RUSYA FEDERASYONU TATARİSTAN CUMHURİYETİ PERAKENDE SEKTÖRÜ YERİNDE PAZAR ARAŞTIRMASI

Transkript

1 RUSYA FEDERASYONU TATARİSTAN CUMHURİYETİ PERAKENDE SEKTÖRÜ YERİNDE PAZAR ARAŞTIRMASI Hazırlayanlar Songül BEKTAŞOĞLU A. Oya BENLİ ÖZBAŞ Ülke Masaları II Dairesi Aralık 2012 T.C. Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü

2 İÇİNDEKİLER 1. RUSYA FEDERASYONU GENEL EKONOMİK DURUM Temel Sosyal Göstergeler Temel Ekonomik Göstergeler Türkiye ile Rusya Federasyonu Arasındaki Ticaret Rusya Federasyonu Perakende Sektörü TATARİSTAN CUMHURİYETİ GENEL EKONOMİK DURUM Temel Sosyal Göstergeler Temel Ekonomik Göstergeler TATARİSTAN IN BAŞLICA SEKTÖRLER İTİBARİYLE ÜRETİM YAPISI Petrol ve Petro Kimya Otomotiv Havacılık Tarım ve Gıda TATARİSTAN CUMHURİYETİ DIŞ TİCARETİ TÜRKİYE-TATARİSTAN İKİLİ TİCARİ VE YATIRIM İLİŞKİLERİ Türkiye-Tataristan İkili Ticari Türkiye nin Tataristan a Başlıca Ürünler İtibarı ile İhracatı Türkiye nin Tataristan dan Başlıca Ürünler İtibarı ile İthalatı Müteahhitlik Hizmetleri Türkiye nin Tataristan daki Başlıca Yatırımları İthalat Mevzuatı TATARİSTAN CUMHURİYETİ PERAKENDE SEKTÖRÜ Tataristan Perakende Pazarında Mevcut Durum Tataristan Pazarında Perakende Ticaretin Görünümü Eğilimler Beklentiler Problemler TATARİSTAN PERAKENDE SEKTÖRÜNÜ GELECEKTE ETKİLEYECEK BAŞLICA FAKTÖRLER Elektronik Ticaret Özel Etiketli Ürünler Helal Gıdalar Organik Gıdalar Satın Alma ve Birleşmeler TATARİSTAN PERAKENDE SATIŞ NOKTALARI Açık Pazarlar Alışveriş Merkezleri Hipermarketler Süpermarketler Cash & Carry (Toptan Fiyatına Perakende Satışlar) Bakkallar (Convenience Stores) İndirim Marketleri Alışveriş Caddeleri PERAKENDE SEKTÖRÜ MEVZUATI PAZARA GİRİŞ VE TANITIM Pazardaki Avantajlar ve Zorluklar Reklam ve Promosyon Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler /59

3 10.4 Dağıtım Kanalları Taşımacılık Maliyetleri Ödeme Şekli Tüketici Profili Tüketim Alışkanlıkları İş Kültürü GENEL DEĞERLENDİRME KAYNAKLAR EKLER Ek-1: GÖRÜŞME GERÇEKLEŞTİRİLEN KURUM VE KURULUŞLAR Ek-2: TATARİSTAN DAKİ SÜPERMARKET ZİNCİRLERİ Ek-3: KAZAN DAKİ ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ /59

4 TABLOLAR Tablo 1: Rusya Federasyonu Sosyal Göstergeler... 5 Tablo 2: Rusya Federasyonu Ekonomik Göstergeler... 6 Tablo 3: Türkiye nin Rusya ya İhracatında Başlıca Ürünler... 9 Tablo 4: Türkiye nin Rusya dan İthalatında Başlıca Ürünler Tablo 5: Tataristan Cumhuriyeti Sosyal Göstergeler Tablo 6: Tataristan Cumhuriyeti Sosyal Göstergeler Tablo 7: Yıllar İtibarı ile Tataristan ın Dış Ticaret Rakamları Tablo 8: İhracatında Başlıca Ürünler Tablo 9: İthalatında Başlıca Ürünler Tablo 10: İhracatındaki İlk 10 Ülke Tablo 11: İthalatında İlk 10 Ülke Tablo 12: Türkiye-Tataristan Dış Ticaret Göstergeleri Tablo 13: Türkiye nin Tataristan a İhracatı Tablo 14: Türkiye nin Tataristan dan İthalatı Tablo 15: Tataristan daki Başlıca Zincir Marketler /59

5 1. RUSYA FEDERASYONU GENEL EKONOMİK DURUM 1.1 Temel Sosyal Göstergeler Tablo 1: Rusya Federasyonu Sosyal Göstergeler Devletin Adı Rusya Federasyonu Başkenti Moskova (10,1 milyon) Yönetim Biçimi Çift meclisli başkanlık sistemi Resmi Dili Rusça Dini Ortodoks, İslam, Budizm Para Birimi Ruble Yüzölçümü 17 milyon km 2 Nüfus 143 milyon Yıllık Nüfus Artış Hızı (%) (2010) - 0,25 Nüfus Yoğunluğu (km 2 /kişi) 8,5 Ortalama Ömür (yıl), Kadın 74,2 Ortalama Ömür (yıl), Erkek 61,8 Mesai Saatleri ve Günleri Pazartesi-Cuma, Büyük Kentler, (Limanlar) Moskova, St. Petersburg (liman), Novosibirsk, Ekaterinburg, Nijniy- Novgorod, Samara, Omsk, Kazan, Çelyabinsk, Rostov-on-Don (liman), Ufa Türkiye ile Saat Farkı +2 ve +1 saat (Türkiye kış saatine geçtiğinde RF Avrupa kısmı geçmemektedir, böylece fark 2 saat olmaktadır.) Haftalık Çalışma Saati (Ortalama) 40 Uluslararası Telefon Kodu +7 Gelen Turist Sayısı 2,33 milyon Giden Turist Sayısı 14,49 Milyon Eğitim Harcamaları / GSYİH % 5,0 Sağlık Harcamaları / GSYİH % 3,4 Yüksek öğretim kurumu sayısı Yüksek öğrenimdeki öğrenci sayısı 7 milyon Asgari Ücret (bölgelere göre değişir) RF ortalaması Moskova ortalaması Kazan ortalaması Ortalama Ücret (bölgelere göre değişir) RF ortalaması Moskova Kazan İnternet Kullanıcı Sayısı Ruble Ruble Ruble Ruble Ruble Ruble 51 milyon 5/59

6 Bin kişiye düşen Otomobil Telefon Televizyon Mobil Telefon Bilgisayar İnternet Bağlantı Sayısı (kullanıcı) Kaynak: The Economist Intelligence Unit, T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği 1.2 Temel Ekonomik Göstergeler Tablo 2: Rusya Federasyonu Ekonomik Göstergeler 2010 a 2011 a 2012 b GSYİH (Milyar Dolar) GSYİH nın Dağılımı (%) Tarım 4,0 4,5 4,11 Sanayi 36,8 36,9 37,6 Hizmetler 59,1 58,6 58,2 Kişi Başına Gelir (Dolar, PPP) GSYİH Artış Oranı (%) 4,3 4,3 3,7 Tüketici Fiyatları Enflasyonu (Ortalama, %) 6,9 8,4 5,1 İşsizlik Oranı (%) 7,5 6,6 6,2 Sanayi Üretimi Artışı (%) 7,6 4,5 3,8 Tarım Üretimi Artışı (%) -11,6 15,8-4,0 Ortalama Döviz Kuru ($/Ruble) 30,4 29,4 30,9 Hizmetler (%) 2,8 3,5 4,3 Dış Ticaret (Milyar $) İhracat İthalat Denge Cari İşlemler Dengesi (milyar Dolar) 71,1 100,5 90,1 Cari İşlemler Dengesinin GSYİH ya Oranı (%) 4,8 5,4 4,6 Dış Borç Stoku (Milyar Dolar) Dış Borç Stokunun GSYİH ya Oranı (%) 25,9 22,8 23,0 Ödenmiş Dış Borç Servisi (%) 79,8 68,4 70,3 Doğrudan Yabancı Sermaye Stoku (Milyar Dolar) Doğrudan Yabancı Yatırım Girişi (Milyar Dolar) 43,3 52,9 45,0 Kamu Harcamaları Artışı (%) -1,4 1,5 2,2 Özel Tüketim Harcamaları Artışı (%) 5,2 6,8 5,3 Brüt Sabit Yatırım Artışı (%) 5,8 8,0 6,0 Kaynak: The Economist Intelligence Unit Kasım /59

7 17 milyon kilometrekareyi aşan alanı ile dünyanın en büyük yüzölçümüne sahip ülkesi olan Rusya, 11 farklı zaman dilimine bölünmüştür. Asya nın kuzeyinde Kuzey Pasifik Okyanusu ve Avrupa arasında Kuzey Buz Denizine uzanan ülke, 14 ülkeyle sınır komşusudur. İki parlamentolu bir başkanlık sistemi ile yönetilen Rusya Federasyonu çeşitli federal yapılardan oluşmaktadır. Bu federal yapılar hukuki açıdan eşit birimler sayılmakta olup, aşağıdaki gibi sıralanabilir: 21 Cumhuriyet (ya da Federe Cumhuriyet), 46 Oblast (Rusya nın bölgeleri; il), 9 Kray (büyük il), 2 Federal kent yönetimi (Moskova ve St. Petersburg), 1 Özerk Oblast (özerk il/yahudi Özerk Oblastı), 4 Özerk Okrug (küçük özerk İl). Bütün bu federal birimler 7 büyük Federal Okrug (çevre) birimi içine alınıp, bu yerlere bağlanmışlardır. Rusya Federasyonu'na bağlı 21 cumhuriyetin her birinin kendi ayrı anayasası ve devlet başkanı (President) vardır. Bu anayasaların Rusya Federasyonu Anayasası'na uyumlu olması ve onunla çelişmemesi gerekmektedir. Rusya, nüfusundaki sürekli düşüş nedeni ile ciddi bir nüfus sorunu ile karşı karşıyadır. Sovyetler Birliği nin 1991 yılında dağılmasından bu yana nüfusun yaklaşık 4 milyonu ülke dışında çıkmıştır yılları arasında nüfusta yıllık ortalama % 0,5 oranında daralma gerçekleşmiştir. Dünya Bankası tarafından 2005 yılında yayınlanan bir çalışmaya göre nüfustaki bu azalma bu oranda devam ettiği takdirde, 2050 yılı itibarı ile ülke nüfusunun % 30 üzerinde azalacağı tahmin edilmektedir. Birleşmiş Milletler in ülke nüfusuna yönelik öngörüleri çok daha karamsardır yılında yaklaşık 142 milyon olan ülke nüfusunun BM çalışmalarına göre 2050 yılına doğru 112 milyona gerilemesi beklenmektedir. Rusya Federasyonu, büyük bir ekonomik gücün temeli olan doğal kaynaklara ve insan gücüne sahip dünyadaki belli başlı ülkelerden biri konumundadır. Merkezi planlama ve sahip olduğu zengin kaynaklar nedeni ile Rusya da sanayi sektörü ağır sanayi yönünde gelişmiştir. Yakıt, enerji ve metalürji üretimi toplam sınai üretimin %35 ten fazlasını oluşturmaktadır. Elektrik ve gıda üretiminin sınai üretimdeki payının yaklaşık %25 olduğu göz önünde bulundurulduğunda ileri teknoloji ve tüketim malları üretiminin Rus ekonomisinde çok küçük bir payı olduğu ortaya çıkmaktadır. Tekstil sektörünü de kapsayan hafif sanayinin de sınai üretimdeki payı çok cüzi düzeydedir. Ekonomi büyük ölçekli sınai işletmelerin hakimiyetindedir. KOBİ lerin GSYİH dan aldıkları pay, yalnızca %10-15 civarındadır. Bu oran, genellikle gelişmiş pazar ekonomilerinde ve geçiş ekonomilerinde %50 civarında veya daha da üzerindedir. Küçük ölçekli işletmelerin ekonomide yeterince rol alamamasının en önemli nedenlerinden biri yoğun vergi uygulamaları ve karmaşık hukuki düzenlemelerdir. Sanayi Moskova, St. Petersburg, Yekaterinburg ve Nizhny Novgorod kentlerinde yoğunlaşmıştır. Bu büyük kentler geçiş sürecini diğer kentlere göre daha iyi yönetmiş, üretimde çeşitlilik sağlamıştır. Tomsk ve Novosibirsk gibi daha küçük kentler Sovyet rejimi tarafından yaratılan sanayi merkezleridir. Sibirya ve ülkenin en doğusundaki bölgeler hala sanayileşmemiş durumdadır. Bu bölgeler ham madde ve enerji üssü konumundadır dan bu yana reel ücretlerde %150 oranında artış gerçekleşmiş olup, yoksulluk düzeyi önemli ölçüde gerilemiştir. Yine de gelir dağılımında eşitsizlik Sovyetler Birliği nin dağılmasından önceki döneme göre hala yüksek düzeydedir. 7/59

8 Rusya, 2009 yılında derin bir durgunluk sürecine girmiştir. Federal İstatistik Kurumu verilerine göre 2009 yılında ülkenin GSYİH sı küresel krizin olumsuz etkilerine bağlı olarak % 7,9 küçülmüştür. Uygulanan önlem paketinin de olumlu etkileri ile 2010 yılından itibaren durgunluktan çıkış süreci başlamıştır. Ülkenin GSYİH sı 2010 yılında döneminde yıllık % 4 oranında artış göstermiştir. GSYİH 2011 yılında % 4,3 büyümüştür. R.F. Federal İstatistik Kurumu verilerine göre imalat sanayi artış hızı 2010 yılında % 8,5, 2011 yılında % 4,5 olmuştur yılı için tahmin edilen imalat sanayi büyüme hızı ise % 4'tür. Merkez Bankası nın Ruble nin döviz kuru değerini düşürmeye yönelik istikrarlı politikaları 2009 yılı başında başarıya ulaşmıştır. Böylelikle Ruble nin ani bir şekilde devalüasyonunun önüne geçilmiştir. Bu başarıda 2008 yılı sonu ve 2009 yılı başı arasındaki dönemde gerçekleşen hatırı sayılır devalüasyon, 2009 yılı başında sıkı para politikaları uygulanmaya başlanması ve petrol fiyatlarındaki artış etkili olmuştur. Merkez Bankası 2011 yılından itibaren enflasyon hedeflemesi rejimini uygulama taahhüdünde bulunmuştur. Rusya Federasyonu nun Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan ile Gümrük Birliği Anlaşması, Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkeleri ile Serbest Ticaret Anlaşması bulunmaktadır. Ülkenin Avrupa Birliği ile Şubat 1996 dan geçerli olmak üzere bir ortaklık ve işbirliği anlaşması bulunmaktadır. Rusya, 18 yıl süren müzakere sürecinin ardından 23 Ağustos 2012 tarihinden itibaren DTÖ nün 156 ncı üyesi olmuştur. Dünya Bankası verilerine göre, Rusya'nın DTÖ ye katılımı Rusya nın gayri safi milli hasılasında (GSYİH) ilk 3 yıl içerisinde % 3.3 oranında (49 milyar USD) bir büyüme sağlayacaktır. 10 yıllık bir süreç içerisinde ise Rusya'nın kazancının GSYİH sının %11 i oranında olacağı değerlendirilmektedir. Rusya Federasyonu nun ihracatı 2011 yılında bir önceki yılın aynı dönemine göre % 30 artarak 520 milyar Dolar olmuştur. İthalatı ise 2011 yılında 322 milyar Dolar olmuştur. İthalat 2010 yılına göre % 33 oranında artmıştır. Dünya ticareti 2011 yılı verilerine göre Rusya Federasyonu % 1,6 payıyla dünya ithalatında 17. sıradadır. Rusya nın ihracatından en fazla pay alan ürünler başta petrol ve gaz olmak üzere ham maddelerdir. Ülkenin ithalatında en önemli paya sahip olan ürün grupları ise makine ve ekipman, tüketim malları, ilaçlar, et, şeker ve yarı işlenmiş metal ürünlerdir. Ülke ithalatının yaklaşık %40 ını makine ve ekipman sektörü, yaklaşık %20 sini tarım ve gıda sanayi ürünleri oluşturmaktadır. İthalatta önemli yer tutan diğer ürün grupları ise kimyasallar ve eczacılık ürünleridir. 1.3 Türkiye ile Rusya Federasyonu Arasındaki Ticaret SSCB döneminde de Türkiye nin önemli bir ticaret ortağı konumunda olan Rusya ile ticari ilişkiler 1992 yılında Birliğin dağılmasından sonra da artarak devam etmiştir. Coğrafi yakınlık, Türkiye-Rusya ticari ve ekonomik ilişkilerinin gelişmesinde önemli bir avantaj sağlamaktadır. 8/59

9 2011 yılında ülkeye ihracatımız 2010 yılına göre % 29,5 oranında, ülkeden ithalatımız ise % 11 oranında artmıştır. Türkiye-Rusya dış ticaret açığı bir önceki yıla göre yaklaşık % 5,8 oranında artmıştır. Ülke ile ticaret hacmi ise yaklaşık % 14 oranında büyümüştür. Türkiye, Rusya nın 2011 yılı ihracatında 6. ithalatında ise 13. sıradadır. Tablo 3: Türkiye nin Rusya ya İhracatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar) GTİP Ürün Adı No Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları Turunçgiller (taze/kurutulmuş) Diğer örme mensucat Domates (taze/soğutulmuş) Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar 5407 Sentetik iplik, monofil, şeritlerle dokumalar Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar Kıymetli metaller ve kaplamalarından mücevherci eşyası 8708 Kara taşıtları için aksam, parçaları Üzümler (taze/kurutulmuş) Plastikten tüpler, borular, hortumlar; conta, dirsek, rakor vb 6004 Diğer örme mensucat (en>30cm, elastomerik/kauçuk iplik=>%5) 8544 İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik iletkenleri; fiber optik k 8415 Klima cihazları-vantilatörlü, ısı, nem değiştirme tertibatlı 4303 Kürkten giyim eşyası, aksesuarları, kürkten diğer eşya Toplu halde yolcu taşımağa mahsus motorlu taşıtlar Gerilimi 1000 voltu geçmeyen elektrik devresi teçhizatı 6403 Ayakkabı; yüzü deri, tabanı kauçuk, plastik, tabii, suni vb kösele 2523 Çimento Elektrik transformatörleri, statik konvertisörler, 4,8 4,6 57 endüktörler 3401 Sabunlar, yüzey aktif organik maddeler Erkek/erkek çocuk için takım, takım elbise, ceket vs Kadife, pelüş ve halkalı (tırtıl mensucat) /59

10 GTİP Ürün Adı No Elektrikli su ısıtıcıları, elektrotermik cihazlar (şofbenler) 8302 Adi metallerden donanım, tertibat vb. Eşya Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları Sentetik devamsız lifden iplik (dikiş hariç) (toptan) Meyve (kurutulmuş) (0801, 0806'de kiler hariç) Fasıldaki sert ve kabukluların 5702 Dokunmuş halılar, yer kaplamaları (kilim, sumak, karaman vb) 809 Kayısı, kiraz, şeftali, erik ve çakal eriği (taze) Yatak çarşafı, masa örtüleri, tuvalet, mutfak bezleri Diğer meyveler (taze) Toprak, taş, metal cevheri vb. Ayıklama, eleme vb İçin makineler 4203 Deri ve köseleden giyim eşyası, aksesuarları Çözgü tipi örgülü diğer mensucat Demir/çelik yassı mamul, kaplı, sıvanmış (600mm Den geniş) 6204 Kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, ceket vs Örme; tüylü mensucat Diğer kabuklu meyveler (taze/kurutulmuş) (kabuğu çıkarılmış/soyulmuş) 0707 Hıyarlar ve kornişonlar (taze/soğutulmuş) Genel Toplam Kaynak: TradeMap Tablo 4: Türkiye nin Rusya dan İthalatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar) GTİP No. Ürün Adı Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar 2709 Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar) 2701 Taşkömürü; taşkömüründen elde edilen briketler, topak vb. Katı yakıtlar 7601 İşlenmemiş alüminyum /59

11 GTİP No. Ürün Adı Demir/çelik döküntü ve hurdaları, bunların külçeleri 7208 Demir/çelik sıcak hadde yassı mamulleri-genişlik 600mm. Fazla Buğday ve mahlut Demir/alaşımsız çelikten yarı mamuller Dökme demir (pik) aynalı demir (kütle, blok vb. İlk şekillerde) Bakır teller Azotlu mineral/kimyasal gübreler Demir/çelik yassı mamul, soğuk haddelenmiş kaplanmış (600mm. Den geniş) Alaşımlı çeliklerden yassı hadde mamulü (genişlik mm.den çok) 7403 Arıtılmış bakır, işlenmemiş bakır alaşımları Demir/çelik yassı hadde mamul (< 600mm. Geniş, kaplamasız) 3105 Azot, fosfor ve potasyum gibi; iki/üçünün karışımları Sentetik kauçuk, taklit kauçuk, stiren-butadien kauçuğu vb 2926 Nitril gruplu bileşikler Kontrplaklar, kaplama panolar, benzeri kaplama ağaçlar Gazete kağıdı (rulo veya tabaka) Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları (kimyasal olarak değiştirilmemiş) 2814 Saf amonyak/amonyağın sulu çözeltileri Ağırlık; %99, 94 ü demir olan (parça, pellet, vb.) müstahsallar 2704 Taşkömürü, linyit ve turbdan elde edilen 4,5 9,6 69 kok/sömikok, karni kömürü 2905 Asiklik alkoller vb. halojenlenmiş, sülfolanmış, nitrolanmış/nitrozalanmış türevi 7202 Ferro alyajlar Hububat ve baklagillerin kepek, kavuz ve diğer kalıntıları 7226 Alaşımlı çeliklerden yassı hadde mamulü (genişlik mm.den az) 2601 Demir cevherleri ve konsantreleri /59

12 GTİP No. Ürün Adı Karbon (tarifenin başka yerinde belirtilmeyen) Uzunlamasına kesilmiş, biçilmiş ağaç; kalın >=6 mm 2306 Bitkisel yağların üretiminden ( ' hariç)arta kalan küspe ve katı atıklar Kraft kağıt/kartonlar-sıvanmamış-rulo veya tabaka halinde 7304 Demir/çelikten (dökme hariç)dikişsiz tüp, boru, içi boş profil 7502 İşlenmemiş nikel Pirinç Alaşımlı çelikten çubuk, profil, içi boş sondaj çubukları 3908 Poliamidler (ilk şekilde) Doymuş asiklik monokarboksilik asitler vb. Türevleri Genel Toplam Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı 1.4 Rusya Federasyonu Perakende Sektörü Rusya Federasyonu, The Economist Intelligence Unit tarafından hazırlanan Retail 2022 raporunda Çin, Hindistan ve Brezilya ile birlikte geleceğin pazarı olarak değerlendirilmektedir. Rusya perakende pazarı büyüklüğünün 2022 yılı itibarı ile yaklaşık 1,5 milyar Dolar büyüklüğe ulaşması ve Rusya nın Çin, ABD, Hindistan ve Japonya dan sonra dünyanın beşinci büyük perakende pazarı olması beklenmektedir yılı itibarı ile perakende sektöründe istihdam edilen çalışan sayısı 4,2 milyondur. Bu rakam 71,4 milyonluk toplam çalışan nüfusun % 5,9 una tekabül etmektedir. Rusya da perakende satış hacmi 2011 yılı itibarı ile bir önceki yıla kıyasla % 12,3 oranında artarak 12,4 trilyon Ruble ye ulaşmıştır. Ülkede perakende satışlar döneminde ortalama % 12,3 oranında artış kaydetmiştir yılında satışlar 2006 yılına göre % 78,7 oranında artmıştır. Rusya daki perakende satışların % 60 ı grocery (bakkaliye ürünleri) nden, % 40 ı ise diğer ürünlerden oluşmaktadır. Perakende mağaza zincirleri Rusya perakende pazarında en önemli role sahip kuruluşlardır. X5 Perakende Grubu, satışlardan aldığı pay itibarı ile süpermarket-hipermarket zincirleri 12/59

13 dahil olmak üzere tüm perakende pazarında lider konumdadır. Şirket hipermarket ve süpermarket zincirlerinin yanı sıra online alışveriş de başlatmıştır. X5 in pazardaki dominant konumuna rağmen 2011 yılında Magnit outlet sayısı ve satış alanı bakımından pazarda lider konuma gelmiştir. Magnit faaliyet alanını süpermarket ve hipermarket zincirleri dışında yeni bir kanal yaratmak sureti ile ilaç/eczacılık ürünleri satışı gerçekleştiren Magnit-kosmetik mağazaları kurarak geliştirmiştir. Rusya perakende sektöründe rekabet, büyük perakende zincirlerinin ülkenin belli başlı büyük kentlerine ve bölgelerine nüfuz etmelerinin bir sonucu olarak büyük ölçüde artmıştır. Rusya da perakendecilik faaliyetleri refah düzeyi ve altyapı faktörlerine bağlı olarak büyük kentlerde yoğunlaşmıştır. Ancak büyük kentlerdeki yoğun rekabet ve yüksek kiraların kar marjlarını giderek kısıtlaması ile birlikte perakende kuruluşlarının orta vadede daha küçük kent ve bölgelerdeki faaliyetlerini artırma arayışına gitmesi beklenmektedir. Bu bölgelerdeki tüketicilerin hükümetin adil gelir dağılımına yönelik olarak aldığı önlemler neticesinde harcanabilir gelir seviyelerinde artış olması beklenmektedir. 13/59

14 2. TATARİSTAN CUMHURİYETİ GENEL EKONOMİK DURUM 2.1 Temel Sosyal Göstergeler Tablo 5: Tataristan Cumhuriyeti Sosyal Göstergeler Yüzölçümü km² Siyasi Statü Cumhuriyet Kuruluş Tarihi 27 Mayıs 1920 Resmi Dil Rusça, Tatarca Nüfus (Federe birimler arasında nüfus açısından 8. sırada gelmektedir) İdare Merkezi (Başkent) ve Nüfusu Kazan ( ) Başlıca Kentler ve Nüfusları Naberejnıye Çelnı (Yar Çallı) Nijnikamsk (Tüban Kama) Almetyevsk (Elmet) Yelabuga (Alabuga) Etnik Yapı Tatarlar: (% 52,9) Ruslar: (% 39,5) Çuvaşlar: (% 3,3) Diğer: (% 4,2) Din İslam (% 33,7), Ortodoks (% 30,5) İklim Karasal iklim görülmektedir. Ocak ayı ortalama sıcaklığı -16 C, Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 19 C dir. Doğal Kaynaklar Petrol (tahmini petrol rezervi 1 milyar ton), doğal gaz, kireç Tataristan Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu nun ekonomik açıdan en gelişmiş bölgelerinden biridir. Nüfusu 3,79 milyondur. Tataristan da yaşayan nüfusun % 52,9 unu Tatarlar, % 39,5 ini Ruslar oluşturmaktadır. Cumhuriyette ayrıca, kayda değer sayıda Çuvaş, Mari, Udmurt ve Başkurtlar da bulunmaktadır. Tataristan, Rusya Federasyonu nun doğu Avrupa ovasında, Çulman ve İdil (İtil, Volga) nehirlerinin kesiştiği noktada bulunmaktadır. Bölgenin başkenti Kazan Moskova dan 797 km doğudadır kilometrekarelik yüzölçüme sahip olan Tataristan Cumhuriyeti nin toprakları kuzeyden güneye 290 km, doğudan batıya 460 km uzunluğunda uzanmaktadır. Yabancı devletlerle sınırı olmayan Tataristan, kuzeyde Kirov Oblastı, kuzey/kuzeydoğuda Udmurt Cumhuriyeti, doğu/güneydoğuda Başkurdistan Cumhuriyeti, güneydoğuda Orenburg Oblastı, güneyde Samara Oblastı, güney/güneybatıda Ulyanovsk Oblastı, batıda Çuvaş Cumhuriyeti ve batı/kuzeybatıda Mari El Cumhuriyeti ile komşudur. Tataristan topraklarının İdil (Volga) nehrinin sağında kalan kısmı ve güneydoğusu genellikle düzlük olup, ormanlarla kaplıdır. Bölgenin topraklarının % 90 ı deniz seviyesinden 200 m. yukarıdadır. 14/59

15 Toprakların yüzde % 16 sı ormanlarla kaplıdır. Ormanlarda meşe, ıhlamur, kayın gibi geniş yapraklı ağaçların yanı sıra çam gibi iğne yapraklılar da bulunmaktadır. Bölgede çok sayıda nehir ve göl bulunmaktadır. Volga (İdel İdil) (3.962 km), Kama (Çulman) (1.805 km.) Belaya (Ağidel Ak İdil) (1.430 km.), Vyatka (Nokrat) (1.314 km.), İk (Iq) (571 km.) bölgedeki başlıca nehirlerdir. Kuybışev ve Nijnikamsk (Tüben Kama) başlıca göllerdir. Bunların haricinde Tataristan da 500 adet küçük nehir ve çay bulunmaktadır. 2.2 Temel Ekonomik Göstergeler Tablo 6: Tataristan Cumhuriyeti Sosyal Göstergeler Gayrı Safi Bölgesel Hasıla (GSBH) ,25 Trilyon Ruble (41,7 milyar ABD doları) GSBH nın Dağılımı (%) Tarım Sanayi İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret Ulaştırma ve İletişim Diğer 7,1 44,1 8,6 12,5 7,7 20,0 Yıllık kişi başına GSBH ABD Doları GSBH Artış Oranı (%) 4,6 Enflasyon (%) 5,9 Başlıca Sanayi Ürünleri Petrol ve petrol ürünleri, kamyon, otomobil, uçak ve helikopter, gemi, optik aletler, tekstil, ağaç işleme Dış Ticaret (Milyar $) İhracat 19,9 İthalat 2,97 Hacim 22,9 Denge 17,0 İhracatında Başlıca Ülkeler Polonya (4 milyar Dolar), İtalya (3,1 milyar Dolar), Almanya (1,7 milyar Dolar), Hollanda (1,7 milyar Dolar), Macaristan (1 Milyar Dolar), Türkiye (563 milyon Dolar) İthalatında Başlıca Ülkeler Almanya (685 milyon Dolar), İtalya (329 milyon Dolar), Ukrayna (282 milyon Dolar), Türkiye (230,8 milyon Dolar), Çin (219 milyon Dolar), Fransa (167 milyon Dolar) Başlıca İhraç Ürünleri Petrol ve petrokimya ürünleri, makine ve mekanik cihazlar, gıda, ahşap ve orman ürünleri, metal ve metal yarı mamuller Başlıca İthal Ürünleri Makine ve mekanik cihazlar, metaller, gıda, tekstil, mineral yakıtlar Kaynak: T.C. Kazan Ticaret Ataşeliği 15/59

16 3. TATARİSTAN IN BAŞLICA SEKTÖRLER İTİBARİYLE ÜRETİM YAPISI petrol boru hatları demiryolları gaz boru hatları etilen boru hatları elektrik hatları Tarım hububat, şeker pancarı tahıl, patates hububat, şeker pancarı, patates tahıl, sebze et ve süt sığırı damızlık sığır koyun yetiştiriciliği kümes hayvanları yetiştiriciliği Sanayi makine Kimya ısı enerjisi hidro elektrik petrol ürünleri inşaat malzemeleri gıda ürünleri ormancılık ve ahşap ürünleri hafif sanayi diğer sektörler 16/59

17 3.1 Petrol ve Petro Kimya Tataristan ekonomisi büyük ölçüde petrol üretimine dayanmaktadır. Bölgenin petrol rezervleri 0,8 milyar tondur. Bölgede yıllık ortalama 30 milyon ton civarında ham petrol çıkartılmaktadır yılında 32,5 milyon ton ham petrol çıkarılmıştır. Rusya genelinde yılda 511,3 milyon ton petrol çıkarıldığı göz önüne alındığında Tataristan ın ülkenin ham petrol üretimi içindeki payının yüzde 6,4 olduğu görülmektedir. Tataristan petrolünün büyük bir bölümünü çıkaran Tatneft, Rusya nın petrol üretimi bakımından 6. büyük şirketidir yılında Tataristan da çıkarılan 32,5 milyon ton petrolün 25,9 milyon tonunu çıkarmıştır. Şirket, petrol üretimi amaçlı pek çok makine ve ekipmanı kendi bünyesinde üretmektedir. Teknolojik olarak kendini yenilemeye önem vermekte ve bu konuda Kanada firmalarıyla işbirliği yapmaktadır. Tatneft in, Tataristan dışında Rusya Federasyonu genelinde ve Libya da da faaliyetleri bulunmaktadır. Tataristan Cumhurbaşkanı Rustam Minnikhanov, Tatneft in Yönetim Kurulu Başkanı dır. Tataristan ın petrol rafine etme kapasitesi halen yılda 7 milyon ton düzeyindedir. Bu kapasitenin ilk aşamada 14 milyon tona yükseltilmesi için Nijnikamsk şehrinde Tatneft e bağlı Taneko adlı rafinerinin inşaatı devam etmektedir. Petrol ürünlerinin işlenmesi Tataristan da önemli bir sanayi koludur. Nijnikamskneftekhim ve Kazan Orgsintez firmaları bu sektörde önde gelmektedir. Tataristan ın sentetik deterjan (% 10), karbon karası (% 15), benzen (% 15), polipropilen (% 26), araç lastiği (% 28), sentetik kauçuk (% 30), polietilen (% 35), polistiren (% 41), styren (% 48), propylen oxyde (% 99) ve bisphenol-a (% 100) gibi kimyasallarda üretimi Rusya genelinde önemli yer tutmaktadır. Petrokimya sektöründe katma değer zincirinin tamamlanması için yerel yönetimin girişimleri devam etmektedir. Bu kapsamda Kazan şehrinde bir sanayi bölgesi oluşturulmaya çalışılmakta ve bu bölge özel teknopark faaliyetleriyle desteklenmektedir. Bu alandaki diğer bir örnek de, sentetik tekstil hammaddesi üretiminde yer alması öngörülen Kamskiy Polyaniy de bir sanayi bölgesi kurulmasıdır. 3.2 Otomotiv Tataristan da otomobil, ticari araç, kamyon, tır ve traktör üretilmektedir. Otomotiv sektörü itibariyle halihazırda Tataristan daki en büyük aktör Kamaz dır. Rusya da üretilen ağır kamyonların % 60 ı bu şirket tarafından üretilmektedir. Kamaz fabrikasında kişi istihdam edilmekte olup, ayda yaklaşık kamyon üretilmektedir. Kamaz da kamyon üretimi haricinde traktör ve otobüs şasisi de üretilmektedir. Otobüs şasileri, Başkurdistan daki Nifas adlı ayda adet üretim yapan firmaya satılmaktadır yılı Aralık ayında Daimler AG ile Kamaz arasında yapılan anlaşmayla Daimler Şirketi Kamaz ın yüzde 10 hissesini satın almış ve aynı fabrikada Mercedes markalı tırlar üretilmeye başlanmıştır. Kamaz kamyonları 49 ülkeye ihraç edilmektedir. Üretimde kullanılan parçaların % 35 i yurt dışından ithal edilmektedir. Motorlar İngiltere den, vites kutusu ve frenler Almanya dan, kabloların bir kısmı İtalya dan ithal edilmekte, Türkiye den de kardan mili, plastik panel ve conta satın alınmaktadır. Ayrıca, Sollers adlı Rus firması yerli ve yabancı otomotiv firmalarıyla birlikte gerçekleştirdiği üretimin bir kısmını da Tataristan da yapmaktadır. Sollers, Tataristan daki üretimine öncelikle 17/59

18 Fiat işbirliği ile başlamış ve bu çerçevede Alabuga Özel Ekonomik Bölgesinde Fiat Ducato ve Naberjniye Çelnı şehrinde Fiat Albea üretimi yapmıştır. Fakat, Fiat ile yaşanan anlaşmazlıklar sebebiyle Sollers-Fiat birlikteliğini bitirme kararı alınmıştır yılı Haziran ayında yarı yarıya ortaklık şeklinde oluşacak yeni bir oluşum konusunda Ford Automotiv ve Sollers firmaları arasında mutabakat sağlanmıştır. Bu mutabakata göre Rusya da yılda araç üretecek olan Ford, bu üretimin ini Tataristan da gerçekleştirecektir. Bu çerçevede, Ford % 60 ın üzerinde lokalizasyon sağlayacak, araştırma geliştirme faaliyetleri yapacak ve motor üretimi yerelleştirilecektir. Sollers ayrıca, Tataristan da Isuzu markalı hafif kamyon üretimini de gerçekleştirmektedir. Tataristan daki bir diğer fabrika olan Elaz da traktörler ve iş makineleri üretilmektedir yılında Elaz ile Çukurova Makine İmalat ve Ticaret A.Ş. arasında Beko Loader ların geliştirilmesi ve birlikte üretimine yönelik olarak bir mutabakat zaptı imzalanmıştır. Rusya Federasyonu nda otomobil üretimi için yapılacak yatırımlarda yıllık araç üretmek ve % 60 oranında lokalizasyon sağlamak koşuluyla iç piyasaya satılacak araçların üretiminde kullanılan girdiler için gümrüksüz ara malı ithalatı imkanı sağlanıyor olması, bir yandan otomotiv ana sanayi şirketlerini Rusya da üretim yapmaya teşvik ederken, diğer yandan da ana sanayiye tedarikçi olarak ara malı sağlayan şirketleri de Rusya da yatırım yapmaya yöneltmektedir. Bu süreçte yan sanayi firmalarımızın ana sanayinin tedarikçileri olarak Tataristan da yatırım imkanlarını araştırdıkları görülmektedir. RF Dünya Ticaret Üyeliği kapsamında 1 Temmuz 2018 e kadar otomotiv sanayine tanıdığı tüm teşvikleri kaldırmayı taahhüt etmiştir. 3.3 Havacılık Kazan daki S.P. Gorbunov (KAPO) uçak fabrikası Rusya daki en önemli uçak üretim merkezlerinden biridir. 70 yıllık tarihe sahip fabrikada 34 farklı modelde uçak üretilmiştir. Dünyadaki ilk jet uçağı olan TU-104B KAPO da üretilmiştir. Günümüzde orta mesafe ulaşımı hedefleyen TU-214 tipi yolcu uçakları, 35 ton kapasiteli orta sınıf kargo uçağı olan TU-330 ve 52 yolcu kapasiteli km menzilli TU-324 tipi uçaklar üretilmektedir. Tataristan da ayrıca insansız hava aracı (Eniks) ve Mi serisi helikopterler üretilmektedir. Bugüne kadar 80 ülkeye toplam helikopter ihraç edilmiştir. Rusya da üretilen helikopterlerin yüzde %30 u Tataristan da üretilmektedir. 3.4 Tarım ve Gıda Tarım sektörü, Tataristan ekonomisinin yalnızca % 7,1 ini oluşturmaktadır. Toplam yüzölçümü kilometrekare olan Tataristan topraklarının yaklaşık kilometrekaresi tarıma elverişli alanlardan oluşmaktadır. Tarım sektörünün bölgesel gelire katkısı sanayi, hizmetler ve inşaat sektörlerinin gerisinde kalmaktadır. Toplam nüfusun %25 i kırsal bölgelerde yaşamaktadır. Ağırlıklı olarak tahıl (buğday, arpa, çavdar), patates, sebze ve şeker pancarı üretilmektedir. Tataristan Tarım Bakanlığı; tahıl, yağ bitkileri, patates, mısır, büyükbaş hayvan ve kanatlı hayvan üretimini cazip ürün kategorileri olarak tanımlamaktadır. 18/59

19 Bölgede gıda sanayinde üretimi gerçekleştirilen başlıca ürünler süt ve süt ürünleri, et, unlu mamuller, başta bira olmak üzere alkollü içecekler, şeker ve şekerli mamullerdir. Bölge özellikle et (sosis üretimi) ve süt işleme alanında uzmanlaşmıştır. Tataristan gıda sanayinin gelişimi modern teknoloji ve ekipman yatırımlarına bağlıdır. 19/59

20 4. TATARİSTAN CUMHURİYETİ DIŞ TİCARETİ Tablo 7: Yıllar İtibarı ile Tataristan ın Dış Ticaret Rakamları (Milyon Dolar) Yüzde Değişim Yıllar İhracat ,8 27,9 İthalat ,8 28,9 Hacim ,1 28,0 Denge ,5 27,7 İhr/İth Oranı % Kaynak: T.C. Kazan Ticaret Ataşeliği 2008 yılının son çeyreğinde başlayan küresel ekonomik ve finasal kriz Tataristan ın dış ticaretine olumsuz yansımıştır. Bununla birlikte Rusya da 2010 yılında başlayan toparlanma süreci ile birlikte Tataristan ın dış ticareti de yeniden eski seviyelerine çıkmaya başlamış ve 2011 yılında 2008 yılı seviyelerinin üzerinde rakamlara ulaşılmıştır yılında ihracat 20 milyar dolar, ithalat 3 milyar dolar ve dış ticaret hacmi 23 milyar dolar olmuştur. Tataristan için rekor sayılabilecek 20 milyar dolarlık ihracata ulaşılmasında petrol fiyatlarının yüksek seyretmesi de etkili olmuştur. Tablo 8: İhracatında Başlıca Ürünler ( Milyon Dolar) % Değişim % Pay (2011) Mineral yakıtlar, Ham petrol ,0 81,2 Organik kimya ürünleri, kauçuk ,2 12,3 Makineler ve mekanik cihazlar ,9 6,6 Yenilen çeşitli gıda müs ,9 27,8 0,2 Metaller ve ürünleri 25 38,4 53,6 0,2 Kereste ve ahşap ürünleri ,9 0,2 Tekstil, giyim ve ayakkabı 2,2 2,4 9,1 0,0 Deri, kürk ve ürünleri 0,2 0,4 100,0 0,0 Diğer ürünler 10 27,5 175,0 0,1 Toplam İhracat ,9 100,0 Kaynak: T.C. Kazan Ticaret Ataşeliği Rusya Federasyonu nda petrol çıkarılan en önemli bölgelerden biri olan Tataristan ın en önemli ihraç ürünün ham petrol (% 81,2) olduğu görülmektedir. Avrupa nın ikinci en büyük petro kimya tesisi olan Nijnikamskneftikhim sayesinde petro kimya ürünleri ihracatı Tataristan ihracatında önemli yer almaktadır. Ayrıca kamyon, uçak, helikopter, gemi, 20/59