Elektriği tanıtmak, tehlikelerini belirlemek ve bu tehlikelerden korunma yolları hakkında bilgilendirmek I. Bölüm

Transkript

1 23 40 slayt TEKNİK UYGULAMALARDA ELEKTRİK TEHLİKELERİ ve İSG AMAÇ: Elektriği tanıtmak, tehlikelerini belirlemek ve bu tehlikelerden korunma yolları hakkında bilgilendirmek I. Bölüm 2016 GÜZ Nurdoğan İNCİ Elektrik Mühendisi Öğretim görevlisi İş Sağlığı ve Güvenliği Danışmanı Nİ Elektrik Çalışmalarında İSG

2 BÖLÜM 1 İNSAN YAPISINDA ELEKTRİK SİSTEMİ ELEKTRİK TEMEL BİLGİLERİ STATİK ELEKTRİK OLUŞUMU ETKİLERİ TEHLİKELERİ ÖNLEMLERİ Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG

3 BÖLÜM 2 1 STATİK ELEKTRİK TEHLİKELERİ VE ÖNLEMLERİ 2 AŞIRI AKIMLARA KARŞI ÖNLEM 3 TEMAS GERİLİMİNE KARŞI KORUNMA 4 TOPRAKLAMA UYGULAMALARI İLE ÖNLEM 5 KAÇAK AKIM RÖLESİ ÇALIŞMA PRENSİBİ 6 ELEKTRİK KONTAĞINDAN KAYNAKLANAN YANGIN Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG

4 BÖLÜM 3 BAKIM ONARIMDA OLUŞAN ELEKTRİK TEHLİKELERİ AYDINLATMA ŞİDDETLERİ ÜLKELERDE GERİLİM VE FREKANSLAR YG HÜCRE TEÇHİZATI, TEHLİKELER VE ÖNLEMLER YÜKSEK GERİLİM YAKININDA ÇALIŞMA ELEKTRİK EMNİYET MESAFELERİ FEN ADAMLARI YÖNETMELİĞİ ELEKTRİK BİRİMLERİ VE BAZI FORMÜLLER PARATÖNER HAKKINDA GENEL BİLGİLER ÖNERİ VE TAVSİYELER Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG

5 I-4/25 ELEKTRİK TEHLİKELİ BİR DOSTTUR ELEKTRİĞİN TEHLİKELERİNİ TANIYIP KURALLARINA UYGUN DAVRANDIĞIMIZ SÜRECE BİZİMLE DOST KALIR Nİ Elektrik Çalışmalarında İSG

6 I-5/25 İNSANIN ELEKTRİK SİSTEMİ VE ELEKTRİĞİN İNSANA ETKİLERİ İskelet ve Kaslar vücudun istenildiği şekilde durmasını sağlar Kalp damarlardan kan ile oksijen ve besinleri iç organlarımıza, tüm hücrelere pompalayan organ Komuta Merkezi (Beyin Beyincik - Omurilik soğanı) Beyin Vücudumuzun öğrenme, hafıza ve yönetim merkezidir. Beyincik Vücudumuzun hareket ve denge merkezi olarak vücudumuzun diğer kısımlarından gelen bilgileri alarak dengemizi sağlar. Omurilik soğanı, isteğimiz dışında çalışan iç organlarımızın kontrol merkezidir. Solunum, dolaşım, sindirim ve boşaltım sistemlerimizin çalışmalarını düzenler. Nefes alma, yutma, öksürme, çiğneme, hapşırma ve kusma gibi olayları kontrol eder. Omurilik nöron devreleri; Yürüme, Refleks, Denge, mide barsak hareketleri Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG

7 I-6/25 İNSANIN ELEKTRİK SİSTEMİ Sinirsel devreler komutları ileten devreler AKSON; uzun tüp, miyelin, (+Na) (+K ) 20 (-Cl ) Aksonlarda uyarılar Miyelinli 120 m/sn, Miyelinsizde 12 m/sn lik hızla iletilirler. SINAPS; nöronlar benzer özellik yuvarlak, pramit (Kimyasal/protoin elektriksel) DENDRİT; Çevreden gelen uyarıları elektriksel sinyale çeviren (reseptör) Beyin Beyincik - Omurilik soğanı ( mV) Aynı anda sinyal sayısı civarında) (10aks/s ) g. Vücudun %2 ağırlığında ve enerjinin %15-20 kullanır. 1/3 görsel (1 Mily sınaps) Hipotalamus: (0,5 gr.) hücre yenilenmesi, açlık tokluk, uyku, susuzluk, korku, savunma, kavga, ısı, ışık mevsimsel düzenleme, kan basıncı ve kalp hızı gibi aksiyonlar için Hipotalamus: hipofizi uyaran maddeleri üretir Nİ Motor Korteksi: (serebral korteks 1,5 5 mm) ve omurilik motor nöronları İskelet kaslarının kontrolü, Elektrik Öğrenilmiş tehlikeleri aktiviteler, ve İSG motor konuşma alanı

8 İNSANIN ELEKTRİKLE İLİŞKİSİ I-7/25 dendrit miyalin akson snaps Mukayeseler İnsan sinir liflerinin uzunluğu km. ( bu km. nin ) km si çevre, km si merkezi ( km. beyinde) (dünya-ay merkezden merkeze uzaklığı km.) Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG

9 I-9/25 Hipotalamus ve Motor korteksi Hipotalamus Hücre yenilenmesi, açlık tokluk, uyku, susuzluk, korku, savunma, kavga, ısı, ışık mevsimsel düzenleme, kan basıncı ve kalp hızı gibi aksiyonlar için Hipotalamus: hipofizi uyaran maddeleri üretir Nİ Dikkat odaklanması Düşünce düzenlenmesi ve problem çözme yetisi Farklı durumlara göre davranış uyarlanması Planlama ve strateji oluşturma Duyu kontrolü ve haz erteleme Yoğun duyguların kontrolü Uygunsuz davranışların bastırılması ve uygun davranış gösterme Eş zamanlı çoklu bilgilerin işlenmesi Elektrik tehlikeleri ve İSG Reseptörler ile Dokunma, sıcaklık, vücut pozisyonu, acı hissi gibi duyuları algılayan bir sistemdir. [ Birincil deri, kas ve eklemlerde bulunan reseptörlerden gelen uyarılarla ilgilidir. Bu uyarıların şiddetini ve yerini tespit ederler.

10 I-23/25 Nİ Elektrik Çalışmalarında İSG

11 I-8/25 İNSANIN ELEKTRİKLE İLİŞKİSİ Komuta Merkezi (Beyin Beyincik - Omurilik soğanı ) Mantıksal (bilgi-bilinç) rutin refleks Motor korteksi İskelet kaslarını kontrol Öğrenilmiş aktiviteler Motor konuşma alanı Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG

12 I-9/25 Deneyerek öğrenmenin bedeli yüksektir Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG

13 I-10/25 Maddenin yapısı ve Elektrik Elektron m. Durağan kitlesi 0,9108x10-27 gr. Proton m. Durağan kitlesi 1,6723x10-24 gr. Ruther Ford 1909 James Charwick 1932 Çekirdek 1cm. bilye Nötron m. Durağan kitlesi 1,6748x10-24 gr. Çekirdek m. Atom m. MUKAYESELER Çekirdek 1cm bilye - elektronlar 100m. Çap futbol sahası etrafı İnsan saçının kalınlığı µm ( )x10-6 m. İnsan saçının çapına 170 bin ile 1,8 Milyon atom yan yana sığar, 6,25x10 18 elektron = 1 kulon 1 kulon / saniye = 1 Amper Jeoloji - jeolog Nİ Elektron 1cm olursa --- 6,25x10 12 km. (Ay= km.) (Güneş= 1,526x10 10 km) Elektrik Çalışmalarında İSG

14 ELEKTRİK AKIMI I-11/-25 ATOM ETRAFINDAKİ SERBEST ELEKTRONLARIN HAREKETİDİR Bir elektrik devresinin çalışmasını su devresine benzetebiliriz. Elektronların akış yönü (-) den (+) ya doğrudur, Tahrik çarkı Vana Su pompası

15 I-15/25 1. Elektrik enerjisi insan vücudunun iletken olması nedeniyle hayati tehlikelere sebep olabilir. Nİ İnsan üzerinden geçen elektrik akımının etkileri ( Geçen akımın etkisi, miktarı ve süresine bağlıdır.) 1 ma Hissedilir, ( 6,25x10 15 elektron) 5 ma Hafif kramp, 10 ma Genel kramp, 15 ma Kas kasılması, 25 ma Şiddetli ağrı, ELEKTRİKTE GÜVENLİK 50 ma Dayanılmaz acı, (Kalp %20 vibrilasyon riski) 100 ma Ölüm (Kalp %50 vibrilasyon riski) Elektrik tehlikeleri ve İSG

16 I-12/25 - ELEKTRİK VE MANYETİK ALAN Bir iletkenden elektrik akımı geçtiğinde, Elektron akımı Sol el kaidesi Sağ el kaidesi Bir iletken manyetik alan içinde hareket ettirilirse N S Manyetik alan 1-Aynı kutuplar iter farklı kutuplar çeker 2-İtme çekme kuvveti mesafenin karesi ile ters orantılıdır 3-Manyetik hatlar birbirini kesmez aynı yöne gider 4-Manyetik alan hatları lastik gibidir en kısa yolu seçer Elektrik alanları da aynı şekilde hareket ederler

17 I-12/25 ELEKTRİK VE MANYETİK ALAN - - Manyetik alanın insana etkisi itme-çekme Mikro dalga 2,45 GHz Endüksiyon fırınları 1kHz<f<100kHz YGENH altında manyetik alanın yatakhane barakaları CGS birimide, Gauss, 10-4 Tesla'ya eşit manyetik alan birimidir SAR dokularda soğurulan ve ısıya dönüşen güç birimi

18 I-9/25 Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG

19 I-13/25 MANYETİK ALAN İLE ELEKTRİK İLİŞKİSİ Manyetik alan içinde olan bobinin üzerinden elektrik akımı geçtiğinde bobin kendi ekseni etrafında döner Manyetik alan içinde döndürülen bobin üzerinde elektrik akımı ürer Edison Tesla

20 I-3-25 I-14/25 MANYETİK ALAN İLE ELEKTRİK İLİŞKİSİ Manyetik alan içinde döndürülen bobin üzerinde elektrik akımı ürer

21 I-3-25 I-14/25 MANYETİK ALAN İLE ELEKTRİK İLİŞKİSİ Manyetik alan içinde döndürülen bobin üzerinde elektrik akımı ürer

22 I-11/-25 Elektrikte en çok kullanılan Birimler Akım, birim zamanda geçen elektron miktarıdır birimi Amper dir. Katları (µa), (ma.), (A.)(kA.) Gerilim, + ve - uçlar arasındaki potansiyel farkıdır birimi Volt tur Katları (µv), (mv.), (V.)(kV.) Direnç, Elektron geçişini zorlaştıran unsurdur birimi Ohm dur Katları (Ω), (KΩ), (MΩ) Güç Devre gerilimi ile akımın çarpımı ile bulunur birimi Watt tır Katları (W.), (kw), (VA) (kvar) Frekans, (AC) da akım saniyede yön değişim sayısıdır birimi Herz dir Katları (Hz), (khz) Faz farkı, İndüktif ve kapasitif devrelerde Akım gerilim arasındaki açıdır ve Cos ile ifade edilir

23 1 Amper = (A.) 1sn de 6, geçen elektrona ( 1 Coulomb) I = Q / t I-11/-25 Elektrik ölçmeleri Elektrik akımı Ampermetre ile ölçülür Ampermetre devreye seri bağlanır

24 I-11/-25 Elektrik ölçmeleri Elektrik gerilimi Voltmetre ile ölçülür Voltmetre devreye paralel bağlanır. U=I x R N= U x I N= 1,73 x U x I x Cos

25 I-11/-25 Elektrik ölçmeleri Elektrikte güç ve enerji ölçümleri Güç Vat metre ile Enerji sayaç ile ölçülür Vat metre ve sayaç devreye seri - paralel paralel bağlanır. N= U x I (Volt x Amper) ( A x S ) N= 1,73 x U x I x Cos ( Vat ) (W) E = N x Saat E = W x h (kwh) Frekansmetre

26 I-11/-25 Elektrik ölçmeleri I Cos I Omik U Kapasitif U Endüktif U I

27 ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ RG SON DEĞİŞİKLİK Kolon: Tüketiciye ait ilk dağıtım noktası ile diğer dağıtım noktasına kadar olan, Linye: Dağıtım noktasından buata kalan olan kısım Sorti: Buat ile aydınlatma veya priz e kadar giden hat Sınır: Ana kolon kofresinden gelen sayaç sınır noktasıdır Nİ Elektrik Çalışmalarında İSG

28 Nİ Elektrik Çalışmalarında İSG

29 I-16/25 ELEKTRİĞİN ANA TEHLİKELERİ ELEKTRİK ÇARPMASI Elektriğin insanda yarattığı tehlikeler Sinir sistemine etkisi, termal etkisi, yakma etkisi, Nİ Elektriğin ortamda yarattığı tehlikeler Yangın, Patlama, Yakma, Elektrik Çalışmalarında İSG

30 I-17/25 ELEKTRİK TEHLİKELERİNDE ÖNLEMLER ÖNLEM 1-Statik elektrikte eş potansiyeli sağlama, 2-Aşırı akımı kontrol etme, 3-Temas gerilimine karşı korunma 4-Topraklamayı iyi yapma, 5-Kaçak Akımın kontrolünü yapma, 6-Bağlantıda temas noktalarını kontrol etme, Nİ Elektrik Çalışmalarında İSG

31 I-18/25 1-Statik elektrikte eş potansiyeli sağlama, STATİK ELEKTRİK Durağan elektrik yüküne statik elektrik denir Sürtünme, Değme ve Tesir ile elektriklenme Ebonit, mühür mumu elektron kazanır Cam elektron kaybeder, EŞ POTANSİYEL Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG

32 I-20/-25 1-Statik elektrikte eş potansiyeli sağlama, 25 Sn. Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG 32

33 I-19/25 1-Statik elektrikte eş potansiyeli sağlama, Eş Potansiyel Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG 130 Sn. 33

34 I-22/25 1-Statik elektrikte eş potansiyeli sağlama, Statik elektrik etkileri ve önlemleri Yakıt tankerleri çalkalanma ve hava sürtünmesi Dönen kayış, konveyör bantlarının iletken fırçalar ile topraklanması Parlayıcı, sıvıların bir kaptan diğerine boşaltma, İnsan üzerindeki statik yüklerin sinir sistemine etkisi İnsan üzerinde biriken statik yüklerin boşaltılası için antistatik ayakkabı Elektrikçilerin ayakkabıları TSE nin Antistatik ürünler hakkında belirlediği geçiş dirençleri, (alt sınır 100 kω üst sınır 1000 MΩ olmalı) Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG 34

35 I-23/25 Statik elektrik tehlikelerinden korunma İnsan üzerinde oluşan statik elektrik Nİ İnsan vücudu bir direnç olduğu kadar aynı zamanda bir kondansatördür. Vücudumuzda en yüksek oranda statik yük oluşturan olaylardan biri, halı üzerinde yürümektir. Elektrik Çalışmalarında İSG

36 I-24/25 Statik elektrik tehlikelerinden korunma Statik elektrik yükleri toprağa boşaltma ayakkabıları İnsan vücudunda biriken statik elektriği toprağa vererek vücuttaki sinir sistemini rahatlatır, Hassas elektronik aletlerle çalışmalarda meydana gelebilecek olumsuzlukları önler - İnsan Vücudundaki statik elektriğin %80'ininden fazlasını etkisiz hale getirir. Statik elektriği boşaltmak için üzerindeki metal aksam toprak temaslı herhangi bir metale dokundurulur. Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG

37 I-20/-25 EXPROOF TESİSAT MALZEMELERİ ÜRÜN KODU POLES AKIM RAKOR ÇAPI FSPC A 3/4" FSPC A 3/4" FSPC A 3/4" FSPC A 1" FSPC A 1" FSPC A 1" FSPC A 1" Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG 37

38 Statik elektrik kullanma yerleri Elektrostatik Spray Püskürtme esnasında (-) yüklü boya zerreciklerini çok düşük 07 ma ve çok düşük doğru akım yükleyerek topraklanmış parçanın üzerine transferidir. Böylece akıntı ve damlama ihtimalini yok denecek düzeye indirirler. Boya sanayinde, kuru tabakalar (kumaş yada zımpara kağıdı) üretmek için kullanılmaktadır. Fotoiletken ve elektrostatiği kullanarak ilk olarak Xerox fotokopi makinesini imal etmiştir Sanayide elektro filtreler bu olayın başlangıcıdır. Kömür, çimento gibi tozların Bacadan kaçmasını önlemek için Elektro filtreler kullanılır. Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG

39 TEKNİK UYGULAMALARDA ELEKTRİK TEHLİKELERİ ve İSG Gelecek ders BÖLÜM 2 2 AŞIRI AKIMLARA KARŞI ÖNLEM 3 TEMAS GERİLİMİNE KARŞI KORUNMA 4 TOPRAKLAMA UYGULAMALARI İLE ÖNLEM 5 KAÇAK AKIM RÖLESİ ÇALIŞMA PRENSİBİ 6 ELEKTRİK KONTAĞINDAN KAYNAKLANAN YANGIN Nİ Elektrik tehlikeleri ve İSG