846 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2015

Transkript

1 846 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2015 Ülkelerin İnani Gelişişlik Endeki Değişkenlerine Göre Etkinliklerinin İncelenei An Invetigation of Country Efficiencie a to Huan Developent Index Variable Prof. Dr. Seli Başar (Atatürk Univerity, Turkey) Ph. D. Candidate Murat Eren (Atatürk Univerity, Turkey) Dr. Miraç Eren (Atatürk Univerity, Turkey) Abtract Inability to reolve a nuber of ocial proble in the developed countrie ha brought forward the relationhip between econoic growth and huan developent in the reearch agenda. One of the iportant reearch carried out in thi context ha been the calculation of the Huan Developent Index (HDI). The ai of thi tudy i to eaure the relative efficiencie of each country in each group of countrie ranked a to their HDI Index value by evaluating each group in itelf and to recoend policie for effective utilization of their reource. Non-input radial-baed Data Envelopent Analyi (DEA) odel, in which the efficiency eaured only by utilizing output variable, wa eployed for thi ai. Life expectancy, education and GDP indice ued in calculation of HDI were ued a output variable for the etiation. 1 Giriş Kalkına ve gelişe ile ilgili çalışalar özellikle II. Dünya Savaşı onra artış göteriştir döneinde ülkelerin kalkınışlık dereceleri büyük ölçüde, ulual gelirdeki artışla eşit görülekteydi. Bu dönede kalkınanın teel aacı üreti ve itihda yapıını, tarı yerine anayi ve hizet ektörleri için artırak oluştur. Bu aaca uygun olarak ülke refahındaki değişilerin teel götergei olarak kişi başına düşen illî gelir ölçütü kullanılıştır yılından onra gelişeyi, inani, oyal, kültürel, çevreel ve ekânal boyutlarıyla tanılaa aacı taşıyan yeni yaklaşılar ortaya çıkıştır. Bu dönede iktiadi büyüe kavraı yanında; yokulluk, işizlik, gelir dağılıı ve bölgeel eşitizlik, kalkına tanılaalarının içinde yer alaya başlaıştır (DPT, 2007). Ülkelerin gelişişlik düzeyini tek bir ölçütle ifade etek, ülkelerin ekonoik, oyal ve iyaal yapılarındaki farklılık nedeniyle oldukça zordur. Bu doğrultuda, ülkeler araı oyoekonoik gelişişlik düzeylerinin de ortaya konduğu İnani Gelişe Endeki (Huan Developent Index-HDI), Birleşiş Milletler Kalkına Prograı (United Nation Developent Prograe-UNDP) tarafından 1990 yılında İnani Gelişe Raporu (Huan Developent Report-HDR) ile yayınlanaya başlaıştır. Bu raporda uzun ve ağlıklı bir yaşa, oyal ve iyai özgürlükler, inan hakları gibi faktörlerden hareketle yaşa beklentii, eğiti ve GSYH endekleri oluşturularak elde edilen ortalaa ile HDI endeki ortaya çıkarılıştır. Bu endek onucunda bir ülkenin gelişiş, gelişekte olan ya da gelişeiş bir ülke olduğu; bunun yanı ıra ekonoiindeki etkinin yaşa niteliğini ne düzeyde etkilediği ile ilgili bilgiler ortaya koyulaktadır. HDI ilk olarak 1990 yılında Pakitanlı ekonoit Mahbubul Haq tarafından geliştiriliş ve 1993 yılından bu yana Birleşiş Milletler Gelişe Prograı tarafından yıllık Gelişe Raporu'nda unuluştur. İnani Gelişe Götergei ülkelerde başlıca üç gelişeyi göz önünde tutar: Uzun ve ağlıklı bir yaşa: Bu götergenin ölçüü ortalaa yaşa ürei ile yapılır. Bilgi: Bilgi okuryazar oranı (2/3'ü) ve ilkokul, lie ve üniverite kayıtları yüzdei (1/3'ü) ile heaplanır. Kaliteli yaşa tandardı: Bu götergenin ölçüü kişi başına düşen gelir ve alı gücünün Aerikan Doları üzerinden heaplanaıyla yapılır. Yukarıdaki bilgiler ışığında HDI, yıllar itibarıyla geçirdiği değişiklikler neticeinde Şekil 1 de verildiği gibi heaplanaktadır.

2 SESSION 6E: Kalkına I 847 Uzun ve ağlıklı yaşa Bilgi Kaliteli yaşa tandardı GÖSTERGELER KRİTERLER Doğudaki yaşa beklentii Yetişkin okur-yazar oranı Okullaşa oranı Kişi başı GSYH (SGP), $ ALT ENDEKSLER Yaşa beklentii endeki Eğiti endeki Kişi başı GSYH endeki Şekil 1: İnani Gelişe Endeki Kaynak: UNDP, Huan Developent Report, HDI endeki daha önce de belirtildiği üzere 3 endekin heaplanaı ile elde edilektedir. Bu üç endek aşağıdaki gibi heaplanaktadır: -Yaşa Beklentii Endeki nin Heaplanaı: En yükek ve en düşük yaş ınırları ıraıyla 25 ve 85 olarak belirleniştir. Bu aralık dikkate alınarak yaşa beklentii endeki 0 ile 1 araında bir değer alacak şekilde heaplanaktadır. Ülkenin doğudaki yaşa beklentii: n yıl ie, Yaşa Beklentii Endeki = (n-25) / (85-25) -Eğiti Endeki nin Heaplanaı Eğiti endekine ulaşak için yetişkin okur-yazar endeki (15 yaş ve ütü) ve okullaşa endeki için Aralığı kullanılarak, 0 ile 1 araında bir değer bulunaktadır. Ülkenin yetişkin okuryazar oranı- (%), Ülkenin okullaşa oranı- r (%) ie, Yetişkin Okur-Yazar Endeki= (-0) / Okullaşa Endeki= (r-0)/(100-0) Eğiti Endeki= 2 / 3 * (Yetişkin Okur-Yazar Endeki) + 1 / 3 * (Okullaşa Endeki) -GSYH Endeki nin Heaplanaı GSYH Endeki Satınala Gücü Paritei SGP ye göre düzenleniş kişi başı GSYH değeriyle ölçülür. Endekin kullanılaında 100 dolar alt düzey kişi başına gelir olarak alınırken, üt düzey olarak dolar kullanılıştır. Bu aralıktan hareketle GSYH Endeki 0 ile 1 araında bir değer olarak heaplanaktadır. Ülkenin kişi başı GSYH i y ie, GSYH Endeki = [log(y) - log(100)] / [log(40.000) - log(100)] Yukarıdaki bilgiler ışığında HDI heaplanırken Yaşa Beklentii Endeki, Eğiti Endeki ve GSYH Endeki nin aritetik ortalaaı alınaktadır: HDI= 1 /3 * (Yaşa Beklentii Endeki) + 1 / 3 * (Eğiti Endeki) + 1 / 3 * (GSYH Endeki) Birleşiş illetler de ülkeleri HDI değerlerine göre çok gelişiş, gelişiş, orta düzey gelişiş ve az gelişiş olacak şekilde gruplara ayırıştır. İnani gelişişliği ölçeye çalışan endeklerin tüü içinde HDI, çok boyutlu refah ölçüüün yanıra şeffaflık ve adeliğinden dolayı yaklaşık 20 yıllık geçişinde refah karşılaştıraları için en yaygın kullanılan götergelerden biri oluştur (Harttgen ve Klaen, 2012). Ancak oluşturulduğu günden bu yana HDI, oluşuu ve bileşiinden genişletilei ve daha fazla boyut içerileine kadar büyük eleştiriler alıştır. Eleştirilerin bazıları HDI nin götergeleri ve boyutları ile ilişkili olup (Bhanojirao, 1991; Sen ve Sudhir, 1994; Neuayer, 2001; More, 2003; Rani, Stewart ve Saan, 2005; Dia, Matto ve Baletieri, 2006; Sanui, 2008) bazıları ie ülkelerin eşitizliklerinin heaba katılaaından kaynaklıdır (Hick, 1997; Sagar ve Naja, 1998; Gri ve diğ., 2008; Harttgen ve Klaen, 2012). Bir de teknik yönden eleştiriler vardır ki onlar da HDI nin analitik çerçevei ve etodolojii ile ilgilidir.

3 848 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2015 (Kelley, 1991; Srinivaan, 1994; Ravallion, 1997), HDI nin heaplanaında kullanılan üç bileşenin keyfi olarak eşit ağırlıklandıra düzeninin kullanılaını eleştirişlerdir. (Noorbakhh, 1998), endekin bileşenleri ile ilgili olanlardan endekin yapıı ile ilgili olanlara kadar iki kategoriye ayrılış bir takı değişiklikler öneriştir. Bu da endekin değiştiriliş bir ürüü onuçlanıştır. (Herrero, Martínez ve Villar, 2012), HDI etodolojiinde teknik konuların bazılarında bir takı göreceli değişiklikler önerişlerdir. Gelir değişkeni için logarita alınaı ve bazı uygulanan noralleştire tipleri, önerilen değişikliklerden bazılarıdır. Teknik olarak endek üzerine yapılan eleştirilerin yanııra bir de ülkelerin ıralanaı ile ilgili olarak bulanık antık teelli (Baliaoune-Lutz ve McGillivray, 2006) ve çok kriterli karar tekniklerini kullanan çalışalar (Safari ve Ebrahii, 2014) da evcuttur. Bu çalışanın aacı da, HDI endekine göre ıralanan her bir gruptaki ülkeleri kendi grubu içeriinde değerlendirerek birbirlerine göre nipi etkinliklerini ölçek ve ülkelerin kendi kaynaklarını etkin bir şekilde kullanabileleri için politikalar önerektir. 2 Metodoloji Ülkelerin kendi grupları içindeki etkinliklerinin araştırtılaında veri zarflaa analizi (Data Envelopent Analyi-DEA) eçiliştir. Ortak ölçü biriine ihtiyaç duyakızın birden fazla girdi ve çıktıyı tek bir değerde birleştireyi ağlayarak karar birilerinin etkinliklerini akiize ederek ağırlıklar küeini belirleyen DEA, doğrual progralaaya dayanan ateatikel bir proedürdür (Willia W Cooper, Seiford ve Tone, 2007). Bu prenip altında, inani gelişe üzerine araştıralarda kullanılan çok ayıda odel ve uzantıları geliştiriliştir (Mahlberg ve Oberteiner, 2001; D. K. Depoti, 2004, 2005; Bollou, Ngwenyaa ve Morawczynki, 2006; Lee, Lin ve Fang, 2006; Bougnol ve diğ., 2010; Diitri K. Depoti, Staati ve Sirli, 2010; Shetty ve Pakkala, 2010; Zhou, Ang ve Zhou, 2010; Ülengin ve diğ., 2011; Reig-Martínez, 2013; Tofalli, 2013). Burada HDI endekine göre ıralanan ülkelerin kendi grubu ile ele alınarak etkinliklerinin ölçüleinin ebebi, hoojen bir yapı oluşturaktır. Etkinlik ölçüü için kullanılacak değişkenler ie HDI heabında kullanılan yaşa beklentii, eğiti ve GSYH endeklerinin heabında kullanılan değişkenler olup DEA analizi için çıktı değişkenlerini ifade etektedir. Girdi değişkenlerinin oladığı ve adece çıktı değişkenleri üzerinden etkinlik ölçüün yapılacağı bir duru için (Lovell ve Pator, 1999) tarafından geliştirilen girdiiz radyal teelli DEA odelleri kullanılıştır. DEA, üreti ınırlarının tahini için ekonoetri ve yöneylede ıkça kullanılan paraetrik olayan ve karar birileri (Deciion - Making Unit - DMU) için göreli etkinlik kıyalaaı yapan bir etottur (Førund ve Sarafoglou, 2002). İlk olarak, 1978 yılında Charne, Cooper ve Rhode tarafından ölçeğe göre abit getirili olan CRS (Contant Return to Scale) odeli ortaya çıkarılış ardından 1984 yılında Banker, Charne ve Cooper tarafından ölçeğe göre değişken getirili VRS (Variable Return to Scale) odeli geliştiriliştir (WILLIAM W. COOPER, SEIFORD ve TONE). Sonraki yıllarda The Additive Model, A Slack-Baed Meaure of Efficiency (SBM) gibi odeller ile farklılaşalar ortaya çıkıştır (WILLIAM W. COOPER ve diğ.). Kullanı alanlarına ve varayılara göre pek çok DEA odeli kurulabilir. Bu odeller teel olarak girdiye ve çıktıya yönelik olak üzere iki ana gruba ayrılabilirler. Girdiye yönelik olanlar, herhangi bir çıktı düzeyi için etkin olayan karar birilerinin girdilerini ne derece azaltaları gerektiğini araştırırlar. Benzer şekilde, çıktıya yönelik etkinlik ölçütleri ie herhangi bir girdi bileşii için etkin olayan karar birilerinin etkin durua getirilebilei aacıyla çıktılarını ne kadar artırabilecekleri üzerinde dururlar. Eğer odeller girdi ya da çıktı yönelili kurulaıyora, toplaal odeller kullanılır. Öyleye Girdi odaklı odeller, abit çıktı düzeyinde girdi kullanıını oranal olarak azaltarak teknik etkinizliği ölçeye çalışır. Çıktı odaklı odeller ie abit girdi düzeyinde çıktı kullanıını oranal olarak artırarak teknik etkinizliği ölçer denir. Bu iki ölçek değerinin ölçeğe göre abit getiri (Contant Return to Scale- CRS) altında aynı değeri verdiği ve ölçeğe göre değişken getiri (Variable Return to Scale-VRS) altında biraz farklı olduğu görülür. Literatürdeki çalışaların büyük çoğunluğunda girdi iktarı öncelikli karar değişkeni olarak ortaya çıktığı için genellikle girdi odaklı odeller eçiliştir. Fakat kaynak iktarının abit tutulup çıktı iktarının ükün olduğu kadar artırılaının öz konuu olduğu durular da olabilir. Böyle bir duruda da çıktı odaklı odel daha uygundur. Ayrıca, yöneliin eçii, elde edilen kor değerleri üzerinde küçük bir etkiye ahiptir (Coelli ve Perelan, 2000). Buna göre; CRS ve VRS odellerinin ateatikel ifadeleri Tablo 1 deki gibidir.

4 SESSION 6E: Kalkına I 849 Girdi odaklı Kııtlar: Prial * ak z u y u i1 vx i io o i io o r1 1 in Kııtlar: n j1 o Dual x x 0 i 1,..., j ij o io Çıktı odaklı Kııtlar: ( * ) VRS odelde kııt olarak eklenir. Sınırız Sınırız Kııtlar: Tablo 1: Ölçeğe Göre Sabit Getiri ve Ölçeğe Göre Değişken Getiri Modellerinin Mateatikel İfadeleri Burada x ij X ve X, n boyutunda tü karar birileri için girdileri veren atri ve y rj Y ve Y, n boyutunda tü karar birileri için çıktıları veren atritir. x i0 ve y r0, o karar biriinin girdi ve çıktılarını veren ıraıyla 1 ve 1 boyutlu vektörler; u r ve v i ıraıyla çıktı ve girdi ağırlık vektörleridir. Yine bir kaler değer olan θ 0 ve Ø 0, o karar biriinin etkinlik korudur. Varayılan bu kııtlar altında odel n tane karar birii için ayrı ayrı çözülerek her karar biriinin kor değerleri elde edilir. Prial doğrual odelin kııt ayıı dualine göre fazla olduğu için genellikle işle kolaylığı açıından dual odel tercih edilir. Bu çalışada da etkinlik ölçüü için kullanılacak değişkenler, HDI heabında kullanılan yaşa beklentii, eğiti ve GSYH endekleri olup bu endekler DEA analizi için çıktı değişkenlerini ifade etektedir. Girdi değişkenlerinin oladığı ve adece çıktı değişkenleri üzerinden etkinlik ölçüün yapılacağı bir duru için (Lovell ve Pator, 1999) tarafından geliştirilen girdiiz radyal teelli DEA odelleri önerilektedir. Lovell ve Pator (1999) öz konuu odeller ile ilgili olarak aşağıdaki özellikleri ipatlaışlardır: I) Girdiiz (ya da çıktıız) CRS odelleri etkin ve etkiniz biriler araında ayrı yapaaaktadır. II) Tek abit girdili çıktı odaklı ve tek abit çıktılı girdi odaklı CRS odelleri, ilgili VRS odelleri ile çakışaktadır. III) Tek abit girdili çıktı odaklı (ya da tek abit çıktılı girdi odaklı) VRS odelleri, girdiiz (ya da çıktıız) VRS odellerine eşdeğerdir. IV) Girdiiz (ya da çıktıız) tü VRS odelleri bir ekik değişken ve bir ekik kııta ahip olan odellerle özetlenebilir. 3 Bulgular * v x u y u 0 i ij r rj o i1 r1 v 0 u 0 u i r o in r1 uy r * z v x v ij o i io o i1 1 * v x u y v 0 i ij r rj o i1 r1 v 0 u 0 v i r o y y 0 r 1,..., ro j ij r1 Analizde Etkinlik ölçüü için kullanılacak değişkenler; yaşa beklentii, eğiti ve GSYH endeklerinin heabında kullanılan doğuda yaşa beklentii, ortalaa eğiti yılı, okullaşa oranı ve atın ala gücü pariteine göre belirleniş kişi başına GSYH değişkenleri olarak belirleniş olup bu değişkenler DEA analizi için çıktıları ifade etektedir. Girdi değişkenlerinin oladığı ve adece çıktı değişkenleri üzerinden etkinlik ölçüün yapılacağı duru için (Lovell ve Pator, 1999) tarafından önerilen girdiiz radyal teelli DEA odellerinden yararlanılarak hoojen bir yapıda değerlendire yapabilek için karar birii olan ülkelerin kendi grupları içeriinde etkinliklerinin ölçüü ağlanıştır. Bunun için girdiiz çıktı odaklı VRS odelinin uygun olduğu (Lovell ve Pator, 1999) tarafından ortaya konuluştur. Bu da zaten tek abit girdili çıktı odaklı VRS odeline denk gelektedir. Çıktı odaklı odelde aaç fonkiyonunun çıktıyı akiize etei ve getiriyi n j1 ak n j1 * j 1 o x x 0 i 1,..., j ij io y y 0 r 1,..., o ro j ir r1 n j1 * j 1

5 850 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2015 ağlaaı öz konuudur. Çünkü bu odel evcut girdi ile en fazla çıktıyı ürete aacına yöneliktir. Yani kaynak iktarının abit olduğu ve buna karşın çıktı iktarının ükün olduğu kadar artırılaı genel olarak ülke yöneticileri tarafından itenen ve kontrolü daha kolay olan bir durudur. Birleşiş illetler tarafından dört gruba ayrılan ülkelerin her biri kendi grubu içeriinde değerlendirilerek elde edilen etkinlik korları, aşağıdaki gibidir; Çok Gelişiş Çıktı Odaklı VRS Etkinliği Skorları Çok Gelişiş Çıktı Odaklı VRS Etkinliği 1 Norveç 1,00 26 İtalya 1,01 2 Avutralya 1,00 27 İpanya 1,01 3 İviçre 1,00 28 Çek Cuhuriyeti 1,05 4 Hollanda 1,02 29 Yunanitan 1,03 5 Birleşik Devletler 1,00 30 Bruney 1,05 6 Alanya 1,00 31 Katar 1,00 7 Yeni Zelanda 1,02 32 Kıbrı 1,04 8 Kanada 1,02 33 Etonya 1,07 9 Singapur 1,00 34 Suudi Arabitan 1,09 10 Daniarka 1,04 35 Litvanya 1,04 11 İrlanda 1,02 36 Polonya 1,08 12 İveç 1,02 37 Andorra 1,03 13 İzlanda 1,01 38 Slovakya 1,10 14 Büyük Britanya 1,03 39 Malta 1,05 15 Hong Kong, Çin 1,00 40 Birleşik Arap Eirlikleri 1,08 16 Kore 1,02 41 Şili 1,04 17 Japonya 1,00 42 Portekiz 1,04 18 Lihtenştayn 1,01 43 Macaritan 1,11 19 İrail 1,01 44 Bahreyn 1,09 20 Frana 1,02 45 Küba 1,05 21 Avuturya 1,03 46 Kuveyt 1,08 22 Belçika 1,03 47 Hırvatitan 1,08 23 Lükeburg 1,02 48 Letonya 1,12 24 Finlandiya 1,03 49 Arjantin 1,09 25 Slovenya 1,04 Tablo 2: Çok Gelişiş in Etkinlik Skorları Gelişiş Grubundaki Çıktı Odaklı VRS Gelişiş Grubundaki Çıktı Odaklı VRS Ülkeler Etkinliği Skorları Ülkeler Etkinliği Skorları 1 Uruguay 1,00 26 Ürdün 1,04 2 Bahaalar 1,00 27 Sırbitan 1,04 3 Karadağ 1,00 28 Brezilya 1,03 4 Beyaz Ruya 1,00 29 Gürcitan 1,00 5 Roanya 1,01 30 Grenada 1,01 6 Libya 1,00 31 Peru 1,04 7 Uan 1,00 32 Ukrayna 1,03 8 Ruya Federayonu 1,00 33 Belize 1,04 9 Bulgaritan 1,02 34 Makedonya Cuhuriyeti 1,05 10 Barbado 1,00 35 Bona Herek 1,03 11 Palau 1,00 36 Erenitan 1,02 12 Antigua ve Barbuda 1,02 37 Fiji 1,01 13 Malezya 1,02 38 Tayland 1,07 14 Mauritiu 1,01 39 Tunu 1,03 15 Trinidad ve Tobago 1,01 40 Çin 1,06 16 Lübnan 1,00 41 Saint Vincent ve Grenadinler 1,07 17 Panaa 1,01 42 Cezayir 1,09 18 Venezuela (Bolivarcı 1,03 43 Doinika 1,03 19 Kota Cu.) Rika 1,00 44 Arnavutluk 1,01 20 Türkiye 1,03 45 Jaaika 1,05 21 Kazakitan 1,03 46 Lucia 1,06 22 Mekika 1,02 47 Kolobiya 1,07 23 Seyşeller 1,04 48 Ekvador 1,05 24 Saint Kitt ve Nevi 1,05 49 Surina 1,11 25 Sri Lanka 1,02 50 Tonga 1,04 26 İran 1,03 51 Doinik Cuhuriyeti 1,09 27 Azerbaycan 1,04

6 SESSION 6E: Kalkına I 851 Tablo 3: Gelişiş in Etkinlik Skorları Gelişekte Olan Çıktı Odaklı VRS Etkinliği Skorları Gelişekte Olan Çıktı Odaklı VRS Etkinliği Skorları 1 Maldivler 1,00 22 Mikronezya 1,07 2 Moğolitan 1,00 23 Guateala 1,08 3 Türkenitan 1,00 24 Kırgızitan 1,07 4 Saoa 1,00 25 Naibya 1,14 5 Filitin 1,00 26 Doğu Tior 1,11 6 Endonezya 1,03 27 Hondura 1,06 7 Botvana 1,00 28 Fa 1,10 8 Mıır 1,02 29 Vanuatu 1,04 9 Paraguay 1,04 30 Nikaragua 1,04 10 Gabon 1,00 31 Kiribati 1,07 11 Bolivya 1,04 32 Tacikitan 1,05 12 Moldova 1,05 33 Hinditan 1,13 13 El Salvador 1,06 34 Butan 1,09 14 Özbekitan 1,03 35 Kaboçya 1,08 15 Filipinler 1,06 36 Gana 1,18 16 Güney Afrika 1,00 37 Lao 1,14 17 Suriye 1,03 38 Kongo 1,24 18 Irak 1,00 39 Zabiya 1,11 19 Guyana 1,10 40 Bangladeş 1,10 20 Vietna 1,03 41 Sao Toe ve Principe 1,15 21 Cape Verde 1,00 42 Ekvator Ginei 1,00 Az Gelişiş Tablo 4: Gelişekte Olan in Etkinlik Skorları Çıktı Odaklı VRS Etkinliği Skorları Az Gelişiş Çıktı Odaklı VRS Etkinliği Skorları 1 Nepal 1,00 23 Gitek 1,00 2 Pakitan 1,00 24 Haiti 1,04 3 Kenya 1,00 25 Afganitan 1,12 4 Svaziland 1,00 26 Cibuti 1,09 5 Angora 1,00 27 Fildişi Sahili 1,22 6 Myanar 1,03 28 Gabiya 1,16 7 Ruanda 1,00 29 Etiyopya 1,08 8 Kaerun 1,07 30 Malawi 1,13 9 Nijerya 1,05 31 Liberya 1,12 10 Yeen 1,04 32 Mali 1,24 11 Madagakar 1,00 33 Gine-Biau 1,26 12 Zibabve 1,00 34 Mozabik 1,29 13 Papua Yeni Gine 1,08 35 Gine 1,22 14 Soloon Adaları 1,00 36 Burundi 1,24 15 Koorlar 1,03 37 Burkina Fao 1,21 16 Tanzanya 1,05 38 Eritre 1,08 17 Moritanya 1,10 39 Sierra Leone 1,46 18 Leotho 1,06 40 Çad 1,34 19 Senegal 1,06 41 Orta Afrika 1,33 20 Uganda 1,06 42 Kongo Cuhuriyeti (Deokratik Cuhuriyeti) 1,29 21 Benin 1,12 43 Nijer 1,17 22 Sudan 1,08 Tablo 5: Az Gelişiş in Etkinlik Skorları Çalışadan elde edilen bulgular şu şekilde özetlenebilir: Çok gelişiş grubundaki ülkelere bakıldığında, elde edilen VRS korları BM tarafından yapılan endek ıralaaıyla benzer onuçlar göteriştir. Yani HDI endekine göre kendi grupları içinde ilk ıralarda yer alan ülkeler, VRS korlarına göre de etkin çıkıştır. Ancak bazı itinalar bulunaktadır. Örneğin HDI endekine göre 4. ırada yer alan Hollanda, değerlendirildiği gruptaki ülkelere göre abit girdi altında optial çıktıyı

7 852 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2015 vereeiştir. Buna karşın HDI endekinde 9. Sırada yer alan Singapur, 15. ırada yer alan Hong Kong, Çin, 17. ırada yer alan Japonya ve 31. ırada yer alan Katar, HDI endeklerine göre alt ıralarda olalarına karşın VRS korlarında gruplarındaki ülkelere göre abit girdi altında optial çıktıyı verebilişlerdir. Gelişiş grubundaki ülkelerde de çok gelişiş ülkeler grubundakine benzer onuçlar elde ediliş, elde edilen VRS korları HDI endeki ıralaaına benzer onuçlar göteriştir. Çok gelişiş ülkeler grubunda olduğu gibi bu gurupta da bazı itinalar bulunaktadır. Örneğin, HDI endekine göre 5. ve 9. Sırada yer alan Roanya ve Bulgaritan, değerlendirildiği gruptaki ülkelere göre abit girdi altında optial çıktıyı vereeiştir. Buna karşın, HDI endekine göre 16. ırada yer alan Lübnan, 19. ırada yer alan Kota Rika ve 29. ırada yer alan Gürcitan HDI endeklerine göre alt ıralarda olalarına karşın VRS korlarında gruplarındaki ülkelere göre abit girdi altında optial çıktıyı verebilişlerdir. Gelişekte olan grubundaki ülkeler diğer gruplardan farklı bir görünü ergileektedir. HDI endekine göre alt ıralarda olan ülkelerin Tüünün VRS etkinliklerinin de düşük olduğu görülüştür. HDI endekine göre 6. Ve 8. Sırada yer alan Endonezya ve Mıır, gruplarındaki ülkelere göre abit girdi altında optial çıktıyı vereeişlerdir. Ancak ıraıyla, ve 21. Sırada yer alan Gabon, Güney Afrika, Irak ve Cape Verde VRS korlarında abit girdi altında optial çıktıyı verebilişlerdir. Az gelişiş grubundaki ülkelerde de, diğer gruplara benzer olarak, elde edilen VRS korları ile HDI endeki verileri ilk ıralarda benzerlik göterektedir. Bu grubun itinalarını ie HDI endekinde 6. Sırada olaına karşın VRS korlarında abit girdi altında optial çıktıyı vereeyen Myanar ve HDI endekinde ve 23. ırada olan, ıraıyla Madagakar, Zibabve, Soloon Adaları ve Gitek, VRS korlarında abit girdi altında optial çıktıyı verebilişlerdir. Ortalaa VRS Etknlik Skorları Optial VRS Skoru Çok Gelişiş Gelişiş Gelişekte Olan Az Gelişiş Grafik 1: Ülke Gruplarının Ortalaa VRS Etkinlik Skorları Elde edilen grafiğe göre gelişiş olan ülke grubunun ortalaa olarak optial düzeye çok gelişiş ülke grubunun ortalaaından daha yakın olduğu gözleniştir. Ayrıca, ülkelerin gelişişlik ıralaaı düştükçe ortalaa etkinlik koru da optial düzeyden uzaklaşaya başlaıştır. 4 Sonuç İnani gelişe endeklerine göre, çok gelişiş, gelişiş, gelişekte olan ve az gelişiş olarak gruplara ayrılan ülkelerin her birinin, kendi grubu içinde değerlendirilerek birbirlerine göre nibi etkinliklerinin ölçüldüğü bu çalışada, veri zarflaa analizi kullanılıştır. Böylece HDI endekine göre gruplandırılan ülkelerin, kendi grupları içeriindeki diğer ülkelere göre nipi çıktıında optial eviyeye ulaşıp ulaşadığına yönelik politikalar unuluştur. Çalışada, HDI endekine göre ıralanan ülkelerin kendi grubu içinde etkinliklerinin inceleneinin ebebi, hoojen bir yapı oluşturaktır. Etkinlik ölçüü için, HDI heabında kullanılan yaşa beklentii, eğiti ve kişi başına düşen GSYH endeki verileri ile. Çıktı değişkenleri üzerinden etkinlik ölçüünün yapıldığı duru için girdiiz radyal teelli DEA odelleri kullanılıştır. Tablolarda verilen çıktı odaklı kor değerleri 1,00 değeri ve bu değerin üzerindedir. 1,00 değerine ahip olan ülkenin evcut kaynaklarıyla elde ettiği çıktılarının, o ülkenin değerlendirildiği grup içeriindeki diğer ülkelerinkine göre akiu eviyede olduğunu göterektedir. Bu değerden uzaklaşak ie etkinizliğin artaı anlaına gelektedir. Buna göre, öncelikle elde edilen VRS korları, BM tarafından yapılan endek ıralaaıyla benzer onuçlar izlediği gözleleniştir. Yani HDI endekine göre kendi gruplarının ilk ıralarında

8 SESSION 6E: Kalkına I 853 yer alan ülkeler, genellikle VRS korlarına göre etkin çıkış olup buna karşın bazı itinai ülkeler vardır. Örneğin; çok gelişiş grubunda ilk 5 te yer alan olan Hollanda, değerlendirildiği gruptaki ülkelere göre abit girdi altında optial çıktıyı vereeiştir. Çalışanın on bölüünde, ülke gruplarının ortalaa VRS etkinlik korları grafik üzerinde göteriliştir. Elde edilen grafiğe göre, gelişiş grubundaki ülkelerin VRS korları ortalaalarının, çok gelişiş grubundaki ülkelerin VRS korları ortalaalarından optial düzeye daha yakın olduğu gözleleniştir. Bunun yanında, ülkelerin gelişişlik ıralaaı düştükçe ortalaa etkinlik korunun da, optial düzeyden uzaklaşaya başladığı gözleleniştir. Bulgulara paralel olarak, ülkelerin gelişişlik ıralaaının bir adı öteinde DEA analizi ile politik karar alıcılara, ülke kaynaklarının diğer uadili ülkelere göre ne kadar etkin kullanıldığının göterileinin dışında daha onraki çalışalarda üper etkinlik DEA odeli ile de HDI endekine alternatif olarak yeniden ülke ıralaaı yapılabilir. Kaynakça Baliaoune-Lutz, M, McGillivray, M. (2006). "Fuzzy well-being achieveent in Pacific Aia". Journal of the aia Pacific Econoy, 11(2), Bhanojirao, V. (1991). "Huan developent report 1990: review and aeent". World Developent, 19(10), Bollou, F, Ngwenyaa, O K, Morawczynki, O. (2006). The ipact of invetent in ICT, health and education on developent: a DEA analyi of five African countrie fro Paper preented at the ECIS. Bougnol, M L, Dulá, J H, Etellita Lin, M P, Moreira da Silva, A C. (2010). "Enhancing tandard perforance practice with DEA". Oega, 38(1 2), doi: Coelli, T, Perelan, S. (2000). "Technical efficiency of European railway: a ditance function approach". Applied Econoic, 32(15), Cooper, W W, Seiford, L M, Tone, K. (2007). Data envelopent analyi: a coprehenive text with odel, application, reference and DEA-olver oftware: Springer Science & Buine Media. Depoti, D K. (2004). "A reaeent of the huan developent index via data envelopent analyi". J Oper Re Soc, 56(8), Depoti, D K. (2005). "Meauring huan developent via data envelopent analyi: the cae of Aia and the Pacific". Oega, 33(5), doi: Depoti, D K, Staati, L V, Sirli, Y G. (2010). "Data envelopent analyi with nonlinear virtual input and output". European Journal of Operational Reearch, 202(2), doi: Dia, R A, Matto, C R, Baletieri, J A. (2006). "The liit of huan developent and the ue of energy and natural reource". Energy Policy, 34(9), DPT, D P T. (2007). "Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkına Planı". İşgücü Piyaaı Özel İhtia Koiyonu Raporu. Førund, F R, Sarafoglou, N. (2002). "On the origin of data envelopent analyi". Journal of Productivity Analyi, 17(1-2), Gri, M, Harttgen, K, Klaen, S, Mielhorn, M. (2008). "A huan developent index by incoe group". World Developent, 36(12), Harttgen, K, Klaen, S. (2012). "A houehold-baed huan developent index". World Developent, 40(5), Herrero, C, Martínez, R, Villar, A. (2012). "A newer huan developent index". Journal of Huan Developent and Capabilitie, 13(2), Hick, D A. (1997). "The inequality-adjuted huan developent index: a contructive propoal". World developent, 25(8), Kelley, A C. (1991). "The Huan Developent Index:" Handle with Care"". Population and Developent Review, Lee, H-S, Lin, K, Fang, H-H. (2006). A fuzzy ultiple objective DEA for the huan developent index. Paper preented at the Knowledge-Baed Intelligent Inforation and Engineering Syte. Lovell, C K, Pator, J T. (1999). "Radial DEA odel without input or without output". European Journal of operational reearch, 118(1),

9 854 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2015 Mahlberg, B, Oberteiner, M. (2001). "Reeauring the HDI by data envelopeent analyi". Available at SSRN More, S. (2003). "Greening the United Nation' huan developent index?". Sutainable Developent, 11(4), Neuayer, E. (2001). "The huan developent index and utainability a contructive propoal". Ecological Econoic, 39(1), Noorbakhh, F. (1998). "A odified huan developent index". World Developent, 26(3), Rani, G, Stewart, F, Saan, E. (2005). "Huan developent: Beyond the HDI". Yale Univerity Econoic Growth Center Dicuion Paper(916). Ravallion, M. (1997). "Good and bad growth: the huan developent report". World Developent, 25(5), Reig-Martínez, E. (2013). "Social and Econoic Wellbeing in Europe and the Mediterranean Bain: Building an Enlarged Huan Developent Indicator". Social Indicator Reearch, 111(2), doi: / Safari, H, Ebrahii, E. (2014). "Uing Modified Siilarity Multiple criteria Deciion Making technique to rank countrie in ter of Huan Developent Index". Sagar, A D, Naja, A. (1998). "The huan developent index: a critical review". Ecological econoic, 25(3), Sanui, Y A. (2008). "Application of huan developent index to eaureent of deprivation aong urban houehold in Minna, Nigeria". Habitat International, 32(3), Sen, A, Sudhir, A. (1994). "Huan Developnet Index: Methodology and Meaureent, huan Developent Report Office Occaional Paper 12". UNDP, New York. Shetty, U, Pakkala, T P M. (2010). "Multitage ethod of eauring huan developent through iproved directional ditance forulation of data envelopent analyi: application to Indian State". OPSEARCH, 47(3), doi: / Srinivaan, T N. (1994). "Huan developent: a new paradig or reinvention of the wheel?". The Aerican Econoic Review, Tofalli, C. (2013). "An autoatic-deocratic approach to weight etting for the new huan developent index". Journal of Population Econoic, 26(4), doi: / x Ülengin, F, Kabak, Ö, Önel, S, Akta, E, Parker, B R. (2011). "The copetitivene of nation and iplication for huan developent". Socio-Econoic Planning Science, 45(1), doi: Zhou, P, Ang, B W, Zhou, D Q. (2010). "Weighting and Aggregation in Copoite Indicator Contruction: a Multiplicative Optiization Approach". Social Indicator Reearch, 96(1), doi: /