ULUSAL IPv6 PROTOKOL ALTYAPISI TASARIMI VE GEÇİŞİ PROJESİ: ANKET ÇALIŞMASI

Transkript

1 ULUSAL IPv6 PROTOKOL ALTYAPISI TASARIMI VE GEÇİŞİ PROJESİ: ANKET ÇALIŞMASI S. SAĞIROĞLU H. KARACAN M. ALKAN M. ÜNVER S. ORCAN U. YAVANOĞLU Özet Bu çalışmada, Tübitak KAMAG tarafından desteklenen Ulusal IPv6 Protokolü Altyapısı Tasarımı ve Geçişi projesi kapsamında kamu kurumları ve internet servis sağlayıcıları üzerinde yapılan ve geçiş sürecinde mevcut durumlarını değerlendirmek amacıyla hazırlanan anket çalışmaları sunulmuş, izlenen metodolojiler açıklanmış ve elde edilen sonuçlar değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler anket, ipv6, mevcut durum analizi, proje Abstract A questionnaire, its preparation steps, the methodologies followed and the results obtained to evaluate the current status of ISP and government institutions has been presented based on National IPv6 Protocol Infrastructure Design and Transition Project financially supported by TUBITAK KAMAG. Index Terms current situation, ipv6, project, questionnairre I. GİRİŞ Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi Türkiye nin IPv6 ya geçiş aşamasındaki yol haritasının belirlenmesine katkı sağlamak amacıyla yürütülmekte olan bir projedir. Bu projenin önemli adımlarından ilki mevcut durumun tespitidir. Ülke geçiş stratejilerini sağlıklı olarak belirlemek, mevcut durumun sağlıklı olarak tespiti ile mümkün olacaktır. Bunu belirlemenin yolu ise IPv6 konusunda gerek yazılım gerekse donanım ve insan kaynağı bilgi birikimini öğrenmekten geçmektedir. Bunun yanında, kamu ve özel sektörün mevcut durumunun ve IPv6 ya geçilmesi durumunda duyacak ihtiyaçların belirlenmesi gereklidir. Bu çalışmada dikkate alınan hususlar, proje kapsamında elde edilen birinci ve ikinci dönem raporları dikkate alınarak hazırlanmıştır [1, 2]. Şeref SAĞIROĞLU, Gazi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü öğretim üyesidir. e-posta: ss@gazi.edu.tr Hacer Karacan, Gazi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü öğretim üyesidir. e-posta: hkaracan@gazi.edu.tr Mustafa Alkan, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu başkan yardımcısıdır, e-posta: malkan@btk.gov.tr Mustafa Ünver, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu daire başkanıdır. e-posta: munver@btk.gov.tr Serkan Orcan, TÜBİTAK ULAKBİM Teknik Müdür Yardımcısıdır. e-posta: serkan@ulakbim.gov.tr Uraz Yavanoğlu, Gazi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü araştırma görevlisidir. e-posta: uraz@gazi.edu.tr Bu çalışmada, Bölüm II de literatürdeki mevcut çalışmalara ait incelemeler verilmiş, Bölüm III de ise mevcut anket çalışmaları özetlenmiştir. Anket için geliştirilen yazılım Bölüm IV de tanıtılmış, anket sorularına örnekler Bölüm V de gerçekleştirilen anket süreçleri ve yapılan analizler ise Bölüm VI da sunulmuştur. Bölüm VII de yapılan çalışmanın kapsamlı olarak değerlendirilmesi, Bölüm VIII de ise çalışmada elde edilen bulgular kısaca sunulmuştur. II. LİTERATÜRDE IPv6 ANKET ÇALIŞMALARI VE RAPORLAR Bu çalışmanın bilimsel altyapısını oluşturmak için öncelikle literatürde sunulan mevcut benzer çalışmalar, anketler ve sunulan raporlar incelenmiştir. Bu anketlerde özellikle, maliyet, teknik geçiş metodolojileri, anket soruları, geçiş mekanizmaları, gibi hususlar dikkate alınarak incelenmiştir. Literatürde yapılan çalışmalar aşağıda özetlenmiştir. ABD hükümetinin bilişim sektöründe bulunan firmalar için IPv6 geçiş sürecini anlamlandırmak amacıyla yapılan memorandum için hazırlanmış bir anket çalışması bulunmaktadır. Temel olarak firmaların bu geçiş sırasında teknik altyapılarının hangi çalışma birlikteliğine haiz oldukları değerlendirilmektedir [3]. IPv6 protokol altyapısı, tasarımı, çalışabilirlik modelleri ve taşınan paket özellikleri IPv6 protokolünü yaratan modellerin açıklandığı geçiş sürecinin başlangıç noktası olarak kabul edilen RFC dokümanı yayınlanmıştır [4]. Thalmann ve Harris tarafından yapılan bir çalışmada; IPv6 geçiş sürecinde karşılaşılabilecek performans sorunlarının önceden anlaşılmasını hedefleyen ve bu geçiş sürecini en az kayıpla atlatabilmek için öneriler sunulmuştur [5]. ABD hükümetinin bilişim sektöründe bulunan firmalar için IPv6 geçiş sürecini anlamlandırmak amacıyla yapılan memorandum için hazırlanan dokümanın sonuçları değerlendirilerek ortaya çıkan, firmaların IPv6 protokolüne nasıl geçmeleri gerektiğini ve her aşamada ne yapılması gerektiği sunulmuştur [6]. İletişim ve bilişim alanında faaliyet gösteren firmaların üyesi olduğu ATIS organizasyonu tarafından üyelerine referans olması açısından IPv6 protokolü geçiş süreçlerini anlatan, geçiş sürecinde karşılaşılabilecek sorunları incelemek amacıyla bir belge hazırlanmıştır [7]. ABD hükümeti tarafından hazırlanan kamu kurumlarının IPv6 protokolü geçiş sürecinde karşılaşabileceği güvenlik risklerin önceden belirlenerek bunlara karşı önlem alınması sağlamak amacıyla bir araştırma yayınlanmıştır [8]. NIST tarafından hazırlatılan IPv6 protokolü geçiş sürecinde ele alınması gereken maliyet hesaplarının 19

2 ULUSAL IPv6 KONFERANSI 2011 çıkartılması için hazırlık çalışması yapılmıştır [9]. ABD Telekomünikasyon Kurumu tarafından hazırlanan IPv6 protokolü geçiş sürecinde iletişim alanında verilen hizmetlerin aksamaması, gerekli güvenlik önlemlerinin alınması, kişisel mahremiyet gibi unsurların değerlendirilmesi için bir rapor sunulmuştur [10]. ABD Veterans Affairs tarafından hazırlanan soru cevaplar ile IPv6 geçiş stratejilerinin değerlendirildiği ve bilişim sektöründe faaliyet gösteren kişileri yönlendirmeyi amaçlayan bir doküman yayınlanmıştır [11]. RTI organizasyonu tarafından hazırlanan IPv6 geçiş senaryolarının ve bunlara bağlı kazanımların değerlendirildiği, geçiş sırasında karşılaşılabilecek ekonomik yük kriterleri ve bu kriterlere bağlı olarak katkıların incelendiği bir rapor sunulmuştur [12]. ABD Donanması ve Sahil Güvenlik Kurumlarının IPv6 geçiş sürecinde yaşadıkları problemlerin analizi için bir yayın hazırlamışlardır [13]. Bu süreçte Avrupa Birliği üyesi ülkelerin IPv6 protokolü geçiş süreçlerini anlatan, geçiş sürecinde karşılaşılabilecek sorunları incelemek amacıyla hazırlanmış bir rapor bulunmaktadır [14]. İrlanda Telekomünikasyon Kurumu ise eylem planı çerçevesinde; Avrupa, Japonya ve İrlanda ölçeğinde IPv6 durum analizi yapan geçiş sürecini ve IPv6 protokolünü özetleyen bir rapor hazırlamıştır [15]. Singapur Telekomünikasyon Kurumu ise tarafından IPv6 durum analiz raporu hazırlamıştır [16]. Japonya Telekomünikasyon Kurumu ise IPv6 geçiş stratejilerinin kamu kurumlarında, sağlık kuruluşlarında, eğitim kurumlarında, suç ve afet önleme merkezlerinde, turizm alanında ve çevresel konularda nasıl gerçekleşeceğini anlatan bilgilendirme amaçlı bir doküman hazırlamıştır [17]. Ülkemizde ise Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, IPv6 ya geçiş konusunda bilimsel tezler hazırlatmış, IP Forum Türkiye nin kurulmasını sağlamış, ULAKBİM ile işbirliği anlaşması imzalanmış, ülkenin IPv6 geçişi konusunda bu projeye ev sahipliği yaparak, Gazi Üniversitesi, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi ve ULAKBİM işbirliği ile bu çalışmanın yürütülmesine destek vermektedir [18]. III. MEVCUT ANKET ÇALIŞMASI Proje kapsamında literatürde mevcut çalışmalar gözden geçirilmiş, ülke durumu göz önünde bulundurularak ülkemizde anketlerin donanım, yazılım ve eğitim olmak üzere üç ana maliyet grubu oluşturularak yapılmasına karar verilmiştir. Elde edilen tüm veriler ve analiz çıktıları; IPv6 Bilgi Üretim ve Yönetim Sistemi geliştirilmesinde, ülke için geçiş stratejisinin belirlenmesinde, yapılacak olan çalışmalara altyapı oluşturmada ve geleceğe ışık tutacak çalışmalarda kullanılacaktır. Sistem içinde kullanılacak olan karar destek sistemine girdi oluşturacak maliyet analizinin hesaplanması için aşağıdaki adımlar izlenmiştir: (1) Elde edilen bulgular, izlenecek yöntemler, anket soru tipleri, elde edilecek çıktıların projeye etkileri, verilerin güvenliği, kurumların sınıflandırılması, öncelikleri, geçiş maliyet stratejileri, istatistikî yönden verilerin hazırlanması, elde edilmesi, değerlendirilmesi ve sunulması, anket hazırlama teknikleri gibi konularda eğitimler, üzerinde durulmuştur. (2) Firmalar/Kurumlar kendi arasında Kamu Kurumları, Üniversiteler ve İnternet Servis Sağlayıcılar olmak üzere üçe ayrılmıştır. Anket hazırlanırken de temelde aynı sorular sorulsa da farklı bazı sorular kurumların ankete daha sağlıklı cevaplar verebilmesine imkan tanınmıştır. (3) Kamu Kurumları, Üniversiteler ve İnternet Servis Sağlayıcılara (İSS) gönderilecek anketin hangi soruları içermesi gerektiği araştırmada çalışan gruplar tarafından ayrıntılı olarak tartışılıp belirlenmiş ve buna uygun olarak temelde Kamu Kurumları ve Üniversiteler ile İSS ler olmak üzere iki farklı anket hazırlanmıştır. Bu kurumlara toplamda sorulacak 31 soru belirlenmiş ve hazırlanmıştır. (4) Gönderilen anketler temel olarak iki bölümden oluşmaktadır. Anketin ilk bölümü ile kurumların envanterlerinde olan cihazların IPv6 protokolüne uyumluluğu ve kurumların verdikleri servislerin içerikleri vb. gibi bilgiler toplanması hedeflenmiş iken ikinci bölümde ise IPv6 protokolüne geçiş işlemini gerçekleştirecek olan bilişim teknolojileri personeli ile ilgili bilgilerin seviyesini belirlemeye yönelik sorular yer almıştır. (5) Hazırlanan anketler bir kaç kamu kurumu ile bir kaç İSS üzerinde gayri resmi olarak görüş almak üzere gönderilmiştir. Anket gönderilen Kurum ve İSS lerle yapılan görüşmelerde karşılaşılan güçlükler ve elde edilen geri bildirimler dikkate alınarak, belirlenen kamu kurumları ve İSS lere anketler gönderilmeden bilgilendirme yapılmasının daha sağlıklı anket çıktıları alınmasına katkı sağlayacağı görülmüştür. (6) Anket hazırlanması tamamlandığında Kamu Kurumları ile İSS lerin ankete sağlıklı cevaplar verebilmelerini sağlamak amacıyla 1 günlük ayrı ayrı eğitim ve bilgilendirme toplantısı yapılmıştır. (7) Yapılan bilgilendirme toplantısı sonucunda yapılacak anket çalışması ve izlenecek metodoloji tanıtılmış ve anketi cevaplayacak kurum temsilcilerinin anketle ilgili endişeleri, giderilmeye ve bilgi birikimleri artırılmaya çalışılmıştır. (8) Anketlerin takibi ve verilerin güvenli olarak alınması, tutulması ve dağıtılması için web sitesinde güvenli e-posta adresleri oluşturulmuştur. (9) Proje planında belirtildiği gibi ASP.NET tabanlı olarak başlangıçta oluşturulmuştur. (10) Kamu Kurumları ve ISS lerle yapılan toplantılar neticesinde bu çalışmanın Adobe Live Cycle Designer ES 8.2 ile yapılması kararlaştırılmıştır. (11) Anketin güvenli olarak tarafımıza teslim edilmesi için https protokolü üzerinden haberleşme ve e-imza kullanma gibi tedbirlerde alınmış, bunlar ankete eklenmiştir. (12) Anketler belirli bir sırayla yapılmıştır. Kamu anketi ilk önce gönderilmiş ardından üniversitelere ve İSS lere ayrı ayrı gönderilmiş ve sağlıklı geri dönüşüm alınması sağlanmıştır. Önceki anketlerden elde edilen geri 20

3 bildirimler bir sonraki anketlerde daha az problemlerle karşılaşılması için anket üzerine aktarılmıştır. Anket sonuçları hem güvenlik hem de daha kolay işlenebilme gibi hususlar dikkate alınarak XML biçiminde alınmıştır. (13) Mevcut veriler istatistik uzmanları tarafından başta tutarlılık analizi olmak üzere pek çok açıdan analiz edilmiştir. IV. ANKET YAZILIMI Anketlerin hızlı sağlıklı ve kolay doldurulması için ASP. NET tabanlı bir ön yazılım çalışma yapılmış ve bu çalışma İSS ve Kamu Kurum temsilcilerine tanıtılmıştır. Tanıtılan bu yazılım arayüzüne ait bir örnek Şekil 1 de verilmiştir. Yapılan toplantı kapsamında alınan öneriler dikkate alınarak anket yeniden tasarlanmış, anket tasarlanırken kurum / kuruluşların kolay, güvenli ve hızlı bir şekilde doldurmalarını sağlamak için JavaScript, Ajax ve CSS teknolojileri kullanılmış ve içerdiği 31 sorunun her biri itina ile programlanmıştır. Şekil 1. ASP.NET platformunda hazırlanan Kurum / Kuruluş Anketi Anketlerin kolayca doldurulabilmesi için, mesela Şekil 1 den görülebileceği gibi 4. sorudaki toplam yönlendirici (router) sayısı olarak girilen rakam kadar soru seçeneği eklenmektedir. Satın alma tarihi ve tahmini yenileme zamanı da JavaScript ile hazırlanmış takvim bileşeninin yardımıyla kullanıcıların teker teker rakamları girmeden sadece fare yardımıyla rahatlıkla istedikleri tarihi seçebilecekleri şekilde düzenlenmiştir. Kurum ve İSS lerden alınacak bilgilerin güvenliğini tam sağlamak için, yukarıda özellikleri anlatılmış olan ASP.NET platformundan vazgeçilmiş ve anketin yeni bir platformda yazılması kararlaştırılmıştır. Olası güvenlik sıkıntılarını yaratan sebep, ASP.NET platformunda SQL veritabanı kullanılarak bilgilerin kaydedilecek olmasıdır. Bunun sonucunda SQL Enjeksiyonu veri tabanı saldırıları, Web Servislerinin ülkemizde her yerde rahat açılamaması, internet üzerinden verilerin zarar görmesi vb nedenlerden ötürü anketin alt yapısı tamamen değiştirilmiş ve Acrobat Reader arayüzünde interaktif olarak doldurulabilecek şekilde tasarlanmıştır. Bunu gerçekleştirmek için Adobe LiveCycle Designer ES 8.2 programı kullanılarak daha güvenli ve sistematik bir anket hazırlanmıştır. Bu program ile geliştirilen arayüz yazılımına örnek Şekil 2 de verilmiştir. Anket daha önceden ASP.NET ile hazırlarken kullanılan JavaScript kodları ile entegre edilerek elektronik imza desteği eklenmiştir. Anketlerin oluşturulması aşamasında öncelikle anketlerin hazırlanmasında dikkat edilen diğer hususlar belirlenmiştir. Bunlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir: Hazırlanan soruların çok açık, anlaşılır biçimde ve uygun uzunlukta olması Sorulan soruların uygun sırada gelmesi, Sorular arası geçiş ve atlatmalar olmaması, Soru kâğıtlarının fiziksel büyüklük ve biçimlerinin yeteri ölçüde olması. Mümkün olduğunca hedefleme çıktılarına girdi oluşturacak biçimde olması Mümkün olduğunca teknolojileri anket ortamı oluşturmada kullanarak yapının oluşturulması Anket çalışmalarının ilk adımını literatürdeki mevcut anketlerin ve buna benzer çalışmaların araştırılması oluşturulmaktadır. Bunun için hazırlanmış tüm anketler incelenmiş ve olası soru profilleri çıkarılmış, yapılacak olan çalışma ve ülke durumu dikkate alınarak sorular hazırlanmıştır. Oluşturulan taslak anketler, tüm ekibin katılımıyla pek çok toplantıda tartışılmış ve gerekli görülen ve belirlenen değişiklikler yapılarak anketler oluşturulmuştur. Ayrıca, örnek hacmi, anket verileri için gereken istatistiksel kaliteye ve kısmen sonuçların hangi ayrıntıda kullanılacağına bağlı olduğundan anketin uygulanabilir ve istatistiksel açıdan yeterli olması adına da analistler tarafından gerekli çalışmalar yapılan anket çalışmasına başlangıçta ışık turmuş ve çalışma bu çerçevede yürütülmüştür. Amaca yönelik tüm soruların cevaplarını almaya yönelik olarak hazırlanan anket, tüm kamu kurumları ve internet servis sağlayıcılarının temsilcilerinin katılımıyla gerçekleşen, değerlendirme toplantısında incelenmiş ve katılımcıların güvenlik çekincelerini sunmaları üzerine gerekli düzeltmeler, gerek anket sorularının tekrar düzenlenmesi gerekse anketin altyapısının tekrar düzenlenmesine katkılar sağlamıştır. Anket çalışmalarının ilk adımını literatürdeki mevcut anketlerin ve buna benzer çalışmaların araştırılması 21

4 ULUSAL IPv6 KONFERANSI 2011 oluşturulmaktadır. Bunun için hazırlanmış tüm anketler incelenmiş ve olası soru profilleri çıkarılmış, yapılacak olan çalışma ve ülke durumu dikkate alınarak sorular hazırlanmıştır. Oluşturulan taslak anketler, tüm ekibin katılımıyla pek çok toplantıda tartışılmış ve gerekli görülen ve belirlenen değişiklikler yapılarak anketler oluşturulmuştur. Ayrıca, örnek hacmi, anket verileri için gereken istatistiksel kaliteye ve kısmen sonuçların hangi ayrıntıda kullanılacağına bağlı olduğundan anketin uygulanabilir ve istatistiksel açıdan yeterli olması adına da analistler tarafından gerekli çalışmalar yapılan anket çalışmasına başlangıçta ışık turmuş ve çalışma bu çerçevede yürütülmüştür. Amaca yönelik tüm soruların cevaplarını almaya yönelik olarak hazırlanan anket, tüm kamu kurumları ve internet servis sağlayıcılarının temsilcilerinin katılımıyla gerçekleşen, değerlendirme toplantısında incelenmiş ve katılımcıların güvenlik çekincelerini sunmaları üzerine gerekli düzeltmeler, gerek anket sorularının tekrar düzenlenmesi gerekse anketin altyapısının tekrar düzenlenmesine katkılar sağlamıştır. a) Arayüz 1 b) Arayüz 2 Şekil 2. ADOBE LIVECYCLE DESIGNER ES 8.2 ile Hazırlanan Kurum/Kuruluş Anketi Arayüzleri Yapılan çalışmalarda üzerinde en çok durulan konu, kurumların elinde bulundurdukları donanım ve yazılım marka ve modellerini paylaşmak istememeleridir. Bu aşamada güvenlik problemlerini aşmak amacıyla spesifik marka ve model bilgileriyle ayırmak yerine bazı donanım ve yazılımların sınıflandırılarak ankete konulması düşünülmüş ve çeşitli sınıflandırma çalışmaları yapılmıştır. Internet bağlantısı için çok önemli olan yönlendiricilerin (router) sınıflandırılması için gerçekleştirilen çalışmada kullanımda olan tüm yönlendiricilerin büyüklüklerine göre sıralanmıştır. Büyüklüklerine göre yapılan sınıflandırmada belirleyici etken kapasitedir. Örneğin, bir firmasının küçük kenar yönlendirici sınıfındaki yönlendiriciler 50 VPN tüneli sağlarken, orta büyüklükteki kenar yönlendirici sınıfındaki yönlendiriciler 1500 VPN tüneli sağlar. Aynı şekilde, geniş alan ağı yönlendiricileri ile servis sağlayıcı yönlendiricilerini ayırt eden temel özellik, portların sağladığı hızdır. Bu şekilde yapılan bir sınıflamanın maliyet üzerindeki etkileri teknik ekiplerce araştırılmış ve hesaplamalarımıza ışık tutacak farklılıkların bu şekilde tespit edilemeyeceği anlaşılmıştır. Ayrıca her bir donanım ve yazılımın da bu şekilde sınıflandırılması mümkün olmamıştır. Sonuç olarak hem güvenlik sorunu yaratmaması hem de maliyet bilgisini daha hassas biçimde sağlaması sebebiyle her bir donanım ve yazılımın IPv6 destekli olup olmadığı bilgisi ve kurum/kuruluş için gerçekleşen maliyeti anket bünyesinde sorulmuştur. Farklı alanlardan birçok araştırmacının katkılarıyla kamu-üniversite ve internet servis sağlayıcıları için iki ayrı doküman şeklinde hazırlanan IPv6 geçiş anketlerine belirtilen yoğun çalışmalar sonucunda son hali verilmiş ve müşteri kurumun da katkılarıyla anketin doldurulmak üzere elektronik ortamda 64 kamu kurumu/kuruluşu, 132 devlet ve vakıf üniversitesi ile 26 internet servis sağlayıcı (İSS) şirkete iletilmesi sağlanmıştır. V. ANKET SORULARI Ankete yönelik olarak oluşturulan soruların ilk 7 adedi aşağıda verilmiştir. Diğer detaylar için Proje dokümanlarına başvurulmalıdır. 1.Kurum/Kuruluş Bilgi İşlem Personel Sayısı a.yazılımcı b.sistemci c.ağ Yöneticisi d.güvenlik Uzmanı e.diğer 2.Kurumunuzun/Kuruluşunuzun Toplam Küresel İnternet Bağlantı Kapasitesi 3.Kurumunuzun/Kuruluşunuzun ağ yapısı aşağıdaki seçeneklerden hangisine uyuyor a.küresel internete çıkan temsili ağ topolojilerinden seçim 4.Kurum/Kuruluş Donanım Bilgisi a.kurumunuzun ağ altyapısında kullandığı yönlendiricilerin(router) toplam sayısı b.kullanılan yönlendiriciler arasında IPv6 destekli olanlar ve olmayanlar için sayı ve maliyet 22

5 bilgilerini aşağıdaki tabloda yıllara göre belirtiniz. c.3. seviye anahtarlama ile IPv6 destekleyen ve desteklemeyenler maliyeti 5.Kurumunuzda/Kuruluşunuzda güvenlik duvarı(firewall) kullanıyor musunuz? 6.Kurumunuzda/Kuruluşunuzda IP üzerinden ses iletişimi (VoIP) kullanılıyor mu? 7.IPv6 desteği olmayan ve önümüzdeki iki yıl içinde değiştirilmesi planlanan harcama miktarlarını aşağıda belirtiniz. a.yönlendirici b.l3 Anahtarlama Cihazı c.küresel İnternete bağlı yönlendirici d.güvenlik Duvarı e.saldırı Tespit Sistemi f.saldırı Önleme Sistemi g.spam/virüs Önleme Geçidi h.içerik Filtreleme i.voip Altyapı Cihazları j.voip Telefonları k.hizmetler l.ip Tabanlı Özel Yazılımlar VI. ANALİZ ÇALIŞMALARI Hazırlanan anket, belirlenen 2 haftalık süreç içerisinde, kamu kurum/kuruluşlarından 59 u, üniversitelerden 49 u ve İSS şirketlerden ise 18 i tarafından doldurarak tarafımıza iletilmiştir. Ankette istenen kitlenin uygun biçimde kapsandığının garanti altına alınması açısından, seçilen örneklemin güncel ve tam olup olmadığı incelenmiştir. Anketin doldurulması aşamasında gelebilecek tüm soru ve yorumlar için bir yardım masası oluşturulmuş ve tüm ilgililerin konuyla ilgili talep ettikleri bilgilere ulaşımı sağlanmıştır. IPv6 anketleri ilgili kişi/kişileri yormadan elektronik ortamda doldurulmuş ve XML biçimine dönüştürülerek güvenli bir şekilde belirlenen adrese ulaştırılması istenilmiştir. Elde edilen anket verileri üzerinde gerekli analizlerin gerçekleştirilebilmesi için XML dosyalarındaki bilgilerin uygun biçimde EXCEL programına aktarılması sağlanmış ve verilerin istatistiksel analizinin yanı sıra maliyete yönelik analizleri de uzmanlarca gerçekleştirilmiştir. Analiz çalışmaları çerçevesinde ankete cevap veren kurumlar kodlanarak analizler gerçekleştirilmiştir. Elde edilen verilen istatistiki olarak aşağıdaki hususlar dikkate alınarak değerlendirilmiştir. İstatistiksel analizler, kurum-üniversite anketi, 32 soru için 108 ve internet servis sağlayıcıları (İSS) anketi, 31 soru için 18 birimden derlenen veriler dikkate alınarak yapılmıştır. Analizler, iki bakış açısına göre düşünülebilir. Birincisi, her iki anket için tüm soru ve alt sorular dikkate alınarak, tablo ve grafikler oluşturulmuştur. İkinci olarak ise bu tablo ve grafik yapıları incelenerek, gözlem sayıları bakımından yeterli olan ve proje için gerekli olan değişkenler bakımından istatistiksel ilişkiler incelenmiştir. Buna göre, öncelikle tüm gözlemlerin (kurum-üniversite) birlikte değerlendirilmesiyle aşağıdaki hususlar tespit edilmiştir. e-devlet hizmeti (verilip verilmediği) ile toplam personel sayısına göre işletme türleri, kurumların (kurum-üniversite) ağ yapısı şekilleri ve kurum ağ alt yapısı, FTP hizmetinin IPv6 desteği (olup olmadığı), POP3 hizmetinin IPv6 desteği (olup olmadığı), Proxy hizmetinin IPv6 desteği (olup olmadığı), IPv6 kurumların gelişmesine yardımcı olacağının düşünüp düşünülmemesi, kurumların IPv6 ya geçişi için herhangi bir plan yapılıp yapılmaması aralarında istatistiksel olarak anlamlı ilişkileri olduğu belirlenmiştir. Bunun dışındaki ilişkileri aranan tüm değişkenler arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Toplam personel sayısına göre işletme türleri ile toplam bağlantı hızı, toplam yönlendirici (router) sayısı, kurumların IP üzerinden ses iletişimi (VoIP) uygulaması (kullanıp kullanılmaması) aralarında istatistiksel olarak anlamlı ilişkileri olduğu belirlenmiştir. Bunun dışındaki ilişkileri aranan tüm değişkenler arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Toplam bağlantı hızı ile kurumların ağ yapısı şekilleri ve kurum ağ alt yapısı, toplam yönlendirici (router) sayısı, kurumların güvenlik duvarı kullanıp kullanılmaması, veri sıkıştırma (Streaming) hizmetinin IPv6 desteği (olup olmadığı), kurumunuzun/kuruluşunuzun IPv6 ya geçişi için herhangi bir plan yapılıp yapılmaması, IPv6 adresi alınıp alınmaması, kurumların geçişini kolaylaştırmak için ağınıza IPv4 tünelleme geçiş mekanizmasını uygulamayı düşünüp düşünmemesi aralarında istatistiksel olarak anlamlı ilişkileri olduğu belirlenmiştir. Bunun dışındaki ilişkileri aranan tüm değişkenler arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Bu başlık altında yapılan istatistiksel analizlerde, bazı değişkenlerin düzeylerinin (seçeneklerinin) fazla olmasından dolayı gözlem sayılarının yetersiz olduğu durumlarla karşılaşılmıştır. Ancak bu durum, genel değerlendirmeyi kötü yönde etkiyecek düzeyde olmadığı söylenebilir. Bazı değişkenler bakımından ise kurum ve üniversite karşılaştırılması yapıldığında, e-devlet hizmeti (verilip verilmediği) için istatistiksel olarak kurum ve üniversite arasında anlamlı farklılık vardır. Toplam personel sayısına göre işletme türleri için istatistiksel olarak kurum ve üniversite arasında anlamlı farklılık vardır. Bunun dışındaki tüm değişkenler bakımından kurum ve üniversite arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir. Bu kısımda yapılan tüm istatistiksek analizlerde gözlem sayıları yeterli olduğundan, sonuçlar istatistiksel olarak güvenilirdir. İnternet servis sağlayıcıları (ISS) anket verileri, gözlem sayıları bakımından istatistiksel analizler (ilişki arama ve karşılaştırma) için yetersiz bulunmuştur. Bu nedenle söz konusu veriler için sadece tablo ve grafikler verilmiştir. VII. GENEL DEĞERLENDİRMELER Bu çalışmada, ülkemizde IPv6 ya geçiş konusunda mevcut durum analizine yönelik olarak yapılan çalışmalar adım adım anlatılmıştır. Elde edilen sonuçlardan bazıları 23

6 ULUSAL IPv6 KONFERANSI 2011 aşağıda sunulmuştur. 108 Kamu Kurum ve Kuruluşları için genel tespitlerimiz aşağıda başlıklar altında sunulmuştur [1, 2]. 86 sının yönlendiricileri var. 22 sinde ise bir yönlendirici bulunmadığı anlaşılmıştır. Yönlendirici bulunmayan kurumların 11 i yeni kurulan üniversiteler iken diğer 11 i ise kamu kurumlarıdır. 28 inde güvenlik duvarı bulunmamaktadır. Bunlardan 17 tanesi üniversite iken 11 i diğer kamu kurumlarıdır. Kamuda toplam güvenlik personeli sayısı 104 dür. Bunların 25 i üniversitede iken 79 u diğer kamu kurumlarındadır. Toplamda 32 üniversitede Güvenlik uzmanı bulunmaz iken, diğer 16 kamu kurumunda da güvenlik uzmanı bulunmamaktadır. Kamuda toplam yazılımcı sayısı 826 dır. Bunların 169 u üniversitelerdedir. 14 üniversitede hiç yazılımcı yok iken 4 diğer kamu kurumunda da hiç yazılımcı bulunmamaktadır. Kamuda toplam sistemci sayısı 389 dır. Bunların 76 sı üniversitelerdedir. 11 üniversitede hiç sistemci yok iken 2 diğer kamu kurumunda da hiç sistemci bulunmamaktadır. Kamuda toplam Ağ Yöneticisi sayısı 193 dür. Bunların 65 i üniversitelerdedir. 11 üniversitede hiç sistemci yok iken 8 diğer kamu kurumunda da hiç Ağ Yöneticisi bulunmamaktadır. Kamuda toplam Bilgi İşlem Personeli 3415 dir. Bunların 630 u üniversitelerdedir. 4 üniversitede hiç Bilgi İşlem Personeli yoktur. Kamuda toplam Diğer Bilgi İşlem Personeli sayısı 1429 dir. Bunların 274 ü üniversitelerdedir. 9 Kamu kurumunda diğer bilgi işlem personeli bulunmamaktadır. 13 üniversitede hiç diğer Bilgi İşlem Personeli hiç yoktur. 4 Üniversitenin ve 1diğer kamu kurumunun hiç internet bağlantısı bulunmamaktadır. Kamuda toplam Yönlendirici sayısı 4522 dir. Bunların 375 i üniversitelerdedir. 11 üniversitede hiç sistemci yok iken 2 diğer kamu kurumunda da hiç sistemci bulunmamaktadır. IPv6 Desteklemeyen Yönlendirici sayısı 6293 tür. Kamuda bulunan toplam yönlendirici sayısı 7365 dür. IPv6 destekleyen yönlendirici sayısı ise 1072 dir. Kamuda bulunan toplam IDS sayısı 40 dır. Ipv6 destekleyen IDS sayısı ise 32 dir. Kamuda bulunan toplam IPS sayısı 32 dır. Ipv6 destekleyen IPS sayısı ise 12 dir. Kamuda bulunan toplam İçerik Filtreleyici sayısı 61 dır. Ipv6 destekleyen İçerik Filtreleyici sayısı ise 40 dir. Kamuda bulunan toplam VOIP sayısı 2057 dir. Ipv6 destekleyen VOIP sayısı ise 281 dir. Kamuda bulunan toplam Güvenlik Duvarı sayısı 249 dır. IPv6 destekleyen IDS sayısı ise 216 dir. Kamuda bulunan toplam Layer3Switch sayısı 1570 dir. IPv6 destekleyen Layer3 Switch sayısı ise 679 dur. Kamuda bulunan toplam Virüs/Spam sayısı dür. IPv6 destekleyen IDS sayısı ise dir. Kamuda bulunan lisanslı işletim sistemi son kullanıcı sayısı dir. Bunların ü Windows diğerleri de Açık kaynak kodlu işletim sistemleridir adet Windows son kullanıcı XP ve Vista kullanmaktadır. Kamuda bulunan lisanslı sunucu işletim sistemi sayısı toplam 4295 dir. Bunlardan 3871 adedi Windows diğer 424 adedi açık kaynak kodlu yazılımlardır. Kurumların 66 tanesi FTP hizmeti vermektedir. Kurumların 87 tanesi DNS hizmeti vermektedir. Kurumların 99 tanesi HTTP hizmeti vermektedir. Kurumların 93 tanesi SMTP hizmeti vermektedir. Kurumların 73 tanesi POP3 hizmeti vermektedir. Kurumların 54 tanesi VPN hizmeti vermektedir. Kurumların 51 tanesi IMAP hizmeti vermektedir. Kurumların 52 tanesi Proxy hizmeti vermektedir. Kurumların 85 tanesi Veritabanı hizmeti vermektedir. Kurumların 38 tanesi Sanal Sunucu hizmeti vermektedir. 40 kurum verilen hizmetlerin kendi sunucuları üzerinden vermektedir. 2 kurum ISO belgesi almış ve bu kurumlardan birisinin de COBİT belgesi bulunmaktadır. 1 kurum ISO 9001 almıştır. IP iletişimini destekleyen özel yazılım bulunan kurum sayısının 25 tir. Finansal ve kişisel verilere erişim sağlayan kurum sayısı 54 tür. İnternet hizmeti kesintiye uğradığında bundan etkilenecek kurum sayısı 43 tür. Kurumların mevcut band genişliğini kullanım oranı %10 ile tamamı arasında değişmektedir. IPv6 nın kurumun gelişimine katkı sağlayacağını düşünen kurum sayısı 43 tür. IPv6 ya geçiş planı olan kurum sayısı 18 dir. IPv6 ya geçiş planı olan kurumların ayırdığı toplam bütçe TL dir. IPv6 adresi alan kurum sayısı 6 dır. Yönlendirme ayarları yapan kurum sayısı 3 tür. Güvenlik donanımları ayarlarının IPv6 uygun hale getiren kurum sayısı 7 dir. İç alan ağında sunucularında en az 3 deneme hizmeti oluşturan kurum sayısı 2 dir. İnternet üzerinden verdiği hizmetleri IPv6 üzerinden yapan kurum sayısı 2 dir. Kullanıcılara IPv6 üzerinden bağlantı hizmeti veren kurum sayısı 3 dir. Kullanıcılarını IPv6 üzerinden internete çıkartan kurum sayısı 3 dir. Plan yapan 11 kurum 2012 de IPv6 ya geçmeyi planlamaktadır. Ipv6 ya geçerken 7 kurum ikili-yığın, 11 kurum IPv4 tünelleme, 1 kurum IPv6-IPv4 e tünelleme, 3 kurum NAT-PT benzeri geçiş mekanizmalarını kullanmayı planlamaktadır. 1 noktada 27 kurum, 20 noktaya kadar 35 kurum, 40 noktaya kadar 3 kurum, 60 noktaya kadar 4 kurum, 80 noktaya kadar 2 kurum, 100 noktada fazla 6 kurum vardır. 24

7 İSS anket verileri için ise istatistiksel anlamda genelleme yapılamayacağı ancak tüm verilerin ortak değerlendirilmesiyle geçiş aşaması için bir öngörü oluşturulabileceği değerlendirildiğinden, İSS lerle ilgili bilgi verilmemiştir. VIII. SONUÇLAR Bu çalışmada, ülkemizdeki mevcut envanterin, bilgi birikiminin, altyapının IPv6 ya hazır olması konusunda bir anket çalışması başarıyla sunulmuştur. Anketler istatistiksel olarak değerlendirildiğinde, kurum-üniversite için toplanan veriler dikkate alındığında yapılan istatistiksel çalışmaların, eksik verilere ve gözlemlere rağmen analiz sonuçlarının genel eğilimi ortaya koyduğu yani ortaya çıkan sonuçlara analizlerin verildiği raporda belirtilen hata paylarına göre güvenilebileceği, İSS anket verilerinde ise istatistiksel anlamda genelleme yapılamayacağı anlaşılmıştır. Proje kapsamında yapılan anket çalışmasının IPv6 protokol yapısının tasarımı ve geçişine farklı katkıların sağlanması için detaylı çalışmaların yapılması ve pek çok farklı açıdan anketlerin kapsamlı değerlendirilmesi ülkenin IPv6 ya daha sağlıklı olarak geçişini kolaylaştıracaktır. Genel olarak verilerin değerlendirilmesi ve yapılan anketlerin yorumlanması daha detaylı olarak başka bir çalışmada sunulacaktır. IX. TEŞEKKÜR ULAKBİM, Gazi Üniversitesi, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi ve müşteri kurum Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu personeline ankete katkılarından dolayı teşekkür ederiz. TÜBİTAK KAMAG Başkanlığı na 108G100 Ulusal IPv6 Protokolü Altyapısı Tasarımı ve Geçişi projesine maddi desteklerinden dolayı şükranlarımızı sunarız. KAYNAKLAR [1]Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi, [2]Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi, Dönem 2 Raporu, Haziran [3]Transition Planning for Internet Protocol Version 6 (IPv6), memoranda/fy2005/m05-22.pdf [4]Internet Protocol, Version 6(IPv6) Specification, ietf.org/rfc/rfc2460.txt [5]A.J. Thalmann and N.G. Harris, Internet Protocol version 6 Network Migration and Performance Analysis, org.za/proceedings/2003/core/core2/544%20-%20thalmann.pdf [6]IPv6 Plans and Standards ads/500/545mbh.pdf [7]ATIS Internet Protocol Version 6(IPv6) Report & Recommendation, Report_Recommendation_May2006-Final.pdf [8]IPv6 Federal Agencies Need to Plan for Transition and Manage Security Risks, -%20Powner%20IPv6%20Testimony.pdf [9]IPv6 Federal Government in Early Stages of Transition and Key Challenges Remain, [10]Request for Comments on Deployment of Internet Protocol, Version 6, comments/epic.pdf [11]Internet Protocol Version 6 Migration Assessment, Migration%20Assessment.pdf [12]IPv6 Cost-Benefit Analysis, cost-benefit.pdf [13]Projected Impacts of the Internet Protocol version 6 (IPv6) on the USN and USMC Enterprise, ipv6impactreportfor.pdf [14]IPv6 Task Force Report, PublicDocuments/IPv6TF-Report.pdf [15]Ireland Internet Protocol Version 6, fileupload/publications/odtr0263.pdf [16]Singapore İnternet Protocol Version 6, sg/doc/policies%20and%20regulation/policies_and_regulation_ Level2/white_papers/p-IPv6_white_paper_v2 posted_.pdf [17]Newsletter of the Ministry of Internal Affairs and Communications (MIC), Japan Vol 17, No: 3, go.jp/main_sosiki/joho_tsusin/eng/releases/newsletter/vol17/ Vol17_03/Vol17_3.pdf [18]Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Sunum, tk.gov.tr/etkinlikler/ulusal_etkinlikler/toplantilar/metinler/ipv6_ Forum.pdf 25

8 ULUSAL IPv6 KONFERANSI