin yoğun topçu ateşleri altında tahrip edilinceye dek yaklaşık iki saat içinde 74 mermi atarak uzak mesafeden onlara sekiz isabet sağlamayı başarmıştır. Bu durum, kuşkusuz övgüye değer bir kahramanlık örneğidir. Giriş tahkimatının zayıf yönleri ve bu tahkimatın kısa sürede kolayca düşürülebileceği yönünde birtakım görüşler söz konusudur. Müstahkem Mevki Komutanı da bu tür görüşlerini bir raporla Başkomutanlığa sunmuştur. Raporda; Gerek planlı bir taarruzla gerekse kuvvetli bir ateş altında bulundurularak donanmanın bir bölümüyle Çanakkale Boğazı nın girişinden içeriye her zaman girebileceği kanısındayım. Çünkü Boğaz girişinin bugünkü tahkimatı, uzaktan savaşa yetenekli dört toptan oluşmakta olup güçlü bir filonun bu bölgeye yöneltebileceği büyük çaplı topun etkisi altında her zaman Boğazın girişinden içeri girmek olanağı olduğu gibi gelecekte de Boğazın girişinde oluşturulacak tahkimatın türü ne olursa olsun bu sakınca hiçbir zaman giderilemeyecektir. denmektedir Deniz Aşırı Seferler ve Çıkarmalar; Çev. Ahmet Onur, Askerî Tarih Bülteni Eki, Sayı: 9, Ankara, Gnkur. Basımevi, 1980, s age.; s aga.; Kls. 4660, Dos. H-3, Fih

119 (c) 26 Şubat 1915 Harekâtı (I) Türk Kuvvetlerinin Durumuna Kısa Bir Bakış ve 25 Şubattan Sonra Alınan Önlemler 25 Şubatta yapılan muharebede Boğaz girişindeki bataryaların susması üzerine Çanakkale Boğazı, âdeta Birleşik Filoya açılmış ve kaygı verici bir durum meydana gelmiştir. 354 Erenköy bölgesindeki 2 nci Ağır Obüs Taburunun bir bataryası İntepe'de mevziye girmiştir. Çanakkale Boğazı nın denizden yöneltilecek taarruzlara karşı yapılmış olan savunma planına göre ateş gücü durumu da özetle şöyledir: 2 nci Bölge (Obüs Bölgesi) onu ağır havan, otuz ikisi obüs olmak üzere toplam kırk iki toptan; 3 üncü Bölge ise altmış iki adet çeşitli çapta top, havan ve nordenfieldden ibarettir. 4 üncü Bölge ve Obüs Bölgesindeki topçunun dövüş ve dönüş olanakları da Kroki : 10 ve 11'de gösterildiği gibidir. Bu arada, 9 uncu Tümen topçusu set bataryalarının takviyesinin de planlandığı anlaşılmaktadır. Mevzilerin durumuna gelince, 1 inci Ağır Obüs Taburu, Tenker sırtlarında yerleştirilmiştir. Burada arazinin yüksek olması nedeniyle mevzilerin düşman tarafından bulunup tahrip edilmesi güçtür. Bu taburun bir bataryası için de Eskihisarlık sırtlarında mevzi hazırlamakta olup bir çıkarma ihtimali belirdiğinde burada mevzilenecektir. Erenköy bölgesindeki obüs bataryaları da açık ateş mevkilerinde yerleştirilmişlerdir. Ancak Boğazın batıdoğusundaki obüs bataryaları mevzilerinin hemen gerisindedir, ayrıca kapalı ateş mevzileri de seçilmiştir. Bundan başka, Boğaz dan içeri girecek gemileri ateş altına almak amacıyla, Halileli sırtlarında iki obüs bataryası için mevzi hazırlanmıştır. Obüs bölgesinin hemen kuzeyinde iki önemli batarya vardır. Bunlar, 2 nci Bölgeyi ve gerektiğinde 3 üncü Bölgeyi takviye edebilen Dardanos ve Mesudiye Bataryalarıdır. Dardanos Bataryası Boğaz a egemendir. Her iki batarya, 2 nci Bölgenin ateşlerini pekiştirmekte ve mayın hatlarına yaklaşan düşman mayın arayıcılarına karşı mayın hatlarını koruyan bataryaların ateşlerini takviye etmektedir. 3 üncü Bölgedeki bataryalarsa derecikler ya da dere ağızlarına yakın ve olabildiği kadarıyla uzaktan görülmeyecek biçimde yerleştirilmişlerdir. Müstahkem Mevki Komutanlığının karargâhı Çanakkale nin üç kilometre güneybatısında Hacıpaşa Çiftliği ne nakledilmiştir. 354 aga.; Kls. 4624, Dos, 69, Fih

120 19 Şubat taarruzunda telefon hatlarında önemli tahripler olmuş ve bunların tamiri için gerekli önlemler alınmıştır. Örneğin Kumkale tarafında hatlar hemen tamamen tahrip olmuş, santral mermi isabetiyle zarar görmüş asker kurtarabildiği alet ve edavatı alarak Kumkale köprüsü civarına çekilmiş, buradan kale ile muhabereyi sağlamışlardır. Bir süre sonra muhabere tekrar kesilmiş Bölük Yüzbaşısı Kumkale ile muhaberenin temini amacıyla gerekli malzeme ile birlikte gönderilmiştir. Mıntıka subayı İhsan a tamamen asker ve malzemeyi toplattırarak Kumkale ve Yenişehir civarındaki piyade birliklerine katılarak gerek görülecek görevi yapmaları emredilmiştir. Seddülbahir tarafında da hatlar kesilmiş, santral merkezi Eski Hisarlık a nakledilmiştir. Bir süre muhabereden sonra tekrar kesintiye uğramış merkez Kirte ye alınmıştır. Orada bulunan subay alay emrine verilmiştir. 355 (II) Birleşik Filonun Amacı ve Taarruz Planı Birleşik Filonun, Boğaz Muharebesi'nin ikinci evresinin başlangıcı niteliğindeki bugünkü harekâtta uygulayacağı taarruz planının ana hatları kısaca şöyledir: Bu evrede taarruzun Çanakkale-Kilitbahir hattının güneyinde Dardanos Grubundaki bataryalar üzerine yoğunlaştırılması esas alınmıştır. Bu amaçla, önde muhriplerin korumasında mayın arayıcı gemiler olmak üzere, Çanakkale Boğazı nın iki kıyısından birer muhrip ilerleyerek Kepez Burnu na kadar kara savunma araç ve gereçlerinin tümünü tahrip edeceklerdir. Bu iş için, Albion ve Triumph muharebe gemileri görevlendirilmiştir. Bu gemiler planı uygularken Çanakkale-Kilitbahir istihkâmlarının menziline girmeyeceklerdir. Bu hareket, deniz uçaklarınca havadan, ayrıca filoya yeni katılan Majestic muharebe gemisince de denizden desteklenecektir. 356 (III) Harekâtın Yapılışı Birleşik Filoya bağlı üç muharebe gemisi, saat 09.00'da giriş tabyalarını bombardımana başlamıştır. Bunların arkasında görünen dört torpido eşliğinde, beş mayın arama-tarama gemisinin de Boğaz girişine yaklaşmaları üzerine, Kirte'deki birlikler uyarılmıştır. Saat 09.30'da adı geçen muharebe gemilerinden ayrı olarak dokuz mayın arama-tarama gemisi önde ve bunların gerisinde iki muharebe gemisi, Seddülbahir önünden Boğaz a girmeye başlamıştır. Mayın arama-tarama gemileri, torpidolar eşliğinde Boğazı taramış, muharebe gemileri de onları izlemiştir. Üç nakliye gemisi Seddülbahir'e 355 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih Corbet; s

121 yaklaşırken bunların arkasında bir deniz motorunun da Kumkale'ye yanaşmak istediği görülmüştür. Kumkale Tabyasındaki iki topun bunlara ateş etmesi üzerine, Birleşik Filo, Kumkale'yi yeniden bombardıman etmiştir. Saat 10.00'da torpidolar, Seddülbahir - Kumkale çizisine ulaşmıştır. Bu sırada, Halileli güneyinde Sarıçalı da bulunan 9 uncu Tümen Komutanlığı uyarılmıştır. Saat 11.00'de yavaş yavaş ilerlemekte olan muharebe gemilerinden Majestic, Kumkale doğusundaki Menderes Köprüsü nden doğuya geçmekte olan cephane yüklü bir deve kolunu ateş altına almıştır. Cephane kolu geçtikten sonra köprü ancak tahrip edilebilmiştir. Aynı gemi, Orhaniye Tabyasını da ateş altına alırken mayın arama-tarama gemileri de Boğaz dan ilerleyerek Karanlık Liman ı taramaya başlamıştır. Bu sırada, ileri fırlayan üç torpidodan biri önde, ikisi bunun sağ ve sol gerisinde olarak ilerlemiştir. Soğanlıdere'deki mantelli bataryalarının menziline girmiş olan bu torpidolar, bataryalarca ateş altına alınmış, birkaç mermiyle bunlara karşılık veren torpidolar, hızla dönüp uzaklaşmıştır. Saat ta Boğazın ortasından ilerlemekte olan Albion ve Triumph, Dardanos Grubuna ateş açmıştır. Dardanos ise menzilinin kısaldığından buna karşılık verememiştir. Bu sırada geri dönüp uzaklaştığı bildirilen torpidolardan ikisi, yeniden Kepez Feneri doğrultusunda ilerlemeye başlamıştır. Dardanos'un bombardımanı sürdürülürken mayın arama-tarama gemileri de Karanlık Liman ı taramıştır. Saat 12.10'da üç muharebe gemisi, Seddülbahir-Kumkale hattında bulunduğu bir sırada, Albion ve Majestic, iki kıyıdan Boğaz içerisine doğru ilerlerken bunlara Erenköy bölgesindeki bataryalardan ateş edilmişse de mermileri kısa düştüğünden bataryalar ateşi kesmiştir. Saat 13.10'da da kıyıdan ilerlemekte olan Albion'a Soğanlı'daki mantellilerden ateş açılmıştır. Albion, mermilerin yakınına düşmesi üzerine oradan uzaklaşmıştır. Saat 14.40'ta Boğazın doğu kıyısında seyrederek ara sıra kıyıya ateş ettiği görülen düşman torpidosuna karşılık verilememiştir. Saat 15.00'te Albion'un Dardanos Bataryasına yaptığı ateşi keserek gerilemeye başladığı, torpidoların da uzaklaşmakta oldukları tespit edilmiştir. Saat 16.00'da Karanlık Liman a giren Majestic, Halileli sırtlarındaki bataryalarca ateş altına alınmıştır. 15 dakika süren karşılıklı ateşten sonra, Majestic bordasına iki merminin isabet etmesi üzerine oradan uzaklaşmıştır. Bu gemi, biraz sonra yeniden Halileli sırtlarındaki sahte mevzilere ateşe 109

122 başlamışsa da bu sırtlardaki obüs bataryasınca karşılık verilince iki isabet almıştır. Majestic, bu kez aldığı yaralar sonucu su almaya başladığından Amiral de Robeck, Majestic ve bunun arkasında mevzileri ateş altına almakta olan kruvazörün çekilmesini emretmiştir. Saat 17.00'de Boğaz daki gemiler, Seddülbahir-Kumkale hattına çekilmiştir. Bu arada Seddülbahir'deki havan bataryası ateşe başlamıştır. Gerilerinin güven altında olduğunu düşünen gemiler, baskına uğramış ancak havan bataryası hızla ve uzun süre ateş altında bulundurularak tahrip edilmiştir. Saat 18.30'da torpidolar Seddülbahir-Kumkale hattında kalmış, diğer gemiler Boğaz girişinden uzaklaşmıştır. 357 (IV) 26 Şubatta Seddülbahir ve Kumkale'ye Yapılan Çıkarma Seddülbahir ve Kumkale bölgeleri terk edilmiş göründüğünden bu durumdan yararlanmak isteyen Amiral de Robeck, Amiral Carden'in de izniyle, mahdut hedefli denebilecek bir çıkarmayı kararlaştırmıştır. Bu amaçla adı geçen yerlere çıkarmayı tasarladığı birer müfreze için şöyle bir plan uygulamayı öngörmüştür: Harekâta katılacak muharebe gemileri (Vengeance, Irresistible, Cornwallis), Kumkale-Seddülbahir hattında bulunmaktadır. Kumkale'ye Vengeanca muharebe gemisinden, Seddülbahir'e de Irresisitible muharebe gemisinden birer müfreze çıkarılacaktır. Çıkarılacak müfrezeler, bu iki muharebe gemisiyle birlikte Cornwallis muharebe gemisi, Dublin kruvazörü, Racon ve Bassilisk torpidoları tarafından denizden destekleneceklerdir. Saat 14.00'te gerekli emirler verilmiştir. Vengeance'den çıkarılacak müfreze, Binbaşı Heryot komutasında 50 deniz eriyle, Yüzbaşı Robenson komutasında bir tahrip ekibinden oluşmaktadır. Müfreze, Kumkale'nin tahribiyle birlikte Orhaniye'deki topları ve bunların güneyindeki uçaksavar görevi yapan iki topu tahrip edecek, ayrıca Menderes Çayı köprüsünün de tahribini tamamlayacaktır. Müfrezenin bu hareketini korumak üzere; Dublin kruvazörü Yenişehir dolayında, Vengeance, Kumkale açığında, Bassilisk muhribi de Menderes ağzının önünde yer almışlardır. Böylece müfreze, saat 14.30'da karaya çıkmıştır. Müfreze Kumkale mezarlığına kadar gidebildiyse de şiddetli bir ateşle karşılaştığından fazla ilerleyememiş ve bir ölü, iki yaralı vermiştir. Yüzbaşı Robenson, tahrip ekibini daha fazla kayba uğratmamak için, tek başına Orhaniye'deki uçaksavarlardan birini, daha sonra da ekibiyle birlikte diğer uçaksavarı ve Orhaniye Tabyasındaki bir topun kızağını tahrip etmiştir. Sonunda Binbaşı 357 aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih Corbett; s

123 Heryot, Türklerin güçlü olduğunu Vengeance muharebe gemisine bildirmiş ve müfreze gemiye alınmıştır. Seddülbahir bölgesinde de Irresistilble muharebe gemisinden Yüzbaşı Panton komutasındaki 45 kişilik diğer bir müfreze, Seddülbahir'e çıkarılmıştır. Dörde ayrılan müfrezeden biri, buradaki tabyada bulunan altı toptan dördünü tahrip etmiştir. Müfreze, bundan sonra Ertuğrul Tabyasına yöneltildiyse de buradaki Türk direnişi karşısında başarısız kalmış ve müfreze gemiye alınmıştır. 358 (V) Türk Kayıpları Bugünkü muharebede Türk topçusu, üç yüz kırk iki mermi tüketmiş, Seddülbahir'deki havan bataryası tahrip edilmiştir. Üç şehit ve on sekiz yaralı verilmiştir. Sonuç olarak Müstahkem Mevki Komutanlığı, Birleşik Filonun, bugünkü harekâtta keşif amacı güttüğü, önce mayın arama-tarama etkinliğinde bulunup Erenköy-Tenker çizisine dek olan bölgede mayın olmadığı kanısına vardıktan sonra da muharebe gemileriyle harekâta başladığı değerlendirmesini yapmıştır. Bu harekât sırasında, Halileli sırtlarındaki sahte batarya mevzileri düşmanı gerçekten yanıltmış, savaş gemilerinin ateşlerini dağıtmış, ona çok cephane sarf ettirmiş ve böylece diğer bataryaların tahribine engel olmuştur. Örneğin, 26 Şubatta yapılan muharebede, Erenköy dolayındaki bir sahte bataryada görevli bir çavuşla, bir er, ateşi sürdürerek tüm ateşleri batarya üzerine çekmiştir. Nitekim, bu güç koşullar altında sonuna dek görevlerini üstün bir başarıyla yapan çavuş ve erin madalyayla ödüllendirilmesi hususu da 8 inci Ağır Topçu Alay Komutanlığı tarafından Müstahkem Mevki Komutanlığına önerilmiştir. Diğer taraftan Kumkale'ye çıkarılan müfreze, bazı tahrip işlerini gerçekleştirmişse de ne Kumkale'deki toplar, ne deniz kıyısında terk edilmiş batarya ne de Menderes Köprüsü nün tahribi tamamlanabilmiştir. 359 (2) 27 Şubat-4 Mart 1915 Tarihleri Arasında Boğaz da Geçen Harekât ve Olaylar (a) 27 Şubat Harekâtı (I) Harekât Öncesinde Türk Kuvvetlerinin Durumu ve Alınan Önlemler 26 Şubatta yapılan harekât sırasında edinilen izlenimler sonucu, bazı yeni önlemler alınması gerektiği anlaşılmıştır. Bu nedenle; Halileli sırtlarındaki batarya mevzisi keşfedildiğinden batarya kapalı mevziye alınmıştır. Tenkerdere'deki batarya, Seddülbahir - Hisarlık arasında durarak ateş eden savaş gemilerini baskın tarzında ateş altına almak ve Kumkale'ye 358 Corbett; s aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-9, 1-20; Kls. 5283, Dos. H-11, Fih. 1-9,

124 yapılacak bir çıkarma hareketini engellemek için Kerevizdere sırtlarındaki kapalı ateş mevzilerine yerleştirilmiştir. Tüm obüs bataryaları gerisindeki kapalı ateş mevzileri takviye edildiği gibi sahte bataryaların sayısı da artırılmıştır. 360 Ayrıca Müstahkem Mevki tarafından 26 Şubat akşamı alınacak önlemlerle ilgili olarak verilen emirde 9 uncu Tümenin Küçük Beşige'den güneye uzanan kıyı kesimi zayıf birliklerle işgal ve gözetlenerek kuvvet çoğunluğunu Menderes nehrinin iki yanında; Erenköy, Kumkale, Yeniköy bölgesinde bulundurulmasının uygun olacağına işaret edilerek 19 uncu Tümen için de Seddülbahir ve Zığın ağzının önemi vurgulanmıştır. Diğer taraftan emir komuta değişiklikleri yapılmış ve bu çerçevede Menderes Müfrezesi Komutanlığı kaldırılmıştır. Birliklere verilen tamamlayıcı emirlerle; bataryaların gizliliğe uyması (özellikle 8 inci Topçu Alayı 3 üncü Dağ Taburunun, 27 Şubat sabahı Sarıçalı beş kilometre kuzeyinde düşman gemi ateşlerinden saklı kalması); Kumkale'den Küçük Beşige'ye kadar uzanan kıyılara yapılması beklenen çıkarmalara engel olunması, Erenköy doğusundan bir çıkarmaya fırsat verilmemesi, Kumkale güneyinden ilerlemek isteyecek İngiliz - Fransız kuvvetlerini Menderes bataklığından doğuya geçirmemeleri istenmiştir. 19 Şubatta Çanakkale'de bulunan 9 uncu Tümen Karargâhı da 26 Şubatta Halileli çevresindeki Sarıçalı'ya alınmıştır. Boğazın içinde alınan önlemlerden bir diğeri de 26 Şubat 1915 günü Değirmenburnu ile Çanakkale feneri arasında 53 mayından oluşan 10 uncu mayın hattının kurulmasıdır (Çizelge: 13). Mayınların aralıkları kırk metre, derinlikleri dört metredir. Hat İntibah vapuru ile yerleştirilmiştir Şubat muharebelerinde, Boğaz giriş tabyalarının düşürülmesinden endişeye kapılan 9 uncu Piyade Tümen Komutanı, 27 Şubat günü Müstahkem Mevki Komutanlığına çok gizli işaretini taşıyan bir önerisinde; 1 inci Tümeninin, kuvvet azlığı nedeniyle Birleşik Filonun Boğaz kıyısına yapacağı çıkarmaya engel olmasının çok güç olacağı, özellikle düşman, Erenköy ve Çanakkale yöresinde ve Karanlık Liman da bir çıkarma yaparsa Tümenin Çanakkale ile bağlantısının kesileceği, keza Beşige'ye yapılabilecek bir çıkarmaya karşı Tümence gösterilecek direnişe rağmen önlenemezse oyalama mukavemetleriyle güneye, Ezine - Bayramiç üzerinden çekilerek geriden kuvvet yetişinceye kadar kendini korumaya çalışacağı, her olasılığa karşı kıyının korunması için Tümenden ayrı, bağımsız bir kuvvete ihtiyaç olduğu, Tümeninin bölgedeki görevini yapabilmesi için Gelibolu yarımadasında bırakılan kuvvetlerinin Boğaz doğusuna alınmasını istemiştir aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih Nazmi; Çanakkale Deniz Savaşları Günlüğü ( ) Çanakkale Deniz Müzesi Komutanlığı Yayınları, Çanakkale 2004, s aga.; Kls. 4659, Dos. 230, F

125 Müstahkem Mevki tarafından amaca ters düştüğü açıklanan bu öneriye verilen cevapta ise kısaca; Müstahkem Mevkinin başlıca görevinin düşmanın Boğaz a karşı denizden ve karadan yöneltilecek taarruzlarına engel olmak ve savaş gemileri Boğaz dan geçmeyi başarsa bile her iki kıyıda egemenliğimizin korunması ve sürdürülmesinin esas olduğu, düşman Karanlık Liman ve dolaylarına çıkarmayı başarsa da Tümenin Ezine ve Bayramiç'e çekilmesinin Müstahkem Mevkinin temel göreviyle bağdaştırılamayacağının açık olduğu, bu itibarla Tümenin güneye çekilmesinin kabul edilemeyeceğini belirtilmiştir. Kumkale'nin düşmesi üzerine, 9 uncu Tümen kuvvet çoğunluğunun kuzeye alınmasıyla ilgili 26 Şubatta verilen emri de hatırlatan Müstahkem Mevki Komutanı, tüm araç ve gereçlere başvurularak, gereken direniş gösterildikten sonra, ancak Anadolu yakasındaki birliklerin Ulupınar sırtlarına çekilip kesin savunmanın burada yapılacağını vurgulamıştır. 363 Bu sırada 19 uncu Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal, 26 Şubatta yapılan harekât konusunda, Sağ ve Sol Kanat Müfreze Komutanlıklarına verdiği emirde; Hisarlık, Seddülbahir ve Zığındere ağzının olağanüstü önemini belirtmiştir. Tümen Komutanının bu görüşünü dikkate alan Müstahkem Mevki Komutanı, Eskihisarlık ı da kapsamak üzere, Seddülbahir, Ertuğrul Tabyaları ve Tekke burnunu 26 ncı Alay sorumluluk bölgesine eklemiştir. Diğer taraftan düşman savaş gemilerinin Boğazı geçerek Marmara'ya, oradan da İstanbul a yönelmesi olasılığına karşı başkentte önlemlerin gecikmeden alınabilmesi bakımımdan 12 saatlik bir zamana ihtiyaç olduğunu belirten Başkomutanlık, Müstahkem Mevki Komutanlığına gizli damgası taşıyan bir emir göndermiştir. 25 Şubat 1915 tarihli bu emirde; Birleşik Filo tabyalardan yapılan ateşlere bakmayarak hızla Boğaz dan geçmeye başlarsa durumun Başkomutanlığa çekilecek telde sadece tahkimat yapıldı rumuzuyla bildirilmesi, Birleşik Filonun Boğazı Marmara yönünde geçmeyi başarması hâlinde, bu gelişmenin de Başkomutanlıktan başka, direkt olarak 1 inci ve 2 nci Ordulara da bildirilmesi istenmiştir. Başkomutanlık tarafından konu üzerinde böylesine bir titizliğin gösterilmesinin tek bir amacı vardır. O da kuşkusuz hükûmet merkezi İstanbul'da alınacak önlemlerde herhangi bir gecikmeye sebebiyet vermemektir. Birbirini izleyen ve 26 Şubat tarihli diğer bir Başkomutanlık emrinde, Birleşik Filonun Boğazı zorlama amaç ve nedenleri, bu zorlamada uygulayacağı taktiklerin neler olabileceğine işaret edildikten sonra, Boğaz dan geçmeyi başaran düşman savaş gemilerinden bir kısmının İstanbul önüne dek gelmeleri durumunda, burada karşılaşılacak sorunlara (başkenti ele geçirmek hatta İstanbul Boğazı nı zorlayıp geçerek Rus kuvvetleriyle birleşmek istemesi vb.) da yer verilmiştir. Keza bu gibi hâllerde 363 aga.; Kls. 4836, Dos. H-7, F. 1-57,

126 alınabilecek önlemlerden olarak da Çanakkale istihkâmlarıyla oradaki çıkarma hareketlerini engellemekle görevli birlikler ve İstanbul Boğazı ndaki savunma kuvvetlerinin, savaş başından beri olduğu gibi doğrudan doğruya Başkomutanlık emrinde kalacağı, donanmanın büyük kısmıyla Çanakkale savunmasına yardım edileceği bir kısmıyla da İstanbul Boğazı nın savunmasına katılacağı, Avrupa kesimindeki birliklerin 1 inci Ordu, Anadolu kesimindeki birliklerin de 2 nci Ordu emrine gireceği 364 hususları üzerinde durulmuş ve bu emrin düşman donanmasının Çanakkale Boğazı nı yarıp geçtiği zaman yürürlüğe konulacağına işaretle, gerekli hazırlıkların yapılması istenmiştir. Bu kapsamlı emirde ayrıca, filonun Boğaz a karşı giriştiği taarruzun bir gösteriş niteliğinde olabileceği gibi Boğaz ı zorlayıp geçmeye yönelik kararlı bir harekât niteliği taşıyabileceği görüşüne de yer verilmiştir. (II) 27 Şubat Harekâtın Yapılışı Müstahkem Mevkiye ulaşan haberlerin değerlendirilmesinden, Birleşik Filonun Boğaz a taarruza geçeceği sonucuna varılmıştır. Ancak hava durumu çıkarma için çok uygun değildir. Çünkü sis ve lodos vardır. Bu nedenle İtilaf filosu çıkarmayı ertelemiş, sadece geç saatlerde Irresistible den iki deniz piyade takımı desteğinde Seddülbahir'e bir tahrip müfrezesi çıkarmakla yetinmiştir. Çıkarılan bu müfrezeye Seddülbahir yöresindeki havan bataryasının tahribi görevi verilmiştir. Karaya çıkarılan bu ilk müfrezenin kısa bir süre sonra Irresistible'ın Seddülbahir açığından yapmış olduğu himaye atışları altında gemiye alınmaları sağlanmıştır 365 Müstahkem Mevki Komutanlığı, 27 Şubatta yapılan çıkarma girişiminin yinelenmesi ihtimaline karşı Boğazın giriş bölgesinin piyade birlikleriyle daha güvenli biçimde tutulmasını planlamış ve 27 Şubatta kıyı kesiminin savunmasından sorumlu 5 inci Ağır Topçu Alayının mevzilerinden 1 inci Topçu Taburundakilerin 19 uncu Piyade Tümenine devredilerek bu taburun Kirte'de toplanması emredilmiştir. Ayrıca 5 inci Ağır Topçu Alayının 2 nci Taburuna ait mevzilerin de 9 uncu Piyade Tümenine teslim edilerek taburun Halileli'nde toplanması ve böylece her iki topçu taburu personelinden oluşturulacak müfrezelerle giriş tabyalarında işe yarayacak ne varsa geriye taşımaları, bu arada piyade cephanesi ve yiyeceğin oradaki piyade birliklerine bırakılması istenmiştir. 27 Şubat günü 19 uncu Tümenden bir kişi Seddülbahir e çıkan keşif kolunun mermisiyle yaralanmıştır. 364 aga.; Kls. 122, Dos. 574, Fih. 8, Corbet; s age.; s

127 28 Şubat 1915'te sis ve yağmur nedeniyle İtilaf donanması herhangi bir harekâtta bulunmamıştır. 366 Türk tarafına gelince; 28 Şubat günü 9 uncu Tümen Komutanı aldığı emirler çerçevesinde kendi birlikleri arasında bazı düzenlemeler yapmıştır. Diğer taraftan Başkomutanlık da takviye amacıyla Muhasara Topçu Taburunu Çanakkale'ye gönderdiğini, ayrıca çeşitli tür ve çapta sekiz topla, bir bataryanın gönderileceğini Müstahkem Mevki Komutanlığına bildirmiştir. 367 Yine 28 Şubat günü Bandırma'daki 11 inci Tümenden Çanakkale'ye gelen 126 ncı Piyade Alayı da Müstahkem Mevki genel ihtiyatı olarak burada bırakılmıştır. 368 (b) 1 Mart 1915 Harekâtı (I) Birleşik Filo ve Giriştiği Bazı Mevziî Hareketler 1 Mart saat te Birleşik Filo Seddülbahir i bombardımana başlamıştır. Boğaz girişinde iki zırhlı, beş mayın arama gemisi vardır. Zırhlılar Seddülbahir i bombardıman etmekle beraber bir kruvazör de bunların gerisinden ilerlemiştir. Mayın arama gemileri Kumkale önünde dolaşmış, dört büyük zırhlı Geyikli istikâmetinde Boğaz a gitmişlerdir. Saat te Kumkale de büyük bir yangın çıkmıştır. Saat te Kumkale arkasından Weymouth kruvazörüyle diğer iki kruvazör daha çıkmıştır. Böylece Boğaz önünde altı büyük on iki parça küçük gemi toplanmıştır. Zırhlılar Kumkale ve Seddülbahir in arka taraflarını ağır ve devamlı bir ateş bombardımanına tutmuştur. Saat de beş büyük gemi giriş hattına uzun aralıklarla Seddülbahir ve Kumkale gerisine bombardımandan sonra geri çekilerek giriş yakınında durmuşlardır. Bu sırada dört harp gemisinin de Saros Körfezi nde dolaştığı görülmüştür. Saat te girişteki zırhlıların beşi ilerlemiş, ilerlerinde ve arkalarında devriyeler dolaşmış, gerilerinde mayın arama gemisi takip etmiştir. Zırhlılar, Karanlık Liman a girerek obüs bataryalarıyla muharebeye başlamıştır te Cornvalis muharebe hattından çekilmiştir. Bunun yerine girişteki Teribsif ilerlemiş ve muharebeye dâhil olmuştur. Aynı zamanda İtilaf kuvvetlerine ait uçaklar mevziler üzerinde dolaşarak bataryaları keşfe çalışmıştır. Anadolu tarafında da obüs bataryaları muharebeye başlamıştır. Bir süre sonra Tenker bataryaları muharebeye iştirak etmiştir. Gemiler bu defa Tenker sırtlarını büyük bir şiddetle dövmeye başlamıştır. Saat te Birleşik Filo ateşi kesmiştir aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

128 1 Mart 1915 Muharebesi nde zayiat, sarfiyat ve alınan önlemler şöyledir: 1 inci Taburu Birlik Obüs Subay Er Şehit Yaralı Şehit Yaralı uncu Tümen 1 Toplam Mart Muharebesindeki sarfiyat şöyledir: Birlik Mermi İşaret Fişeği Balon Mermisi 8 inci Obüs Alayı 1 inci Tabur inci Obüs Alayı 2 nci Tabur inci Obüs Alayı 3 üncü tabur Muhtelif Mevkilerden Bu muharebede obüslerden bir topun arpacığı kırılmış hemen tamir edilmiştir. Bazı topları toprak boğmuş ancak ateş arasında askerin gayretleriyle sürekli çalışılarak muharebeye hazır bulundurulmuştur. Telefon hatları tamamen bozulmuşsa da derhâl tamir edilmiştir. Yeniköy civarında bulunan 12 santimlik iki obüs de Halileli ne getirilerek burada grup takviye edilmiştir Mart günü yapılan muharebeden sonra şu düzenlemeler yapılmıştır: 1. Giriş tabyalarının susması üzerine Geyikli dolaylarındaki bataryalar Halileli sırtlarına alınarak bunlara savaş gemilerinin Karanlık Liman a serbestçe sokulmaları ve gereğinde Boğazın giriş yerlerine çıkarma yapılmasının engellenmesine ateşleriyle yardımcı olmaları görevi verilmiştir. 2. Tenker deki obüs bataryalarından biri, Morto limanı doğu sırtlarında mevzilendirilmiş olup aynı görev verilmiştir. 3. Anadolu yakasındaki 9 uncu Piyade Tümeni kuvvet çoğunluğuyla kuzeye alınmış, 25 inci Piyade Alayı, Tevfikiye yöresine yerleştirilmiştir. Kumkale - Kumburnu'ndan güneye uzanan kıyı kesimiyse Çanakkale Seyyar Jandarma Alayınca gözetlenmektedir. 4. Kirte'deki 26 ncı Piyade Alayı, 27 nci Piyade Alayının Eceabat'ta ihtiyatta bulunan bir taburu ve 9 uncu Topçu Alayının iki bataryasıyla takviye 370 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

129 edilmiş, bir piyade taburuyla bir batarya Seddülbahir e sürülerek söz konusu bölgenin gözetleme ve savunması pekiştirilmiştir. 5. Anafarta bölgesinde değişiklik yoktur. 10 uncu Tümen şimdilik toplu olarak Eceabat'ta bulunacak, ncı Piyade Alayı da Çanakkale'de ihtiyatta kalacaktır. 6. Beyoğlu Seyyar Jandarma Alayı Erenköy'e gönderilmiş ve 9 uncu Piyade Tümeni emrine verilmiştir. 372 (c) 2 Mart 1915 Harekâtı (I) Birleşik Filonun Boğaz da ve Bolayır Mevzisi ile Kıyılarında Gösterdiği Etkinlikler 2 Mart günü şiddetli lodos nedeniyle çıkarma girişimi ertelenmişse de Amiral Carden, 2 Mart için Boğaz daki etkinliklerle ilgili olarak iki görevin yapılmasını emretmiştir. Bunlardan biri, Boğaz da mayın bölgesine yönelik yeni bir harekâtın düzenlenmesi, ikincisiyse Amiral Quépratte Tümeniyle, Bolayır mevzisinin bombardımanı, Gelibolu yarımadası berzahındaki Kavak köprüsünün tahribiyle, kıyıların çıkarmaya elverişli yerlerinin keşfidir. Boğaz daki birinci harekât için Canopus ile yardımcısı Swiftsure muharebe gemileri görevlendirilmiştir. İki gemi bu harekâtı yaparken Cornwallis de İntepe'deki obüs bataryalarından başlayarak Erenköy yöresindeki bataryaya yaklaşık 6400 m mesafeden taarruza geçmek üzere küçük bataryaları susturma ve tahriple görevlendirilmiştir. Saat 14.20'de Canopus, Dardanos'a ateş açmış, yardımcısının da katıldığı bu bombardıman, saat 16.20'ye kadar devam etmiştir. Ateşler karşısında önce susan Dardanos, 16.15'te ateşe başlamıştır. Dardanos'un etkin ateşleri, gemileri güç durumda bırakmıştır. Üç isabet alan Canopus'un subay salonu tahrip edilmiş, kıç bacası ve iki filikası da parçalanmıştır.bu durumda her iki gemi hızla geri çekilmek zorunda kalmıştır. Dardanos'un 16.40'ta ateş kesmesi üzerine, Swiftsure muharebe gemisinin İntepe'den sonra, Erenköy obüs bataryasına ateş eden fakat sonuç alamadığı görülen Cornwallis i desteklemesi emredilmiştir. Erenköy çevresindeki topçu susturulduğundan Cornwallis ile Canopus'un Dardanos'a ateş açtığı görülmüş, bataryaların buna karşılık vermemesi üzerine de gemiler Boğaz dan çekilmeye başlamışlardır. 371 Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal, Birleşik Filonun Boğaz a taarruza başlaması üzerine, tümenini derhâl Sarafim Çiftligi'ne yöneltmiş, fakat çıkarma girişimi olmadığından 19 uncu Tümen birlikleri Eceabat'a dönmüştür. 372 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

130 Saat 18.00'de üç muharebe gemisi arkalarında beş torpido olduğu hâlde, muharebe gemileri Boğaz dışında uzaklaşırken torpidolar Boğaz girişinde gözetlemede kalmıştır. 373 Diğer taraftan dört muharebe gemisinden oluşan Amiral Quépratte Tümeni, saat 14.15'te başlayarak 55 dakika süreyle Bolayır mevzileriyle, Kavaklı köprüsünü bombardıman etmiş ve yapılan keşifler sonunda Kabatepe - Suvla Körfezi arasındaki kıyılarla, Bolayır mevzisine yedi mil uzaklıktaki kıyı kesimi, çıkarmaya elverişli bulunmuştur Mart günü yapılan muharebe resmî olarak İstihbarat Şube Müdürlüğü tarafından şu şekilde yayımlanmıştır: Düşman donanması bugün Çanakkale Boğazı'ndaki istihkâmlarımıza üç saat başarısız bir şekilde ateş etmiş ve bataryalarımızın etkili bir şekilde karşılık vermesi üzerine geri çekilmeye mecbur olmuştur. Aynı zamanda dört Fransız zırhlısından ve torpidolardan oluşan bir düşman filosu Saros Körfezi sahilindeki mevzilerimizi hiçbir sonuç almaksızın bombardıman etmiştir. Tayyarelerimizden düşman gemilerine başarılı bombalar atılmıştır Mart günü yapılan muharebede şu sarfiyat yapılmıştır: Bölge Tahrip dane Sert dane Dardanos inci Obüs Taburu nci Obüs Taburu - 16 Zayiat ise şöyledir: Dardanos bataryasının siperlerinde birkaç büyük huni hasıl olduysa da gece tamamen tamir edilmiştir. Obüslerde de birkaç küçük hasar dışında önemli bir hasar yoktur. 2 Mart günü Sahil Genel Müfettişliği emrine 12 santimetrelik kısa toplardan oluşan üç batarya ile 10 adet kısa 15 santimetrelik muhasara topu gelmiştir. 12 santimetreliklerin Rumeli ve 15 santimetreliklerin Anadolu tarafına gönderilmesi emredilmiştir aga.; Kls. 121, Dos. 572, F Corbett; s aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih Corbett; s Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri I, Ankara, 2005, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, s aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih

131 (ç) 3 Mart 1915 Harekâtı (I) İki Taraf Kuvvetlerinin Durumu 3 Mart tarihine kadar Boğaz da yapılan muharebeler değerlendirilerek İntepe'deki 8 inci Ağır Topçu Alayının 8 inci Bataryası, aynı alayın 4 üncü Ağır Topçu Taburu ile birlikte toplam bir obüs bataryasıyla değişik çapta üç batarya ve bir obüs takımından ibaret olan Halileli Topçu Grubu oluşturulmuştur. 377 İtilaf devletleri gemilerinin Boğaz da serbestçe hareket etmelerine engel olmak içlin, 1 inci Obüs Taburundan bir batarya, Baykuştepe güneybatısında kapalı mevziye yerleştirilmiştir. Böylece Eskihisarlık'a kadar olan kıyının ateş altında bulundurulması sağlanmıştır. 378 Karargâhıyla Gelibolu'da bulunan 3 üncü Kolordu, Bolayır mevzisinin, sol yan ve gerisinin çıkarma girişimlerine karşı savunulması sorumluluğunu 7 nci Tümen Komutanlığına vermiş, 7 nci Tümen de buna göre gereken düzenleri almıştır. 379 Gelibolu yarımadasındaki 9 uncu Tümen birlikleriyle, 19 uncu Tümenin 3 Mart 1915'teki durumları ise şöyledir: Maydos Müfrezesi: Sağ Kanat Müfreze Komutanlığı (Komutanı 27 nci Alay Komutanı) Kurucadere'de, Bursa Seyyar Jandarma Taburu, karargâhıyla Turşun'da, birer bölüğüyle Ece Limanı ve Küçük Anafarta'da; 27 nci Alaydan takviyeli 1 inci Tabur Kocaçimen Tepe doğusunda, 27 nci Alayın 2 nci Taburu Arıburnu ve Kabatepe bölgesinde. Bu taburların birer bölüğünden oluşan müfreze, Ağıldere-Arıburnu doğusundaki sırtlarda yerleştirilmiş olup bu kuvvet, Aruburnu nu kesinlikle savunacak, Ağıldere ve Kabatepe yönlerini de yan ateşleriyle koruyacak ve gerisindeki dağ bataryasının da güvenini sağlayacaktır. 9 uncu Sahra Topçu Alayının 3 üncü Dağ Topçu Taburundan bir batarya, Kocaçimen çevresinde mevzide, diğer bataryasıyla Kurucadere'de Sol Kanat Müfreze Komutanlığı (Komutanı 26 ncı Alay Komutanı) Kirte'de, 26 ncı Alayın 4 üncü Taburu Kumtepe, Sarıtepe, Zığındere bölgesinde, 26 ncı Alayın 2 nci Taburu ve 16 ncı Bölük Kirte'de, bir ağır makineli tüfekle takviyeli 26 ncı Alayın 3 üncü Taburu Morto limanı, Tekke Koyu (fenere kadar) bölgesinde, diğer iki bölük Harapkale'de, 27 nci Alayın 3 üncü Taburu Harapkale kuzeyinde; 2 nci Sahra Topçu Taburundan bir batarya 4 üncü Tabur bölgesinde Çifteçamlar Tepe'de mevzide, diğer batarya Kirte'de, 105 mm lik obüs bataryasından bir obüs takımı Kanlıdere-Maltepe deresi 377 aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-26, aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-8, Fih

132 arasında mevzide, 26 ncı Alayın 3 üncü Taburunu desteklemekte, 19 uncu Piyade Tümeni Müstahkem Mevki ihtiyatı olarak Eceabat'ta bulunmaktadır. (II) Boğaz Doğusundaki 9 uncu Tümen Birliklerinin Durumu 126 ncı Piyade Alayı Çanakkale Müstahkem Mevki genel ihtiyatında, 9 uncu Piyade Tümeni ve 9 uncu Sahra Topçu Alay karargâhları Kalvert Çiftliği nde, 64 üncü Piyade Alayı Yenişehir, Yeniköy ve Üvecik bölgesinde olup Kumkale Kumburnu güneyine kadar olan kıyının gözetleme ve savunmasında, 25 inci Alay 3 üncü Taburuyla Erenköy kuzeyinde, 2 nci Taburu'yla Halileli bölgesinde olup 1 inci Taburu, 64 üncü Piyade Alayı ihtiyatı olarak Üvecik'te; 9 uncu Topçu Alayı 1 inci Sahra Topçu Taburu, 25 inci Alay emrinde olup bir bataryası İntepe batısında mevzide, diğer batarya Kalvert Çiftliği nde; 8 inci Sahra, Topçu Alayının 3 üncü Dağ Topçu Taburu, 64 üncü Piyade Alayı emrinde olup bir bataryası Yeniköy kuzeyinde mevzide, diğer bataryası Üvecik'te; Çanakkale Seyyar Jandarma Alayı karargâhı ve Çanakkale Seyyar Jandarma Taburuyla Geyikli'de; Balıkesir Jandarma Taburu, 64 üncü Alayın güney sınırında, Akçay İskelesi ne uzayan kıyının gözetleme ve savunulması görevinde; Beyoğlu Seyyar Jandarma Alayı (iki taburlu) 9 uncu Tümen ihtiyatı olarak Erenköy'de bulunmaktadır. (III) Birleşik Filonun Durumu ve Yapılan Harekât Çıkarma yeri şamandıralarla saptanıp Morto limanı, mayın arama ve tarayıcılarla tarandıktan sonra Triumph muharebe gemisinin desteğinde olmak üzere Irresistıble'den karaya çıkarılan müfreze, tahrip görevini yerine getirdikten sonra geri alınmıştır. Boğaz daki harekâta, Albion, Prince George ve Triumph gemileri katılmış olup saat 13.00'ten 13.50'ye kadar Halileli bölgesindeki bataryalar ateş altına alınmıştır. Bu sırada Erenköy çevresini bombardıman eden Prince George'ye karşılık verilememiş olmasına rağmen Halileli Topçu Grubu gemiyi etkili bir biçimde ateş altına almıştır 'dan 16.30'a kadar Tenker, Halileli ve Erenköy bölgelerinin bombardımanı aralıklı olarak sürdürülmüştür. Prince George, Boğaz ın batısından ilerleyerek Dardanos'u bombardıman etmiştir. Boğaz ın batı bölgesinden de gemiye ateşle karşılık verilmiştir. Rumeli Mecidiye Tabyasından da gemiye iki mermi atılmışsa da kısa düşmüştür. Muharebe gemileri, saat 18.10'a kadar Dardanos'a uzaktan ateş ederken Halileli bölgesindeki bataryalarla da ateş muharebeleri yapılmıştır. Saat 18.20'de ateş keserek Boğaz dan çekilmişlerdir. Bir muharebe gemisiyle beş torpido Boğaz girişinde kalmıştır. Diğerleri de çekilmelerini sürdürmüştür. Saat 18.00'de Seddülbahir yönünden gelen bir uçağın Kumkale- Tenker-Dardanos üzerinden geçerek Seddülbahir yönünde uzaklaştığı 120

133 görülmüştür. Keşif uçuşunda bulunduğu anlaşılan bu uçağa, Tenker ve Yıldız Tabyalardan top ve tüfek ateşleriyle karşılıkta bulunulmuştur Mart Muharebelerindeki Zayiat ve Alınan Önlemler 3 Mart günü yapılan muharebedeki hasar şöyledir: Rumeli Mecidiyesinde 1 inci Obüs Taburu Mermi 29 2 tahrip 2 nci Tabur 44 Piyade Fişeği 510 Mevki Müstahkemden 18 Obüs taburundan bir tüfek harap olmuştur. Halileli grubunda bir araba parçalanmıştır. Dardanos a otuz iki mermi atılmış, bir mermi 3 üncü Taburun cephaneliğine isabet etmiş, mermilerden yalnız altı tapa dane bir külahlı dane zarar görmüş, iki tüfek harap olmuştur inci Obüs Bataryasından bir subay şehit olmuş, on bir kişi yaralanmıştır. 382 Bu muharebeden sonra Müstahkem Mevki Komutanlığı şu düzenlemelerin yapılmasını emretmiştir: 1. İtilaf donanmasına ait harp gemileri Tenker-Obüs hattına kadar gece ve gündüz girip çıktığından Boğaz dâhilindeki sahilin gözetleme ve müdafaasına gerek vardır. 2. Rumeli sahili çıkarmaya uygun olmamakla beraber Kerevizderesi, Domuzdere, Tenker deresi Soğanlı mansabı gibi bölgelerden geceleyin keşif kollarının çıkışı mümkün ve muhtemeldir. Bu açıdan Rumeli de 19 uncu Tümen tarafından buralarda gözetlemeye yönelik önlemler alınarak uygun piyade kuvvetleriyle geceleyin kuvvetli bir surette işgal edilecek ve gündüz hafif kollar gözetleme yapacaktır. 3. Anadolu mıntıkası 9 uncu Tümen tarafından aynı şekilde Karantina kuzeydoğusundan Kumkale ye kadar gözetlenip müdafaa edilecektir. 4. Gece düşman torpido ve mayın arama gemilerinin mayın hatlarına yaklaştığı bir iki gündür görülüyor. Bunlara karşı ani bir baskın tarzında ateş açabilmek amacıyla Rumeli - Tenkerderesine iki obüs topuyla iki seri ateşli 380 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, F Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri I; s.41. Corbett; s aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih

134 dağ topu gönderilecektir. Bu toplar geceleyin mevziye sürülecek ve gündüz geriye çekilecektir. 9 uncu Tümen tarafından bu hususun dikkate alınması uygundur. Düşman gemileri hangi sahile yakın geçerse o taraftan ansızın ateş edilerek düşmanın teşebbüsleri engellenecek ve bu gemilerin mümkün olduğu kadar giriş hattından içeriye sokulmamasına çalışılacaktır. Bu sırada İstanbul dan gelen 150/14 lük toplar ile Muhasara Topçu Taburunun görevleriyle ilgili bir yönerge hazırlamıştır. Yönergede şu hususlar belirtilmiştir: santimlik toplar Rumeli tarafına 15 santimlik toplar Anadolu tarafına çıkarılmaktadır santimlik bataryalar Soğanlı ve Havuzlar dereleriyle bunlar arasındaki mıntıkada uygun bir yere yerleştirilecek ve aşağıdaki maddelere dikkat edilecektir: a. Bataryaların görevi mayın aramakla görevli torpidolarla küçük torpil gemilerine ve torpil hatlarını patlatmak için ileriye sürülecek nakliye gemilerine ateş etmektir. b. Bataryalar, düşman zırhlı ve kruvazörlerinin ateşinden etkilenmeyecek şekilde gizli olarak yerleşecek ve bunların tabiyesinde Tenker tepesi Akyarlar hattını ve bunun doğu kısmının ateş altına alınabilmesine dikkat edilecektir. 383 (d) 4 Mart 1915 Harekâtı Hava durumunun harekât için uygun olmasından yararlanan Birleşik Filo, Ertuğrul ve Orhaniye tabyalarında planladığı gibi tahrip işlerini tamamlamak için Seddülbahir ve Kumkale'ye yeniden bir çıkarma harekâtı düzenlenmesini kararlaştırmıştır. (I) Birleşik Filonun Planı Birleşik Filonun Planı şöyledir: Her iki bölgeye (Seddülbahir - Kumkale) dörder ağır makineli tüfekle takviyeli birer deniz piyade bölüğü desteğinde, birer tahrip müfrezesi, tabyalardaki topları tahrip edecekler, her iki bölgedeki harekâtı iki deniz tümeni koruyacaktır. Plana göre, Seddülbahir'deki harekâtı koruyacak Deniz Tümenine bağlı gemilerle bulunacakları yerler şöyledir: Komutan gemisi Ocean Seddülbahir açığında, Lord Nelson Ertuğrul Tabyası açığında, Majestic de Morto limanında. Güney Bölge (Kumkale-Beşige kıyıları)de; Cornwalis Menderes Nehri açığında, Agamemnon ile Dublin hafif kruvazörü Yenişehir açığında, 383 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

135 Canopus Beşige kıyılarında gösterişte bulunarak buradan Kumkale'ye kuvvet kaydırılmasına engel olacaktır. Amiral de Robeck, Irresistible ile Kumkale önünde bulunacak, Amiral Carden harekâtı Inflexible'den izleyecektir. General Trotmen de Wolverine muhribinde kara harekâtını yönetecektir. 384 (II) Birleşik Filonun Planına Karşı Yapılan Düzenlemeler Beklenmekte olan böyle bir harekâta karşı Seddülbahir bölgelerindeki 9 uncu Tümen birliklerinin düzenleri şöyledir: Seddülbahir Bölgesinde; 26 ncı Alayın 3 üncü Taburu, Morto limanı ve çevresinin gözetleme ve savunmasında; 27 nci Alayın 3 üncü Taburu da Seddülbahir Tabyası-Tekke burnu kıyı kesiminin gözetleme ve savunmasıyla görevlendirilmiş olup bu birlikler bir ağır makineli tüfek takımı ve bir obüs bataryasıyla desteklenecektir. 385 (III) Harekâtın Yapılışı Saat 10.00'da Lord Nelson gemisinden bir yüzbaşı komutasındaki 1/2 deniz piyade bölüğü (öncü) ile bir tahrip takımı, filikalarla Kumkale İskelesi ne yöneltilmiştir. Cornwallis ve Agamemnon'un Kumkale'ye yönelik ateş desteğinde filikalar kıyıya yanaşırken Türk topçusunun şarapnel ateşleri dışında, bir direnişle karşılaşılmadan karaya çıkılmıştır. Kumkale köyü ve yel değirmenlerinden yapılan topçu ve piyade ateşleriyle karşılaşılınca müfreze dört ağır makineli tüfeği ve tahrip gereçlerini iskelede bırakarak Kumkale Tabyası duvarı dibine sığınmak zorunda kalmıştır. Irresistible, topçu ateşiyle yel değirmenlerini yıkmıştır. Scorpion muhribi de İntepe'den ateş eden bataryayı susturduktan sonra ateşini Türk piyadesine kaydırmıştır. Bundan yararlanan müfreze, iskeledeki tahrip gereçlerini almayı başarmıştır. Bu sırada, Agamemnon'dan gönderilen deniz erleri de buradaki ağır makineli tüfekleri alıp müfrezeye teslim etmiştir. Müfreze, Cornwallis ve Irresistible'nin ateş desteğinde köye girmeye çalışmış, ilerleyemeyince deniz piyade bölüğünün kalan yarısıyla takviye edilmiştir. Buna rağmen Kumkale çevresindeki bir düzlüğe ancak bir buçuk saatte ulaşabilmiştir. Burada şiddetli yan ateşine uğrayan müfreze, önce durmak zorunda kalmış, daha sonra muharebe gemilerinin süren ateş desteğinde ilerleme olanağını bulmuş, öncü takımıyla ilerleyen tahrip müfrezesi, Orhaniye Tabyasına yaklaşınca buradan ve civardan açılan ateşler nedeniyle ilerlemeyi durdurup kıyıya çekilmek zorunda kalmıştır. 384 Corbet; s.293, aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih

136 Türklerin ateşleri gittikçe şiddetlenmiştir. Buna karşı yeni önlemlere başvurulmuş ve Amethyst hafif kruvazörü, Scorpion Renord, Wolverin Basillisk, Grampus adlı muhripler, kıyıya sokularak Yenişehir'deki Türk mevzileri yan ateşine almıştır. Ayrıca Dublin ile Agamemnon da bu ateşlere katılarak yardımda bulunmuşlardır. Cornwallis de Orhaniye kıyılarını ateş altına almıştır. Böylece Orhaniye ve Yenişehir doğrultularından gelen ateşler baskı altına alınmıştır. Bunun üzenine İngiliz müfrezesi saat 17.00'den itibaren geri çekilmeye başlamışsa da Türklerin piyade ateşleri altında kayıplar vererek saat 19.45'te çekilmek zorunda kalmıştır. Seddülbahir Bölgesinde: Dört ağır makineli tüfekle takviyeli Binbaşı Balmer komutasındaki bir deniz piyade bölüğüyle Yüzbaşı Fredrik emrindeki bir tahrip ölçme ve kıyı müfrezesinin öğleden sonra Ocean ve Majestic'in ateş desteği altında Morto limanına çıkarılmasına başlanmıştır. Müfreze, Seddülbahir köyü ile tabya arasındaki alana ulaştıysa da Türk ateşleri etkisiyle daha ileri gidememiş, diğer bir müfreze ilerleyerek köye girmeye çalışmıştır. Şiddetli ateş altında bu müfreze de istenileni gerçekleştiremediğinden çekilmek zorunda kalmıştır. Kıyıdaki gemilerin yeniden ateşe başlamalarından sonra köye girilebilmiş ancak burada da Türk bataryasının yan ateşine hedef olmuşlardır. Bunun üzerine Binbaşı Balmer, ilerleme imkânının kalmadığını ileri sürerek Ocean'dan 200 kişilik bir takviye istemiş, fakat Amiral de Robeck, daha fazla kuvveti tehlikeye atmamak için bu öneriyi reddetmiştir. Nitekim, Seddülbahir çevresini savunan Türk piyade birliklerinin süngü hücumlarıyla, kıyıya çıkan İngiliz müfrezeleri geri atılarak çekilmek zorunda bırakılmışlardır. Bu sırada Majestic de İntepe kesiminden aldığı topçu ateşi sonucu kısmen hasar görmüştür. 386 (IV) Bölgede Harekât Sürerken 19 uncu Tümen Tarafından Alınan Önlemler İngilizlerin Seddülbahir bölgesindeki çıkarma girişimleri üzerine, 19 uncu Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal (ATATÜRK), iki piyade alayını Serafim Çiftliği ne, bir alayını da Kumdere ağzına yöneltmiş ve gelişmelere göre burada eğitimle uğraşmalarını emretmiştir. Kendisi de gelişmeleri yakından izlemek için acilen Kirte'ye daha sonra da Seddülbahir kuzeyindeki Harap Tabya'ya gitmiştir. 387 Mustafa Kemal, Müstahkem Mevki Komutanlığına gönderdiği raporunda; Seddülbahir'e çıkan İngilizlerin buradaki piyadelerimizin ve obüs bataryamızın ateşleri ve özellikle 27 nci Alayın 10 uncu Bölük çavuşlarından Mehmet Çavuşun tabya içindeki yarım takımının süngü hücumuyla püskürtüldüğünü; bu hücum sırasında Mehmet Çavuş un tüfeğinin mekanizmasının işlememesi üzerine yanındakilere örnek olarak taşla 386 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-77, 1-78; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

137 düşmana saldırırken başından yaralandığını, adı geçenin madalyayla ya da başka bir biçimde ödüllendirilmesini önermiştir. 388 (V) İki Tarafın Kayıpları 1 Mart günü yapılan muharebelerde Kumkale ve Yenişehir kasabaları hemen tamamen harap olmuştur. Çeşitli mevkilerde yangın çıkmıştır. Halileli grubunun topçu siperleri tamamen bozulmuş namlu dâhilleri ve kama yuvaları toprakla dolarak bir müddet ateş kesilmiş ise de tekrar temizlenerek ateş açılabilmiştir. 389 Birlik Subay Er Şehit Yaralı Şehit Yaralı 64 ürcü Alay uncu Tümen Projektör (Seddülbahir de) inci Alay Halileli ne atılan düşman mermisinden Halileli Grubu Türklerin bugünkü muharebede cephane tüketimi iki yüz doksan iki top mermisiyle, piyade cephanesidir. 391 Kayıplarsa 16 şehit, biri subay olmak üzere 47 yaralıdan ibarettir. Hasara gelince Kumköy ve Yenişehir tümüyle yanıp yıkılmıştır. 392 İtilaf devletlerinin kayıpları; Seddülbahir'de üç ölü, bir yaralı; Kumkale'de ise 17 ölü (subay, astsubay ve er) 24 yaralı ve üç yitikten ibarettir. İtilaf devletleri Boğaz a yönelik gündüz harekâtı dışında, Birleşik Filonun, 1/2 Mart ve 3/4 Mart 1915'te gece harekâtına da başvurduğu görülmüştür aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-75, 1-76, aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-76; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-8, Fih. 1-19; Kls. 4664, Dos. H-12, Fih. 1-76; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-33; Kls. 5653, Dos. 1, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-25, F Corbet; s

138 Bu harekâtlar mayın arama-tarama etkinlikleri ve başarısız kalan birtakım teşebbüsten ileri geçememiştir. Nitekim Boğaz daki mayın hatlarını korumakla görevli Türk bataryalarının da bu gibi girişimleri önlemeye yönelik etkin ateşleri karşısında düşman, mayın bölgesine bile ulaşamadan çekip gitmek zorunda kalmıştır. Bu muharebe sonunda 3 üncü Kolordu Komutanlığı tarafından şu önlemlerin alındığı bildirilmiştir: 1. Kolordumuz doğrudan doğruya Başkomutanlık Vekâletine bağlanmıştır nci Kolordunun 5 inci Tümeni (Keşan) havalisine gönderilmiştir. 3. Gelibolu yarımadasının kuzey kısmında daha çok kuvvetin hızla kullanılabilmesi amacıyla 7 nci Tümen daha toplu bir durumda bulunacaktır üncü Süvari Alayı Eksamil de kalarak mıntıkayı gözetlemeye devam edecektir. Alay Kavak suyu ahşap köprülerini tamir ve muhafaza edecek, 5 inci, 7 nci Tümenler kendisine en yakın olan müfrezelerle irtibatı sağlayacaktır. 394 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından İtilaf birliklerinin çıkarma teşebbüsünü 5 Martta da tekrar etmesi ihtimaline karşı Tenker den obüs bataryalarından biri Eski Hisarlık a sürülmüştür. 395 Sonuç olarak 27 Şubat-4 Mart 1915 harekât ve olaylarına baktığımızda bu harekâtın İngiliz ve Fransızlar açısından olumlu bir sonuç verdiği söylenemez. Nitekim, 27 Şubatta Seddülbahir deki bir havan bataryasının tahribi için karaya çıkarılan bir müfreze kısa bir zaman sonra geriye alınmak zorunda kalınmıştır. İtilaf devletlerinin harekâtını İtilaf donanması komutanları da olumsuz bir şekilde yorumlamışlardır. Örneğin Triumph'un komutanı raporunda Geniş bir alana yayılmış ve ustalıkla gizlenmiş olan Türk toplarına karşı denizden bombardımanlarla kesin bir sonuç alınmasının çok zor olduğunu 396 açıkça belirtmiştir. İngiliz Komutanı ayrıca Anadolu kıyısındaki topları susturmak için, en uygun yöntem, Gelibolu yarımadasının güney kıyılarına mevzilendirilecek top ve obüslerin kullanılması gereğine işaretle, Erenköy kesimini savunan Türk toplarının çoğu gezici olduğundan gemiden yapılan atışlarla, ateş kontrolü yönünden çok büyük güçlük çekildiğini 397 belirtmiştir. Keza hava keşifleri, hazırlanmış birçok yeni top mevzileriyle, bir kısım bataryaların top sayısının artırıldığını göstermiştir. Kısaca, Birleşik Filodaki genel izlenim, önceden kestirilememiş olan bu gibi güçlüklerin giderek artacağı yönündedir. Bu durum karşısında ya 394 aga.; Kls. 4831, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih Corbett; s age.; s

139 Boğaz ı yarıp geçmekten vazgeçmeli ya da iki kıyıyı temizlemek için çıkarma yapılmalıdır. Boğaz ı zorlayarak geçme girişimi, 4 Martta da sürdürülmüş, bu da beklenen sonucu vermemiştir. Böylece Birleşik Filo Boğaz da etkinliğini sürdüren Türk bataryalarına karşı tam bir üstünlük sağlamadan kayıplar vererek çekilmek zorunda kalmıştır. Corbett 4 Mart 1915 Muharebesi hakkında şu değerlendirmeyi yapmıştır: 4 Mart çıkarması, küçük kuvvetlerle iş görme zamanının çoktan geçmiş olduğunu anlatmıştır. Türklerdeki savaş ruh ve isteği ve kendine güven duygusu, ciddi olarak göz önünde bulundurulması gereken bir etkendi. Artık güçlü birilikler olmadıkça Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı nı zorlayıp geçme olasılığı bile çok azdı. 398 (3) 5-17 Mart 1915 Tarihleri Arasındaki Harekât ve Olaylar (a) 5 Mart 1915 Harekâtı (I) İngilizlerin Sürdürülmekte Olan Deniz Harekâtı Üzerindeki Görüşlerine Genel Bir Bakış ve Birleşik Filonun Bugünkü Harekât Planı Boğaz a yönelik harekât üzerinde yüksek kademedeki İngiliz otoritelerinin çoğunda, bugüne kadar olduğu gibi, 5 Mart ve onu izleyecek 15 gün içindeki harekât hakkında da görüşlerinde genellikle herhangi bir değişiklik olmadığı görülmektedir. İşin başından itibaren korumakta oldukları bu temel görüş, Kara kuvvetlerinin desteğine başvurulmadan Boğaz ın sadece deniz gücüyle zorlanıp Marmara'ya geçilmesi ana fikrine dayanmaktadır. 399 Gerek 3 Karsım 1914 te Boğaz girişindeki tabyalara yönelik bombardıman gerekse 19 Şubat 1915'te başlayıp hemen hemen aralıksız süregelen Boğaz daki deniz muharebeleri ve olumlu olmayan sonuçları, bu kişileri gerekçeleri görüp bu düşüncelerinden bir türlü vazgeçirmeye yetmemiştir. Nitekim, Lord Kitchener'in General Birdwood'a 5 Martta gönderdiği yönergeye göre; Birleşik Filo, Kara Kuvvetlerinden yardım görmeksizin kendi olanaklarıyla Çanakkale Boğazı nı zorlayıp Marmara Denizi'ne geçecekti. Gelecek 15 gün içinde yapılacak harekât, tüm olarak deniz harekâtı olacaktı. 5 Mart 1915'te iç bölgedeki tahkimatın bombardımanı başlayacaktı. 400 Bahriye Nazırı Churchill Fransız Bahriye Nazırı Auganeur'a; kalelere karşı gemiler anlayışında çok önemli yeniliklerden söz etmişti (26 Ocak 398 age.; s Corbett; s.300, George, H. Cassar; Fransızlar ve Çanakkale, Çev. N. Dalay, İstanbul, Milliyet Yayınları, Yenibahar Matbaası, 1974, s

140 1915). Ona göre, Queen Elizabeth gibi bir muharebe gemisi, olanaksız sayılan görevleri yerine getirebilirdi. 401 Anvers ve Namur istihkâmlarına karşı Alman obüslerinin yaptığı etkinin 5 Mart günü Çanakkale'ye karşı yapılıp yapılamayacağını Queen Elizabeth ortaya koyacaktı. Queen Elizabeth, Kabatepe'nin lodos yönünde Çamkoyu'nun yaklaşık iki kilometre batısında demirleyerek aşırma atışıyla Çanakkale -Kilitbahir bölgesindeki merkez tabyalarını bombardıman edecek ve Türk topçusunca demir yerini değiştirmeye zorlanıncaya veya hedef değiştirilmesi emredilinceye kadar ateşini sürdürecekti. Atışların gözetleme ve kontrolünde deniz uçaklarına pek fazla güvenilemeyeceğinden Boğaz da bulundurulacak savaş gemilerinden (Irresistible, Cornwallis, Canopus gibi) yararlanılacaktı. Bu gemiler, 12 dakika aralıklarla Erenköy hizasına kadar yaklaşıp, Boğaz ın genişliğince bir daire çizerek geri dönmek suretiyle bu görevi yapacaklar ve Dardanos, Mesudiye ve Akyarlar'daki Türk bataryalarının kıpırdamaları hâlinde, onlara karşı ateşe hazır bulunacaklardı. Agamemnon, 5 Mart günü muharebede Boğaz girişinde beklerken Dartmouth hafif kruvazörü Bolayır mevzisini gözetleyerek buradaki birliklerin hareketlerini izleyecekti. Prince George muharebe gemisi, Queen Elizabeth'i bölgedeki topçu ateşlerinden korumak üzere, yakınında hareket hâlinde bulunacaktı. (II) Harekâtın Yapılışı Queen Elizabeth ve onu koruma görevi alan Prince George muharebe gemisi, 5 Mart günü öğleye doğru Kabatepe'nin 2,5 mil lodos yönünde yerlerini almışlardır. Saat 12.15'te; Yıldız Tabyası gerisine birkaç dakika arayla olmak üzere iki mermi, bir süre sonra da Rumeli Mecidiye Tabyası önünde denize bir mermi düşmüş, 15 dakikalık aralıkla da birçok merminin bu tabyaya düştüğü görülmüştür. Mermiler çoğunlukla Mecidiye Tabyası yanına düşmüş, ara sıra da denize aşmıştır. Mecidiye Kışlasına isabet eden bir mermi, yıkıntıya neden olmuştur. Saat 14.55'te Rumeli Mecidiye Tabyasından, Erenköy koyuna sokulan bir muharebe gemisine ateş açılmışsa da mermiler kısa düştüğünden ateş kesilmiştir. Boğaz a giren muharebe gemileri, Erenköy ve Tenker bölgesindeki bu ateşlere karşılık vermişlerdir. 401 age.; s

141 Müstahkem Mevki Komutanlığı, Queen Elizalbath ile Boğaz daki gemiler arasında telsiz irtibatı varsa bozulmasını emretmiştir. Queen Elizabeth'in rahat ateş etmesine karşı ateşleriyle engel olması için, Kumtepe yöresindeki sahra bataryasına emir verilmiştir. Böylece batarya, ateşin bir kısmını üzerine çektiği gibi Queen Elizabeth üzerinde 17 isabet sağlamış ancak gemide herhangi bir hasara yol açmamıştır. Queen Elizabeth, saat 15.45'te ateşlerini Namazgâh Tabyasına kaydırmıştır. Yine 5 Mart günü yapılan muharebelerde Bolayır mevzilerini gözetlemekle görevlendirilen Dartmouth hafif kruvazörünün bir ara Bolayır mevzisinde Merkez Tabyasını bombardıman ettiği, bir uçağın da yarımada üzerinde iki saatten fazla hava etkinliğinde bulunarak birçok yere bomba attığı görülmüştür. Havanın kararmasıyla 5 Mart günü yapılan muharebeler de son bulmuştur. Saat 18.00'de Boğaz girişinde bir muharebe gemisiyle, birkaç torpido bırakılmıştır. Harekât sırasında, Kabatepe açığından Boğaz daki tabyalara yöneltilen ateşlerin gözetleme ve kontrolüyle görevlendirilen uçaklardan biri arızalanıp denize düşmüştür. 402 İkinci uçağın pilotu da yerden açılan piyade ateşleri sonucu isabet alarak geri dönmek zorunda kalmıştır. Bu nedenle atışların kontrolü tümüyle Boğaz a giren gemilere kalmıştır. Bu gemiler de yerlerinin belirlenmesi güç olan gizli Türk bataryalarının ateşleriyle karşı karşıya kalmışlardır. 1 Mart günü yapılan muharebelerde 347 topçu cephanesiyle, 279 piyade cephanesi tüketilmiş, Rumeli Mecidiye Tabyasının koğuşu yıkılmış, insan kaybı olmamıştır. 403 (b) 6 Mart 1915 Harekâtı (I) Birleşik Filonun Muhtemel Harekâtına Karşı Alınan Önlemler Müstahkem Mevki Komutanlığının, 5 Mart 1915 akşamı 19 uncu Tümene gönderdiği bir emirde; "İngilizler, son günlerde elde ettikleri muharebe tecrübelerinde, Boğaz daki tabyalarla cepheden savaşılamayacağını anlamış olduklarından Namazgâh ve Rumeli Mecidiye Tabyalarını bu kez Kumtepe-Kabatepe açıklarındaki muharebe gemisiyle bombardımana başladılar. Muharebe gemisinden yapılan bu aşırma atışları, bölgedeki 19 uncu Tümen bataryalarınca ateş altına alınarak etkili olmasının engellenmesine çalışıldığına işaretle Birleşik Filonun, aşırma atışlarını bugün de sürdürmesi olasılığına karşı, ilgililerin dikkati çekildi ve düşmanın beklenebilecek bu tür hareketlerinin tümüyle engellenmesi amacıyla, 8 inci 402 aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri I, s

142 Ağır Topçu Alayının Tenker'deki 3 üncü Obüs Bataryasının 5/6 Mart gecesi Kumtepe yöresinde mevzilendirilmesi" istenmiştir. Emir derhâl uygulanmış ve batarya, 6 Mart sabahı ateşe hazır duruma getirilmiştir. Yine bu emirde, altı toplu kısa muhasara bataryasının da 19 uncu Tümene Kabatepe çevresinde mevzilendirileceği bildirilmiştir. Ayrıca Nara'da bulunan Barbaros Hayrettin muharebe gemisine, Eceabat açıklarından yapacağı aşırma atışlarıyla Kabatepe kıyılarındaki Queen Elizabeth'in ateş altına alınması emredilmiştir. Barbaros da Eceabat önlerinde demirleyerek gözetleyicilerini Eceabat batısındaki dağın batı yamaçlarına göndermiştir. 404 (II) Birleşik Filonun Harekât Planı ve Harekâtın Yapılışı Harekât Planı: Queen Elizabeth, 5 Martta demirlemiş olduğu yerden Çanakkale merkez tabyalarına aşırma atışıyla bombardımanı sürdürecek, Agamemnon ve Ocean, Queen Elizabeth'i kıyıdaki Türk bataryalarının ateşlerine karşı koruyacak; Albion, Boğaz ın batı kıyısına yakın ölü açıdan ileri sokularak Queen Elizabeth'in ateşlerini kontrol edecek, Albion'u da Majestic, Prince George ve Vengeance muharebe gemilerini koruyacak. Boğaz a girecek muharebe gemileri, Dardanos ve Mesudiye Tabyalarını tahribe çalışırken Lord Nelson da dış istihkâmları gözetleyecek ve tahrip edecekti. Bu arada Fransız Amirali Quépratte, Suffren ile Boğaz a girerek Fransız tümeninin 7 Martta yapacağı harekâta hazırlık olmak üzere, bugünkü harekâtı yakından izleyecekti. 405 Harekâtın Yapılışı: Plan gereğince Queen Elizabeth, 5 Marttaki yerini almış, ancak öğleden sonra harekâta başlayabilmiş ve beş mermi atabilmiştir. Birleşik Filonun başarısızlığında Müstahkem Mevki tarafında 5 Mart akşamından itibaren alınan önlemlerin etkisi olmuştur. Nitekim Eceabat açıklarında demirlemiş olan Barbaros, saat 10.57'de büyük çaplı toplarıyla hedefine ateşe başlamıştır. 6 Mart sabahı ateşe hazır bulunan obüs bataryası da ateşi aynı hedefe yönelterek dokuz mermi atmıştır. 406 Barboros'un 6 Mart günü harekâtta attığı toplam mermi sayısıysa 21'i bulmuştur. 404 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-78; Kls. 4936, Dos. H-3, Fih Corbet; s aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 5338, Dos. H-2, Fih

143 Barbaros ve obüs bataryasından atılan mermiler, Queen Elizabeth'in yakınına düşmüş, onu yer değiştirtmek ve metreden daha fazla bir mesafeden ateş etmek zorunda bırakmıştır. Diğer taraftan Queen Elizabeth'in ateşlerini kontrolle görevli Albion'un, Boğaz da karşılaştığı güçlüklerden dolayı iletmekte olduğu düzeltmeler de yenine geç ulaşmaktaydı. Boğaz içindeki harekâta gelince; yukarıda açıklanan plan gereği Albion, Majestic, Prince George, Vengeance muharebe gemileri ve bunları izleyen Suffren, öğleden evvel Boğaz a girmişlerdir. Obüs bölgesinde şiddetli topçu ateşiyle karşılaşan bu gemiler, Halileli, Erenköy bölgesini ve Dardanos'u bombardıman etmiştir. Dardanos'a atılan mermilerin çoğu kısa düşmüş isabet edenleri de hasara yol açmamıştır. Dardanos da bu ateşlere karşılık vermiş, Majestic'e bir isabet sağlanmıştır. Dardanos'un ateş kesmesinden yararlanan Albion, ateş tutmayan bir yerden kısa bir süre için Queen Elizabeth'in ateşlerini gözetleyebilmiş, ancak çok geçmeden obüs bataryalarının gemiyi ateş altına almaları üzerine, ateş kontrolü elden çıkmıştır. Bu arada Boğaz a giren muharebe gemilerinin yaklaştığını gören Rumeli Mecidiye Tabyası, metreden bunlara ateşe başlamıştır. Tabyaya sokularak tahribe çalışan gamiler, çok şiddetli ateşle karşılaşmış ve isabet de almışlarıdır. Karşılıklı ateşler saat 17.00'ye kadar sürmüştür. 407 Queen Elizabeth'in aşırtma atışları sonunda, Çimenlik, Hamidiye ve Namazgâh Tabyalarına düştüğü anlaşılan birer merminin, herhangi bir hasara yol açmadığı görülmüştür. 6 Martta yapılan muharebeleri gece harekâtı izlemiştir. Amethyst hafif kruvazörü ve muhriplerin koruması ve Ocean ile Majestic muharebe gemilerinin desteği altında mayın arama-taramayla görevli mayın tarama gemilerinin 6/7 Mart gecesi Boğaz da başlattıkları mayın temizleme operasyonu, mayın hatlarını koruma bataryalarının yoğun ve etkili ateşleri altında başarısızlıkla sonuçlanmıştır aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih Kls. 121, Dos. 572, Fih Barbaros Hayrettin Zırhlısının Jurnal Defteri, aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-37; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

144 6 Mart günü yapılan muharebedeki sarfiyat şöyledir: Birlik Mermi Muin-i Zafer Bataryası 38 Mesudiye 9 Soğanlı mantelli 30 Havuzlar mantelli 62 Cebel (Dağ) Takımı 85 Yıldız Bataryası 10 Kepez Burnu Bataryası 3 Adi krup talim Bataryası 7 Birlik Mermi 8 inci Obüs Alayı 1 inci Tabur inci Obüs Alayı 2 nci Tabur inci Obüs Alayı 3 üncü Tabur 116 Halileli 12 santimetrelik 115 Halileli ndeki 12 santimetrelik toplardan biri hafif şekilde hasara uğramış, 8 inci Obüs Alayı 1 inci Taburdan iki asker yaralanmıştır. 409 (c) 7 Mart 1915 Harekâtı (I) Birleşik Filonun Bugünkü Harekât Planı ve Harekâtın Yapılışı İtilaf kuvvetlerinin 6-7 Mart gecesi Boğaz da başlattıkları mayın temizleme operasyonu mayın hatlarını koruma bataryalarının yoğun ve etkili ateşleri altında başarısızlıkla sonuçlanmıştır. 410 Bu durum karşısında Birleşik Filonun muharebe gemileriyle Boğaz dan içeri dalarak Çanakkale-Kilitbahir istihkâmlarına yönelik yeni bir taarruz planı uygulamaya karar verdiği anlaşılmaktadır. Nitekim dört muharebe gemisinden oluşan Fransız tümeninin korunması altında Agamemnon, Lord Nelson adlı İngiliz muharebe gemileriyle Boğaz a girilerek uygulanacak bu planda; ilk hedef, Rumeli 409 aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale cephesi Harekâtı, V nci Cilt 1 nci Kısım (Haziran Nisan 1915), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1993, s.154. aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-37; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

145 Mecidiye Tabyası olacak, ikinci hedefse Anadolu Hamidiye Tabyası olacaktı. 411 Harekâtın Yapılışı: Dört muharebe gemisinden oluşan Fransız tümeni Boğaz a girmiştir. Saat 11.00'de harekât başlamıştır. Muharebe gemileri Halileli nden açılan ateşe karşılık verince Tenker ve Erenköy'deki Türk obüsleri de ateşe katılmışlardır. Saat 12.00'de Boğaz a giren Agamemnon ve Lord Nelson, Fransız tümeninin koruması altında, Boğaz ın ortasında doğuya yönelerek kıyıya biraz yaklaştıktan sonra batıya dönüp Rumeli Mecidiye ve Anadolu Hamidiye Tabyalarını bombardımana başlamıştır. Anadolu Hamidiye Tabyası, buna karşılık vermiştir. İngiliz muharebe gemileri, bu iki tabyayı bombardıman ederken Fransız muharebe gemileri de obüs bölgesindeki topçuyu ve Dardanos Bataryasını ateş altına almıştır. Bataryaların önüne, arkasına ve yanlarına düşen yağmur gibi düşman mermilerine karşı, Türk topçusu, büyük bir sessizlik ve düzen içinde Birleşik Filonun bu bombardımanına karşılık vermiştir. Harekât sırasında bir mermi, Çanakkale'nin kenar mahallesine düşmüş, Anadolu Hamidiye ve Rumeli Mecidiye Tabyaları kışlaları ve Kilitbahir kulesi isabet almıştır. İki İngiliz (Lord Nelson, Agamemnon) gemisi de Türk topçusunun şiddetli ateşlerinden isabet alarak hasar görmüş ve saat 15.00'te İngiliz ve Fransız muharebe gemileri, ateş keserek çekilmişlerdir Marttaki muharebede, Türk sahra ve obüs toplarının verdirdiği hasara ilaveten, Agamemnon ve Lord Nelson'a ateş isabeti sağlayarak her ikisinin direkt donatım ve üst kesimleri tahrip edilmiştir. Lord Nelson'un komutanı ve kuledeki daha birkaç personeli de yaralanmıştır. Aldığı isabetler sonucu Agamemnon'da büyük bir delik açıldığı, bu arada subay odalarının da hasara uğradığı görülmüştür. (II) Bolayır Bölgesindeki Bombardıman Dartmouth adlı bir İngiliz kruvazörünün saat 10.45'te Bolayır sırtlarına attığı 23 mermiden beşi Bolayır köyüne, diğerleri de Bolayır sırtlarına düşmüştür. Gelibolu'ya Von der Goltz ve Padişah Başyaveri Salih, bu bombardımandan 10 dakika önce 3 üncü Kolordu ve 7 nci Tümen komutanlarıyla birlikte Bolayır köyü batısındaki sırtta arazi etüdünde bulunmuşlardır. 413 Öğle üzeri Dartmouth muharebe gemisinden görevi devralan Dublin, Koru Çiftliği batısındaki Türk bataryasından yöneltilen atışlardan dört isabet 411 Corbet; s aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-42; Kls. 121, Dos. 572, Fih Corbet; s aga.; Kls. 4831, Dos. H-1, Fih

146 almasına karşın herhangi bir hasara uğramadan ve Yıldız Tabyasını bombardıman ettikten sonra saat 18.00'de Ege Denizi ne açılmıştır Mart günü yapılan muharebede, 714 adet top mermisi sarf edilmiş, bir obüs tahrip edilmiş, başka bir top da hafif hasar görmüştür. Bir top kullanılmaz hâle gelmiştir. Diğer bir topun taban demiri 30 santim kadar kırılmıştır. Anadolu Mecidiye kışlasının 3 üncü Bölük koğuşu çatı ve depo odaları yıkılmıştır. Rumeli Mecidiyesi nde ikinci topun koltuk cephaneliğinin köşesi yıkılmıştır. Mutfak harap olmuştur. Hamidiye de kışla isabet almıştır. 7 Mart günü yapılan muharebedeki zayiat ise şöyledir: Birlik Yaralı Şehit 12 santimlik bataryalardan 2 1 Dardanos 2 1 Rumeli Mecidiyesi 3-8 inci Obüs Alayı 2 nci Tabur (ç) 8 Mart 1915 Harekâtı (I) Birleşik Filonun Bugünkü Harekât Planı ve Harekâtın Yapılışı Harekât Planı: Queen Elizabeth Boğaz a girerek Erenköy hizasına gelmeden önce Rumeli Mecidiyesi bunu takiben sırasıyla Anadolu Hamidiye ve Namazgâh en sonunda da Çimenlik Tabyalarını tahrip edecek. Vengeance, Canopus, Cornwallis ve Irresistible muharebe gemileri, Queen Elizabeth'in her iki bordası yönünde kıç omuzluklarında bulunacaklar, bu durumda ilerideki iki gemi, ateşe katılmayacak, tabyaları ateşe zorlamak için ileri atılmaya hazır olacaklar, ateş başlar başlamaz da geriye çekileceklerdi. Harekât, Amiral Carden tarafından yöneltilecekti. 416 Harekâtın Yapılışı: Queen Elizabeth'i korumakla görevli yukarıda adları geçen dört İngiliz gemisi, öğleye doğru önce Kumkale'yi ve arkasından da Seddülbahir'i bombardıman etmiştir. Sonra Boğaz a giren Queen Elizabeth'in Kumkale ilerisindeki Rumeli Mecidiye Tabyasına attığı ilk mermi uzun düşmüştür. Müteakiben atılan 11 mermiden biri tabyadaki üçüncü topun mazgalına isabet ettiyse de hasar ve personel kaybı olmamıştır metreden yapılan bu atışlarda mermiler genelde kısa düşmüştür. Bu arada Queen Elizabeth'i koruyan gemilerden ikisi Erenköy ve yöresini bombardıman ederken bunlar da obüs bölgesindeki Türk topçusu 414 Corbet; s aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih Corbet; s

147 tarafından ateş altında bulundurulmuş, diğer ikisiyse Boğaz da Seddülbahir açığında yer almıştır. Boğaz daki muharebe gemileri arasında ayrıca üç motorbot faaliyette bulunmuş, bir torpido da Queen Elizabeth'in önünde ilerlemiştir. Bir ara Dardanos'a yaklaşarak buradaki gezici batarya tarafından ateş altına alınan motorbotların bölgeden uzaklaştıkları görülmüştür. Bunu, Queen Elizabeth'in saat 15.30'a doğru ateş keserek Boğaz ı terk etmesi izlemiştir. Bir süre sonra diğer muharebe gemileri de muharebeyi keserek geri çekilmişlerdir Mart günü yapılan muharebe sırasında, filoya bağlı bir uçak, Tenker bölgesindeki havan mevziine yaklaşmışsa da burada uçaksavar görevlisi topçunun ateşiyle karşılaşmıştır. 8/9 Mart gecesi saat 23.35'te her ne kadar bir muharebe gemisiyle beş torpido ve beş nakliye gemisinin Boğaz a girerek torpidoların Tenker yönünde ilerledikleri görüldüyse de buradaki Şili dağ toplarının ateşleriyle karşılaşılan torpidolar, ateşle karşılık verdikten sonra çekilmek zorunda kalmışlardır Mart günü yapılan muharebedeki sarfiyat şöyledir: Bölge Mermi 8 inci Obüs Alayı 1 inci Tabur inci Obüs Alayı 2 nci Tabur 28 8 inci Obüs Alayı 3 üncü Tabur 12 Halileli Grubu 13 Tenker Tayyare Bataryası 3 Dardanos Sahte Bataryası Mart günü yapılan muharebede personel kaybı ve önemli bir hasar olmamıştır. Sonuç olarak; Boğaz ın geçilmesi için Amiral Carden planında daha önce görülen bir aylık sürenin, 19 Şubattan bu yana üç haftası geçtiği hâlde planın ikinci evresi bile henüz gerçekleşememiştir. 420 Amiral Carden, kendisinden daha enerjik davranılmasını isteyen Bahriye Nezaretine 9 Martta gönderdiği raporda; "Yeterli ordu (kara) 417 aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-46; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-46a. 419 aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-46a. 420 Corbet; s

148 uçaklarına gereksinim vardır. Boğaz iki kıyısındaki gizli top ve obüslerin yerleri tespit edilmedikçe Boğaz a giren tüm gemiler tehlikeyle karşı karşıya kalmaktadırlar. Her ne kadar şimdiye kadar bunların etkili ateşleriyle karşılaşılmamışsa da her geçen gün isabet oranlarının, arttığına işaretle, bu sakıncanın giderilmesine dek taarruzun ertelenmesini" öne sürmüştür. 421 Aslında sorun, sadece bundan ibaret değildir. Yapılan atışların kontrolünde karşılaşılan büyük güçlüklerden başka, tabyalara uzak mesafeden yöneltilen ateşlerin etkili olmadığı gerçeği de tecrübelerle ortaya çıkmıştır. Bu nedenle tabyaları susturabilmek için gemilerin yakın mesafeye dek sokulmaları gerekmiştir. Ancak mayın bölgesi buna imkân vermemiştir. Uzak mesafelerden ateş edebilen ağır topların aşırma ve boş yere cephane harcanmasına neden olmaktan başka bir faaliyeti olmamıştır. Burada başlıca sorun, gemilerin tabyalara yaklaşmasına engel olan mayın bölgelerinin temizlenmesi esas olduğundan mayın bölgesine gemilerin ne şekilde yaklaşabilecekleri önem kazanmıştır. Bunun sağlanabilmesi için, mayınların temizlenmesiyle görevli mayın tarama gemilerinin geceleyin bir muharebe gemisinin koruması altında çalışması gerekmiştir. Bu evrede Amiral Carden, Boğaz ın giriş bölgesinde, Türk takviyesini ve yeni topların mevzilenmesini önlemek amacıyla ayrıca iki muharebe gemisinin bulundurulmasına karar vermiş ve bundan başka, Bolayır mevzisinin de bombardımanını önermiştir. (d) 9 Mart 1915 Harekâtı (I) Harekât Planı ve Harekâtın Yapılışı Amiral Carden'in planı kısaca, Kumkale'nin Türkler tarafından yeniden işgalini önlemek amacıyla Albion, Prince George ve Irresistible muharebe gemilerine Menderes Köprüsü kalıntılarıyla, kıyılarda bulunabilecek sandal ve diğer deniz araçlarının tahribi olarak özetlenebilir Harekâtın yapılışı: 9 Mart sabahı hava sisli, deniz durgun, hafif lodos esmektedir. Öğleye doğru Irresistible ve Prince George muharebe gemileri Boğaz a girmişlerdir. Plan gereğince Irresistible Menderes köprüsünü, Prince George muharebe gemisi de Morto limanı kuzeyindeki mevzileri, Ertuğrul Tabyası, Harapkale ve Seddülbahir'i bombardıman etmiştir. Bölgedeki 4 üncü Ağır Topçu Taburu, bunlara ateşle karşılık vermiştir. Bunu, muharebe gemilerinin arkasından beş-altı mayın tarama gemisinin (mayın arama-taramayla görevlenen) Boğaz dan içeri girmeleri izlemiştir. Gemiler Erenköy'e yöneldiyse de 4 üncü Ağır Topçu Taburunun ateşle karşılık vermesi üzerine geri çekilmişlerdir. 421 age.; s

149 Saat 15.00'te sis yoğunlaşmış, topçu taburu Seddülbahir'i bombardıman eden gemilere zaman aralıklarıyla ateş etmiştir. Saat 16.30'da Birleşik Filoya mensup bu gemiler muharebeyi keserek çekilmişlerdir Mart günü yapılan muharebede zayiat olmamıştır. 9/10 Mart gecesi de harekât devam etmiştir. Masquito muhribinin koruması altında üç mayın tarama gemisi ve gemi istimbotu, Boğaz daki mayın bölgesine yönelmiştir. Bu bölgeye yaklaşan Masquito ateşlerini Kepez'deki ışıldaklara yöneltmiştir. Dardanos çevresindeki krup ve eğitim bataryalarıyla, mantelli bataryasının ateşlerine hedef olan Masquito geri çekilmek zorunda kalmıştır. Bunu, mayın bölgesine yaklaşan iki mayın gemisinin de Tenker bölgesindeki dağ topları ve Soğanlı'daki mantelli bataryalarının ateşlerinden etkilenerek çekilmeleri izlemiştir Mart günü yapılan muharebelerde öğleye doğru başlayıp gece yarım saat süren harekât sırasında, toplam 51 top mermisi harcanmış, personel kaybı verilmemiş, gündüz harekâtında Menderes köprüsünün dört gözü tümüyle, diğer bir gözü de kısmen hasar görmüştür Mart 12 Mart tarihleri arasındaki sarfiyat, zayiat ve hasar Çizelge 6 da gösterilmiştir. (e) 10 Mart Harekâtı 10 Mart günü yapılan harekâtın ağırlık noktası Bolayır bölgesi olmuştur. Boğaz daki gündüz harekâtıysa küçük ölçüde kalmıştır. Bolayır bölgesindeki harekâtın amacı, bu kıyıların keşfi ve çıkarmaya elverişli yerlerin incelenmesi olarak özetlenebilir. Harekâta Cornwallis, Irresistible muharebe gemileriyle, Arc Royal uçak gemisi ve Bolayır mevzisini sürekli olarak gözetlemekte olan Dublin hafif kruvazörü katılmıştır. (I) Harekâtın Yapılışı Hava koşulları uçak keşfine imkân vermemiştir. Harekât, Derbent tepesi kıyı kesimi önünde ve Saros adaları arasında yerlerini almış olan yukarıda adları geçen gemilerin yaklaşık saat 13.30'dan 15.30'a kadar Merkez Tabya Kışlası, Bolayır köyü, Kadıköy ve yöresini bombardıman etmesiyle başlamıştır. Bunlardan Cornwallis Bolayır köyünü, Dublin de Merkez Tabya kışlasını bombardıman etmiştir. Bu harekâtta, yaklaşık 300 mermi sarf edilmiştir aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih Corbet; s aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih Corbet; s aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-50, 1-51; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih Corbett; s

150 Saat 17.00'de uçak gemisinden denize indirilen üç uçaktan ancak ikisi keşif için havalanabilmiştir. Akşamüzeri Cornwallis'in Bozcaada'ya dönmesiyle Bolayır bölgesindeki harekât sona ermiştir. Boğaz daki harekâta gelince sabah saatlerinde iki muharebe gemisinin Seddülbahir, Kumkale ve Ertuğrul Tabyası ile Tekke burnundaki mevzileri bombardımanından sonra, Boğaz a giren bir torpido, Morto limanındaki obüs bataryasının ateş açması üzerine, uzaklaşmak zorunda kalmıştır. Bir muharebe gemisi, Eskihisarlık'a ateş ederken Menderes ağzında duran diğer muharebe gemisi de İntepe, Eskihisarlık ve Tenker bölgesindeki obüsleri ateş altına almıştır. Tenker bölgesine kadar ilerleyen muharebe gemisi, buradaki obüslerin karşı ateşleriyle geri çekilmiştir. Akşama doğru karşılıklı ateşler kesilmiş ve gemiler Boğaz dışına çıkmışlardır. Boğaz da geçen 10 Mart muharebelerinde, Türk topçusu 33 mermi sarf etmiş, personel kaybı verilmemiş, yalnızca Bolayır mevzisinde Merkez Kışlasının bir bölümü hasar görmüştür. 426 Diğer taraftan Boğaz da mayın taramaya yönelik 10/11 Mart gecesi yapılan harekâta, dört muhribin koruması altında yedi balıkçı, iki karakol istimbotuyla Canopus muharebe gemisi ve Amethyst hafif kruvazörü katılmıştır. 427 Mayın tarama gemileri, mayın bölgesinin yukarısına (akıntı üstüne) ulaşmayı başarmışlar ve ırıplarıyla çıkardıkları bir çift mayın, 339 numaralı mayın tarama gemisinin yakınında patladığından bu geminin batmasına neden olmuştur. 428 Bu olaydan sonra, saat 23.00'te iki torpido Akyarlar ve Erenköy koyu yönünden Kepez ve Dardanos ışıldaklarını ateş altına almıştır. Dardanos ve diğer bataryalar, bunlara karşılık vermiştir. 429 Bunun üzerine, uzaklaşan torpidolar, aralıklı olarak ateşlerini sürdürmüştür. 11 Mart saat 02.15'te Dardanos Tabyasının güneyinde tekrar görünen bu torpidolar, Boğaz ın batı kıyısında bulunan Muin-i Zafer ile Soğanlı ve Havuzlar'daki mantelli bataryaları tarafından ateş altına alınmıştır. 426 aga.; Kls. 3964, Dos. H-8, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-50, 1-51, Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-87, 1-88; Kls. 5283, Dos. H-13, Fih. 1-1.Corbet; a.g.e., s aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih

151 Saat 03.10'da mayın hatlarına yaklaşmakta olan mayın tarama gemileri, muharebe gemisi, kruvazör ve torpido ateşleriyle korunmuştur. Bu gemiler iki kıyıdaki mayın hatlarını koruyan bataryalarla, Dandanos, Rumeli ve Mesudiye bataryalarınca ateş altına alınmıştır. Birleşik Filoya bağlı muharebe gemileri de bu ateşlere şiddetle karşılık vermiştir. Bu sırada mayın tarama gemilerinden birkaçı, Baykuş yakınına ilerleyerek Havuzlara yaklaşmıştır. Bunun üzerine, Çimenlik, Yıldız ve Namazgâh Tabyalarındaki bataryaların ateşe katılmalarıyla, muharebe oldukça şiddetlenmiştir. Sabaha karşı yaklaşık saat 04.30'da Boğaz da muharebeye katılan Birleşik Filo gemilerinin çekilip gitmeleriyle muharebe son bulmuştur. Gece bataryalardan atılan mermi şöyledir: Kepez deki seri ateşli bataryadan 109, 7,5 lik 37 lik, beş onda birlik olmak üzere 181 dane ve mantelli 130 dane nordenfieldden 550 fişek ve Dardanos bataryasından 5 külahlı ve 39 sert dane, ve Hamidiye deki mantelli bataryasından 12 ve Çimenlik Bataryasından da 21 lik ve 24 lük toplarla 5 dane atılmıştır Mart günü yapılan muharebede ise şu sarfiyat yapılmıştır: Kepez 7,5 bahriye 107 4,7 bahriye 40 Kepez de 5,7 bahriye 72 Havuzlar 205 Kepezde nordenfield 550 fişek Dardanos 37 5 külahlı Muin-i Zafer bataryası Nordenfield Hamidiye mantelli 12 Yıldız 15 cm lik Çimenlik kısa toplar 5 Hamidiye mantelli Mesudiye 39 Namazgâh kısa toplar Soğanlı mantelli 40 Kepez mantelli fişek şarapnel Kepez deki 150 lik ışıldakta bir asker yüzünden hafif şekilde, iki asker de ayağından yaralanmıştır. 430 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

152 Kepez de 150 lik ışıldağın kablosu hasara uğramıştır. Bir süre ışık kesilmişse de beş dakika da tekrar tamir edilerek aydınlatmaya başlamıştır. Bazı telefon hatları tahrip olmuşsa da derhâl tamir edilmiştir. Kepez de seri ateşli deniz bataryasında bir topun cıvataları gevşemiş, derhâl tamir edilmiştir. Bir topun baskı silindiri hafif şekilde hasara uğramış, Kepez de 90 santimetrelik ışıldağın ön camları kırılmıştır. 431 (f) 11 Mart Harekâtı Bolayır bölgesinde 10 Mart günü başlatılan harekât, 11 Mart günü de sürdürülmüştür. Harekâtı yönetmekle görevlendirilen Fransız Amirali Guepratt öğleye doğru Suffren ve Gaulois muharebe gemileriyle Bolayır bölgesinde 10 Mart günü yapılan muharebelere katılan Irresistible, Dublin kruvazörü ve Arc Royal uçak gemisinin bulunduğu mevkiye gelmiştir. Öğle üzeri keşif için havalanmak üzere denize bir uçak indirilmiştir. Saat 15.45'te Küçük Ada ile Bolayır bağları arasına rastlayan deniz kesiminde yerlerini alan muharebe gemileri sırasıyla; Bolayır bağları, Merkez ve Yıldız Tabyalarıyla, Yıldız limanı bölgesindeki mantelli bataryasını bir saat kadar bombardıman ederek bu hedeflere yaklaşık 300 mermi atmışlardır. Saat 16.40'ta Küçük Ada önünden havalanan bir uçak, mevziler üzerinde keşif uçuşunda bulunarak denize inmiştir. Diğer gemiler de ateş muharebesine son vererek Büyük Ada ile Küçük Ada arasında toplanmıştır. 432 Bolayır bölgesinde 11 Mart günü yapılan muharebelerde, tabyalara ve cephaneliğe birkaç isabet sağlanmışsa da can kaybına ve önemli bir hasara yol açmamıştır. 11 Mart günü Boğaz da yapılan harekâtsa, iki Fransız muharebe gemisinin saat 15.00'te Kumkale, Menderes köprüsü ve Seddülbahir'in aralıklı olarak bombardımanıyla başlamıştır. Buna, İntepe çevresindeki bataryalar, ateşleriyle karşılık vermiştir. Bouvet muharebe gemisinin, Kumkale'ye çok yaklaşarak burayı ateş altına almasından sonra diğer muharebe gemileri, saat 15.30'dan itibaren geri çekilmiştir. Türk topçusu, bu muharebede sadece dört mermi sarf etmiş, kayıp verilmemiş, önemli bir hasar da olmamıştır. Harekât, 11/12 Mart gecesi de sürdürülmüştür. 433 Saat sıralarında, Boğaz a giren iki torpido Erenköy koyundan ve Tenker önünden Dardanos ve Kepez ışıldaklarını ateş altına almışlardır. Tenker'deki obüs topçu takımı, Tenker önündeki torpidoyu ateş altına alınca torpido, Erenköy koyuna yer değiştirerek oradan ateşini sürdürmüştür. 431 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-51; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih Corbett; s aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-51; Kls. 4669, Dos. H-12, F Corbett; s

153 Kepez, Dardanos ve Rumeli Mesudiye Bataryalarının ateşe başlamaları üzerine, torpidolar, ateş kesip çekilmiştir. Saat 02.00'de bu torpidolar, mayın arama gemileriyle birlikte, prova düzeninde olarak mayın bölgesine sokulmaya başlamıştır. Kılavuz gemi, bölgedeki ışıldakların ışık demetine girer girmez Türk topçusunun şiddetli ateşiyle karşılaşınca geriye dönüp uzaklaşmak zorunda kalmıştır. Diğer gemiler de kılavuz gemi gibi kaçmıştır. Bu sırada Amethyst hafif kruvazörünün gösterdiği çabalar sonuç vermemiş, mayın tarama filosu mayın bölgesine sokulamamıştır. Bunun üzerine, mayın tarama gemileri personelinin, Birleşik Filodan alınacak diğer personelle değiştirilmesine karar verilmiştir. 11/12 Mart gecesi yapılan harekâtta, 24 topçu mermisi sarf edilmiş, kayıp ve hasar olmamıştır. 434 (g) 12 Mart 1915 Harekâtı 10 Martta Bolayır bölgesinde başlatılan harekât küçük ölçüde de olsa 12 Mart günü de sürdürülmüştür. 12 Mart günü hava koşullarının elverişsiz oluşu hava keşfine imkân vermediğinden bölgedeki Arc Royal uçak gemisi, Bozcaada'ya dönmüştür. Yaklaşık olarak saat te Yeniköy önüne gelen Dublin kruvazörü, Çınarlı limanını bombardıman etmiş, limana on üç mermi atmışsa da etkili olamamıştır. Bu sırada, Küçük Bakla burnuna yaklaşan bir torpidonun, kıyıya sokularak denize indirdiği bir sandalla kıyıdan üç kişiyi gemiye aldığı tespit edilmiştir. Bunun üzerine, bölgedeki Türk topçusu tarafından ateş altına alınan torpido ve bunun arkasındaki kruvazörün bölgeden uzaklaştıkları görülmüştür. Bundan başka, Saros adaları yakınında bulunan bir muharebe gemisinin kıyıya yaklaşarak Merkez Tabyasının bombardımanı (20 mermi atarak) da etkisiz kalmıştır. 12 Mart günü yapılan harekât güneşin batmasından sonra körfezdeki muharebe gemilerinden üçünün bölgeden ayrılmasıyla sona ermiştir. 435 Boğaz da geçen harekâta gelince; saat 10.30'da Kepez yakınına gelen bir denizaltının, Soğanlıdere ağzındaki bir istimbota isabetsiz bir torpido atışına, Soğanlı'daki bataryalar ve İntepe'deki toplar tarafından karşılık verilmiştir. Bunu, bir muharebe gemisinin, Kumkale'yi, daha sonra aynı muharebe gemisinin diğer bir muharebe gemisiyle birlikte Kumkale ve Halileli sırtlarını birkaç mermiyle bombardıman etmesi izlemiştir. Böylece son bulan gündüz harekâtında, Türk topçusu toplam kırk bir mermi sarf etmiştir. 434 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-52; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih Corbett; s

154 12 Mart gecesi mayın temizleme harekâtıysa Fransız mayın arama-tarama filosunca yapılmıştır. 436 Akıntıya karşı hızları az olan gemilerle yürütülen ve genelde dört torpido eşliğinde iki mayın arama gemisiyle sürdürülen bu harekât, kıyıdaki Türk mayın koruma bataryalarının ateşleri karsısında, başarıya ulaşamadan bu gemilerin geri çekilmeleriyle sonuçlanmıştır. 12 Mart Mart günü yapılan muharebedeki sarfiyat ve zayiat şöyledir: Sarfiyat Tarih Birlik Adi mermi Soğanlı mantelli 12 4,7 santimetrelik bahriye Obüs taburu 1 İntepe 12 santimetre 16 2 Tahribat Zayiat 1 er ve 1 nişancı onbaşı hafif yaralı 12 Mart Mart 1915 Kepez mantelli 3 Kepez bahriye - 2 Sahte krup 3 Ohaçbus 8 Mesudiye 7 Soğanlı mantelli 9 4,7 santimlik bahriye 4 Rumeli topları Anadolu topları tayyare tayyare Hamidiye de tayyare 3,7 piyade fişeği Piyade fişeği 93 Yoktur. Yoktur aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-52; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-90, Corbet; s aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih

155 (ğ) 13 Mart 1915 Harekâtı Saros Körfezi ndeki harekât 13 Mart günü de sürmüştür. Saat 10.30'da bir kruvazör, Meşelitepe yönünden Merkez Cephaneliğini bombardıman etmiş ve attığı altı mermiden sadece biri, cephanelik koğuşunun kapısını hasara uğratmıştır. Aynı kruvazör Yeniköy'e yönelmiş, değirmenler sırtlarına beş mermi atmıştır. Bunu, saat 13.00'e kadar Saros'taki iki ada arasında bekleyen iki muharebe gemisinin önce Kavak'a, sonra Eksamil'e yönelerek Bakla burnu hizasına kadar ilerlemeleri izlemiştir. Merkez Tabyasındaki topların ateş etmesi üzerine gemiler, Kabatepe ve Yıldız limanına gelerek Merkez Tabyasını geriden bombardıman etmişlerdir. 150 kadar merminin kullanıldığı bu bombardımanda mermilerden 15'i tabya duvarına, beşi bentler üzerine, ikisi cephanelik kapılarına, biri de birinci top döşemesine isabet ettiyse de kayıp ve hasar olmamıştır. Buna Tabyadaki toplardan üç atımla karşılık verilmiştir. Gemilerden biri, Ekinlitepe'ye 27 mermi atmıştır. Daha sonra bu gemilerin önce Yeniköy'e, oradan da adalara yöneldikleri görülmüştür. Bu sırada, adalarla Koyun limanı arasında açıktan ve hızla seyretmekte olan kruvazör, saat 17.00'de Merkez Tabya yönüne bir mermi atmıştır. Daha sonra muharebe gemileri, Küçük Ada'nın kuzeyinde, kruvazörse Büyük Ada ile ortadaki ada arasında demirlemişlerdir. Boğaz daki harekâta gelince; saat 09.00'da iki muharebe gemisinin Seddülbahir ve Kumkale'nin bombardımanıyla başlayan harekât, öğleye doğru bir denizaltı ve arkasından bir muharebe gemisinin Boğaz a girmesiyle devam etmiştir. 438 Bunu, Birleşik Filoya mensup bir uçağın Seddülbahir, Eskihisarlık, Kilitbahir, Anadolu Hamidiye ve Dardanos Tabyaları üzerinden yaptığı keşif uçuşu izlemiştir. Uçağa, bölgedeki uçaksavar görevi yapan toplar tarafından ateşle karşılık verilmiştir. Bu sırada, Boğaz a giren dört torpido ve bunları arkadan izleyen düşman denizaltısının, bölgedeki 4 üncü Ağır Topçu Taburu tarafından ateş altına alınması üzerine torpidoların uzaklaştığı görülmüştür. Ayrıca Boğaz girişinde bulunan iki muharebe gemisi de İntepe ve yöresini bombardıman etmiştir. 13 Mart günü yapılan Boğaz muharebesinde Türk topçusu, 369 mermi sarf etmiştir. Gece de süren harekâttaysa Boğaz a giren mayın arama tarama filosunu korumakta olan Amethyst hafif kruvazörü, 14 Mart 00.30'da Dardanos ve Kepez ışıldaklarını ateş altına almışlardır. Gemiler Türk bataryalarının ateşle karşılık vermeleri üzerine geri çekilmiştir aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-91; Kls. 5640, Dos. H-2, Fih Corbet; a.g.e., s aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, F. 1-91; Kls. 5653, Dos. 1, Fih. 1-31; Kls. 3964, Dos, H-9, Fih. 1-17,

156 Daha sonra saat 03.20'de aynı kruvazör ve torpidoların koruması altında 7-8 mayın tarama gemisi, mayın hatlarına yaklaşmıştır. Bu aşamada gemilerden bir kısmı Baykuş'a kadar ilerlerken diğer bölümü Tenker önünde kalmış ve bir bölümü de Kepez'e dek sokulmuştur. Birkaç mayın tarama gemisi ve motorbot da Havuzlar'a kadar ilerlemiş ancak Havuzlar'daki muhasara topçu taburunun ateşe başlaması üzerine, bu gemiler de geri çekilmiştir. Kepez ve Soğanlı önündeki gemilerse Dardanos, Rumeli Mesudiye Bataryaları ve mayın hatlarını koruyan bataryalarca yapılan ateşlerden birçok isabet aldıklarından uzaklaşmak zorunda kalmışlardır. Yapılan bu gece harekâtında, akıntı üstüne varılarak mayın taranmasına başlanmışsa da mayın tarama gemilerinden ikisindeki personelin tümü ölmüş veya yaralanmıştır. Diğer gemilerin donatım ve vinçlerinde çok hasar olmuş, gemilerden ancak ikisi, ırıp (tarama) düzenini denize atmayı başarabilmiştir. Dört mayın tarama gemisiyle iki istimbot ise görev yapamayacak kadar hasar görmüşlerdir. Bu sırada, Amethyst kruvazörü, Kepez burnu yakınında etkinlikte bulunan arama-tarama (balıkçı) gemilerini kurtarmak için Türk topçusunun ateş alanına girmek zorunda kalmıştır. Saat 04.20'de harekâta son verilmiş, mayın tarama gemileri ve onları koruyan gemiler geri çekilmişlerdir. (I) İki Tarafın Kayıpları 13 Mart gecesi yapılan harekâtta, Birleşik Filo, çoğu Amethyst kruvazörü de olmak üzere, toplam 27 ölü 43 yaralı vermiştir. Türkler de ise iki top kürsüsünün ön ayakları kırılmıştır. 440 Sarfiyat ise şöyledir: Rumeli tayyare topları 42 Anadolu tayyare topları 29 Hamidiye 3,7 tayyare topları 106 Piyade fişengi 93 Erenköy 12 lik bataryadan 9 (burası kara kalemle yazılmış) aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

157 Akşam muharebesindeki zayiat şu şekildedir: Tenker ohaçyos 6 Soğanlı 4,7 lik 7 Soğanlı mantelli 52 Mesudiye 72 Muini zafer 110 Baykuş nordenfield 96 fişek Baykuş krup 6 12 lik sahra 62 Kumburnu 4,7 lik 55 Kumburnu 3,7 lik 10 Havuzlar mantelli 66 Yıldız 25 Namazgâh 21 lik 2 1 inci Muhasara Bölüğü 31 Dardanos 60 sert dane Kepez bahriye 74 Kepez mantelli 60 toplu Nordenfield 176 fişek Hamidiye mantelli (h) 14 Mart 1915 Harekâtı 14 Mart günü yapılan harekât, Seddülbahir-Hisarlık, Rumeli, Mecidiye, Anadolu, Hamidiye ve Dardanos Tabyaları üzerinde keşif uçuşu yapan bir düşman uçağına, Tenker-Yıldız-Goncasu-Değirmen Burnu Tabyalarıyla, Rumeli, Anadolu Hamidiyesi ve Dardanos Tabyalarındaki uçaksavar görevli top ve makineli uçaksavar toplarının ateş açmalarıyla başlamıştır. Uçak her ne kadar Havuzlar yöresine bir bomba atmışsa da hiçbir hasar olmamıştır. Bunu, öğleden sonra bir muharebe gemisinin Boğaz a girerek Kumkale, Seddülbahir, İntepe ve Tenker sırtlarını bombardımanı izlemiştir. Bu gemi, saat sıralarında, Boğaz ın batı kıyısını takip ederek Kerevizdere ve 442 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

158 Domuzdere ye kadar sokulurken diğer bir muharebe gemisi de Kumkale önünde görülmüştür. Daha sonra bunlardan biri, tekrar Boğaz dışına çıkmış, diğeriyse saat 18.00'e kadar Boğaz da kalarak Tenker sırtlarını bombardıman etmiştir. Buna Tenker'deki ağır obüs taburunca karşılık verilerek üç isabet sağlanmıştır. Öğleye doğru Boğaz a giren iki denizaltı, İntepe'deki 4 üncü Ağır Topçu Taburu ile Karantina kesimindeki obüs takımının ateşleriyle karşılaşmıştır. 14 Mart günü Saros körfezindeki iki kruvazörden birine Merkez Tabyasından, diğer kruvazörden de Bolayır çevresindeki sahte bataryaya yöneltilen ateşlerden başka bölgede kayda değer bir olay meydana gelmemiştir. Yalnızca körfeze akşam üzeri bir muharebe gemisinin daha geldiği tespit edilmiştir /15 Mart gecesi Domuzdere yönünden ilerleyen üç muharebe gemisiyle, bir torpidoya Dardanos'tan 10 dakika süreyle ateş edilmesinden ve ayrıca iki torpidonun 15 Mart saat 04.30'da Tenker yönünden ışıldaklara yönelttiği ateşlere, Rumeli Mesudiye Bataryası ve Obüs Takımının karşılıkta bulunmasından başka kayda değer bir olay cereyan etmemiştir. Muharebedeki sarfiyat şöyledir : Sarfiyat Mermi 8 inci Obüs Alayı 1 inci Tabur 31 8 inci Obüs Alayı 2 nci Tabur 1 8 inci Obüs Alayı 3 üncü Tabur 1 İntepe 12 santimlik 5 12 santimlik obüs takımı 3 Tenker 10 Yıldız 3 Gonca Suyu 3 Değirmen Burnu 5 Rumeli Hamidiyesi 2 Anadolu Hamidiyesi 3 A. Hamidiye 3,7 santimlik 70 Dardanos aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih. 1-3; Kls. 5283, Dos. H-13, Fih. 1-12; Kls. 5653, Dos. 1, Fih

159 Gece saat te üç kruvazörle bir torpido, Domuzdere istikametlerinde ilerlemekte olduğundan Dardanos bataryası tarafından mukabele edilmesi üzerine geri dönmüşlerdir. Saat 4.10 da ateş kesilmiştir. 444 (ı) 15 Mart 1915 Harekâtı Birleşik Filoya mensup bir uçak, saat 10.30'dan itibaren Boğaz da merkez tahkimat bölgesine kadar gelerek bir keşif uçuşunda bulunmuş, buna uçaksavar görevli toplarca ateş açılmıştır. Sabahın erken saatlerinde Boğaz girişinde görülen iki torpidoyla, iki muharebe gemisinden birinin yaklaşık saat 16.30'da Kumkale'yi bombardıman ettiği, saat 18.00'de de muharebe gemilerinin bölgeden uzaklaştıkları görülmüştür. 445 Saros körfezinde ise bir gambotun İbrice açığından karaya yaptığı kısa süreli atışı dışında herhangi bir olay olmamıştır. Gece saat 23.30'da Boğaz a giren üç torpidoyla, dört mayın aramatarama gemisi, 16 Mart saat sıralarında, Erenköy'e doğru ilerlemeye çalışmışlarsa da Türk bataryalarının ateşleri karşısında geri çekilmek zorunda kalmışlardır. Keza saat 04.40'ta Kerevizdere'yle Domuzdere yönünde ilerleyen iki torpido ve Erenköy koyunda görülen mayın aramatarama gemisi olduğu sanılan üç gemi de Türk bataryalarının açtığı ateş üzerine geri çekilmişlerdir Mart günü yapılan muharebedeki sarfiyat şöyledir: 447 Birlik Şarapnel Mermi Tenker 1 Rumeli Mecidiye 5 Goncasuyu 3 Değirmenburnu 2 Yıldız 2 3,7 lik 37 Seri ateşli 35 Anadolu Hamidiye tayyare topları 5 Dardanos aga.; Kls. 4669, Kls. H-13, Fih aga.; Kls. 4629, H-13, Fih 1-4; Kls. 5283, Dos. H-15, Fih. 1-15; Kls. 4831, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, F aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih

160 (i) 16 Mart 1915 Harekâtı Birleşik Filoya bağlı bir uçağın saat 14.00'ten itibaren Erenköy- Baykuş-Tenker üzerinde yaptığı keşif uçuşu, saat 16.00'da da iki muharebe gemisinin Kabatepe'deki gözetleme binasıyla Kumtepe'yi bombardımanı; Kabatepe yöresinde Palamutluk tepede yeni mevzilenmiş olan muhasara top bataryasının bu muharebe gemilerine ateşle karşılık vermesi dışında kayda değer bir harekâtta bulunulmamıştır. 448 Saros Körfezi nde de herhangi bir harekât göze çarpmamıştır. Sadece Askod adlı bir Rus kruvazörünün Saros körfezine gelerek demirlediği görülmüştür. Bu kruvazörün Birleşik Filoya katıldığı 4 Mart 1915 tarihli bir İngiliz resmî bildirisinde açıklanmıştır. 16 Mart gecesi 17 Mart saat ve 04.00'te yapılan harekâttaysa, Birleşik Filoya bağlı torpido ve mayın arama gemileri iki kez mayın hattına sokulmuşlar; 8 inci Ağır Topçu Alayı, Obüs Topçu Takımı ile Rumeli Mesudiye Bataryası ve uçaksavar görevli toplarının ateşleri üzerine, Boğaz dışına geri çekilmek zorunda kalmışlardır Mart günü yapılan muharebede 4 üncü Alaydan iki er şehit olmuştur. 450 (j) 17 Mart Harekâtı 17 Mart günü öğleden sonra bir uçağın merkez tahkimatına kadar giderek Boğaz üzerinde keşif uçuşunda bulunması, buna uçaksavar görevli toplar tarafından ateş edilmesi dışında, herhangi bir olay meydana gelmemiştir. 451 Saros Körfezi nde harekâtla ilgili önemli bir olaya rastlanmamıştır. 17 Mart gecesi Boğaz da da kayda değer bir harekât olmamış, sadece üç torpido eşliğinde yedi mayın arama-tarama gemisinin Akyarlar-Karanfil Burnu çizisine yaklaştıkları görülmüştür. Bunlar da Türk bataryalarının ateş açması üzerine geri çekilmişlerdir aga.; Kls. 5283, Dos. H-13, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih. 1-5, Kls. 5283, Dos. H-14, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih. 1-7; Kls. 4831, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 5283, Dos. H-14, Fih. 1-2; Kls, 4669, Dos. H-13, Fih

161 17 Mart günü yapılan muharebedeki sarfiyat şöyledir: Birlik Mermi 2 nci Obüs Taburu 18 3 üncü Obüs Taburu 9 Halieli 12 santimetrelik 1 Ohaciyos 2 Kumburnu 3 Soğanlı mantelli 23 Mesudiye 19 Muin-i zafer 1 Anadolu sahte mantelli 5 Dardanos Sonuç olarak 5-17 Mart 1915 harekât ve olaylarında da 27 Şubat - 4 Mart 1915 tarihleri arasında Boğaz da geçen harekât ve olaylarda olduğu gibi İngiliz ve Fransızların Boğaz da sürdürdükleri son 13 günlük deniz harekâtında olumlu bir sonuca ulaştıkları söylenemez. 5 Mart muharebelerinde edinilen deneyim ve izlenimlere göre, deniz üzerinde nöbetleşe değiştirilerek hareket hâlinde bulunan muharebe gemileriyle istenildiği gibi bir ateş kontrolü görevinin yapılamayacağı kesinlikle ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, iyi bir hava gözetlemesi yapılmadan, istihkâmların boş yere cephane harcamaktan başka bir işe yaramayacağı kanısına varan Amiral Carden; aşırma atışlarıyla (Kabatepe açıklarından) iyi bir sonuç elde edilmesi isteniyorsa güçlü ve nitelikli uçaklara gereksinim duyulduğunu ileri sürmüş ve bu görüşünü de ilgililere gönderdiği raporlarla açıklamıştır. Queen Elizabeth'in Boğaz da dikkat ve özenle seçilmiş bir noktada (sabit yerde) görev yapması hâlinde, daha iyi bir sonuca ulaşabileceği görüşü 5 Martta Amiral tarafından Bahriye Nezaretine bildirilerek gerekli izin alınmış ancak uygulamaya konmamıştır. İngiliz General Birdwood, daha 4 Martta Lord Kitchener e yazdığı bir mektupta Birleşik Filonun yalnız başına Çanakkale Boğazı nı zorlayıp geçeceğine inanmadığını belirtmiştir Martta yapılan harekâtta da tüketilen bol cephaneye rağmen sonuç alınamamış, böylece, İngiliz ve Fransızlar yeterli olmayan atış kontrol araç 453 aga.; Kls. 4669, Kls. H-13, Fih Aspinall-Oglander; s

162 ve gereçleriyle yapılan aşırma atışlarından bir yarar sağlanamayacağına bir kez daha tanık olmuşlardır. 455 Birleşik Filonun 7 Martta ve 13/14 Martta gece sürdürdüğü harekâtta da bir başarı elde edilmemiştir. Birleşik Filonun taarruzlarını etkisiz kılmak için büyük bir çaba içinde olan Müstahkem Mevki Komutanlığı, eldeki cephanenin çok sınırlı kullanılması gerektiği hâlde taarruzları sonuçsuz bırakmak için oldukça fazla cephane tüketmek zorunda kalmıştır. Komutanlık, özellikle 7 Marttaki Boğaz muharebesinin sonucuyla ilgili olarak birliklere yayımladığı şu ilginç emrinde; "Boğaz da üç saat süren muharebe sırasında, Birleşik Filonun merkez tabyalarına yaklaşık 750 mermi attığı, fakat önemli bir hasar olmadığı, buna karşılık Türk topçusunun Agamemnon ve Nelson muharebe gemilerinde birçok isabet kaydettiği"ni vurgulamış ve emrini şu şekilde bitirmiştir: Düşmanın şiddetli ateşi altında bataryalarımız, sükûnetle ve düzenle görevlerini yaptılar, subay ve erlerin gösterdikleri görev isteği, özveri duygusu her türlü takdir ve övgünün üstündedir. Tümüne teşekkür ederim." 456 Sonuç olarak 1915 yılının Şubat ve Mart aylarında yapılan muharebelere bakıldığında Amiral Carden planına göre, Boğaz'ı zorlayarak İstanbul'a ulaşmayı hedef alan ve 17 Mart 1915 e kadar süregelen deniz harekâtı başarıya ulaşamamıştır Mart 1915'te Çanakkale Boğazı na Yönelik Büyük Deniz Taarruzu (Boğaz ın Zorlanması) a. İki Taraf Kuvvetlerinin Durumu, 18 Mart 1915 e Kadar Alınan Takviye Önlemler ve Yapılan Düzenlemeler (1) Türk Kuvvetlerinin 18 Mart 1915 Durumu 26 Şubat 1915'ten itibaren Birleşik Filonun, Boğaz içerisinde hemen her gün, gündüzleri başlatıp geceleri de sürdürdüğü taarruzlar Müstahkem Mevki Komutanı Cevat Paşa (Orgeneral Çobanlı)'yı yeni önlemler almaya yöneltmiştir. İşin başından itibaren ele geçen her fırsatı değerlendirerek sürdürülen Boğaz savunmasını daha da güçlendirmeyi amaçlayan bu takviye, önlem ve düzenlemelerinden olarak Mart başlarından 18 Mart 1915'e kadar yapılanlar kısaca şöyledir: 455 Corbet; s aga.; Kls. 4936, Dos. H-3, Fih

163 (a) Boğaz Doğusundaki Durum 9 uncu Tümen bölgesinde Kumkale ve Orhaniye kesimi, bir makineli tüfek takımıyla takviye edilerek çıkarma girişimlerine karşı bu kesimin etkili biçimde ateş altına alınması emredilmiştir. Bunu, Müstahkem Mevki Komutanlığının 9 uncu Tümenden Yeniköy sırtları ve Halileli tepelerinde bulunan ve gerektiğinde Kumköy yöresinde yerleştirilecek bataryalarla, Kumkale çevresi, Boğaz ın iç kesimi ve Yenişehir önünde yoğun ve etkili bir ateş sağlanmasını isteyen emri izlemiştir. Bu sırada Akyarlar'daki bataryanın eksiklikleri ve Ulupınar dan getirilerek buraya mevzilendirilen Cevat Paşa Bataryasına ait bir top mevzisinin de beton işi tamamlanmıştır. Ayrıca Erenköy'deki mevzilere yerleştirilmek üzere, 8 inci Ağır Topçu Alayından bir batarya gönderildiği gibi bir obüs takımının da Boğaz daki mayın hatlarını ateş altına alacak biçimde Karantina yöresinde mevzilendirilmesi istenmiştir. Dört topluk bir muhasara bataryası, Kepez'de yerleştirilmiş, Çanakkale'den gelecek bir Alman bataryası için de burada mevzi hazırlanmıştır. Başkomutanlığın 9 Mart 1915 te Müstahkem Mevkiye ulaşan bir emrinde; Balıkesir dolaylarından gelmekte olan 11 inci Tümenin, Ezine çevresine alınması ve Boğaz bölgesi dışında kullanılması gerektiğinde, olabildiğince toplu bulundurulması; 457 yine bu emre dayanarak Müstahkem Mevkiye verilen gerek 11 inci Tümenin durumu gerekse diğer birliklerin görev ve sorumluluklarını içeren 14 Mart tarihli emirde şu hususlara yer verilmiştir: (Mevkiler için bk. Harita: 1.) "1. İleri birlikleriyle Bayramiç'e ulaşmış olan 11 inci Tümen, karargâhıyla Ezine'de bulunacak tarzda, büyük kısmıyla Ezine çevresinde toplanacaktır. 2. Boğaz ın Anadolu kesimi, 9 uncu ve 11 inci Tümenlerle korunacaktır. Bunun için: a. 9 uncu Tümen, Karantina dan Kumkale'ye kadar olan Boğaz iç kesimiyle, Kumkale'den Kumburnu'na kadar olan Ege kıyılarını gözetleyerek bölgenin özellikle Kumkale kesimini savunacak, b. Büyük kısmıyla, Müstahkemi Mevki ihtiyatı olarak Ezine çevresinde toplanacak olan 11 inci Tümen emrindeki Çanakkale Seyyar Jandarma Alayı ile Kumburnu'ndan Akçay İskelesi (haraç) ne kadar uzanan kıyı kesimini gözetleyecek, Büyük Beşige-İstanbul Burnu arasında yapılabilecek bir çıkarmayı önlemek ve gereğinde 9 uncu Tümene yardım için de bir kısım kuvvetini, Bergos ve Geyikli yöresinde bulunduracaktır aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih

164 Müstahkem Mevki Komutanlığı ayrıca, ilgili tüm birliklerine, Birleşik Filonun gerek tahrip müfrezeleriyle, geceleri tabyalara yöneltebileceği baskınlara karşı alınacak önlemler gerekse mayın hatlarına karşı düzenlemekte olduğu arama-tarama etkinliğini engellemek için 2 nci Ağır Topçu Tugay Komutanlığına gerekli ayrıntılı emir ve yönergeleri göndermiştir. 459 Bu emir ve yönergelerde, özellikle Boğaz daki mayın hatlarının (Kroki : 12) korunmasıyla görevli iki kıyıda mevzilendirilmiş bataryaların birbirini vurmayacak biçimde mesafelerini düzenlemeleri, başka bir ifadeyle ateş disiplininin sağlanması üzerinde durulmuştur. Müstahkem Mevki Komutanlığı ayrıca geceleri bataryaların hedeflerini aramakla görevli ışıldak müfrezesinin görevlerini etkin ve yönergeye uygun olarak yapmalarını sağlayacak biçimde kullanılmaları hususunda ilgili birliklerin dikkati çekilmiştir. 460 (b) Boğaz Batısındaki Durum Kabatepe açıklarından Birleşik Filonun "Merkez Tabyalarına" yönelik aşırma atışlarının engellenmesine önem verilmiştir. 461 Nitekim bu amaçla 8 inci Ağır Topçu Alayından bir obüs bataryası Kumdere çevresinde Çanakkale'deki 10 muhasara topunun Eceabat'a getirilen altısından dördü Kabatepe'nin güneydoğusunda (Sağ Kanat Müfrezesi bölgesinde), 462 diğer ikisi de Çam Tepe'de (Sol Kanat Müfrezesi bölgesinde) mevzilendirilmiştir. 463 Boğaz girişinde, hemen her gün Birleşik Filo tarafından yapılan bombardımanlar İngiliz ve Fransızların, Boğaz a karadan da taarruzda bulunulacağı yönündeki ihtimalleri artırmıştır. Bu nedenle 19 uncu Tümene; Morto limanı, Seddülbahir-Ertuğrul Tabya arasında, tabyalar içinde ve Tekke burnunda güçlü piyade mevzilerinin hazırlanması, özellikte Harap Tabya tahkimatının güçlendirilmesi, elverişli yerlere mevzilendirilecek obüs, sahra ve dağ bataryalarıyla, Boğaz giriş kıyıları ve çıkarma araçlarının en etkin biçimde ateş altında bulundurulması yönünde gerekli düzenlemelerin yapılması emredilmiştir. (c) Boğaz İçerisinde Boğaz ın batı kıyısını izleyerek seyreden bir motorla, Karanfil burnuna kadar olan kesime, başarıyla dört mayın atılmıştır aga.; Kls. 4673, Dos. 295, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-76, aga.; Kls, 118, Dos. 555, Fih aga.; Kls, 4836, Dos. H-9, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih

165 Nusret mayın gemisi ile de 8 Mart saat 05.00'ten itibaren Erenköy koyuna 100 metre aralıklarla 26 adet mayın dökülmüştür. 465 Bunlardan başka, Birleşik Filonun Boğaz ın kesin savunmasını oluşturan merkez topçu gruplarına yönelik etkili ateşlerine engel olunması için Dardanos ve Baykuş (Rumeli Mesudiye) Bataryalarına, menzilleri içinde bulunduğu sürece bu gemileri ateş altına almaları emredilmiştir. (2) 17 Mart Günü Müstahkem Mevki Komutanlığı Tarafından Alınan Önlemler Çeşitli kaynaklardan alınan haberler, İngiliz ve Fransızların geniş ölçüde bir çıkarma hazırlık ve etkinliği içinde olduğu izlenimi uyandırmıştır. Olayları yakından izleyen Müstahkem Mevki Komutanlığı, 17 Marta kadar daha önce alınan önlemlere ilave olarak bir çıkarma olasılığına karşı Boğaz savunmasının, başta ateş gücü olmak üzere olabildiğince pekiştirilmesini amaçlayan önlemlere başvurmuştur. Bunlar şöylece özetlenebilir (yerler için bk. Harita: 1): Ateş gücünü arttırmak için 26 ncı, 72 nci ve 77 nci Piyade Alaylarına birer ağır makineli tüfek bölüğü verilmesi Başkomutanlığa önerilmiştir. 17 Mart günü İstanbul'dan gelerek Kilitbahir'e çıkarılan bir obüs bataryası, mevzilendirilmek üzere Tenker bölgesine gönderilmiştir. İkisi Erenköy çevresine, birisi de Tenker'e yerleştirilmek üzere üç ışıldak tertip edilmiştir. Ece ve Morto limanlarıyla, Tekke koyu ve Kumdere'de mevzilendirilmek üzere, altı nordenfield ile dört adet 37 mm lik top gönderilmesi için 2 nci Topçu Tugay Komutanlığına emir verilmiştir. Takviye amacıyla 17 Mart günü İstanbul'dan Çanakkale'ye gelmiş olan bir uçağı da diğerlerinin izleyeceği bildirilmiştir. Tümenlere, sorumluluk bölgelerinde tahkimat ve savunma düzenlerini pekiştirmeleri ve tel örgü engellerinden de yararlanmaları emredilmiştir. 4 üncü Ağır Topçu Alayından 19 uncu Tümene altı adet nordenfield tertiplenmiş olup 9 uncu Tümen için de bu silaha gereksinim duyulursa 3 üncü Ağır Topçu Alayından temin edileceği bildirilmiştir. Yeni gelen bir obüs bataryasının, 1 inci Obüs Taburu ile birlikte düşman savaş gemilerini ateş altına almak ve özellikle Seddülbahir yöresine yapılacak bir çıkarmaya karşı kullanılmak üzere elverişli mevzilere yerleştirilmeleri emredilmiştir. İtilaf devletlerinin çıkarma yapmasının önlenilmesi için kıyıdaki koşulu obüs bataryalarının, çıkan birliklerin denize dökülünceye kadar doğrudan 465 aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih

166 9 uncu ve 19 uncu Tümen Komutanları emir ve komutasında kalacakları bildirilmiştir. Çıkarmayı önlemekle görevli Kabatepe yöresindeki muhasara toplarının, gerektiğinde mevzi değiştirmelerinin sağlanması için koşulu duruma getirilmeleri hususunda ilgililere gerekli emirler verilmiştir. Yine Müstahkem Mevki tarafından verilen emirlerde, düşman gemilerine gündüz yöneltilecek ateşlerin etkili olmaması için hedef bölgesinde kolayca görülüp nişan noktası oluşturabilecek tüm tesislerin (bina, kışla ve minare gibi) alınacak gizleme önlemleriyle uzaktan görülmelerinin engellenmesi istenmiştir. 466 (3) İngiliz ve Fransız Kuvvetlerinin 18 Mart 1915 Durumu Çanakkale Boğazı na yöneltilecek büyük deniz taarruzu için İtilaf devletleri tarafından 18 Marta kadar gerçekleştirilen takviye önlemleri ve düzenlemelerle ilgili etkinlikler, kısaca şöyle özetlenebilir: Winston Curchill'in tabyalardaki topların tahribi amacıyla küçük müfrezeler oluşturmak üzere gönderdiği iki deniz piyade taburu, 16 Şubatta Mondros Limanı na ulaşmıştır. Amiral Jackson susturulan istihkâmlardaki topların tahribi için bu küçük müfrezelerin yeterli olamayacağını belirten ve kara kuvvetlerinin, Çanakkale'de kullanılmasıyla ilgili verdiği 15 Şubat tarihli muhtırasında; "Boğaz dan nakliye gemilerinin geçirilmesi düşünülüyorsa Birleşik Filonun Marmara'ya girmesinden sonra, Boğaz ın iki kıyısının ele geçirilmesi lüzumuna işaretle uygulanacak en iyi planın daha başlangıçta denizden yapılacak bir harekâtla birlikte, çıkarılacak bir kara kuvvetince Gelibolu yarımadasının tümünün işgaliyle mümkün olabileceğini" vurgulamıştır. 467 Amiralin bu muhtırası üzerine alınacak önlemlerle ilgili olarak 16 Şubatta olağanüstü toplanan Savaş Konseyi, 29 uncu İngiliz Tümeninin en kısa zamanda Mondros'a gönderilmesini uygun görmüşse de 19 Şubattaki ikinci toplantısında bundan vazgeçerek onun yerine Mısır'daki Avustralya ve Yeni Zelanda birliklerinin (iki tümen) Birleşik Filoya gerekli yardımı sağlamalarını kararlaştırmıştır. Churchill de 19 Şubattaki toplantıda, üç gün içinde Çanakkale'ye kişilik bir kuvvetin gönderilmesini savunmuştur. 468 Ancak Lord Kitchner, Mısır'daki İngiliz Kuvvetleri Komutanı General Maxwel e; "General Birdwood emrindeki kişilik Anzak Australian and New Zealand Army Corps (ANZAC) kuvvetinin 9 Marta doğru deniz kuvvetlerine yardım ve gereğinde bu harekâta katılmak ve ele geçirilen 466 aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih. 1-6, Aspinall-Oglander; s age.; s

167 istihkâmları işgal etmek üzere hazır olmalarını, Amiral Carden ile de gereksinimleri konusunda bağlantı kurulmasını" 469 emretmekle yetinmiştir. General Maxwel 23 Şubatta ancak bir tugaya yetebilecek taşıt sağlayabilmiş, Amiral Carden ile de ihtiyaçları konusunda kurduğu bağlantıda, ondan aldığı yanıttan "Kendisine gerektiği zaman kişilik bir kuvvetin karaya çıkarılması için hazırlıklı olmasının emredildiğini eğer böyle bir kuvvet gönderiliyorsa bunun hedefinin Gelibolu yarımadasını, Soğanlıdere-Çınarova çizgisine dek ele geçirmek üzere Seddülbahir'e çıkarılması gerektiğini" öğrenmiştir. 470 Aslında önce Boğaz a taarruzla donanmanın Marmara'ya girmesinin Türkleri yarımadada barınamaz duruma sokacağı ve İngilizlere gereğinde yarımadayı ele geçirme olanağını hazırlayacağı görüşünde olan Lord Kitchner, yarımadadaki kişilik Türk kuvveti karşısına kişiyle çıkılması tehlikesine işaretle ilk etapta Limni'ye bir tugay gönderilmesinin uygun olacağı, Mısır'da geri kalan kuvvetin de İskenderiye'de nakle hazır tutulması yanlısıdır Martta elde bulunan kuvvet, deniz piyade tümeninden sadece iki taburla, 2 Martta yola çıkıp Limni'ye yaklaşmakta olan 3 üncü Avustralya Tugayından ibaretti ki, bunlar da eğitimlerini tamamlamamış acemi erlerden oluşuyordu. Bu sırada, Çanakkale Boğazı na yönelik Birleşik Filo harekâtını belki de görünürde desteklemek aslında ise İngiliz ve Fransızlardan önce İstanbul'a egemen olma amacını taşıyan bir görüşle olacak Rusya'nın İstanbul Boğazı na kişilik bir ordu göndermeyi önerdiği görülmektedir. 472 Bu arada, Lord Kitchener tarafından evvelce durumu incelemekle görevlendirilmiş bulunan General Birdwood'un Çanakkale'de alınacak önlemlerin başında olarak 5 Martta Londra'ya gönderdiği üçüncü telgrafında; "Donanmanın yalnız başına Çanakkale Boğazı nı zorlayıp geçeceğine inanmadığını" belirtmesi oldukça ilginçtir ve gerçekçi bir görüştür. 473 Bu görüş, Amiral Jackson'un yukarıda açıklanmış olan 15 Şubat muhtırasındaki görüşüyle paralellik göstermektedir. Her iki yetkili komutanın Boğaz harekâtında gerçek önlem ve düzenlemeleri gerektiren bu önerileri, o gün için Londra'da kabul görmemiştir. 474 Churchill de Savaş Konseyinin 10 Mart toplantısında; "Gereğinde asker bulunacak olmakla beraber Birleşik Filonun kara kuvvetlerinden 469 age.; s age.; s age.; s age.; s age.; s Corbett; s Aspinall-Oglander; s

168 yardım görmeden Çanakkale Boğazı ndan geçebileceğine olan inancını" belirtmekten geri kalmamıştır. Lort Kitchner, Harp Meclisinin 10 Mart 1915 tarihli toplantısında 29 uncu İngiliz Piyade Tümeninin Akdeniz e gönderileceğini, İstanbul a karşı yapılacak harekât için Müttefik kuvvetlerin kişi kadar olduğu, Türklerin bu kuvvete karşı kişilik bir kuvvet toplayabileceklerini söylemiştir. 475 Tasarlanan plana göre Birleşik Filo Çanakkale Boğazı nı geçip Marmara Denizi'nde Kızıladalar önüne gelince İstanbul Boğazı istihkâmlarına bütün gücüyle taarruza geçecekti. Böylece Türk filosu, bu müşterek harekâtla yok edilecekti. Buradaki önemli nokta, Birleşik Filo ile Rus filosu Marmara'da birleşmedikçe çıkarmanın yapılamayacağıydı. Başka bir deyişle şimdiki durumda Birleşik Filo Boğaz a yalnız kendi gücüyle taarruz edecek, yarımadaya asker çıkarılmayacaktı. 11 Martta Amiral Carden'in yetkisi artırılmıştır. Çekingen ve önemli harekât koşullarını bırakarak Boğaz ı zorlayabileceği, personel ve gemi kaybını göze alabileceği kendisine bildirilmiştir. 476 Ancak 13/14 Mart gecesi, Boğaz daki mayın arama harekâtının başarısızlığa uğraması üzerine, mayın bölgesinin çok iyi savunulduğunu, gece harekâtıyla bu alanın taranamayacağına kanaat getiren Amiral Carden, 14 Martta Bahriye Nezaretine sunduğu raporunda "Gündüz tüm kuvvetiyle hareket ederek mayınları taramaktan başka çıkar yol olmadığına işaretle şimdiki durumda Birleşik Filonun Boğaz ı geçeceğine güvenerek mayın arama filosunun kendisine eşlik etmesini" istemiştir. 477 Bahriye Nezareti, 15 Martta bu öneriyi benimseyerek zaman kaybetmeden uygulanmasını emretmiştir. Mayın taramada kullanılmak üzere muhriplerin donatılmasına girişilmiştir. 30 kadar mayın gemisinin de İngiltere'den Mondros'a gönderilmesi emredilmiştir. Ayrıca Fransızlarda bulunan 15 mil hızındaki mayın arama gemilerinin de Çanakkale ye gönderilmesi istenmiştir. Boğaz a yönelik büyük taarruzun gittikçe yaklaşması üzerine, İzmir harekâtına katılmış olan Majestic ve Triumph muharebe gemilerinin de Birleşik Filoya katılması emredilmiştir. Amiral Carden, 15 Mart akşamı her şeyin hazır olduğunu, havalar elverişli olur olmaz taarruza geçeceğini Londra'ya bildirmiştir Aspinall-Oglander; s Corbett; s Aspinall-Oglander; s age.; s

169 Bir taraftan yalnız deniz harekâtı için Amiral Carden'in yetkileri artırılıp ek takviye önlemleri alınırken diğer taraftan da Boğaz ın denizden zorlanmasının sonucuna göre ileride yapılabilecek kara harekâtı bakımından kısaca şu önlemler alınmıştır: 16 Şubattan itibaren iki deniz piyade taburuyla Mondros'ta bulunan İngiliz deniz piyade tümeninin kalanı da 2 Martta hareketle 12 Martta Limni'ye ulaşmıştır. 479 Bu tümenin, bir çıkarma açısından taktik bir düşünceye dayanmadan gemilere bindirildiği anlaşıldığından yeniden ve bir bindirme planına göre gemilere yerleştirilmek üzere Mısır'a gönderilmesi gerekiyordu ve ileride de öyle yapılacaktı Martta General Ian Hamilton, Akdeniz Sefer Kuvvetleri Komutanlığına atanırken 29 uncu İngiliz Piyade Tümenine de gemilere bindirilmek üzere hazır olması emredilmiştir Martta Lord Kitcher ile görüşen Hamilton a şu talimat verilmiştir: Birleşik Filo, Boğaz ı geçmek için son çabayı harcamadıkça kara kuvvetleri işe karışmayacak, 29 uncu İngiliz Tümeni gelinceye kadar büyük çaplı bir harekâta girişilmeyecek, Türklerin Asya yakasına yeniden top yerleştirmesine engel olunacaktı. 482 General d Amade emrindeki Fransız Doğu Sefer Kuvveti, 11 Martta Bizerte'den hareketle, 17 Martta Mondros Limanı'na gelmiştir. Anzak birliklerinin de katılmasıyla 18 Martta Çanakkale önünde kişilik bir kuvvet meydana getirilmiştir. 483 (a) Amiral Carden'in Görevden Alınıp Yerine Amiral de Robeck'in Getirilmesi Birleşik Filonun tek başına Boğaz ı zorlayıp geçemeyeceği ve harekâtın, deniz-kara iş birliği biçiminde gerçekleştirilmesi hususunda ilgililerce birçok uyarılarda bulunulmuşsa da kararda diretilmiştir. Bu kararı benimsemiş olan ve Birleşik Filonun komutasını elinde bulunduran Amiral Carden'in, Şubat 1915 sonundan Mart ortalarına kadar Boğaz içinde gece ve gündüz sürdürdüğü operasyonlar başarıya ulaşamamıştır. Gerek bu başarısızlıkların yarattığı hayal kırıklığı gerekse gelecekte de karşılaşabilecek güçlükler, onu umutsuzluğa düşürmüş ve bu durum da sağlığını etkilemiştir. Bunun sonucu olarak Carden, 16 Martta görevden alınmıştır. Yerine yardımcısı Amiral de Robeck atanmıştır age.; s age.; s age.; s age.; s Corbet; s Frank Knight; Çanakkale Savaşı, İstanbul Harp Akademileri Basımevi, 1971, s.12. Aspinall- Oglander; s

170 Bu atamada Churchill, Amiral Carden'in yardımcısı Amiral de Robeck'e Birleşik Filo Komutanlığını kabul edip etmeyeceğini sorarken şöyle demiştir: "Eğer harekâtı doğru ve uygulanabilir görmüyorsanız lütfen bunu böylece bildirmekte kararsızlık göstermeyiniz." 485 Amiral de Robeck buna verdiği cevapta; "Harekâtın uygulanabilir olduğunu, görevi kıvançla kabul ettiğini ve hava koşulları elverişli olursa 18 Martta da taarruza geçeceğini" bildirmiştir Mart 1915 te yeni Birleşik Filo Komutanı tarafından Boğaz a yalnız denizden yöneltilecek harekât konusunda Queen Elizabeth muharebe gemisinde bir toplantı düzenlenmiştir. Birleşik Filo Komutanı de Robeck, Kurmay Başkanı Keyes, Limni Üs Komutanı Wemyss, Fransız Filo Komutanı Quépratte, Akdeniz Sefer Kuvvetleri Komutanı Hamilton, Fransız Doğu Sefer Kuvveti Komutanı d Amade'nin katılmış olduğu bu toplantıda, 18 Mart 1915'te yapılacak taarruzun nasıl bir plana dayandırılacağı karara bağlanmıştır. b. İki Taraf Kuvvetlerinin Muharebe Öncesindeki Durumları ve 18 Mart 1915 Çanakkale Boğazı Muharebesi (1) Türk Kuvvetlerinin Mart 1915 Durumu (a) Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının Kuruluş, Konuş ve Düzenleri (Kuruluş: 9) Boğaz savunmasından doğrudan Başkomutanlığa bağlı, kolordu yetkisinde ve Cevat Paşa komutasında olan Müstahkem Mevki Komutanlığı sorumludur. Müstahkem Mevki Komutanlığı; 2 nci Ağır Topçu Tugayı (3 üncü, 4 üncü Ağır Topçu Alayları); Erenköy Ağır Topçu Bölge Komutanlığı (8 inci Ağır Topçu Alayı, 3 üncü Numune Ağır Topçu ve 4 üncü Muhasara Topçu Taburları) 9 uncu ve 11 inci Piyade Tümenleriyle, Müstahkem Mevki bağlıları (ikişer istihkâm inşaat ve amele taburu, birer istihkâm, muhabere bölüğü ile uçak, ışıldak ve cephane depo müfrezelerinden oluşmaktadır. 487 Müstahkem Mevki Komutanlığı ayrıca, 3 üncü Kolordu kuruluşunda olan ve Maydos ta genel ihtiyatta bulunan Kurmay Yarbay Mustafa Kemal (ATATÜRK) komutasındaki 19 uncu Tümene de emir verme yetkisi verilmiştir. 9 uncu Tümen; üçer taburlu 25 inci, 26 ncı, 27 nci ve 64 üncü Piyade Alayları; 9 uncu Sahra Topçu Alayı, tümen bağlı birlikleriyle, lojistik destek 485 Aspinall-Oglander; s Knight; s.12. Ogrlender; s Alparslan Orhon; Çanakkale Boğazı Muharebesi (18 Mart 1915), Askerî Tarih Bülteni, Sayı 10, Ankara, Gnkur. ATASE Başkanlığı Yayınları, Ağustos 1980, s

171 birlikleri ve tümen emrine verilmiş olan jandarma ve diğer topçu birliklerinden oluşmuştur. 11 inci Tümen; 33 üncü, 126 ncı ve 127 nci Piyade Alayları, 11 inci Sahra Topçu Alayı, tümen bağlıları ve lojistik destek birlikleriyle, tümen emrine verilen Çanakkale Seyyar Jandarma Alayından oluşmaktadır. 488 (b) 3 üncü Kolordunun Kuruluşu (Kuruluş: 10) 7 nci, 19 uncu Piyade Tümenleriyle, kolordu bağlıları ve lojistik destek birliklerinden oluşmaktadır nci Tümen, üçer taburlu 19 uncu, 20 nci ve 21 inci Alaylarla, 7 nci Sahra Topçu Alayı ve tümen bağlılarından; 19 uncu Tümen üçer taburlu 57 nci, 72 nci ve 77 nci Piyade Alayları, 39 uncu Sahra Topçu Alayı ile tümen bağlıları ve lojistik destek birliklerinden oluşmuştur. 490 Kolordunun kuzeyde Yeniköy-Bolayır tahkimli hattındaysa altışar toptan kurulu dört mantelli bataryayla, kızaklı toplardan oluşan üç topçu takımı bulunmaktadır. (c) Çanakkale Müstahkem Mevki Birliklerinin Konuşu ve Aldığı Düzenler (Kroki: 5) (Çizelge: 7) Müstahkem Mevki ve 2 nci Topçu Tugay Karargâhları Hacıpaşa Çiftliği nde, 3 üncü Ağır Topçu Alayı ve 1 inci Ağır Topçu Taburu karargâhı Anadolu Hamidiye Tabyasındadır. 1 inci Ağır Topçu Taburu: 1 inci Batarya: Dardanos Tabyasında (beş adet 150/40'lık gemi topu) 2 nci Batarya: Anadolu Hamidiye Tabyasında (iki adet 355/35'lik kıyı topu). 3 üncü Batarya: Anadolu Hamidiye Tabyasında (üç adet 240/35'lik kıyı topu). 4 üncü Batarya: Anadolu Hamidiye Tabyasında (dört adet 240/45'lik kıyı ve üç adet 37 mm lik uçaksavar topu). 5 inci Batarya: Kepez'de (üç adet 75/40'lık, üç adet 57/40'lık gemi topu). Anadolu Mesudiye Bataryası: Akyarlar kuzeyinde Aktepe'de (altı adet 57/40'lık toptan oluşacak bu batarya henüz kurulmaktadır). 488 aga.; Kls. 4857, Dos. H-4, Fih. 1-14, aga.; Kls. 3964, Dos. H-9, Fih aga.; Kls. 3964, Dos. H-9, Fih

172 Cevat Paşa Bataryası: Akyadar'da (sekiz adet 150/26'lık toptan dördü, 18 Martta mevzilendirilmiş durumdadır). 12 nci Batarya: Akyarlar'da (dört adet 87/24'lük mantelli top). Sehpalı Batarya: Kepez köyü dolayında (4 adet 150/14'lük muhasara topu). 2 nci Ağır Topçu Taburu 6 ncı Batarya: Anadolu Mecidiye Tabyasında (bir adet 260/22'lik iki adet 240/22'lik ve bir adet 210/22'lik kıyı topu). 7 nci Batarya: Anadolu Mecidiye Tabyasında (iki adet 280/22'lik, iki adet 260/22, bir adet 240/22'lik kıyı topu). 11 inci Batarya: Anadolu Mecidiye Tabyasında (altı adet 210/6,4'lük havan). 8 inci Batarya: Nara Tabyasında (altı adet 240/22'lik, bir adet 260/22'lik kıyı topu). 10 uncu Batarya: Çimenlik Tabyasında (bir adet 355/22'lik bir adet 355/22'lik, bir adet 240/22'lik ve bir adet 210/32'lik kıyı topu). 4 üncü Ağır Topça Alayı 2 nci Ağır Topçu Taburu (17 değişik çapta batarya, iki topçu takımı, üç uçaksavar takımı). 4 üncü Batarya: Namazgâh Tabyasında (bir adet 260/22'lik, iki adet 240/22'lik ve bir adet 210/22'lik kıyı topu). 5 inci Batarya: Rumeli Mecidiye Tabyasında (dört adet 240/35'lik, iki adet 280/22'lik kıyı topu). 6 ncı Batarya: Rumeli Hamidiye Tabyasında (iki adet 355/35'lik kıyı topu). 7 nci Batarya: Namazgâh Tabyasında (iki adet 240/35'lik,bir adet 240/22'lik ve bir adet 210/22'lik kıyı topu). 8 inci Batarya: Havuzlarda (altı adet 87/24'lük mantelli top). 9 uncu Batarya: Yıldız Tabyasında (altı adet 150/26'lık kızaklı top, dört adet 210/6,4'lük havan). 10 uncu Batarya: Namazgâh Tabyasında (bir adet 240/22'lik, üç adet 210/22'lik kıyı topu). 11 inci Batarya: Namazgâh Tabyasında (bir adet 260/22'lik, bir adet 240/22'lik, iki adet 210/22'lik kıyı topu). 12 nci Batarya: Değirmenburnu Tabyasında (dört adet 240/22'lik kıyı topu). 160

173 13 üncü Batarya: Değirmenburnu Tabyasında (iki adet 240/22'lik, bir adet 210/22'lik top). 14 üncü Batarya: Soğanlıdere'de (dört adet 87/24'lük mantelli top). 15 inci Batarya: Tenkerdere'de (10 adet 210/8.4'lük havan). 16 ncı Batarya: Tekealtı nda (dört adet 87/24'lük mantelli top). 17 nci Batarya: Baykuş'ta (üç adet 150/45'lik gemi topu). Muin-i zafer Bataryası: Baykuş'ta (dört adet 75/40'lık gemi topu). 47 mm lik Batarya: Kumburnun'da (altı adet 47/40'lık gemi topu). 47 mm lik Batarya: Soğanlı'da (altı adet 47/40'lık gemi topu). Şili Dağ Topçu Takımı: Tenker'de (iki adet 65 mm lik seri ateşli dağ topu). Obüs Topçu Takımı: Tenker'de (iki obüs topu). Uçaksavar Topçu Takımları Namazgâh, Havuzlar, Baykuş uçaksavar takımları (ikişer adet 37 mm lik uçaksavar topu). Bağımsız 1 inci Koşulu Muhasara Topçu Taburu 1 inci Batarya: Soğanlıdere'de (dört adet 120/24lük top), 2 nci Batarya: Havuzlar'da (dört adet 120/24'lük top), 3 üncü Bataryası: Baykuş'ta (dört saat 120/24'lük top). Erenköy - Tenker Bölge Komutanlığı: Erenköy'de. 8 inci Ağır Topçu Alay Komutanlığı 1 inci Ağır Obüs Taburu: Tenker'de, 1 inci Batarya: Tenker bölgesinde (dört adet 150/10,8'lik obüs) 2 nci Batarya: Tenker bölgesinde (dört adet 150/10,8'lik obüs), 3 üncü Batarya: Tenker bölgesinde (dört adet 150/1,8'lik obüs), 120 mm lik obüs bataryası: Eskihisarlık bölgesinde (altı adet 120/11,6'lık obüs), 2 nci Ağır Obüs Taburu: Erenköy'de, 4 üncü Batarya: Erenköy bölgesinde (dört adet 150/10,8'lik obüs), 5 inci Batarya: Erenköy bölgesinde (dört adet 150/10,8'lik obüs), 6 ncı Batarya: Erenköy bölgesinde (dört adet 150/10,8'lik obüs), Numune Topçu Taburu 7 nci Batarya: Karantina bölgesinde (dört adet 150/10,8'lik obüs), 8 inci Batarya: Karantina bölgesinde (dört adet 150/10,8'lik obüs), 4 üncü Ağır Muhasara Topçu Taburu (120/30'luk ağır topçu taburu), 161

174 1 inci Batarya: Erenköy bölgesinde (dört adet 120/30'luk muhasara topu). 2 nci Batarya: İntepe'de (dört adet 120/30'luk muhasara topu), 3 üncü Batarya: İntepe'de (dört adet 120/30'luk muhasara topu), 4 üncü Obüs Takımı: Karantina bölgesinde (iki adet 120/11,6'lık obüs). Bu açıklamalara göre kısaca, Çanakkale Boğazı nın doğu yakasındaki 3 üncü Ağır Topçu Alayı; batı yakasındaki 4 üncü Ağır Topçu Alayı ve Erenköy Bölge Komutanlığı kuruluşlarındaki toplam top sayılarıyla bunların çap ve çap uzunlukları aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir aga.; Kls. 4624, Dos. 69, Fih

175 + Bir obüs arızalı Çanakkale Müstahkem Mevki Topçusu (18 Mart 1915) Topların Çap ve Çap Uzunlukları 163

176 Bu 230 top içinde, çeşitli tarihlerde gemilerden sökülüp Müstahkem Mevki Komutanlığına verilen ve çoğu mayın hatlarını koruyan bataryalarda bulunan toplar şöyledir: 150 milimetre çapında 8 adet 75 milimetre çapında 7 adet 57 milimetre çapında 9 adet 47 milimetre çapımda 12 adet Toplam 36 adet Uçaksavar görevinde kullanılan ve çizelgede gösterilen 37 mm lik sekiz toptan ayrı olarak kadro dışı bulunan mantelli toplar, uçaksavar göreviyle aşağıdaki yerlerde mevzilendirilmişlerdir: 492 Topların Sayısı Bulunduğu Yer 2 Nara Tabyası 1 Mecidiye Tabyası 2 Hamidiye Tabyası 1 Dardanos Tabyası 2 Erenköy 2 Değirmenburnu Tabyası 2 Hamidiye Tabyası 2 Gonca Suyu 1 Yıldız Tabya 2 Tenker Havan Bataryası 17 Toplam 493 Çanakkale Boğazı nın doğu yakasında Çanakkale Boğazı nın batısında Bunlardan başka Cephane Depo Müfrezesinde bulunan kadro dışı adi ateşli toplardan Soğanlı ve Kepez'de birer atış ve eğitim bataryası bulunmakta Dardanos, Erenköy, Baykuş ve Tenker dolaylarında yine bu toplardan oluşturulan birçok sahte batarya yer almaktadır. 492 aga.; Kls. 118, Dos. 555, Fih aga.; Kls, 118, Dos. 555, Fih

177 Kısaca yukarıdaki çizelgede görüldüğü üzere, her ne kadar Boğaz ın iki tarafında yerleştirilen çeşitli çaptaki top sayısı 230'u bulmaktaysa da bunlardan aynı çizelge sonunda belirtildiği şekilde ancak toplam 82 topun 18 Mart 1915 muharebelerine katıldığı anlaşılmaktadır. 494 İstihkâm Birlikleri Kale İstihkâm Bölüğü, Çanakkale'dedir. 1 inci İstihkâm İnşaat Tabura Çanakkale'de, 2 nci İstihkâm İnşaat Taburu Kilitbahir de olup tahkimat ve top mevzileri yapımı işlerinde çalışmaktadır. 2 nci Amele Taburu Belen köyünde olup Çanakkale Boğazı nın doğusundaki çevre mevkisinde tahkimat yapmaktadır. Muhabere Birlikleri Telgraf Bölüğü, Sahra Telgraf Müfrezesi Çanakkale'de, Telsiz Telgraf Müfrezesi de Gonca suyunda bulunmaktadır. Cephane Depo Müfrezesi Şeyh Nuri Çiftliği nde, hizmet takımı Çanakkale'dedir. Işıldak müfrezesi (23 Işıldak), Müstahkem Mevki bölgesinde çoğu Boğaz ın içinde mevzilerde olup bunların bakım ve onarım yeri de Saraycık'tadır. (ç) Kara Birliklerinin 18 Mart 1915 Günkü Durumu (I) 9 uncu Piyade Tümeninin Konuşu ve Aldığı Düzenler (Kroki: 5 ve Kroki: 13) : Karargâhıyla Anadolu yakasında bulunan 9 uncu Piyade Tümeninin Gelibolu yarımadasındaki birlikleri, sağ ve sol kanat müfrezeleri adı altında buradaki 19 uncu Tümen Komutanlığı emrindedir. Bu müfrezelerin yarımadadaki düzenleri de şöyledir: Karargâhıyla Kurucaderede bulunan Sağ Kanat Müfrezesi (bir tabur eksik 27 nci Piyade Alayı, Bursa Seyyar Jandarma Taburu, bir dağ topçu takımı, bir muhasara bataryası, bir mantelli topçu takımı, bir ağır makineli tüfek takımı, iki nordenfield). Koyun Limanı Değirmenli çizgisiyle, Kabatepe- Eceabat (dâhil) arasındaki kesimin gözetleme ve korunması görevinde. 495 Karargâhıyla Kirte (Alçıtepe)'de bulunan Sol Kanat Müfrezesi (26 ncı Piyade Alayı, 27 nci Alayın 3 üncü Taburu, bir sahra topçu taburu, bir obüs bataryası, bir ağır makineli tüfek ve nordenfield takımı) de Sağ Yan Müfrezesi güney ara hattıyla Seddülbahir arasındaki kesimin gözetleme ve 494 Orhon; s aga.; Kls. 4936, Dos. H-5, Fih. 1-2; Kls. 4836, Dos. H-10, Fih

178 korunması görevinde olmak üzere her iki müfreze ilgili krokilerde görüldüğü biçimde gereken düzenleri almışlardır. 496 Anadolu yakasında ve karargâhıyla Kalvert Çiftliği nde bulunmakta olan bu tümen (9 uncu Tümen), bizzat kendi kuruluş ve emrindeki birlikleri (25 inci Piyade Alayı, Beyoğlu Seyyar Jandarma Alayı, 2 nci Seyyar Jandarma Taburu, 64 üncü Piyade Alayı, ikişer bataryalı birer sahra ve dağ topçu taburuyla, bir brodvel adi ateşli batarya, ağır makineli tüfek bölüğü ve bir nordanfilt takımı) genellikle Karantina-Kumkale arasında Boğaz ın iç kesimiyle Kumkale-Kumburnu (dâhil) arasındaki Ege Denizi kıyılarını gözetlemek ve özellikle Rumkale dolayını düşman çıkarma girişimlerine karşı savunmak üzere Kroki: 5 ve Kroki: 7'de görüldüğü gibi düzenlenmiştir. 497 (II) 11 inci Piyade Tümeninin Konuşu ve Aldığı Düzenler Balıkesir'den gelerek karargâhıyla Ezine'de yerleşen bu tümen (33 üncü ve 127 nci Piyade Alayları, 11 inci Sahra Topçu Alayı, Çanakkale Seyyar Jandarma Alayı) bir kısım birlikleriyle Kumburnu (hariç)-edremit Körfezi'nde Akçay İskelesi (hariç) arasındaki Ege Denizi kıyı kesimini gözetleme ve koruma altında bulundururken büyük kısmıyla da Boğaz bölgesi dışından gelebilecek tecavüzlere karşı kullanılmak üzere, Ezine bölgesinde toplu durumda bulunmaktadır. 498 (III) 3 üncü Kolordunun Konuşu ve Aldığı Düzenler 13 Kasım 1914'te Karargâhı Çanakkale'den Gelibolu'ya alınmış olan bu Kolordu, Kroki: 5'te görüldüğü üzere, kuruluşundaki 7 nci 19 uncu Tümen ve 4 üncü Süvari Alayı ile Bolayır mevzisindeki 4 üncü Ağır Topçu Alayının 1 inci Ağır Topçu Taburu ve Gelibolu Seyyar Jandarma Taburu da emrinde olduğu hâlde, Başkomutanlık emri gereği Koyun Limanı-Değirmenler çizgisinin kuzeydoğusundan Saros Körfezi ndeki Karaçalı'ya kadar olan kıyı kesimini gözetleme ve koruma görevini sürdürmüştür. 499 (2) İngiliz ve Fransız Kuvvetlerinin 18 Mart 1915 Durumu (a) Birleşik Filonun Kuruluşu "Dördüncü Kuruluş" olarak da adlandırılan filonun 18 Mart 1915 kuruluşu, Amiral de Robeck komutasında, ikisi İngiliz, biri de Fransız olmak üzere üç deniz tümeninden oluşmuştur. Filonun kurmay başkanı, Komodor Roger Keyes tir. Bu tümenlerden Amiral de Robeck'in bizzat komutası altında bulunan 1 inci Tümen filonun en güçlü gemileri olan Queen Elizabeth, Agamemnon, 496 aga.; Kls. 5337, Dos. H-4, Fih. 1-4, 1-10, aga.; Kls. 1964, Dos. 305, Fih ; Kls. 4836, Dos. H-10, Fih. 1-15, 1-17; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih. 1-1, aga.; Kls, 4836, Dos. H-10, Fih. 1-14, 1-15, 1-17; Kls. 5774, Dos. H-1, Fih ;. 499 aga.; Kls. 4831, Dos. H-l, Fih. 1-5; Kls. 3964, Dos. H-9, Fih

179 Lord Nelson muharebe gemileriyle, Inflexible muharebe kruvazöründen oluşturulmuştur. 2 nci Tümen: Komutanı Albay Hayes Sadler dir. Tümen, Ocean, Irresistible, Albion, Vengeance, Swiftsur, Majestic, Canepus ve Cornwallis adlarındaki sekiz İngiliz gemisinden oluşmuştur. 3 üncü Tümen: Komutanı, Fransız Amirali Gueprate dir. Tümen: Suffren, Bauvet, Ganlois, Charlemagne adlı dört Fransız gemisiyle, Triumph, Prince George adlarındaki iki İngiliz muharebe gemisinden kurulmuştur Mart Muharebeleri ne katılan Birleşik Filo gemilerinin nitelikleriyse Çizelge: 8'de belirtilmiştir. (b) İngiliz ve Fransız Kara Kuvvetleri Boğaz muharebesinin göstereceği gelişmeye göre, ileride yapılması tasarlanan kara muharebelerinde kullanılmak üzere oluşturulan Akdeniz sefer kuvvetlerinin durumu şöyle özetlenebilir (Kuruluş: 11): Başkomutan: General lan Hamilton Kurmay Başkanı: Tümgeneral WP Braitvaite Birlikleri: 29 uncu İngiliz Tümeni, Deniz Piyade Tümeni, Anzak Birlikleri, Fransız Doğu Sefer Kuvveti. Bunlardan 29 uncu İngiliz Tümeninin Komutanı Tümgeneral Hunter Weston olup Tümen, 86 ncı, 87 nci ve 88 inci Tugaylar, bir süvari, iki sahra ve bir alay topçu taburlarıyla bir ağır, bir obüs ve bir muhasara topçu bataryası, üç istihkâm ve bir bisiklet bölüğünden oluşmuştur. Deniz Piyade Tümeni Komutanı: General Paris. Tümen, üçer taburlu üç deniz piyade tugayıyla, dubalara monte edilmiş altı toptan ibarettir. Anzak Birlikleri Komutanı: Korgeneral Sir W. Birdwood. Bu Kolordu 1 inci Avustralya Tümeni ile Yeni Zelanda ve Avustralya Tümeni olmak üzere iki piyade tümeninden oluşturulmuştur. Bunlardan 1 inci Avustralya Tümeni dörder taburlu üç piyade tugayıyla üç sahra topçu taburu ve üç istihkâm bölüğünden ibarettir. 500 aga.; Kls. 3955, Dos. H-9, Fih

180 Yeni Zelanda ve Avustralya Tümeni dörder taburlu iki piyade tugayıyla, bir sahra topçu taburu, bir obüs bataryası ve bir istihkâm bölüğünden oluşmuştur. Fransız Doğu Kuvveti (kolordu yetkili) Komutan : General d Amade. Bu kuvvet, 1 inci Fransız Tümeninden ibaret olup tümen ikişer alaylı iki piyade tugayıyla iki sahra ve bir dağ topçu taburundan oluşmuştur. 18 Mart 1915 günü, Akdeniz Sefer Kuvvetlerinin, 29 uncu İngiliz Tümeni dışındaki birlikleri, genellikle Boğaz dolaylarındaki adalarda ve gemilerde beklemişlerdir. Bu kuvvetler yarımadaya herhangi bir çıkarma için değil daha ziyade Birleşik Filonun Boğaz ı geçmeyi başarması hâlinde onu izlemekle görevlendirilmiştir. Esasen gemilerde hazır bekleyen bu kuvvetlerin, gemilerdeki tertip ve düzenleri, bir çıkarma harekâtı için elverişli görünmemektedir. Birçok eksiği vardır ve bunlar, taktik bakımından kullanılmaları hesaba katılmadan gemilere rastgele bindirilmişlerdir. Nitekim, Fransız Doğu Sefer Kuvvetinden bir subay bu konuyu şöyle anlatmaktadır: "Marsilya ve Tulon'dan bindirme sırasında araç ve gereçler, gemilere karmakarışık biçimde yüklenmişti, karada gerek duyulacak şeyler hiçbir birliğin yanında değildi. Her şey dağınık ve karışıktı. Örneğin, bir arabanın gövdesi ve tekerlekleri ayrı gemilerdeydi. 501 Akdeniz Sefer Kuvvetlerinin görevine gelince; genelde Birleşik Filonun yalnız kendi olanaklarıyla Boğaz ı zorla geçmesi, kara kuvvetlerininse Birleşik Filonun tüm çabalarını harcayıp başarılı olamaması hâlinde kullanılması söz konusu olacaktır. Nitekim, Harbiye Nazırı Lord Kitchner, Akdeniz Sefer Kuvvetleri Komutanı General Hemilton'a 12 maddeden oluşan şu talimatı vermiştir: "1 Donanma, Çanakkale Boğazı nı zorlayarak geçmeyi üstlenmiştir. Bu önemli zamanda geniş ölçüde çıkarma için kara kuvvetlerinin kullanılması, ancak donanmanın Boğaz dan geçmesi konusunda her türlü çabayı harcadığı hâlde başarılı olamadığından tasarlanmıştır. 2. Gelibolu yarımadasında herhangi bir ciddi girişimde bulunmadan önce Sefer Kuvveti içinde bulunan İngiliz kara kuvvetlerinin tümünün bir anda muharebeye sokulabilmesi için toplanmış olmaları gerekmektedir. 3. Boğaz ın donanmayla zorlanması tasarlanmış olduğundan bundan caymak düşünülemez. Bu sorun, zaman, sabır, deniz ve kara kuvvetleri komutanlıkları arasında uygun biçimde iş birliği planlarının yapılmasını 501 F. Charles Roux; Çanakkale Seferi, Çev. Nihat Asım, İstanbul, Matbaa-i Askeriye, 1337, s

181 gerektirir. Temel sorun, stratejik ve siyasal başarılarımızı tehlikeye sokacak olan yenilgiden sakınmaktır. 4. Bu, Türklerin savundukları ve top ateşiyle donanmayı tedirgin ettikleri ve donanmanın düşüremediği tabyaların tahribi için küçük ölçüde harekâta girişilmesi olasılığını ortadan kaldırmaz. Ancak bu tür küçük harekâta, istenilen amacı sağlayacak ve sürekli olarak da elde bulundurulmasını gerektirmeyecek kadar olmalıdır. 5. Elde kesin bir bilgi olmaması nedeniyle, Gelibolu yarımadasının Türklerce kuvvetli olarak tutulduğunu ve Kilitbahir platosunun kesin bir direnme için tahkim edilerek silahlandırdığını varsaymamız gerekir. Gerçekten Boğaz ın batı cephesinin kilidi yerinde olan bu platonun savunulması için Türklerin bütün önlemleri almış olmalarını daha önceden varsaymalıyız. Bugüne kadar yapılan keşifler de bunun karşıtını göstermemiştir. 6. Şimdiki koşular altında bir birliğin Gelibolu yarımadasına çıkarılması veya buradaki hatlardan herhangi birini sürekli olarak tutulması istenmemektedir. Gelibolu yarımadasındaki Türk kuvvetlerini tutmak ve Bolayır'dan takviye kuvvetlerinin gelmesine engel olmak için bir miktar kuvvetin kıyıya çıkarılması gerekebilir. Bu durumda kıyıya çıkarılan birliğin, iki yanından donanma ateşi ile korunması gerekir. Yukarıda 4 üncü maddede, küçük ölçüde bir harekât için kullanılması bildirilen birliklerin, görevlerini yapar yapmaz çekilmeleri gerekir. 7. Çanakkale Boğazı geçildikten sonra, İstanbul'a doğru ilerleyen birlikleri azaltmamak için Boğaz ın güven altında bulundurulması donanmanın sorunudur. 6 ncı maddede Bolayır ile ilgili olan konu, bunun dışındadır. Asya yakası kesin olarak kara kuvvetlerince işgal edilemeyecektir. 8. Marmara Denizi'nden ilerlemeye girişildiği ve Türk donanması tahrip edildiği zaman Rus kuvvetlerinin geçmesi için İstanbul Boğazı nın açılmasına başlanacaktır. Bu sürede İstanbul dolayına getirilmiş olması olasılığı bulunan İngiliz ve Fransız birlikleri, ölçülü davranılarak sevk ve idare edilmelidir. Rus birlikleri, bizim birliklerle birleşir birleşmez Türk ordusuna karşı yapılacak birleşik askerî harekât planları Türk ordusunun bu sırada Avrupa da kalması hâlinde bu ordunun yenilgisini veya silahlarını bırakmasını sağlamak amacıyla yapılmalıdır. Bu sonuç alınıncaya kadar sokak muharebelerini gerektirecek olan İstanbul kentine çıkarma yapılmasından kaçınılmalıdır. 9. Türk komutanlarının Avrupa'daki topraklarını koruma konusunda ne gibi bir harekete karar vermiş olduklarını şimdiden söyleme imkânı yoktur. Bu nedenle birliklerin karaya çıkarılması ve kullanılmaları konusundaki harekât planına, ileride karar verilmesi gerekir. 169

182 10. Bununla beraber, donanma İstanbul'a gelir gelmez İstanbul Boğazı nın batı kıyısından doğu kıyısına geçen bütün haberleşme ve ulaşım araç ve gereçlerinin, telgraf hatları da içinde olarak olabildiği kadar çabuklukla durdurulmuş olması önemlidir. Türk ordusunun büyük kısmının; Türk Avrupa sındaki topraklarını savunmak için hazırlandığını varsayarak İstanbul Boğazı nın doğu yakasındaki tahkim edilmiş, mevzilerin işgal edilerek İstanbul Boğazı ndan geçen tüm ulaşımın durdurulmasını önlemek konusunda donanmaya yardım etmek amacıyla bir kısım birliklerin karaya çıkarılması gerekebilir. 11. Eğer Türk ordusu, İstanbul Boğazı nın doğusuna çekilmişse İstanbul'un ve Türkiye'nin batı arazisinin işgaline başlanabilir. 12. Birtakım olasılıklar karşısında, askerlerimizin bu savaş alanında erken çekilmeye güçlerinin yeterli olması önemli olduğundan bizimle birlikte çalışan bağlaşık devletlerin askerleri, garnizon kurabilecek yerlere konmalıdır ve gelecek harekâtla ilgili karar verilinceye kadar askerlerimiz de yararlı biçimde ana demir yolu hattını korumada kullanılabilir. 13. Bütün haberleşmenizi Harbiye Nezareti Müsteşarlığına gönderiniz. Sürekli olarak harekâttan ve gelecekteki gelişim konusundaki düşüncelerinizden bilgi veriniz." 13 Mart 1915 Kitchner 502 (3) İngiliz Kaynaklarına Göre Çanakkale Boğazı Muharebesi (18 Mart 1915) (a) Birleşik Filonun, Çanakkale ve Kilitbahir Tabyaları (Merkez Tabyaları)na Hücumu (I)Taarruz Planı Planda, Çanakkale ve Kilitbahir tabyalarıyla mayın bölgesini savunan bataryalar ve seyyar topların hep birden susturulması esas alınmıştır. Buna göre taarruz, iki hat üzerinde yapılacaktır. "A Savaş Hattı" adı verilen birinci hatta, 1 inci Deniz Tümeninin dört gemisi bulunacak, bu tümen, yarda (yaklaşık olarak metre) mesafede borda düzeninde ve Çanakkale Boğazı nın iki kıyısındaki belli başlı istihkâmları (Anadolu Hamidiye Tabyası, Çimenlik Tabyası, Rumeli Mecidiye Tabyası, Rumeli Hamidiye Tabyası ve Namazgâh Tabya) ateş altına alacaklardır. "B Hattı" olarak adlandırılan ve Amiral Quépratte komutasında bulunan 3 üncü Tümen, yakın mesafeden bu taarruza katılacaktır. Dört Fransız muharebe gemisi, başlangıçta "A Hattı"nın gerisinde yarda (yaklaşık olarak metre) mesafede yerlerini alacaklardır. 502 Oglander; s

183 Bu tümenin diğer iki İngiliz muharebe gemisi, ateş seddi (ateş barajı) oluşturan Türk toplarına karşı örtme görevi yapmak için, yarda (yaklaşık metre) mesafeye ilerleyecekler. Bu iki gemi "A Hattının kıç omuzluklarında karşılıklı yerlerini alarak Rumeli Mesudiye Bataryası ile Yıldız Bataryasını tahrip edecekler ve Anadolu kıyısında Dardanos Bataryası ile Akyar Bataryası (Cevat Paşa)nı muharebe dışı edeceklerdir. Bu bataryaları susturmayı başaramazlarsa 3 üncü Tümen (Fransız Tümenin kanadında bulunan iki gemisi de bunlara yardım ederek bundan sonra gizli toplar ve obüsler üzerine ateşe başlanacaktır. 1 inci Deniz Tümeninin ateşi, Çanakkale Boğazı ndaki temel (merkez) tabyalara egemen olmaya başlayınca dört Fransız muharebe gemisi, 1 inci Tümenin gemileri arasında ileriye geçerek 1 inci Tümenin hedeflerini bombardımana girişecekler ve yavaş yavaş mayınları taranmış olan alanın sınırına yani Rumeli den 8000 yarda (yaklaşık 7300 metre) mesafeye kadar sokulacaklardır. Fransız muharebe gemileri ilerledikçe 1 inci Tümen de onları takviye ederek yarda (yaklaşık olarak metre) hattına yaklaşacaklar ve kendi ilerleme sınırına gelince Inflexible muharebe kruvazörü, Anadolu Mecidiye Tabyasına taarruz edecektir. Çanakkale Boğazı nın dar olan kesimindeki başlıca tabya budur. Gerekirse lnflexible, tesirli mesafeye kadar sokulacaktır. 503 Nakliye gemilerinin güvenle Çanakkale Boğazı ndan geçişleri için bu tabyanın tahrip edilmesi gerekmektedir. Hava keşfi ve başka kaynaklardan alınan bilgilere göre, bu altı büyük tabyada (merkez tabyalarında) sekiz pus ve daha yukarı çapta 42 top bulunmaktadır. Türk kuvvetleri tarafından açılan ateşin "B Hattı" gemilerinin planlandığı gibi ilerlemelerine engel olacak ölçüde şiddetli olabilirdi. Bu düşünceden hareketle başka bir taarruz planı daha düzenlenmiştir. Bu planı göre Amiral Quépratte'nin tümeni, "A Savaş Hattı"nın etrafında dönüşler yapıp yavaş yavaş yaklaşarak taarruz edecek ve bu düzen, tabyalar üzerinde yeteri kadar bir üstünlük sağlayacaktır. Seçilen bu iki taarruz biçiminde, en son olarak yakından muharebe görevini, Albay Hayes Sadler in komutanı bulunduğu İngiliz gemilerinden oluşan 2 nci Deniz Tümeni yapacaktır. Muharebenin başlamasından dört saat sonra 2 nci Deniz Tümeninden Canopas ve Cornwallis in dışındaki altı muharebe gemisi, "B Savaş 503 Corbet; s

184 Hattı"ndaki Fransız muharebe gemilerinin yerini alacaktır. Sözü edilen iki muharebe gemisiyse geceleyin mayın arama ve tarama işlerini korumak için yedeğe alınacaktır. Tabyalar içinde olmayıp mayın hatlarını savunan toplar "B Savaş Hattı"nın ortadaki gemiler tarafından tahrip edilecektir. Ayrı ve dağınık sahra toplarıyla obüslere karşı iki kanattaki gemiler görevlendirilmişlerdir. Bu düzenle mayın tarama işlemine, bombardımanın başlangıcından iki saat sonra başlanabileceği umuluyordu. Bu sırada mayın tarama gemileri (mayın arama gemileri), Kepez burnunu geçerek Sarısığlar koyuna girip 900 yarda (820 metre) genişliğinde bir geçit açmaya hazır olacaklardır. Tarama işleri ilerledikçe öncü tümeni körfeze girerek etkili menzil içerisinde kesin sonucu sağlamaya çalışacaktır. Bütün bunlara ilaveten düşmanı oyalamak için Gelibolu yarımadasının batı kıyısındaki seyyar topların zaman zaman ateşlerini üzerlerine çekmek için, altı nakliye gemisi, Deniz Piyade Tümeninden erler bindirilmiş olarak Gelibolu Yarımadasının batı kıyılarında çıkarma girişimi gösterisinde bulunacak ve bu sırada o bölgede olacak olan Dartmouth kruvazörü, o kıyıda bulunup Çanakkale Boğazı ndaki gemilere ateş açacak bataryaları susturmaya çalışacaktır. Dablin kruvazörü, Beşige Körfezi nde Dartmouth kruvazörü gibi görev yapacak, Yenişehir yönünü gözetleyecek, ateş kontrolü de uçaklarla yapılacaktır. Saat başlarında bir uçak kalkacak biçimde Arc Royal gemisinde tertip alınacaktır. Serseri ve seyyar mayınlara karşı bir savunma önlemi olarak her geminin yanında bulundurulacak silahlı bir istimbot, o bölgede görülebilen mayınları patlatacaktır. 16 Mart 1915 günü öğleden sonra Queen Elizabeth muharebe gemisinde Amiral de Robeck'in başkanlığında yapılan ve Quépratte'nin de katıldığı toplantıda, söz konusu taarruz planı esaslarına göre alınacak düzen, gemi komutanlarına ve ilgili komutanlara açıklanmıştır. 17 Mart 1915 akşamı havanın iyi olacağı anlaşıldığından 18 Mart 1915 günü planın uygulanmasına karar verilmiştir. 17/18 Mart 1915 gecesi Akyarlar ile Kepez körfezi arasındaki alanı arayan İngiliz mayın tarama filosu, 18 Mart 1915 sabahı verdiği raporda, bu alanın mayınsız olduğunu bildirdiği gibi Fransız mayın arama ve tarama gemileri de Akyarlar'a kadar olan bölgenin mayınsız olduğunu bildirmiştir Corbet; s

185 (b) Muharebenin Yapılışı (Kroki : 14, 14a, 14b, 14c, 14d) 18 Mart sabahı hava durumu iyi ve harekâta elverişlilik gösteriyordu. Güneşin doğmasıyla sis ortadan kalkmış, güney rüzgârı kesilmiştir. Saat 08.15'te Queen Elizabeth muharebe gemisinin direğinde ileriye hareket işareti görülmüştür. Bunun üzerine harekete geçen Birinci Filo, Boğaz girişine yaklaşmaya başlamıştır. Önde ilerlemekte olan 1 inci İngiliz Tümeni, saat 10.30'da Agamemnon kılavuzluğunda Boğaz dan içeri girmiştir. 505 Filonun önündeki muhripler, muharebe alanını taramakta, Triumph ve Prince George muharebe gemileri de sancak ve iskele yönlerinde hareket etmiştir. Saat 11.00'de gemiler, Kumkale gerisinden açılan obüslerin ateş etkisi altına girmiştir. Gemiler kendileri için belirlenmiş ateş hattına doğru ilerledikçe yanlardan gelen bu tedirgin edici ateş gittikçe artmıştır. Plan gereği ileri hareketlerini sürdüren gemiler, "A Savaş Hattı"ndaki yerlerini alarak saat 11.30'da yardadan Merkez Tabyalarına ateşe başlamıştır. Daha sonra bütün dikkatler, dağınık bulunan toplarla obüslere yönelmiştir. Bunların sayıları artmış ve nişan almaları da eskisine göre daha iyi hâle gelmiştir. Bu topların şiddetli ve tedirgin edici ateşi altında Birleşik Filonun ilk yarım saatlik bombardımanı İtilaf devletlerinin taarruzunun başarıyla sonuçlanacağı konusunda ümitlerin artmasına neden olmuştur. "A Hattı"ndaki gemilerin Boğaz ın batısından doğusuna doğru sıralanış şekli ve hedefleri şöyledir: Batıda Queen Elizabeth, Agamemnon, Lord Nelson ve Inflexible, Queen Elizabeth'in hedefi Anadolu Hamidiye Tabyası, Agamemnon'un hedefi Rumeli Mecidiye Tabyası, Lord Nelson'un hedefi Namazgâh Tabyası, Inflexible'nin hedefi Rumeli Hamidiye Tabyasıdır. Queen Elizabeth muharebe gemisinin ateşe başlamasından on dakika sonra "A Hattı" gemilerinin tümü ateşe başlamış ve hedeflerine isabet kaydetmişlerdir. Tabyalardan karşılık verilememiş veya ancak bir iki mermi atılabilmiştir. Mayın hatlarını koruyan bataryalarla, obüs bölgesinden açılan ateş etkinliği artarak şiddetlenmiştir. Bununla beraber, muharebe gemilerinin hedeflerine vuruşlar yaptıkları bildirilmiştir. Yaklaşık olarak öğle üzeri Çimenlik Tabyasını ateş altına almış olan Queen Elizabeth muharebe gemisinin attığı mermiler, bu tabya içerisinde patlamaya neden olmuştur. Triump muharebe gemisi de ardı ardına Dardanos Tabyasına mermilerini yağdırmıştır. 505 Corbett; s

186 Triump orta bataryaların en korkuncu olan Dardanos'u böylesine bombardıman ederken, yardımcı bataryasıyla da, mayın hatlarını koruyan toplara karşılık vermiştir. Uzun mesafeden başlatılan atışlar bir süre devam etmiştir. Ancak düşman üzerinde ne etki yaptığının anlaşılması mümkün olamamıştır. Saat 12.08'de Amiral de Robeck, verilen hasarı yeterli gördüğünden 3 üncü Tümenin "A Hattı"nın arasından geçerek daha yakın mesafeden bombardımana katılmalarını emretmiştir. Bütün bu süre içinde kapalı mevzide bulunan Türk toplarıyla, obüsleri ateşlerini gittikçe artırmışlardır. Ancak bu toplardan gemiler etkili bir isabet almamışlardır. Kısa bir süre sonra "A Hattı"nda bulunan gemilerden Agamemnon muharebe gemisi ile Inflexible muharebe kruvazörü, hasar görmeye başlamıştır. Bombardımanın başlamasından 10 dakika sonra, Erenköy'ün güneyinden dört obüsten oluşan bir batarya, ateşini Agamemnon muharebe gemisi üzerinde toplamış ve saat 12.45'te mesafesini belirlemiştir. Bundan sonra geçen 25 dakikada Agamemnon a 12 isabet kaydedilmiştir. Bunlardan beşi, borda zırhı üzerine rastlayarak hasar yaratmamışsa da yedisi gemide hasara yol açmıştır. Gemi komutanı düşmana mesafe kaybettirmek için gemisine 360 derecelik dönüş yaptırarak eski yerini alma zorunluluğu duymuştur. "A Hattı"nda sancak kanadında bulunan Inflexible da Anadolu yakasındaki obüslerce ciddi olarak rahatsız edilmiştir. Saat 12.20'de Fransız Tümeni, "A Hattı" gemilerinin arasında ileri geçmekte olduğu bir sırada, Inflexible'nin prova köprüsüne bir isabet kaydedilmiş ve telsizi çalışamayacak duruma gelmiştir. Bundan sonraki üç dakika içinde üç isabet daha almıştır. Bordasında bulunan istimbot batmıştır. Birinci vuruş, prova köprüsünün üstünü tutuşturmuştur. Bundan sonra iki isabet daha almıştır. Fransız muharebe gemileri tabyalara yaklaşmaktayken "A Hattı" gemilerinden olabildiğince yardım görmeleri gerektiğinden Inflexible isabet almasına rağmen Rumeli Hamidiye Tabyasına karşı ateşini devam ettirmiştir. Amiral de Robeck, bu geminin bulunduğu güç durumdan kurtulması için yerini değiştirmesini emretmiştir. Bu sırada başköprü üstünden alevlerin prova çanaklığına kadar yükseldiği görülmüştür. Prova çanaklığı yaralı askerlerle dolu olduğundan bunları diri diri yanmaktan kurtarmak için gemi komutanı karşısındaki obüs bataryasını susturduktan sonra savaş hattından geri çekilmeye karar vermiştir. Amiral Quépratte, Amiral de Robeck'ten ilerleme işaretini alınca "A Hattı" gemilerine atış alanını serbest bırakmak için Suffren ve Bouvet muharebe gemileriyle Anadolu kıyısından ve Gaulois ile Charlemagne muharebe gemileri de Çanakkale Boğazı nın batı kıyısından ilerlemişlerdir. Gemiler ateşe başlayacakları yere ulaşmadan Çanakkale-Kilitbahir ve mayın hatlarını koruyan topçunun şiddetli ateşiyle karşılaşmıştır. 174

187 Amiral Quépratte, gemilerini cesaretle yarda (yaklaşık 9150 metre) mesafeye kadar yaklaştırmıştır. Fransız filosu, ağır toplarıyla tabyalar üzerinde ateş toplayarak iyi sonuç elde etmeye başlamıştır. Bir süre sonra gemilerin ve tabyaların birbirine ateş üstünlüğü kurma mücadelesi şiddetlenmiştir. Aradaki bataryalar susmuşlarsa da büyük tabyalar, sabah yapılan bombardımanlarda henüz ezilmemişlerdir. Boğaz üzerinde keşif yapan bir uçak, Dardanos ve Çimenlik Tabyalarında topçuların bulunmadığını bildirmiştir. Diğer merkez tabyalar, ateşlerini sürdürmüşlerdir. Bombardımana katılan sekiz savaş gemisinin ateşleri etkili olmaya başlamıştır. Saat 13.45'te Türk topçusunun ateşi çok azalmıştır. Amiral de Robeck, gemilerin kesin sonuç alma yerine yaklaşmaları va mayın bölgesinde gerekli geçidi açtırmak üzere mayın tarayıcılarına emir verme zamanının geldiğine inanarak bu tarama işini örtmek ve korumak için geride bulunan Hayes Sadler komutasındaki 2 nci Tümenin, hasar görmekte olan Fransız Tümeninin yerine geçmesini emretmiştir. Fransız Tümenin bulunduğu 9000 yarda (yaklaşık 8230 metre) mesafede tabyaların ateşi çok etkilidir. Gemilere, üst üste vuruşlar yapılmış, Golva muharebe gemisinin baş kesiminde büyük bir yarık açılmış olduğundan Amiral Quépratte, Dablin kruvazörünün Çanakkale Boğazı ndan içeri girerek Golva'nın yanında yardıma hazır olmasını emretmiştir. 3 üncü Tümenin yerini alacak 2 nci Tümenin gelmesinden önce heyecan verici bir olay, 18 Mart gününün kaderini değiştirmiştir. Saat 14.00'e doğru Suffren, büyük bir hızla Çanakkale Boğazı nı terk etmekte, onu Bouvet muharebe gemisi izlemekte, 3 üncü Tümen geriye çağırıldığı sırada da Bouvet Namazgâh Tabyasını bombardıman etmektedir. Bouvet, savaşın başlangıcında Mesudiye Bataryası tarafından hasara uğratılmıştır. İki kazamatı tahrip edilmiş, köprü üstü dümen yeri tutuşmuştur. Çanakkale Boğazı nın batı kıyısına yakın kesimlerde Charlemagne ve Golva muharebe gemileri bulunmaktaydılar. Golva, Dablin kruvazörünün yardım önerisini geri çevirmiş, sancak yanına yatmış, başı suya gömülmüş durumda makinelerinin gücüyle Çanakkale Boğazı ndan dışarı çıkmaya çalışmıştır. Bu nedenle, muharebe edemez duruma gelmiştir. Fransız amiral gemisi Suffren, "A Hattı"nı geçmiş ve Bouvet muharebe gemisi de henüz geçmektedir. Bu sırada, geminin altından kırmızımsı siyah büyük bir duman sütunu yükselmiştir. Bunun, bir mermi ya da mayından mı olduğu belirlenememiştir. Hemen ardından daha yüksek ve yoğun ikinci bir duman sütunu yükselmiştir. İki dakika sonra gemi alabora olarak deniz derinliğinde kaybolmuştur. 175

188 İngiliz savaş gemilerinin yakınında bulunan muhriplerle gemi istimbotları olay yerine gelmişlerdir. Agamemnon ile diğer Fransız muharebe gemileri de hızla kurtarmaya gitmiştir. Patlama birdenbire olmuş, geminin tüm personelinden çok azı kurtarılabilmiş, zırhlı içinde bulunan 600 kişi de boğulmuştur. 506 Diğer taraftan 2 nci İngiliz Tümeninin amiral gemisi Ocean, Anadolu yakasına yakın, Vengeance muharebe gemisi de Boğaz ın batı kayısına yakın bulunmakta olup bunların arasında da Albion ve Irresistible bulunmaktadır. Bu gemilere destek olmak üzere Swiftsur ve Majestic muharebe gemileri, Tirumph ve Prince George muharebe gemilerini değiştirmeye gelmiştir. Saat 14.39'da yarda (yaklaşık metre) mesafeden gemiler ateşe başlayarak yarda (yaklaşık 9150 metre) mesafeye kadar yaklaşmışlardır. Yardımcı bataryalarıyla da Bouvet'in personelini kurtarmaya çalışan filika, motorbot ve muhripler üzerine ateş eden topları ateş altına almışlardır. Merkez tabyaların karşılığı şiddetli ölçüde değildir. Bunlardan Anadolu Hamidiye Tabyası, hızlı ateş eden başlıca tabyadır. Bu tabyayı bombardıman eden Vengeance'nin mermilerinin çoğunun tabya içerisine düştüğü ve bir yeri tahrip etmediği, ateşi gözetleyen deniz uçağı tarafından bildirilmiştir. Irresistible Namazgâh Tabyasını bombardıman etmekte, fakat tabya karşılık vermemektedir. Ocean muharebe gemisinin ise Rumeli Hamidiye Tabyasına attığı yedi mermiden beşi isabet kaydetmiştir. Saat ten kısa bir süre sonra Rumeli Tabyasının arkasında, Vengeance nin attığı mermilerden büyük bir yangın çıkmış ve birkaç dakika sonra Rumeli Hamidiye Tabyası ateşini kesmiştir. Bundan sonra Ocean, ateş etmekte olan Rumeli Namazgâh istihkâmını bombardıman etmiştir. Amiralin raporuna göre, saat sıralarında bütün tabyalar, hızlı ve nişan almaları sağlıksız olarak ateşlerini sürdürmüşlerdir. Anadolu Hamidiye Tabyasının hasar görmediği anlaşılmıştır. Ateşe ilk başladığı ölçüde etkin olup yarda (yaklaşık metre) mesafeden "A Hattı" gemilerine rağmen dörder toplu yaylım ateşini Irresistıble muharebe gemisi üzerine toplamıştır. 506 Corbett; s Bayur zırhlının içinde bulunan 639 kişinin boğulduğunu belirtmektedir. Bayur; Türk İnkılâbı Tarihi, C III, Kısım II, s.70. Alman Binbaşı Motak da bu sayının 600 olduğunu belirtmektedir. Motak; Çanakkale Muharebesi, Çev. Halil Kemal, Ankara, 1927, s.39. Amiral de Robeck bu sayının 100 den fazla olduğunu bunun dışında herhangi bir kayıplarının olmadığını belirtmektedir. Ian Hamilton; Gelibolu Hatıraları 1915, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2005, s

189 Saat 15.14'te Irresistıble'nin yanında korkunç bir patlama olmuştur. Queen Elizabeth muharebe gemisi, yaylım ateşlerini Anadolu Hamidiyesi Tabyası üzerinde toplamaya başlamıştır. Saat 15.32'de Irresistible muharebe gemisinin hafifçe eğildiği görülmüştür. Gemiye yöneltilen ateş ara vermeden sürdürüldüğünden Amiral, ileri savaş hattı gemilerine mesafelerini açmalarını emretmiştir. Mayın tarama gemileri "A Hattı"na ulaşınca ırıplarını denize atmış ve akıntıya karşı hareket ederek üç mayın patlatmışlardır. Saat arasında mayın gemileri, mayınlardan kurtulmak için zaman zaman geriye gitmek zorunluluğunu duymuşlardır. Bouvet'in battığı yerde bir mayın bularak patlatmışlardır. Ayrıca iki adet karbonit mayınını da deniz yüzeyine çıkarmışlardır. Inflexible muharebe kruvazörü, saat 14.30'dan itibaren "A Hattı"ndaki yerini almıştır. Yaklaşık olarak saat sıralarında sancak baş omuzluğundan bir mayına çarpınca deniz yüzeyi altındaki baş torpido dairesi parçalanmıştır. Gemi, yana yatarak prova kesimi suya gömülmeye başlamıştır. Gemi Bozcaada'ya yönelmiştir. İçerideki su gittikçe çoğalarak bölmeleri zorlamaya başlamıştır. Yaralı personel, geminin altı çifteli can kurtarma filikasına taşınmıştır. Yaklaşık olarak saat 16.15'te Irresistible muharebe gemisi, tabyalardan mesafesini açma hareketiyle yarda (yaklaşık olarak metre) çizisine ulaştığı sırada, makineleri durdurulmuş ve gemi akıntı hızına bırakılmış durumdayken bir mayına çarpmıştır. Mayın, sancak makine dairesinin altından geminin merkez hattına çok yakın yerde patlamıştır. Makine dairesi suyla dolmuştur. Burada görevli subay ve erlerden ancak üçü canlarını kurtarabilmiştir. Su basıncı nedeniyle geminin orta bölmesi parçalanarak iskele makine dairesi de su ile dolmuştur. Bu durumda tüm makineler çalışamaz hâle gelmiştir. Gemi 7 sancağa yatmış, kıç tarafı suya batmış duruma gelmiştir. Wear muhribiyle gemi istimbotu hızla Irresistible'ye yardıma gittikleri sırada, tabyalar ve bataryaların ateşi bir kat daha artmıştır. Birleşik Filo Komutanı, gemideki hasarın nedeni ve hasarın ölçüsü konusunda şimdilik bilgisi olmadığından Ocean muharebe gemisine yardıma gitmesini ve gerekirse gemiyi yedeğine alarak muharebe alanından çıkarmasını emretmiştir. Bu sırada diğer muharebe gemileri, tabyaların ve bataryaların ateşlerini susturmak için, olanca güçleriyle bombardımanlarını sürdürmüştür. Wear muhribi, Irresistıble'nin yanına gelmiştir. Geminin Komutanı Albay Dent, kurtulma ihtimali olmadığını görerek gemiyi bırakmaya karar vermiştir. Şiddetli topçu ateşi altında büyük bir beceriyle Wear muhribinin Komutanı, 28'i subay olmak üzere toplam olarak 582 personeli muhribe almayı 177

190 başarmıştır. Irresistıble'de Ocean muharebe gemisine bir tel yumak vermek için 10 gönüllü kalmıştır. Wear muhribi, kurtarılan personeli saat 16.50'de Queen Elizabeth muharebe gemisine götürmüştür. Amiral de Robeck; o zaman geminin bir mayına çarpmış olduğunu öğrenebilmiştir. Bunun üzerine ilerideki savaş hattını oluşturan gemilerin (2 nci Tümen) geri çekilmeleri için hemen işaret verilmiştir. Saat 17.10'da Wear muhribindeki kurtarılan personelin Queen Elizabeth muharebe gemisine boşaltılması sona ermiştir. Wear muhribinin yeniden Ocean muharebe gemisinin yanına gitmesi ve Ocean'ın Irresistıble'yi yedeğe alma olanağı yoksa tehlikeli bölgeden çekilmesinin kendisine bildirilmesi emredilmiştir. Bu sırada Ocean muharebe gemisi, Irresistible'ye yaklaşmış ve Wear muhribinin Komutanı Albay Dent, Ocean muharebe gemisinin Komutanı Albay Hayes Sadler ile konuşmak için Ocean muharebe gemisine geçmiştir. Bu sırada Irresistıble daha çok yana yatmış ve geminin başı Anadolu yakasına dönük hâle geldiğinden yedeğe alma imkânı bulunamamıştır. Diğer taraftan Ocean muharebe gemisi de çapraz ateş altında kaldığından, gemi komutanı Irresistıble'de kalan personeli de alarak Birleşik Filo Komutanının emirleri gereğince uzaklaşmaya karar vermiştir. Saat 17.50'de Irresistıble muharebe gemisi, Rumeli Mecidiye Tabyasından yarda (9144 metre) mesafede terk edilmiş olup karanlık bastıktan sonra kurtarılması için girişimde bulunulmuştur. 507 Amiral de Robeck, Irresistıble'nin terk edilmesi üzerine, genel çekilme işaretini vererek Bozcaada'daki demirleme yerine doğru hareket etmiştir. Uğranılan zayiat ve tehlike karşısında mayın arama-tarama gemilerini korumak üzere savaş gemilerinin Çanakkale Boğazı içinde bırakılamayacağı belli olmuştur. Bundan dolayı bu gece Kepez bölgesinde yapılacak mayın tarama kararından vazgeçilmiştir. Ocean muharebe gemisi, Dardanos ve Soğanlıdere bataryalarının şiddetli ateşi altında çekilmeye başlamıştır. Yaklaşık olarak saat 18.05'te Ocean, Irresistıble'nin 1 mil kadar uzağındayken sancak yönünde bir patlama olmuştur. Ocean mayına çarpmıştır. Geminin pusulası ve üs köprüsü tahrip olduğundan olay yeri kesin olarak tespit edilememiştir. Geminin sancak yönündeki kömürlükleriyle baş ve kıç geçitleri suyla dolmuştur. Dümen yekesi alabanda iskelede sıkışıp kalmıştır. Bu arada bir mermi, kıçta ve sancak yönünden içeri girerek yeke dairesiyle sancak dümen makine dairesi sularla dolmuştur. Buralara girip onarım yapma olanağı kalmamıştır. Geminin dengesini sağlamak için iskele yan bölmelerine su doldurulduysa da gemide yine 15 lik bir eğilim görülmüştür. Bu korkunç durumda Gemi Komutanı Gayes-Sadler, oradan geçmekte olan Coln, Jed, 507 Corbett; s

191 Chelmer muhriplerine yaklaşmalarını bildirmiştir. Muhripler, Dardanos Bataryası ile iki kıyıdaki diğer bataryaların çapraz ateşi altında büyük cesaretle Ocean'daki personeli boşaltmıştır. Ocean muharebe gemisi, yüzmesini sürdürebilirse akıntıyla tehlike alanından kurtulabilmek üzere kaderine bırakılmıştır. Hayes Sadler, karanlığa kadar Jed muhribi ile geminin bir mil açığında beklemiştir. Sonra yeniden Ocean'a geçerek gemide kalmış olan dört kişiyi kurtarmayı başarmıştır. Bunlardan başka bir şey yapılamayacağı anlaşıldığından saat 19.30'da gemi tüm olarak bırakılmıştır. Irresistıble ve Ocean muharebe gemilerinin komutanları, Bozcaada'ya gidip Amiral de Robeck'e raporlarını sunduktan sonra, muhriplerle geri dönmüşlerdir. Altı mayın tarama gemisiyle muhripler, Çanakkale Boğazı na girerek Irresistıble muharebe gemisini akıntıya çekmeye çalışmak ve Ocean muharebe gemisini de akıntıdan dışarıya çıkarmak ile görevlendirilmişlerdir. Muhripler, gece yarısına kadar Çanakkale Boğazı içinde sözü edilen muharebe gemilerini aradılarsa da izlerine rastlamamışlardır. Irresistible anafora tutularak yeniden Çanakkale topları menziline girmiş, bu tabyaların ve Dardanos Bataryasının ateşleri altında yaklaşık olarak saat 19.30'da batmıştır. Ocean muharebe gemisi, akıntıyla Morto körfezine girmiş ve 22.30'da batmıştır. Inflexible'nin durumu çok tehlikeli bir hâl almaya başlamıştır. Karanlıkta ve vantilatörleri çalışmadan makinistlerinin yoğun çabaları sonucu Komutan Filmor gemisini Bozcaada'ya getirmeyi başarmıştır. Gemi, mayına çarpmasından bir buçuk saat sonra, Bozcaada'nın kuzeyine demirlemiştir. Yapılan muayene sonucunda geminin Malta adasına gidebilmesini sağlayacak bir perde yapılmadan teknenin hareket ettirilemeyeceği anlaşılmıştır. Suffren ve Golva muharebe gemilerinin, yeni bir görev almadan önce kesin olarak havuzlanma ve onarıma gereksinimleri olduğu da ortaya çıkmıştır. Suffren'in baş kesiminde bir merminin açtığı geniş gedikten çok fazla su girmiştir. Golva gemisi Tavşan adalarının güney grubundan olan Drapano adası kıyısında kumsala bindirilebilmiştir. 508 İngiliz yazar Jullien Corbet, bu başarısızlığın nedenlerini şöyle izah etmiştir: "8 Mart gecesinde Türkler, bizim haberimiz olmayarak Erenköy körfezi içine ve kıyıya paralel 20 mayın demirlemişler, mayın tarama gemilerimiz arama sırasında bunlara rastlamamışlardı. Türkler, bunları özel amaçla bizim 508 Corbet; s

192 sürekli olarak manevra yaptığımız alana koymuşlardı. Gösterdiğimiz tüm ihtiyat ve basirete rağmen onlar (Türkler) baş döndürücü bir zafer kazanmışlardır. Boğaz ı donanmayla zorlayıp geçmek için yapılan bu büyük girişim, ancak şiddetli bir yenilgi sözüyle tanımlanabilecek biçimde son bulmuştu. Bu işte kullanılan 16 parça savaş gemisinden üçü batmış, üç gemi de ağır hasara uğrayarak uzun süre görev yapamayacak derecede muharebe dışı kalmıştır. Böylece Birleşik Filo, bir günlük muharebede, savaş gücünün üçte birini yitirmişti. Bu denli fazla kayıpsa kara kuvvetlerinin yardımı olmadan Boğaz ın geçilmesini çok şüpheli kılıyordu Türk Kaynaklarına Göre 18 Mart 1915 Çanakkale Boğazı Muharebesi 18 Mart sabahı Çanakkale Boğazı dışında gerekli hava keşfinde bulunmak üzere bir keşif uçağının görevlendirilmesi planlanmıştır. Bunun için 17 Martta İstanbul'dan Çanakkale'ye gelen Alman Yüzbaşı Serno, 17/18 Mart gececi hava alanında uçuşa hazır bulunan üç uçaktan birisinin pilotu ve Deniz Kurmay Yüzbaşı Schneider de gözetleme subayı olarak görevlendirilmiştir. 18 Mart 1915 günü güneş doğmadan Yüzbaşı Serno ve Deniz Kurmay Yüzbaşı Schneider Bozcaada yönünde keşif için havalanmıştır. Truva harabeleri üzerine gelindiğinde, ortalık aydınlanmış ve Bozcaada doğrultusu iyice görünmeye başlamıştır. Muharebe gemilerinin prova düzeninde Çanakkale Boğazı na doğru ilerledikleri görülmüştür. Yüzbaşı Schneider gerekli gözetlemeyi yapmış, uçak zaman yitirmeden geri dönmüştür. Saat 10.30'da altısı ileride ve dördü geride olarak on muharebe gemisinin Boğaz a doğru ilerlemekte olduklarını kıyı gözetleme postaları bildirmiştir. Saat 11.00'e doğru Seddülbahir yönünden savaş gemileri görülmeye başlamıştır. En önde Triumph, bunu sırayla Agamemnon, Lord Nelson, Queen Elizabeth, Inflexible, Prince George muharebe gemileri izlemekteydi. Bunlardan sonra beş torpido birer birer Seddülbahir önünden çıkarak Kumkale'ye doğru Çanakkale Boğazı nın önünde bir hat oluşturduktan sonra sola çark etmişlerdir. Altı İngiliz savaş gemisi, omuzluk düzeninde Çanakkale Boğazı ndan ilerlemeye başlamıştır. Bu sırada sabah saatlerinde keşif için giden uçak dönmüş ve Boğaz ın dışında Bozcaada dolayında, on beşi İngiliz, dördü Fransız olmak üzere on dokuz muharebe gemisiyle üç kruvazör, birçok torpido, muhrip ve nakliye gemilerinin bulunduğu bildirilmiştir. Saat 11.15'te Triumph, Halileli sırtlarına ilk mermiyi atmış, İntepe'deki bataryalar buna karşılık vermeye başlamıştır. 509 Corbett; s

193 Saat 11.30'da dört Fransız muharebe gemisi de Seddülbahir önünden çıkarak Boğaz a girmiştir. Böylece Çanakkale Boğazı nın içinde altısı İngiliz ve dördü Fransız olmak üzere 10 muharebe gemisi girmiştir. İngiliz muharebe gemileri, Tenkerdere-Halileli sırtları hattına kadar ulaşmış ve Fransız gemileri, Boğaz ın ortasından savaş hattına ilerlemiştir. Triumph muharebe gemisi Anadolu kıyısını Prince George Muharebe gemisi Rumeli kıyısını yakından izlerken, Inflexible, Agamemnon ve Lord Nelson ile Queen Elizabeth'ten oluşan en güçlü gemiler de Boğaz ın ortasında ilerlemiştir. Birkaç torpido, özellikle ortadaki savaş gemilerinin çevresinde dolaşarak bu gemileri mayınlara karşı korumaya çalışmıştır. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı Birleşik Filonun bu durumundan iki yanlarından ilerleyen gemilerin obüsleri ateş altına alacağı ve ortada yer alan en güçlü gemilerinin de merkez bataryalarıyla mücadele edeceği değerlendirmesinde bulunmuş ve obüs bataryalarından özellikle Çanakkale Boğazı nın ortasında ilerleyen muharebe gemilerini ateş altına almaları ve Merkez Grubuna karşı gemilerin sağlıklı atış yapmalarına engel olmaları istenmiştir. Saat 11.40'ta Inflexible ve hemen ardından Queen Elizabeth ateşe başlamıştır. Queen Elizabeth, Anadolu Hamidiye Tabyasına, Inflexible, Rumeli Mecidiye Tabyasına ateş etmiştir. Mesafe uzak olduğundan Türk bataryaları karşılık verememiştir. Birleşik Filonun merkez bataryalarıyla yaptığı muharebenin önemli olmaya başlaması üzerine Dardanos ve Rumeli Mesudiye Bataryalarının da ateşe katılarak Merkez Grubuna yardımcı olmaları 2 nci Topçu Tugayı Komutanlığına bildirilmiştir. Saat 11.45'te Queen Elizabeth'in bir mermisi Çanakkale de gümrük binası arkasına düşerek yangın çıkarmıştır. Saat 11.55'te Agamemnon ve Lord Nelson muharebe gemileri, Rumeli Mecidiye Tabyasına ateşe başlamıştır. Saat 12.00'de Weymouth kruvazörü, Kumkale arkasından görünmüştür. Kruvazör Yenişehir'i bombardımana başlamıştır. İki saat sonra başka iki kruvazör de buna katılarak Çanakkale Boğazı giriş hattının açığında kalmışlardır. Triumph muharebe gemisi, Dardanos Tabyasına ateşe başlamıştır. İngiliz savaş gemileri şu şekilde ateş bölümü yapmıştır: Prince George, Tenker ve Baykuş yönüne, Queen Elizabeth Anadolu Hamidiye Tabyasına, Agamemnon Lord Nelson Kilitbahir Grubuna, Inflexible 181

194 Anadolu Mecidiye ile Halileli ve Erenköy yönlerine, Triumph Dardanos Tabyasına ateş edecektir. 510 Saat 12.00'de Rumeli Hamidiye Tabyasının iki topu muharebe dışı kalmıştır. Saat 12.20'de Çimenlik Tabyası cephaneliğine bir mermi isabet etmiş, dumansız barut hartuçlarını tutuşturmuştur. Saat 12.25'te Anadolu Hamidiye Tabyasında kışlaya düşen bir mermi de kışlanın kalan bölümünü yıkmıştır. Bu sırada Prince George muharebe gemisi, Baykuş'a ateşe başlamıştır. İngiliz gemilerinin çoğu, ağır ve düzenli bir atışla merkez tabyalarını ve bir bölümü de Dardanos Bataryası ile obüs gruplarını bombardıman etmiştir. B hattında ilerleyen Fransız muharebe gemileri, savaş hattına yaklaşmıştır. Bunlardan ikisi sağ, diğer ikisi de sol yandan hızla A hattına ulaşarak bu hattı geçmiştir. Saat 13.00'te bombardıman yoğunlaşmıştır. Türk bataryaları şiddetle karşılık vermişlerdir. Çanakkale Boğazı nın batı yönündeki Fransız savaş gemileri yavaş yavaş ilerlemiştir. Rumeli Mecidiye Tabyası bunlara ateş açmıştır. Dardanos ve Baykuş (Mesudiye) bataryaları ateşe katılmıştır. Kumkale ve Yenişehir arkasından giriş kısmına doğru duman sütunlarının yükseldiği görülmüştür. Saat 13.15'te Kumkale arkasından Irresistible, Cornwallis, Vengeance sisteminde altı İngiliz muharebe gemisi çıkarak Seddülbahir doğrultusunda bir süre ilerledikten sonra alabanda sancak ederek borda düzeninde önce Çanakkale Boğazı nın girişine ve sonra üçer üçer ortadaki gemilerin yanına ilerlemeye başlamıştır. Saat 13.20'de Anadolu Hamideye Tabyası ateşe başlayarak Karantina hizasında bulunan ve Dardanos'a yaklaşmak isteyen Fransız Bouvet muharebe gemisini ateş altına almıştır. Saat 13.30'da bir düşman uçağı yükselmiştir. Türklerin ve İtilaf donanmasının karşılıklı ateşi çok şiddetlenmiş, İngiliz filosu, düzenli ve sürekli bir ateşle ağır bir tempoyla ilerlemiş, iki yandan muharebe hattına giren Fransız gemileri de büyük bir çabayla ileriye sokularak şiddetli grup ateşleri yapmışlardır. Rumeli Merkez Grubu (Mecidiye, Hamidiye, Namazgâh Tabyaları), yoğun bir ateş altında kalmıştır. Mermilerin büyük çoğunluğu, tabyaların içine düşerek büyük bir gürültüyle patlamış ve kasabaya düşen mermiler yangın çıkarmıştır. Telefon hatlarının tümü bozulmuş, Çanakkale-Kilitbahir arasındaki kablolar kopmuş ve denize düşen mermiler, haberleşmeyi ve ulaşımı kesmiştir. 510 aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih

195 Birleşik Filo tabyaları sürekli olarak ateş altında tutmakla beraber, tabyaların gerisini, Kilitbahir sırtlarını, Goncasuyu Telsiz Telgraf İstasyonu nu ateş altına almış, özellikle Queen Elizabeth muharebe gemisi, 380 milimetre çapındaki toplarıyla Anadolu Hamidiye Tabyasını şiddetli ateş altına almış ve kasabaya düşen birkaç mermi yangına neden olmuştu. İstihkâmların siperleri, 305 milimetrelik top mermilerine bir ölçüye kadar dayanmaktaysa da 380 milimetrelik top mermilerine dayanamayarak çökmüştür. Dardanos, Mesudiye bataryasıyla, Soğanlı bölgesi, Birleşik Filonun şiddetli ateşiyle aynı şekilde sürekli olarak ateş altında idi. Büyük topların başındaki erler, hedeflerinin uzaklaşması veya siperlerden yıkılan topraklarla topların çalışamaz duruma gelmesi üzerine, ateş kesmek zorunda kalmış ve sürekli çaba ve özveriyle top başında görevlerini sürdürmüş, toprakları temizleyerek ateşe hazırlamışlardır. Rumeli Mecidiye Tabyasında mazgallara vuran mermilerden, iki top takımının erlerinin hemen tümü şehit veya yaralandığından, toplar muharebe dışı kalmıştır (Bu bataryada 10 şehit ve 24 yaralı vardı). 511 Erlerin görevlerini yapmadaki istek ve çabalarıyla bataryaların ateş hızı, barış eğitimlerine oranla olağanüstü olarak bir kat daha artmış ve bu nedenle 240/35'lik toplar, dakikada iki mermi atabilir duruma gelmişlerdir. Saat 14.00'e doğru bataryaların atışında ağırlaşma görülmeye başlamıştır. Siperlerden dökülen topraklar döşemeleri kaplamış, topların bir bölümünün kamaları sıkışmıştır. Erler, büyük çaba gösterdiyse de yığılan topraklar temizlenemeyecek hâle geldiğinden topların bir bölümünün ateş edebilmesi için birkaç saatlik zamanın gerekli olduğu anlaşılmıştır. Rumeli Mecidiye Tabyasında sadece 1-2 top karşılık verebilmiştir. Anadolu Hamidiye Tabyasında 355/35'lik iki topla 240/26'lık toplardan sadece birkaçı muharebeye katılmıştır. Rumeli Hamidiye Tabyasında ise muharebenin başlangıcında 355/35'lik iki topa yapılan vuruşla birinin nişan düzeni, diğer topun döşeme rayları kırıldığından bu toplar muharebeye katılamamıştır. Bununla beraber bütün güçlükler ve şiddetli ateş altında bile diğer bataryalar elde bulunan toplarla muharebeyi sürdürmüştür. Saat 14.00'te Anadolu Hamidiye Tabyası tarafından ateş altına alınan Bouvet muharebe gemisinde birkaç isabet görülmüştür. Sonra birdenbire hafif bir duman yükselerek gemi yana yatmaya başlamıştır. Bouvet, üç dakika sonra batmıştır. Saat 14.10'da Birleşik Filonun ateşi hafiflemiştir. Queen Elizabeth ile Agamemnon dışındaki diğer gemiler, ateşlerini kesmiştir. Birçok motor ve torpido hızla geriden Bouvet'in battığı yere 511 aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih

196 koşmuştur. Bununla beraber çok az personeli kurtarılabilmiştir. Diğer gemiler biraz geri çekilmiştir. Birleşik Filoda bir şaşkınlık belirtisi görülmeye başlamıştır. Bu sırada Fransız muharebe gemileri, savaş düzenini göz önünde bulundurmadan ortadaki gemilerin önünden ve aralarından geçerek Bouvet'in battığı yere süratle ilerlemişlerdir. 512 Saat 14.30'da altı mayın tarama gemisi olay yerine gelmiş ve mayın aramaya başlamıştır. Yarım saat kadar süren duraksamadan sonra Birleşik Filo yeniden ateşe başlamıştır. Saat 15.00'te ateş yeniden şiddetlenmiştir. Anadolu Hamidiye Tabyası, Agamemnon muharebe gemisini ateş altına almıştır. Saat 15.15'te Namazgâh kışlasına düşen bir mermi, kışlanın çatısını uçurmuş, uzun ve boğucu bir siyah duman ve alev sütunu yükselmiştir. Korkunç bir yangın 15 dakikada kışlanın cephe ve duvarlarından başka bir iz bırakmamıştır. Saat 15.20'de Anadolu Hamidiye Tabyası, yeniden ateşini Irresistible yöneltmiştir. Saat 16.00'da Çanakkale Boğazı dışına keşif için bir uçak gönderilmiştir. Saat 16.30'da Irresistible iskele yönüne yatmış ve duman içinde kalmıştır. Bacalarından yoğun biçimde beyaz stim çıkmaya başlamıştır. Obüs bölgesi, bu gemiyi şiddetli ateş altına almıştır. Gemi hareket edemediği gibi ateş de edememiştir. Irresistible muharebe gemisi, akıntıyla önce Karanlık Liman ve sonra Dardanos Bataryası doğrultusunda ağır biçimde çalkalanmaya başlamıştır. Irresistible muharebe gemisinin yanına gelmekte olan Ocean muharebe gemisi, sancak yönüne eğilmiş torpidolar, önce Irresistible muharebe gemisine yardıma gitmiş, fakat obüslerin ateşinden dolayı yeniden uzaklaşarak Ocean muharebe gemisinin yanına gidip toplanmıştır. Bu iki muharebe gemisinin personelinin tahliye edildiği tespit edilmiştir. Dardanos Bataryası (3 üncü Ağır Topçu Alayı 1 inci Ağır Topçu Taburu 1 inci Batarya)nın durumu: Dardanos, Birleşik Filonun "A Hattı" gemilerine saat 11.30'da başlattığı ateşi bir saat sürdürmüştür. Düşmanın etkili karşı ateşinden hasar gören batarya, hasarın giderilmesi için ateşine ara verdiği bir sırada sargı yerine düşen bir mermiyle Batarya Komutanı Üsteğmen Hasan, Teğmen Mevsuf ile yedek subay adayı Halim ve üç er şehit düşmüştür. Batarya komutanlığına atanan Yüzbaşı Muhittin'in kısa sürede ateşe hazır duruma getirilen bataryasıyla, Irresistible üzerine yeniden ateşe başlaması ve gemi üzerindeki tahripkâr etkisi, Birleşik Filoda öfke ve şaşkınlık yaratmıştır. Dardanos Bataryasının adının şehitlik rütbelerine ulaşan iki kahraman subayın adlarına ithafen "Hasan-Mevsuf Bataryası" olarak adlandırılması Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının 707 sayılı yazısıyla Başkomutanlığa önerilmiştir (Belge: 2). Başkomutanlık bu öneriyi yerinde 512 aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih

197 bulmuş (Belge: 3), Dardanos Bataryası bu tarihten sonra "Hasan Mevsuf Bataryası" olarak Türk harp tarihindeki yerini almıştır. Saat 18.00'de hasara uğrayan iki muharebe gemisi de Boğaz da kendi kaderlerine bırakılmıştır. Diğer gemiler yavaş yavaş çekilmeye başlamış ve böylece akşama kadar süren Boğaz Muharebesi nde ateş kesilmiştir. 513 (a) 18 Mart 1915 Boğaz Muharebesi'nin Türk Kaynaklarına Göre Tarafların Zayiat Bilançoları (I) Türklerin Zayiatı (Tabyalarda Tespit Edilen Hasar, Sarf Edilen Cephane ve İnsan Zayiatı) Anadolu Hamidiye Tabyasında bir topun kundak ve döşemesi ağır hasar görmüştür. Çimenlik Tabyasında top cephaneliğine isabet eden mermiler yangına neden olmuş, bir top ağır hasar görmüştür. Baykuş (Mesudiye) Tabyasında saat sıralarında batarya üzerine düşen mermiler, toplarda hasara yol açmış ve bataryanın ateşini olumsuz yönde etkileyerek aksatmıştır. Rumeli Hamidiyesinde iki top ağır hasar görerek muharebe dışı kalmıştır. Namazgâh Tabyasında bir top ağır hasara uğramış, diğer bir top ise şimdilik kullanılmayacak hâle gelmiştir. Obüs bölgesinde dört adet martin piyade tüfeği kullanılmaz duruma gelmiştir. 514 Harcanan Cephane: 18 Mart 1915 günü Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı topçusunun harcadığı cephane şöyledir: 513 aga.; Kls. 4669, Dos. H-13. F. 1-10, 1-11, 1-12, 1-13; Kls. 5637, Dos. H-l, F. 1-94, 1-95; Kls. 5283, Dos. H-14, F. 1-3, aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, F. 13, 1-14; Kls. 5640, Dos. H-9, F. 1-2; Kls. 5653, Dos. 1, F. 1-32, 1-33; Kls. 5644, Dos. H-l, F. 1-6, 1-7; Kls. 5634, Dos. H-l, F

198 Birliği Yeri ve Mermi Türleri Düşünceler A. Hamidiye Tabyası Topun Çapı ve Çap Uzunluğu Tahrip danesi Külahlı dane Çelik dane Sert dane Tapalı dane Lağım danesi Som dane Şarapnel Toplam 355/ A. Hamidiye Tabyası Namazgâh Tabyası 240/ / Eski mermi Rumeli Mecidiye Tabyası Dardanos Bataryası 240/ / Eski mermi Baykuş Mesudiye Bataryası Tenker Havan Bataryası 8 inci Ağır Obüs Alayı 1 inci Obüs Taburu 150/ Külahlı zırh delici 79 Külahsız zırh delici 17 adi çelik dane / / inci Ağır 150/ Obüs Alayı 2 nci Obüs Taburu 186

199 4 üncü Ağır Topçu Taburu Numune Ağır Obüs Taburu (3 üncü Tb.) 120/ Erenköy deki bataryanın attığı 32 mermi bunun içindedir. 150/ Hisarlık Obüs Bataryası 120/ TOPLAM İnsan Zayiatı BİRLİĞİ Subaylar Erler DÜŞÜNCELER Şehit Yaralı Şehit Yaralı Dardanos Bataryası Anadolu Hamidiye Tabyası Biri yedek subay adayı Üçü hafif yaralı Rumeli Mecidiye Tabyası Yıldız Tabyası aga.; Kls. 4669, Dos. H-13,. Fih. 1-13, 1-14, 1-16; Kls. 5283, Dos. H-14, Fih. 1-3, 1-4; Kls. 5640, Dos. H-9, Fih. 1-2; Kls. 5675, Dos. H-l, Fih. 1-11,

200 8 inci Ağır Topçu Alayı 2 nci Ağır Topçu Taburu Numune Ağır Topçu Taburu 1 9 Altısı hafif yaralıdır. Sargı yerinden görevlerine dönmüşlerdir Çanakkale kentine düşen mermilerden şehit olmuşlardır. Türk Kayıpları Toplamı Almanların Kayıpları Ölü Böylece 18 Mart 1915 Boğaz Muharebesi'ndeki insan zayiatının Türk tarafına ait şehit ve yaralı olarak toplamı 79 dur. Almanların kayıpları, ölü ve yaralı olarak 18 dir. İki bağlaşığın kayıpları toplam 97'dir. 517 Birleşik Filo Zayiatı: Birleşik Filonun 18 Mart 1915'te Boğaz Muharebesi ne katılan güçlü savaş gemilerinden üç gemi (Bouvet, Ocean - Irresistible), batarak Boğaz ın sularına gömülmüş, dört gemi (Inflexible, Golva, Suffren ve Agamemnon) savaş dışı kalarak muharebe edemez hâle gelmiştir. Yapılan tespitlere göre, bu filonun yalınız batan gemileri üzerindeki top ve insan zayiatı ise kısaca şöyledir: 10 adet 30,5'lik top, 2 adet 27,5'lik top, 24 adet 15'lik top, 8 adet 10 luk top ki, toplam top kaybı 44 tür. İnsan zayiatı ise 800'ü bulmuştur. İtilaf devletlerinin harcadığı cephane Türk tarafının harcadığı cephaneyle kıyaslanamayacak kadar fazladır. Örneğin yalnız Dardanos yöresine 4000'den fazla top mermisi düştüğü tespit edilmiştir. Kısaca o günün koşullarında dünyanın en modern zırhlıları, bol cephaneli ağır toplarıyla Boğaz tabya ve bataryalarına gün boyunca sürdürdükleri bombardımanlarla Boğazı cehenneme çevirmişlerdir. Buna rağmen savaş gücünün 1/3'ünü kaybeden yine bu güçlü armada olmuştur. Boğaz da gün boyunca sergilenen bu cehennemî ateşlere karşı direnen Türk toplarıysa çok sınırlı cephane ve menzillerine rağmen, sonuna 516 aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih. 1-13, 1-14, 1-16; Kls. 5283, Dos. H-14, Fih. 1-3, 1-4; Kls. 5640, Dos. H-9, F. 1-2; Kls. 5675, Dos. H-1, Fih. 1-11, aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih. 1-13, 1-14, 1-16; Kls. 5283, Dos. H-14, Fih. 1-3, 1-4; Kls. 5640, Dos. H-9, Fih. 1-2; Kls. 5675, Dos. H-1, Fih. 1-11,

201 kadar dayanmasını bilmişlerdir. Bu sayededir ki, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı, bazı tabya ve bataryalarının hasara uğramasının ötesinde, bu hasarları en kısa zamanda gidererek olduğu gibi ayakta kalmayı başaran bir komutanlık olmuştur. 3. İki Taraf Kuvvetlerinin 19 Mart - 25 Nisan 1915 Tarihleri Arasındaki Durumları ve Gelişmeler a. Türk Kuvvetlerinin Durumu (1) Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı Tarafından Olası Düşman Çıkarmalarına Karşı Mart 1915 Sonuna Kadar Alınan Önlem ve Düzenlemeler Müstahkem Mevki Komutanı Cevat Paşa, İngiliz ve Fransızların Boğaz Muharebesi nde uğradıkları yenilgi karşısında, karadan büyük bir çıkarma harekâtına girişebileceklerine işaretle, Başkomutanlığa mevcut savunma düzenini tamamlayıcı bir değişikliğe gidilmesini önermiştir (20 Mart 1915). Bu öneride şu hususlar istenmiştir: "1. Eceabat'ta toplu hâlde bulunan 19 uncu Tümen ile Ezine dolaylarındaki 11 inci Tümenin şimdiden bölgelerinde gözetleme ve savunma düzenine katılmaları, 2. Eceabat-Kabatepe çizgisi güneyindeki bölgenin 19 uncu Tümene; kuzeyindeki kesimin de 9 uncu Tümene verilmesi; her iki tümen karargâhının Eceabat yöresinde bulunması; 9 uncu Tümenden bir alayın Çanakkale'de ihtiyatta bırakılması, 3. Erenköy'den Kumkale ve Beşige'ye kadar olan Anadolu kıyı kesiminin, 64 üncü Alay ve Beyoğlu Seyyar Jandarma Alayıyla takviye edilecek 11 inci Tümen tarafından gözetlenip savunulması, tümenden bir alayın da Erenköy'de bulundurulması. ' 518 Cevat Paşa nın önerdiği bu yeni düzenlemeyle, birinci derece önem taşıyan Gelibolu yarımadasındaki birliklerin birbirine karışmaları önlenmiş olacağı gibi gerektiğinde Rumeli ve Anadolu bölgelerinin takviyeleri de kolaylaşacaktır. Başkomutanlığın 22 Martta bu öneriyle ilgili olarak Müstahkem Mevki Komutanlığına verdiği cevapta: "1. 9 uncu Tümenin Gelibolu yarımadasındaki birliklerinin konuşunda bir değişikliğe gidilmeden olduğu yerlerde bırakılması, uncu Tümenin eskiden olduğu gibi, Saros Körfezi ve Anadolu kıyılarından yapılabilecek çıkarma girişimlerine karşı kullanılmak üzere, 3 üncü Kolorduya bağlı olarak Eceabat'ta toplu hâlde bulunması ve sadece 9 uncu Tümen Karargâhının Eceabat'a alınmasının uygun görüldüğü, 518 aga.; Kls, 4669, Dos. H-13, Fih

202 3. 11 inci Tümenin konusundaki temel düşüncenin de düşmanın Anadolu kıyısına asker çıkarması amacının, sadece bu bölgedeki istihkâmların ele geçirilmesi olup derinlikte bir ilerlemeyi hedeflemediği görüşü" belirtilmiştir. 519 Müstahkem Mevki Komutanlığı Başkomutanlığın emrini göz önünde bulundurarak 23 Mart 1915'te birliklerine şu emri vermiştir: (Kuruluş: 13) "1. Akdeniz Sefer Kuvvetleri Komutanlığını üstlenen General Hamilton'un Bozcaada'ya geldiği, şimdiye dek Fransız askerinin toplandığı Mondros'ta, ayrıca Avustralya ve Cezayirli askerlerden oluşan kişilik bir kuvvetin toplandığının haberi alındığı, 2. Müstahkem Mevki bölgesinde (Gelibolu yarımadasında Saz Limanı ndan Edremit Körfezi'nde Akçay İskelesi arası) alınacak gözetleme ve savunma düzenleri şöyle olacaktır: Rumeli Bölgesinde: Bu bölgenin savunma gücünü oluşturan 9 uncu Piyade Tümeni (25 inci, 26 ncı ve 27 nci Piyade Alaylarıyla Bursa Seyyar Jandarma Taburu, 9 uncu Sahra Topçu Alayı)nin görevi bölgede düşmanın tüm çıkarma girişim ve harekelerine engel olmaktır. Bunun için kıyı bataryalarımız ve ağır obüslerimizin desteğinden yararlanılacaktır. Seyyar kuvvetler, 23 Şubat 1915 tarihli yönerge uyarınca Boğaz gerilerinin savunmasında direnecek, bütün olanaklar kullanıldıktan sonra olağanüstü bir gelişme karşısında, 19 uncu Tümene hazırlanmakta olan kesin savunma çizisine (Çamburnu kodlu tepe - Havuzların kuzeydoğu sırtları) çekilecektir. Burada son kuvvet ve cephanesini harcayıncaya kadar görevini sürdürecektir. Anadolu Bölgesinde: Albay Refet komutasındaki 11 inci Tümen (33 üncü, 127 nci ve 64 üncü Piyade Alayları, Beyoğlu Seyyar Jandarma Alayı, 11 inci Sahra Topçu Alayı, 8 inci Sahra Topçu Alayının 3 üncü Dağ Topçu Taburu)in görevi; Karantina'dan Kumkale'ye kadar olan Çanakkale Boğazı'nın iç kesimiyle, Kumkale-Yeniköy-Beşige'ye kadar olan kesimin çok kuvvetli biçimde gözetleme ve savunulması, Beşige'den Akçay İskelesi ne kadar uzanan Anadolu kıyı kesiminin zayıf birliklerle gözetlenmesiydi. 11 inci Tümenin karargâhıyla Çiftlik ve Tevfikiye dolayında kalması, Karantina ile Menderes çayı ağzından başlayarak Kumkale dolayıyla, Yeniköy bölgesinin bir piyade alayıyla savunulması, Beşige'den itibaren güney kıyı kesiminin jandarmayla gözetlenmesiydi. 64 üncü Alay, 8 inci Sahra Topçu Alayının 3 üncü Taburundan oluşturulacak tümen ihtiyatının Tevfikiye bölgesinde toplu bulundurulması uygun görülmüştü uncu Piyade Tümeni, Eceabat'ta toplu olarak genel ihtiyatı oluşturacaktır. Bu tümen gerektiğinde 3 üncü Kolorduca 519 aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih

203 görevlendirilebileceği gibi gerektiğinde de kuvvetli çıkarma birliklerine karşı Anadolu ve Rumeli bölgelerinde kullanılacaktır. Tümen, görevlendirildiği Çamburnu rakımlı tepe rakımlı tepe - Havuzların kuzeydoğu sırtlarından geçen kesim savunma hattının tahkimatını sürdürecektir ncı Piyade Alayı, Müstahkem Mevki emrinde Çanakkale dolayında kalarak Çanakkale - Karantina arasındaki kıyı kesimini gözetleyecek ve Ulupınar sırtlarındaki tahkimatın tamamlanmasına çalışacaktır uncu Piyade Tümen birliklerinin Eceabat'a taşınması Ulaştırma Komutanlığı ile görüşülerek elde bulunan araçların elverişliliği ölçüsünde kısa sürede ve zamansız yığılmalar oluşturmayacak biçimde hızla gerçekleştirilecektir." 520 Müstahkem Mevki Komutanlığı, yukarıda özeti açıklanan yeni kuruluş ve konuş emrini aynı gün (23 Mart saat 11.30'da) Başkomutanlığa bildirmiş, bu sırada 11 inci Piyade Tümeninin gerektiğinde kıyı değiştirmesi hususundaki görüşlerini de açıklamıştır. 521 Müstahkem Mevki Komutanlığının bu emri uygulanmış ve 9 uncu Tümen Karargâhı, 24 Mart 1915 sabahı hareket etmiş, akşam saatlerinde Eceabat'a ulaşmıştır. Tümen, 25 Mart 1915 sabahı Eceabat Bölgesi Komutanlığını 19 uncu Tümenden devraldığını ve tümeninin almakta olduğu yeni düzeni Müstahkem Mevki Komutanlığına bildirmiştir. 9 uncu Tümenin görevi: Koyun limanından başlayarak, Kemikli burnu - Kabatepe - Kumtepe - Seddülbahir - Morto Limanı - Kerevizdere -Tenker ağızlarına kadar olan kıyı kesiminin oluşturduğu bölgede İtilaf devletlerinin tüm çıkarma girişim ve hareketlerine engel olmak ve durdurmaktır. Bunun için gerektiğinde kıyı bataryalarının koşulu obüslerinden de yararlanacaktır. Tümen Komutanı, bu bölgedeki görevini yerine getirmek için, öncelikle olası çıkarma girişimlerine karşı yarımadada alınan tertipler arasında yer alan sağ ve sol kanat müfrezelerini kaldırmış ve 3 Mart ve 28 Mart 1915'te verdiği emirlerle yeni düzenlemelere gitmiştir. Buna göre, 9 uncu Tümenin 31 Mart 1915 tarihindeki yeni düzenlemeleri şöyle olmuştur (Kroki: 15): 27 nci Piyade Alayı, Bursa Seyyar Jandarma Taburu, bir istihkâm takımı ve bir kısım süvariden oluşan kuvvet, 27 nci Piyade Alay Komutanı Yarbay Şefik komutasında Koyun Limanı (hariç) nda Büyük Arıburnu (dâhil) na kadar olan kıyıda düşmanın çıkarmasına engel olmak üzere tertiplenmiştir. 520 aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih. 1-21, aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih. 1-22,

204 Bunlardan Bursa Seyyar Jandarma Taburu, Koyun Limanı ndan Büyük Masırlık'a kadar olan kıyıyı gözetlemektedir. 27 nci Piyade Alayının 1 inci Taburu, Büyük Masırlık'tan Büyük Kemikli burnuna kadar uzayan kıyıyı gözetleme ve savunmakla görevlidir. Mestantepe güneyinde bulunan 27 nci Piyade Alayının 2 nci Taburu Tuzla gölü kanalı ağzından, Büyük Arıburnu (dâhil) na kadar uzayan kıyıyı gözetleme ve savunmakla görevlidir. 27 nci Piyade Alayının 3 üncü Taburu, ağır makineli tüfek bölüğü alay ihtiyatı olarak Küçük Anafarta'da olup sıhhiye bölüğünün yarısı da burada bulunmaktadır. 25 inci Piyade Alayı, Kabatepe'deki adi ateşli topçu takımıyla nordenfield takımı, Kumtepe'deki nordenfieldler, Palamutluk sırtları ve Çamtepe doğusundaki 150/14'lük kısa muhasara bataryası, bir kısım süvari, istihkâm takımı, Yarbay İrfan komutasında Büyük Arıburnu (hariç) ndan Sarıtepe Burnu (hariç) na kadar uzayan kıyının gözetleme ve savunmasıyla görevlendirilmiştir. Bu alayın 2 nci Taburu Kabatepe, 3 üncü Taburu Kumtepe bölgesinde bulunmaktadır. 1 nci Piyade Taburu, Kayalıtepe - Eğerlitepe arasında alay ihtiyatıdır. Ağır makineli tüfek bölüğünden birer takım, 1 inci ve 3 üncü Taburların emrine verilmiştir. 26 ncı Piyade Alayı, 105 milimetrelik obüs bataryası, bir kısım süvari, istihkâm takımı, 27 nci Alay makineli tüfek bölüğünden bir ağır makineli tüfek takımı, Soğanlıdere'de bulunan nordenfieldler ve Seddülbahir'de bulunan 37 milimetrelik toplar, Binbaşı Kadri komutasında olarak Sarıtepe burnu (dâhil) - Zığındere - Seddülbahir - Morto limanı - Tenkerdere ağzına (dâhil) kadar uzayan kıyıyı gözetleme ve savunmakla görevlidir. 26 ncı Alay Karargâhı Kirte'dedir. 2 nci Tabur, Tekke Burnu - Seddülbahir'in savunması için ileri sürülmüş olup iki bölüğü ileride, iki bölüğü de geride bulunmaktadır. 3 üncü Tabur, Kirte ile Seddülbahir arasında bulunmakta olup gerektiğinde Morto Limanı na karşı olan mevzileri tutacaktır. 4 üncü Piyade Taburu, Kirte dolayında alay ihtiyatıdır. Süvari Bölüğünün artanı Eceabat'tadır. 9 uncu Sahra Topçu Alayının 1 inci Sahra Topçu Taburu ihtiyat olarak Sarafim Çiftliği dolayında ordugâhta, 2 nci Sahra Topçu Taburunun 4 üncü Bataryası 26 ncı Alay bölgesinde, 5 inci Bataryası 25 inci Alay bölgesinde mevzilenmiştir. 3 üncü Dağ Topçu Taburunun 7 nci Bataryası, 25 inci Piyade Alayı. bölgesinde Kabatepe'nin kuzeydoğusunda, 8 inci Batarya, 27 nci Alay 192

205 bölgesinde İsmailoğlu tepesi dolayında mevzilenmiş bulunmaktadır. Seyyarhastane, Çamburnu'ndadır. Sıhhiye Bölüğünün yarası 27 nci Piyade Alayı emrinde Küçük Anafarta'da, diğer yarası 25 inci Piyade Alayı Komutanı emrinde Sarafim Çiftliğinde bulunmaktadır. 9 uncu Piyade Tümen Komutanı, sonradan 27 nci Piyade Alayı bölgesinde Küçük Anafarta'da bulunan ihtiyat taburunun Kocaçimen tepe ve Kabatepe'ye yetişmesinin güç olacağını, bu nedenle bu taburun Büyük Anafarta veya Kocaçimen tepe doğusuna aldırılmasını emretmiştir. 522 (a) 5 inci Ordunun Kurulması (24 Mart 1915) (Ek : 1) (Kroki : 16) İtilaf devletleri, Çanakkale Boğazı nda, 18 Mart 1915'te uğradıkları yenilgiden sonra asıl hedefleri olan Osmanlı Devleti nin başkenti İstanbul'a ulaşamamanın hayal kırıklığını yaşamaya başlamışlardır. Zira hem kendi kamuoylarında hem de dünya kamuoyunda önemli derecede prestij kaybetmişlerdir. Bu nedenle kaybettikleri prestijlerini kazanabilmek için İstanbul'u her ne pahasına olursa olsun ele geçirmenin yeni yollarını aramaya başlamışlardır. Türk Başkomutanlığı da bu noktadan hareketle yalnız donanmayla başarıya ulaşılamayacağını, harekâtın karadan da denenebileceğini hesaba katarak Gelibolu yarımadasına yapılabilecek çıkarma operasyonuna karşı, bölgedeki kara birliklerini güçlendirmeye karar vermiştir. Bu amaçla Başkomutanlık Mareşal Liman von Sanders'e 24 Mart 1915'te gönderdiği bir emirle onu 5 inci Ordu Komutanlığına atamıştır. Bunu, ertesi gün ilgili birliklere gönderilen şu emir takip etmiştir: "Çanakkale Müstahkem Mevki dolayında ve Gelibolu Yarımadasında bulunan birliklerden 9 uncu Tümen dâhil olduğu hâlde 3 üncü Kolordu, 11 inci ve 5 inci Tümenlerle, jandarma alayları, 64 üncü Piyade Alayından 5 inci Ordu kurulmuş ve Ordu Komutanlığına Mareşal Liman von Sanders atanmıştır. 5 inci Ordu, kıyı istihkâmlarının yakından savunması için gereken birlikleri vereceği gibi Müstahkem Mevki Komutanlığı da sürekli olarak 5 inci Ordu Komutanlığı ile bağlantı kurarak iş birliği yapacaktır." 523 Başkomutanlık, ayrıca 26 Martta ilgililere "çok gizli" kaydıyla verdiği diğer bir emirde; "1 inci Süvari Tugay Karargâhı ile 7 nci ve 13 üncü Süvari Alayları ve 3 üncü Nizamiye Tümenini 5 inci Ordu emrine verdiği gibi Liman von Sanders'in istek belirtmesi hâlinde, Süvari Tugayı ile birlikte bir süvari bataryasını ve Bandırma'da kalan diğer bir bataryayı da alabileceğini" bildirmiştir aga.; Kls. 4836, Dos. H-10, Fih. 1-40, aga.; Kls. 180, Dos. 774, Fih aga.; Kls. 180, Dos. 774, Fih

206 Görevi kabul ederek Gelibolu'ya ulaşan Liman von Sanders, o sırada Edirne'de bulunan Başkomutan Vekiline, 26 Martta gönderdiği şifreli bir telgrafta "5 inci Orduya 3 üncü ve 4 üncü Tümen ile 13 üncü Süvari Alayının katılmasına izin verileceğini düşünerek 5 inci Ordunun kuruluş ve konuşunun aşağıdaki şekilde olmasını" 525 önermiştir. "2 nci Kolordu: Komutanı Tuğgeneral Faik, birlikleri 4 üncü ve 5 inci Tümenler, 3 üncü Kolordu: Komutanı Tuğgeneral Esat, birlikleri 7 nci, 9 uncu 19 uncu Tümenler, Mürettep Kolordu: Komutanı Korgeneral Weber, Kurmay Başkanı Tuveney, birlikleri 11 inci, 3 üncü Tümenler, Bağımsız Süvari Tugayı: Komutanı Yarbay Hamdi, birlikleri 7 nci ve 13 üncü Süvari Alayları, Ordu Karargâhı Gelibolu'dadır." inci Ordu Komutanlığının Başkomutanlığa sunduğu önerinin gerekçeleri ise şöyledir: "Telgrafla sunulmuş olan önerinin gerekçelerini size aşağıdaki biçimde açıklamakla onur duyarım: İngilizlerin ve Fransızların Limni adasında ve diğer adalarda büyük kuvvetler toplamış olmaları ve yine bu adalara kuvvet getirmeyi sürdürmeleri, büyük ölçüde bir çıkarma yapmak istedikleri biçiminde yorumlanabilir. Bugüne kadar uygulanan savunma sistemi, tümenler çok dağılmış oldukları için büyük birliklerle yapılacak çıkarmalara karşı elverişli değildir. Birkaç yüz deniz piyadesinin karaya çıkarılması söz konusu olduğu sürece, bu sistem doğruydu. Düşmana çıkarma sırasında ya da çıkarmadan sonra büyük kuvvetlerle taarruz edebilmek için büyük birliklerin yapacağı bir çıkarmaya karşı tümenlerinin daha çok toplu bulunmaları zorunludur. Asya Kıyısı: Bu kıyıya çıkarılacak büyük düşman birliklerinin amacı, kuvvetli bataryalarımızı ve tahkimatımızı zararsız duruma getirmek için bunlara geriden taarruz olabilir. Böyle bir çıkarma, Bozcaada karşısında bulunan Beşige Koyu na, Kumkale'ye ya da Karanlık Liman a yapılabilir. Düşman, orada bulunan mayın hattımızdan korktuğu sürece Karanlık Liman a çıkarma yapması pek olası değildir. 525 aga.; Kls. 180, Dos. 774, Fih aga.; Kls. 180, Dos. 774, Fih. 1-9; Kls. 3474, Dos H-1, Fih

207 Bozcaada karşısındaki kıyılara yapılacak düşman çıkarması, gemi toplarıyla destekleneceği için en iyisi karaya çıkan birliklere Menderes çayını geçerken taarruz etmektir. 3 üncü ve 11 inci Tümenlerin bir mürettep kolordu olarak Erenköy'ün güneybatısında birleştirilmelerini öneriyorum. Kolordu, buradan Bozcaada karşısı, Kumkale ve Karanlık Liman a yapılacak çıkarmalara karşı iyi kullanılabilir. İleri sürülmüş birliklerce kıyının gözetlenmesi sürdürülecek, Menderes çayı üzerindeki köprüler tahribe hazırlanacaktır. Kumkale, bir makineli tüfek bölüğüyle takviye edilmiş bir piyade taburu tarafından tutulacak ve kara mayınları buraya yerleştirilecektir. Çıkarmanın olası olduğu noktalarda, yapılacak çıkarmanın zayıf çıkarma mı gösteriş mi ya da büyük ciddi bir girişim mi olduğuna karar verilebilecek iyi eğitilmiş subaylar bulundurulacaktır. Eceabat civarında toplu olarak bulundurulan 19 uncu Tümenin Anadolu yakasına geçirilmesi konusunda, geçişin uzun sürmesi, fırtınalı havalarda sürenin daha da uzaması, düşmanın Boğaz içini bombardıman ettiği sırada bunun olanaksız bulunması hususları üzerinde durulmuştur. Anadolu yakasındaki kesim, Mürettep Kolordu emrine verilecektir. Avrupa Kıyısı: Bataryalara geriden taarruz için Seddülbahir'e ya da Kabatepe'ye veya aynı zamanda iki yere birden çıkarma yapılabilir. Buna karşılık Seddülbahir'in geçici olarak güvenliği, Kumkale'de olduğu gibi sağlanacaktır. 9 uncu Tümen, şimdiki durumuna göre kendi bölgesinin ortasına doğru daha topluca bulundurulmalıdır. 19 uncu Tümen, Eceabat'ta toplu olarak bulunacaktır. Saros Körfezi'nden Yeniköy-Bolayır doğrultusunda yapılacak çıkarma: Böyle bir çıkarmanın bataryalara etkili olabilmesi için, uzun bir yolu (40 kilometreden çok) almak gerekir. Bununla beraber elde bulunan birlikleri Gelibolu yarımadasını tıkamak için bu çıkarmanın Saros Körfezi nde ve adalar dolayında büyük ölçüdeki başka bir çıkarmayla da birleştirilmiş olacağı olasılığını da çok düşünmek gerekir. Yeniköy-Bolayır doğrultusunda yapılacak bir çıkarmaya karşı, 7 nci Tümen elde bulunmaktaysa da tümenin şimdiki durumuna göre daha toplu durumda bulundurulması zorunludur. Adaların yakınında Saros körfezinin içine yapılacak büyük bir çıkarmaya karşı, Tuğgenaral Faik komutasında olarak 4 üncü ve 5 inci tümenlerin Bayramiç, Yeniköy (Şarköy'ün daha batısı) bölgesinde toplu durumda bulundurulmasını öneririm. 195

208 Bu Kolordu, 7 nci Tümenin desteğiyle körfezin içine çıkan düşmana taarruz edebilir. Tuğgeneral Faik Kolordusunun yukarıdaki hatta (Bayramiç- Yeniköy hattı) bulunması yarımadanın tıkanmasını imkânsız hâle getirir." 527 Mareşal Liman von Sanders'in 5 inci Ordunun kuruluş ve konuşuyla ilgili 26 Mart 1915 te Başkomutanlığa sunduğu görüş ve düşüncelerine karşı Başkomutanın cevabı 4 Nisan 1915'te 5 inci Ordu Komutanlığına ulaşmıştır. Başkomutanın cevabı şöyledir: "Çanakkale istihkâmlarını, Gelibolu yarımadasını almak için düşmanın büyük bir çıkarma ordusuna ihtiyacı olduğu düşüncesindeyim. Bu ihtiyaç daha çok Saros körfezi ve batısından çıkarma yapmak ve Gelibolu yarımadasını tıkamak amacı içindir. Düşmanlarımıza yeni bir devlet katılmadıkça düşmanın Saros dolayına çıkacak ordusuna karşı daha fazla kuvvet sevki mümkündür. Bundan dolayı telgraflarda yazdığım gibi 4 üncü Tümenin şimdiden gönderilmesini gerekli görmedim. Büyük bir ordu sağlayamazsa bile ileride yapılacak bir harekât üssü olarak yararlanmak amacıyla düşmanın en çok Seddülbahir yarımadasının köşesiyle Kumkale'ye çıkarma yapmasını olası görüyorum. Düşman köşelere yerleşip tahkim ettikten sonra, gemi ateşleri desteğinde bulunan düşmanı oralardan çıkarmak çok güçtür. Bundan dolayı köşelerdeki kuvvetlerin çabucak takviye edilerek düşmanın yerleşmesine engel olmak düşüncesini uygun bulurum. Her bölgede olduğu gibi Anadolu yakasında da bir çıkarma sırasında düşmana taarruz edilmesi düşüncesindeyim. Özellikle düşmanın bir günde bize üstün kuvvet çıkarabilmesi güçtür. Menderes harekâtı çıkarmaya karşı taarruzlardan sonra ikinci evre olarak düşünülmelidir. Bunlar benim düşüncelerim olup ordunun düzenini elbette siz aldıracaksınız." 528 Başkomutanlığın 4 Nisan 1915 gün ve 769 sayılı görüş ve düşüncelerine 5 inci Ordu Komutanlığı tarafından şu cevap verilmiştir: "Düşmanın uzun süre Kumkale ve Seddülbahir'de barınacaklarını sanmadığımı arz etmek isterim. Bunu yalnız bahriye düşünebilir. Çünkü siz de bilirsiniz ki düşmanın gündüzün yerleşmek istediği bu noktaları, gece de biz alırız. Aslında, boğaz bataryalarımızı etkisiz duruma düşürmek istemesi gereken düşman için sözü edilen noktaların yarar sağlamayacağının sizce de bilinmekte olduğunu arz ederim." 527 aga.; Kls. 180, Dos. 774, Fih. 4, 4-1, aga.; Kls. 3474, Dos. H-3, Fih. 2-2,

209 (b) 9 uncu Tümenin Aldığı Yeni Savunma Düzeni ve Bu Konudaki Düşünce ve Öneriler 5 inci Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders, kıyı savunmasında kendi temel düşüncesine göre 9 uncu Piyade Tümeninin yeniden düzenlenmesini emretmiştir. Bunun üzerine 9 uncu Tümen Komutanı, 31 Martta birliklerine verdiği yeni bir emirle, 1 Nisan 1915'ten itibaren şu savunma düzenini aldırmıştır (Kroki: 17): "1. Sağ Kanat Bölgesi: Koyun limanından (hariç) Büyük Arıburnu (dâhil) na kadar olan bölge Bursa Seyyar Jandarma Taburunca örtülmektedir. Bu taburun bir bölüğü, Ece Limanı, Kabanca dağları, Büyük Kemikli burnu bölgelerini; diğer bölük, Ağıldere ve Küçük Kemikli Burnu bölgelerini gözetlemekte, ihtiyat bölüğü Küçük Anafarta'da bulunmaktadır. 2. Merkez Bölgesi: Küçük Arıburnu (dâhil) ndan Sarıtepe Burnu (hariç) na kadar olan bölge, 25 inci Piyade Alayının 2 nci Taburunca örtülmektedir. Tabur, Kabatepe kuzeyindeki tepeye, Kabatepe ve Kumtepe'ye birer bölüğünü sürmüş olup ihtiyat bölüğü Kabatepe doğusundadır. Kabatepe'de bulunan nordenfield takımıyla, 87/24'lük topçu takımı, bu tabur emrindedir. 3. Sol Kanat Bölgesi: Sarıtepe Burnu (hariç) ndan Gelibolu yarımadasının güneyine kadar uzayan bölge, 26 ncı Piyade Alay Komutanının emrinde olarak bu alay tarafından örtülmektedir. Alay karargâhı Kirte'dedir. Alayın 2 nci Taburu, iki bölüğünü Tekke Burnu-Seddülbahir hattına sürmüş, diğer iki bölüğü geride toplu durumdadır. Tabur ihtiyatından birtakım Morto Limanı na sürülmüştür. 3 üncü Tabur, Seddülbahir'le Kirte arasında toplu durumda alay ihtiyatını oluşturmaktadır. Bu taburdan birer takım Sarıtepe, Zığındere ağzına, bir takım da 105 milimetrelik obüs bataryasının ilerisine sürülmüştür. 4. Bölge komutanlıkları emrinde birer süvari kısmı vardır nci Piyade Alayı, 3 üncü Dağ Topçu Taburu, Sıhhiye Bölüğü ve Seyyar Hastane 27 nci Piyade Alay Komutanı emrinde kıyıdan görülmeyecek biçimde Maltepe höyüğü civarında çadırlı ordugâhtadır inci Piyade Alayının 1 inci ve 3 üncü Taburlarıyla, 26 ncı Piyade Alayının 4 üncü Taburu ve 1 inci Sahra Topçu Taburu, 25 inci Piyade Alay Komutanının emrinde Sarafim Çiftliği civarında ordugâhtadırlar. Palamutluk sırtı ve güneyinde iki grup olarak mevzilendirilmiş olan 150/14'lük bataryanın güvenliğini sağlamak için 25 inci Piyade Alayının Sarafim Çiftliği ndeki birliklerinden bir piyade bölüğü, Palamutluk sırtına gönderilmiştir. 197

210 7. İstihkâm Bölüğü görevini bitirinceye kadar 26 ncı Piyade Alay Komutanlığı emrinde kalacaktır üncü Sahra Bataryası, geçici olarak 19 uncu Tümen Komutanlığı emrine verilmiştir. 5 inci Batarya, 85 rakımlı tepe dolayında mevzidedir. 3 üncü Dağ Topçu Taburundan bir batarya, son dökülen mayın hattını korumak amacıyla Domuzdere ile Kerevizdere arasında mevzidedir. 529 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının yukarıda açıklanan emirlerine göre 9 uncu Piyade Tümeninin 31 Mart 1915'teki düzeniyle 5 inci Ordunun kuruluşundan sonra Ordu Komutanının emirlerine göre 9 uncu Piyade Tümeninin 1 Nisan 1915'teki düzeni ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Buna göre kıyı savunması konusunda Türk komutanlarının temel düşüncesi arasındaki fark açıkça görülmektedir. Kıyı savunmasında Türk komutanları, düşmanın kıyıya çıkmasına engel olmak amacıyla savunmayı kıyıda düşünmüş ve kuvvetin 2/3'ünü geride ihtiyat olarak bulundurmayı uygun görmüşlerdir. 5 inci Ordu Komutanının düşüncesine göre ise alınan düzende kıyı, elde bulunan kuvvetin üçte biriyle gözetlemede, kuvvetin üçte ikisi taarruza hazır olarak geride tutulmaktadır." uncu Tümen Komutanlığı 31 Mart 1915'te 5 inci Ordu ve 3 üncü Kolordu Komutanlıklarının emirlerine göre tümene gerekli düzeni aldırmış ve 3 üncü Kolordu Komutanlığına bu konuyla ilgili düşünce ve önerilerini 6 Nisan 1915 te şu şekilde açıklamıştır: "Komutanlığınızın emirleri üzerine bölgenin kıyıları, zayıf kuvvetlerle gözetlenerek tümenin büyük kısmı geride, merkezî durumda tutulmaktaysa da bölgenin savunma şekli konusunda aşağıdaki düşüncelerin arz edilmesine izin verilmesini rica ederim: 1. Önceleri düşmanın kolayca karaya çıkmasına meydan vermemek ve çıkan kuvvetler üzerine alay ihtiyatlarıyla yetişilerek yeniden denize dökmek temel düşüncesi üzerine düzen aldırılmıştı. Bu düzenin alınmasında göz önünde bulundurulan temel düşünceler şöyledir: a. Düşman karaya çıkarken en çok topçu ve belki şalopalara 531 yerleştireceği ağır makineli tüfeklerin ateşiyle birliklerimizi ateş altına alacağı ve iyice hazırlanmış siperlerimizde askerlerimize çok zarar vermeyeceği, b. Düşmanın en zayıf zamanı, karaya çıkarken olup piyade ve topçumuzun etkili ateşi altında kalacağı, c. Karaya çıkmayı başardığı yerlerdeyse kendi piyadelerinin yakınlığı nedeniyle, oralara topçu ateşi yapamayacağı ve bu dönemde piyadelerimizin siperlerinden yapacakları etkili ateşlerle kıyıda tutunamayacağı ve bir kısım 529 aga.; Kls, 4836, Dos. H-10, Fih aga.; Kls, 4836, Dos. H-10, Fih. 1-40, 1-41; Kls. 3964, Dos. H-11, F. 1-18, Küçük bir gemi gibi kullanılan büyük sandal. 198

211 yerde tutunsa bile karanlık basınca ihtiyatların süngü hücumuyla denize döküleceği, ç. Düşman sabahleyin çıkarmaya başlarsa bir alay bölgesine yavaş yavaş ateş altında çok sayıda kuvvet çıkaramayacağı ve bu kuvvetlerin ise doğal olarak oldukça hırpalanmış, disiplin ve düzeni bozulmuş, kıyı boyunca dağınık bir durumda bulunacağı ve bunların üzerine yapılacak hücumun her hâlde başarılı olacağı, d. Düşman gece çıkarma yapars topçusundan yararlanamayacağı gibi geceleyin gideceği ve tutacağı yerleri iyice bilemeyeceğinden ateşimiz altında oldukça şaşıracağı ve çıkan kısım üzerine hücum olanağı bulunacağı, e. Bölgede düşmanın çıkarma yapabileceği yerler sınırlı olduğundan buraları kuvvetle tutulursa düşman bir yerden çıkmayı başarsa bile diğer yerlerde kıyı kuvvetlerimizin savunmasından yararlanarak çıkan düşman üzerine gerideki genel ihtiyatlarla atılma olanağının bulunması. İşte arz edilen bu düşünce üzerine ve Eceabat'ta bir ihtiyat tümeninin bulunduğu göz önünde tutularak kıyı üç bölgeye ayrılmış ve her birine birer alay verilmişti. 2. Şimdiki düzendeyse kıyı zayıf gözetleme kuvvetleriyle tutuluyor. Bu durumda düşman, gece veya sabahleyin kıyının her yerinden çıkarma girişiminde bulunduğu ve önemli noktalarda kolaylıkla çıkarmaya başladığı zaman, donanmasıyla gerilere yapacağı şiddetli bombardıman altında geride bulunan büyük kısmın gündüz ileriye aldırılması güçleşeceği gibi, bu güçlüklere büyük kayıplarla karşı konulsa bile birçok noktada sonradan çıkarmayı başaran düşmana karşı kuvvetleri parça parça göndermek veya bir bölgeye toplu kuvvet göndererek diğer bölgeleri savunmasız bırakmak tehlikesi baş gösterecektir. Özellikle düşmanın çıkarma zamanında hangi yöne çok önem verdiği ve nereye ne kadar kuvvet ayırdığı ve ne kadar kuvvet çıkardığı da kolayca ve çabuk anlaşılamaz. Bu duruma göre düşmanı ateş altında kalmak ve çıkarmanın olağanüstü güçlüğünden kurtararak ilk hareket serbestisini ona bıraktıktan sonra birçok yerde karaya çıkan ve sırtlarda tahkimat yaparak yerleşmeye çalışan düşmana karşı, yanlarımızın kuşatılması tehlikesiyle karşı karşıya bir durumda taarruz etmek zorunda olacaktır. Arz olunan nedenlerden dolayı düşman, çıkarmaya başladıktan sonra genel ihtiyat kuvvetiyle süratle harekete geçme olanağı bulunamayacaktır. Çünkü birçok noktadan yapacağı çıkarmanın önemlisi anlaşılmadan harekete geçilirse gösteriş taarruzu yapılan yere gitmek tehlikesine neden olacaktır. Bundan dolayı durum anlaşılıncaya kadar beklemede kalmak zorunluğu, düşmana zaman kazandırmak tehlikesini doğuracaktır. Bu düzenlemeye göre düşman, sabaha yakın veya sabahleyin çıkarmaya başlarsa akşama kadar zaman kazanacak ve tuttuğu sırtları tahkim ederek 199

212 yerleşecektir. Gündüz veya gece bunun üzerine süngü hücumuna geçmekse biraz güçleşecektir. 3. Düşüncelerim uygun görülürse birinci savunmayı kıyıdan yapmak üzere kıyının iki tümen bölgesine ayrılması ve böylece her tümenin elinde en az bir alay piyade ve yeteri kadar topçudan oluşan tümen ihtiyatlarının bulundurulması Komutanlığımızın uygun görmesine bağlı olduğunu arz ederim." 532 Sonuç olarak 9 uncu Tümen komutanlığının bu önerileri kabul edilmemiş, 5 inci Ordu Komutanı Liman von Sanders in planı çerçevesinde düzenleme yapılmıştır. Bu durum harekât açısından tartışmalara neden olmuştur. (c) 5 inci Ordunun 26 Mart Nisan 1915 Arasındaki Durumu 5 inci Ordu Komutanı Sanders, göreve başlamak üzere 26 Martta Gelibolu'ya ayak basar basmaz Bolayır mevzilerine hareket etmiştir. 533 Sanders, aynı gün 5 inci Ordunun kuruluşuyla ilgili olarak Başkomutanlığa yaptığı öneride, 2 nci Kolordu Karargâhıyla, 4 üncü Tümenin de ordusuna katılmasını istemiş, Başkomutanlık ise böyle bir takviyenin yapılamayacağını bildirmiştir. 534 Bağımsız Süvari Tugayının 7 nci ve 13 üncü Süvari Alayları ve Tugay Komutanı Martta Keşan'a intikal etmişlerdir. 5 inci Ordu Komutanı, 30 Martta 11 inci Tümene gönderdiği bir emirde, bu tümenin görevini şöyle belirlemiştir: "Göreviniz, çıkarma girişiminde bulunacak düşmanı geri atmaktır. Ancak gündüz Bozcaada karşısındaki sahilde düşmanın kuvvetli birliklerine karşı gemi toplarının desteği dolayısıyla savunmada kalınamayacağı için düşmana Menderes çayını geçmek istediği zaman taarruz edilecektir." 535 Bu sırada Ordu Komutanlığı, 29 Martta verdiği bir emir gereği, 126 ncı Piyade Alayının, 31 Martta 11 inci Tümene katılması sağlanırken bunun yerine 19 uncu Tümenden alınan 77 nci Alay da Çanakkale'ye getirilmiştir. Diğer taraftan 28 Mart sabahından itibaren İstanbul'dan deniz yoluyla taşınmasına başlanan 3 üncü Piyade Tümenin muharip birlikleri, 31 Martta Erenköy'e intikal ettirilmiştir. Bütün bunlar, 5 inci Ordu Komutanı Liman von Sanders'in Gelibolu'ya gelişinin daha ilk haftasından itibaren almakta olduğu ve almayı düşündüğü düzenlemeler, onun büyük ölçüdeki düşman çıkarmalarını Saros Körfezi ile Anadolu kıyılarından beklediğini göstermektedir. 532 aga.; Kls. 3964, Dos. H-11, Fih. 1-19, aga.; Kls. 180, Dos. 774, Fih. 1-6, aga.; Kls. 3474, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3474, Dos. H-1, Fih

213 Böylece Sanders, 11 inci Tümen kuruluşunda var olan 64 üncü Piyade Alayı ve iki jandarma alayıyla yetinmeyerek 126 ncı Alayı da bu tümen emrine vermekle ve bunu da yeterli görmeyerek 77 nci Alayı Çanakkale'ye geçirmekle, esasen Gelibolu yarımadası güneyinde yeterli olmayan kuvvetleri daha da yetersiz hâle getirmiştir. Diğer taraftan Mürettep Kolordu (15 inci Kolordu) Komutanı Korgeneral Weber, 1 Nisanda Anadolu yakasındaki Kalvert çiftliğindeki karargâhına gelerek göreve başlamıştır. Bunu aynı gün 5 inci Ordu Karargâhının ikinci kademesinin Gelibolu'ya intikali izlemiştir Nisanda, 8 inci Sahra Topçu Alayından 3 üncü Dağ Topçu Taburu, 3 üncü Tümen kuruluşuna verilmiştir. Bundan başka, Beyoğlu Seyyar Jandarma Alayı ile 64 üncü Piyade Alayının 2 nci Taburu ve 11 inci Tümenden İntepe'de bulunan 1 inci Sahra Bataryası, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı ve 64 üncü Piyade Alayı ile Çanakkale Seyyar Jandarma Alayı 15 inci Kolordu kuruluşuna verilmiştir. 537 Müstahkem Mevki Komutanlığı kuruluşuna verilmiş olan iki taburlu Beyoğlu Seyyar Jandarma Alayı ile 64 üncü Piyade Alayının 2 nci Taburu, bu komutanlığın 2 Nisan tarihli emrine göre, Beyoğlu Seyyar Jandarma Alayının Karargâhı Çanakkale'de bulunacak, bir taburu Menderes çayı ağzından Karantina'ya kadar diğer tabur Çanakkale Boğazı nın batısında Hisarlık'tan Soğanlıdere'ye kadar olan bölgede küçük düşman müfrezelerinin yapacağı baskınlara karşı kıyı bataryalarını koruyacaklardır. 2 nci Seyyar Jandarma Taburu, bir bölüğüyle Çakaldere'den Anadolu Hamidiye Tabyasına kadar olan kıyıları gözetlemekte olup tabur karargâhıyla diğer bölükler, Erenköy'de bulunmaktadırlar üncü Seyyar Jandarma Taburu, Kilye İskelesi ne çıkarılarak 6/7 Nisan 1915'te 1 inci Ağır Obüs Taburu Karargâhının bulunduğu Şahinbey Çiftliği ne ulaşacaktır. Tabur aşağıdaki düzende 25 Nisan 1915'e kadar bu bölgede görevlendirilmiştir. 539 Tabur Karargâhıyla 1 inci Bölük Soğanlıdere güneyinde söz konusu derecikte, 2 nci Bölük Karanfil Burnu'nda, 3 üncü Bölük Salimbey Çiftliği nde, 4 üncü Bölük Domuzdere'de bulunmaktadır. 64 üncü Piyade Alayının 2 nci Taburu, 11 Nisanda Çanakkale'ye gelmiştir. Bir bölük kıyı gözlemesinde olup Çanakkale'de bulunan iki bölükten biri merkez birliği görevini yapmaktadır aga.; Kls. 3474, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 3474, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 5775, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 5775, Dos. H-1, Fih. 1-57, aga.; Kls. 5403, Dos. H-1, Fih. 1-57,

214 Mürettep Kolordu Komutanlığı, Kolordunun 5 Nisan 1915'te alacağı düzeni, Ordu Komutanlığına bildirmiştir. Mürettep Kolordu Komutanlığının düzeni şöyledir: "3 üncü Tümen, Kumkale'den Beşige burnu (dâhil) na kadar olan kıyı bölgesinin korunmasını üstlenecektir. Bu amaçla, İntepe ve Tevfikiye tepelerinde birer tabur bulundurarak Kumkale, Yenişehir, Yeniköy'e zayıf emniyet birlikleri sürecektir. Geri kalan muharip birlikleri, Çıplak, Hamidiye ve Halileli köylerinde toplu bulunduracaktır. 64 üncü Piyade Alayı (2 nci Tabur eksik) ve 8 inci Sahra Topçu Alayının 3 üncü Dağ Topçu Taburu, bu tümen emrine verilmiştir. 11 inci Tümen ile 3 üncü Tümen arasında ara hattı: Beşige Burnu - Yerkesiği -Kalafatlı -Hamidiye (bu yerler 3 üncü Tümene aittir) hattıdır. 11 inci Tümen, Beşige Burnu ndan Eski İstanbul Burnu'na kadar olan kıyı bölgesinin korumasını üstlenecektir. Bu amaçla Geyikli'de bulunan iki jandarma bölüğünün muharebe değerleri az olduğundan, bölgeye göre bir tabur gönderecek, bir taburuyla Kumburnu, iki taburu iki sahra bataryası ile Üvecik i işgal edecek, tümenin geri kalan bölümü Pınarbaşı'nda bulundurulacaktır." 541 Beyoğlu Seyyar Jandarma Alayı ile İntepe'deki Sahra Bataryası ve 64 üncü Piyade Alayının 2 nci Taburu, 5 Nisan 1915'ten sonra Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı emrine gireceklerdir. 5 Nisan 1915'te son dökülen mayın hattını korumak için 9 uncu Topçu Alayından 2 nci Sahra Bataryası, mevzideki dağ bataryasını değiştirmek üzere akşamüzeri Sarafim Çiftliği nden Morto Limanı sırtları yönünde hareket etmiştir. 542 İstanbul'dan gönderilen Hoçkis ağır makineli tüfekleriyle 72 nci Piyade Alayının Ağır Makineli Tüfek Bölüğü kurulmaktadır Nisan 1915 tarihinde 5 inci Ordu Komutanlığına ulaşan Harbiye Nezaretinin 14 Mart 1915 tarihli emrine göre; 1 inci ve 5 inci Kolordu bölgelerindeki seyyar jandarma taburları, görevlerini sabit jandarmaya devrederek piyade taburları durumuna getirilecek, bundan sonra belirlenecek biçimde 5 inci Orduya katılacaklardır. Çanakkale'de bulunan 77 nci Piyade Alayı, 5 inci Ordu Komutanlığının emirleriyle 8 Nisanda yeniden Eceabat'a alınmıştır. 544 İstanbul'dan gönderilen sahra topçu taburu, 39 uncu Sahra Topçu Taburu olarak 9 Nisan'da 19 uncu Piyade Tümen kuruluşuna verilmiştir aga.; Kls. 3474, Dos. H. 2, Fih aga.; Kls. 3474, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 3474, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 3474, Dos. H-3, Fih. 2-9, aga.; Kls. 3474, Dos. H-3, Fih

215 Seyyar jandarma taburları Gelibolu, Bursa, Çanakkale, Balıkesir taburlarıdır. Başkomutanlığın 5 inci Ordu Komutanlığına gönderdiği 15 Nisan tarihli emirleriyle Keşan Seyyar Jandarma Taburu ile Çanakkale Seyyar Jandarma Alayının da piyade taburlarına dönüştürülerek kıyı koruması görevinde kalacakları ve bunların piyade alaylarının 4 üncü Taburu olarak kuruluşa alınacakları belirtilmişti. 546 Bu sırada 19 uncu Piyade Tümen Karargâhı, Eceabat'tan Bigalı köyüne intikal etmiştir inci Ordunun kuruluşundan sonra, 3 üncü Kolordu Komutanlığı, 7 Nisan 1915'te birliklerine kolordusunun yeni düzeni hakkında şu emri yayımlamıştır: "1. Mareşal Liman von Sanders'in komutasında bulunmak ve karargâhı Gelibolu'da olmak üzere, 5 inci Ordu şu şekilde kurulmuştur: Gelibolu yarımadasında 3 üncü Kolordu (9 uncu Tümen Eceabat'a geçerek yeniden kolordu kuruluşuna girmiştir.) Çanakkale güneyinde 15 inci Kolordu, Şarköy'ün batısında ve Yeniköy dolayında 5 inci Tümen, Keşan'ın güneyinde Karapınar ve dolayında Bağımsız Süvari Tugayı. 2. Kolordu, Bolayır hattından başlayarak Gelibolu yarımadasını koruyacaktır nci Tümen Bolayır hattından Deliyani Limanı (dâhil) na kadar olan bölgeyi gözetleyecek ve örtecektir. Deliyani Limanı bölgesi yalnız zayıf birliklerin gözetlemesiyle yetinilerek tümen birliklerinin Gelibolu, Yeniköy ve Bolayır İskelesi dolayında üç gruba ayrılmış olarak grupların toplu bulundurulması amaca uygundur. 4. Kolorduya bağlı bulunan Bolayır Ağır Topçu Taburu, gerektiği zaman taktik düşünceler yönünden 7 nci Tümen Komutanından emir alacaktır. 5. Kolordu Süvari Bölüğü, bölgesini teslim alacak birliğin gelişinden sonra Fındıklı ya giderek orada konaklayacak ve eğitimle uğraşacaktır. 6. Tayfur'da bulunan ve doğrudan doğruya kolorduya bağlı olan Gelibolu Seyyar Jandarma Taburu, Deliyani Limanı (hariç), Koyun Limanı (dâhil) bölgesini gözetleyecek ve örtecektir. Bölgesinde bulunan köy halkının düşman donanmasına casusluk etmelerine ve kaçmalarına, deniz yönünden bölgeye girmelerine engel olacaktır. 7. Koyun Limanı (hariç) Ağıldere (hariç) kesimi, Bursa Seyyar Jandarma Taburu tarafından gözetlenecek ve örtülecektir. Bu taburun merkezi Turşun'da bulunacak ve idaresi, 9 uncu Tümen tarafından sağlanmak üzere doğrudan doğruya kolorduya bağlı olacaktır. Düşman 546 aga.; Kls. 3474, Dos. H-4, Fih aga.; Kls. 3474, Dos. H-4, Fih

216 konusundaki önemli bilgileri, Eceabat'ta 9 uncu ve 19 uncu Tümen Komutanlıklarına da bildirecektir uncu Tümen, Ağıldere (dâhil) den başlayarak yarımadanın batı ve güney kıyılarıyla Çanakkale Boğazı nın batı kıyısında bulunan tabya ve bataryaların örtme ve korunmasıyla görevlidir. a. Ağıldere'den başlayarak Sarıtepe burnuna kadar olan kesimin önemli biçimde örtülmesi ve geri kalan güney bölgesinin düşman çıkarma girişimine daha başlangıçta engel olunacak biçimde düzenin alınmasıyla korunma ve savunulması gereklidir. b. Mayın hatlarının korunmasına ayrılan ve Morto limanına karşı mevzilendirilmiş ve tümen kuruluşunda bulunan sahra bataryası, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı emrine verilmiş olmakla beraber, bataryanın eğitim ve savaş gücünü azaltmamak üzere adı geçen komutanlıkla haberleşilerek uygun görülecek bir sürenin geçişinde değiştirilmesi gerekir. c. Tümenin ihtiyatta toplu olarak olabildiği kadar çok kuvvet bulundurması ve bu kuvvetin biri Eceabat'ın batısında, diğeri Sarafim Çiftliği dolayında iki grup olarak düzenlenmesi uygundur uncu Tümen genel ihtiyattır. Düşmanın gerçek çıkarma harekâtına göre Gelibolu, Eceabat bölgelerinde veya Anadolu bölgesinde kullanılacaktır. Tümene verilen topçu taburu gelinceye kadar 9 uncu Tümenden çabuk ateşli bir sahra bataryası geçici olarak bu tümen emrine verilmiştir. Tümenin bir alayıyla dağ topçu taburunun Bigalı bölgesinde, diğer alayının Maltepe dolayında ve geri kalan birliklerinin Eceabat'ta bulunması uygundur. 10. Tümenlerin korunmasına verilmiş olan bölgelerde, düşmanın çıkarmasına en elverişli yerlerine karşı tutulacak mevzilere giden yollar, işaretlenerek düzenlenip iyi bir duruma getirilecektir. Yapılmış olan tahkimatın gündüz düşmana sezdirmeksizin ve gece karanlığında işgal edilmesi eğitimlerle, uygun görülen yerlerde saklı yolların yapılmasıyla sağlanacaktır. Her birlik, gündüz veya gece haftada üç gün ne yapıp yapıp yürüyüş yapacaktır. Örneğin 9 uncu Tümenin Sarafim Çiftliği dolayında bulunan birlikleri veya birkaç tabur Seddülbahir bölgesine doğru geceleyin hareket ettirilerek ertesi gece geriye alınabilir. Gece aynı müfreze veya Eceabat batısında toplanacak olan kısımlar, Kabatepe - Kumtepe hattında bir çıkarma girişimi varsayımı üzerine, eğitim için adı geçen bölgeye gönderilip geriye alınabilirler. 11. Gözetleme ve örtme birlikleri tümenleri içinde uygun zamanlarda sıkça değiştirilecektir. 12. Tümenler ve bağımsız birlikler, ara hatlarını devriyelerle sık sık yoklatacaklar, birbirlerine elverişli zamanlarda birer subay göndererek 204

217 bağlantı kuracaklar ve haberleşeceklerdir. İleri sürülmüş olan birliklerin geriyle olan bağlantıları, sadece telefon bağlantısına dayandırılmayıp ayrıca postalar, emir atlıları, flama ve ışık işaretleriyle sağlanacaktır. 13. Gözetleme ve örtme göreviyle kıyı yakınına kadar sürülmüş olan birliklerin el bombaları ihtiyattaki birliklerden alınarak artırılacaktır. 14. Yiyecek işleri bugüne kadar olduğu gibi yürütülecektir. 15. Kolordu Karargâhı şimdilik Gelibolu'dadır." 548 (ç) 19 Mart Nisan 1915 Tarihleri Arasında Çanakkale Boğazı nı Takviye Çalışmaları Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı, Birleşik Filonun 18 Martta Boğaz da uğradığı ağır yenilgiye karşın onların bu yenilgiyi izleyen günlerde yeniden toparlanıp Boğaz ı zorlayarak Marmara'ya, buradan da İstanbul'a yönelme planlarını yineleyebileceklerini gözden uzak tutmamıştır. Nitekim, Amiral de Robeck, 18 Mart akşamı hükûmetine sunduğu Boğaz Muharebesi'nin sonucuyla ilgili raporunda, Birleşik Filonun yeniden ve hemen taarruza hazır olduğuna, ancak serseri mayın tehlikesi nedeniyle harekât planının yeniden gözden geçirilmesi gereği üzerinde durmuştur. Boğaz da alınan önlemler Amiral de Robeck in Boğaz da yeniden beliren mayınların önceden olduğu gibi bu kez de harekâtı olumsuz yönde etkileyebileceği hususundaki düşüncelerinde haklı olduğunu göstermektedir. 549 (d) Çanakkale Boğazı nda Yeni Bir Mayın Hattının Kurulması 22 Mart 1915'te saat arasında Nusret mayın gemisinin Çanakkale Boğazı nda yeni bir mayın hattı daha oluşturulması planlanmıştır. Bu nedenle 22, 23 Mart 1915 tarihlerinde girişimde bulunulmuş ancak Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı nı gözetlemesi nedeniyle mayın döşenememiştir Mart 1915'te bu görev, Hamitabat torpidosuna verilmiştir. Görünmeden bu işi başarmak son derece önemlidir. Hamitabat torpidosu, Çanakkale Boğazı nın batı kıyısını izleyerek güneye yöneldiği sırada (saat 18.30) Rumeli Hamidiye Tabyası önünde karaya oturarak arızalanmıştır. 26 Mart 1915 te Sivrihisar torpidosu, bu görevi yapmak üzere Kepez burnuna kadar gitmiş ancak Çanakkale Boğazı Birleşik Filo tarafından gözetlendiğinden torpido Mesudiye dolayında demirlemiştir. 27 Mart 1915 tarihinde de görevi yapma imkânı bulunamamıştır. Sivrihisar torpidosu, 28 Mart 1915 günü saat 21.00'de mayın motoruyla birlikte Çanakkale Boğazı nın batı kıyısını izleyerek Tenker deresi 548 aga.; Kls. 3964, Kls. H 11, Fih Oglander; s aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih

218 ile Domuz deresi arasında kıyının bir kilometre açığından başlayarak Çanakkale Boğazı nın ortasına doğru bir mayın hattı oluşturmuştur. 31 Mart - 1 Nisan 1915 gecesi Sivrihisar torpidosu ve mayın motoru bu mayın hattını, buna paralel olarak Çanakkale Boğazı nın ortası doğrultusunda on mayın dökerek uzatmıştır. 551 (İki gecede dökülen mayın sayısı 19'dur.) Bu mayın hattının savunulması için ordu, iki sahra bataryasını Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı emrine vermiştir. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı, topçunun pekleştirilmesi konusunda, 7 Nisan 1915 tarihinde Başkomutanlığa şu öneride bulunmuştur: "Turgut ve Barbaros'tan daha dört adet 105 milimetrelik topun çıkarılma olanağı bulunduğu, Hamidiye'nin 120 milimetrelik dört topunun gemide çok gerekli olmadığı ve Turgut ile Barbaros'tan 280 milimetrelik ortadaki dört topunun çıkarılmasının olanaklı olduğu haber alınmıştır. Sözü edilen toplar, Boğaz savunmasını bir kat daha pekleştireceğinden, sizce uygun görülürse bunların karaya yerleştirilmesine emir buyrulması arz olunur." 552 İki kıyıdaki obüslerin ölü bölgesini kapamak ve bunların ateşlerinin, Çanakkale Boğazı nın ortasına doğru pekleştirilmesi düşünülmüş ve bu amacı gerçekleştirecek biçimde havanların mevzilendirilmesi kararlaştırılmıştır. İlk olarak Anadolu Mecidiye Tabyasında bulunan havan bataryasının Erenköy civarında mevzilendirilmesi planlanmıştır. Yıldız Tabyasındaki dört havanla, Tenker Havan Bataryasından alınan dört havan bir araya getirilerek, sekiz havanlı yeni havan bataryası oluşturularak, 1 inci Ağır Obüs Taburu bölgesinde Tenkertepe'ye mevzilendirilmiştir. Önceleri 10 havandan oluşan Tenker Havan Bataryasında, altı havan kalmıştır. Bu iki havan bataryası, 1 inci Ağır Obüs Taburu Komutanlığının emrine verilmiştir. Anadolu Mecidiye Tabyasında bulunan havan bataryası, Erenköy kuzeyinde mevzilendirilerek Erenköy Bölge Komutanlığının emrine verilmiştir. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı; 37 milimetrelik toplarla 25 milimetre çapındaki nordenfieldlerin, mayın hatlarını korumada yeterli olamayacakları, bunların kıyılarda kullanılmalarının daha yararlı olacakları yönünde bir değerlendirme yapmıştır. 9 uncu Tümen Komutanlığı, Ece limanı, Kumdere, Teke koyu ve Morto limanına ikişer 37 milimetre çapında topun mevzilendirilmesinin uygun olacağını önermiştir. Bunun üzerine, Çanakkale Müstahkem Mevki 551 aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-14, Fih

219 Komutanlığı, 17 Mart 1915'te 9 uncu Piyade Tümenine 37 milimetrelik dört topla, altı nordenfieldin verilmesini 2 nci Ağır Topçu Tugayı Komutanlığına emretmiştir. Bunu, aynı Komutanlığın, 19 Mart 1915 tarihinde 37 milimetrelik dört topla, altı nordenfieldin de 19 uncu Tümen Komutanlığına verilmesiyle ilgili 2 nci Ağır Topçu Tugayı Komutanlığına verdiği emir izlemiştir. 553 Önceleri mayın hatlarını koruma göreviyle Kumburnu'nda mevzilenmiş olan 47/40'lık altı toplu batarya, Nara Burnu nun batısında mevzilendirilmek üzere 24 Mart 1915'te 4 üncü Ağır Topçu Alayından alınmıştır Mart 1915 Soğanlıdere güneyinde Turgut Bataryasının iki topu mevzilendirilmiştir. 11 Nisan 1915'te Barbaros muharebe gemisinden çıkarılan 105/45'lik üç top Çanakkale'ye ulaşmıştır. 14 Nisan 1915'te Barbaros Bataryası ateşe hazır duruma getirilmiştir. Numune Topçu Taburunun Filistin Cephesi'ne gönderilmiş olan 150/14'lük çabuk ateşli obüs bataryası, 6 Nisan 1915'te gelmiştir. İntepe'de 120/30'luk bataryaların solunda mevziye girerek 7 Nisan 1915'te Birleşik Filoya bağlı gemilerle yapılan bir muharebeye katılmıştır. 555 Cevat Paşa Bataryasının sekiz topa çıkarılarak 150/26'lık dörder toptan oluşan iki grup hâlinde Akyarlar'da mevzilendirilmesi kararlaştırılmıştır. 556 Mayın arama gemilerinin yaklaştırılmaması ve küçük savaş gemilerinin ilerlemelerine engel olunması amacıyla, Mecidiye ve Çimenlik Tabyalarında bulunan birer 210/22'lik topun İntepe'de mevzilendirilmesi planlanmıştır. Anadolu Mecidiye Tabyasındaki 210/22'lik iki toplu batarya bir kısım eksiklikleri olmakla beraber muharebeye hazır duruma getirilmiştir Mart 1915'te Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı Karargâhı Sarıcaeli'ne yerleştirilmeye başlanmıştır Mart 1915 Çanakkale ile Kilitbahir arasındaki kablolar koptuğundan 2 nci Ağır Topçu Tugayı ile 4 üncü Ağır Topçu Alayı arasındaki haberleşme helyostayla sağlanabilmiştir. Haberleşmenin daha güvenli olması için 6 Nisan 1915'te Nara ile Bigalı arasında denize zırhlı kablo döşenmiştir. Sarıcaeli'nden Nara'ya ve Bigalı'dan Eceabat'a telefon hatları uzatılarak 553 aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih. 1-6, aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih aga.; Kls. 4669, Dos, H-14, Fih. 1-7, 1-8; Kls. 5675, Dos. 1, Fih. 1-44; Kls. 5636, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-14, Fih aga.; Kls. 4669, Kls. H-13, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih. 1-19, 1-21; Kls. 4669, Dos. H-14, Fih. 1-4, 1-7; Kls. 5640, Dos. H-9, Fih. 1-2,

220 Erenköy ile Çanakkale Boğazı nın batısı arasında doğrudan haberleşme başlamıştır. 559 Çimenlik Tabyasında bulunan 355/35'lik toptan alınan parçalarla ikinci top, 23 Mart 1915'te ateşe hazır duruma getirilmiştir. 560 Anadolu Hamidiye Tabyası ile Rumeli Mecidiye Tabyasının siperlerindeki hasar giderilmiştir. Siperler kum torbalarıyla pekleştirilmiştir. 561 Namazgâh Tabyasında hasara uğrayan 240/22'lik top, ateşe hazır duruma getirilmiştir. 562 (e) 5 inci Ordunun 19 Nisan 1915 Tarihli Kuruluşu (Kuruluş: 12) 5 inci Ordu; 3 üncü Kolordu, 7 nci, 9 uncu ve 19 uncu Tümenler 15 inci Kolordu, 3 üncü ve 11 inci Tümenler ile 5 inci Tümen, Bağımsız Süvari Tugayı, Ordu Karargâhı ve bağlı birliklerinden oluşmaktadır. Beyoğlu Seyyar Jandarma Alayı ile 64 üncü Piyade Alayının 2 nci Taburu ve İntepe'deki 11 inci Sahra Topçu Alayı, 1 inci Sahra Topçu Taburunun 1 inci Bataryası, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı emrine verilmiştir. 9 uncu Sahra Topçu Alayı, 1 inci Sahra Topçu Taburunun 1 inci Sahra Bataryası, Kıyı Genel Müfettişliği (Çanakkale Boğazı ndaki Başkomutanlık delegesi) emrine verilmiştir. Söz konusu iki bataryanın görevi, en son dökülen mayın hattını korumaktır. 3 üncü Kolordu kuruluşunda bulunan üç beygir deposu, bir depo olarak birleştirilmiştir. 3 üncü Kolordudaki köprücü trenlerinden biri, 20 metre süvari tombazlarından diğer 40 metre yetenekli büyük tombazlardan oluşmaktadır. Bu sonuncu köprücü treni, 15 inci Kolorduya gönderilecektir. 5 inci Tümenin Depo Alayı, Edirne'de Demirtaş'tadır. 9 uncu Tümenin esas depo taburu (12 nci Depo Taburu), Tekirdağ'a taşınmıştır. 13 üncü Depo Taburu da Tekirdağ'dadır. 5 inci Kolordudan gönderilen Sahra Topçu Taburu, 19 uncu Tümen Topçu Alayının 2 nci Sahra Topçu Taburunu oluşturmaktadır. Bandırma'daki amele taburu, Bandırma - Erdek yolunda Levazım Başkanlığının emrindedir aga.; Kls. 4669, Kls. H-14, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 4669, Kls. H-13, Fih aga.; Kls. 4669, Kls. H-13, Fih aga.; Kls. 4669, Dos., H-13, Fih ; Kls. 3964, Dos. H-2, Fih. 1-5; Kls. 3474, Dos. H-3, Fih

221 (f) 5 inci Ordunun Çıkarmadan (25 Nisan 1915) Önceki Durumu 5 inci Ordu, Meriç Nehri ağzından Edremit Körfezi'nde Akçay İskelesi'ne kadar uzayan kıyıyı gözetleme ve savunma amacıyla şu düzende bulunmaktadır: 5 inci Ordu ve bağlı birlikleri Gelibolu da, Bağımsız Süvari Tugayı Bolayır ın doğusunda Enez'e kadar uzayan kıyıyı gözetleme ve örtmekle görevlidir. Bağımsız Süvari Tugayının düzeni şöyledir: 13 üncü Süvari Alayı, Alay Karargâhıyla iki süvari bölüğü Mahmutköy de diğer iki süvari bölüğünden biri Eksamil, diğeri Turhan'ın kuzeyinde, Bağımsız Süvari Tugayı Karargâhı, 7 nci Süvari Alayı Karargâhı ve iki süvari bölüğü Karapınar (Karahisar)'da, diğer iki süvari bölüğüyle ağır makineli tüfek takımı Enez'de, Süvari Topçu Bataryasının bir takımı Sazlıdere ve diğer takımı Enez'de, Süvari Tugayı emrinde kıyı gözetlemesiyle görevli bulunan Keşan Seyyar Jandarma Taburu, piyade taburu olarak yeniden düzenlenmek üzere Keşan'a alınmıştır. Ayrıca Süvari Tugayı örtme bölgesine sabit jandarma bölüğü gönderilmiştir inci Piyade Tümeninin düzeni; 5 inci Piyade Tümeninden bir piyade taburuyla, bir dağ bataryası Kocaçeşme civarında, tümenin kalanı Eksamil- Kavak civarında 5 inci Ordu Komutanlığının emrinde toplu durumda bulunmaktadır üncü Kolordunun düzeni; Bolayır mevzisinden başlayarak Gelibolu yarımadasını korumakla görevli 3 üncü Kolordunun Karargâhı Gelibolu'dadır. 7 nci Tümen Bolayır hattından Deliyani Limanı (dâhil) na kadar olan bölgeyi gözetleme ve örtmekle görevlidir. Bolayır Ağır Topçu Taburu, harekât yönünden gerektiğinde 7 nci Tümen Komutanlığı emrinde olacaktır. Despot limanı ile Deliyani limanı arasındaki bölge zayıf kuvvetlerle gözetlenmektedir. Deliyani limanı (hariç) -Koyun limanı (dâhil) arasındaki bölge, karargâhı Tayfur'da bulunan Gelibolu Seyyar Jandarma Taburu tarafından gözetlenmekte ve örtülmektedir. Koyun limanı (hariç) -Ağıldere (hariç) bölgesi 24/25 Nisan 1915 gününden itibaren 77 nci Piyade Alayının 3 üncü Taburu tarafından gözetlenmekte ve örtülmektedir. Bursa Seyyar Jandarma Taburu, Kilye'dedir aga.; Kls. 3474, Dos. H-4, Fih. 2-18, 2-19, 2-30; Kls. 5291, Dos. H-2, Fih aga.; Kls. 3474, Dos. H-4, Fih. 2-31; Kls. 4805, Dos. H-5, Fih aga.; Kls. 3864, Dos. H-12, Fih. 1-13, 1-17, 1-18; Kls. 4836, Dos. H-10, Fih

222 (I) 7 nci Piyade Tümeninin Durumu Tümen Karargâhı Gelibolu'dadır. 19 uncu Piyade Alayı, karargâhı, makineli tüfek bölüğü ve 1 inci Piyade Taburu Bolayır iskelesinde, 2 nci Piyade Taburu Bolayır güneyinde Soğuklar deresi batısında, 3 üncü Piyade Taburu Ay Tabya batısındadır. 21 inci Piyade Alayı Alay karargâhıyla, 3 üncü Piyade Taburu Atıfbey Çiftliği'nde, 2 nci Piyade Taburu ile 7 nci Sahra Topçu Alayının 2 nci Sahra Topçu Taburu Karaburgaz'da, 1 inci Piyade Taburu ile makineli tüfek bölüğü Yeniköy'de, 20 nci Piyade Alayı ile 1 inci Sahra 3 üncü Dağ Topçu Taburları ve iki seyyar hastane Gelibolu'da bulunmaktadır. 567 (II) 19 uncu Piyade Tümeni Genel ihtiyat olarak Eceabat kuzeyi, Maltepe, Bigalı köyü, Yalova, Bigalı kışlası çevresinde bulunmaktadır. Tümen Karargâhı, 57 nci Piyade Alayı, 39 uncu Sahra Topçu Alayının 3 üncü Dağ Topçu Taburu Bigalı köyü civarındadır. 77 nci Piyade Alayı (bir tabur eksik) Maltepe kuzeyinde, 72 nci Piyade Alayı Eceabat'tan Yalova'ya giden yol civarında ve Bigalı deresi güneyinde, 1 inci Sahra Topçu Taburu Bigalı deresi kuzeyinde Sarıkız tepesi doğusunda, 2 nci Sahra Topçu Taburu 72 nci ve 77 nci Piyade Alayları arasındaki bölgededir. Cephane ve erzak kolları Bigalı, Yalova, Eceabat civarındadır. 568 (III) 9 uncu Piyade Tümeni 9 uncu Piyade Tümeni Ağıldere (dâhil) den başlayarak Gelibolu yarımadasının kıyılarını ve Çanakkale Boğazı nın batı kıyısında bulunan tabya ve bataryaları korumakla görevlendirilmiştir. Kabatepe bölgesi; 27 nci Piyade Alayının 2 nci Taburu tarafından gözetlenip örtülmektedir. Arıburnu doğusundaki sırtlarda mevzide bulunan dağ bataryasıyla, Palamutluk sırtındaki dört toplu kısa muhasara toplarından oluşan batarya, Kabatepe'deki mantelli topçu takımı, nordenfield takımı, Kabatepe Bölgesi Komutanının emrindedir. 27 nci Piyade Alayının diğer iki taburu Eceabat'ın batısındaki zeytinlikte, gerekli düzeni almış ve olabildiği kadar toplu durumda bulunmaktadır. Kumtepe bölgesi, 26 ncı Piyade Alayının 4 üncü Taburu tarafından gözetlenmekte ve örtülmektedir. Kumtepe kuzeyinde Çamlartepe'de bulunan ağır topçu takımıyla, Kumtepe dolayındaki nordenfieldler, Kumtepe Bölgesi Komutanının emrindedir. 567 aga.; Kls. 4831, Dos. H-3, Fih aga.; Kls. 4936, Dos. H-7, Fih. 1-23, 1-33,

223 Kabatepe ve Kumtepe bölgeleri komutanları, muharebe görevleri bakımından doğrudan doğruya 9 uncu Tümen Komutanına, diğer yönlerden alay komutanlarına bağlıdırlar. Sarıtepe Burnu (dâhil) ndan başlayarak Gelibolu yarımadasının güneyi, 26 ncı Piyade Alayının iki taburu tarafından gözetlenmekte ve savunulmaktadır. Seddülbahir bölgesindeki obüs bataryasıyla Kumtepe'ye karşı 85 rakımlı tepede mevzilendirilmiş olan sahra bataryası, 26 ncı Alay Komutanının emrinde olmakla beraber, gerekirse bu batarya da Seddülbahir'e karşı kullanılabilir durumdadır. 26 ncı Piyade Alayı Karargâhı Kirte köyü civarındadır. Tekke Burnu'ndan Seddülbahir kuzeydoğusundaki yel değirmenlerine kadar olan bölgenin gözetleme ve savunmasıyla görevli olan 26 ncı Piyade Alayının 3 üncü Taburu, aşağıdaki düzende bulunmaktadır: Tekke Burnu'ndan Ertuğrul Tabyasına kadar olan bölge, 12 nci Bölük ve Ertuğrul Tabyasından Seddülbahir kuzeydoğusundaki yel değirmenlerine kadar olan bölge, 10 uncu Bölük tarafından gözetlenip savunulmaktadır. 9 uncu ve 11 inci Bölükler, Harapkale'de ihtiyatta bulunmaktadırlar. 11 inci Bölükten bir takım, Morto limanı kuzeyine sürülmüştür, 26 ncı Piyade Alayının 2 nci Taburu Seddülbahir ile Kirte arasında bulunmaktadır. Bu taburun 6 ncı Bölüğü Zığındere ağzında, bu bölükten bir takım Sarıtepe kuzeyine ve 8 inci Bölükten bir takım da Eskihisarlık burnuna sürülmüştür. 25 inci Piyade Alayı Sarafim Çiftliği dolayında gerekli önlemleri almış olarak toplu durumda bulunmaktadır. 569 (IV) 9 uncu Sahra Topçu Alayının Düzeni 105 milimetrelik obüs bataryası, Seddülbahir bölgesinde mevzidedir. 1 inci Sahra Topçu Taburunun 1 inci Bataryası son dökülen mayın hattını korumakla görevlendirilmiş olup Domuzdere güney yamacında mevzide, 2 nci Batarya 208 rakımlı Kayalıtepe (Sarafim Çiftliği nin kuzeybatısında) gerisinde hazırlık mevzisinde, Tabur Karargâhı Bentler'dedir. 2 nci Sahra Topçu Taburunun 4 üncü Sahra Bataryası Eğerlitepe'de, 5 inci Sahra Bataryası Kumtepe'ye karşı 85 rakımlı tepe gerisinde mevzidedir. 3 üncü Dağ Topçu Taburunun 7 nci Dağ Bataryası Arıburnu doğusunda mevzide, 8 inci Dağ Bataryası Eceabat dolayında hava taarruzlarına karşı mevzidedir aga.; Kls. 4836, Dos. H-10, Fih. 1-68, 1-71; Kls. 5337, Dos. H-4, Fih aga.; Kls. 5675, Dos. H-1, Fih. 1-6, 1-7,

224 (V) 15 inci Kolordunun Düzeni Kolordu Karargâhı Kalvert Çiftliği ndedir. 3 üncü Piyade Tümeni Karargâhı, 32 nci Piyade Alayı, 64 üncü Piyade Alayı, 3 üncü Sahra Topçu Alayının 2 nci Sahra Topçu Taburu, Süvari Bölüğü, Sıhhiye Bölüğü, seyyar hastane, Sarıçalı (Hamidiye) civarında, 31 inci Piyade Alay Karargâhı 3 üncü Piyade Taburu Halileli'ndedir. 31 inci Piyade Alayının 2 nci Piyade Taburu ile ağır makineli tüfek bölüğü İntepe'nin güneybatısında, bu taburdan bir bölük Kumkale'de, 31 inci Piyade Alayının 1 inci Taburu Tevfikiye batısındadır. 39 uncu Piyade Alayı Karargâhı ile 1 inci ve 2 nci Piyade Taburları Çıplak bölgesinde, 3 üncü Piyade Taburu Yenişehir-Yeniköy arasında bulunmaktadır. Gerektiğinde 31 inci Piyade Alayının 1 inci Taburu ile 39 uncu Piyade Alayının iki taburu Truva Harabesi-Menderes çayı doğusunda savunma düzeni alacaklardır. 3 üncü Sahra Topçu Alayının 3 üncü Dağ Topçu Taburu ile istihkâm bölüğü Çıplak civarında bulunmaktadırlar. (VI) 11 inci Piyade Tümeni Tümen Karargâhı ile 33 üncü Piyade Alayı, 127 nci Piyade Alayı (bir tabur eksik), 11 inci Sahra Topçu Alayı (2 nci Sahra Taburu eksik), 1 inci Sahra Topçu Taburundan bir batarya Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı kuruluşunda İntepe'de mevzilenmiş olup son dökülen mayın hattını korumaktadır. İstihkâm Bölüğü, Muhabere Takımı, Sıhhiye Bölüğü, seyyar hastane, Ekmekçi Müfrezesi Pınarbaşı ve çevresindedir. 126 ncı Piyade Alayı (bir tabur eksik), süvari bölüğü, 2 nci Sahra Topçu Taburu, Mahmudiye köyü ve batısında, 126 ncı Piyade Alayının 2 nci Taburu Üvecik'tedir. 127 nci Piyade Alayından bir taburla 33 üncü Ağır Makineli Tüfek Bölüğü Geyikli ve doğusundadır. Çanakkale Seyyar Jandarma Alay Karargâhı Geyikli'dedir. Çanakkale Seyyar Jandarma Taburu Geyikli bölgesinde, Balıkesir Seyyar Jandarma Taburu bir bölüğüyle Akçay İskelesi'ne kadar olan kıyıyı gözetlemekte tabur karargâhı ve diğer iki bölüğü Odunluk limanı doğusunda bulunmaktadır. 571 b. İngiliz ve Fransız Kuvvetlerinin 19 Mart Nisan 1915 Tarihleri Arasındaki Durumu Amiral de Robeck başlangıçta 18 Mart 1915 yenilgisini kabul etmek istememiştir. 18 Mart 1915 akşamı muharebenin sonucunu bildiren raporunda, Birleşik Filonun hemen yeniden taarruz etmeye hazır olduğunu 571 aga.; Kls. 3474, Dos. H-2, Fih. 2-18, 2-29, 2-30; Kls. 4775, Dos. H-2, Fih. 1-6; Kls. 5774, Dos. H-1, Fih ,

225 ancak yeni beliren serseri mayın tehlikesi nedeniyle harekât planının yeni baştan incelenmesi gerektiğini belirtmiştir. 572 Savaş Konseyi, 19 Mart 1915 tarihinde toplanarak Amiral de Robeck uygun görürse taarruzun yenilenmesi için kendisine izin verilmesini karara bağlayarak bağlamıştır. 18 Mart 1915 Muharebesi'nin öğleden sonraki bölümünü Çanakkale Boğazı nın içinden izleyen General Hamilton, Inflexible ve Gaulois'in yarı batar durumda Boğaz dan çıkışlarını da görerek Çanakkale Boğazı nın gemilerle zorla geçilebileceği kanısında olmadığını 19 Mart 1915 akşamı Harbiye Nezaretine bildirmiştir. Bu telgraf, Lord Kitchner'in denizden kazanılacak başarı konusundaki umutlarını sarsmıştır. 573 Savaş Konseyinin bu toplantısında Limni üssünün değiştirilmesinin zorunluluğu da görüşülmüştür. Mısır - İngiliz Kuvvetleri Komutanı General Maxwell, 18 Mart 1915'ten bir hafta önce bunu raporunda belirtmiş ve bu düşünceye Amiral Wemyas da katılmıştır. 574 Bahriye Nezareti, Birleşik Filo Komutanına yeni bir taarruz yapma olanağını sağlamak ve yitirilen savaş gemilerinden dolayı bu yenilgiyi kabule eğilimli olmadıklarını göstermek için 18 Mart 1915'te kaybedilen gemilerin yerine, Queen, Implacable Prince of Wales London muharebe gemilerinin Çanakkale'ye gönderilmesini, ayrıca Fransa da Bouvet ve Golva muharebe gemilerinin yerine Henri - IV Muharebe Gemisinin Çanakkale'ye gönderilmesini emretmiştir Mart 1915'te Queen Elizabeth muharebe gemisinde bir toplantı yapılmıştır. Burada Amiral de Robeck General Ian Hamilton (Resim: 6), Amiral Wemyas, General Birdwood ve General Braitwait katılmıştır. Birleşik Filo Kurmay Başkanı Keyes, Bozcaada'da bulunduğundan bu toplantıya katılmamıştır. Amiral de Robeck, kara kuvvetlerinin yardımı olmaksızın Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı ndan geçemeyeceği kanısında olduğunu bildirmiştir. Limni Üs Komutanı da bu düşünceye katılmıştır. Bu düşünceye karşı çıkan olmamıştır. General Hamilton, 23 Mart 1915'te Lord Kitchner'e gönderdiği telgrafta, Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı nı geçebilmesi için emrinde bulunan kara kuvvetlerinin tümünün kullanılmasının gerekli olduğu konusunda Amiral de Robeck'le aynı düşüncede olduklarını bildirmiştir. Amiral de Robeck, Türk donanmasını yok etmek, Marmara Denizi'ne yeter sayıda nakliye ve kömür gemisi geçirebilmek için ilk önce Gelibolu 572 Aspinall-Oglander; s.113, age.; s Corbett; s age.; s.370,

226 yarımadasının alınmasının gerektiğini Bahriye Nezaretine bildirmiştir. Ayrıca Birleşik Filo Komutanı, Kara Kuvvetleri nisan ayı ortasına kadar çıkarma harekâtına hazır olamayacağından bu zamana kadar mayın arama ve taramasında kullanılan araç ve gereçlerin yeni baştan düzenlenebileceğini belirtmiştir. Birleşik Filonun, kara desteği olmadan Boğaz ı geçemeyeceği konusundaki düşünceler, Bahriye Nezaretinde etkili olmaya başlamıştır. Karargâhın kurmay heyetinin başlangıçtan itibaren Çanakkale'de bulunan Amiral de Robeck ile General Hamilton'un düşüncelerine güvenmekte kararlı davranmışlar, sonunda hükûmet de bu karara uymak zorunda kalmıştır. 576 Tartışmalardan sonra geniş çapta bir çıkarma harekâtına karar verilmiştir. 3 üncü Avustralya Tugayı ile bahriye silahendazları dışındaki birliklerin ilk bölümü, yeniden düzenlenmek üzere Mondros'tan Mısır'a hareket etmişlerdir. İngiltere ve Mısır'dan 18 Mart 1915'ten önce Çanakkale'ye gönderilen birliklere verilen ilk emir, birliklerin Mondros'a gönderilmek üzere gemilere bindirilmesi yönünde olmuştur. Birliklerin nerede kullanılacakları konusunda bilgi olmadığından tabiye gereği düşünülmeden az gemiyle çok birlik taşınması göz önünde bulundurulmuştur. General Hamilton, birliklerine gerekli düzenin aldırılmasını denetim için 24 Mart 1915'te Mısır'a hareket etmiştir. Churchill, 27 Mart 1915'te birlikte harekâta karar verdiğini Amiral de Robeck'e bildirmiştir. Zorla kıyıya çıkışa karar verildiği takdirde kuvvetin arttırılması konusunda bir söz söylenmemiştir. 577 Genel olarak Çanakkale Boğazı dolayında 14 Nisan 1915'e kadar havalar harekât için elverişsizdir. Bu sırada Birleşik Filo manevra alanlarını mayınlardan temizlemek ve gizli Türk bataryalarını arayıp bulmak için çaba göstermiştir Mart 1915'te Çanakkale bölgesinde İngiliz ve Fransızların hava etkinlikleri artmıştır. 29 Mart 1915'te Bozcaada'da uçak hangarı kurulmuş, uçaklar, Bozcaada'ya çıkarılmıştır. 9 Nisan 1915'te İngilizlerin elindeki uçak sayısı 18'e ulaşmıştır. Fransızlarda da uçak sayısı 18 di. Ayrıca atış kontrolü için İngiltere'den bir balon takımı gelmiştir. 579 Deniz Piyade Tümenini taşıyan 14 gemi, 27 Mart 1915'te Port Sait'te toplanmıştır. 28 Mart 1915'te 29 uncu İngiliz Tümeni ile Fransız sefer kuvvetini taşıyan ve 50 kadar gemiden oluşan konvoy, İskenderiye'ye gelmeye başlamıştır. 576 Aspinall-Oglander; s age.; s Corbett; s age.; s

227 Geniş ölçüde yapılacak bindirme ve yükleme için Mısır Limanı'ndaki rıhtımlar yeterlidir. İngiltere'de acele olarak yapılan bindirme ve yüklemede her şeyin çok karışmış olduğu görülmüştür. Örneğin 29 uncu Tümenin bir taburu, dört gemiye dağıtılmıştır. Arabalar hayvanlardan ayrılmış, toplarla cephanesi ayrı gemilere konmuş, Tümenin cephane kolunda taşınması gereken cephane payının nerede olduğu tam bir hafta anlaşılamamıştır. Yiyecek yüklü gemilerin de boşaltılıp yeniden düzenli olarak yüklenmesi gerekmiştir. 580 General Hamilton'un girişimi sonucu 29 uncu Hint Tugayı, Akdeniz Sefer Kuvvetleri kuruluşuna verilmiştir. General Cox'un komutanı bulunduğu bu tugay, 1 Mayıs 1915 tarihine kadar Çanakkale harekât alanına ulaşamamıştır. 581 General Hamilton, Mısır'da nisan ayı başında emrine verilen birlikleri denetlemiştir. Lord Kitchner'e gönderdiği raporlar, gelecek konusunda beslemekte olduğu güveni arttırdığını göstermektedir. General Hamilton'a göre en iyi eğitim görmüş birlik, 29 uncu İngiliz Tümenidir. Diğer birlikler konusunda düşünceleri şöyledir: "Deniz Piyade Tümeni, eğitimi eksik olmakla beraber gelecek için pek umut verici, Fransız Sefer Kuvveti kıvrak, işgüzar bir topluluk, Anzak pek iyi asker." 582 İtilaf kuvvetlerinin topçu cephanesi eksik ve tümen topçusunda top sayısı kadrosunun çok altındadır. 40 topla hareket etmiş olan Fransız Sefer Kuvveti başlangıçtan beri cephanesini eksiksiz olarak ikmal etmiştir Nisan 1914'te Anzak birliklerinden ilk olarak çıkarılacak olanları bindirilmeye ve yüklenmeye başlanmıştır. 16 Nisan 1915 tarihine kadar Anzak birliklerini taşıyan 30, 29 uncu Tümeni taşıyan 15 nakliye gemisiyle, birkaç yiyecek gemisi, limandan hareket etmiştir. 22 Nisana kadar 77 nakliye gemisi yüklenip gönderilmiştir. 580 Aspinall-Oglander; s age.; s age.; s age.; s.126,

228 Akdeniz Sefer Kuvvetlerinin Genel Kuvveti Birliği Yer Gemi Sayısı Personel Hayvan Araba 29 uncu Tümen (İskenderiye de) Anzak (İskenderiye de) Anzak (Mondros ta) Fransız Sefer (İskenderiye de) Kuvveti Deniz Piyade (Port Sait te) Tümeni Toplam Nisan 1915'te, Akdeniz Sefer Kuvvetleri Başkomutanı, Mondros Limanı na gelmiştir. Queen Elizabeth muharebe gemisinde bir toplantı yapılmıştır. 10 Nisan, çıkarma için yapılması gereken hazırlıkların başlangıç tarihi olarak kabul edilmiştir. 586 [ Akdeniz Sefer Kuvvetleri Başkomutanlığı kuruluşunda muhabere bölüğü olmadığından geçici olarak Anzak Muhabere Bölüğünün bir kısmı Akdeniz Sefer Kuvvetleri Başkomutanlığı emrine verilmiştir Nisan 1915'te Avustralya Tümeninin büyük kısmı, Mondros'a gelmiştir. 29 uncu Tümenin ilk bölümü de kısa süre önce Mondros'a ulaşmıştır. İngiliz birliklerinin son kısmı, Mısır'da 16 Nisanda gemilere bindirilmiştir. Fransız tümeninin ise ilk kısmı, İskenderiye'den Çanakkale yönüne hareket etmiştir. 588 Genel olarak cephane, sürekli bir muharebeye yetecek kadar olup yedek cephane yoktur. Ayrıca rıhtım, iskele yapımı için donatım ve personel bakımından bir hazırlık yapılmamıştır. Kısa süre içinde Tokyo'dan iki Japon havanı ile 500 bombanın, Çanakkale'ye gönderileceği Hamilton'a bildirilmiştir Fransız Sefer Kuvvetinin iki ağır bataryasını 20 Nisan 1915'te Mondros'a getiren Ceylan nakliye gemisi bu hesap dışındadır. 585 age.; s.143, age.; s age.; s Corbett; s.484, 485, Aspinall-Oglander; s

229 18 funtluk topların tahrip danesi yoktur. Top başına sadece 623 şarapnel düşmektedir. Savaş gemilerinde de ancak kendilerine yetecek sayıda cephane vardır. Siperlere ve canlı hedeflere karşı kullanılacak cephane çok azdır. Bu cephane eksiği, Amiral de Robeck için sürekli bir kaygı konusu olmuştur. Piyade tüfeği mermisi de azdır. 29 uncu Tümende tüfek başına 500, Deniz Piyade Tümeninde 430 mermi vardır. 590 Gelibolu yarımadasında susuz kalma korkusu, Başkomutanı büyük ölçüde endişelendirmiştir. 3 Nisan 1915'te Harbiye Nezareti, su durumuyla bu konuda alınan bilgileri sormuştur. Hamilton, Gelibolu yarımadasının her yerinde su sağlanmasında güçlükle karşılaşılabileceğini bildirmiştir. Daha sonra Anzak bölgesi dışında, bölgede yeterli su sağlanabileceği anlaşılmıştır. Susuz kalmamak için alınabilecek tüm önlemler alınmıştır. Ayrıca Harbiye Nezareti, imbikle donatılmış bir gemi kiralamıştır. 591 Lord Kitchner, 18 Ocak 1915'te Gelibolu yarımadasını ele geçirmek için askere gereksinme olduğunu ancak Türkler başka cephelerde uğraştığından, kişinin yeterli olduğunu Hamilton'a söylemiştir. (1) Rusya ile İş Birliği İtilaf devletleri Çanakkale Boğazı nın geçilmesinden sonra, uygulayacakları harekât planlarını dahi hazırlamışlardır. Bu plan, büyük bir Rus kuvvetinin yardım ve birlikte hareket etmesi temeline dayanmaktadır. Plana göre; İstanbul'un geleceği, Çar Hükûmetinin kıvanç duyacağı biçimde çözümlenecektir. Zamanı geldiğinde Rusya, bir kolorduyu yardıma gönderecek ve Karadeniz Filosunu, Amiral de Robeck emrine verecektir. İngiltere Bahriye Nezareti, 29 Mart 1915'te Grand Duc Nikola'nın Rus Amirali Ebergarde'a İngiliz amiraliyle iş birliği yaparak onun bildirdiklerine göre hareket etmesi konusunda emir verdiğinden haberdardır. Amiral de Robeck, Birleşik Filoya katılan Rusların Askold kruvazörü aracılığıyla Rus donanmasının harekâtından günü gününe bilgi almıştır. Rus kara kuvvetlerinin yardımına gelince; 13 Nisan 1915 tarihinde İstanbul Boğazı na kara kuvvetleriyle yapılacak harekâtın, Sivastopol'da inşa edilmekte olan üç muharebe gemisinden biri olan İmparatoriçe Maria muharebe gemisinin, denize indirilmesinden önce yapılamayacağına karar verildiği anlaşılmaktadır. Böylece Rusya nın İtilaf birliklerine kara kuvvetleri açısından destek olamayacağı anlaşılmıştır age.; s age.; s.137, Corbett; s.480, 481,

230 (2) İngilizlerin Çıkarma İçin Hazırladıkları Plan General Hamilton, İngiltere'den gelirken Bolayır'a çıkarmayı yapmak, güneyde Seddülbahir'e karşı bir gösteriyle yetinmek düşüncesindedir. 17 Mart 1915 günü Amiral de Robeck ile yaptığı görüşmede, planın uygun olup olmadığı konusunda birtakım kuşkular oluşmuştur. De Robeck, seyyar topların ortaya koyduğu büyük güçlüğü Hamilton'a anlatmıştır. 18 Mart 1915 günü Hamilton'un yaptığı keşif, seyyar topların Birleşik Filonun başarısına ne ölçüde engel olduğuna inandırmıştır. General'e göre çıkarma yapmadan bu topları susturmak imkânsızdır. Bolayır'a yapılacak bir çıkarma, bu amacı gerçekleştiremeyeceği gibi berzahın ele geçirilmesi, Gelibolu yarımadasının boşaltılmasını gerektirmezdi. Buraya çıkarılacak birlikler, iki Türk kuvveti arasında tehlikeli durumda ve iki cepheli savaşmak zorunda kalırdı. Hamilton, 18 Mart 1915 sabahı yanına General d'amade'ı alarak Saros Körfezi ne kadar Gelibolu yarımadasının doğu kıyılarında bir inceleme yapmıştır. Saros Körfezi nden Anafarta ya kadar uzayan kıyı dik olup çıkarmaya elverişli değildir. Anfarta dan Tekke burnuna kadar uzayan kıyıda çıkarmaya elverişli birkaç yer olmakla beraber, buraların güçlü olarak tahkim edilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Tekke burnunun Morto Koyu na kadar uzayan kıyı, cebren çıkarmaya elverişlidir. Hamilton, 18 Mart 1915 öğle üzeri Çanakkale Boğazı Muharebesi ni, Boğaz ın içine girerek yakından izlemiştir. Bu taarruzun sonucunu gördükten sonra, kuvvetlerini nasıl kullanacağı konusunda artık hiçbir kuşkusu kalmamıştır. 593 Çanakkale'ye karşı girişimin ilk hedefi, Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı ndan zorla geçirilmesi olduğundan Boğaz ın dar kesimindeki istihkâmların düşürülmesi harekâtın temeli olarak kabul edilmiştir. Bu hedefe ulaşmak için seçilecek iki yol vardır. 1. Asya yakasına çıkarma yapmak. 2. Gelibolu yarımadasına çıkarma yapmak. (a) Asya Yakasına Çıkarma Anadolu kıyılarına çıkarma fikrine genelde karşı çıkılmıştır. Bu kıyılarda Beşige Limanı ve güneyine yapılacak bir çıkarmadan sonra yapılacak ileri harekât, arazinin geniş ve engebeli oluşundan hem fazla kuvvete hem de ilerleme güçlükleriyle karşılaşacağı gibi karaya çıkan birliklerin derinlikte ilerleme sırasında ihtiyaç göstereceği deniz desteğinin verilemeyeceği anlaşılmıştır. 593 Corbett; s.368, 369, 372, 373,

231 Kumkale bölgesinde yapılabilecek bir çıkarmadaysa karaya çıkan birliklerin sol kanadı ve orta kesimi bataklık bir araziyle karşılaşacak ve sağ kanatta açık kalacaktır. Bu sakıncalardan başka Çanakkale Boğazı nın dar kesimindeki merkez tabyalarının en güçlüleri daha çok Boğaz ın batı kesiminde (Kilitbahir) bulunduğundan bunların Boğaz doğusunda (Asya yakasından) yapılacak topçu ateşleriyle mesafe uzaklığı nedeniyle etki altında bulundurulması mümkün olamayacaktır. Bu sakıncalar nedeniyle Lord Kitchner, Anadolu kıyılarına çıkarma yapmaktan kaçınılmasını istemiştir. (b) Gelibolu Yarımadasına Çıkarma Yarımadanın batı kıyılarındaki çıkarma plajlarının kuzeybatıdan itibaren güneye doğru çıkarmaya elverişlilik dereceleri şöyledir: "1. Saros körfezinde Bakla limanı, İbrice veya Enez Bakla limanı: Burada kıyı kesiminin ve kara birliklerini taşıyan gemilerin, karadaki topçunun etkisi dışında kalabilmesi için gemilerin kıyıdan en az bir mil uzakta demirlemesi gerektiğinden burası çıkarmaya uygun bir yer sayılamazdı. İbrice veya Enez kesimi çıkarmaya elverişli olduğundan buraya bir çıkarma yapılabilirdi; ancak, Enez, Bulgar sınırına yakın olduğundan onların Türklere katılmaları kritik bir durum yaratabilirdi. Keza Enez ve İbrice'ye yapılan bir çıkarmadan sonra Bolayır doğrultusunda ilerlemek gerektiğinden kuvvetlerin sol yanı, Trakya'dan yönelebilecek Türk kuvvetlerinin etkisi altına girecekti. 2. Bolayır Berzahı Çıkarmadan sonra, Bolayır'a yöneltilecek kuvvetler tahkimli bir mevziye taarruz zorunda kalacaklardır. Yarımadaya ulaşım deniz yoluyla yapıldığından berzah ele geçirilirse bile bu Gelibolu garnizonunun düşmesini gerektirmezdi. Ayrıca Bolayır'a taarruzda süre uzarsa, taarruz kuvvetleri, kuzey ve güneyden yönelecek, Türk kuvvetlerinin kıskacına girecek, bir başka deyişle iki ateş arasında kalacaktır. Bolayır düşürülürse bile Merkez Tabyalarını tehdit edici pozisyonuyla, asıl hedef Kilitbahir platosuna ulaşmada, uzun mesafede engebeli bir arazide ilerlemek zorunluğunda kalınacaktır. 3. Suvla Limanı ve Güney Kıyıları Bu kesimde plaj çıkarmaya elverişliyse de baharda taşan Tuz Gölü geçilemez bir hâl almaktadır. Sarıbayır'ın doğusundaki engebeli araziden geçen sarp ve dolambaçlı yoldan yapılabilecek taarruz için daha fazla kuvvete ihtiyaç olduğu gibi deniz desteğinden de yoksundur. 219

232 Keza Anafarta koyu, Kabatepe-Eceabat kesimine yeterince uzak olduğu gibi daha güneydeki harekât alanına da önemli ölçüde etkili olamayacak kadar hayli uzaktır. Balıkçı Damları- Kabatepe arasındaki kıyı kesiminin, çıkarma sırasında Türk topçusunca ateş altına alınamayacağı ve bu kesimde savunma hazırlıklarının yeterli olmadığı tahmin edilmektedir. 4. Kabatepe Güneyi Asıl hedefe (Kilitbahir platosuna) en kısa yoldan ulaşan ve çıkarmaya da çok elverişli olması itibarıyla bu kesimde kuvvetli savunma düzeni alınmış olabileceği dikkate alınarak buraya çıkarmadan vazgeçilmiştir. 5. Gelibolu yarımadasının güney ucu İlyas limanıyla, Seddülbahir'de Tekke ve Ertuğrul koyları) Bu kesim, çıkarmaya elverişliliği, Alçıtepe üzerinden asıl hedefe (Kilitbahir platosuna) sıçrayabilme olanağı itibarıyla, asıl kuvvetlerin çıkarılabileceği başlıca plajlardır. Aynı zamanda Birleşik Filonun iki yandan desteğine de imkân vermektedir. Karaya çıkan kuvvetlerin bir millik ilerlemesi bile Boğaz daki mayın tarlalarının temizlenmesinde Birleşik Filoya yeterli desteği sağlayabilecektir. Bu itibarla Amiral de Robeck, Birleşik Filonun Boğaz ın dar kesimine karşı denizden yapacağı ikinci harekâtta, en iyi desteği verebileceği inancıyla Seddülbahir bölgesine yapılacak geniş çaptaki çıkarma düşüncesine katılmaktadır. Yarımadanın güney ucuna yapılacak bu çıkarma harekâtında, unutulmaması gereken bir nokta vardı ki, o da burasının çıkarmaya elverişli her kesiminin hemen hemen eşit güç ve düzende savunulabileceği hususuydu." 594 (c) General Hamilton'un Queen Elizabeth Muharebe Gemisindeki Toplantısı Hamilton Mısır'dan Mondros'a geldikten sonra Queen Elizabeth muharebe gemisinde bir toplantı düzenlemiştir. Burada yapılan görüşmeler sonunda, 23 Mart 1915'te hazırlanmış bulunan harekât planının başarı olasılığının oldukça yüksek olduğu hususunda genel görüş birliğine varılmıştır. 595 Planın ana hatları, İngiliz ve Fransız kuvvetlerinin günlük taarruz hedefleri şöyle tespit edilmiştir: (Kroki: 18) Kirte - Alçıtepe mevzisini taarruzla ele geçirecek bir kuvvet kıyıya çıkarılacak, buradan Kilitbahir yönünde taarruz geliştirilecektir. 594 Aspinall-Oglander; s.127, 150. Corbett; s Aspinall-Oglander; s

233 Diğer birlikler düşmana sahte hücumlar yaparak aldatacak, oyalayacak ve ulaşım yollarını tehdit edeceklerdir. Bu gösterilerden en önemli görev, gerçek bir hücuma da çevrilmesi muhtemel görülen Kabatepe kuzeyindeki kumsala çıkacak Anzak birliklerine verilmiştir. Sarıbayır (Conkbayırı) sırtlarının eteğindeki balıkçı kulübelerinden Kabatepe'ye kadar uzayan kesim, zayıf bir koruma birliğince tutulduğundan, burası ele geçirilirse Kurucadere ve Maltepe'ye ulaşılabilir. Maltepe, Gelibolu Maydos yoluna egemen olup buradan yapılacak harekât, Türk kuvvetlerinin bir bölümünü Gelibolu yarımadasının güney ucundan uzak tutacaktır. Gelibolu yarımadasının güney ucunda görevlendirilecek 29 uncu Tümenin muharip birliklerinin karaya çıkarılmasının, iki buçuk günden az bir sürede bitirilemeyeceği hesap edilmiştir. Anzak birliklerinin aynı zamanda başka bir yerde karaya çıkarılmasını gerektiren neden her şeyden çok buna dayanmaktadır. 596 Fransız Sefer Kuvveti Komutanı General d'amade'ın düşüncesi İngilizlere göre oldukça farklıdır. General d'amade, Edremit Körfezi'ne çıkarma yapılarak Balıkesir-Bursa yönünden Üsküdar'ı hedef tutan bir plan önermiştir. Bu planı Lord Kitchener kabul etmemiştir. Bolayır üzerinden İstanbul'a ilerleme önerisi de aynı şekilde geri çevrilmiştir. Bununla beraber ana hatları yukarıda açıklanan planın ayrıntıları üzerinde bazı değişikliklerin yapılması zorunlu olmuştur. Anzak birliklerinden 1500 kişi, çıkarmadan bir gün önce Mondros Limanı nda üç muharebe gemisine bindirilecek ve bu gemiler, Gökçeada ile Kabatepe arasındaki yolun orta yerindeki buluşma noktasında buluşacaklardır. Hamilton, ilk kafilenin gece karaya çıkarılmasını istemişse de Amiral de Robeck, bunun uygulanmasının imkânsız olduğunu bildirmiştir. Planda yapılan ikinci değişiklik karaya çıkarılacak asker sayısı konusunda olmuştur. İlk kademede Seddülbahir bölgesinde üç plaja (V, W, X= Ertuğrul Koyu, Tekke Koyu, Zığındere ağzı) 2200 kişinin çıkarılması planlanmıştır. İkinci kademenin kıyıya ulaşması için 45 dakikalık bir süre geçecektir. Zaman kaybetmeden kıyıdaki kuvveti bir kat artırmak ve baskın yapmak için Truva'daki tahta at gibi bir savaş hilesine başvurulacaktır. İçinde 2100 asker bulunan bir kömür gemisi, birinci dalganın karaya çıkmasından sonra kıyıda karaya oturtulacak, Türkler karaya çıkan birliklerle çarpışacaklarından ilgilerini bunlar üzerinde toplayacaklar ve kendilerine zarar veremeyecek kömür gemisiyle ilgilenemeyeceklerdi. Gemiden 2100 asker kısa sürede karaya ayak basacak, böylece kısa sürede kıyıya bir kat daha fazla asker çıkarılmış olacaktır age.; s.130, age.; s

234 Bu amaçla kullanılacak kömür gemisinin adı River Clyde tır. Askerlerin kolayca gemiden çıkması için gerekli değişiklikler yapılmıştır. Gemi kıyıya oturur oturmaz gemiyle kara arasında iskele görevini yapmak üzere özel düzenle donatılmış üç layteri bir istimbot gemiyle kıyı arasına çekecek ve böylece gemideki askerler, kısa sürede su içinde kalmadan kumsala ayak basacaklardır. River Clyde'in hazırlanması görevi Binbaşı Unwin'e verilmiştir. Geminin baş tarafına kum torbalarıyla iyi korunmuş olan ağır makineli tüfek bölüğü yerleştirilmiştir. Planda yapılan üçüncü bir değişiklik ise Asya yakasına bir Fransız birliğinin çıkarılmasıdır. Başlangıçta Fransız Tümeni, güneydeki taarruzları takviye etmek için ihtiyatta tutulacaktır. River Clyde üzerine Asya yakasından açılacak ateşe engel olunması her zamankinden önemlidir. Asya yakasına çıkarma yapılmasıyla bu yakadaki Türk garnizonunun dikkati buraya çekilecek böylece Seddülbahir bölgesini takviye edemeyeceklerdir. 29 uncu Tümenin çıkarma yaptığı sırada, bir Fransız birliği de Asya yakasına çıkarılacak ve bu birliğin ne zaman geri alınacağı olayların akışına göre düzenlenecektir. Planda başka değişiklikler de yapılmıştır. Kirte'nin batısında "Y" adı verilen plaja yapılacak çıkarmayla, Seddülbahir bölgesini savunan Türk birliklerinin çekilme yolları kesilerek çıkarma hareketine büyük ölçüde yardımcı olunacaktır. Bu görevi, deniz tümeninden Plymouth Taburu üstlenmiştir. Bu tabur gerektiği zaman çıkarılmak üzere doğrudan doğruya General Hamilton emrinde olacaktır. Asıl taarruz yeri konusunda Türk Komutanlığını kararsızlık içinde bırakmak amacıyla, Bolayır dolayına gösteriş çıkarması, Beşige Limanı na da Fransızların bir gösteriş çıkarması yapmalarına karar verilmiştir. Deniz Piyade Tümeni, Saros bölgesine Bolayır açığında gösteriş yaparak Gelibolu ve Bolayır'dan güneye kuvvet gönderilmesine engel olacaktır. 19 Nisan 1915'te yapılan bir toplantıda havaların elverişli olması hâlinde taarruzun 23 Nisan 1915'te yapılmasına karar verilmiştir. 598 Akdeniz Sefer Kuvvetlerinin hedefi, Kilitbahir platosunu ele geçirip Çanakkale Boğazı ndaki tabyalara egemen olarak Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı nı zorla geçmesine yardım etmektir. Bu amaçla muharebe sabahı asıl kuvvetlerle Gelibolu yarımadasının güneyine çıkarma yapılarak ilk hedef Alçıtepe, son hedef Kilitbahir platosu olacak şekilde harekât geliştirilirken ikinci derecedeki bir kuvvetle Kabatepe kuzeyine çıkılarak Çanakkale Boğazı nın dar kesimine doğru kuvvetli bir atılımla, esas harekâta yardımcı olunacaktır. Bunlardan başka Bolayır, 598 age.; s

235 Beşige gibi birbirinden çok uzak yerlere gösteriş hareketleri ve Kumkale'ye hedefi sınırlı olan bir çıkarma yapılacaktır. Gelibolu yarımadasının güneyinde tespit edilen beş çıkış yeri S, V, W, X, Y plajları (Morto, Ertuğrul ve Tekke koyları, Zığındere ağzı, Kirte köyü batısındaki kıyı)na ilk aşamada 4900 kişi çıkarılacaktır. Bu kuvvetler, ikinci aşamada karaya çıkarılacak River Clyde'de bulunan 2100 kişiye, ikinci yedek bölümdeki 1200 kişiden fazla bir kuvvetle derhâl takviye edilecektir. 599 Harekât planına, Boğaz ın dar kesimine, Birleşik Filo ile yapılacak ikinci bir taarruz da eklenmiştir. Alçıtepe, Seddülbahir bölgesindeki çıkarmanın ilk günkü hedefidir. Anzak birliklerinin çıkarma hareketinin amacı, Kilitbahir platosunun takviyesine engel olmak, belki Türklerin geri çekilmelerini bu noktada tahdit veya keserek güneydeki kesin sonuçlu çıkarmaya yardımcı olmakla beraber, bu hareketlerin tümü hedeflerine ulaştığında "elde edilecek sonucun Kilitbahir platosunun ele geçirilmesinden daha önemli ve değerli olacağı" doğrultusunda idi. 600 Anzak birlikleri Kabatepe ve Balıkçı damları arasındaki kıyıya çıkacaktır. Kolorduya verilen hedef, Gelibolu-Eceabat ve Bigalı- Kurucadere'ye giden yolları tutmak, özellikle Maltepe'ye ulaşarak burada tahkimat yapmaktır. Kolordunun böyle bir mevzi kazanması, Kilitbahir platosunda bulunan Türk kuvvetlerinin çekilme hatlarını belki tehdit edecek, belki de kesecektir. 29 uncu Tümenin taarruzu sırasında Kolordu, ilk hareketlerinde bile Türklerin Kilitbahir platosundaki kuvvetlerinin Eceabat, Gelibolu ve Bolayır'dan gelecek kuvvetlerle takviyesine engel olacaktır. Böylece Anzak birliklerinin Kabatepe'nin kuzeyinde gece çıkarma yapmasına karar verilmiştir. Seddülbahir bölgesindeki çıkarmaya yardımcı olmak için Çanakkale Boğazı girişinin doğusunda bulunması olası Türk kuvvetlerini işgal amacıyla Kumkale yakınına çıkarma yapılacaktır. Bu harekât, Menderes Çayı batısına kadar genişletilecektir. Gelibolu yarımadasında güvenli bir dayanma noktası elde edilir edilmez Asya yakınındaki bu birlikler geri alınacaktır. Fransız Filosu Beşige Limanı nda gösteri yapacaktır. Bolayır'daki mevziler, gün ağarmaya başladığı sırada bombardıman edilecek, Deniz Piyade Tümeni Nakliye Filosu, Bolayır ın kuzeyinde gösteri çıkarması yapacaktır. Bu plan, Rus amiralinin İstanbul Boğazı na bir gösteriş taarruzu ve Odesa Limanı'nda bir Rus ordusunun yığınağı ile tamamlanmakta olup 599 age.; s age.; s

236 alınmış olan bu önlemlerle, Edirne ve İstanbul bölgelerindeki Türk kuvvetlerinin Çanakkale'ye kaydırılması engellenmiş olacaktır. 601 Nisan ayı ortalarında Anzak ve 29 uncu Tümen Mondros Limanı nda toplanmıştır. Ayrıca liman, savaş ve yardımcı gemiler ve küçük deniz taşıtlarıyla doludur. Birleşik Filonun çıkarmadan birkaç gün sonra, Marmara Denizi'ne gideceği beklenmektedir. Gelibolu yarımadasında uzun sürecek bir kara muharebesi yapılması düşünülmemektedir. Harekâta katılacak İngiliz ve Fransız kara kuvvetlerinin personel sayısı , top sayısı da 140'tır. Birleşik Filo, bu harekât için yedi filoya ayrılmıştır. Yardımcı gemilerle mayın arama ve tarama gemileri dışında, bu filodaki savaş gemisi toplamı 59'dur. Bu gemilerden 18 i muharebe gemisi, 12 si kruvazör, 29 u muhrip (beşi Fransız), 12 si denizaltı gemisi (dördü Fransız)dir. 602 (ç) Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı ve Civarında 13 Mart Nisan 1915 Tarihleri Arasındaki Faaliyetleri Birleşik Filo, 18 Mart 1915 tarihinden sonra genel olarak Çanakkale Boğazı na karşı ciddi bir girişimde bulunmamıştır. Her gün birkaç gemi, Çanakkale Boğazı nı gözetlemiştir. Bundan başka ara sıra birkaç gemi Çanakkale Boğazı na girerek merkez tabyaları, İntepe, Tenker, Kumkale, Seddülbahir'i bombardıman etkileri gibi mayın arama ve ışıldakları tahribe çalışmışlarsa da her defasında Türk topçusunun ateşe başlaması üzerine çekilmek zorunda kalmışlardır. Birleşik Filoya bağlı uçaklar, keşif faaliyetine devam ettikleri gibi ara sıra yukarıda sözü edilen yerlere bomba atmışlardır. Çanakkale Boğazı nda önemli olaylardan biri de İngilizlerin E 15 denizaltı gemisinin Türklerin eline geçtikten sonra İngilizler tarafından batırılmasıdır. E 15 denizaltı gemisi, 17 Nisan 1915 günü saat sıralarında Akyarlar'ın 2000 m kadar kuzeyinde görülerek Hasan Mevsuf Bataryasından yapılan bir atışla, geminin bu sırada su yüzeyindeki kulesinde büyük bir yarık açılmış, gemi komutanı ölmüş, komutan yardımcısı komutayı ele almıştır. Gemiye isabet eden ikinci bir mermi, amonyak deposunun patlamasına ve altı kişinin boğularak ölmesine neden olmuştur. Gemiden bir kısmı yaralı olmak üzere toplam 25 kişi kurtarılmıştır. Kurtarılan personel arasında, Çanakkale'deki eski İngiliz Konsolosu Plmer (gönüllü yedek üsteğmen) bulunmaktadır. 601 age.; s , 161. age.; Lahikası s.7, 9, 15, 19. Corbett; s.503, Aspinall-Oglander; s.157. Corbett; s

237 İngilizler, bu denizaltıyı batırmak için büyük çaba harcamışlardır. Aynı gün sabah saatlerinde E 15'i batırmak üzere BT 6 denizaltı gemisi Boğaz a girmiştir. Şiddetli topçu ateşi nedeniyle torpidosunu isabet ettirememiştir. Öğleden sonra uçaklarla yapılan taarruz da başarılı olmamıştır. 17/18 Nisan 1915'te E 15'i batırmak için iki torpidobot Tenker'e kadar ilerlemişse de Türk topçusunun ateşe başlaması üzerine çekilmek zorunda kalmışlardır. 18 Nisan 1915 sabahı, E 15 denizaltısını batırmak üzere İngilizlerin B 11 denizaltı gemisi Çanakkale Boğazı na girmiş sis nedeniyle E 15'i görememiştir. Aynı gün öğleden sonra, aynı amaçla Çanakkale Boğazı na giren iki muharebe gemisi de görevini yapamamıştır. 18/19 Nisan 1915'te iki torpido atma düzeni yerleştirilmiş, iki motorbot Çanakkale Boğazı na girmiştir. Bir ışıldağın dikkatsiz kullanılması, kısa sürede E 15'in görülmesine neden olmuştur. Motorbotlardan atılan torpido, denizaltı gemisini tahriple işe yaramaz maden kitlesi hâline getirilmiştir. 603 Birleşik Filoya bağlı uçaklar, hava etkinliğini artırmışlardır. 23 Nisan 1915 günü öğle üzeri üç İngiliz uçağı, Eceabat kasabasına sekizden fazla bomba atarak şu kayıplara neden olmuşlardır: Halktan 15 yaralı 5 ölü, askerden 11 yaralı 5 şehit vardır. Asker kayıplardan çoğu 19 uncu Tümenin 72 nci Piyade Alayındandır. Kayıpların başlıca nedeni, uçak taarruzunda ne yolda hareket edilmesi gerektiğinin askere ve halka öğretilmemiş olması ve yerleşmedeki sıkışıklıktır nci Piyade Alayı, bu olaydan sonra Bigalı dolayındaki ordugâha alınmıştır. 603 aga.; Kls. 4669, Dos. H-14, Fih. 1-13, 1-14, 1-16, 1-17, 1-18; KIs. 5675, Dos. H-1, Fih , 1-151, Kls. 5283, Dos. H-16, Fih. 1-10, 1-11; Kls. 5640, Dos. H-2, Fih. 1-29; Kls. 5637, Dos. H- 1, Fih , 1-106; Corbet; s.493, aga.; Dos. H-12, F

238 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından 19 Mart Nisan 1915 tarihleri arasında İtilaf devletleri birliklerinin fazla bir etkinlik göstermemesine rağmen aşağıda belirtilen miktarda cephane sarf edilmiştir. Topçu Cinsi Sarf Edilen Cephane (Atım) 150/40'lık, 150/45'lik gemi topları /26'lık kızaklı top /30'luk muhasara topu /24'lük muhasara topu /45'lik gemi topu 16 88/45'lik gemi topu 42 75/40'lık, 57/40'lık gemi topları 61 87/40'lık mantelli top milimetrelik çabuk ateşli sahra topu /14'lük çabuk ateş obüsü /10,8'lik adi ateşli obüs /11,6'lık obüs milimetrelik çabuk ateşli obüs milimetrelik seri ateşli dağ topu milimetrelik uçaksavar topu

239 1. TEŞKİLAT a. Genel DÖRDÜNCÜ BÖLÜM LOJİSTİK VE İDARİ FAALİYETLER Osmanlı Devleti nin Birinci Dünya Savaşı na girme ihtimali karşısında, seferberliğin ilanıyla birlikte, daha önce Almanlardan alınıp Balkan Savaşı nda uygulanamamış olan Menzil Hizmetleri Yönetmeliği'ndeki menzil teşkilatı yeniden ele alınmış bu teşkilat aşama aşama düzenlenmiştir. Böylece Başkomutanlık Menzil Müfettişliğine bağlı ordu ve kolordu menzil müfettişlikleri oluşturulmuştur. 605 Genellikle Türk Kara Kuvvetlerinin ikmal işleriyle görevi bulunan Harbiye Nezareti, bu görevini kuruluşundaki Ordu Dairesi, Levazım Dairesi, Personel Dairesi, Sıhhiye Dairesi ve Veteriner Müfettişliği ve diğer başkanlıklarla yürütmektedir. 606 Başkomutanlık ile ordular arasında koordinasyonu sağlamak, idari ve lojistik faaliyetleri yürütmek üzere 5 Ağustos 1915 tarihli emirle Menzil Genel Müfettişliği kurulmuştur. 607 Ordu bölgelerinde menzil müfettişlikleri emrinde menzil bölge müfettişlikleri, menzil hat komutanlıkları, menzil yiyecek ve donatım ambarları, menzil hastaneleri, menzil hayvan hastaneleriyle ulaştırmayı sağlamak için kol ve katarlar vardır. Bu kurum ve kuruluşlar, seferberlik planına göre kolordular tarafından kademelere ayrılarak kurulmuşlardır (menzil nokta komutanlıkları, menzil istasyon komutanlıkları, menzil hayvan depoları, menzil ulaştırma kolları, menzil ambar heyetleri vb.). 608 Birinci Dünya Savaşı nda İstanbul, Osmanlı Devleti nin başkenti, hilafetin, Türk kültürünün sanayi ve ticaretinin merkezi olmaktan başka Türk Silahlı Kuvvetlerinin lojistik destek yönünden başlıca dayanağıdır. Gerçekten Türk Silahlı Kuvvetlerinin ikmal kaynaklarının çoğu, İstanbul ve çevresinde toplanmıştır. Bunların başlıcaları şunlardır: Tophane'de Harp Sanayisi (İmalatı Harbiye) Müdürlüğü emrindeki fabrikalar ve depolar, Askerî Basımevi (Süleymaniye'de), Saraçhane Ambarı, Gülhane Ambarı, Sırrı Paşa İstihkâm Ambarı, Kâğıthane Tapa Fabrikası, Maçka Silahhanesi, Yıldız Araba Fabrikası, Yıldız Fenni Teçhizat Deposu, Tophane Yapım Fabrikası, Zeytinburnu Mermi Fabrikası, Uçak Okulu Ambarı, Tevhit Semeri Saraçhanesi, Ahırkapı Dikimevi (Seferde 605 Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya Harekâtı; s aga.; Kls. 65, Dos. 324, Fih aga.; Kls. 71, Dos. 355, Fih aga.; Kls. 1133, Dos. 44, Fih. 1, 1-60; Kls. 1124, Dos. 5, Fih

240 Eyüpsultan da bir dikimevi daha kuruldu.), Çuhahane Kumaş Fabrikası (İzmit'te), Beykoz Kundura Fabrikası, Saraçhane'de Saraciye Yapım Atölyesi, İstanbul da elbise ambarı, Piripaşa da İstihkâm Ana Deposu bulunmaktadır. Başkomutanlık tarafından Türk kara kuvvetlerinin tümü için Eskişehir'de, Trakya harekât alanı için Çatalca'da, doğu harekât alanı için Sivas ve Ankara'da, Güneydoğu harekât alanı için de Halep ve Konya'da depolar kurulması öngörülmüştür. 609 b. Çanakkale Harekât Alanında (1) Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı Lojistik Teşkilatı Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı 6 Ağustos 1914'ten 25 Mart 1915 tarihine kadar (Kasım 1914'teki bir haftalık süre hariç) 9 uncu Piyade Tümeni de emir ve kuruluşunda olduğu hâlde, doğrudan doğruya Başkomutanlığa bağlanmıştır. Bu nedenle 9 uncu Tümenin payına düşen lojistik destek birlikleri, 3 üncü Kolordu Komutanlığı tarafından adı geçen tümen emrine verilmiştir. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı ve bölgeye gönderilecek takviye birliklerinin gereksinmeleri göz önünde tutularak 9 uncu Tümen emrine verilen lojistik destek birlikleri diğer tümenlere oranla daha fazla olmuştur. Çanakkale Müstahkem Mevki birliklerinin büyük kısmı, barışta var olan ve genellikle yeri değişmeyen biriliklerden oluşmuş olup ihtiyaç duyulan ikmal maddelerinin çoğunun depo edilmesi gerekirken çeşitli nedenlerle bu iş tam olarak yapılamamıştır. Seferberliğin başında kurulan lojistik destek birliklerinde birçok kuruluş değişiklikleri olmuştur. 18 Mart 1915 Çanakkale Boğazı Muharebesi'nden önceki günlerde Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı bölgesindeki birliklerin ve 3 üncü Kolordu Lojistik Destek birliklerinin durumu Kroki: 19'da gösterilmiştir. 609 aga.; Kls. 1, Dos. 7, Fih

241 Buna göre, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı ve 9 uncu Tümen Lojistik Destek Birlikleri şöyledir: 5 inci Ağır Erzak Kolu 5 inci Yinelemeli (develi) Ağır Erzak Kolu 6 ncı Yinelemeli Ağır Erzak Kolu 7 nci Piyade (develi) Cephane Kolu 8 inci Piyade (develi) Cephane Kolu 5 inci Dağ Topçu Cephane Kolu 6 ncı Dağ Topçu Cephane Kolu 7 nci Sahra Topçu Cephane Kolu 8 inci Sahra Topçu Cephane Kolu 9 uncu Sahra Topçu Cephane Kolu 6 ncı Seyyar Hastane 9 uncu Tümen Bandosu Ekmekçi Müfrezesi Esas Depo Taburu Çanakkale de Okçular da Çanakkale de Yağcılar da Kepez de Çanakkale de Kalvert Çiftliğinde Kalvert Çiftliğinde Eceabat ta Çanakkale de 3 üncü Hayvan Deposu Çanakkale de 610 İki ağır erzak kolu, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı emrindedir. 7 nci Sahra Topçu Cephane Kolu, Kepez'deki istihkâm inşaat birlikleri emrine nakliye işlerinde kullanılmak üzere verilmiştir. 610 aga.; Kls. 1964, Dos. 305, Fih

242 19 uncu Tümen Lojistik Destek Birlikleri : 4 üncü Hafif Erzak Kolu Eceabat ta 4 üncü Ağır Erzak Kolu Ekmekçi Takımı 1 inci Piyade Cephane Kolu 2 nci Piyade Cephane Kolu Bigalı köyünde 3 üncü Dağ Topçu Cephane Kolu Sıhhiye Bölüğü Eceabat ta 5 inci Seyyar Hastane 19 uncu Tümen Bandosu Gelibolu da inci Tümen Lojistik Destek Birlikleri şöyledir: 6 ncı Hafif Erzak Kolu 4 üncü Ağır Erzak Kolu 5 inci Sahra Topçu Cephane Kolu 7 nci Sahra Topçu Cephane Kolu Ekmekçi Takımı Sıhhiye Bölüğü Seyyar Hastane 5 inci Hafif Erzak Kolu 8 inci Ağır Erzak Kolu 3 üncü Piyade Cephane Kolu 5 inci Piyade Cephane Kolu 2 nci Dağ Topçu Cephane Kolu Ezine de Bayramiç te aga.; Kls. 1964, Dos. 305, Fih. 1-19; Kls. 3564, Dos. H-9, Fih. 1-20, 1-22, 1-24, aga.; Kls. 1964, Dos. 305, Fih

243 2 nci ve 3 üncü Kolordu Komutanlığı Lojistik Teşkilatı ise şu şekildedir: 2 nci Hafif Erzak Kolu 3 üncü Hafif Erzak Kolu Gelibolu da 2 nci Ağır Erzak Kolu 3 üncü Ağır Erzak Kolu 1 inci Hafif Erzak Kolu Markoplu da 1 inci Ağır Erzak Kolu Bayırköy de 1 inci Cephane Taburu Karargâhı Galata da 3 üncü Piyade Cephane Kolu Kavaklı da 5 inci Piyade Cephane Kolu Burgaz da 1 inci Sahra Topçu Cephane Kolu Muhipbey Çiftliğinde 2 nci Sahra Topçu Cephane Kolu Bakırköy de 3 üncü Sahra Topçu Cephane Kolu Burgaz da 4 üncü Sahra Topçu Cephane Kolu Tayfur da 1 inci Dağ Topçu Cephane Kolu Tayfur da 2 nci Dağ Topçu Cephane Kolu Galata da Seyyar Hastane Gelibolu da Sıhhiye Bölüğü Galata da 613 Hayvan depoları (ikisi beygir, biri öküz deposu), Çardak'tadır. Ayrıca 3 üncü Kolordunun Tekirdağ ve Gelibolu'da ambarları ve imalathaneleri vardır. Tümenlerden daha küçük birliklerle lojistik desteği sağlayan kuruluşlar şunlardır: Topçu taburlarında hafif cephane kolları; tüm birliklerde muharebe ve eşya ağırlıklarıdır. 3 üncü Kolorduda muharebe ve eşya ağırlıklarında beraberliği sağlamak amacıyla, 18 Eylül 1914 tarihinde Kolordu Kurmay Başkanlığı tarafından bir yönerge düzenlenmiş ve bu yönerge Harekât Şubesi Müdürü 613 aga.; Kls. 1964, Dos. 305, Fih. 1-16; Kls. 3964, H-9, Fih. 1-24,

244 Kurmay Binbaşı Sedat (Korgeneral Sedat Doğruer) tarafından uygulamaya konulmuştur. 614 Muharebe ağırlıkları şöyledir: Piyade Bölüğü Ağır Makineli Tüfek Bölüğü İstihkâm Bölüğü Telgraf (Muhabere) Bölüğü Ayrıca Her Takım İçin Hayvan sayısı Taşıyacağı yük 3 Cephane için 2 İstihkâm edevatı 1 Tıbbi ecza 2 Saka hayvanları veya araba için 8 Cephane için 2 İstihkâm edevatı 1 Tıbbi ecza 2 Tüfekçi, demirci, nalbant edevatı, portatif ocak için 3 Yedek hayvan 2 Saka 6 Cephane 8 İstihkâm edevatı, tahrip gereçleri 1 Tıbbi ecza 2 Saka veya araba için 1 Tamir edevatı için 5 Yedek Mekkare 1 Saka 614 aga.; Kls. 3964, Dos, H-3, Fih. 1-39,

245 Eşya ağırlıkları ise şu şekildedir: Piyade Bölüğü Piyade Tabur Karargâhı Piyade Alay Karargâhı Ağır Makineli Tüfek Bölüğü Süvari Bölüğü Süvari Alay Karargâhı Hayvan Sayısı Taşıyacağı Yük 4 Yiyecek 2 Yem 1 Gerekli eşya 1 Mutfak gereçleri 2 Subay eşyası 2 Yiyecek 1 Yem 2 Tabur sandığı, kalem odası 4-5 Subay eşyası 1 Yiyecek 1 Yem 1 Yiyecek için kap kacak 2 Subay eşyası 2 Yiyecek 4 Yem 1 Mutfak gereçleri 1 Gerekli eşya 2 Subay eşyası 3 Yiyecek 10 Yem 2 Gerekli eşya 1 Mutfak gereçleri 2 Subay eşyası 1 Yiyecek 2 Yem 2 Subay eşyası 233

246 3 Yiyecek Sahra Bataryası 8-10 Yem 1 Mutfak gereçleri Sahra Topçu Tabur 1 Yiyecek Karargâhı (Hafif Cephane Koluyla Birlikte) 10 Yem 7 Taburun eşyası 4 Yedek mekkare Topçu Alay Karargâhı 3 Subay eşyası Dağ Bataryası Dağ Topçu Tabur Karargâhı İstihkâm Bölüğü Telgraf (Muharebe) Bölüğü Ayrıca Her Takım İçin Sıhhiye Bölüğü Yiyecek 5 Yem 1 Mutfak gereçleri 2 Subay eşyası 5 Yiyecek 15 Yem 7 Tabur eşyası 4 Muharebe ağırlığı, cephane kolu eşyası 4 Yedek mekkare 3 Yiyecek 2 Yem 1 Mutfak gereçleri 1 Gerekli eşya 2 Subay eşyası 4 Yiyecek ve yem 2 Subay eşyası 1 Çadır 10 Yiyecek ve yem 1 Subay eşyası 2 Yiyecek ve yem 1 Mutfak gereçleri 2 Eşya 2 Yedek hayvan

247 2. Lojistik a. İkmal (1) İkmal Kaynakları Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı nda farklı coğrafyalarda farklı cephelerde savaşmak zorunda kalması nedeniyle ordunun ikmali konusunda önemli problemlerle karşılaşmıştır. Yurt içi kaynakları, gelişmiş ülkelerin ekonomi alanındaki gelişmelerine ayak uyduramamanın doğal bir sonucu olarak bir hayli sınırlıdır. Bu nedenle yerli kaynaklar çeşitli cephelerde uzun sürebilecek bir savaşta orduyu besleyecek yeterlilikten çok uzaktır. Ayrıca Trablusgarp ve Balkan Savaşları ndan ülke ekonomisi olumsuz yönde etkilemiştir. Esasen para ve teknik eksiklikler nedeniyle tam kapasiteyle işletilemeyen yer altı ve yer üstü kaynakları, yetersiz hatta tükenir bir durumdadır. Bu sebeple Osmanlı Devleti savaşı sürdürebilmek için dış kaynaklara muhtaç bir hâle gelmiştir. Özellikle büyük boyutlara varan finansman sıkıntısını gidermek için paraya, piyade silahlarına, top, uçak ve bunların cephaneleriyle, motorlu ulaştırma araçlarına ve bu arada Çanakkale Boğazı na denizden yöneltilecek taarruzlara karşı uzun menzilli top ve cephanesiyle birlikte Boğaz ın savunmasını güçlendirmeye yönelik mayınlar dâhil, diğer deniz harp silah ve araçlarına büyük gereksinim vardır. Savaş endüstrisi kurulmamış olduğundan bunları tamamıyla dış kaynaklardan sağlamak zorunluluğu vardır. Bunun için Osmanlı Devleti önce müttefiki Almanya'ya daha sonra ( ) Avusturya-Macaristan ve tarafsız ülkelerden tedarik yoluna gitmiştir. Çanakkale Cephesi için başlıca iç kaynak bölgesi, başta İstanbul olmak üzere harekâtı kapsaması ve bölgesellik yönüyle Çanakkale bölgesi olmuştur. Böylece ikmalde yurt içi ve yurt dışı kaynaklardan yapılan tedarik uygulaması, yerinde tedarik sistemiyle tamamlanmıştır. Burada genellikle kolordu ve tümenlerin harekât ve menzil hizmet alanlarından sağlanmıştır (satın alıma ve borçlanma suretiyle). (2) Kadro İhtiyacı Diğer cephelerin olduğu gibi Çanakkale Cephesi'ndeki birliklerin her türlü kadro, malzeme gereksinimleri, en önemli ikmal merkezi olan İstanbul dan sağlanmıştır. 235

248 (3) Bütünleme İhtiyacı ve Bu İhtiyacın İkmal Faaliyetleri (Birinci, İkinci, Üçüncü, Dördüncü ve Beşinci Sınıf İkmal Maddeleri) (a) Birinci Sınıf İkmal Maddeleri Tayinat ve Yem Kanunu'na göre bir erin payı 600 gram un, 250 gram et veya 125 gram kavurma, pastırma, sucuk veya konserve et, 86 gram pirinç, 10 gram yağ, 20 gram soğan, 20 gram tuzdan oluşmaktadır. 615 Etin 1/4'üne karşılık nohut, fasulye gibi kuru sebze, sebze konservesi veya yaş sebze verilebilmiştir. Ancak beslenmede, yiyecek maddelerinin sağlanamaması veya gönderilmesinde güçlük çekildiği zamanlarda, günlük istihkak daha da azaltılmıştır. Günde 250 gram verilmesi gereken et 62 grama ve daha sonra 31 grama kadar indirilmiştir. Günlük yiyeceklerin dışında her er ve hayvan üzerinde sıkışık durumlarda, emirle yedirilmesine izin verilen demirbaş yiyecek ve yem bulunmaktadır. Genellikle demirbaş yiyecek olarak peksimet verilmektedir. Harbiye Nezareti Levazım Dairesi, birinci sınıf ikmal maddelerinin tedarik ve dağıtımıyla görevlidir. Tedarik ve depolamanın bölgesel olarak yapılması planlanmıştır. Ancak bölgedeki kaynakların yetersizliği durumunda bu maddelerin başka bölgelerden sağlanmasına çalışılmıştır. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının ikmali doğrudan doğruya Harbiye Nezareti Levazım Dairesi tarafından sağlanmaktadır. 616 Yiyecek ve yemin bölgeden sağlanması Harp Yükümlülüğü (Tekâlifi Harbiye) komisyonları aracılığıyla yapılmaktadır. Seferberliğin başından 1 Mart 1915 tarihine kadar Harbiye Nezareti Levazım Dairesi Başkanlığı tarafından İstanbul dan Çanakkale'ye gönderilen ve Harp Yükümlülüğü komisyonları aracılığıyla bölgeden sağlanan yiyecek, yem ve yakıt Çizelge: 9 da gösterilmiştir. (Çanakkale ve Gelibolu sancaklarının 1914 yılı tahıl üretim ve yağ çıkarılan ürünleri için bk. Çizelge: 14, 15.) Yiyecek ve yem önce Çanakkale Müstahkem Mevki ve 9 uncu Tümen ambarına gelmektedir. Erzak kollarının, dağıtma merkeziyle ambarlar arasında, eşya ağırlıklarındaki taşıtların, birliklerle dağıtma merkezleri ve erzak kolları arasında ulaştırmayı sağlamaları esas olarak alınmıştır. 9 uncu Tümen, Çanakkale Boğazı nın iki kıyısında geniş bir alana yayılmış olduğu için iki ambar kurmak zorunda kalmıştır. Muharebe sahasında istenilen stok seviyesi oluşturulamamıştır. Örneğin, 14 Şubat 1915 tarihinde Çanakkale Müstahkem Mevki birlikleri için ancak bir aylık, 9 uncu Tümen için 25 günlük yiyecek bulunmaktadır Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik; s aga.; Kls. 1180, Dos. 225, Fih aga.; Kls. 40, Dos. 184, Fih

249 Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı nın giriş tabyalarına taarruza başladığı gün (19 Şubat 1915), Çanakkale'de bulunan Başkomutan, son savunma mevzileri içerisinde en azından üç ay yeterli olacak yiyeceğin depo edilmesini emretmiştir. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı, 25 Şubat 1915 tarihinde Çanakkale Müstahkem Mevki birlikleriyle 9 uncu Tümen için Çanakkale Boğazı nın doğu ve batısındaki son savunma mevzilerinde üç aylık yiyecek ve gereçlerin depo edilmesini emretmiştir. 618 Kısa sürede bu husus gerçekleşememiştir. 8 Mart 1915 tarihinde 9 uncu Tümen için İstanbul dan 1283 ton yiyecek gönderilmiştir. Bunun, Karabiga iskelesine çıkarılarak Biga'da depo edilmesi 9 uncu Tümen Komutanlığı tarafından Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığına önerilmiştir. Müstahkem Mevki Komutanlığı öneriyi uygun bulmuş ve erzak Biga'da depo edilmeye başlanmıştır inci Ordu'nun kuruluşundan sonra, Çanakkale Müstahkem Mevkisinin beslenme görevi, 5 Nisan 1915'ten sonra 5 inci Orduya verilmiştir. 620 (b) İkinci ve Dördüncü Sınıf İkmal Maddeleri İkinci sınıf ikmal maddeleri; levazım, istihkâm, muhabere, ordudonatım (silah, araç, gereç) kadro malzemesidir. Ana depolar İstanbul da bulunduğundan genel olarak bunlar İstanbul dan Çanakkale'ye deniz yoluyla göndermektedir. Osmanlı Devleti nin hazırlıksız olarak Birinci Dünya Savaşı na girmiş olması, ikinci sınıf ikmal maddelerinin gereği gibi sağlanıp birliklerin donatılmasına olanak vermemiştir. Levazım ikinci sınıf ikmal maddeleri; genel olarak giyim eşyası, yedek takımları beylik battaniye, portatif çadır, mahruti çadır, mutfak gereçleri gibi maddeleri içermektedir. Bu maddelerin sağlanıp dağıtılmasında birçok aksaklık görülmüştür. Örneğin, seferberliğin başlangıcında bir tümenin nakliye katarı ve cephane taburu erlerine asker elbisesi verilmemiş, sivil elbiseli olan bu erlerin kollarına bir renkli bant dikilerek sınıfları ve asker olduklara anlatılmaya çalışılmıştır. Tekirdağ'da 19 uncu Tümenin 1915 yılı Ocak ayı sonunda kuruluşu sırasında kısa sürede gereği gibi donatılması imkânı bulunmadığından tümenin iki piyade alayı, İstanbul dan Eceabat'a gönderilen iki piyade alayıyla değiştirilmiştir. 618 aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4836, Dos. H-9, F aga.; Kls. 4701, Dos. H-7, F

250 Birliklerde yeteri kadar portatif çadır yoktur. Ayakkabı ihtiyacını karşılamak için kesilen hayvan derileri, çarık yapılmak üzere birliklere verilmiştir. Askerin giydirilmesinde yardımcı olmak üzere il, sancak ve ilçelerde Muaveneti Milliye dernekleri kurulmuştur. Zaman zaman toplanan giyim eşyaları komutanlıklara teslim edilmiştir. 621 Dördüncü sınıf ikmal maddeleri; genel olarak tahkimat, inşaat araç ve gereçlerini içermektedir. Biri Çanakkale Boğazı nın doğusunda, diğeri batısında olmak üzere iki istihkâm inşaat taburuyla, bir istihkâm bölüğü top ve ışıldak mevzileri, barakalar, yollar yapmış, çıkarmalara karşı tahkimat işlerinde sürekli olarak çalışmışlardır. Gerekli olan demir, çimento, kereste (bir bölümü bölgeden sağlanıyordu), engel malzemesi deniz yoluyla İstanbul dan gönderilmektedir. (c) Üçüncü Sınıf İkmal Maddeleri Üçüncü sınıf ikmal maddelerinden olan yakacak kömür, odun bütün birlikler için genel olarak bölgeden sağlanmaktadır. Gaz yağı, hafif filo ve iş ocakları için maden kömürü, uçak bölüğü ve ışıldak müfrezesi komutanının otomobili için benzin, motor ve dişli yağlarından oluşmaktadır. Gaz yağının çok azı bölgeden sağlanmıştır. Yukarıda açıklanan ikmal maddeleri, İstanbul dan sürekli olarak deniz yoluyla gönderilmiştir. Çanakkale bölgesinde ayrıca iki yerde linyit ocakları işletilmiş ve kömür sağlanmıştır yılında Küçük Anafarta'da, İnebeyli'nin doğusunda Sümbüldere'deki linyit ocakları, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından Lapseki'nin 20 kilometre doğusunda Şevketiye bölgesindeki linyit ocakları da Bahriye Nezareti tarafından işletilmiştir. 622 (ç) Beşinci Sınıf İkmal Maddeleri (Cephane) Müstahkem Mevkii topçu birliklerinin cephanesi, genellikle topların kendi yanlarında,batarya ve tabur cephanelikleriyle, ağır topçu alaylarının cephanelikleri ve cephane depo müfrezesinin cephaneliğinde bulunmaktadır. Eldeki imkânlar ve topların çap ve çap uzunluklarına göre olmak üzere top başına bulundurulması düşünülen mermi sayısı için lojistik faktör genellikle ile arasında değişmektedir. 623 Müstahkem Mevki kuruluşundaki 2 nci Topçu Tugayının 3 üncü, 4 üncü ve 5 inci Ağır Topçu 621 aga.; Kls. 4701, Dos. H-3, F aga.; Kls. 4618, Dos. 41, Fih. 2-8, 2-14, 2-16, 2-18, aga.; Kls. 4704, Dos. 4, Fih

251 alaylarında 14 Ağustos 1914'te bulunan cephane, Çizelge: 10'da gösterilmiştir. 624 Müstahkem Mevki topçusunda, eski ve yeni olmak üzere farklı özelliklerde iki tip cephane kullanılmaktadır. Bunlardan eski cephane kullanımında menzil kısa, yeni mermi kullanımındaysa menzil daha uzun olmaktadır. Örneğin, en güçlü toplardan 355/35'lik toplar, eski mermi kullanıldığında menzil m iken yeni mermi kullandığında m olmaktadır. 22 çap uzunluğundaki topların mermilerinin tamamı eski tiptir. 35 çap uzunluğundaki toplarda yeni mermi sayısı az olduğundan bunların ancak zorunluluk hâlinde kullanılmasına özen gösterilmiştir. Seferberliğin ilanından sonra, İstanbul dan Çanakkale'ye deniz yoluyla sürekli cephane ikmali yapılmıştır. 19 Şubat 1915 muharebesinden önce 5 inci Ağır Topçu Alayında Boğaz ın giriş tabyalarından Ertuğrul, Seddülbahir, Kumkale ve Ormaniye'de bulunan top ve cephane durumu şöyledir: Top Sayısı Çap ve Çap Uzunluğu Yeni Eski Toplam 4 240/ / / / / / /11,6 Havan /24 mantelli mm Uçs Nordenfield Şubat 1915'te Boğaz ın 2 nci, 3 üncü savunma bölgelerinde (obüs bölgesiyle mayın hatlarını koruma bölgeleri) bulunan topçunun personel cephane durumu Çizelge : 11'de gösterilmiştir aga.; Kls. 4699, Dos. 398, Fih. 13-1, aga.; Kls. 5283, Dos. H-14, Fih

252 (d) Diğer Topçu Birliklerinin Cephane Durumu Erenköy Bölgesi Ağır Topçu Komutanlığının; 8 inci Ağır Obüs Alayı ile Numune Ağır Topçu Taburunda mevcut 31 adet 150/10,8'lik obüsün, 26 Şubat 1915 akşamına kadar toplam mermi sayısı 7627 dir. Bunların 19 Şubat - 18 Mart 1915 akşamına kadar sarf ettiği mermi sayısı 3993 olup 18 Mart akşamki mermi sayısı da 3634 olarak tespit edilmiştir. 626 Aynı gün akşamı 120/30'luk Ağır Topçu Taburunun 2 nci ve 3 üncü Bataryalarında toplam 130, 1 inci Bataryasında ise 67 mermi bulunmaktadır. 120/11,6'lık Obüs Bataryası, 18 Mart Muharebesi nde yanındaki 671 mermiden 59'unu sarf etmiş, 612 mermisi kalmıştır. 627 Karantina bölgesindeki 120/11,6'lık obüs takımının yanında 18 Mart'ta 300 kadar mermisi bulunmaktadır. 4 üncü Ağır Topçu Alayındaki 1 inci Muhasara Taburu, 18 Marta kadar katıldığı muharebelerde, yanındaki 1100 mermiden 158'ini sarf etmiştir. 18 Mart Muharebesi'ne katılmamış olan bu birliğin yanında 992 mermisi vardır. 628 Kepez'deki bataryada 2672, Palamutluk sırtlarındaki bataryada 18 Mart akşamı 492 mermi bulunmaktadır. 629 Muin-i zafer Bataryasının yanında 18 Mart akşamı 691 mermisi kalmıştır. 630 Dardanos Bataryasının Cephane Durumu 18 Mart 1915 akşamına kadar 374 mermi sarf eden bataryanın bu akşam yanında kalan mermi sayısı 756'dır. 631 Kepez'deki altı gemi topundan oluşturulmuş bataryanın 18 Mart akşamına kadar sarf ettiği mermi 260 olup aynı gün akşamı yanında kalan mermi sayısı da 658'den ibarettir. 632 Tenker, Yıldız Tabya ve Anadolu Mecidiye Tabyasında mevcut toplam 20 havan, 18 Marta kadar toplam 941 mermisi varken bunlardan Tenker Bataryasının, 18 Mart Muharebesi'nde sarf ettiği 17 mermi düşülürse 18 Mart akşamı her üç yerdeki topların yanında kalan mermi sayısı 924'tür. 633 Seri Ateşli Dağ Topçu Takımının (iki toplu), yanındaki 784 mermiden 18 Marta kadar 64'ü kullanılmış olduğundan takımın 720 mermisi kalmıştır. 626 aga.; Kls. 4624, Dos. 69, Fih aga.; Kls. 5675, Dos. H-1, Fih. 1-12; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih. 1-14; Kls. 4669, Dos. H-13, Fih. 1-16; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-46; Kls. 121, Dos. 121, Fih aga.; Kls. 5640, Dos. H-.2, Fih aga.; Kls. 4669, Dos. H-12, Fih. 1-67; Kls. 5338, Dos. H-2, Fih. 190, aga.; Kls, 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-18; Kls. 4668, Dos. 275, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih aga.; Kls. 121, Dos. 572, Fih. 1-18; Kls. 4699, Dos. 398, Fih. 13-1,

253 Topçu birliklerinde mevcut tüm nordenfield toplarının 18 Mart 1915 akşamki toplam mermi sayısıysa 'dir. Lojistik faktörler dikkate alındığında çeşitli sınıf birliklerinde cephane durumu şu şekilde tespit edilmiştir: 634 Piyadede tüfek başına er üzerinde 150 muharebe ağırlığında 60, cephane kollarında 85 mermi, Süvaride filinta başına er üzerinde 60, muharebe ağırlığında 30 mermi, İstihkâm sınıfında tüfek başına er üzerinde 75, muharebe ağırlığında 60 mermi bulunmaktadır. Muhabere bölüğünde tüfek başına er üzerinde 75, muharebe ağırlığında iki sandık mermi hesap edilmiştir. Tabancalar içinse tabanca başına 20 mermi ayrılmıştır. Sahra ve dağ toplarında toparlaklarda top başına 20, cephane arabalarında 192 atım, cephane esterlerinde 1228 atım. Cephane kollarında: İstihkâm tüfek başına 50 mermi, tüfek başına mermi, sahra topu başına 80, dağ topu başına 315 atım kabul edilmiştir. Bu duruma göre, yukarıda topçu dışında, diğer muharip birliklerde er üzerinde ve kademelerde bulundurulan mermi miktarlarının yeterli olacağı kabul edilmektedir. Kollar, genel olarak yiyecek ve cephane kolları olarak ikiye ayrılmışlarsa da taşıma işlerinde zorunlu durumlarda biri ötekinin yerine kullanıldığı gibi kollara başka taşıma görevi de verilebilmektedir. 635 Genel olarak taşıma işlerinde kullanılacak tek taşıtlar için taşıma faktörü şöyledir: Öküz ve manda arabası Çift atlı araba Kağnı Deve Yük hayvanları 600 kg 400 kg 150 kg 200 kg 80 kg 634 aga.; Kls. 3964, Dos. H-2, Fih aga.; Kls. 4699, Dos. 398, Fih. 13-1,

254 Tümenlerde cephane durumuna baktığımızda; 14 Şubat 1915 tarihinde 9 uncu Piyade Tümeninde 4207 sandık piyade mermisi bulunmaktadır. Topçu cephanesi şöyledir: 1 inci Sahra Topçu Taburunda 6324 atım, 2 nci Sahra Topçu Taburunda 6323 atım, 3 üncü Dağ Topçu Taburunda 5482 atım, 8 inci Sahra Topçu Alayı 3 üncü Dağ Topçu Taburunda 3616 atım, 105 milimetrelik obüs bataryasında 3446 atım (şarapnel), İn Limanı ndaki adi krup bataryasında 440 atım, Kabatepe'deki mantelli topçu takımında 399 atım, Kabatepe'deki nordenfield takımında 900 mermi vardır uncu Tümenin cephane durumu: Tümen Çanakkale'ye geldiği zaman 643 sandığı yedek olmak üzere, toplam 2241 sandık piyade mermisi vardır. Topçu cephanesi olarak da 3 üncü Dağ Topçu Taburunda 3041 atım, 87/24'lük mantelli toplardan oluşan 1 inci Sahra Topçu Taburunda 2224 atım top mermisi vardır. 637 Kısaca denebilir ki Çanakkale Cephesi, Boğaz ın stratejik değeri nedeniyle, diğer cephelerden çok daha hayati bir önem taşıdığından ikmal ve dağıtım yönünden doğal olarak bu cephedeki birliklere ağırlık verilmiştir. Mevcut askerî fabrikalarda yapılan barut ve fişekler, Menzil Genel Müfettişliği aracılığıyla cephelere gönderilmektedir. Mevcut fabrika ve imalathanelerden başlıcaları; Bakırköy'deki barut fabrikasıyla mühimmat depoları, Zeytinburnu Fişek ve Mermi Fabrikası, İstanbul Haliç'teki Karaağaç Tapa Fabrikası, Mermi Yapım ve Islahhanesi, Başıbüyük'teki mermi imalathanesidir. 1915'te Tophane'de tabanca fişeği dağıtım merkezi, Bakırköy'de mühimmat deposu, Maçka Silah ve Mermi Deposu, Gülhane'de cephane ambarları bulunmaktadır. Piyade cephanesi, yukarıda adı geçen askerî fabrikaların imalatıyla depolardaki mevcutlardan kısmen sağlanabilmiştir. Buna karşı topçu cephanesinin ikmali, büyük bir sorun olmuştur. Yurt içindeki askerî fabrikalar, hafif topçu cephanesini yapabilmekte olup bu imalat da normal savaş sarfiyatını karşılamaktan uzaktır. 636 aga.; Kls. 40, Dos, 184, Fih aga.; Kls. 4936, Dos.H-1, Fih

255 b. Ulaştırma Çanakkale bölgesi için başlıca ulaşım yolu deniz yoludur. Ana depo, fabrika ve öteki tesisler, İstanbul ve Marmara Denizi çevresinde bulunmaktadır. Çanakkale'nin Bandırma'ya olan mesafesi 96 mil (178 km), Tekirdağ'a olan mesafesi 74 mil (137 km)dir. Çanakkale'nin İstanbul'a olan uzaklığı 135 mil (250 km)dir. Bu mesafeyi gemiler, saatte alabilmektedirler. Büyük ölçüde ağır malzemenin taşınması ancak deniz yoluyla yapılabilmektedir. Deniz yolunun kullanılması, burasının düşman denizaltı gemilerine karşı güven altında bulundurulmasına bağlıdır. 18 Mart 1915 ve bunu izleyen dönemde, Marmara'da düşman denizaltı faaliyeti olmadığından deniz yolu güvenlidir. Çanakkale-Umurbey-Biga-Bandırma yolu, menzil yolu olarak kullanılmışsa da uzun bir yoldur. Uzunköprü yolu ikinci bir menzil yoludur. Oldukça yetersiz olan bu yol Saros Körfezi ne açılmaktadır. Uzun olan bu kara yollarında sınırlı ölçüde ulaşım sağlanabilmektedir. c. Sıhhiye, Veteriner ve Tahliye Hizmetleri (1) İnsan Sağlığı İçin Alınan Tedbirler Müstahkem Mevki Komutanlığı kuruluşunda yer alan 5 inci Şube Müdürlüğü sağlık işlerini yürütmekle görevlidir. Komutanlığa bağlı birliklerde topçu alayı ve taburlarda birer tabip bulunmakta fakat Müstahkem Mevki kuruluşundaki 9 uncu Piyade Tümeni alay ve taburları tabipten yoksundur. Savaş öncesinde Seddülbahir, Kumkale, Kilitbahir, Çanakkale ve Eceabat'ta 'er yataklı birer revir; Müstahkem Mevki birlikleriyle 9 uncu Tümen için Çanakkale'de 250 yataklı bir mevki hastanesi bulunuyordu. Birleşik Filonun, Çanakkale Boğazı önünde görünmeleri ve Boğaz ı geçme girişimleri üzerine bazı birlikler Çanakkale harekât alanına kaydırılmış olduğundan o tarihlere kadar bölgede mevcut sağlık teşkilleri takviye edilmiş olup revirlerin yatak sayıları artırılmıştır Aralık 1914'te yapılan bir düzenlemede, Anafarta ve Kirte'de birer revir açılması, mevki hastanesi durumunda bulunan Eceabat Hastanesinde, Kurucadere ve Eceabat'taki birliklere revir hizmeti verilebilecek bir koğuşun ayrılması öngörülmüştür Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Osmanlı Devri, V nci Cilt, 3 ncü Kitap, Çanakkale Cephesi Harekâtı; Gnkur. Basımevi, 1980, s aga.; Kls. 4836, Dos. H-1, Fih

256 1915 yılı Mart ayı başına kadar sağlık hizmetleri için alınan önlemlerden olarak faaliyete geçen hastaneler şunlardı: Hastaneler Yatak Sayısı Kale Merkez Hastanesi 350 Erenköy Hastanesi 50 Ezine Hastanesi 200 Umurbey Hastanesi 200 Kilitbahir Hastanesi 50 Eceabat Hastanesi 200 Toplam Bu hastanelerin bir kısmının sağlık personeli (özellikle doktor, diş hekimi, eczacı, kimyager) ve malzeme eksiklikleri vardı. Bundan başka geniş bir bölgede yayılmış bulunan bazı Müstahkem Mevki bataryalarıyla, 9 uncu Tümen tabur ve alaylarının da doktorları yoktur. Bu eksikliklerin tamamlanması için Harbiye Nezaretinden istekte bulunulmuştur. 641 Bu arada 9 uncu Tümen emrinde, bölgenin özelliği gereği (Tümenin Boğaz ın iki yakasında görev alması, birliklerinin geniş bir bölgeye yayılmış bulunması) iki seyyar hastane bulunmaktadır. Bu hastaneler, muharebe alanında gereken tıbbi müdahaleyi yapacak biçimde donatılmıştır. 18 Mart 1915'te Çanakkale Boğaz Muharebesi sırasında, Boğaz ın iki yakasındaki sağlık tesislerinin durumu şöyledir: (Kroki: 20) Nara, Anadolu Mecidiyesi, Çimenlik, Dardanos Tabyaları; Karantina, Erenköy batısı, Intepe'de birer; Anadolu Hamidiye Tabyasında iki kıta sargı yeri; Gelibolu yarımadasında Değirmenburnu, Yıldız Tabyalarında, Kilitbahir, Havuzlar, Soğanlıdere, Domuzdere'de birer sargı yeri faaliyet hâlindedir. Ayrıca 9 uncu Sıhhiye Bölüğü, Anadolu Hamidiye Tabyası-Dardanos Topçu Grubu; Erenköy ve İntepe Topçu Grupları gerisinde; Sarafim Çiftliği'nde birer araba durak yeri kurmuştur. 642 İnsan sağlığı bakımından yukarıda açıklanan tedbirlerden olarak Müstahkem Mevki bölgesinde faaliyete geçirilen tesisler yanında, bölgede sağlığı olumsuz yönden etkileyen faktörler ve bunlara karşı kısmen alınan önlemler de şöyle özetlenebilir: 640 aga.; Kls. 4701, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4701, Dos. H-1, Fih aga.; Kls. 4701, Dos. H-1, Fih

257 Çanakkale Bölgesi, özelikle Kumkale doğusu ve daha güneyde Menderes çayının oluşturduğu bataklık ve başka yerlerdeki durgun sular nedeniyle bölgede var olan sıtma hastalığı yöre halkında ve askerlerde sık sık görülmektedir. Bölgede sıkça rastlanan kolera, tifo ve çiçek hastalıklarına karşı aşı uygulamasına özen gösterilmektedir. Lekeli humma (tifüs) tüberküloz, zatürre ve zatülcenp gibi hastalıklara da rastlanmaktadır. Bit salgınına karşı imkânlar dâhilinde temizliğe (askerlerin giysileri etüv veya sahra fırınlarından geçirilerek) önem verilmektedir. Askerlerin barınma koşulları da iyi değildir. (Kışlalarda sıkışıklık vardır. Yetecek ranza olmadığından erler yerde yatmaktadırlar. Üzerlerine örtecek beylikleri de yoktur. Ayrıca tabyalarda su tulumbası bulunmamaktadır. Bu yüzden su sıkıntısı çekilmekte, yeterince temizlik de yapılamamaktadır. Seddülbahir Tabyasının suyu, Rumların oturduğu Kirte köyünden ve açık kanallardan gelmektedir. Diğer taraftan Osmanlı Devleti nde ilaç endüstrisi de yok denecek durumdadır. İlaçların çoğu, dış ülkelerden gelmektedir. Örneğin, daha savaşın başlangıcında iyot sıkıntısı baş göstermiştir. Bu nedenle tentürdiyot kullanılmasında çok titiz davranılması emredilmiştir. (2) Hasta ve Yaralıların Tedavi, Tahliye Usulleriyle, Bunların Nasıl Cereyan Ettiği ve Yeterlik Derecesi İngiliz ve Fransız donanmasının gerek 3 Kasım 1914, 19 Şubat ve 25 Şubat 1915'te Boğaz ın giriş tabyalarına yaptığı bombardımanlar sırasında, gerek bunu izleyen ve Boğaz içinde geçen deniz muharebesinde (Birleşik Filo ile tabya ve bataryalar arasında) yaralanan ve hastalanarak mevzi gerisine alınması gereken erlerin tedavileri, yaralı yuvalarında yapılmıştır. Burada yapılan ilk tedavilerinden sonra ya tekrar cepheye gönderilmiş veya taburlarca açılmış olan kıta sargı yerlerine gönderilmişlerdir. Kıta sargı yerinden geriye sevk edilecek olanlar, hafif yaralı toplama yerlerine, yarası ağır olanlar araba durak yerlerine gönderilmiş buradan da tümen sıhhiye bölüklerince açılan büyük sargı yerine götürülmüştür. Tümen sıhhiye bölükleri, gelen yaralı ve hastaların tedavisini hatta ameliyatını yapmış, gerekenleri ve yatak mevcudundan fazla olanları, seyyar hastanelere yollamışlardır. Tümen sıhhiye bölüklerinde hasta taşıma otosu olmadığından, yaralı ve hastaların muharebe alanı gerisindeki sağlık teşkillerine veya hastanelere nakilleri için hasta nakliye arabalarından veya erzak, cephane getiren nakliye kollarından yararlanılmıştır Çanakkale Cephesi Harekâtı; s

258 Yukarıdaki açıklamaların ışığı altında, Müstahkem Mevki birliklerinin insan sağlık hizmetlerinin o günün koşullarında eldeki olanaklara göre, bir ölçüde yürütüldüğü söylenebilirse de bunun yeterli olduğu söylenemez. (3) Hayvan Sağlığı İçin Alınan Tedbirler Hayvan sağlık hizmetleri, Harbiye Nezaretine bağlı Veteriner Genel Müfettişliği tarafından yürütülmüştür. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı Karargâhında ve tümen karargâhlarında birer baş veteriner, topçu taburlarında da birer veteriner bulunmaktadır. Müstahkem Mevki Komutanlığı karargâh ve birliklerinde bulunan hayvanların sağlık hizmetleri, bu veterinerler tarafından yürütülmektedir. Genelde ordunun veteriner ilaçlarının ikmali, İstanbul da Selimiye'deki Veteriner Genel İlaç Deposundan yapılmaktadır. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı kuruluşundaki, 9 uncu Piyade Tümeni bünyesinde, 3 üncü Hayvan Deposu bulunmakta olup Müstahkem Mevki ile 9 uncu Tümen birliklerinin hayvan ikmali, bu depodan sağlanmaktadır. Ayrıca Çanakkale savunmasında görev alan 3 üncü Kolordu kuruluşunda da üç hayvan deposu vardır. Bu depoların ikisi, beygir, biri öküz deposu olup her üçü de Kasım 1914'ten itibaren Çardak'ta bulunmaktadır. 3. Personel Faaliyetleri a. Personel Durumu Çanakkale Boğazı Muharebesi'nde, Birleşik Filonun ilk ciddi taarruzunun başlamasından (19 Şubat 1915), Boğaz ın Marmara'ya geçmek için zorlanmasına yönelik 18 Mart 1915 muharebelerine katılan Türk birliklerinin kuvvetleriyle, verilen zayiatın belirlenmesi, Boğaz da geçen muharebeler hakkında genel bir fikir edinilmesi bakımından önem taşımaktadır. Bu itibarla harekâtın başlangıcından bu yana yapılan takviyelerle, 18 Mart 1915 tarihinde Çanakkale harekât alanında bulunan Türk birliklerinin kuvvesi Çizelge: 12'de gösterilmiştir Mart 1915 günü Müstahkem Mevki sınırları içinde , Çanakkale harekât alanı içinde kişilik Türk kuvveti bulunmaktadır. 3 Kasım 1914'ten 19 Mart 1915'e kadar personel zayiatı şöyledir: Subay Er Kayıp Şehit Yaralı Şehit Yaralı aga.; Kls. 1964, Dos. 305, Fih ; Kls. 4624, Dos. 69, Fih

259 1914 ve 1915 yıllarında Çanakkale Müstahkem Mevki birliklerinin muharebe dışı zayiatı ise şu şekildedir. Yılı Hava Değişimi Çürüğe Ayrılma Ölüm Subay Er Subay Er Subay Er Kısaca denilebilir ki Müstahkem Mevki birliklerinin tespit edilmiş olan kuvveleriyle yukarıda açıklanan zayiat miktarı karşılaştırıldığında, Birleşik Filonun Boğaz Muharebeleri'nde, bol cephaneye dayanan bombardımanlarına karşın verilen kayıpların çok daha düşük olduğu görülecektir. b. Personel İkmali Birliklerin temelini oluşturan muvazzaf subaylar, harp okullarından sağlanmıştır. Seferde kadro eksiği çağ dışına çıkmamış emekli subaylarla, yedek subaylardan yararlanılmıştır. Piyade ve süvari subayları, İstanbul da Pangaltı'daki Harbiye (Harp Okulu) de, topçu ve istihkâm subayları, Halıcıoğlu'nda bulunan Mühendishane (Mühendishane-i Berri Hümayun) de yetiştirilmiştir. Müstahkem mevkilere genel olarak ağır topçu sınıfı subayları verilmiştir. Askerî tabip ve eczacılar, Askerî Tıbbiye ve İstanbul Darülfünununun ilgili bölümlerinden sağlanmıştır. Her sınıf astsubay, genel olarak gedikli küçük zabit mekteplerinden (astsubay okullarından) ve yedek astsubaylardan sağlanmıştır. Birliklerin er eksiği, silah altına alınan acemi erler ve ihtiyat sınıfına ayrılmış erlerle ve lağvedilen birliklerin erleriyle karşılanmıştır. 25 Şubat 1915'te Çanakkale Boğazı girişi tabyalarındaki topların tahrip edilmesinden bir süre sonra, buradaki 5 inci Ağır Topçu Alayı lağvedilerek Seddülbahir'deki 1 inci Ağır Topçu Taburu personeli, 4 üncü Ağır Topçu Alayı ve Kumkale'deki 1 inci Topçu Taburu, Çanakkale'de bulunan 3 üncü Ağır Topçu Alayı emrine kadro eksiğini karşılamak üzere verilmiştir. Acemi erler, önce depo birliklerinde eğitilmektedir. Seferberlik ilanından sonra Çanakkale Müstahkem Mevkisinde 2 nci Ağır Topçu Tugayı kuruluşunda bir topçu depo taburu kurulmuştur.piyade tümenlerinde değişik tarihlerde üçer depo taburu kurulmuştur. 9 uncu Piyade Tümeninde bulunan üç depo taburunun, piyade alaylarının dördüncü taburları olarak kuruluşa alınması düşünülmüştür. Ancak bu taburlar, silah ve donatım bakımından piyade alaylarının öteki taburları düzeyinde olmadığından üç depo taburunun bir araya gelmesinden oluşan alay, depo alayı olarak 9 uncu Tümende görevlendirilmiştir. 247

260 Piyade alaylarının er ihtiyacını karşılamak üzere, Müstahkem Mevki Komutanlığı emrinde Çanakkale'de Esas Depo Taburu kurulmuştur.daha sonra 12 nci Depo Taburu olarak adlandırılan bu tabur, Tekirdağ'a alınmıştır. 3 üncü Kolordu, 7 nci ve 8 inci Tümenlerde, 9 uncu Tümende olduğu gibi birer depo alayı kurulmuştur. 8 inci Tümenin depo alayı, Soma Depo Alayı olarak adlandırılmıştır yılı Ocak ayında 8 inci Tümen, Sina Cephesi ne gitmek üzere Derince'ye gönderildikten sonra, Soma Depo Alayı (12 bölük) ve 7 nci Tümenin piyade taburlarının 4 üncü Bölükleriyle (9 bölük) 19 uncu Tümenin 57 nci Piyade Alayı, üç taburlu öteki iki alay ikişer taburlu olarak kurulmuştur. 7 nci Tümenin Depo Alayı, bir piyade alayı olarak başka bir birlik kuruluşuna verilmiştir. Süvari ve istihkâm birliklerinin er ihtiyaçlarını karşılamak için Kolordu Süvari Alayında ve Kolordu İstihkâm Taburunda birer depo bölüğü vardır. Sonraları bu süvari depo bölüğü, 19 uncu Tümene keşif bölüğü olarak verilmiştir. Çanakkale'de 25 Nisan 1915 tarihine kadar olan dönemde personel kaybı çok az olduğundan, personelin ikmali bir sorun olmamıştır. c. Personel İdaresi Seferberlikle beraber gerek harp okulundan yetişen subay adayları gerekse yedek subay eğitim merkezlerinden yetişen çeşitli sınıf yedek subay adayları, özellikle doğu harekât alanı ile Çanakkale Cephesi'nin kayıplarını karşılayamaz olmuştur. Bu nedenle kara ve deniz kuvvetleri dâhil, vaktiyle emekliye ayrılmış bulunanlar, sınıf ve rütbelerine göre ihtiyacı karşılamak için orduya çağrılıp kadro eksiği olan birliklere atamaları yapılarak bu kadroların tamamlanmasına gidilmiştir. Ayrıca yapılan bu çağrılarla da din adamı ve sanatkârlara aynı usul uygulanarak gerekli atamalar yapılmıştır. Astsubay ihtiyacı Ordu Dairesi tarafından sağlanmıştır. Erata gelince, Ordu Dairesi tarafından tertip ve dağıtımı yapılmış olup yetki ve tertip dışında er kabul edenler hakkında cezai müeyyide uygulanmış, eratın disiplin altında şevki için aynı birliğe atanan subay ve astsubaylarla birlikte gönderilmiştir. Yabancı uyruklulardan askerlik çağına gelenler de mevcut yasalara göre silah altına alınmışlar ve bunlar çoğunlukla amele taburlarına ve ulaştırma birliklerine verilmişlerdir. 645 ç. Moral Gücü Çanakkale'de 25 Nisan 1915 tarihine kadar olan dönemde, kıyı gözetlemesi ve savunulmasıyla görevli birlikler, zamanında değiştirilerek dinlenmeleri sağlanmış ve sağlıklarının korunmasına özen gösterilerek morallerinin yüksek düzeyde tutulmasına çalışılmıştır. 645 aga.; Kls. 1758, Dos. 175A, Fih

261 Ayrıca, onların ulusal ve dinsel duyguları harekete geçirilmek suretiyle yurt savunmasındaki etkinliğin artırılmasına önem verilmiştir. Böylece aslında benliklerinde mevcut Türklüğe yakışan savaş istek ve ruhu geliştirilip güçlendirilmiştir. Onlar, Çanakkale'nin şanlı savunucuları ve niçin savaştıklarının bilincinde olarak "Çanakkale geçilmez" ilkesini yüreklerine nakşedip kutsal şehitlik mertebesine ulaşmanın şevk ve heyecanı içinde moralin doruğuna ulaşmışlardır. Gönülleri bu yüksek duygularla dolup taşan Türk askerleri, İngiliz ve Fransız donanmasının, tabyalara yönelik bombardımanları biter bitmez siperlerinden fırlayıp tabyalardaki hasarları, gece ve gündüz demeden en kısa zamanda gidermeyi başararak toplarını yeniden ateşe hazır duruma getirmişlerdir. Muharebelerde yararlık gösteren personelin, madalya veya başka biçimde ödüllendirilmesine özen gösterilmiştir. Örneğin, 3 Kasım 1914'te Seddülbahir Tabyasının bombardımanı sonucu cephaneliğin patlaması üzerine, yaralıları kurtarma ve tedavide olağanüstü çaba gösteren sekiz sıhhiye eri için İstanbul'dan gönderilen özel madalyaları, Müstahkem Mevki Komutanı, 2'nci Ağır Topçu Tugay Komutanı ve Kurmay Başkanı, 14 Şubat 1915 tarihinde Seddülbahir'e giderek törenle sahiplerine vermişlerdir Mart 1915 Çanakkale Boğazı Muharebesi'nden sonra, Müstahkem Mevki Komutanlığının 19 Mart 1915 gün ve 129 sayılı emirleriyle aşağıda ismi belirtilen personel isimlerinin karşısında yazılı madalyalarla taltif edilmiştir. 2 nci Ağır Topçu Komutanı Albay Talat İstihkâm Albay Şükrü Öğretmen Yarbay Wossidlo Muhabere Binbaşı Nuri Müstahkem Mevki Karargâhından Üsteğmen Ali Rumeli Mecidiye Tabyasında Batarya Komutanı Yüzbaşı Hilmi Rumeli Hamidiye Tabyasında Üsteğmen Nazmi Namazgah Tabyasında Batarya Komutanı Yüzbaşı Mahir Anadolu Hamidiye Tabyasında Batarya Komutanı Yüzbaşı Herşel Dardanos Tabyasında Takım Komutanı Remzi 647 Gümüş İmtiyaz almışlardır. Gümüş Liyakat almışlardır. Muharebe Madalyası Muharebe Madalyası 646 aga.; Kls, 4669, Dos. H-12, Fih aga.; Kls. 4701, Dos. H-1. Fih

262 4. Sivil İşler a. Genel Osmanlı ordusunda, Birinci Dünya Savaşı sırasında, özel olarak sivil kuruluş ve kurumlarla iş birliğini düzenleyen herhangi bir kuruluş ya da teşkilat mevcut değildir. Bununla beraber sivil işler, cephe veya ordu komutanlarınca o günün koşulları ve gereksinmelerine göre karargâhlardaki şubeler tarafından yürütülmüştür. 648 Çanakkale'nin savunmasından sorumlu komutanlıklar (3 üncü Kolordu ve Müstahkem Mevki Komutanlıkları) da yukarıdaki kurallar paralelinde olmak üzere birliklerinin sivillerle olan ilişkilerini düzenlemişlerdir. b. Asayiş ve Güvenlik İşleri Müstahkem Mevki bölgesinin asayiş ve güvenliğinin, polis ve jandarma teşkilleriyle, ayrıca bölgede kurulduğu kabul edilen inzibat kuvvetleriyle sağlandığı anlaşılmaktadır. c. Sivil İdare ile İş Birliği Diğer cephelerde olduğu gibi burada da Müstahkem Mevki Komutanlığı ile yerli hükûmet erkânının, sürekli olarak iş birliği hâlinde çalıştıkları anlaşılmaktadır. Örneğin, aşarın toplanması ve misillerinin satın alınmasında, yiyecek maddelerinin tedariğinde, her çeşit taşıma ve kesimlik hayvanların alımında, taşıma hizmetlerinde, insan ve hayvan hastalığı afetleriyle mücadelede, her zaman iş birliği hâlinde çalışıldığı anlaşılmaktadır. 648 Birinci Dünya Harbi'nde Türk Harbi, Sina-Filistin Cephesi, Dördüncü Cilt, 2 nci Kısım, Ankara, Gnkur. Basımevi, 1986, s

263 SONUÇ Genel Çanakkale Cephesi'nin deniz harekâtı (Boğaz ın zorlanması), kuşkusuz sıradan bir askerî harekât ya da muharebe olayı değildir. Boğazlar, konumu ve tarihî önemi itibarıyla İstanbul Karadeniz kapısı, Çanakkale de Ege Denizi kapısı olarak geçmişte taşıdıkları ve çağımızda taşımakta oldukları stratejik önem ve değer açısından daima birlikte mütalaa edilmiş ve edilmektedir. Her iki boğaz, klasik ve dar çerçevede sadece Akdeniz'i Karadeniz'e, Avrupa'yı Asya'ya bağlayan su geçitleri ya da köprüler değil Akdeniz'in öteki önemli su geçitlerinden Cebelitarık ve Süveyş Kanalı ile de bütünleşerek dünyanın büyük denizlerini (Atlas ve Hint Okyanusu gibi) ve büyük kara parçalarını birbirine bağlayan, daha geniş anlamdaki jeopolitik konumuyla, dünya siyaset ve ekonomisi üzerine olan etkilerini bugün de korumaktadır. Bu nedenlerledir ki Türk Boğazları, uluslararası ilişkilere yön vermede daima odak noktası ve sürekli mücadelelere sahne olmuştur. 649 Boğazların tarihin akışı içindeki stratejik durumu ve jeopolitik konumuyla ilgili yukarıdaki kısa açıklamaların ışığı altında, Çanakkale Muharebeleri nin sonuçları üzerindeki değerlendirmeler kuşkusuz daha bir önem ve anlam taşıyacaktır. Büyük devletlerin Türk Boğazları üzerindeki ulusal emellerine kısaca göz attığımızda; Birinci Dünya Harbi öncesinin başlıca büyük devletlerinden Almanya'nın, "Drang Nach Osten (doğuya doğru) politikası", Rusya'nın ılık denizlere ulaşma emelleri, İngiltere'nin "Denizlere egemen olan dünyaya hâkim olur." teorisine dayanarak özellikle XIX. yüzyıldan bu yana güttüğü Rusya'nın Akdeniz'e çıkmasını engelleme siyaseti, hep Türk boğazlarında düğümlenmektedir. Boğazların bu tartışma götürmez önemi konusunda Napolyon "İstanbul bir anahtardır, İstanbul'a egemen olan dünyaya hükmedecektir. Eğer Rusya, Çanakkale Boğazı nı ele geçirecek olursa Tulon, Napoli ve Korfo kapılarına dayanmış olacaktır." 650 demekle, Fransa'nın Boğazlar üzerindeki duyarlılığını açıkça ortaya koymuştur. Rusya'nın görüşüyse Genelkurmay Başkanı Kropatki'nin bir raporunda; XX. yüzyılda Rusya'nın en önemli işinin, İstanbul Boğazı nı ele geçirmek olduğuna işaretle, Osmanlı Devleti'ni Boğazı Rusya'ya bırakmaya hazırlamalı ve Almanya ile anlaşma yapmalıdır." şeklindeki ifadesinde açıkça görülmektedir. 649 Mirliva Sedat; s Alan Moorhead; Çanakkale Geçilmez, Çev. Günay Salman, Birinci Baskı, Milliyet Yayınları, Baha Matbaası, Mart 1972, s

264 Büyük devletlerin Boğazlar üzerindeki bu emelleri, onları kendi aralarında da gizli birtakım mücadelelere yöneltmiştir. Nitekim, Rus Dışişleri Bakanı Sazanof, Çar tarafından da onaylanan bir raporunda; "Boğazların güçlü bir devletin eline geçmesi, tüm Güney Rusya'nın ekonomik hayatının, o devletin egemenliği altına girmesidir." demekte ve bu durumun önlenmesi için İstanbul'un alınmasını önermektedir. 651 Diğer taraftan Kasım 1911'de Rusya'nın, Osmanlı Hükûmetine Boğazlar üzerindeki istekleriyle ilgili bir notasından haberdar edilen İngiltere ve Fransa, Rus isteklerini kabul etmemişlerdir. Rusya'nın bu ve buna benzer çeşitli tarihlerdeki yinelenen daha birçok istek ve baskılarının birbirini izlemesi, Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı'nda İttifak devletleri safına kaymasında büyük bir etken olmuştur. 652 Boğazlar üzerindeki bu gizli çıkar çatışmalarıdır ki, İngiliz ve Fransızları İstanbul'u almaya ve Ruslardan önce İstanbul Boğazı na el atmaya yöneltmiş ve Çanakkale Cephesi'nin açılmasında başlıca etken olmuştur. Ruslara silah ve malzeme yardımı sorunuysa savaşın sadece görünüşteki nedenini oluşturmuştur. Bu cephenin açılmasının baş mimarı olan İngiltere, Türklerin askerî gücünü ciddiye almamış, olayı basit ve sadece "sınırlı bir cezalandırma hareketi" olarak görmüştür. En güçlü ve modern silahlarla donatılmış zırhlılarının Boğaz da görünmesiyle, Türklerin direnmekten vazgeçeceğini düşünmüştür. İngilizler, Çanakkale'deki Türk savunmasını ve askerini sadece matematiksel olarak hesaplayıp onun yüksek manevî gücünü görmezden gelerek, büyük bir hesap hatasına düşmüşlerdir. Bu nedenle zaferi Boğaz da, Türk top ve mayınlarına, karada Türk süngüsüne bırakarak çekilmek zorunda kalmışlardır. İtilaf devletlerinin Çanakkale serüveni bu suretle noktalandıktan sonra yukarıdaki açıklamaların ışığı altında, Türkiye ve uluslararası politika ve diplomasi tarihi açısından ortaya koyduğu önemli sonuçları da şöylece özetlemek mümkündür: Siyasi Sonuçlar 1. Çanakkale'de denizde ve karada kazanılmış olan her iki zafer, Osmanlı Devleti nin Balkan felâketiyle içte ve dışta sarsılmış olan prestijini kurtarıp güçlendirmiş, hükûmetin iktidarda kalış sürelerini uzatmıştır. 651 Fahir Armaoğlu; Siyasi Tarih ( ), Üçüncü Baskı, Ayyıldız Matbaası, 1975, s age.; s

265 İtilaf devletlerinin savaşın başından itibaren bekledikleri hükûmet krizi olmamış ve kabine değişikliğine de gidilmemiştir. 2. Türk ulusu tarihini süsleyen çok sayıdaki zaferlerine, Çanakkale'de bütün dünyanın gözü önünde bir yenisini daha ekleyerek elde ettiği parlak zafer, onun eski güç ve dinamizmini koruduğunu, çöküntü dönemini yaşayan ve can çekişen bir imparatorluk içinde hâlâ kahraman bir ulusun varlığını, yeniden ortaya koymuştur. Bir başka deyişte Çanakkale'de ölmesini bilenler, Türk milletinin tarihten silinmeden yaşayacağını kanıtlamıştır. 3. Çanakkale Zaferi, Batılıların müttefiki Rusya'ya ulaşmasına olanak tanımamış, mahsur kalan Çarlık Rusyası içeriden çökerek Bolşevikliğin pençesine düşmüştür. 4. Çanakkale'de Türk savunması aşılabilse ve Boğaz açılabilmiş olsaydı savaş kısa sürede biter, Rus İhtilali patlak vermez, verse bile İngiltere ve Fransa'nın işe karışmasıyla bu ihtilal daha başlangıçta boğulabilirdi. Böylece müttefikleriyle birlikte zaferi paylaşmakta gecikmeyecek olan Ruslar, Çarlarının taksim planı gereği kendilerine daha işin başında söz verilen Boğazları ve İstanbul'u işgal etmiş ve Deli Petro'dan beri izledikleri "sıcak denizlere ulaşma" politikalarını gerçekleştirmiş olurlardı. 5. İtilaf devletlerinin Çanakkale'deki başarısızlıkları, henüz savaşa katılmamış olan Balkan devletlerinin tutumlarını da farklı yönlerde etkilemiştir. Bulgaristan, İttifak devletlerinin yanında yer alırken Romanya, Yunanistan ve İtalya'nın daha bir süre savaş dışında kalmalarını sağlamış, Arap ayaklanmasını bir yıla yakın bir süre geciktirmiştir. 6. Çanakkale Muharebeleri, İngiltere'nin savaşın başından itibaren Japonya'dan yapmakta olduğu yardımı artırmasını istemesine rağmen Japonya'nın bu istekleri çeşitli bahanelerle kabul etmemesine yol açmıştır. 7. Birleşik Filonun ağır yenilgiye uğrayıp Boğaz ı geçemeyişi, İngiltere ve Fransa'nın, siyasi ve askerî prestijini bir hayli sarsmış, özellikle İngiltere'nin denizlerdeki tartışılmaz üstünlüğü imajını ortadan kaldırmıştır. Bu durum, söz konusu devletlerin sömürgelerinde bağımsızlık ve özgürlük akımlarının doğuşuna ve dolayısıyla dünya siyasi haritasını değiştiren bazı gelişmelere yol açmıştır. 8. Avustralya ve Yeni Zelanda gibi İngiliz dominyonu denizaşırı ülke askerlerinin sırf İngiliz çıkarları uğruna Çanakkale'de Türklere karşı muharebeye zorlanıp yabancı topraklarda hayatlarını yitirirken kafalarında oluşan birtakım sorular (niçin ve kimin için dövüştükleri gibi), cepheden ailelerine gönderdikleri mektuplardan anlaşılmaktadır. Bu da onlarda gitgide ulusal bilincin kıvılcımlarını oluşturmakta gecikmemiştir. Nitekim, 9 Eylül 1922'de Yunanlar İzmir'de denize döküldükten sonra muzaffer Türk ordularının Boğazlar bölgesine yönelip yaklaşmaları üzerine, 253

266 Churchill'in dominyonlarından yeniden yardım isteği, Avustralya Başbakanının "Tek bir askerin hayatına tehlikeye atmayacağını ve savaşa karar verilirse dominyondan iş birliği istenmemesi gerektiğini" belirten anlamlı bir yanıt almıştır. 9. Çanakkale Muharebeleri nin diğer ilginç bir yanı da iki düşman ordunun askerleri arasında yakınlaşmanın getirdiği dostluğun zamanla artmış olmasıdır. Gerçekten Anzak asker ve komutanları, Çanakkale'de yiğitçe dövüşen Türklerin hem asker hem de insancıl yönlerini yakından izleyerek onların kendilerine tanıtıldığı gibi barbar bir ulusun çocukları olmadığını görüp anlamak fırsatını bulmuşlardır. İşte bu durum, ülkeler arasındaki siyasi ilişkileri de olumlu yönde etkilemiş ve savaş sonrasında, Avustralya ve Yeni Zelanda ile anlamlı dostlukların oluşmasının başlıca nedeni olmuştur. 10. Çanakkale Zaferi'nin daha ilginç ve anlamlı bir sonucu da Doğunun büyük bir imparatorluğunu oluşturan Çarlık Rusyasının yıkılması ve ülkesinde güneş batmayan Batılı büyük devlet olan Büyük Britanya İmparatorluğu'nda da ilk yarayı açmaya yetmiş olmasıdır. Böylece emperyalizm tam çökmüş olmasa bile bir hayli sarsılmıştır. Askerî Sonuçlan Mart 1915'te geçen Boğaz Muharebesi'nde kazanılan zaferle, Birleşik Filonun Marmara'ya girerek İmparatorluğun başkenti İstanbul'u bir ay içinde ele geçirme planları suya düşürülmüş, böylece hükûmet çevrelerinde beliren ve halka yansıyan İstanbul'u kaybetme korkusu ortadan kalkmıştır. 2. Boğaz da elde edilen bu ilk zafer sonrasında çok geçmeden Gelibolu yarımadasına yöneltilen çıkarmalarla başlatılarak dünyanın en güçlü zırhlılarınca sürdürülen bombardımanlar altında Türk askeri, yılmadan aylarca süren mevzi muharebelerinde yüksek bir moral ve doruğa ulaşan bir mücadele azmi örneği vermiş ve sonunda düşmanlarını yarımadayı terk etmek zorunda bırakmıştır. 3. Böylece karada kazanılmış bulunan bu ikinci ve nihai zaferle de Türk ordusunun Balkan Savaşı'nda zedelenen hatta yok olmaya yüz tutan prestiji kurtarılmıştır. 4. Deniz ve kara harekâtıyla bir bütün olarak gerçekleştirilip tüm anlam ve çarpıcılığıyla Türk harp tarihinde yerini alan Çanakkale Muharebeleri, Mustafa Kemal (ATATÜRK) gibi bir dahiyi yaratmış, Birinci Dünya Savaşı nın bitiminden hemen sonra başlayacak Millî Mücadele nin eşsiz liderini Türk ulusuna kazandırmıştır. 5. Çanakkale Zaferi, İtilaf devletlerinin Osmanlı Devleti'ni ilk etapta savaş dışı bırakarak Almanya'nın güneydoğudan kuşatılmasını amaçlayan stratejisini boşa çıkarmış, böylece savaşın en az iki yıl daha uzamasına neden olmuştur. 254

267 6. Çanakkale Boğazı nın kapatılıp Rusya'ya geçit verilmemesi, onu müttefiklerinin silah, ve malzeme yardımından yoksun bırakmakla kalmamış, yarım milyonu aşkın İngiliz ve Fransız askerini üzerine çekmekle bu kuvveti Alman cephesinden uzak tutmuş ve Almanya'nın Doğu Cephesi ndeki harekâtını kolaylaştırmıştır. 7. Çanakkale Muharebeleri nin diğer bir önemi de çöküntü dönemini yaşamakta olan Osmanlı Devleti nin dünya kamuoyunda yarattığı kötü imajın sonucu olarak Türk ün iyice tükendiği sanılan gücünün henüz tükenmemiş, koşullar ne kadar ağır olursa olsun iyi sevk ve idare edilirse tüm zorlukları yenebilecek güç ve inanca sahip olduğunu bu muharebelerde kanıtlamış olmasıdır. 8. Çanakkale Muharebeleri, Türk askerinin, dünyanın en güçlü zırhlıları ve en modern harp silah, araç gereç ve bol cephanesiyle donatılmış deniz ve kara ordularına karşı sergilediği direnç azim ve ruhu, Türk İstiklal Savaşı nın Kuvayımilliye ruhuyla eş değer bir anlam taşıması açısından da ayrıca tarihsel bir değere sahiptir. 9. Boğaz Muharebesi nde Birleşik Filonun kendisi için tehlikeler yaratan yalnız Dardanos Bataryasının yok edilmesi için kullandığı 400'ü aşan topçu mermisine karşın, sadece iki subayımızın şehit oluşu dışında, bataryaya ağır bir hasar verdirilememiştir. Boğaz daki obüs bataryalarının tek bir yaylım ateşi sırasında, Irresistible gemisinde 138 personelin yaşamını yitirdiği, İngiliz tebliğlerinde açıkça belirtilmiştir. 10. Çanakkale'de Türk askerleri, bol cephaneye dayanan, yoğun donanma ateşleri altında Türk milletine özgü, sabır ve serinkanlılıkla görevinin başında kaya gibi dimdik ayakta kalmasını bilmiştir. 11. Birleşik Filonun, 18 Mart Boğaz Muharebeleri'nde, 18 savaş gemisinden yedisi savaş dışında kalırken Çanakkale Müstahkem Mevkisi, savaş gücünü olduğu gibi koruyabilmiştir. Keza Filonun mayın arama ve tarayıcıları, 11 mayın hattı üzerinde döşenmiş mayınlardan sadece üç adedini etkisiz hâle getirebilmişti. 12. Türk tabyalarında hasar gören toplardan çoğu, onarılıp kısa sürede ateşe hazır duruma getirilmiş, üçüncü bölgedeki (Boğaz ın Marmara ve birleştiği kesim) tabya da sağlam bir şekilde kalmıştır. Bu durum karşısında Boğaz ı geçemeden geri çekilen Birleşik Filo, Çanakkale'nin aşılamayan çetin savunması karşısında pes edip yalnız denizden yapılacak zorlamalarla başarıya ulaşılamayacağı gerçeğini kabul etmek zorunda kalmıştır. 13. Çanakkale Cephesi deniz ve kara harekâtıyla birlikte mütalaa edildiğinde görülür ki bu cephede geçen muharebeler, İngiltere ve Fransa'nın, bir yıl boyunca Gelibolu yarımadasında yarım milyondan fazla 255

268 büyük bir kuvveti tutmak zorunda kalmaları ve bunun % 50'sini kaybetmiş bulunmaları, hâliyle diğer cephelere kuvvet ayırabilme açısından savaşın genel seyrini etkilemiştir. Bunun insan gücü açısından yarattığı boşluk, yalnız Birinci Dünya Savaşı sırasında değil onu izleyen Türk İstiklal Savaşı boyunca da hissedilmiştir. Sosyo-Ekonomik Sonuçları 1. İtilaf devletleri tarafından Boğazlar ın açılarak Rusya'ya ulaşılması hâlinde Rusya, dış alım-satım imkânına kavuşacağından ekonomik dengesini kurup sakıntıdan kurtulacak, İngiltere-Fransa da Rusya ve Romanya'nın zengin buğday ürünlerinden yararlanıp gerek silahlı kuvvetlerinin gerekse halkının yiyecek gereksinimlerini sağlamış olacaklardı. Ancak bu hedeflerine ulaşamamışlardır. 2. Boğazlar açılabilseydi, Tuna yolu da yeniden trafiğe açılıp Karadeniz'deki 120 parça ticaret gemisinden yararlanma olanağı elde edilecekti. Hâlbuki Çanakkale Zaferi, yalnız Rusya, İngiltere ve Fransa'nın değil bu devletlerin aynı zamanda diğer Batılı devletlerle olan karşılıklı ticari ve ekonomik ilişiklerini de olumsuz yönde etkilemiş ne İngiltere, Fransa müttefiki Rusya'ya ihtiyacı olan silah ve cephaneyi ulaştırabilmiş ne de Rusya Batılıların ihtiyacı olan buğdayı Akdeniz'e aktarabilmiştir. 3. Birinci Dünya Savaşı başında Boğazlar ın kapatılıp savaş sonuna kadar açılamaması, uluslararası ticari ilişkileri de kuşkusuz olumsuz yönde etkilemiştir. Nitekim Karadeniz de; İngiltere, Rusya, Fransa, Belçika ve İtalya'nın toplam 85; Yunanistan, Romanya, Danimarka, İsveç ve Hollanda'nın toplam 27; Almanya, Avusturya-Macaristan ın toplam 17 olmak üzere genel toplamı 120 ve toplam tonajı 'i bulan ticaret gemisi mahsur kalmıştır. 4. Çanakkale'de Türk Zaferi, iki yıl uzayan savaş boyunca Doğulu ve Batılı müttefik devletlerin (Rusya-İngiltere-Fransa) ekonomilerinde sıkıntılar yaratmıştır. Bu durum, özellikle Rusya'yı bunalıma sürüklemiş ve sonunda rejim değişikliğine (komünizme) kadar gidebilmiş ve böylece de Rusya'nın savaş dışı kalmasına yol açmıştır. 5. Zaferin, yukarıdaki ticari ve ekonomik etkinliklerinin yanında, Türk ulusu açısından sosyal alanda da etkileri görülmüştür. 256

269 1'inci Bağımsız Süvari Tugayı, 22 1'inci Kolordu, 18, 22 10'uncu Tümen, 'inci Piyade Tümeni, 166, 191, 'inci Tümen, 35, 81, 82, 116, 152, 160, 189, 190, 193, 195, 200, 201, 202, 208, 'nci Tümen, 18 2'nci Ağır Topçu Tugayı, 19, 20, 23, 24, 29, 47, 65, 89, 158, 207, 247 2'nci Kolordu, 18, 22, 46, 126, 194, 200, 231 2'nci Ordu, 21, 113, 'nci Piyade Alayı, 22, 44, 'nci Piyade Alayı, 22, 'nci Piyade Alayı, 19, 50, 51, 52, 53, 86 23'üncü Piyade Alayı, 42, 49, 50, 52 24'üncü Piyade Alayı, 42, 49, 50, 52 25'inci Piyade Alayı, 19, 22, 82, 92, 116, 166, 192, 193, 197, 'ncı Piyade Alayı 19, 22, 49, 61, 81, 91, 116, 165, 192, 197, 210, 'nci Piyade Alayı, 22, 61, 91, 116, 165, 191, 192, 193, 197, 'uncu Hint Tugayı, 'uncu İngiliz Tümeni, 154, 157, 167, 168, 214, 215 3'üncü Ağır Topçu Alayı, 20, 47, 65, 69, 89, 153, 159, 162, 184, 247 3'üncü Fransız Tümeni, 93 3'üncü Kolordu, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 30, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 44, 45, 46, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 61, 80, 84, 88, 89, 91, 101, 102, 119, 126, 133, 158, 159, 166, 189, 190, 193, 194, 198, 203, 208, 209, 228, 231, 246, 248, 250 3'üncü Ordu, 21 3'üncü Piyade Tümeni, 43, 200, 212 3'üncü Sahra Topçu Alayı, 212 3'üncü Süvari Tugayı, 18, 19, 36, 40, 44 31'inci Piyade Alayı, 212 DİZİN 'nci Piyade Alayı, 'üncü Piyade Alayı, 'inci Tümen, 55 39'uncu Piyade Alayı, 'uncu Sahra Topçu Alayı, 159, 'uncu Tümen, 56 4'üncü Ağır Topçu Alayı, 20, 47, 65, 69, 89, 90, 153, 162, 166, 207, 240, 247 4'üncü Kolordu, 18, 22, 80 4'üncü Süvari Alayı, 19, 126, 166 4'üncü Tümen, 194, 195, 196, 200 4'üncü Türk Ordudu, 56 5'inci Ağır Topçu Alayı, 20, 31, 47, 66, 87, 90, 114, 239, 247 5'inci Ordu, 25, 34, 193, 194, 196, 197, 198, 200, 201, 202, 203, 209 5'inci Tümen, 126, 193, 194, 195, 203, 'nci Piyade Alayı, 210, 248 6'ncı Kolordu, 22 6'ncı Tümen, 18 64'üncü Piyade Alayı, 120, 166, 193, 201, 202, 208, 212 7'nci Kolordu, 31, 39, 56 7'nci Piyade Tümeni, 18, 21, 35, 41, 43, 44, 51, 52, 88, 210 7'nci Sahra Topçu Alayı, 18, 21, 22, 50, 51, 159, 210 7'nci Süvari Alayı, 'nci Piyade Alayı, 202, 210, 'nci Piyade Alayı, 202, 209, 210 8'inci Ağır Obüs Alayı, 89, 92, 186, 240 8'inci Ağır Topçu Alayı, 22, 32, 70, 86, 89, 119, 130, 148, 151, 152, 158, 188 8'inci Kolordu, 56 8'inci Piyade Tümeni, 18, 21, 35, 36, 41 8'inci Sahra Topçu Alayı 18, 21, 44, 50, 51, 52, 92, 190, 201, 202, 'inci Tugay, 167

270 9'uncu Depo Alayı, 92 9'uncu Piyade Tümeni, 19, 24, 34, 35, 40, 41, 42, 49, 89, 90, 91, 114, 116, 117, 120, 165, 190, 197, 198, 207, 210, 228, 242, 243, 246, 247 9'uncu Sahra Topçu Alayı, 19, 24, 89, 91, 92, 119, 120, 158, 190, 192, 208, 211 A Aden, 56 Ağıldere, 119, 197, 203, 204, 209, 210 Ağır Makineli Tüfek Bölüğü, 19, 44, 52, 91, 202, 212, 232, 233 Ahırkapı Dikimevi, 227 Ahlatburun, 12 Ahmet İzzet Paşa (Harbiye Nazırı), 28 Aisne Irmağı, 57 Akbaş, 12 Akçay iskelesi, 8 Akdeniz Sefer Kuvvetleri Komutanlığı, 157, 190 Aktepe, 159 Akyarlar, 20, 122, 128, 138, 148, 151, 159, 160, 172, 207, 224 Alçıtepe, 7, 11, 15, 16, 70, 81, 82, 85, 87, 91, 165, 220, 222, 223 Ali (Üsteğmen), 50, 53, 249 Ali Rıza (Albay), 50, 53 Almanya, 1, 2, 3, 4, 5, 17, 55, 58, 72, 235, 251, 254, 255, 256 Amethyst hafif kruvazörü, 98, 124, 131, 138, 141, 143 Anadolu Feneri, 67 Anadolu Hamidiye Tabyası, 13, 29, 65, 66, 70, 71, 133, 159, 170, 173, 176, 181, 182, 183, 184, 185, 187, 201, 208, 244, 249 Anadolu Mecidiye Tabyası, 65, 160, 171, 206, 207, 240 Anafarta Koyu, 6 Anafarta Limanı, 14 Ankara, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 17, 18, 20, 23, 26, 46, 55, 56, 58, 100, 106, 118, 132, 158, 176, 228, Anzak, 154, 157, 167, 215, 216, 217, 221, 223, 224, 254 Arıburnu, 6, 7, 92, 119, 191, 192, 197, 210, 211 Askold, 217 Astsubay Numune Taburu, 19 Aşıklar, 51 Atıf Bey Çiftliği, 102 Avcılar, 12 Avusturya, 1, 2, 4, 5, 29, 31, 57, 58, 73, 74, 235, 256 Avusturya-Macaristan, 1, 5, 29, 57, 235, 256 Ay Tabya, 65, 102, 210 Aydın, 68, 80, 81 Ayvacık, 8, 12, 93 Ayvalık, 19, 39, 42, 45, 49 Azap, 55 Azmakdere, 7 B Bababurnu, 8 Babaeski, 37 Bağımsız 1 inci Koşulu Muhasara Topçu Taburu, 161 Bahçeköy, 12 Bakırköy, 231, 242 Bakla burnu, 61, 143 Balcılar, 12 Balıkesir, 19, 20, 36, 42, 49, 89, 93, 120, 151, 166, 203, 212, 221 Balıkesir Seyyar Jandarma Taburu, 212 Balkan Savaşları, 17, 235 Balmer (Binbaşı), 124 Bandırma, 13, 19, 24, 36, 37, 42, 44, 45, 49, 80, 81, 115, 193, 208, 243 Bandırma Limanı, 37, 42 Barbaros Bataryası, 207 Barbaros Hayrettin muharebe gemisi, 130 Basra, 49, 55 Basra Körfezi, 55 Başkomutanlık Vekâleti, 25, 27, 41, 73, 76, 79, 83, 126

271 Bayırköy, 11, 231 Baykuş, 9, 85, 86, 139, 144, 145, 148, 153, 161, 164, 181, 182, 185, 186 Baykuştepe, 119 Bayramiç, 8, 12, 112, 113, 151, 195, 196, 230 Belçika, 57, 256 Belen köyü, 165 Bentler, 211 Bergos, 12, 92, 93, 151 Beşige, 15, 61, 86, 93, 96, 112, 122, 172, 189, 190, 194, 202, 218, 222, 223 Beşige Burnu, 202 Beşige Körfezi, 96 Beykoz Kundura Fabrikası, 228 Beyoğlu Seyyar Jandarma Alayı, 117, 120, 166, 189, 190, 201, 202, 208 Biga, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 16, 82, 237, 243 Biga yarımadası, 8, 9, 10, 15, 16 Bigalı, 203, 204, 207, 210, 223, 225, 230 Bigalı deresi, 210 Bigalı köyü, 203, 210, 230 Binbaşı Hasan, 32 Binbaşı Hüseyin, 36 Bingazi, 56, 57 Birleşik Filo, 16, 30, 35, 38, 54, 79, 83, 86, 93, 94, 95, 98, 99, 100, 102, 103, 104, 106, 107, 108, 109, 111, 112, 113, 114, 115, 117, 120, 122, 123, 125, 126, 127, 129, 130, 132, 133, 134, 137, 139, 141, 143, 144, 147, 148, 149, 150, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 166, 167, 168, 170, 173, 177, 178, 180, 181, 183, 184, 188, 205, 207, 212, 213, 214, 217, 218, 220, 222, 223, 224, 225, 237, 243, 245, 246, 247, 253, 254, 255 Bismarck (Almanya Başbakanı), 1 Bitlice, 8 Bolayır, 6, 11, 14, 16, 19, 20, 23, 24, 26, 39, 46, 47, 51, 61, 63, 64, 65, 88, 102, 117, 118, 119, 128, 129, , 136, 137, 138, 140, 141, 146, 159, 166, 169, 195, 200, 203, 209, 210, 218, 219, 221, 222, 223 Bolayır Bağımsız Ağır Topçu Taburu, 63 Bolayır Cephane Depo Müfrezesi, 19, 20, 47 Bozcaada, 6, 15, 27, 38, 78, 94, 98, 102, 103, 106, 138, 141, 177, 178, 179, 180, 190, 194, 195, 200, 213, 214 Braitwait (General, Akdeniz Sefer Kuvvetleri Komutanlığı Kurmay Başkanı), 213 Breslau, 4, 5, 27, 28, 38, 72, 73 Bulgaristan, 3, 58, 60, 253 Burgaz, 11, 231 Burgazköy, 11 Bursa Seyyar Jandarma Taburu, 91, 119, 165, 190, 191, 192, 197, 203, 209 Büyük Anafarta, 11, 193 Büyük Beşige, 8, 15, 93, 151 Büyük Kemikli, 7, 14, 192, 197 Büyük Kemikli Burnu, 14 Büyük Masırlık, 192 Büyükçetmi, 12 C Canopus, 59, 117, 123, 128, 134, 138 Carden (Amiral, Birleşik Filo Komutanı), 35, 59, 60, 93, 95, 96, 97, 98, 103, 104, 105, 110, 117, 123, 134, 135, 136, 149, 150, 155, 156, 157, 158 Cavit (Maliye Nazırı), 2 Cebelitarık, 102, 251 Cemal Paşa (Bahriye Nazırı), 3, 4 Cemil (Kıdemli Süvari), 3, 4, 74 Cephane Depo Müfrezesi, 19, 47, 164, 165 Cevat (Albay Çobanlı, Müstahkem Mevki Komutanı), 25, 33, 74, 76, 83, 150, 151, 158, 160, 171, 189, 207 Cevat Paşa Bataryası, 151, 160, 207 Cezayir, 72

272 Cox (General, 29'uncu Hint Tugayı Komutanı), 215 Ç Çamburnu, 78, 87, 190, 191, 193 Çamlartepe, 210 Çamtepe, 192 Çan, 12 Çanakkale, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 42, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 55, 56, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 97, 98, 100, 101, 102, 103, 106, 107, 108, 112, 114, 115, 116, 117, 118, 120, 121, 126, 127, 128, 129, 130, 132, 133, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 162, 163, 164, 165, 166, 168, 169, 170, 171, 172, 174, 175, 176, 178, 179, 180, 181, 182, 184, 185, 188, 189, 190, 191, 193, 196, 198, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 210, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 219, 222, 223, 224, 225, 226, 228, 229, 235, 236, 237, 238, 239, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250, 251, 252, 253, 254, 255, 256 Çanakkale feneri, 87, 112 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı, 18, 19, 20, 22, 23, 24, 25, 28, 29, 30, 31, 33, 36, 38, 40, 42, 45, 46, 47, 48, 49, 51, 53, 61, 67, 75, 76, 78, 80, 82, 83, 84, 88, 89, 101, 126, 158, 181, 184, 185, 189, 198, 201, 202, 204, 205, 206, 207, 208, 212, 226, 228, 229, 236, 237, 238, 246 Çanakkale Seyyar Jandarma Alayı, 92, 93, 116, 120, 151, 159, 166, 201, 203, 212 Çanakkale Seyyar Jandarma Taburu, 120, 212 Çankaya Burnu, 8 Çardak, 9, 10, 12, 231, 246 Çatalca, 18, 48, 68, 69, 228 Çayağzı, 45 Çınarlı Limanı, 141 Çınarova, 155 Çıplak, 11, 202, 212 Çifteçamlar Tepe, 119 Çimenlik Tabya, 20, 89, 90, 134, 160, 170, 173, 175, 182, 185, 207, 208 Çorlu, 19, 38, 50, 51, 52 Çuhahane Kumaş Fabrikası, 228 D d'amade (General, Fransız Sefer Kuvveti Komutanı), 157, 158, 168, 218, 221 Dardanos, 20, 48, 65, 66, 69, 70, 77, 78, 87, 89, 90, 107, 108, 109, 117, 118, 120, 121, 128, 130, 131, 133, 134, 135, 137, 138, 139, 140, 141, 143, 144, 145, 146, 147, 149, 153, 159, 164, 171, 173, 174, 175, 178, 179, 181, 182, 183, 184, 186, 187, 188, 240, 244, 249, 255 Darıköy, 93 Dartmouth muharebe gemisi, 133 de Robeck (Amiral, Birleşik Filo Komutanı), 93, 103, 110, 123, 124, 157, 158, 166, 172, 174, 175, 176, 178, 179, 205, 212, 213, 214, 217, 218, 220, 221 Değirmenburnu, 20, 33, 112, 147, 160, 161, 164, 244 Değirmenburnu Tabyası, 20, 160, 161, 164 Değirmenler, 84, 87, 88, 166 Değirmenli, 165 Deliyani Limanı, 203, 209 Demirtaş, 208 Denizli, 80, 81 Dent (Albay), 177, 178 Derbent tepesi, 137 Derince, 53, 248 Despot Limanı, 61, 209 Doğubeyazıt, 5 Domuzdere, 91, 121, 146, 147, 198, 201, 211,

273 Donanma Komutanlığı, 21, 28 Draç torpidosu, 26 Dublin kruvazörü, 104, 110, 140, 141 E Ece Limanı, 119, 197 Eceabat, 7, 11, 12, 14, 19, 30, 81, 85, 87, 89, 91, 92, 102, 116, 117, 120, 130, 152, 165, 189, 190, 191, 192, 195, 199, 202, 203, 204, 207, 210, 211, 220, 223, 225, 229, 230, 237, 243, 244 Eceabat Hastanesi, 243, 244 Edirne, 13, 18, 22, 37, 44, 66, 68, 194, 208, 224 Edirne Kalesi, 22 Edremit Körfezi, 6, 166, 190, 209, 221 Edremit Taburu, 45 Ege Denizi, 6, 8, 11, 72, 94, 134, 166, 251 Eğertepe, 85 Emin(Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanı), 74 Enez, 209, 219 Enver Paşa (Başkomutan Vekili, Harbiye Nazırı), 4, 5, 74, 75, 76, 79, 83, 88 Erdek, 8, 42, 50, 208 Erdek Limanı, 42 Ereğli, 38, 51, 52 Erenköy, 9, 11, 12, 13, 32, 33, 70, 71, 82, 86, 91, 107, 109, 111, 112, 117, 120, 126, 128, 131, 133, 134, 136, 138, 140, 144, 147, 148, 151, 153, 158, 161, 162, 164, 174, 179, 182, 187, 189, 195, 200, 201, 206, 208, 240, 244 Erenköy Bölge Komutanlığı, 162, 206 Erenköy Bölgesi Ağır Topçu Komutanlığı, 240 Erenköy Hastanesi, 244 Erenköy koyu, 9, 33, 128, 138, 140, 147, 153 Ertuğrul Tabyası, 66, 95, 96, 99, 111, 122, 136, 138, 211 Ertuğrul tayyaresi, 27 Erzurum, 5, 18, Esat (Tuğgeneral, 3'üncü Kolordu Komutanı), 51, 194 Eski İstanbul Burnu, 15, 202 Eskihisarlık, 7, 9, 107, 113, 119, 138, 143, 161, 211 Eskişehir, 228 Ezine, 8, 11, 12, 82, 93, 112, 113, 151, 166, 189, 230, 244 Ezine Hastanesi, 244 Ezine Jandarma Bölüğü, 82 F Faik (Tuğgeneral, 2'nci Kolordu Komutanı), 194, 195, 196 Falazbaba, 70 Fav, 55 Fazıl (Pilot), 25 Fındıklı, 11, 203 Filistin, 6, 55, 57, 88, 207, 250 Fisher (Amiral, Birinci Deniz Lordu), 58, 59, 60 Fizan, 57 G Galata, 87, 231 Galiçya, 5, 6 Galip (Yüzbaşı), 50 Gelibolu, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 19, 20, 24, 30, 34, 39, 49, 51, 52, 53, 58, 59, 60, 65, 81, 82, 84, 88, 95, 100, 101, 102, 112, 117, 119, 126, 133, 154, 155, 165, 166, 168, 169, 172, 176, 189, 190, 193, 194, 195, 196, 197, 200, 201, 203, 204, 205, 209, 210, 211, 213, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 223, 224, 230, 231, 236, 244, 254, 255 Gelibolu Seyyar Jandarma Taburu, 24, 166, 203, 209 Gelibolu Yarımadası, 6, 7, 172, 193, 219 Geyikli, 12, 86, 91, 93, 102, 115, 116, 120, 151, 202, 212 Goeben, 4, 5, 27, 28, 38, 72, 73 Gonca suyu, 165 Gökçeada, 6, 15, 38, 96, 99, 102, 221 Gönen, 8

274 Gülhane Ambarı, 227 H Hacı Mail Çiftliği, 11 HaIileli, 86 Halep, 228 Halileli Topçu Grubu, 119, 120 Halim (Yedek Subay Adayı), 184 Hamdi (Yarbay), 194 Hamidiye, 9, 11, 20, 27, 28, 32, 33, 65, 71, 79, 89, 90, 131, 133, 134, 139, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 160, 164, 170, 173, 174, 176, 182, 183, 186, 202, 205, 206, 212, 249 Hamidiye Tabyası, 9, 65, 90, 160, 164, 170, 173, 174, 176, 182, 183, 186, 205, 249 Harapkale, 119, 136, 211 Harbiye Nezareti, 18, 20, 23, 26, 31, 34, 39, 40, 45, 48, 61, 62, 63, 67, 69, 71, 76, 170, 202, 213, 217, 227, 236, 244, 246 Harp Sanayi, 227 Hasan-Mevsuf Bataryası, 184 Hastane sırtları, 25 Havran, 8 Havuzlar, 20, 32, 65, 66, 73, 74, 122, 132, 138, 139, 144, 145, 161, 244 Havuzlar ve Soğanlı Grubu, 32 Hayes Sadler(Albay, 2'nci Tümen Komutanı), 167, 171, 175, 178, 179 Hayfa, 59 Hayrabolu, 37 Henri - IV Muharebe Gemisi, 213 Herşel(Yüzbaşı), 249 Heryot (Binbaşı), 110, 111 Hicaz, 6, 31, 56, 227 Hilmi (Yüzbaşı), 12, 249 Hindistan, 55, 56 Hint Okyanusu, 251 Hisarlık, 86, 108, 111, 113, 126, 145, 187, 201 Hisarlık Obüs Bataryası, 187 Hudeyde Limanı, Hunter Weston (Tümgeneral, 29'uncu İngiliz Tümeni Komutanı), 167 I Ian Hamilton (General, Akdeniz Sefer Kuvvetleri Komutanı), 157, 176, 213 II. Wilhelm, 3 Ilgardere, 11 Indefetigable, 60 Irak, 6, 31, 55 Irresistible muharebe gemisi, 177, 184 Işıldak Müfrezesi, 165 İ İbrice, 147, 219 İbrici Burnu, 6 İlyas Burnu, 81 İmroz, 73, 78, 83, 94, 103 İngiltere, 1, 2, 3, 5, 6, 27, 34, 35, 56, 58, 59, 60, 83, 95, 156, 214, 215, 217, 218, 251, 252, 253, 255, 256 İntepe, 9, 11, 86, 107, 117, 119, 120, 123, 124, 138, 140, 141, 142, 143, 145, 146, 162, 180, 201, 202, 207, 208, 212, 224, 244 İntepe Topçu Grupları, 244 İran, 6 İrfan (Yarbay), 91, 92, 192 İskenderiye, 6, 155, 214, 216 İstanbul, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 18, 22, 25, 26, 27, 28, 30, 31, 37, 39, 48, 53, 58, 59, 60, 61, 64, 67, 69, 70, 71, 73, 74, 80, 86, 87, 93, 95, 113, 122, 127, 150, 151, 153, 155, 156, 157, 168, 169, 170, 176, 180, 193, 200, 202, 205, 217, 221, 223, 227, 228, 235, 236, 237, 238, 239, 242, 243, 246, 247, 249, 251, 252, 253, 254 İstanbul Boğazı, 5, 28, 60, 67, 113, 155, 156, 169, 170, 217, 223, 251, 252 İstihkâm İnşaat Bölüğü, 19 İtalya, 1, 2, 253, 256 İzmir, 4, 18, 25, 78, 156, 253 İzmir Müstahkem Mevki, 18

275 K Kabanca dağları, 197 Kabatepe, 7, 11, 14, 15, 16, 81, 87, 91, 92, 96, 98, 118, 119, 128, 129, 130, 143, 148, 149, 152, 154, 165, 189, 191, 192, 193, 195, 197, 204, 210, 211, 220, 221, 222, 223, 242 Kadıköy, 20, 38, 39, 61, 137 Kâğıthane Tapa Fabrikası, 227 Kakma dağı, 85 Kalafatlı, 202 Kale İstihkâm Bölüğü, 19, 165 Kale Merkez Hastanesi, 244 Kalvert Çiftliği, 11, 120, 166, 229 Kanlıdere, 119 Karaağaç Tapa Fabrikası, 242 Karabiga, 8, 42, 82, 237 Karaburgaz, 102, 210 Karaçalı, 20, 30, 39, 61, 84, 88, 166 Karagölcük, 12 Karahisar, 209 Karaköy, 12 Karanlık Liman, 9, 32, 109, 112, 113, 115, 116, 184, 194, 195 Karantina, 91, 121, 146, 151, 161, 162, 166, 182, 190, 191, 201, 240, 244 Karapınar, 203, 209 Kavak, 38, 117, 126, 143, 209 Kavakdere, 52 Kavaklı, 118, 231 Kavaklı köprüsü, 118 Kavaksuyu Köprüsü, 11 Kemal, 5, 33, 176 Kemikli burnu, 191 Kepez, 9, 12, 20, 32, 35, 47, 65, 66, 69, 73, 75, 77, 79, 108, 109, 132, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 151, 159, 160, 164, 172, 178, 205, 229, 240 Kepez Burnu, 9, 132, 144, 172, 205 Kepez Grubu, 32 Kerevizdere, 112, 145, 147, 191, 198 Kestanbol, Keşan, 11, 38, 126, 200, 203, 209 Kızılelma Dağı, 6 Kilitbahir, 9, 14, 15, 16, 32, 33, 66, 71, 78, 79, 80, 85, 87, 88, 101, 108, 128, 132, 133, 143, 153, 165, 169, 170, 174, 181, 182, 183, 207, 219, 220, 222, 223, 243, 244 Kilitbahir Grubu, 33, 181 Kilitbahir Hastanesi, 244 Kilitbahir platosu, 14, 15, 16, 169, 219, 220, 222, 223 Kilye, 11, 12, 201, 209 Kilye İskelesi, 11 Kirte, 11, 81, 92, 100, 108, 114, 116, 119, 124, 165, 192, 197, 211, 220, 222, 223, 243, 245 Kocaçimen, 7, 10, 14, 15, 16, 119, 193 Kocaçimen tepe, 7, 14, 15, 16, 193 Kocalar, 12 Konya, 228 Korfo, 251 Korna, 55 Koru Çiftliği, 11, 133 Korudağı, 11 Korudağları, 6 Koyun Limanı, 84, 88, 165, 166, 191, 192 Köprüköy, 55 Köseburnu, 26, 80 Kumbağı, 51 Kumburnu, 8, 70, 82, 86, 87, 91, 92, 116, 120, 145, 149, 151, 166, 202, 207 Kumkale, 8, 9, 11, 15, 16, 20, 33, 61, 64, 66, 75, 77, 82, 83, 86, 90, 92, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 103, 104, 105, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 115, 116, 120, 121, 122, 123, 125, 134, 136, 138, 140, 141, 143, 145, 147, 151, 166, 173, 180, 181, 182, 189, 190, 194, 195, 196, 202, 212, 219, 223, 224, 239, 243, 245, 247 Kumkale Burnu, 8

276 Kumkale Tabyası, 8, 97, 104, 105, 109, 123 Kumköy, 11, 125, 151 Kumtepe, 14, 92, 98, 119, 129, 148, 191, 192, 197, 204, 210, 211 Kurucadere, 11, 92, 119, 221, 223, 243 Küçük Anafarta, 7, 11, 119, 192, 193, 197, 238 Küçük Arıburnu, 7, 197 Küçük Bakla, 141 Küçük Beşige, 61, 93, 112 Küçük Kemikli, 7, 197 Küçük Kemikli Burnu, 197 Küçükkuyu, 12 L Lapseki, 10, 12, 238 Libya, 6, 56, 227 Liman von Sanders, 28, 34, 40, 193, 194, 196, 197, 200, 203 Limni, 6, 15, 38, 103, 155, 157, 158, 194, 213 Lord Kitchner (Harbiye Nazırı), 34, 59, 154, 155, 168, 213, 215, 217, 219 Lüleburgaz, 19, 46, 51, 52 M Macit (Binbaşı), 75 Maçka Silahhanesi, 227 Mahir (Yüzbaşı), 249 Mahmudiye, 92, 212 Mahmudiye köyü, 212 Majestic, 59, 108, 109, 122, 124, 130, 131, 156, 167, 176 Makedonya, 3, 6 Malta, 94, 179 Maltepe, 16, 119, 197, 204, 210, 221, 223 Maltepe deresi, 119 Markoplu, 231 Marmara Denizi, 6, 16, 34, 36, 52, 127, 156, 169, 213, 224, 243 Marne Savaşı, 5 Masquito, 137 Maxwell (General, Mısır'daki İngliz Kuvvetleri Komutanı), 213 Maydos Müfrezesi, 84, 91, 92, 119 Mayın Müfrezesi, 19 Mecidiye Tabyası, 90, 128, 133, 164 Mehmet Çavuş, 124 Melekhanım Çiftliği, 11 Mendeb, 56 Menderes Çayı, 10, 15, 16, 110, 223 Menderes Müfrezesi, 91, 92, 93, 112 Merkez Tabyası, 65, 129, 141, 143, 146 Mermi Yapım ve Islahhanesi, 242 Merten (Amiral, Çanakkale Boğazı Komutanı), 33, 72, 76, 79, 88 Mestantepe, 192 Mesudiye Bataryası, 146, 148, 159, 171, 175, 186 Meşelitepe, 143 Mevsuf (Teğmen), 184, 185, 224 Mısır, 55, 56, 57, 58, 154, 155, 157, 213, 214, 215, 216, 220 Midilli, 5, 6, 28, 73, 78, 94 Mithat (Yüzbaşı), 32 Mondros Limanı, 6, 15, 54, 154, 157, 221, 224 Morto, 7, 9, 12, 14, 116, 119, 120, 122, 123, 124, 136, 138, 152, 153, 179, 191, 192, 197, 202, 204, 206, 211, 218, 223 Morto Limanı, 14, 191, 192 Muhipbey Çiftliği, 231 Muhittin (Yüzbaşı), 184 Muin-i zafer Bataryası, 161, 240 Muratlı, 19, 44, 46 Mustafa Kemal (Kurmay Albay ATATÜRK, 19'uncu Tümen ve Anafartalar Grubu Komutanı), 88, 113, 117, 124, 158, 254 Müstakil Ağır Topçu Taburu, 32 N Nakliye Katarı, 23, 43, 50 Namazgâh Tabyası, 160 Napoli,

277 Nara Burnu, 7, 10 Nara İstihkâmı, 32 Nazmi (Üsteğmen), 112, 249 Nilüfer, 28 Niyemen Ordusu, 57 Numune Ağır Topçu Taburu, 188, 240 Nuri (Binbaşı), 165, 249 O Ocean, 122, 124, 130, 131, 167, 176, 177, 178, 179, 184, 188 Odesa, 5, 223 Okçular, 229 Orhaniye, 8, 20, 33, 66, 83, 87, 88, 90, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 103, 104, 105, 106, 109, 110, 122, 123, 124, 151 Orhaniye Tabyası, 8, 66, 87, 95, 96, 99, 109, 110, 123 Otranto Boğazı, 72 Ö Örüncek, 12 P Palamutluk, 7, 148, 192, 197, 210, 240 Palamutluk sırtları, 7, 192, 240 Palamutluk tepe, 148 Paris (General, Deniz Piyade Tümeni Komutanı), 57, 167 Pazarköy, 11, 12 Petersburg, 58 Peyk-i Şevket, 27 Pınarbaşı, 12, 202, 212 Plymouth Taburu, 222 Polonya, 58 Port Sait, 214, 216 Posseldt (Ağır Topçu Genel Müfettişi), 63 Prusya, 1, 57 Q Queen Elizabeth muharebe gemisi, 220 Queen Mary zırhlısı, 94 Quépratte (Amiral, 3'üncü Tümen Komutanı), 97, 103, 106, 117, 118, 130, 158, 170, 171, 172, 174, 175 R Refet (Albay, 11'inci Tümen Komutanı), 190 Remzi, 249 Robenson (Yüzbaşı), 110 Robert Rhodes James, 100 Roger Keyes (Birleşik Filo Kurmay Başkanı), 166 Romanya, 3, 6, 253, 256 Rumeli Mecidiye Tabyası, 65, 120, 128, 129, 131, 133, 134, 160, 170, 173, 178, 181, 182, 183, 186, 187, 208, 249 Rusya, 1, 3, 4, 5, 56, 58, 59, 60, 83, 155, 217, 251, 252, 253, 255, 256 S Sağ Kanat Müfreze Komutanlığı, 119 Sağ Kanat Müfrezesi, 91, 152, 165 Sahra Telgraf Müfrezesi, 165 Sakız, 68, 79 Salih (Padişah Başyaveri), 133 Saraciye Yapım Atölyesi, 228 Saraçhane Ambarı, 227 Sarafim Çiftliği, 11, 192, 193, 202, 204, 211, 244 Saraybosna, 1 Saraycık, 165 Sarı tepe, 81 Sarıcaeli, 207 Sarıçalı, 11, 82, 109, 112, 212 Sarıkale, 77 Sarıkız tepesi, 210 Sarısığ Koyu, 80 Sarıtepe, 92, 96, 119, 192, 197, 204, 211 Sarıtepe Burnu, 192, 197, 204, 211 Saros, 6, 7, 11, 13, 15, 20, 39, 52, 65, 84, 115, 118, 137, 141, 143, 146, 147, 148, 166, 189, 195, 196, 200, 218, 219, 222,

278 Saros Körfezi, 6, 7, 11, 13, 20, 39, 52, 65, 84, 115, 118, 166, 189, 195, 218, 243 Saz Limanı, 61, 91 Sazanof (Rus Dışişleri Bakanı), 252 Sazlıdere, 209 Schack (Amiral, Sahil Topçusu ve Mayın Birlikleri Genel Müfettişi), 66, 67, 80 Schineider (Yarbay, 62 Schneider (Kurmay Yüzbaşı),180 Sedat (Korgeneral Sedat Doğruer), 232 Sedat (Tuğgeneral) 29, 64 Seddülbahir, 6, 7, 9, 10, 11, 14, 15, 20, 31, 33, 61, 64, 66, 67, 72, 75, 77, 78, 81, 82, 83, 84, 87, 90, 91, 92, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 102, 103, 104, 105, 106, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 117, 120, 122, 123, 124, 125, 126, 134, 135, 136, 137, 138, 140, 143, 145, 152, 153, 155, 165, 180, 181, 182, 191, 192, 195, 196, 197, 204, 211, 218, 220, 221, 222, 223, 224, 239, 243, 245, 247, 249 Seddülbahir Tabyası, 20, 66, 72, 96, 104, 105, 123, 245, 249 Seddüllbahir, 6 Sehpalı Batarya, 160 Selimiye, 246 Serno (Yüzbaşı), 27, 180 Sırbistan, 29, 31, 58 Sırrı Paşa İstihkâm Ambarı, 227 Sinekçi, 8 Sivas, 228 Sivastopol, 5, 217 Sivli, 11 Soğanlı, 32, 75, 77, 79, 109, 121, 122, 132, 137, 138, 139, 141, 142, 144, 145, 149, 161, 164, 183 Soğanlıdere, 11, 48, 69, 74, 75, 86, 90, 109, 141, 155, 161, 178, 192, 201, 207, 244 Sol Kanat Müfrezesi, 91, 92, 152, 165 Soma, 42, 44, 45, 50, Souchoun (Amiral), 85 Suffren, 93, 96, 97, 103, 105, 130, 131, 140, 167, 174, 175, 179, 188 Suriye, 6 Susurluk, 19 Süveyş, 4, 56, 58, 251 Süveyş Kanalı, 56, 251 Swiftsure muharebe gemisi, 117 Ş Şam, 86 Şarköy, 6, 26, 195, 203 Şattülarap, 55 Şefik (Yarbay), 191 Şerif Hüseyin (Hicaz Emiri), 56 Şevketiye, 238 Şili Dağ Topçu Takımı, 47, 161 Şükrü (İstihkâm Albay), 249 T Talat (Albay, 2'nci Ağır Topçu Komutanı), 2, 4, 249 Talat Paşa, 2, 4 Tanenberg Meydan Muharebesi, 57 Tasfiye-i Rütep, 17 Tavaklı, 93 Tayfur, 10, 11, 203, 209, 231 Teğmen Hasan, 73 Tekealtı, 161 Tekirdağ, 13, 18, 19, 20, 30, 36, 37, 38, 42, 44, 50, 51, 52, 61, 80, 81, 82, 84, 88, 89, 208, 231, 237, 243, 248 Tekke Burnu, 9, 13, 95, 96, 192, 211 Tekke koyu, 119, 153, 221 Telsiz Telgraf Müfrezesi, 165 Tenker, 32, 107, 111, 115, 116, 120, 121, 122, 126, 128, 130, 133, 135, 137, 138, 140, 144, 145, 146, 147, 148, 153, 161, 164, 181, 186, 191, 205, 206, 224, 225, 240 Tenker Bölge Komutanlığı, 161 Tenker Havan Bataryası, 164, 186, 206 Tenkerdere, 70, 71, 86, 111, 161, 181, 192

279 Terziler, 12 Tevfikiye, 11, 116, 190, 202, 212 Tevhit Semeri Saraçhanesi, 227 Tir-i Müjgan, 28 Tophane, 227, 242 Tophane Yapım Fabrikası, 227 Trablusgarp, 2, 17, 56, 235 Trakya, 6, 14, 219, 228 Triumph muharebe gemisi, 120, 181 Truva Harabesi, 212 Tulon, 168, 251 Tuna, 58, 256 Turgut Bataryası, 207 Turşun, 91, 119, 203 Tuveney (Mürettep Kolordu Kurmay Başkanı), 194 Tuzla Burnu, 15 Türk-Fransız Dostluk Derneği, 3 U Uçak Okulu Ambarı, 227 Umurbey, 10, 12, 243, 244 Umurbey Hastanesi, 244 Unwin (Binbaşı), 222 Uşak, 45 Uzunköprü, 11, 13, 243 Ü Üsteğmen Hasan, 184 Üvecik, 12, 86, 87, 91, 92, 102, 120, 202, 212 V V. Mehmet Reşat, 4, 5 Vengeanca, 96, 103, 110 Viyana Kongresi, 1 W W. Birdwood (Korgeneral, Anzak Birlikleri Komutanı), 167 Weber(Korgeneral, 15'inci Kolordu Komutanı), 63, 76, 194, 201 Wemyss, 158 Weymouth kruvazörü, 115, 181 Wherle(Albay), 29, 64 Winston Churchill (İngiltere Bahriye Nazırı), 2, 34, 58 Wossidlo(Yarbay, Anadolu Hamidiye Tabyası Komutanı), 29, 33, 64, 249 Y Yağcılar, 229 Yalova, 11, 210 Yarbay Zeki, 32 Yarçeşme, 19 Yassıtepe, 11 Yaylacık, 12 Yemen, 6, 31, 56, 227 Yeniköy, 8, 11, 12, 14, 93, 98, 99, 102, 103, 104, 112, 116, 120, 141, 143, 151, 159, 190, 195, 196, 202, 203, 210, 212 Yerkesiği, 92, 202 Yıldız Araba Fabrikası, 227 Yıldız Fenni Teçhizat Deposu, 227 Yıldız istihkâmı, 33 Yunanistan, 3, 39, 58, 253, 256 Yüzbaşı Hüseyin, 26, 27 Yüzbaşı Zeki, 36 Z Zeytinburnu Fişek ve Mermi Fabrikası, 242 Zığındere, 81, 82, 90, 113, 119, 192, 197, 211, 221,

280 KAYNAKLAR Arşivler Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı (ATASE) Arşivi. Kitaplar: ARI, Kemal; Birinci Dünya Savaşı Kronolojisi, Ankara, Genelkurmay Basımevi, ARMAOĞLU, Fahir; 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi , İş Bankası Yayınları, 2. Baskı, Ankara, ATABEY, Figen; İngiliz Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri nin Deniz Harekâtı, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi Özel Sayı, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ağustos ATALAY, İbrahim; Kenan Mortan, Türkiye Bölgesel Coğrafyası, İnkılap Kitabevi, İstanbul, BAYUR, Yusuf Hikmet; Türk İnkılâbı Tarihi, C II, Kısım IV, Ankara, TTK Basımevi, BAYUR, Yusuf Hikmet; Türk İnkılâbı Tarihi, C III, Kısım I, Ankara, BELEN, Fahri; Çanakkale Savaşı, İstanbul Harp Akademisi Matbaası, BİLSEL, Cemil; Lozan, C I, İstanbul, Ahmet İhsan Matbaası, Birinci Dünya Harbi nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekâtı, 1 inci, 2 nci ve 3 üncü Kitapların Özetlenmiş Tarihi (Haziran Ocak 1916), Ankara, Gnkur. Basımevi, Birinci Dünya Harbi nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekâtı, V nci Cilt, 1 nci Kitap (Haziran Nisan 1915), Genelkurmay Basımevi, Ankara, Birinci Dünya Harbi nde Türk Harbi; Osmanlı İmparatorluğu nun Siyasi ve Askerî Hazırlıkları ve Harbe Girişi, Ankara, Gnkur. Basımevi, Birinci Dünya Harbi nde Türk Harbi, Deniz Harekâtı, C VIII, Ankara, Gnkur. Basımevi, Birinci Dünya Harbi nde Türk Harbi, Sina-Filistin Cephesi, Harbin Başlamasından İkinci Gazze Muharebeleri Sonuna Kadar, C IV, Ks. 1, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, Gnkur. Basımevi, Birinci Dünya Harbi nde Türk Harbi, Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya Harekâtı , Ankara, Gnkur. Basımevi,

281 Birinci Dünya Harbi nde Türk Harbi, Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekâtı, C II, Birinci Kitap, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, Gnkur. Basımevi, Birinci Dünya Harbi'nde Türk Harbi, Sina-Filistin Cephesi, Dördüncü Cilt, 2 nci Kısım, Ankara, Gnkur. Basımevi, CASSAR; George, H.; Fransızlar ve Çanakkale, Çev. N. Dalay, Milliyet Yayınları, İstanbul, Yenibahar Matbaası, Cemal Paşa; Hatırat, Yay.Haz. Metin Martı, Arma Yayınları, İstanbul, CORBETT, Jullien; Harekât-ı Bahriye, Çev. Ali Rıza Seyfi, C II, İstanbul, Matbaa-i Bahriye, Deniz Aşırı Seferler ve Çıkarmalar; Çev. Ahmet Onur, Askerî Tarih Bülteni Eki, Sayı 9, Ankara, Gnkur. Basımevi, DEVELLİOĞLU, Ferit; Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügât, Ankara, HAMILTON, Ian; Gelibolu Hatıraları 1915, Örgün Yayınevi, İstanbul, JAMES, Robert Rhodes; Gelibolu Harekâtı, Çev. Haluk V. Saltıkgil, Belge Yay., Ankara, KANSU, Yavuz- ŞENSÖZ, Sermet- ÖZTUNA, Yılmaz; Havacılık Tarihinde Türkler, C I, Hava Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, Ankara, KARAL, Enver Ziya; Osmanlı Tarihi C IX, Ankara, TTK Basımevi, KNIGHT, Frank; Çanakkale Savaşı, İstanbul Harp Akademileri Basımevi, LOREY, Hermann; Türk Sularında Deniz Hareketleri, Çev. Tacettin Talayman, C 2, İstanbul, Mahmut Muhtar; Maziye Bir Nazar, Yay.Haz. Nurcan Fidan, Ankara, Gnkur. Basımevi, Mirliva Sedat; Boğazlar Meselesi ve Çanakkale Deniz Savaşı nda Türk Zaferi, Haz. Mehmet Köçer, Ankara, MOORHEAD, Alan; Çanakkale Geçilmez, Çev. Günay Salman, Birinci Baskı, Milliyet Yayınları, Baha Matbaası, Mart Motak; Çanakkale Muharebesi, Çev. Halil Kemal, Ankara, Nazmi, Çanakkale Deniz Savaşları Günlüğü ( ) Çanakkale Deniz Müzesi Komutanlığı Yayınları, Çanakkale,

282 OGLANDER, C.F. Aspinall; Büyük Harbin Tarihi Çanakkale Gelibolu Askerî Harekâtı, Çev. Tahir Tunay, C I, İstanbul, Askerî Matbaa, ORHON, Alparslan; Çanakkale Boğazı Muharebesi (18 Mart 1915), Askerî Tarih Bülteni, Sayı 10, Ankara, Gnkur. ATASE Başkanlığı Yayınları, Ağustos Osmanlı İmparatorluğu nun Siyasi ve Askerî Hazırlıkları ve Harbe Girişi, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi ( ). Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri I, Ankara 2005, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları. PAKALIN, Mehmet Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Fasikül 12-17, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, PAKALIN, Mehmet Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, Fasikül 1-5, İstanbul, Millî Eğitim Basımevi, PAKALIN, Mehmet Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Fasikül 6-11, İstanbul, Millî Eğitim Basımevi, Pakalın, Mehmet Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Fasikül 18-23, İstanbul, Millî Eğitim Basımevi, PERK, Kadri; Çanakkale Savaşları Tarihi II. ve III. Kısımlar Büyük Harpte Çanakkale, 116 Sayılı Askerî Mecmua nın Tarih Kısmı, Sayı 56, 1 Mart ROUX, F. Charles; Çanakkale Seferi, Çev. Nihat, Asım, İstanbul, Matbaa-i Askeriye, Selahaddin Adil Paşa; Çanakkale Cephesi nden Mektuplar-Hatıralar, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, SOY, H. Bayram; Almanya nın Osmanlı Devleti Üzerinde İngiltere ile Nüfuz Mücadelesi ( ), Ankara, Phoenix Yayınevi, SOYASLAN, Hilmi; Askerî Terimler Sözlüğü, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul, Talat Paşa nın Anıları, Yay. Haz. Alpay Kabacalı, İletişim Yayınları, İstanbul, Türk Dış Politikasının Analizi, Der. Faruk Sönmezoğlu, İstanbul, 1994, Der Yayınları. Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, III. Cilt 6 ncı Kısım ( ), Ankara, Gnkur. Basımevi, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Osmanlı Devri, Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik, C X. Ankara, Gnkur. Basımevi,

283 ÜLMAN, A. Halûk; Birinci Dünya Savaşına Giden Yol, Ankara, Sevinç Matbaası, Makaleler ERASLAN, Cezmi; I. Dünya Savaşı ve Türkiye, Türkler, C 13, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, ORHON, Alparslan; Çanakkale Boğazı Muharebesi (18 Mart 1915), Askerî Tarih Bülteni, Sayı 10, Ankara, Ağustos Dergi ve Ansiklopediler Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Ağustos 1989, Sayı 88. Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, C 13, Gelibolu Yarımadası Mad., İstanbul, Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, C 5, Biga Yarımadası Mad., İstanbul, Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, C 9, Çanakkale Mad., İstanbul, Meydan Larousse, C 3, Çanakkale Mad., İstanbul,

284 KRONOLOJİ 12 Ekim 1911 Rusya'nın Boğazlar ı Açtırma Konusunda Osmanlı Devleti ne Başvurması 22 Kasım 1911 Rusya'nın Boğazlar ı Açtırma Konusunda Osmanlı Devleti ne Nota Vermesi 8 Ekim 1912 Balkan Savaşı'nın Başlaması 15 Ekim 1912 Ouchy Barış Antlaşması 15 Haziran 1914 Çanakkale Müstahkem Mevkisinde Topçu Reorganizasyonu 28 Haziran 1914 Avusturya-Macaristan Veliahdının Saraybosna'da Öldürülmesi 28 Temmuz 1914 Avusturya-Macaristan'ın Sırbistan'a Savaş İlanı 31 Temmuz 1914 Çanakkale Bölgesinde Özel Seferberlik İlanı 31 Temmuz 1914 Hafif Filonun Çanakkale'ye Gelişi 1 Ağustos 1914 Almanya'nın Rusya'ya Savaş İlanı 2 Ağustos 1914 Türk-Alman Anlaşması ve Türkiye'de Genel Seferberlik İlanı 3 Ağustos 1914 Almanya nın Fransa ya Savaş İlanı 10 Ağustos 1914 Kurmay Albay Cevat'ın Müstahkem Mevki Komutanlığı Görevine Başlaması 10 Ağustos 1914 Goeben ve Breslau'ın Saat 18.00'de Boğaz a Girmelerinin Başkomutanlığa Arz Edilmesi. Saat 19.30'da Gemilerin Çanakkale'ye Gelmesi 15 Ağustos üncü Mayın Hattının Kurulması 17 Ağustos 1914 Çanakkale'de Uçak Müfrezesine Bir Deniz Uçağıyla Pilot Fazıl'ın Gelişi 27 Ağustos 1914 Kilitbahir'e Bir Kovanlı Torpido Bataryasının Yerleştirilmesi 28 Ağustos 1914 Çanakkale Feneri Yanına Dubalar Üzerine İki Kovanlı Torpido Bataryasının Yerleştirilmesi 30 Ağustos 1914 Korgeneral Merten in, Tümgeneral Weber in Yerine Atanması ve General Adındaki Gemiyle 160 Alman Askerî Personelini Beraberinde Getirmesi 5 Eylül 1914 Pilot Fazıl ın, Keşif İçin İlk Kez Uçuşu 27 Eylül 1914 Çanakkale Boğazı'nın Abluka Edilmesi ve Tüm Gemilere Kapatılması 273

285 30, 31 Ekim nci Tümenden Pekleştirilmiş Bir Piyade Alayının Tekirdağ'dan Gelibolu'ya Gelişi 1 Kasım 1914 Türk Doğu Sınırında Rusların Savaşı Başlatması 3 Kasım 1914 Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı Giriş Tahkimatını Bombardımanı 4 Kasım 1914 Çanakkale Boğazı'nın Deniz ve Karadan Yapılacak Taarruzlara Karşı Savunulmasını Üstlenen 3 üncü Kolordu Karargâhının Çanakkale'ye Gelmesi 6 Kasım 1914 Fav'ın Bombardımanı 9 Kasım 1914 Üçüncü Mayın Hattının Kuzeyinde ve Buna Paralel Altıncı Mayın Hattının Kurulması 11 Kasım 1914 Osmanlı Devleti'nin Rusya, İngiltere ve Fransa'ya Savaş İlanı 11 Kasım 1914 Başkomutanlığın, 3 üncü Kolordu Karargâhının Gelibolu'ya Gitmesini Emretmesi 14 Kasım üncü Kolordu Karargâhının Gelibolu'ya Gelmesi 25 Kasım 1914 Savaş Konseyinin Toplantısı ve Churchill'in Çanakkale Boğazı'na Taarruz Önerisi ve Önerinin Kabul Edilmemesi 13 Aralık 1914 Mesudiye Muharebe Gemisinin Batırılması 17 Aralık 1914 Yedinci ve Sekizinci Mayın Hatlarının Kurulması 11 Ocak 1915 Amiral Carden'in, Bahriye Nezaretine Çanakkale Boğazı'na Taarruz İçin Hazırlattığı Planı Sunması 15 Ocak 1915 Saphir Adındaki Fransız Denizaltı Gemisinin Köseburnu Önünde Batırılması 28 Ocak 1915 İngiliz Savaş Konseyinin Toplantısında Çanakkale Boğazı'nın Yalnız Donanmayla Zorlanmasına Karar Verilmesi 19 Şubat 1915 in Taarruz Tarihi Olarak Saptanması 17 Şubat 1915 Barbaros ve Turgut Reis Muharebe Gemilerinin, Savunmaya Katılmak Üzere Nağra'ya Gelmesi 18 Şubat 1915 Başkomutan Vekilinin Denetleme İçin Çanakkale'ye Gelmesi 19 Şubat 1915 Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı Giriş Tabyalarına Taarruz ve Muharebeleri 25 Şubat uncu Tümen Komutanı, Karargâhı, 57 nci Piyade Alayı, Dağ Bataryası, Sıhhiye Bölüğü, Seyyar Hastane Ekmekçi Müfrezesi'nin Tekirdağ'dan Eceabat'a Gelmesi 274

286 25 Şubat 1915 Çanakkale Müstahkem Mevki Karargâhının Hacıpaşa Çiftliği'ne Yer Değiştirmesi 25 Şubat 1915 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanının, 19 uncu Tümen Komutanını Eceabat Bölgesi Komutanlığına Ataması 25 Şubat 1915 Birleşik Filonun, Giriş Tabyalarındaki Topları Tahrip Etmesi ve Boğaz a Girmeye Başlaması 26 Şubat 1915 Seddülbahir ve Kumkale'ye Çıkarma Yapılması 4 Mart üncü Avustralya Tugayı'nın, Mondros Limanı'na Gelmesi 5, 6 Mart 1915 Çamkoyu Batısından Queen Elizabeth Muharebe Gemisinin Merkez Tahkimatını Aşırma Biçiminde Bombardımanı 11 Mart 1915 General lan Hamilton'un, Akdeniz Bağlaşık Kuvveti Komutanlığına Atanması 12 Mart 1915 İngiliz Deniz Piyade Tümeninin Artanının Limni Adasına Gelmesi 13 Mart 1915 İngiliz Harbiye Nazırı Kitchener in, Ian Hamilton'a Kara Kuvvetlerinin Kullanılması Konusunda Emir Vermesi 16 Mart 1915 Amiral Carden in Sağlık Nedeniyle Görevinden Ayrılması 17 Mart 1915 General d'amade Emrindeki Fransız Doğu Sefer Kuvvetinin Mondros Limanı'na Gelmesi 17 Mart 1915 Amiral de Robeck'in, Birleşik Filo Komutanlığı Görevine Başlaması 18 Mart 1915 Çanakkale Boğazı Muharebesi 24 Mart 1915 Liman von Sanders'in 5 inci Ordunun Kurulması ve 5 inci Ordu Komutanlığına Atanması 24 Mart 1915 General Ian Hamilton'un Birliklerini Düzenlemek Üzere Mısır'a Hareket Etmesi 26 Mart inci Ordu Komutanının Gelibolu'ya Gelerek Göreve Başlaması 27 Mart 1915 İngiliz Bahriye Nazırı Winston Churchill'in, Kara ve Deniz Kuvvetleri ile Birlikte Harekâta Karar Verildiğini Amiral de Robeck'e Bildirmesi 28 Mart 1915 Tengerdere-Domuzdere Arasında Boğaz ın Ortasına Doğru 19 Mayından Oluşan Son Mayın Hattının Kurulması 275

287 31 Mart /1 Nisan 1915 Boğaz Doğrultusunda 10 Mayın Dökülerek Mayın Hattının Uzatılması 31 Mart üncü Tümenin Muharip Birlikleriyle Erenköy'e Gelmesi 1 Nisan 1915 General Weber'in Kalvert Çiftliği'nde Mürettep Kolordu Komutanlığı Görevine Başlaması 10 Nisan 1915 General Ian Hamilton'un Mondros'a Gelmesi 10 Nisan 1915 Avustralya Tümeninin Büyük Kısmının, Mondros'a Gelmesi 17 Nisan 1915 E-15 İngiliz Denizaltı Gemisinin, Boğaz'da Hasara Uğratılıp Karaya Oturtulması 18/19 Nisan 1915 İngilizlerin, E-15 Denizaltı Gemisini Batırmaları 276

288 EKLER Ek-1 Çanakkale Muharebesi ne Katılan Alay ve Üst Kademedeki Komutanlar HARİTALAR Harita-1: Çanakkale Harekât Alanı Harita-2: Çanakkale Boğazı ve Yakın Adalar KROKİLER Kroki-1: 3 üncü Kolordu Komutanlığının Tekirdağ Yığınak Bölgesindeki Durumu Kroki-2: Çanakkale Müstahkem Mevki Topçusunun Durumu (31 Temmuz 1914) Kroki-3: 1 inci Ordu İçin Tasarlanan Yığınak Planı (5 Ağustos 1914) Kroki-4: Çanakkale Boğazında Topçu ve Mayın Hatlarının Durumu (20 Eylül 1914) Kroki-5: Çanakkale Müstahkem Mevki ve 3 üncü Kolordu Komutanlıklarının Aldığı Düzenler (18 Mart 1915 Sabahı) Kroki-6: Çanakkale Müstahkem Mevki Topçusu (18 Şubat 1915) Kroki-7: 7 nci ve 9 uncu Piyade Tümenlerinin Durumu (18 Şubat 1915) Kroki-8: Boğaz Giriş Tabyalarının Durumu ve Bunların Ateş Alanları ile Birleşik Filonun Bu Tabyalara Yönelik Taarruz Planları (19 Şubat 1915) Kroki-9: Birleşik Filonun Giriş Tabyalarına Taarruz Planı (25 Şubat 1915) Kroki-10: Çanakkale Müstahkem Mevki Topçusunun Dövüş ve Dönüş Olanakları Kroki-11: Obüs Bölgesinin Dövüş ve Dönüş Olanakları Kroki-12 Çanakkale Müstahkem Mevkii Topçusu ve Mayın Hatları (18 Mart 1915) Kroki-13 9 uncu Piyade Tümeni ve Jandarma Birliklerinin Kıyı Gözetleme Düzeni Kroki-14 Çanakkale Boğazı Muharebesi (18 Mart 1915) Kroki-14a Çanakkale Boğazı Muharebesi (18 Mart 1915 Saat ) Kroki-14b Çanakkale Boğazı Muharebesi (18 Mart 1915 Saat ) Kroki-14c Çanakkale Boğazı Muharebesi (18 Mart 1915 Saat )

289 Kroki-14d Çanakkale Boğazı Muharebesi (18 Mart 1915 Saat ) Kroki-15 9 uncu Piyade Tümeni (31 Mart 1915) Kroki-16 5 inci Ordu (25 Nisan 1915) Kroki-17 9 uncu Piyade Tümeni (1 Nisan 1915) Kroki-18 İngiliz ve Fransız Kuvvetlerinin Hedefleri (25 Nisan 1915) Kroki-19 Çanakkale Müstahkem Mevkii ve 3 üncü Kolordu Komutanlıkları Lojistik Destek Birliklerinin Durumu (Mart 1915) Kroki-20 Sağlık Hizmetleri (18 Mart 1915) Kuruluş-1: Kuruluş-2: Kuruluş-3: KURULUŞLAR 3 üncü Kolordu Komutanlığının Kuruluşu Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının Barış Kuruluşu (Temmuz 1914) 3 üncü KolorduKomutanlığının Sefer Kuruluşu (4 Ağustos 1914) Kuruluş-4: Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının Sefer Kuruluşu (5 Ağustos 1914) Kuruluş-5: 9 uncu Piyade Tümeninin Sefer Kuruluşu (5 Ağustos 1914) Kuruluş-6: 3 üncü Kolordu (4 Kasım 1914) Kuruluş-7: 3 üncü Kolordu Komutanlığının Kuruluşu (31 Temmuz 1914) Kuruluş-8: Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı (18 Şubat 1915) Kuruluş-9: Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının Kuruluş, Konuş ve Düzenleri (18 Mart 1915) Kuruluş-10: 3 üncü Kolordunun Kuruluşu (18 Mart 1915) Kuruluş-11: Çanakkale de İngiliz ve Fransız Kara Kuvvetleri (Nisan 1915) Kuruluş-12: 5 inci Ordunun Kuruluşu (19 Nisan 1915) Kuruluş-13: Çanakkale Müstahkem Mevkii Topçusu (23 Mart 1915) Çizelge-1: Çizelge-2: Çizelge-3: ÇİZELGELER 3 üncü Kolordu Bölgesindeki Jandarma Birliklerinin Seferber Olma Gün ve Yerleri (27 Ağustos 1914) 9 uncu Piyade Tümeninin Seferber Olma Günleri Çanakkale Müstahkem Mevkisinde Bulunan Toplardan Bir Bölümünün Nitelikleri

290 Çizelge-4: Çanakkale Müstahkem Mevkisinde Bulunan Top Sayısı (31 Temmuz 1914) Çizelge-5: Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı Topçu Alaylarında Bulunan Toplar (18 Şubat 1915) Çizelge-6: 9-10, 12 Mart Tarihleri Arasındaki Sarfiyat, Zayiat ve Hasar Çizelge-7: Çanakkale Müstahkem Mevki Topçusu (18 Mart 1915) Çizelge-8: Birleşik Filonun Çanakkale Boğazı Muharebesine Katılan Muharebe Gemileri ve Nitelikleri (18 Mart 1915) Çizelge-9: Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı Levazım Başkanlığının Değişik Kaynaklardan Aldığı Yiyecek, Yem ve Yakıt (31 Temmuz Şubat 1915) Çizelge-10: Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı 2 nci Topçu Tugayının Alaylarındaki Cephane Durumu (14 Ağustos 1914) Çizelge-11: Çanakkale Boğazı nda 2 nci ve 3 üncü Bölgede Bulunan Topçunun Personel, Silah ve Cephane Durumu (26 Şubat 1915) Çizelge-12: Çanakkale Harekât Alanında Bulunan Türk Birliklerinin Kuvvetleri (18 Mart 1915) Çizelge-13: Çanakkale Boğazı nda Mayın Hatları (4 Ağustos Mart 1915) Çizelge-14: Çanakkale ve Gelibolu Sancaklarının 1914 Yılı Tahıl Üretim İstatistikleri Çizelge-15: Çanakkale ve Gelibolu Sancaklarında Yağ Çıkarılan Ürünlerin 1914 Yılı İstatistik Verileri RESİMLER Resim-1: 19 uncu Tümen ve Anafartalar Grup Komutanı Mustafa Kemal (ATATÜRK) Resim-2: Başkomutan Vekili Enver Paşa Resim-3: Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanı Cevat Paşa (Orgeneral Çobanlı) Resim-4: 5 inci Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders Resim-5: İngiliz Bahriye Nazırı Winston Churchill Resim-6: Akdeniz Sefer Kuvveti Başkomutanı Orgeneral Ian Hamilton

291 ÇANAKKALE MUHAREBESİ'NE KATILAN ALAY VE ÜST KADEMEDEKİ KOMUTANLAR Ek-1 BİRLİK KOMUTANIN ADI SOYADI SİCİL NU. 19 uncu Tümen Anafartalar Grubu Çanakkale Müstahkem Mevki 14 üncü Kolordu Mustafa Kemal (Mareşal ATATÜRK) Cevat (Orgeneral ÇOBANLI) 1317-P P.4 Çanakkale Müstahkem Mevki Nihat (Korg. ANILMIŞ) 1312-P.4 Güney Grubu Komutanlığı Mehmet Vehip (Korg. KAÇİ) 1313-Top.1 1 inci Kolordu Mehmet Ali (Korg.) 308-P.5 2 nci Kolordu Saros Grubu Komutanlığı Sağ Kanat Komutanlığı Asya Grup Komutanlığı 3 üncü Kolordu 3 üncü Kolordu 8 inci Tümen 15 inci Kolordu 5 nci Kolordu Anafartalar Grup Komutanlığı Ahmet Faik (Tümg. ÇOLAK) Esat (Korg. BÜLKAT) Ali Rıza (Tuğg.SEDES) Mustafa Fevzi (Mareşal ÇAKMAK) 1313-c.Top P P c.P.7 6 ncı Kolordu Mustafa Hilmi(Tuğg.) 1301-P.7 16 ncı Kolordu Anafartalar Grup Komutanlığı 1 inci Tümen Ahmet Feyzullah (Alb.TÜMAY) Cafer Tayyar (Tümg.EĞİLMEZ) 1309-P Sv.4 2 nci Tümen Hasan Askeri (YÜCEKÖK) 1302 P.39 4 üncü Tümen Celalettin (MENGİL) 1311-c-P.5 4 üncü Tümen 36 ncı Alay Cemil (Tümg. CONK) 1308-P.18

292 5 inci Tümen 15 inci Tümen Hasan Basri (Alb.SOMEL) 1311-b. Sahra Top.1 6 ncı Tümen Süleyman Şakir (Alb. ORBAY) 1310-P.5 6 ncı Tümen Mehmet Nazif (Tümg. KAYACIK) 1306-P.29 7 nci Tümen 24 üncü Tümen 8 inci Tümen 24 üncü Alay Ali Remzi (ALÇITEPE) Mehmet Nuri (Alb.CONKER) c.top P.15 9 uncu Tümen Halil Sami (Alb.) 1305-P.18 9 uncu Tümen 19 uncu Alay 33 üncü Alay 10 uncu Tümen 11 inci Tümen 5 inci Kolordu (Kom.Vek.) 11 inci Tümen (Kom. Vek.) Kayaltepe Mıntıka Komutanlığı Mürettep Tümen 125 inci Alay 12 nci Tümen 13 üncü Tümen 14 üncü Tümen 15 inci Tümen 5 inci Kolordu (Kom.Vek.) 15 inci Tümen 1 inci Süvari Tugayı 16 ncı Tümen 19 uncu Tümen 27 nci Alay Sabri (Tuğg.) Hüseyin Selahattin (ÇOLAK) (Alb. KÖSEOĞLU) Refet (KÜÇÜK) (Tuğg.) Abdürrezzak (Alb. AKBARLAS) Mehmet Selahattin ADİL (Tümg.) Musa Kazım (Korg. KARABEKİR) Mehmet Şükrü (Alb. SAGUN) Ahmet Hamdi (Alb.) Mehmet Rüştü (Tümg. SAKARYA) Mehmet Şefik (Alb. AKER) 1308-P P P b.P Sahra Top P P Sv b.P P.84

293 19 uncu Tümen 3 üncü Kolordu (Kom. Vek.) 15 inci Kolordu (Kom. Vek.) Yakup Şevki (Org. SÜBAŞI) 1312-P.5 20 nci Tümen Yasin Hilmi (Kur.Alb.) 1318-P inci Tümen Ali Fuat (Korg.CEBESOY) 1317-P ncı Tümen Mehmet Esat (Alb.SAGAY) 1310-P.6 42 nci Tümen 2 nci Ağır Topçu Tugay Mustafa Asım (Yb. ASIMGİL) Mustafa Talat (Alb.) 1314-Sv Ağ.Top.1 1 inci Alay Mustafa Talat (Alb.TUNÇ) 1307-P.47 2 nci Alay Abdullah İlmi (Yb.) 1311-c.P.10 4 üncü Alay Kazım (Tümg. SEVÜKTEKİN) 1311-b.P.5 5 inci Alay Mehmet Ali (Bnb) 1308-P.16 6 ncı Alay 6 ncı Alay 11 inci Alay Rıfat (Yb. ÖZDEMİROĞLU) Mustafa Sabri (Yb) 1311-b.P b.ağ.top.6 10 uncu Alay Mehmet Kemalettin (Yb.) 1314-P inci Alay 20 nci Alay 11 inci Alay 33 üncü Alay 19 uncu Alay Ali Rıza (Alb. BARLAS) Vahit (Yb.) 1304-P P nci Alay Servet (Yb.) 1306-P.9 13 üncü Alay Ali Rıza (Yb.) 1305-P üncü Alay Mehmet Nuri (Alb.) 1312-P üncü Alay İsmail Hakkı (Bnb. OKTÜRK) - 15 inci Alay İbrahim Şükrü (Bnb.) b.p inci Alay 15 inci Alay 32 nci Alay Veysel (Alb. ÖZGÜR) Hasan Basri (Yb.) 1311-b.P P.122

294 16 ncı Alay Ahmet Hakkı (Yb.) 1305-P ncı Alay Mehmet Emin (Tümg. YAZGAN) 1311-b.P ncı Alay Celalettin (Alb. SIĞINDERE) 1312-P nci Alay Hüseyin Hilmi (Bnb.) 1316-P inci Alay ABDÜLKADİR (Yb.) 1308-P inci Alay Mustafa Rakım (Yb.) 1309-P uncu Alay 25 inci Alay Kabatepe Mıntıka Komutanlığı Anafartalar Mıntıkası Komutanlığı 33 üncü Alay Mehmet İrfan (Alb. DURUKAN) 1314-P uncu Alay Mehmet Ali (Bnb.) 1310-P nci Alay Mehmet Halit (Yb.) 1308-P inci Alay Halil Nedim (Alb. ASUROĞLU) 1311-c.P inci Alay Yusuf Ziya (Yb.) 1311-b.P inci Alay Ahmet Zeki (Tümg. SOYDEMİR) 1321-P nci Alay Ali Rıza (Yb) 1307-P nci Alay Mehmet Muhittin 1312-P.14 (Tümg. KURTİŞ) 22 nci Alay Hacı İbrahim Hakkı 1311-b.P.33 (Tümg. EMİROĞLU) 23 üncü Alay Hüseyin Recai (Yb.) 1306-P üncü Alay Hüseyin Halit (Yb.) 1307-P inci Alay Nail (KISIKLILI) - 26 ncı Alay Kadri (Yb.) 1309-P nci Alay Halis (Bnb.) 1314-P uncu Alay Mehmet Raif (Bnb.) P uncu Alay Ahmet Rıza (Alb.) c. P üncü Alay Ahmet Şevki (Yb.) 1308-P üncü Alay Mehmet Yümnü 1312-P.62 (Yb. EĞİLMEZ) 36 ncı Alay Mustafa Münip (Alb. UZSOY) 1311-b-P.32

295 38 inci Alay Mehmet Kazım (Alb.) 1310-P uncu Alay Mehmet Salih (Bnb.) 1313-P uncu Alay Hüseyin Nurettin (Tümg. ÖZSU) 1313-P inci Alay Fuat (Yb.) 1308-P nci Alay (Alay Komutan Muavini) RASİH (Yb.) P nci Alay Ahmet Nuri (Tümg. DİRİKER) P inci Alay Mehmet Refik (Yb.) 1312-P inci Alay İsmail Hakkı (Alb.) 1311-b-P ncı Alay Talat (Tuğg. SÜALP) 1313-P nci Alay Ahmet Tevfik (Bnb.) 1315-P nci Alay Mustafa (Yb.) 1310-P inci Alay Ahmet (Yb.) 1318-P.6 55 inci Alay Mehmet Tevfik(Alb.) 1311-b.P ncı Alay Mahmut Nedim (Yb.) 1307-P ncı Alay Mustafa (Alb.) 1311-c.P ncı Alay Mehmet Rıfat (Bnb.) 1310-P nci Alay Hüseyin Avni (Yb. ARIBURNU) 1308-P nci Alay ALİ HAYRİ ARIBURUN P uncu Alay Ali Muzaffer (Tuğg. ERGÜN) 1312-P ıncı Alay Mehmet Zekeriya (Yb.) 1316-P üncü Alay Ahmet Muhtar (Yb.) 1312-P üncü Alay Mehmet Servet (Alb. YURDATAPAN) 1307-P inci Alay Saffet (Bnb.) P nci Alay Mehmet Münir 1311-c.P üncü Alay Mehmet Reşit 1307-P üncü Alay Mustafa İzzet (Tümg. YAVUZER) 1316-Sv.2 75 inci Alay Arif (Bnb.) 1310-P nci Alay Saip(Yb.) 1311-c.P.21

296 78 inci Alay Ömer Lütfü (Yb. ARGEŞO) 1316-P üncü Alay Ahmet Şükrü (Yb.) 1310-P inci Alay Abdürrezzak (Alb. AKBARLAS) 1311-b.P ncı Alay Mustafa Şevki (Alb.) 1308-P nci Alay Hasan Lütfü (Alb. AKDENİZ) 1304-P ncı Alay Mahmut Nedim (Alb.) P.35 4 üncü Süvari Alayı Anafartalar Mıntıka Komutanlığı Tayfur Mıntıka Komutanlığı Ahmet Hamdi (Yb.) 1310-Sv inci Süvari Alayı Esat (Tuğg.) 1310-Sv üncü Süvari Alayı Bağımsız Süvari Tugayı Ali Sami Sabit (Tümg. KARAMAN) 1312-Sv.10 2 nci Kolordu Sahra Topçu Alayı MEHMET FUAT (Alb. KÖSEARİF) 3 ncü Kolordu Topçu Komutanlığı HASAN (Tümg.KIPÇAK) Sahra Top Sahra Top.2 16 ncı Kolordu Sahra Topçu Komutanlığı Ahmet Nuri (Alb.) Sahra Top.... Kuzey Grubu Merkez Topçu Grubu Komutanlığı MEHMET ŞÜKRÜ (Yb. AKBIYIK) b.sahra Top.23 2 nci Sahra Topçu Alayı MEHMET EMİN (Tümg.) Top.10 3 üncü Sahra Topçu Alayı Ömer Zeki (Yb.) 1309-Ağ. ToP.5 3 üncü Topçu Alayı 14 üncü Kolordu Topçu Komutanlığı Mehmet Sabri (Tümg. ERÇETİN) 1313-Top.17 3 üncü Ağır Topçu Alayı Rıfat (Yb) Ağ.Top.6 4 üncü Ağır Topçu Alayı Ahmet Kemal (Yb.) 1311-b.Top.1 4 üncü Topçu Alayı Mehmet Rıza (Bnb.) 1314-Top.9 5 inci Ağır Topçu Alayı 1 inci Ağır Topçu Tugayı Mahmut Macit (Yb. DİNÇER) Ağ. Top.5 5 inci Sahra Topçu Alayı 15 inci Kolordu Topçu Komutanlığı Azmi (Yb.) 1309-Top.15 5 inci Sahra Topçu Alayı Güney Grubu Topçu Komutanlığı 14 üncü Kolordu Topçu Alayı Mustafa Asım (Tuğg. BERKMAN) 1312-Sahra Top.3

297 11 inci Ağır Tpçu Alayı 6 ncı Ağır Topçu Alayı 7 nci Sahra Topçu Alayı Güney Cephesi Sol Kanat Topçu Komutanlığı Erenköy ve İntepe Mıntıkası Komutanlığı 2 nci Kolordu Ağır Topçu Komutanlığı Güney Grubul Ağır Topçu Komutanlığı Hasan Şükrü (Alb) Salih Ulvi (Alb.SEZER) Mehmet Zekeriya (Alb. AKGÜN) Ağ.Top b.Top Top.3 9 uncu Sahra Topçu Alayı Mehmet Ali (Yb. Sevingen) 1311-c.Top uncu Sahra Topçu Alayı Ahmet Necati (Yb.) 1308-Sah.Top u ncu Topçu Alayı Recep Vehbi (Alb.) 1312-Top inci Tümen Topçu Alayı Mehmet Tevfik(Bnb.) 1314-Sahra Top inci Ağır Topçu Alayı Şerafettin (Yb.) b.top.4 12 inci Ağır Topçu Alayı 16 ncı Topçu Alayı Halit Hakkı (Alb.) Top.4 12 nci Sahra Topçu Alayı Emin Zihni (Alb.) 1311-b.Sahra Top.12 Kerevizdere ve Domuzdere Bataryaları Grubu Komutanlığı 13 üncü Topçu Alayı Komutanlığı 1 inci Bölge Topçu Komutanlığı 13 üncü Sahra Topçu Alayı 7 nci Tümen Topçu Komutanlığı Mehmet Necip (Bnb. İBAR) Mehmet Naim (Alb.) 1312-Top Sahra Top.42 1 nci Grup Komutanlığı 13 üncü Topçu Sahra Alayı MEHMET CEVAT(Yb.) 1313-Top üncü Sahra Topçu Alayı 5 inci Kolordu Topçu Komutanlığı Mehmet Emin (Tümg. ÇOLAKOĞLU) Top.4 16 ncı Topçu Alayı İzzet (Yb.) 1311-c.Sahra Top.5 18 inci Ağır Topçu Alayı Neşet (Alb. ALPMAN) b.ağ.top.7 25 inci Topçu Alayı Ziya Vehbi (Alb.) Sahra Top.Evvel uncu Topçu Alayı Halit Galip (Tuğg.TEKAK) 1311-b-Top.9 Kayaltepe Bölge Komutanlığı Şükrü Naili (Korg. GÖKBERK) 1314-P.13

298 HARİTALAR Çanakkale Harekât Alanı Harita 1

299 Çanakkale Boğazı ve Yakın Adalar Harita 2

300 KURULUŞLAR 3 üncü Kolordunun Kuruluşu Kuruluş: 1

301 (+) Bu tabur Bolayır mevzisindedir. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının Barış Kuruluşu (Temmuz 1914) Kuruluş: 2

302 3 üncü Kolordu Komutanlığının Sefer Kuruluşu (4 Ağustos 1914) Kuruluş: 3

303 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının Sefer Kuruluşu (5 Ağustos 1914) Kuruluş: 4

304 9 uncu Piyade Tümeninin Sefer Kuruluşu (5 Ağustos 1914) Kuruluş: 5

305 3 üncü Kolordu Komutanlığının Kuruluşu (4 Kasım 1914) Kuruluş: 6

306 3 üncü Kolordu Komutanlığının Kuruluşu (31 Temmuz 1914) Kuruluş: 7

307 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı (18 Şubat 1915) Kuruluş: 8

308 Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığının Kuruluş, Konuş ve Düzenleri (18 Mart 1915) Kuruluş: 9

309 3 üncü Kolordunun Kuruluşu (18 Mart 1915) Kuruluş: 10

310 Çanakkale de İngiliz ve Fransız Kara Kuvvetleri (Nisan 1915) Kuruluş: 11

311 5 inci Ordunun Kuruluşu (19 Nisan 1915) Kuruluş: 12

312 Çanakkale Müstahkem Mevki Topçusu (23 Mart 1915) Kuruluş: 13

313 ÇİZELGELER 3 üncü Kolordu Bölgesindeki Jandarma Birliklerinin Seferber Olma Gün ve Yerleri (27 Ağustos 1914) Gnkur. ATASE D. Bşk.lığı Arşivi; BDH Koleksiyonu, Kls. 3964, Dos. H-3,Fih. 1-2,1-3. Çizelge: 1

314 9 uncu Piyade Tümeninin Seferber Olma Günleri Çizelge: 2